• Author / Uploaded
• Nerea Caseiro Vázquez

Citation preview

9

Monumento natural

Presentación da unidade A unidade arranca cun tema de vital transcendencia para a normalización lingüística, o dos prexuízos sobre o galego, que se presta ao debate e á posta en común de experiencias persoais. No apartado de Vocabulario traballarase o léxico referido aos seres vivos e, por outro lado, o estudo dos prefixos, con especial atención ao significado, completará o visto con anterioridade no caso dos sufixos. No que respecta á Gramática, o alumnado aproximarase ao verbo e á súa morfoloxía co obxectivo fundamental de coñecer a información que nos achegan as desinencias.

A sección de Ortografía ocúpase desta volta do uso das maiúsculas, unha cuestión normalmente descoidada pero importante na medida en que contribúe a unha comunicación escrita máis efectiva. A unidade complétase, en Literatura, coa continuación do xénero lírico, dedicado ás estrofas, mentres que no Obradoiro de escritura se aborda un tipo de textos moi común na vida diaria e, xa que logo, de grande utilidade: o texto instrutivo.

Fomento da lectura Recomendamos a lectura de Que me queres, amor?, de Manuel Rivas.

Esquema da unidade

Introdución

Lectura

MONUMENTO NATURAL

108

•M  onumento natural

Que me queres, amor? de Manuel Rivas

Lingua e sociedade

•O  s prexuízos

Vocabulario

•O  s prefixos

Gramática

•O  verbo (1)

Ortografía

•U  so das maiúsculas

Literatura

•O  xénero lírico (3)

Obradoiro de escritura

•T  extos instrutivos

9 21

Monumento natural

Para «abrazar» unha árbore cun perímetro de 13,85 metros

fan falta moitos brazos. Esta é a medida do chamado «castiñeiro de Pumbariños», probablemente a árbore máis vella de Galicia, pois se lle calculan máis de mil anos de vida. Atópase no souto de Rozabales, rodeado doutros moitos exemplares centenarios, se non tan lonxevos, igualmente venerables e fermosos. O souto atópase na parroquia de San Martiño de Arriba (Manzaneda, Ourense) e foi declarado «Monumento Natural» no ano 2000. Trátase dun espazo natural de orixe artificial, é dicir, é explotado polos campesiños galegos desde hai séculos, mediante o enxerto de castiñeiros dos que obteñen madeira e castañas. O souto é un exemplo de equilibrio entre explotación e natureza e conta cunha gran diversidade de aves que dependen del. Aínda que non é unha especie autóctona de Galicia, o castiñeiro considérase, xunto co carballo, unha das árbores máis emblemáticas da nosa comunidade e probablemente poboaban xa as nosas terras antes da chegada dos romanos. Os soutos son especialmente abundantes nas terras do interior de Lugo e de Ourense. Non debemos esquecer, ademais, que as castañas formaron parte esencial da nosa dieta durante séculos: hoxe son un delicioso capricho gastronómico, pero os galegos alimentáronse con pan de castañas, «o pan dos pobres», ata ben entrado o século XVII, cando o consumo de patacas e de millo traídos de América se converteron xa en algo cotián.

Podes coñecer? • Entrade no Miniatlas Xeobotánico de Galicia.

Escoita ou le e contesta

Lede a definición de «monumento natural» e comprobade cales temos en Galicia.

• O texto ten catro apartados ben claros; indica cal é a idea

http://www.vexetaciondegalicia.es/espazos-tipos. html

central de cada un.

• Explica onde está o souto de Rozabales e por que é famoso.

• Preguntade na casa por algún prato elaborado con

• Por que se di no texto que o souto é un «espazo natural de

castañas e escribide a súa receita.

orixe artificial»?

• Entrade na seguinte páxina, elixide un tema e fa-

• Explica a diferenza entre os termos centenario, lonxevo e

cede unha breve exposición na clase: http://www. rios-galegos.com/arb33.htm#CASTIÑEIRO.

venerable e di que teñen en común.

o número de anos. Venerable, pola súa parte, fai referencia ao respecto que merece unha persoa normalmente pola súa idade. As tres teñen en común que se refiren á persoas de moita idade.

Ao iniciar a unidade • A partir do texto de entrada da unidade e das cuestións suxeridas no apartado Escoita ou le e contesta incídese na comprensión lectora ao tempo que se abordan de xeito sucinto distintos aspectos léxicos ou gramaticais. En Podes coñecer?, incentívase a busca de información coas ferramentas que ofrece Internet.

Suxestións metodolóxicas • Suxestións para traballar coas preguntas dos apartados:



• Entrade no Miniatlas Xeobotánico de Galicia. Lede a definición de «monumento natural» e comprobade cales temos en Galicia.

https://www.edu.xunta.es/espazoAbalar/sites/espazoAbalar/files/ datos/1287646965/contido/Miniatlas/espazos-tipos.html



Son espazos ou elementos da natureza constituídos por formacións de notoria singularidade, rareza ou beleza, e que merecen unha protección especial. En Galicia hai os seguintes: Souto da Retorta (Chavín-Viveiro), Praia das Catedrais (Ribadeo), Costa de Dexo (Mera-Oleiros), Fraga de Catasos (Lalín), Serra Pena Corneira (Avión), Souto de Rozabales (Manzaneda), Carballeda de Rocha (A Limia).

Escoita ou le e contesta • O texto ten catro apartados ben claros; indica cal é a idea central de cada un.



Os catro apartados coinciden cos catro parágrafos (de aí a importancia do parágrafo nun texto). O primeiro é unha presentación do castiñeiro de Pumbariños. O segundo céntrase no souto de Rozabales, no que se localiza o mencionado castiñeiro. O terceiro trata sobre o castiñeiro en Galicia e o cuarto sobre a importancia da castaña na dieta galega ata a chegada da pataca. • Explica onde está o souto de Rozabales e por que é famoso.



Está na parroquia de San Martiño de Arriba, concello de Manzaneda, provincia de Ourense. É famoso pola gran cantidade de castiñeiros centenarios e por ser explotado dun xeito sostible. • Por que se di no texto que o souto é un «espazo natural de orixe artificial»?



Refírese a que é explotado polos campesiños galegos desde hai séculos mediante o enxerto de castiñeiros dos que obteñen madeira e castañas. • Explica a diferenza entre os termos centenario, lonxevo e venerable e di que teñen en común.



Centenaria é aquela persoa ou cousa que alcanza os cen anos, mentres que lonxevo se refire a unha vida moi longa sen precisar

Podes coñecer?

• Preguntade na casa por algún prato elaborado con castañas e escribide a súa receita.

Resposta aberta. • Entrade na seguinte páxina, elixide un tema e facede unha breve exposición na clase: http://www.rios-galegos.com/arb33.htm#CASTIÑEIRO.



Resposta aberta.

Actividade colaborativa e de investigación

Dividir o alumnado en cinco grupos que deberán debater sobre cal é a árbore de máis importancia, beleza, valor, etc., en Galicia: un grupo defenderá o castiñeiro, outro o carballo, o bidueiro, o piñeiro e o eucalipto. O profesor ou profesora actuará de moderador. Para a preparación do debate, poden obter información neste enderezo: https://www.edu. xunta.es/espazoAbalar/sites/espazoAbalar/files/datos/1287646965/ contido/Miniatlas/arbores.html

109

UNIDADE 9

1

Lectura Pardal

10 Porque

daquela a escola era unha ameaza terrible: «Xa verás cando vaias á escola!», dicían todos.

O meu pai contaba como un tormento, como se lle arrincaran as amígdalas coa man, a maneira en que o mestre lles arrincaba a gheada da fala para que non dixesen aghora, nin ghato nin ghrande. Se de verdade quería meterme medo, con15 seguiuno. A noite da véspera non durmín. Encollido na cama, escoitaba o reloxo de parede na sala coa angustia dun condenado. O medo, coma un rato, roíame os adentros. Pero a escola gustoume. O mestre non pegaba, e case sempre sorría. Eu queríao moito. 20 Cando

dous pelexaban, el chamábaos, facía que se desen a man e sentábaos no mesmo pupitre. Así foi como fixen o meu mellor amigo, Dombodán: grande, bondadoso e torpe. Había outro rapaz, Eladio, no que mallaría con gusto; mais nunca o fixen por medo a que o mestre me mandase darlle a man e me cambiase de sitio.

25 O

xeito que tiña don Gregorio de mostrar un grande enfado era o silencio: «Se vós non calades, terei que calar eu». Era un silencio prolongado, desacougante, como se nos deixase abandonados nun estraño país. Sentín pronto que o seu silencio era o peor castigo imaxinable. Porque todo o que dicía era un conto engaiolante. Cando o mestre se dirixía ao mapamundi, ficabamos atentos como se se iluminase pantalla do cine Rex. Sentiamos o medo dos indios cando escoitaron por vez primeira o rincho dos cabalos e o estoupido do arcabuz. Iamos ao lombo dos elefantes de Aníbal de Cartago polas neves dos Alpes camiño de Roma. Loitamos con paus e pedras en Ponte Sampaio contra as tropas de Napoleón.

30 a

Pero non todo eran guerras. Faciamos fouces e rellas de arado nas ferrerías do InEscribiamos cancioneiros de amor no mar de Vigo. Construímos o Pórtico da Gloria. Plantamos patacas…

35 cio.

—As patacas viñeron de América —díxenlle a miña nai no xantar, cando puxo o prato diante miña. —Que ían vir de América! Sempre houbo patacas! 40 —Non,

antes comíanse castañas. E tamén veu o millo.

Era a primeira vez que tiña clara a sensación de que, grazas ao mestre, sabía cousas importantes do noso mundo que os pais descoñecían.

22

Eu ía para seis anos e chamábanme todos Pardal. Outros rapaces da miña idade xa traballaban, pero o meu pai era xastre e non tiñamos terra nin gando. Como prefería verme lonxe que non enredando no pequeno taller de costura, eu pasaba gran parte do día a corricar pola Alameda. E foi Cordeiro, o recolledor de lixo e follas 5 secas, o que me puxo o alcume: «Pareces un pardal». Mais creo que nunca corrín tanto como aquel verán anterior ao ingreso na escola. Corría coma un tolo e ás veces saía dos lindes da Alameda e seguía ata lonxe, coa mirada posta no cume do monte Sinaí, coa ilusión de que algún día me sairían ás e podería chegar a Bos Aires.

Os momentos máis fascinantes, non obstante, eran cando o mestre falaba dos bichos. As arañas de auga inventaban o submarino. As formigas cultivaban cogo45 melos e coidaban dun gando que daba leite con azucre. Un paxaro de Australia pintaba de cores o niño cunha especie de óleo que fabricaba con pigmentos vexetais. E o macho poñía unha orquídea no novo niño para atraer a femia. Chamábase tilonorrinco. Nunca me esquecerei. Tal era o meu interese que me convertín no subministrador de bichos de don Gre50 gorio, e el acolleume como o mellor discípulo. Había sábados e festivos que pasaba

pola miña casa e iamos xuntos de excursión. Cada unha desas viaxes era para min como unha ruta do descubrimento. Volviamos sempre cun tesouro: unha barbantesa, un cabaliño do demo, un escornabois… E unha bolboreta distinta de cada vez. Os luns, na escola, o mestre dicía: «E agora imos falar dos bichos de Pardal». Manuel Rivas: Que me queres, amor?, ed. Galaxia (adapt.) 153

152

Anotacións

110

Anotacións

UNIDADE 9

2

Comentario da lectura Léxico

• Como está contada a historia, en primeira ou en terceira persoa? Escribe algún verbo, pronome, posesivo, etc. que o xustifique.

1 Substitúe as palabras destacadas por un sinónimo do recadro; fai as modificacións necesarias: ficar

desacougante

pardal

alcume

– No meu tellado hai un niño de gorrións. – O rapaz chamábase Moncho, pero tiña o sobrenome de «Pardal». – Recibín unha noticia inquietante.

9 Cres que a historia se desenvolve nun lugar

10 En cales destes sitios se sitúa a acción?

pera e escribe unha oración con ela.

5 No texto aparece un fenómeno da fala propio dalgunhas zonas de Galicia. Di cal é escribe os exemplos que se citan. • Escribe outros tres exemplos deste mesmo fenómeno.

Hai centos de anos.

No presente.

Cara a 1936.

No futuro.

Ten en conta Todos os prexuízos son negativos e, polo tanto, temos que facer todo o posible para que desaparezan.

2. 2

Prexuízos sobre o galego

A pesar de que xa se superaron bastantes, aínda hai persoas que seguen tendo algúns prexuízos sobre a lingua galega e sobre os seus falantes: lingua dos pobres e dos pailáns, lingua inútil, lingua imposta, lingua que ninguén sabe falar…

don Gregorio os conflitos entre os rapaces.

Opinión persoal

Consulta e aplica…

13 Na lectura aparecen dous métodos de ensino diferentes, o que recibiu o pai de Pardal e o que recibe Pardal. Explica cal cres que é máis adecuado.

1

• Compara a escola de Pardal cunha aula actual e cita as diferenzas.

a) Por que Pardal non quería ir á escola?

Que son os prexuízos?

Hoxe en día moitos prexuízos están superados (a suposta inferioridade das mulleres, por exemplo), pero aínda existen moitos sobre os máis diversos aspectos. Tamén lingüísticos, sobre moitísimas linguas: buscan que a xente as rexeite e que desaparezan.

12 Conta de maneira resumida como solucionaba

6 Contesta:

c) Cal era para o neno o peor castigo imaxinable na clase?

na casa

Resumo

Comprensión

b) Era realmente a escola tal como a imaxinara?

en América

na praia

paz, cando cres que tería lugar esa historia?

O medo, coma un rato, roíame os adentros. outra comparación co verbo correr.

no cine

na alameda

11 Tendo en conta os datos sobre a vida do ra-

3 Expresa coas túas palabras: 4 O neno di que «corría coma un tolo». Escribe

na escola

Galego: sen prexuízos

Coñécense co nome de prexuízos as opinións que se forman sen razón ningunha, sen ter a información nin os coñecementos necesarios para poder fundamentalas. Baséanse en datos erróneos ou falsos ou, con frecuencia, en mentiras. E esténdense porque algunhas persoas repiten, sen reflexionar, o que din outras.

rural ou urbano? Copia algún fragmento que o demostre.

– O neno quedou de pé, esperando polo mestre.

2 Dicionario. Busca o significado da palabra vés-

2. 1

Situación

L ingua e sociedade

Consulta a Web http://www.youtube.com/ watch?v=-XJML6po8Tw para ampliar os teus coñecementos sobre os prexuízos lingüísticos.

2 Demostra, con argumentos, que estas afirma-

ques de desaparecer: Inglaterra fora conquistada polos normandos e a maioría dos ingleses falaban a lingua dos invasores.

4 Descifra, e escribe, o título e estes seis versos

cións son froito de prexuízos e, daquela, falsas:

14 Pardal di que nunca esquecerá a historia do ti-

a) O galego non é útil, non vale para nada.

lonorrinco. Fai memoria e conta algunha experiencia que ti nunca esquecerás do teu colexio.

b) É unha lingua fea e bruta.

d) Que información lle contou Pardal á súa nai que ela descoñecía?

c) Fálano os pobres, os pailáns e os incultos.

e) Que momento era para o rapaz o máis fascinante das clases de don Gregorio?

e) É unha lingua imposta por uns cantos.

da letra dunha canción: – Cada vogal está representada por un número. – Os acentos aparecen do seguinte xeito: ´2 = Ú. 4 L1NG24 S4B3 4 P4N

d) Estudar galego é perder o tempo.

G´2ST4N0S F4L4R 1D10M4S: 1NGL´3S, FR4NC´3S 3 C4ST3L´4N.

f) Case ninguén a sabe falar ben.

P3R0 T3M0S L1NG24 PR0P14,

g) É unha falta de educación falarlles galego ás persoas que, aínda que o entenden perfectamente, só empregan o castelán.

Personaxes 7 Escribe todos os personaxes que aparecen na lectura. Anota ao lado un trazo que os caracterice; por exemplo:

N1NG2´3N 0 P0D3 N3G4R… M1Ñ4 L1NG24 G4L3G4, G´2ST4N0S 0 T32 F4L4R.

3 Busca a afirmación verdadeira e cópiaa:

Cordeiro: o recolledor de lixo e de follas secas.

a) Todas as persoas que falan castelán son ricas e cultas.

• Cales cres que son os personaxes principais? E cal deles é o protagonista?

b) Todas as persoas que falan inglés son aínda máis ricas e máis cultas.

8 Quen conta a historia? O narrador participa

c) Nos séculos XIII e XIV o galego tiña un gran prestixio. O inglés, en cambio, estaba a pi-

nela?

CPI de Cea (Ourense)

• Investiga a relación que ten o título cun produto moi famoso do concello de Cea. • aquí:

Podes ver o vídeo coa canción enteira

http://www.youtube.com/watch?v=0JO5KPM8ikc

155

154

• En primeira persoa: chamábanme, a miña idade, meu pai, etc.

Solucións das actividades Léxico

1 – No meu tellado hai un niño de pardais.

– O rapaz chamábase Moncho, pero tiña o alcume de «Pardal».



– Recibín unha noticia desacougante.



– O neno ficou de pé, esperando polo mestre.

2 Véspera: día que precede inmediatamente a outro, en especial o que precede unha data sinalada. Exemplo: «Na véspera de San Xoán, préndense as fogueiras».

3 Resposta aberta.

Situación

9 A alameda e o pequeno taller de costura fan pensar nunha vila. 10 Na escola, na alameda, na casa. 11 Cos datos do texto, cando xa existe o cine e a xente emigra a América, podemos evocar a primeira metade do século xx. Resumo

12 Facía que se desen a man e sentábaos no mesmo pupitre.

13 e 14 Resposta aberta.

4 Exemplo: «correr como un raio».

Solucións das actividades

5 A gheada: aghora, ghato, grhande. • Resposta aberta.



que máis lles chamou a atención.

6 a) Porque lle meteran medo os que lle falaran dela. b) Non, ao contrario. A experiencia foi moi boa.



c) O silencio do mestre.



d) Que as patacas viñeron de América.



e) Cando falaba dos bichos.



Personaxes

7 Pardal: o protagonista. O pai: xastre que tiña un mal recordo da escola. Dombodán: o mellor amigo de Pardal. Eladio: un rapaz no que Pardal, se puidese, mallaría. Don Gregorio: o mestre do que Pardal se converteu no seu mellor «discípulo». • Os personaxes principais son Pardal e Don Gregorio. O protagonista, Pardal.

Consulta e aplica

1 O alumnado consultará o vídeo. Pódese comentar na clase que foi o

Comprensión

Opinión persoal

2 Resposta aberta. 3 c) Nos séculos

xiii e xiv o galego tiña un gran prestixio. O inglés, en cambio, estaba a piques de desaparecer: Inglaterra fora conquistada polos normandos e a maioría dos ingleses falaba a lingua dos invasores.

4 «A lingua sabe a pan».

Gústanos falar idiomas: / inglés, francés, castelán. / Pero temos lingua propia, / ninguén o pode negar... / miña lingua galega, / gústanos falar. • O produto é o famoso pan de Cea, a onde pertence o colexio dos autores do vídeo. Na letra establécese unha relación entre o pan e a nosa lingua, como dous produtos xenuínos da nosa terra.

8 A historia cóntaa Pardal. El é o narrador.

111

UNIDADE 9

3

Vocabulario

Os prefixos

Seres moi vivos

Os prefixos son os morfemas que se colocan antes do lexema para formar palabras derivadas e que axudan a completar o significado desas novas palabras: anti-incendios (contra os incendios), re-plantar (plantar de novo).

Le, consulta, aplica… 1 Emparella cada número da ilustración co nome

12

tes animais: pardal, barbantesa, escornabois.

2 Clasifica os animais de PASA LISTA:

• Une cada un dos outros dous co seu sinónimo: gorrión, carballesa.

Anfibio: do grego amphí (‘ambos’) + bios (‘vida’).

11

Os anfibios poden vivir na terra e na auga. Réptil: do latín reptile (‘que repta’).

7

Mamíferos Paxaros Insectos Réptiles Anfibios

Planta

Arbustos

Árbores

4 Escribe outros catro nomes de cada campo semántico (árbores e animais salvaxes galegos):

6

Mamíferos

Paxaros

Árbores

5 nomes?

4

3

raposo

xoaniña

vagalume

xílgaro

sobreira

paporroibo

xesta

píntega

castiñeiro

vichelocrego

lontra

carballo

bolboreta

ourizo cacho

acivro

tartaruga

vacaloura

cabalo do demo

Lento coma unha ... .

10 Escribe cada nome, de animal ou árbore: – Mamífero que se alimenta de peixes. – Madeira moi dura, boa para gaitas, buxainas... – Se non existise, non habería magosto.

– ouriolo, papafigo.

– paifoco, pisco.

– picacardos, pintasilgo.

– Mamífero de rabo peludo que vive nas árbores.

peto s.m. 1. Bote no que se gardan os cartos, para aforrar. 2. Saquiño que se cose na roupa, para gardar obxectos miúdos e para abrigar as mans.

Pasa lista

fento

Cantar coma un ... .

Astuto coma o ... .

– reirrei, maruxiña.

2

2

buxo

San coma un ... .

– As súas ramas usábanse para facer vasoiras.

peto1 s.m. Paxaro que cría nos troncos vellos das árbores.

10

andoriña

9 Completa co nome preciso de PASA LISTA:

– pinchorra, salamántiga.

entradas no dicionario, como peto?

1

xabaril

Animais: porco espiño, porco bravo, libélula, golpe, sapoconcho.

– lucecú, vella.

6 Como se chaman as palabras que teñen varias

9

esquío

8 Busca cadanseu sinónimo en PASA LISTA:

– Crese protectora da casa na que aniña.

5 Que animais de PASA LISTA teñen tamén estes

peto

• Busca en PASA LISTA outros dous bichos de Pardal.

Vexetais: fieito ou folgueira, acevo ou xardón, corticeira.

3 Agora clasifica os vexetais:

8

7 Busca en PASA LISTA un sinónimo dun des-

de PASA LISTA que corresponda.

peto3 s.m. Parte de certas pezas de roupa que cobre o peito. • O de PASA LISTA, que peto é? – Busca, no dicionario, dous sinónimos. – Escribe cadansúa oración cos outros tres significados.

– No Nadal usábase de adorno. – O seu nome en latín era Quercus robur. – Animal lonxevo: un moi grande viviu 175 anos. – Se perde algún membro, pode rexeneralo. – É o maior escaravello de Europa. – Mandíbulas dos machos: moito máis grandes. – A femia ilumínase para atraer o macho.

11 Forma palabras derivadas cos prefixos indicados: anti-

ante-

re-

pre-

néboa

brazo

xurdir

historia

gas

poñer

agrupar

dicir

tabaco

ollos

caída

escolar

ciclón

véspera

acción

ver

157

156

Solucións das actividades

Le, consulta, aplica...

1 Píntega (1), vagalume (2), bolboreta (3), ourizo cacho (4), xabaril (5), raposo (6), andoriña (7), xílgaro (8), xoaniña (9), fento (10), sobreira (11).

2 Mamíferos: lontra, esquío, xabaril, ourizo cacho. Paxaros: peto, xílgaro, andoriña, paporroibo, vichelocrego. Insectos: xoaniña, bolboreta, vacaloura, vagalume, cabalo do demo. Réptiles: tartaruga. Anfibios: píntega.

3 Plantas: fento, acivro. Arbustos: buxo, xesta. Árbores: carballo, sobreira, castiñeiro.

4 Mamíferos: balea, golfiño, teixugo, morcego, donicela. Paxaros: pardal, lavandeira, merlo, reiseñor, bubela. Árbores: piñeiro, ameneiro, maceira, cerdeira, freixo.

5 Lucecú, vella: vagalume; reirrei, maruxiña: xoaniña; paifoco, pisco: paporroibo; pinchorra, salamántiga: píntega; ouriolo, papafigo: vichelocrego; picacardos, pintasilgo: xílgaro.

6 Palabras homónimas. . • É o da entrada número 1 do dicionario. Sinónimos: picapau, piquelo, rinchón.

7 Sinónimo de escornabois: vacaloura. • Gorrión: pardal. Carballesa: barbantesa. • Cabalo do demo e bolboreta.

8 Porco espiño: ourizo cacho; porco bravo: xabaril; libélula: cabalo do demo; golpe: raposo; sapoconcho: tartaruga. 112

Fieito ou folgueira: fento; acevo ou xardón: acivro; corticeira: sobreira.

9 San coma un buxo, Cantar coma un xílgaro, Astuto coma un raposo, Lento coma unha tartaruga.

10 – Mamífero que se alimenta de peixes: lontra.

– Crese protectora da casa na que aniña: andoriña.



– Madeira moi dura, boa para gaitas, buxainas...: buxo.



– As súas ramas usábanse para facer vasoiras: xesta.



– Se non existise, non habería magosto: castiñeiro.



– Mamífero de rabo peludo que vive nas árbores: esquío.



– No Nadal usábase de adorno: acivro.



– O seu nome en latín era Quercus robur: carballo.



– Animal lonxevo: un moi grande viviu 175 anos: tartaruga.



– Se perde algún membro, pode rexeneralo: píntega.



– É o maior escaravello de Europa: vacaloura.



– Mandíbulas dos machos: moito máis grandes: vacaloura.



– A femia ilumínase para atraer o macho: vagalume.

11 anti-

ante-

re-

pre-

néboa: antinéboa. gas: antigás. tabaco: antitabaco. ciclón: anticiclón.

brazo: antebrazo. poñer: antepoñer. ollos: anteollos. véspera: antevéspera.

xurdir: rexurdir. agrupar: reagrupar caída: recaída. acción: reacción.

historia: prehistoria. dicir: predicir. escolar: preescolar. ver: prever.

UNIDADE 9

4

Gramática

4. 4

O verbo (1)

Ten en conta

Que información dan as desinencias verbais?

• Indicativo: teñen aspecto perfecto as formas do pretérito e do antepretérito.

As desinencias informan do modo, tempo, aspecto, número e persoa.

• MODO. Indica a maneira, a forma de presentar a acción:

4. 1

- Subxuntivo. Móstrase dúbida, desexo: Oxalá gañedes vós o premio.

Os verbos son palabras variables que expresan accións ou estado: Eu estaba encollido na cama mentres o medo, coma un rato, me roía os adentros.

- Imperativo. Exprésase orde, consello, petición: Calade e escoitade.

• TEMPO. Informa sobre o momento en que se desenvolve a acción:

Agrúpanse en tres conxugacións, e en cada unha hai un verbo modelo que serve de patrón para deducir todas as formas da maior parte dos demais verbos: 1ª andar, 2ª varrer, 3ª partir.

4. 2

- Pretérito ou pasado. Ocorreu antes: Onte enredastes moito. - Presente. Ten lugar agora: Hoxe enredades todo o tempo! - Futuro. Sucederá despois: E mañá tamén enredaredes tanto?

Lexema e desinencias

• ASPECTO. Indica se a acción xa rematou ou aínda continúa:

As formas verbais constan de dous elementos: lexema (ou raíz) e desinencias.

- Perfecto. Expresa unha acción acabada: Xa chegaron todos á casa.

O lexema contén o significado do verbo. Obtense no infinitivo: and-ar ➞ and-

varr-er ➞ varr-

- Imperfecto. Presenta unha acción en proceso, sen acabar: Ían amodo.

part-ir ➞ part-

As desinencias son os morfemas que se unen co lexema e que indican o modo, o tempo, o aspecto, o número e a persoa de cada forma verbal: and-o

4. 3

and-aredes

varr-ías

• Subxuntivo: a información sobre o tempo e o aspecto é menos clara e depende, xeralmente, do contexto.

- Indicativo. Exponse con seguridade: Chegan hoxe e durmirán aquí.

Os verbos e as conxugacións

varr-erían

part-iu

• NÚMERO. Informa sobre cantos participan na acción: - Singular. Unha persoa: Icía marchou pola tarde para Brión.

part-ísemos

- Plural. Varias persoas: Antón e Icía marcharon para Brión.

As formas nominais

• PERSOA. Indica quen participa na acción:

Número Singular

- 1ª persoa. Quen fala: Eu oio moi ben . Nós oímos moi ben.

As formas nominais son diferentes a todas as outras, pois non indican modo, tempo, aspecto, número nin persoa: infinitivo (falar, ler, saír), xerundio (falando, lendo, saíndo) e participio (falado, lido, saído).

- 2ª persoa. Quen escoita. Ti oes moi ben. Vós oídes moi ben. - 3ª persoa. De quen se fala. El/Ela oe moi ben. Eles/elas oen moi ben.

Persoa

Pronome

1ª

eu

2ª

ti

3ª

el/ela

1ª Plural

nós

2ª

vós

3ª

eles/elas

O infinitivo conxugado, en cambio, si expresa número e persoa; pero non modo, tempo nin aspecto: andar, andares, andar, andarmos, andardes, andaren.

Identifica e aplica… Le, pensa, resolve…

5 Sinala a persoa e o número:

1 Copia os verbos do primeiro parágrafo da lectura Pardal e sinala as formas nominais. • Escribe as formas nominais das outras. F. verbais

Infinitivo

Xerundio

iades

mañá, porque entón pasaremos a semana encerrados na casa. Por se acaso, cando saias, compra algo no supermercado.

Participio

xurdiu

chamei

xogarei

diredes

viremos

empurran

falades

sorriamos

ferveron

rior segundo o tempo que indica. Pasado

4 Deduce, a partir das formas de cada modelo, as

2 Escribe o lexema de cada verbo:

asubío

6 Escribe cada forma verbal do exercicio ante-

– Carme, cala e atende. Se non falases tanto e traballases máis, levarías mellores notas.

ía

xantas

Presente

Futuro

8 Escribe en pasado os verbos destacados:

correspondentes do outro verbo:

calar

ferver

rebulir

beliscar

andar

espremer

corrixir

enredar

percorrer

calar varrer

3 Copia as formas verbais e indica o modo:

andei

andaras

andariamos

7 Di que aspecto ten cada forma verbal:

andásedes

varro

varriches

varrerá

varran

partiu

partirás

partiriades

partísemos

– Parece que non vos acordades, pero antes non pensabades así. Dese tema xa me falarades varias veces, e daquela tiñades unha opinión diferente á que tedes agora. Non obstante, se me escoitades, creo que nos entenderemos. Porque, se non recordo mal, xa nos

encher

– Onte choveu todo o día, e non se puido saír da casa. Hoxe, de momento, chove a caldeiros, e quizais non se poida saír tampouco. Oxalá non chova

partir

puxemos de acordo noutras moitas ocasións. Ou tampouco vos acordades xa? – Non digas iso porque non foi así, e xa o verás cando chegue Loaira. Eu chamei arredor das 7.30 e, segundo me dixeron na túa casa, xa marcharas onda Lucho e Noelia. E non creo que me enganasen. Polo tanto xa me dirás ti quen non esperou ao outro.

engadir

– Ando con apuro, mais varro e limpo o po. – Como corres e loitas máis, xogas mellor. – Atende, pero non estuda nin escribe nada. – Chegades, ceades, durmides e marchades! – Aproban porque se esforzan e traballan. • E agora escríbeos en futuro.

159

158



Solucións das actividades

Identifica e aplica...

5 Iades (2ª plural), xantas (2ª singular), asubío (1ª singular), xurdiu (3ª sin-

Le, pensa, resolve...

gular), chamei (1ª singular), xogarei (1ª singular), diredes (2ª plural), viremos (1ª plural), empurran (3ª plural), falades (2ª plural), sorriamos (1ª plural), ferveron (3ª plural).

1 Ía, chamaban, traballaban, era, tiñamos, prefería, ver, enredando, pasaba, corricar, puxo, pareces. Formas verbais

Infinitivo

Xerundio

Participio

ía

ir

indo

ido

chamaban

chamar

chamando

chamado

traballaban

traballar

traballando

traballado

era, foi

ser

sendo

sido

tiñamos

ter

tendo

tido

prefería

preferir

preferindo

preferido

pasaba

pasar

pasando

pasado

puxo

poñer

poñendo

posto

pareces

parecer

parecendo

parecido

2 Calar: cal-; ferver: ferv-; rebulir: rebul-; beliscar: belisc-; espremer: esprem-; corrixir: corrix-; enredar: enred-; percorrer: percorr-.

3 Choveu (indicativo), puido (indicativo), chove (indicativo), poida

6 Pasado: iades, xurdiu, chamei, sorriamos, ferveron. Presente: xantas, asubío, empurran, falades. Futuro: xogarei, diredes, viremos.

7 Parece (imperfecto), acordades (imperfecto), pensabades (imperfecto), falarades (perfecto), tiñades (imperfecto), tedes (imperfecto), escoitades (imperfecto), entenderemos (imperfecto), recordo (imperfecto), puxemos (perfecto), acordades (imperfecto), digas (imperfecto), foi (perfecto), verás (imperfecto), chegue (perfecto), dixeron (perfecto), marcharas (perfecto), creo (imperfecto), enganasen (perfecto), dirás (imperfecto), esperou (perfecto).

8 – Andei con apuro, mais varrín e limpei o po.

– Como correstes e loitastes máis, xogastes mellor.

– Atendeu, pero non estudou nin escribiu nada. – Chegastes, ceastes, durmistes e marchastes! – Aprobaron porque se esforzaron e traballaron.

(subxuntivo), chova (subxuntivo), pasaremos (indicativo), saias (subxuntivo), compra (imperativo), cala (imperativo), atende (imperativo), falases (subxuntivo), traballases (subxuntivo), levarías (indicativo).

• Andarei, verrerei, limparei, correredes, loitaredes, xogaredes, atenderá, estudará, escribirá, chegaredes, cearedes, durmiredes, marcharedes, aprobarán, esforzaranse, traballarán.

4 andar

andei

andaras

andariamos

andásedes

calar

calei

calaras

calariamos

calásedes

varrer

varro

varriches

varrerá

varran

encher

enchín

enchiches

encherá

enchan

partir

partiu

partirás

partiriades

partísemos

engadir

engadiu

engadirás

angadiriades

engadísemos

Actividade complementaria 1 Volve ler «Pardal» e di que formas verbais son as predominantes no texto. Que modo, tempo, aspecto, persoa e número expresan estas formas? Pon algúns exemplos e separa o lexema das desinencias.

Solución: No texto son claramente maioritarias as formas verbais de copretérito. Indican modo indicativo, tempo pretérito, aspecto imperfecto, persoa primeira ou terceira, número singular ou plural.

113

UNIDADE 9

4. 5

5

Catro grupos de verbos

Segundo o lexema se manteña invariable ou cambie e as desinencias sexan as do modelo ou outras, os verbos divídense en catro grupos:

Ortografía

Uso das maiúsculas

• Completamente regulares. A maioría dos verbos son regulares: manteñen invariable o lexema, e as desinencias «cóllenas» do modelo.

5. 1

• Regulares con algunhas variacións. Trabállanse no tema seguinte. • Parcialmente irregulares: ler, crer, rir e derivados. • Irregulares. O lexema varía, e ás veces as desinencias tamén. Son poucos, pero

• Ao comezo de escrito e despois de punto: E chegou o día. Na praza non collía ninguén máis.

• Nos nomes de persoa, apelidos e alcumes: Sabela Ríos Álvarez, a Chasca. • Nos nomes propios de animais: Rocinante, Platero, Dumbo, Gallarda, Chispa. • Nos nomes de continentes, países, cidades, vilas, aldeas, etc.: África, Alema-

moi usuais: caber, dar, dicir, estar, facer, ir, saber, ser, ter, ver, vir… Neste curso imos traballar os verbos completamente regulares e mais os regulares con algunhas variacións. En segundo traballaranse os outros.

ña, Galicia, París, A Coruña, Ferreira de Pantón, Biduído, Mourentáns.

• Nos nomes de lugares, barrios, rúas, etc.: Teis, Monte Alto, rúa Carretas. • Nos nomes de océanos, mares, ríos, montes, illas, etc.: Atlántico, Cantábrico,

Le, consulta, escribe… 9 Escribe estas formas de verbos regulares. a) 1ª p. singular pretérito indicativo andar b) 1ª p. plural pospretérito marchar c) 3ª p. singular copretérito falar e) 3ª p. plural pretérito subxuntivo acabar f) 2ª p. plural pospretérito varrer g) 2ª p. singular imperativo beber h) 2ª p. singular infinitivo conxugado coller i) 1ª p. singular futuro indicativo correr l) 2ª p. plural presente indicativo envolver m) 1ª p. singular pretérito subxuntivo partir n) 1ª p. plural copretérito escribir ñ) 2ª p. plural infinitivo conxugado recibir o) 3ª p. singular pretérito indicativo vivir

10 Copia todas as formas verbais deste texto e analízaas, igual que no exemplo: Persoa Número 2ª

plural

Nilo, Miño, Cabeza de Manzaneda, illas Baleares, illas Cíes, cabo Ortegal.

lle tocase ao móbil. Pois que non se che esqueza tampouco como reaccionara. Se todas actuasen coma ti, andariamos todos os días anoxados!

• Nos substantivos e adxectivos dos nomes de institucións, asociacións, equipos, etc.: Cruz Vermella, Museo do Pobo Galego, Club Deportivo Lugo.

• Nos substantivos e adxectivos dos nomes de empresas, comercios e marcas: Caixa Rural Galega, Citroën, Zara, cafetería Lecer, Coca-Cola, Fanta.

11 Copia o texto seguinte e complétao coa for-

d) 3ª p. plural futuro indicativo traballar

andásedes

Escríbese maiúscula nos seguintes casos:

Tempo

Modo

pretérito

subx.

– Se andásedes máis espelidos non vos pasaría o mesmo que nos ocorreu a nós, que, por durmirmos ata tan tarde, perdemos o autobús que pasa diante da casa. Mañá poñede a alarma e, se vos erguedes axiña, chegaremos todos a tempo. – Antes sufrías menos por esas parvadas, pero agora… Non me estraña que leves tantos desgustos. Esquece iso xa! Supoño que lembrarás aquela vez que me prohibiran que

• Na primeira palabra dos títulos de libros, películas e outras obras artísticas:

ma verbal que se indica en cada caso:

Follas novas, O señor dos aneis, As catro estacións, Os xirasoles.

[1ª pl. antepretérito andar] ... a enredar toda a tarde, pero agora xa [1ª plural copretérito levar] ... un bo anaco [xerundio esperar] ..., nerviosos. [1ª sing. presente ind. pensar] ... que [1ª sing. futuro ind. lembrar] ... sempre aquel momento, igual que toda a xente que se [3ª sing. pretérito ind. reunir] ... alí aquel serán. Seguro que ninguén o [3ª sing. futuro ind. esquecer] ..., aínda que o [3ª sing. presente subx. desexar] .... E a vós, se o [2ª pl. pretérito subx. vivir] ... coa mesma emoción ca nós, tampouco se vos [3ª sing. pospretérito borrar] ... da memoria. Nin que [3ª sing. pretérito subx. ocorrer] ... hai uns días, pero xa [3ª pl. pretérito ind. pasar] ... máis de cincuenta anos.

1 Copia e pon as maiúsculas que cumpran: – a vós rendeuvos 1º da eso? a min nada! as persoas máis famosas do ies son a xefa de estudos, d.ª esther, e mais o conserxe, o sr. barreiro. – a presidenta e o secretario da anpa do ceip da pobra de trives solicitaran unha entrevista, para o primeiro xoves de maio, co alcalde. como non puido atendelos, recibiunos a concelleira de educación. – galicia, polo norte, linda co mar cantábrico; polo leste estrema con asturias, león e zamora; polo sur está portugal; e polo oeste limita co océano atlántico. – os meus avós, manolo e susa, viven na aldea de vilar. só teñen catro veciños: o señor manuel, o chambón; a señora carme, a lagarta; a señora luísa, a espelida; e o señor paco, o rato.

O señor Pepe [3ª sing. pretérito ind. berrar] ...: “[2ª pl. imperativo calar] ...! Xa [3ª sing. presente ind. empezar] ...!”.

– a miña irmá minia ten un can e un gato, lóstrego e lambón; e eu teño unha cadela e unha gata, raíña e bonita.

Por fin [1ª pl. antepretérito conseguir] ... vela: a primeira televisión da nosa vila e da nosa vida!

• Xentilicios: americano, ourensán, rianxeiro. • Nomes de cargos e empregos: presidente, alcalde, directora, xefe de estudos. • Meses: xaneiro, xullo, decembro. • Días da semana: luns, mércores, venres... • Formas de cortesía sen abreviar: don, señora, vostede, doutora.

– o deportivo da coruña xoga no estadio de riazor, e o celta de vigo no de balaídos. – pasei o sábado en santiago co meu irmán carlos, no piso que alugou cos amigos na rúa da senra. pola tarde visitamos o centro galego de arte contemporánea (cgac) e mais o museo pedagóxico de galicia (mupega), e gustáronme moito. – galegos famosos: o río miño, que desemboca en tui; as illas cíes, na ría de Vigo; o cabo ortegal, no concello de cariño (a coruña); pena trevinca, o monte máis alto de galicia; a serra do courel… – os sábados e os domingos de xuño, nos cines miradoiro, van poñer as oito películas de harry potter. – no bar aturuxo os refrescos máis baratos son kas e aquarius; en cambio, na cafetería esmorga teñen mellor prezo fanta e os zumes da marca granini.

161



– Os meus avós, Manolo e Susa, viven na aldea de Vilar. Só teñen catro veciños: o señor Manuel, o Chambón; a señora Carme, a Lagarta; a señora Luísa, a Espelida; e o señor Paco, o Rato.

9 a) Andei. b) Marchariamos. c) Falaba. d) Traballarán. e) Acabasen.



f) Varrerían. g) Bebe. h) Colleres. i) Correrei. l) Envolvedes. m) Partise. n) Escribiriamos. ñ) Recibirdes. o) Viviu.

– A miña irmá Minia ten un can e un gato, Lóstrego e Lambón; e eu teño unha cadela e unha gata, Raíña e Bonita.



– O Deportivo da Coruña xoga no estadio de Riazor, e o Celta de Vigo no de Balaídos.



– Pasei o sábado en Santiago co meu irmán Carlos, no piso que alugou cos amigos na rúa da Senra. Pola tarde visitamos o Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC) e mais o Museo Pedagóxico de Galicia (Mupega), e gustáronme moito.



– Galegos famosos: o río Miño, que desemboca en Tui; as illas Cíes, na ría de Vigo; o cabo Ortegal, no Concello de Cariño (A Coruña); Pena Trevinca, o monte máis alto de Galicia; a serra do Courel…



– Os sábados e os domingos de xuño, nos cines Miradoiro, van poñer as oito películas de Harry Potter.



– No bar Aturuxo os refrescos máis baratos son Kas e Aquarius; en cambio, na cafetería Esmorga teñen mellor prezo a Fanta e os zumes de Granini.

Le, consulta, escribe...

10 Andásedes: 2ª, singular, pretérito, subxuntivo; pasaría: 3ª singular, pospretéiro, indicativo; ocorreu: 3ª, singular, pretérito, indicativo; durmirmos: 1ª, plural, infinitivo conxugado; perdemos: 1ª plural, pretérito, indicativo; pasa: 3ª, singular, presente, indicativo; poñede: 2ª, plural, imperativo; erguedes: 2ª plural, presente, indicativo; chegaremos: 1ª, plural, futuro, indicativo; sufrías: 2ª, singular, copretérito, indicativo; estraña: 3ª, singular, presente, indicativo; leves: 2ª, plural, presente, subxuntivo; esquece: 2ª, singular, imperativo; supoño: 1ª, singular, presente, indicativo; lembrarás: 2ª, singular, futuro, indicativo; prohibiran: 3ª, plural, antepretérito, indicativo; tocase: 1ª, singular, pretérito, subxuntivo; esqueza: 1ª singular, presente, subxuntivo; reaccionara: 1ª, singular, antepretérito, indicativo; actuasen: 3ª, plural, pretérito, subxuntivo; andariamos: 1ª, plural, pospretérito, indicativo.

10 Andaramos, levabamos, esperando, Penso, lembrarei, reuniu, esquecerá, desexe, vivísedes, borraría, ocorrese, pasaron, anoitecera, entramos, debeu, colleran, chegarían, berrou, calade, empeza, conseguiramos. Comprende e resolve...

1 – A vós rendeuvos 1º da ESO? A min nada! As persoas máis famosas do IES son a xefa de estudos, D.ª Esther, e mais o conserxe, o Sr. Barreiro.

114

• Nomes xenéricos de lugar e xeográficos: país, cidade, río, monte, rúa, praza.

Comprende e resolve…

Xa [3ª sing. antepretérito anoitecer] ... cando os rapaces [1ª pl. pretérito ind. entrar] ... no bar do señor Pepe. Home non [3º sing. pretérito ind. deber] ... faltar ningún, e [3ª pl. antepretérito coller] ... os mellores sitios. En cambio, entre mulleres e rapazas non [3ª pl. pospretérito chegar] ... nin a unha ducia.

Solucións das actividades



Escríbense con minúscula:

• Nas abreviaturas das formas de tratamento: D., D.ª, Sr., Sra., Vde., Dr., Dra. • Nas siglas. Escríbense con maiúsculas todas as letras: UE, ONU, DOG, ESO, IES.

160



Ten en conta



– A presidenta e o secretario da ANPA do CEIP da Pobra de Trives solicitaran unha entrevista, para o primeiro xoves de maio, co alcalde. Como non puido atendelos, recibiunos a concelleira de Educación.



– Galicia, polo norte, linda co mar Cantábrico; polo leste estrema con Asturias, León e Zamora; polo sur está Portugal; e polo oeste limita co océano Atlántico.

Actividade complementaria 1 Ditado (vexáse a páxina 148).

UNIDADE 9

6 6. 1

Literatura

6. 3

O xénero lírico (3)

Se cantan, es ti que cantas, se choran, es ti que choras, i* es o murmurio do río, i* es a noite i* es a aurora.

Algunhas estrofas

Rosalía de Castro

Unha estrofa é un grupo de versos cun esquema métrico e unha rima determinados.

• A repetición de palabras é un dos recursos máis frecuentes na poesía: Chove, chove na casa do pobre e no meu corazón tamén chove.

Segundo o número de versos, a métrica e a rima podemos diferenciar distintos tipos de estrofas. Estas que che presentamos a continuación son algunhas das máis frecuentes: N.º versos 2 3

4

Estrofa

Esquema

Pareado

A A

a a

Algunhas figuras literarias (3)

• A antítese consiste en poñer xuntas dúas palabras ou conceptos contrarios:

Arte...

Rima

maior ou menor

asonante ou consonante

Terceto

A A

maior

consonante

Copla

a a

menor

xeralmente asonante

Cuarteto

A B B A

maior

Redondilla

a b b a

Celso Emilio Ferreiro

Cando esa palabra se repite ao comezo de cada verso, denomínase anáfora: Durme, meu neno, durme, meu sol, durme anaquiño do meu corazón. Celso Emilio Ferreiro

Identifica e aplica… 1 Mide os versos das seguintes estrofas. • Analiza a rima e indica que clase de estrofa é.

consonante

• Busca nelas exemplos das figuras literarias que coñeces.

menor

consonante

Ten en conta

Sirventés

A B A B

maior

consonante

Cuarteta

a b a b

• O cuarteto e a redondilla teñen o mesmo esquema métrico, pero o primeiro é de arte maior e a segunda, de arte menor.

a) Nacín cando as plantas nacen, no mes das flores nacín, nunha alborada mainiña, nunha alborada de abril,

menor

consonante

• O mesmo sucede co sirventés (de arte maior) e a cuarteta (de arte menor).

Rosalía de Castro

b) Da aldea lonxana* fumengan* as tellas: detrás dos petoutos vai póndose o sol, retornan prós* eidos coa noite as ovellas riscando nas beiras o céspede mol.

Celso Emilio Ferreiro

f) Regato, rego ou regueiro: é hora de descansar. Despide as terras de Outeiro que xa chegaches ao mar! Manuel María

g) Veño de Vigo e vou para Cangas, todas as mozas me miran as mangas. Popular *Palabras non-normativas.

Curros Enríquez

c) E todo canto amei foi unha lumieira, foi a fouce tan íntima que decote se afía para ceibar dun pulo brutal a primaveira*.

6. 2 Como analizar as estrofas?

Antón Avilés de Taramancos

Velaquí un exemplo: e anda a pobriña sen guía

8b

buscando quen a recolla

8a

d) Galicia! Nai e señora, sempre garimosa e forte: preto e lonxe; onte, agora, mañá... na vida e na morte!

desque morreu Rosalía.

8b

Ramón Cabanillas

(

(

8a

(

Sol a queima e auga a molla (

e) Todo o meu ser está ligado á terra, sábeme a terra todo na memoria, terra o camiño, terra a miña historia, terra esta voz que no desterro berra.

Trátase dunha cuarteta formada por catro versos octosílabos de arte menor e con rima consonante. 163

162

Solucións das actividades

Identifica e aplica...

1 a) 8–, 8a, 8–, 8a. Rima asonante. Copla.

Recursos literarios: repetición (Nacín cando as plantas nacen/no mes das flores nacín. Nunha alborada mainiña/nunha alborada de abril.).



b) 12A, 12B, 12A, 12B. Rima consonante. Serventesio.



c) 14A, 14–,14A. Rima consonante. Terceto.



Recursos literarios: repetición (E todo canto amei foi.../foi a fouce...), hipérbole: (E todo canto amei foi unha lumieira...). Metáfora: a fouce como o paso do tempo que fai ceifar, segar, cortar, a primavera, a xuventude.



d) 8a, 8b, 8a, 8b. Rima consonante. Redondilla.



Recursos literarios: personificación (sempre garimosa e forte...), antítese (preto e lonxe; onte, agora... na vida e na morte).



e) 11A, 11B, 11B, 11A. Rima consonante. Cuarteto.



Recursos literarios: anáfora (terra o camiño, terra a miña historia/terra esta voz...).



f) 8a, 8b, 8a, 8b. Rima consonante. Redondilla.



Recursos literarios: personificación (regato, rego ou regueiro:/é hora de descansar...).



g) 11A, 11A. Rima consonante. Pareado.

Actividade complementaria 1 Le o seguinte poema e despois contesta as preguntas:

En todas as cidades hai historias que contar. Na miña, podería contarvos a historia dun tolo triste, que se amarra cunha corda aos semáforos e fala con eles.



Os domingos dille a todo o mundo que marcha de viaxe. E vai á estación a ver saír o tren e logo volve ao semáforo a conversar. Bartolo é un triste tolo, Un tolo louco semafórico. Cando lle falas ponse colorado. Cando che fala ponse verde. Cando conversa co semáforo póñenselle ollos laranxa intermitente, ollos de Bartolo, o tolo.



Fran Alonso: Cidades, Edicións Xerais.



a) Como é a rima deste poema? E a métrica dos versos?



b) Consideras, entón, que se trata dun texto lírico ou narrativo?



c) Poderíase dicir que o texto ten ritmo ou musicalidade? Por que?



Solución: a) Dos 18 versos só teñen rima catro, o 4 e 10, e o 12 e o 18. Ademais é unha rima atípica, coas mesmas palabras: semáforo-semáforos, tolo-tolo. En canto á métrica trátase de que vexan que non é pertinente buscar un esquema métrico determinado, porque o poeta non o procurou. Por exemplo, os seis primeiros versos miden, respectivamente, 14, 10, 8, 13, 6 e 11



b) Resposta aberta. En función do anterior, trátase de que o alumnado reflexione sobre a posibilidade de que haxa poema sen rima e sen un esquema métrico prefixado.



c) Trátase de que aprecien elementos que, en ausencia de rima, lle acheguen ritmo ao texto. Isto conséguese coas numerosas repeticións, con rimas internas como Bartolo é un triste tolo ou coa propia cadencia dos versos (polo que é interesante que o poema sexa lido en voz alta).

115

UNIDADE 9

Obradoiro de escritura Traballo con textos: Textos instrutivos

2 Os carteis de normas tamén teñen ás veces un carácter instrutivo. Fíxate nes-

O texto instrutivo proporciona as indicacións necesarias para facer unha determinada actividade, manexar un aparello, elaborar unha comida, etc.

te e complétao cos textos adecuados: a) Non volvades nunca atrás por ningunha razón.

Normas de evacuación do centro escolar

Características do texto instrutivo

b) Dirixídevos ao punto de encontro.

As principais características dos textos instrutivos son:

• Claridade. O lector debe interpretar sen ningunha dificultade o texto. O léxico

c) No corredor, camiñade rápido pero sen correr, pegados á parede e seguindo os carteis de saída de urxencia.

debe ser sinxelo e as oracións curtas.

• Organización. A información aparece clasificada en distintos apartados (epígrafes e subepígrafes) ou secuenciada en pasos que se deben seguir nunha orde definida.

d) Cando soe a alarma, seguide as instrucións do profesor.

• Verbos. Os verbos están case sempre en imperativo ou en infinitivo. É frecuente tamén a voz pasiva (serán socorridos...) e construcións que indican obrigatoriedade (deber de + infinitivo, ter que + infinitivo, etc.).

• Os conectores máis abundantes son os de orde e de finalidade:

De orde

De apertura

antes de empezar, en primeiro lugar, primeiro, para comezar...

De continuidade

a continuación, por outra banda, seguidamente, despois, logo...

De peche De finalidade

por último, para rematar, finalmente...

para que, a fin de que, co fin de que, co obxecto de...

Ten en conta

1

2

3

Son textos instrutivos as receitas de cociña, os prospectos dos medicamentos, os manuais de instrucións, as normas de conduta, os planos e itinerarios de viaxes, etc.

e) Saíde da clase en orde e sen levar nada convosco. f) Saíde ao exterior e deixade sempre libre a porta de entrada. g) Mantede a calma. h) Pechade as ventás e as portas.

4

1 Le o texto que tes a continuación e resolve:

5

• Busca os trazos propios do texto instrutivo. • Busca exemplos de recursos gráficos para ordenar a información.

Primeiros auxilios: a hipotermia A palabra «hipotermia» significa ‘baixa temperatura’ e corresponde a un arrefriamento corporal por debaixo dos 35⁰. Como actuar en caso de hipotermia?

• Antes de nada, traslada a persoa a un lugar quente. • A continuación quítalle a roupa mollada. Se lle podes dar un baño de auga, que sexa morna, non quente.

• Envólveo en mantas, abrigos ou papel de aluminio; ponlle gorro e guantes. Tamén lle podes dar calor co teu propio corpo.

• Fai que beba algo quente: sopa, té, caldo... (nunca bebidas alcohólicas).

• Finalmente, se é posible, acude a un centro médico.

6

• Nesta unidade, no obradoiro de escritura os estudantes achegaranse ao interior duns textos cos que necesariamente se atoparán na vida diaria: os textos instrutivos, que poden aparecer en manuais de instrucións, prospectos de medicamentos, guías de uso, etc. É importante, neste sentido, facerlles ver que estes textos están dotados dunhas características que buscan unha finalidade determinada, pero non o é menos que estas pautas poden resultar moi enriquecedoras se son capaces de trasladalas tamén á expresión oral.

Solucións das actividades

Traballo con textos: Textos instrutivos

1 Claridade: oracións curtas. Organización: cada unha das instrucións vai nunha liña separada e, ademais, seguen unha orde cronolóxica. Verbos: predominio dos imperativos (traslada, envólveo, ponlle, fai, etc.). Conectores: dado que se segue unha coherencia temporal, hai conectores de apertura (antes de nada), de continuación (a continuación) e de peche (finalmente). • Utilízanse letra negriña para marcar o título e tamén a pregunta sobre a que xira o texto, e, por outra parte os bolos para marcar cada unha das liñas que se corresponden coas instrucións.

116

8

Agora ti 3 Escolle unha destas opcións e escribe un breve texto instrutivo. Lembra as características (verbos, epígrafes...) e utiliza os conectores adecuados: a) Instrucións para fritir un ovo. b) Instrucións para ler un documento dun pendrive no ordenador. c) Instrucións para facer ben a cama. 165

164

Suxestións metodolóxicas

7

Anotacións

Aplica o que sabes das plantas e animais que aparecen nas ilustracións.

2 Copia as seguintes palabras e rodea os prefixos: bisavó

prelavado

antiestético

prefabricado

extraer

subdirector

desbotar

antediluviano

vicepresidente

subtítulo

inxusto

posguerra

• Explica que información achegan os prefixos e que significa cada palabra. • Escribe outra palabra con cada un dos prefixos anteriores.

3 Identifica as formas verbais que hai nestas oracións e defíneas coma no exemplo: verbo: persoa número, tempo e modo; infinitivo, conxugación dixo: 3ª persoa singular, pretérito de indicativo; verbo dicir, 3ª conxugación – César dixo: «Cheguei, vin, vencín». – As bolboretas voaban de flor en flor. – Non collas ese bicho coas mans. – Vai lavar as mans! – Non creo que brotasen aínda as flores do acivro da leira. – Xoana está plantando as sementes.

E

E O

A A

culiaridades da nosa cultura. Agora tócavos investigar. En grupos pequenos, buscade os datos necesarios para facer unha exposición sobre a comarca onde vivides. Seguide os pasos seguintes. 1. Buscade información en diferentes fontes; non vos limitedes a Internet: pescudade tamén na biblioteca do centro ou da vosa localidade; na Gran Enciclopedia Galega, por exemplo, atoparedes datos no apartado «Descubre Galicia».

5 Analiza a rima do seguinte poema e busca exemplos de anáfora, antítese e paralelismo: Celanova ten un vento, Celanova un vento ten, un vento pelerinante, un vento que vai e vén.

2. Seleccionade a información máis importante. 3. Completade con ela un cadro como o que tedes no exemplo da Guarda de abaixo.

Un vento que máis que vento é un teimoso roncón fungando polos tellados con grave e tristeiro son.

4. Acompañade a información cun mapa das comarcas, fotografías, un mural ou con algunha ferramente dixital, como PowerPoint ou Glogster.

Este vento vagabundo vai coa lúa, vén co sol, vai cos mozos, vén cos vellos, vai coa neve, vén coa flor.

Concello: A Guarda Comarca: Baixo Miño

Celso Emilio Ferreiro: Onde o mundo se chama Celanova (fragmento)

O

Í

Situación

Suroeste de Galicia

Provincia

Pontevedra

Concellos

A Guarda, Oia, O Rosal, Tomiño, Tui

Capital

Tui

Número de habitantes

51 096 hab. (2012)

Xentilicio

Miñoto

Espazos naturais

O río Miño e a súa desembocadura no océano Atlántico, o monte Santa Tegra (A Guarda), o monte Aloia (Tui)

Monumentos

O castro de Santa Tegra (A Guarda); o mosteiro de Santa María de Oia; os muíños de auga do Folón e do Picón (O Rosal); Ecoparque Arqueolóxico Monte Tetón (Tomiño); fortaleza de San Lourenzo (Goián, Tomiño); catedral de Santa María de Tui, a ponte entre Tui e Valença, construída por Eiffel...

Festas

Festa da Lagosta e festa do Monte (A Guarda), Rapa das Bestas (Oia)...

Gastronomía

Marisco, os viños do Rosal (con Denominación de Orixe)

Bibliografía

Libros e páxinas web utilizadas

A I

A O

A U O

A I

emprender

1 Ao longo do curso, coñecestes algunhas pe-

O I

A

A miña comarca

aínda que as mulleres neozelandesas conseguiron votar a finais do século xix, en case todos os países houbo que esperar ata o xx. no reino unido, a unión política e social das mulleres (wspu), fundada en 1903 por emmeline pankhurs, organizou unha campaña pedindo o voto feminino, co lema «feitos, non palabras». estas mulleres, ás que se denominou «sufraxistas», adoptaron unha táctica de acción directa que incluía interrupcións aos oradores no parlamento e manifestacións polas rúas.

O

E A

4 Copia o texto coas maiúsculas que faltan:

aprender

1 Completa o encrucillado de abaixo co nome

O

167

166

Solucións das actividades

UNIDADE 9

Comproba as túas competencias

Aplica o que sabes

1 Peto, fento, acivro, píntega, andoriña, tartaruga, paporroibo.

5 – A rima é asonante. Os versos son de 8 sílabas e riman os pares (coplas).

– Anáfora: Celanova ten..., Celanova ten... un vento... un vento... . Paralelismo: vai coa lúa, vén co sol/vai coa neve, vén coa flor. Antítese: lúa/sol, mozos/vellos.



Comproba as túas competencias

2 Bisavó («dúas veces avó»), prelavado («antes do lavado»), antiestético («oposto á éstética»), prefabricado («fabricado con antelación»), extraer («traer para fóra»), subdirector («por debaixo do director»), desbotar («non botar», rexeitar, descartar), antediluviano («antes do diluvio»), vicepresidente («substituto do presidente»), subtítulo («debaixo do título»), inxusto («non xusto»), posguerra («despois da guerra»).

1 Resposta aberta.

• Bisneto, prerromano, antiaéreo, expatriar, subsecretario, desarmar, antevéspera, viceministro, subterráneo, incomunicar, posbélico.

3 Dixo: 3ª persoa singular, pretérito de indicativo; verbo dicir, 3ª conxugación. Cheguei: 1ª persoa singular, pretérito de indicativo; verbo chegar, 1ª conxugación. Vin: 1ª persoa singular, pretérito de indicativo; verbo ver, 2ª conxugación. Vencín: 1ª persoa singular, pretérito de indicativo; verbo vencer, 2ª conxugación. Voaban: 3ª persoa plural, copretérito de indicativo; verbo voar, 1ª conxugación. Collas: 2ª persoa singular, presente de subxuntivo; verbo coller, 2ª conxugación. Vai: 2ª persoa singular, imperativo; verbo ir, 3ª conxugación. Lavar: infinitivo; verbo lavar, 1ª conxugación. Creo: 1ª persoa singular, presente de indicativo; verbo crer, 2ª conxugación. Brotasen: 3ª persoa plural, pretérito de subxuntivo; verbo brotar, 1ª conxugación. Está: 3ª persoa singular, presente de indicativo; verbo estar, 1ª conxugación. Plantando: xerundio; verbo plantar, 1ª conxugación.

4 Aínda que as mulleres neozelandesas conseguiron votar a finais do século xix, en case todos os países houbo que esperar ata o xx. No Reino Unido, a unión política e social das mulleres (WSPU), fundada en 1903 por Emmeline Pankhurs, organizou unha campaña pedindo o voto feminino, co lema «Feitos, non palabras». Estas mulleres, ás que se denominou «sufraxistas», adoptaron unha táctica de acción directa que incluía interrupcións aos oradores no parlamento e manifestacións polas rúas.

117

10

Lingua e tradición

Presentación da unidade Esta unidade comeza, na sección de Lingua e sociedade, coas actitudes cara á lingua, un factor que xunto cos prexuízos vistos con anterioridade, contribúe a explicar en boa medida a realidade sociolingüística de Galicia. En canto ao Vocabulario, ademais de aprender palabras relativas á festa, continúase con cuestións léxicas conectadas coa morfoloxía, neste caso coas palabras compostas. Os verbos regulares que presentan algunhas particularidades na súa conxugación e os signos de puntuación (en concreto, o punto)

son os temas que se abordarán, respectivamente, nos apartados de Gramática e Ortografía. Por outra parte, a Literatura popular, con especial atención ás cantigas e romances, pecha a serie de unidades que viñeron centrándose no xénero lírico. E tamén as cantigas, na súa vertente máis divertida, protagonizan nesta ocasión o noso Obradoiro de escritura.

Fomento da lectura Recomendamos a lectura de Retrincos, de Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, publicado por Editorial Galaxia.

Esquema da unidade

Introdución

Lectura

LINGUA E TRADICIÓN

Retrincos de Alfonso Daniel R. Castelao

Lingua e sociedade

•A  ctitudes positivas

Vocabulario

•P  alabras compostas

Gramática

•O  verbo (2)

Ortografía

•S  ignos de puntuación. O punto

Literatura

•O  xénero lírico (4)

Obradoiro de escritura

118

•L  ingua e tradición

•C  antigas e cancións

10

Lingua e tradición Podes coñecer? • Entrade en www.galeguizargalicia.tv/video/27/

23

maios, mirade o vídeo, escoitade varias veces a información e, despois, completade:

A festa dos maios é unha das tradicións galegas máis an-

a) Quen son os principais protagonistas dos maios?

tigas, pois procede dos celtas. Era unha das moitas que se celebraban en abril e maio e que estaban relacionadas co renacer da natureza e a petición de boas colleitas.

b) Que se lles pide aos veciños nas cantigas dos maios humanos? c) De que adoitan ser os maios de Ourense?

O maio tradicional máis común consiste nunha estrutura cónica ou piramidal (colocada sobre unhas angarellas, para transportala) cuberta con xesta e fiúncho, ou musgo, e adornada con bugallas, laranxas, pampullos, cascas de ovos, etc. Enriba ponse unha coroa, de formas diversas, que se adorna igual có maio. Dende hai algúns anos tamén se fan maios artísticos: figuras humanas, hórreos, barcos, etc.

d) Cales son as mellores coleccións de coplas? • Entrade na páxina web http://gl.wikipedia.org/

wiki/Festa_dos_maios e copiade o que di sobre as cantigas.

• Escribide catro ou cinco coplas dos maios sobre

temas de actualidade do centro, da localidade, etc.

Ao redor dan voltas rapaces e rapazas mentres golpean ritmicamente dous paus e repiten coplas ou cantigas que canta, desde dentro do maio, quen teña mellor voz. As coplas que máis gustan son as que critican, con retranca, os políticos, como esta de Pontevedra de 1994: Pouca masa ten a rosca que nos dan os do Concello, cada ano só aumenta o burato que hai no medio. Os maios de Pontevedra estiveron sempre entre os máis coñecidos. O concurso da praza da Ferrería converteuse nun extraordinario espectáculo da nosa lingua e a nosa tradición.

Escoita ou le e contesta • Entra na páxina web http://www.realacademiagalega.org/

dicionario e copia o significado que teñen no texto: cónica – piramidal – angarellas – retranca

• Debuxa dúas estruturas de maios tradicionais: unha cónica

e unha piramidal.

• Buscade en Internet cadansúa foto, imprimídeas, escribide

debaixo cadanseu significado e colocádeas na aula: xesta – fiúncho – bugalla – pampullo

forma en certos vexetais debido a infestación de insectos parasitos. – pampullo: Planta anual da familia das compostas, de flores amarelas parecidas ás da margarida, follas alternas dentadas e talos ramalludos.

Ao iniciar a unidade • A partir do texto de entrada da unidade e das cuestións suxeridas no apartado Escoita ou le e contesta incídese na comprensión lectora ao tempo que se abordan de xeito sucinto distintos aspectos léxicos ou gramaticais. En Podes coñecer?, incentívase a busca de información coas ferramentas que ofrece Internet.

Suxestións metodolóxicas



• Entrade en www.galeguizargalicia.tv/video/27/maios, mirade o vídeo, escoitade varias veces a información e, despois, completade: a) Quen son os principais protagonistas dos maios?



Os nenos e as nenas.



b) Que se lles pide aos veciños nas cantigas dos maios humanos?

Escoita ou le e contesta



Maiolas ou castañas, noces, lambetadas e cartos.

• Entra na páxina web http://www.realacademiagalega.org/dicionario e copia o significado que teñen no texto:



c) De que adoitan ser os maios de Ourense?



De sacos cubertos con carriza. Adornados con flores e bugallos ou carrabouxos de carballo.



d) Cales son as mellores coleccións de coplas?



As do Museo de Pontevedra e as da Biblioteca da Deputación de Ourense.

cónica: que ten forma de cono – piramidal: que ten forma de pirámide. – angarellas: aparello formado por un soporte de madeira apoiado en dúas varas grosas paralelas, que serve para transportar unha carga sobre o ombreiro entre varias persoas. – retranca: habilidade para falar con segundas intencións, en especial cando se procura unha graza intencionada no que se di. • Debuxa dúas estruturas de maios tradicionais: unha cónica e unha piramidal.



• Entrade na páxina web http://gl.wikipedia.org/wiki/Festa_dos_ maios e copiade o que di sobre as cantigas.

Resposta aberta. • Buscade en Internet cadansúa foto, imprimídeas, escribide debaixo cadanseu significado e colocádeas na aula.



Podes coñecer?



• A continuación, indicámoslle algunhas suxestións para traballar coas preguntas dos apartados:



xesta: arbusto bravo da familia das leguminosas, con moitas pólas delgadas e flexibles, follas pequenas e escasas, e flores amarelas ou brancas, do que existen varias especies.– fiúncho: Planta da familia das umbelíferas de talo delgado, follas fendidas en tiras finas coma fíos e flores amarelas en umbela, de cheiro agradable e gusto doce, moi abundante en Galicia e utilizada en medicina e como condimento. – bugalla: excrecencia arredondada que se

Había dous tipos de cantigas para cantar arredor dos maios. Son raras (só sobreviven en Portomarín e Lourenzá) as composicións tradicionais, que se aprenden e repiten ano tras ano. Máis habituais son os textos que se escribían para cada ano, recollendo feitos actuais e, cada vez máis, críticas políticas. • Escribide catro ou cinco coplas dos maios sobre temas de actualidade do centro, da localidade, etc.



Resposta aberta.

119

UNIDADE 10

1

Lectura

Peito de Lobo

10 —É

Peito de Lobo! É Peito de Lobo!

E entón, nun curruncho da praza, unha especie de orneo chegou a min coma un tremor de terra. Era Peito de Lobo, que quería esnaquizarnos ao cabezudo e mais a min. Co medo que papei non puiden saborear o carneiro da festa. A cousa non era para Peito de Lobo nunca quixo poñerlles man aos fillos por medo de romperlles os ósos; e contan que unha vez, querendo botar un barco ao mar, lle afundiu o costado co lombo. Era moito home para min, que xa me sentía esfarangullado nas súas poutas de ferro.

15 menos.

No remate da comida, achegouse a min a muller de Peito de Lobo. 20 —Pois… eu véñolle dicir que se garde do meu home! Eu xa lle preguntei: «Pero ti,

home, onde te puxeches para que te sacase tan ben?». E o pobre non fai máis que dicir: «As espullas heillas dar eu a el!». Porque mire, señor, o que máis lle doeu foi que lle imitase as espullas do nariz. Aquela tarde limpei de espullas o nariz do cabezudo. Peito de Lobo, preso na casa súa muller e polo medo de matar un home, deitouse cediño, escoitando o son da música e o estourar dos fogos.

25 pola

Pasaron meses, e un bo día atopeime con Peito de Lobo no peirao. En canto puxo os ollos en min, virouse de costas e chantou a mirada no mar. Eu, xulgando que xa non quería comerme os fígados, arrisqueime a falarlle. E despois dunha leria que30 damos amigos. No segundo ano, Peito de Lobo bailou co cabezudo na praza, e dáballe bicos e apertas, e chamáballe «meu irmanciño». No terceiro ano saíu o cabezudo con espullas no nariz, cousa que fixen por encargo do mesmo Peito de Lobo. 35 Dende

entón, o meu amigo considerouse un pouco inmortalizado.

Fuxiron os anos, e Peito de Lobo envelleceu de tempo e de fame. As festas viñeron a menos; mais o cabezudo aínda saía, un pouco estragado polos tratos ruíns que lle daba o sancristán. Hai dous anos, estaba un forasteiro ollando o cabezudo cando Peito de Lobo achegou a el, paseniñamente, e dándolle co cóbado bisboulle quediño na orella:

40 se

—Fíxese no cabezudo e repare en min. O cabezudo son eu. Peito de Lobo ollaba no cabezudo a súa fortaleza pasada, a súa esvaecida popularidade. 45 O 24

Aínda eu era estudante cando se me meteu na cabeza a idea de facer un cabezudo; e como na mocidade todo semella fácil e divertido, busquei o tipo máis feo da vila para que todos os veciños escachasen de risa, sen decatarme da miña falta de caridade. 5 Traballei

de firme para rematar a obra, que xa era coñecida pola miña fama de mañoso, e figuraba en letras de molde no programa das festas. E chegou o día. Na praza non collía unha agulla. De súpeto estalaron os foguetes e a banda de música rompeu a tocar. A cousa xa non tiña remedio. Saíu o meu cabezudo, e no mesmo intre a xente escachou a rir.

cabezudo non volveu saír. O sancristán puxo enriba da cabeza de cartón o túmulo dos defuntos, e coa humidade do inverno quedou esmagada. Peito de Lobo tampouco volveu saír. Unha parálise deixouno tolleito, e cómpre dicirvos que lle deu o mal no mesmo intre en que o cabezudo foi vencido polo túmulo… O último ano pasei diante da casa de Peito de lobo. Que tristura me deu! Estaba balcón, sentado, semellante a un boneco de trapo, recostado no corpo da súa compañeira. De pasada saudeino con agarimo. Peito de Lobo miroume con ollos de peixe podre, e a súa muller díxome con bágoas nos ollos:

50 no

—Alá se foi o cabezudo, señor! Alfonso Daniel Rodríguez Castelao: Retrincos, ed. Galaxia (adapt.) 171

170

Anotacións

120

Anotacións

UNIDADE 10

2

Comentario da lectura Léxico 1 Cambia as palabras destacadas pola máis adecuada en cada caso: lanzar – imitar – Onde te puxeches para que te tirase tan ben? embelecer – avellentar – Peito de Lobo envelleceu de tempo e de fame. desaparecida – recoñecida – El ollaba no cabezudo a súa esvaecida popularidade. marioneta – monstro – Estaba recostado no balcón, como un monifate de farrapos.

2 Dicionario. Indica cal das dúas acepcións de pouta corresponde ao texto da lectura: pouta s.f. 1. Pata de animal, con unllas fortes, afiadas e curvas. 2. Man grande e torpe. • Escribe unha oración coa outra acepción.

3 Que ves? Describe a escena utilizando obrigatoriamente estas palabras: xigantes – cabezudos – comparsa – charanga

c) Explica o significado da última oración: «Alá se foi o cabezudo, señor». d) Que quere dicir o narrador cando fala da súa «falta de caridade»?

2. 1

– Que actuou sen pensar nas consecuencias. – Que realmente o cabezudo non se parecía a Peito de Lobo.

persoa a responder de maneira positiva ou negativa (a favor ou en contra) ante un feito, unha situación, unha idea, unha persoa ou grupo, etc.».

Personaxes 5 Os dous personaxes principais deste relato

Os seres humanos adoptamos actitudes positivas ou negativas, en xeral, cara ás persoas e «cousas» que nos rodean; sobre todo cara ás que nos afectan e/ ou nos importan máis. E as linguas non son unha excepción, especialmente nos territorios onde se falan varias.

de Castelao son: a) Peito de Lobo e mais a súa muller. b) O sancristán e Peito de Lobo. c) Peito de Lobo e o narrador.

2. 2

6 Como é a relación que existe entre estes dous personaxes? a) É sempre igual, non cambia. b) Vai cambiando ao longo do relato. c) Peito de Lobo cambia a súa actitude, pero o narrador non.

Reflexiona e identifica…

• Indica en que liñas do texto te baseaches para dar a resposta.

1 Copia, en cada caso, a afirmación coa que esteas de acordo: a) O futuro da nosa lingua depende das actitudes que adoptemos cara a ela. b) O futuro da nosa lingua non depende, en absoluto, das nosas actitudes.

• Copia tres fragmentos do texto que demostren a túa resposta.

c) O galego e o castelán deben recibir a mesma protección, pois son as dúas oficiais.

8 Canto tempo, aproximadamente, pasou des-

d) O galego debe recibir maior protección, pois parte dunha situación de desvantaxe.

de o comezo do relato ata o final? • Copia catro indicacións temporais que dean testemuño do paso do tempo.

2 Di se consideras necesario ou non, en cada ámbito, un aumento do uso do galego:

Opinión persoal

a) Internet e móbiles: Webs, mensaxería (WhatsApp), redes sociais (Twitter, Facebook)…

9 Conta algunha experiencia na que estiveses a

b) Cando saíu o cabezudo, como reaccionou Peito de Lobo? Que detalle o anoxou?

Actitudes cara ao galego

O futuro da nosa lingua depende, sobre todo, das actitudes que os galegos e as galegas adoptemos cara a ela: se son positivas, a lingua galega seguirá viva; se son negativas, morrerá.

costa ou de interior?

a) Por que o narrador decide escoller a Peito de Lobo como modelo para o seu cabezudo?

Que son as actitudes?

• Unha breve: «A actitude é a maneira de actuar dunha persoa». • E unha longa: «A actitude é a tendencia ou predisposición, aprendida, dunha

– Que non se preocupa dos que son pobres.

7 A vila na que se desenvolven os feitos, é de

4 Contesta:

Galego: actitudes positivas

Hai moitas, e moi diferentes, definicións de actitude. De exemplo, velaquí dúas:

Situación

Comprensión

L ingua e sociedade

b) Cine e entretemento: películas, series, vídeos, videoxogos, cómics…

piques de provocar unha situación desagradable por non pensares nas consecuencias dos teus actos.

c) Prensa: televisións, radios, xornais, revistas... d) Sanidade: oficinas, médicos, enfermeiras…

10 Algunhas persoas aproveitan os «defectos» dos demais para rirse ou facer grazas. Que opinas diso?

e) Oficinas de atención ao público.

Lembra: todos temos defectos.

g) Clubs deportivos e asociacións en xeral.

f) Comercio: lingua oral, menús, publicidade…

Solucións das actividades

– El ollaba no cabezudo a súa desaparecida popularidade.



– Estaba recostado no balcón, como unha marioneta de farrapos.

2 A acepción da lectura é a de «man grande».

Comprensión

4 a) Porque era o home máis feo da vila, así provocaría a risa da xente.

b) Quería esnaquizar o narrador e o cabezudo. O que o máis o anoxou foi que imitase as espullas do nariz.



c) Que Peito de Lobo estaba esmorecendo. A xuventude, a alegría e saúde foron paralelas á existencia do cabezudo, que rompeu.



d) Que actuou sen pensar nas consecuencias.

d) Ao rematar a ESO, todo o alumnado debe falar e escribir correctamente o galego. e) É imposible que teñamos boa competencia en galego e mais en castelán. f) O galego sobra, é un estorbo: sería moito mellor escribir e falar todos en castelán. g) Os galegos e as galegas, entre nós, debemos falar e escribir sempre en galego. h) É un sinal de respecto cara á nosa lingua procurar falala e escribila correctamente. • Agora facede un cadro-resumo coa opinión de todo o alumnado da clase. • Analizade e debatede os resultados de cada afirmación.

• Pasaron meses..., no segundo ano..., no terceiro ano..., desde entón...

Opinión persoal

9 Resposta aberta. 10 Resposta aberta.

• Resposta aberta: Suxestión: A aguia esnaquizou un coello e afogouno coas súas poutas.

3 Resposta aberta

c) A quen entende a nosa lingua, aínda que non a use, podemos falarlle en galego.

que Peito de Lobo era un home cheo de forza ata que esmorece de vello.

1 – Onde te puxeches para que te lanzase tan ben?

b) Unha das nosas obrigas é manter vivo o galego e ensinárllelo aos nosos fillos.

8 Unha cantidade indeterminada de anos que vai desde unha época na

Léxico – Peito de Lobo avellentou de tempo e de fame.

Opina SI ou NON sobre cada afirmación: a) A lingua galega debe ser un orgullo para todos os galegos: é a nosa lingua propia.

173

172



3

Solucións das actividades

Reflexiona e identifica...

1 Resposta aberta. 2 Resposta aberta. 3 Resposta aberta.

Personaxes

5 Peito de Lobo e o narrador. 6 Cambia ao longo do relato. Peito de Lobo pasa do enfado (liñas 11-12) á amizade (29-30) e a gozar do cabezudo (31-34). O narrador non mide as consecuencias (3), logo ten medo (14) e finalmente sente pena por Peito de Lobo (49). Situación

7 É de costa. • Liña 16: ... e contan que unha vez, querendo botar un barco ao mar... Liña 27: un bo día atopeime con Peito de Lobo no peirao... Liña 2: e chantou a mirada no mar... 121

UNIDADE 10

3

Vocabulario

As palabras compostas

Hoxe... de festa

As palabras compostas están formadas por dous lexemas, e poden escribirse de varias maneiras: pasodobre, fogos artificiais, banda de música, micrófono sen fíos, mando a distancia.

Le, consulta, aplica…

1

1 Busca na lectura Peito de Lobo catro substantivos do campo semántico de festa.

3

2 Emparella cada número da ilustración coa palabra que corresponda de PASA LISTA.

3 Substitúe, no seguinte texto, cada palabra destacada por unha palabra sinónima de PASA LISTA: O día da festa o vigairo tiña a casa chea de invitados; pero cara á metade do xantar, cando xa se empezaban a oír os estalidos das bombas e os aturulos nas casas veciñas, fórono chamar. E alá marchou, a resolver un problema que xurdira entre o dono do carrusel e mais o grupo que ía representar unha obra de teatro con marionetas.

4 2 5

4 Agrupa os sinónimos en cada columna: ruada – troula – lambetada – peperetada – larpeirada – xolda – lambiscada – esmorga

7

lambonada

foliada

7 Substitúe as dúas palabras incorrectas de cada oración polas galegas correctas de PASA LISTA: – O estreno do alumeado é pola noite. – Gústame máis o pulpo cás golosinas. – Os pasarrúas non serán en playback! – Funcionan os altavoces e o alumado? – Só merca palomitas e outras chucherías!

8 Busca serán e copia dous significados: – O que indica unha parte do día. – O que indica festa ou diversión. • Por que se chama serán esa festa? Desde hai algún tempo estanse a recuperar os seráns en moitas vilas. Podes informarte en http://www.ghastaspista.com/serans.php • Le esta copla e contesta: O que non canta nin baila, que vén facer ó serán?

6

5 Copia a palabra composta de PASA LISTA que 10

8

prá* ir contar pola mañán*.

– Marcha popular, de ritmo moi vivo, tocada polas rúas por unha banda ou charanga.

– A que se vai ao serán?

– Resina aromatizada para mastigar.

9

– Grans de millo tostados. – Tubo de papel enroscado, para facer bromas, que se estende bruscamente ao soprar nel. • Escribe unha oración con cada unha desas palabras.

6 Une un elemento de cada grupo e forma doce palabras compostas:

Pasa lista

Aprender catro mentiras

corresponde a cada significado:

– A quen se critica na copla?

9 Cantas entradas ten nora no dicionario? – Di como se chaman esas palabras. – Escribe unha oración con nora, co significado que ten na ilustración.

10 Por que se lle chama ramista a quen organiza a festa da parroquia?

11 Emparella cada expresión co seu significado:

fogos artificiais

estoupido

polbo

nora

garda

tempo – costa – correo – negra

flocos de millo

altofalante

foliada

serán

caixa

río – man – forte – municipal

Facer festa.

Aloumiñar a alguén.

lingua de sogra

garapiñadas

ramista

estrea

pasa

montaña – civil – cambio – tráfico

Facerlle festas.

Celebrar unha festaza.

son pregravado

iluminación

pasacalle

aturuxo

Haber festa rachada.

Preferir non participar.

goma de mascar

lambonadas

orquestra

regalicia

Non estar para festas.

Deixar de traballar un día.

micrófono sen fíos

monicreques

pregoeiro

cabaliños

• Escribe o significado das tres primeiras palabras compostas que formaches.

Expresións

Significados

175

174

• Resposta aberta.

Suxestións metodolóxicas • O léxico relativo á festa, que se traballa na unidade, é especialmente permeable á interferencia lingüística, polo que pode funcionar como introdución aos castelanismos, que se abordarán na unidade seguinte. En canto ás palabras compostas, deben poñerse en relación coas derivadas (xa vistas) ao constituír xunto a estas o procedemento máis habitual de formación de vocábulos. Así mesmo, pódese atender aos diferentes graos de fusión que presentan as palabras compostas e ás repercusións que isto pode ter en cuestións como a formación do plural ou, ortograficamente, na utilización do guión: porcos bravos, sofás cama; sapoconchos, benvidas; galego-portuguesas; etc.

6 Gardacostas, gardarríos, garda municipal, garda civil, garda de tráfico, caixa do correo, caixa negra, caixa forte, caixa de cambios, pasatempo, pasamáns, pasamontañas. • Resposta aberta.

7 – A estrea da iluminación é pola noite.

– Gústame máis o polbo cás lambetadas.



– Os pasacalles non serán con sons pregravados!



– Funcionan os altofalantes e a iluminación?



– Só merca flocos de millo e outras lambetadas!

8 – Parte do día que vai desde que comeza a pórse o sol ata que se fai

Solucións das actividades

Le, consulta, aplica...

noite.

– Reunión nocturna de carácter festivo.

1 Por exemplo: cabezudos, fogos, foguetes, banda de música.

• Chamábase serán porque daba comezo nesa parte do día.

2 Nora (1), altofalante (2), fogos artificiais (3), orquestra (4), cabaliños



– A cantar e bailar.

(5), polbo (6), garapiñadas (7), lingua de sogra (8), flocos de millo (9), regalicia (10).



– Critícase a aqueles que van á festa pero non participan dela e van contar ao día seguinte o que viron.

3 O día da festa o ramista tiña a casa chea de invitados; pero cara á metade do xantar, cando xa se empezaban a oír os estoupidos das bombas e os aturuxos nas casas veciñas, fórono chamar. E alá marchou, a resolver un problema que xurdira entre o dono dos cabaliños e mais o grupo que ía representar unha obra de teatro con monicreques.

4



– Palabras homónimas.



– Por exemplo: Nas festas, eu nunca subo na nora, porque me mareo.

10 Porque, por medio do ramo que recibe nas festas, fáiselle o encargo de que organice as festas do ano seguinte.

lambonada

foliada

lambetada

ruada

Expresións

Significados

peperetada

troula

larpeirada

xolda

lambiscada

esmorga

Facer festa. Facerlle festas. Haber festa rachada. Non estar para festas.

Deixar de traballar un día. Aloumiñar a alguén. Celebrar unha festaza. Preferir non participar.

5 Nesta orde: pasacalle, regalicia, flocos de millo, lingua de sogra. 122

9 Ten dúas entradas.

11

UNIDADE 10

4 4. 1

Gramática

4. 3

O verbo (2)

• Levan i na 1ª persoa de singular do presente de indicativo e en todo o presente de subxuntivo: caio, roio, oio, saio; traia, traias, traia, traiamos, traiades, traian.

Verbos acabados en -cer e -cir

• Levan diérese (ï) na 1ª e na 2ª persoa de plural do copretérito para indicar que ese ï vai en hiato: tra-ï-a-mos, tra-ï-a-des; mo-ï-a-mos, mo-ï-a-des.

Os verbos que rematan en -cer e en -cir son completamente regulares (agás facer, dicir, lucir e os seus derivados), e conxúganse como varrer e partir. Indicativo Presente

Subxuntivo Presente

Caer

Indicativo Presente

Pretérito

Presente indicativo

Subxuntivo Antepretérito

Presente

Pretérito

obedezo

obedeza

conduzo

conducín

conducira

conduza

conducise

obedeces

obedezas

conduces

conduciches

conduciras

conduzas

conducises

obedece

obedeza

conduce

conduciu

conducira

conduza

conducise

obedecemos

obedezamos

conducimos

conducimos

conduciramos

conduzamos

conducísemos

obedecedes

obedezades

conducides

conducistes

conducirades

conduzades

conducísedes

obedecen

obedezan

conducen

conduciron

conduciran

conduzan

conducisen

4. 2

Velaquí algúns tempos de construír. Os outros conxúganse, tamén, igual cós de partir.

Subxuntivo

Copretérito

Presente

constrúo

construía

constrúa

constrúes

construías

constrúas

constrúe

construía

constrúa

construímos

construïamos

construamos

construídes

construïades

construades

constrúen

construían

constrúan

Imperativo

constrúe

– E ti por que [pretérito ind. deducir] ... iso? Aínda que non o [presente subx. parecer] ..., eu [presente ind. recoñecer] ... que ti [pretérito ind. conducir] ... ben. Non obstante, se non te [pretérito subx. esquecer] ... de que hai que ir con coidado e, sobre todo nas curvas, [pretérito subx. reducir] ... un pouco a velocidade, seguro que todos nós cho [pospretérito agradecer] ... un montón. – Eu coido que sería mellor que lle [2ª pl. pretérito subx. obedecer] ... á profesora e que, entre todos, [1ª pl. presente subx. traducir] ... o texto antes de nada. Iso [3ª sing. futuro ind. favorecer] ... a nosa relación con ela.

Presente indicativo

Copretérito

caía

caia

roio

roía

roia

caes

caías

caias

roes

roías

roias

cae

caía

caia

roe

roía

roia

caemos

caïamos

caiamos

roemos

roïamos

roiamos

caedes

caïades

caiades

roedes

roïades

roiades

caen

caían

caian

roen

roían

roian

Copretérito

Oír Presente subxuntivo

Presente indicativo

Copretérito

saio

saía

saia

oio

oía

oia

saes

saías

saias

oes

oías

oias

sae

saía

saia

oe

oía

oia

saímos

saïamos

saiamos

oímos

oïamos

oiamos

saídes

saïades

saiades

oídes

oïades

oiades

saen

saían

saian

oen

oían

oian

3 Escribe as seguintes formas verbais: Presente indicativo

Presente subxuntivo

Presente subxuntivo

1ª p. sing. oír

1ª p. pl. saír

1ª p. sing. moer

1ª p. sing. roer

3ª p. pl. construír

2ª p. pl. destruír

1ª p. sing. caer

2ª p. sing. traer

1ª p. sing. incluír

1ª p. sing. influír

1ª p. sing. roer

1ª p. pl. caer

3ª p. pl. excluír

3ª p. pl. distribuír

1ª p. sing. saír

1ª p. sing. moer

1ª p. sing. destruír

1ª p. sing. incluír

1ª p. sing. traer

2ª p. sing. recaer

2ª p. sing. distribuír

2ª p. pl. construír

Copretérito

Copretérito

Pretérito indicativo

Pretérito indicativo

2ª p. pl. saír

3ª p. pl. caer

2ª p. pl. contribuír

3ª p. sing. construír

1ª p. pl. oír

2ª p. pl. oír

2ª p. pl. posuír

3ª p. sing. incluír

2ª p. pl. traer

1ª p. pl. influír

Presente subxuntivo

Os outros tempos destes verbos conxúganse igual cós de varrer. Traer, ademais, ten irregulares o pretérito e o antepretérito de indicativo e mais o pretérito de subxuntivo.

O presente de subxuntivo pronúnciase: ca-ia-mos, ca-ia-des; o-ia-mos, o-iades… O copretérito, en cambio: ca-ï-a-mos, ca-ï-a-des; o-ïa-mos, o-ï-a-des… Os outros tempos destes verbos conxúganse igual cós de partir.

Le, pensa, aplica…

2 Escribe as seguintes formas verbais: Presente indicativo

Presente subxuntivo

construíde

Identifica e resolve… 1 Completa coas formas verbais adecuadas:

Roer Presente subxuntivo

caio

Presente indicativo Indicativo

Presente

Copretérito

Saír

Verbos acabados en -uír

Os verbos que rematan en -uír son completamente regulares, pero teñen unha particularidade: levan diérese (ï) na 1ª e na 2ª persoa de plural do copretérito, para indicar que ese ï vai en hiato e forma unha sílaba el só: in-clu-ï-a-mos, in-clu-ï-a-des, po-su-ï-a-mos, po-su-ï-ades.

Verbos acabados en -aer, -oer, -aír e -oír

Estes verbos son regulares (excepto traer), pero teñen dúas particularidades:

Imperativo

Imperativo

1ª p. pl. roer

2ª p. pl. saír

1ª p. pl. excluír

2ª p. sing. distribuír

2ª p. pl. caer

2ª p. sing. oír

2ª p. pl. destruír

2ª p. sing. incluír

1ª p. pl. moer

2ª p. sing. saír

4 Completa co presente de indicativo (PI), copretérito (C), imperativo (I) e presente de subxuntivo (PS): – Ti [PI oír] ... o que che di a doutora? Aínda que che [PS proer] ... non te podes rascar; porque como [PS recaer] ... vaiche picar máis. – Na casa sempre [PI moer] ... eu o café. Ao principio porque me [C atraer] ... a tarefa, e logo porque o [C moer] ... moi ben. – Queremos que vos [PS saír] ... ben todas as cousas; así que [I oír] ... ben o que vos din, non vos [PS distraer] ... e a ver se non [PI caer] ... máis nese erro. Antes, como vós non [C oír] ... a ninguén, [C caer] ... decote no mesmo fallo. Así que, polo menos por unha vez, non [PS desoír] ... o noso consello.

177

176

Suxestións metodolóxicas



• No libro do alumno faise fincapé nas particularidades máis significativas dalgúns dos verbos do paradigma regular, dun xeito moi especial nos casos nos que cómpre utilizar a diérese. Pódese engadir tamén a utilización do acento no imperfecto dos verbos rematados en -uír para marcar o hiato, unha norma ortográfica que se fai extensiva a un gran número de palabras da lingua galega que non son verbos.

Solucións das actividades





– Queremos que vos saian ben as cousas; así que oíde ben o que vos din, non vos distraiades e a ver se non caedes máis nese erro. Antes, como vós non oïades a ninguén, caïades decote no mesmo fallo. Así que, polo menos por unha vez, non desoiades o noso consello.

Actividade complementaria 1 Corrixe os erros que atopes nas seguintes oracións:

– Iso non o entenderás a non ser que alguén cho traduzca.



– Conduxen moi rápido e aínda así non cheguei a tempo.

1 – E ti por que deduciches iso? Aínda que non o pareza, eu recoñezo



– Como non substituian o porteiro, perderán o partido.

que ti conduciches ben. Non obstante, se non te esqueceses de que hai que ir con coidado e, sobre todo nas curvas, reducises un pouco a velocidade, seguro que todos nós cho agradeceriamos un montón.



– Por moito que che doa unha moa, non podes poñerte así.



– Sale todos os días correndo, non me estraña que caiga.



Solución:



– Iso non o entenderás a non ser que alguén cho traduza.

Identifica e resolve...

– Eu coido que sería mellor que lle obedeceses á profesora e que, entre todos, traducísemos o texto antes de nada. Iso favorecerá a nosa relación con ela.

– Conducín moi rápido e aínda así non cheguei a tempo.

2 Presente de indicativo: constrúen, inclúo, exclúen, destrúo, distribúes.



– Como non substitúan o porteiro, perderán o partido.

Copretérito: contribuïades, posuïades, influïamos, excluïamos, destruïades. Presente de subxuntivo: destruades, inflúa, distribúan, inclúa, construades. Pretérito de indicativo: construíu, incluíu. Imperativo: distribúe, inclúe.



– Por moito que che doia unha moa, non podes poñerte así.

– Sae todos os días correndo, non me estraña que caia.

Le, pensa, aplica...

3 Presente de indicativo: oio, moio, caio, roio, saio, traio. Copretérito: saïades, oïamos, traïades, roïamos, caïades, moïamos. Presente de subxuntivo: saiamos, roia, traias, caiamos, moia, recaias. Pretérito de indicativo: caeron, oístes. Imperativo: saíde, oe, sae.

4 – Ti oes o que che di a doutora? Aínda que che proia non te podes rascar; porque como recaias vaiche picar máis.

– Na casa sempre moio eu o café. Ao principio porque me atraía a tarefa, e logo porque o moía moi ben. 123

UNIDADE 10

4. 4

5

Verbos do tipo pedir e do tipo servir

Os verbos que acaban en -ir e teñen e como última vogal do lexema, forman o presente de indicativo de dúas maneiras: uns como pedir, e outros como servir. Pero o presente de subxuntivo e o imperativo son iguais en todos os verbos. Pedir Presente indicativo

Presente subxuntivo

pido

pida

pides

pidas

pide

pida

pedimos

pidamos

pedides

pidades

piden

pidan

Servir Presente indicativo

Imperativo

pide

pedide

Presente subxuntivo

sirvo

sirva

serves

sirvas

serve

sirva

servimos

sirvamos

servides

sirvades

serven

sirvan

Imperativo

sirve

servide

Ortografía

Signos de puntuación (1) Ten en conta

5. 1

Conxúganse como pedir: divertir, espelir, espir, medir, reflectir, suxerir, vestir...

Non se pon punto nos seguintes casos:

Usos dos signos de puntuación

Os signos de puntuación empréganse para representar na escrita, da maneira máis exacta posible, os elementos e matices da linguaxe oral: entoación, pausas, xestos... Son, polo tanto, imprescindibles para escribirmos con corrección e claridade e mais para interpretarmos correctamente calquera texto que leamos.

Conxúganse como servir: ferir, mentir, seguir, sentir e os seus derivados.

Os que máis se usan son: o punto, a coma, o punto e coma, os dous puntos, os puntos suspensivos e mais os signos de interrogación e de exclamación.

Os outros tempos de todos estes verbos conxúganse como partir.

5. 2

O punto

Verbos do tipo discutir e do tipo durmir

O punto úsase para marcar o remate das oracións, dos parágrafos e dos escritos. Cando se le, polo tanto, no punto hai que facer unha pausa longa.

Os verbos que acaban en -ir e que teñen u como última vogal do lexema, forman o presente de indicativo de dúas maneiras: uns como discutir, e outros como durmir. Pero o presente de subxuntivo e o imperativo son iguais en todos os verbos.

Hai tres tipos de punto: punto e seguido (separa as oracións que forman cada parágrafo), punto e á parte (separa os parágrafos que forman cada escrito) e punto final (sinala o remate dos escritos).

4. 5

Discutir Presente indicativo

Presente subxuntivo

discuto

discuta

discutes

discutas

discute

discuta

Durmir Imperativo

discute

discutimos discutamos discutides

discutades

discuten

discutan

Presente indicativo

discutide

Presente subxuntivo

durmo

durma

dormes

durmas

dorme

durma

durmimos

durmamos

durmides

durmades

dormen

durman

Imperativo

durme

durmide

1 Copia e pon todos os puntos que cumpran: – Ti sabes o tfno da oficina do BBVA? – Como na TVG dixeron que a neve podía chegar aos 10 cm de espesor, D Luís e Dª María decidiron suspender a excursión

Os outros tempos de todos estes verbos conxúganse como partir.

– Leva 2 h polo menos. Que opinan Vdes?

Infórmate e resolve… 3ª p. sing. mentir

2ª p. sing. fuxir

3ª p. pl. ferir

3ª p. sing. lucir

2ª p. sing. perseguir

3ª p. sing. tusir

3ª p. pl. consentir

3ª p. sing. acudir

3ª p. sing. desmentir

3ª p. pl. sufrir

2ª p. sing. sentir

2ª p. sing. acudir Imperativo

2ª p. sing. seguir

2ª p. sing. durmir

2ª p. sing. servir

2ª p. sing. subir

– A consulta da Dra Méndez é no núm 3

6 Completa co presente de indicativo (PI), pre-

Presente de subxuntivo

– Aquí hai substantivos en sing e en pl

sente de subxuntivo (PS) e imperativo (I):

– 1 l de auga pesa 1 kg, ou non é así?

– Celia [PI seguir] ... pensando que te [PI confundir] .... Roi, por que non [PI seguir] ... as súas indicacións? Non [PS sufrir] ... nin [PS presumir] ... cando che [PI xurdir] ... unha dúbida, e [I pedir] ... axuda. [I asumir] ... que te equivocaches e non [PS sacudir] ... máis a cabeza.

– Sra Ramos, se espera 15 s xa a atendo. – Puxeron moitos ex: algúns ben, outros…

2 Pon todos os puntos que cumpran: Son as 8.21 h da mañá Xa quedan poucos km para chegar En 30 s estarán na estación Non obstante, D Manuel López e a súa señora, Dª Celia Fentáns, xa recolleron todas as cousas e dispóñense a saír do seu compartimento A onde irán con tanta présa? Pero a razón é outra... Son tan cutres que ata lles doe gastar o tempo! De súpeto, o tren choca contra algo

– Non [PS fuxir] ... e atende, que che [PI resumir] ... eu por onde tes que ir; porque ti só non o [PI descubrir] ... en todo o día. [I subir] ... por esa rúa ata que [PS descubrir] ... un museo, e logo [I seguir] ... todo recto.

• O correcto uso dos signos de puntuación atinxe unha dimensión moi especial en tempos nos que arredor dos teléfonos móbiles e outros dispositivos electrónicos se creou unha nova forma de escrita. Esta linguaxe adoece de facer recaer en exceso o peso da comunicación no contexto; por isto, cómpre insistir na necesidade dunha correcta puntuación como a garantía dunha comunicación eficaz.

—Están Vdes ben? Somos da Cruz Vermella —Perdoen, pero nós xa demos —contesta o Sr López

3 Neste texto faltan puntos e maiúsculas: cantos ríos e regatos hai en galicia? moitísimos tantos que o escritor d álvaro cunqueiro falaba do país dos mil ríos augusto pérez alberti, na súa obra a xeografía, estuda con bastante detalle os 50 ríos máis importantes de galicia desde a páx 121 ata a 133 presenta os da vertente cantábrica: eo, masma, landro, etc e desde a páx 134 ata a 172 fala dos da vertente atlántica: miño, verdugo, xallas, eume... eu propoño unha maneira de coñecer o número exacto do alumnado de 1º da eso dos ies de toda galicia contaría os de cada zona despois só habería que sumar

179



– Aquí hai substantivos en sing. e en pl.



– 1 l de auga pesa 1 kg, ou non é así?



– Sra. Ramos, se espera 15 s xa a atendo.



– Puxeron moitos ex.: algúns ben, outros…

2 Son as 8.21 h da mañá. Xa quedan poucos km para chegar. En 30 s estarán na estación. Non obstante, D. Manuel López e a súa señora, D.ª Celia Fentáns, xa recolleron todas as cousas e dispóñense a saír do seu compartimento. A onde irán con tanta présa? Pero a razón é outra... Son tan cutres que ata lles doe gastar o tempo! De súpeto, o tren choca contra algo.

Solucións das actividades

Infórmate e resolve...

5 Presente de indicativo: mente, feren, persegues, foxe, locen, tose.

6 – Celia segue pensando que te confundes... Roi, por que non segues as súas indicacións? Non sufras nin presumas cando che xurda unha dúbida, e pide axuda. Asume que te equivocaches e non sacudas máis a cabeza.

– Non fuxas e atende, que che resumo eu por onde tes que ir; porque ti só non o descobres en todo o día. Sube por esa rúa ata que descubras un museo, e logo sigue todo recto.



Comprende e escribe...

1 – Ti sabes o tfno. da oficina do BBVA?

124



A Sra. Fentáns intenta abrir a porta, pero non o consegue. Logo inténtao D. Manuel, e o resultado é o mesmo. A porta está atrancada! Vai pasando o tempo e vai aumentando o nerviosismo do matrimonio. Por fin, ás 8.27 h, óense voces desde fóra:



–Están Vdes. ben? Somos da Cruz Vermella



–Perdoen, pero nós xa demos –contesta o Sr. López.

Presente de subxuntivo: consintan, desminta, sintas, acuda, sufran, acudas.

Imperativo: sigue, sirve, durme, sube.

• Nas siglas: ESO, DOG, ANPA, UE, UNESCO.

A Sra Fentáns intenta abrir a porta, pero non o consegue Logo inténtao D Manuel, e o resultado é o mesmo A porta está atrancada! Vai pasando o tempo e vai aumentando o nerviosismo do matrimonio Por fin, ás 8.27 h, óense voces dende fóra:

178

Suxestións metodolóxicas

• Despois dos elementos químicos: O (osíxeno), Fe (ferro), H (hidróxeno), Ca (calcio).

Comprende e escribe…

Conxúganse como durmir: acudir, consumir, cubrir, fuxir, subir, sufrir, tusir, ulir...

– No DOG usan etc moi poucas veces

Presente de indicativo

• Despois dos símbolos do Sistema Internacional de Unidades: m (metro), l (litro), kg (quilogramo), s (segundo).

• Tamén se pon punto despois das abreviaturas: D., Sra., etc., núm., páx., tfno.

Conxúganse como discutir: afundir, confundir, presumir, resumir, reunir, unir...

– Aínda vas na páx 49? Pois cala e le!

5 Escribe as seguintes formas verbais:

• Despois dos signos de interrogación e de exclamación, dos puntos suspensivos e do punto das abreviaturas.

3 Cantos ríos e regatos hai en Galicia? Moitísimos. Tantos que o escritor D. Álvaro Cunqueiro falaba do país dos mil ríos.

Augusto Pérez Alberti, na súa obra A xeografía, estuda con bastante detalle os 50 ríos máis importantes de Galicia. Desde a páx. 121 ata a 133 presenta os da vertente cantábrica: Eo, Masma, Landro, etc., e desde a páx. 134 ata a 172 fala dos da vertente atlántica: Miño, Verdugo, Xallas, Eume...



Eu propoño unha maneira de coñecer o número exacto do alumnado de 1.º da ESO dos IES de toda Galicia. Contaría os de cada zona. Despois só habería que sumar.



– Como na TVG dixeron que a neve podía chegar aos 10 cm de espesor, D. Luís e D.ª María decidiron suspender a excursión.



– Leva 2 h polo menos. Que opinan Vdes.?



– Aínda vas na páx. 49? Pois cala e le!

Actividade complementaria



– No DOG usan etc. moi poucas veces.

1 Ditado (véxase a páxina 148).



– A consulta da Dra. Méndez é no núm. 3.

UNIDADE 10

6 6. 1

Literatura

6. 3 Os romances

O xénero lírico (4)

Os romances son poemas narrativos: a través deles, o pobo coñecía sucesos que tiñan lugar naqueles momentos. Trátase de poemas longos de versos octosílabos con rima asonante nos pares.

A lírica popular

Le, pensa,

A poesía popular é aquela creada polo pobo e transmitida oralmente de xeración en xeración.

25

aplica…

4 Le este fragmento do «Romance de Marinela»: En Lisboa hai unha fonte

A nosa literatura popular en verso é moi rica e variada; destacan fundamentalmente as cantigas e os romances.

que se chama a Fontanela, que deita unha auga tan fría

6. 2 As cantigas

que o pensamento conxela.

As cantigas son poemas breves moi variados, pero a maioría seguen unha métrica semellante á das coplas (catro versos octosílabos con rima nos pares).

que saben que a fonte é meiga,

Os temas das cantigas son diversos: hai cantigas infantís, de amor, de ton humorístico, de festa (maios, entroido...), de romaría (virxes e santos), de labor, etc.

pra que nada lles suceda.

As nais, que ben a coñecen, dan consello ás súas fillas Unha mañá na que as flores se enchían de primavera,

Le, reflexiona, resolve… 1 Analiza a rima e a métrica destas cantigas e

por un azar desgraciado foi á fonte Marinela. —Quen me dese ver a fada,

a) Vendima, vendimadoira,

clasifícaas segundo o tema que traten:

Na vendima do meu pai,

ben me gustaría vela!

a) Esquecíchesme, esquecinte,

que o viño vai na cabaza

Será de certo fermosa

volvámonos a querer; as herbas do campo secan e volven enverdecer.

o demo da túa nai meteume un pau por un ollo.

ao acabar de peitearse xa de nada ela se lembra. Polo carreiro da auga a fada camiña lenta, na man o peite dourado, e Marinela tras dela. Nunca máis volveu á casa, onde aínda hoxe a esperan; tampouco soubo ninguén o que foi de Marinela. Antón Cortizas: Historias e algún percance todas ditas en romance, ed. Galaxia (adapt.)

Palabras non foran ditas

b) Hei de ir á túa seitura,

e mirei polo ferrollo,

apáganselle as ideas;

como se conta na lenda?

e o pan na cestiña vai.

b) Pasei pola túa porta

Segundo se vai peiteando

cando a fada se presenta,

hei de ir á túa segada.

nunha man un peite de ouro,

Hei de ir á túa seitura,

coa outra chama por ela.

que a miña vaiche acabada.

Ten cabelos de ouro e lúa, nos ollos dúas estrelas,

c) Que ben fixeron teus pais

os beizos son dous espellos

en facerche costureira:

como pingas de auga fresca. Atraída polo encanto

• Que historia conta o romance?

a rapariga se achega;

• Onde incluirías este fragmento?

a barquiña que a leva

os paxaros enmudecen,

—Non vaias á fonte, filla,

parece que vai durmindo.

vaise, vaise a auga lenta.

non bebas, non, da auga fresca,

—Peitea—díxolle a fada—

que mora nela unha fada

c) Nosa Señora da Guía, alá vai, alá vai indo,

cando chove non te mollas, cando vai sol non te queimas.

d) Cala, meu meniño, cala,

os teus cabelos de seda

cala que che hei dar a teta,

con este peite de ouro

a mamá vai no muíño

que é o peite da beleza.

e o papá na leña seca.

Nin si nin non di a rapaza,

2 Nas cantigas son moi frecuentes as repeticións. Busca exemplos.

• Que lle sucedeu á moza ao peitearse co peite de ouro?

pero os cabelos peitea.

• Onde tiveron lugar os feitos?

O ouro cae polos ombros

• Busca no romance exemplos de: comparación, metáfora e hipérbole.

como a auga polas pedras.

3 A que oficios fan referencia as seguintes canti-

e quen a ve non regresa.

gas de labor?

181

180

Actividade complementaria

Suxestións metodolóxicas • O estudo da literatura popular nesta unidade serve para darlle ao alumnado a posibilidade de aproximarse a unha parte destacada do rico patrimonio cultural galego transmitido ao longo das xeracións. Así mesmo, esta temática pode resultar interesante para poñer de relevo a relación entre a lírica e a música, que se remonta ás súas propias orixes e que resulta moi clarificadora no caso das cantigas e dos romances.

Solucións das actividades

Le, reflexiona, resolve...

1 a) 8–, 8a, 8–, 8a. Rima consonante. Amor.

b) 8–, 8a, 8–, 8a. Rima consonante. Humorística.



c) 8–, 8a, 8–, 8a. Rima consonante. Romaría.



d) 8–, 8a, 8–, 8a. Rima asonante. Berce.

1 Busca en Internet o texto da canción «A rianxeira» e cópiao. A continuación explica a súa rima, a súa métrica e a súa temática e di se garda relación con algunha das composicións de versos vistas nesta unidade.

Solución: Trátase de que os alumnos relacionen este tema musical con cantiga popular a través do seu esquema octosilábico con rima consonante nos versos pares e da temática relixiosa ou de romaría. Aínda que a miúdo se pensa que se trata dunha canción de orixe popular, «A rianxeira» foi composta nos anos 50 por emigrantes en Arxentina. Para afondar na relación entre música e poesía pódese convidalos a que canten calquera das cantigas vistas acompañándoa da propia música de «A rianxeira» e mesmo a que pensen en calquera outras das numerosas cancións que coñezan e que respondan a este esquema.

2 a) Esquecíchesme, esquecinte. b) alá vai, alá vai indo. c) Cala, meu meniño, cala.

3 a) Vendimador. b) Segador. c) Costureira.

Le, pensa, aplica...

4 • Conta a historia de Marinela, que foi á fonte de Fontanela co desexo de ver a fada que conta unha lenda.

• Despois do verso 8.



• Na Fontanela, en Lisboa.



• Perdeu a memoria, marchou tras da fada e desapareceu para sempre.



• Comparación: o ouro cae polos ombros/como a auga polas pedras Metáfora: Ten cabelos de ouro e lúa/nos ollos dúas estrelas/ os beizos son dous espellos. Hipérbole: os paxaros enmudecen.

125

UNIDADE 10

Obradoiro de escritura Creación literaria: Cantigas e cancións As cantigas e as cancións populares préstanse moi ben para empregármolas como modelos das nosas composicións. Fíxate nas seguintes:

Cancións para criticar As cantigas dos maios tiveron desde sempre un ton satírico; así, aprovéitanse para criticar de maneira graciosa feitos, personaxes ou situacións do lugar.

O mar anda que desanda,

Os ollos cos que me miras

Mírame con moi bos ollos

Xeralmente estas cantigas teñen unha estrutura máis ou menos fixa:

anda que desaparece:

non son os acostumados,

e non me mires de lado,

a) Presentación ou saúdo.

quen ten amores non dorme,

que no mirar se coñece

que esquecín outros por ti

b) Crítica dun feito ou situación.

que non os ten adormece.

que andan os tempos mudados.

e moito me ten pesado.

c) Despedida.

4 Fíxate no comezo e no final desta cantiga de maio e inventa ti unha crítica O cariño que che teño e mais o que che hei de ter cabe na folla dun fento e mais non a ha de encher.

para o apartado b): Escoiten, señores, e poñan atención. que o que di o Maio en todo ten razón. ....................................

Catro cousas hai no mundo

Levántate, Maio,

que revolven o sentido:

e bótate a andar

amar e non ser amado,

que aquí xa non temos

querer e non ser querido.

mais que criticar. Fragmentos dun ensaio de Ben-Cho-Sey, en http://benchoshey.wordpress.com/tag/maios/

Creamos as nosas cantigas 1 Sigue as instrucións e modifica as cantigas anteriores:

Fíxate neste exemplo: Xa que estamos de recortes, velaquí unha solución: eliminen os deberes

Cantiga 1

Substitúe os verbos destacados, mantendo a medida e a rima.

e algunha que outra sesión,

Cantiga 2

Substitúe os versos 1 e 3 sen cambiar a medida.

e aínda aforrarán cartos

Cantiga 3

Substitúe as frases destacadas, respectando a medida dos versos.

para luz e mais gasoil

Cantiga 4

Substitúe os versos 2 e 4 tendo en conta que deben rimar.

se reducen as semanas

Cantiga 5

Substitúe os dous últimos versos respectando a medida e a rima.

a alongan as vacacións.

2 Inventa unha cantiga escollendo algún verso das composicións anteriores. Se o consideras necesario, podes facer modificacións. Fíxate no exemplo: Ti que andas e desandas

que no mirar se coñece

a min non me mires de lado,

que non tes os calzóns mudados.

3 Traducir cancións e poemas non é fácil: perden a métrica, o ritmo e a rima e, daquela, deixan de ser o que eran. Compróbao. • Escolle unha canción en castelán que che guste e tradúcea ao galego. Podes probar con «Mira dentro», de Maldita Nerea. • Cantos cambios tiveches que facer (sinónimos, orde de palabras...) para manter o ritmo? 183

182

Suxestións metodolóxicas • Desta volta,o obradoiro de escritura propón aproveitar a sinxeleza das cantigas e cancións, así como a previsibilidade dos seus esquemas rítmicos, para utilizalas como modelos creativos.

Solucións das actividades

Creación literaria: Cantigas e cancións

1 Resposta aberta. 2 Resposta aberta. 3 Resposta aberta. 4 Resposta aberta.

126

Anotacións

Aplica o que sabes 5 Revisa o modelo de durmir e servir e comple-

bulario visto na unidade:

ta cos verbos en presente de indicativo:

– A xente miraba abraiada como os ... iluminaban o ceo da noite.

– Meu cadelo [durmir] ... doce horas ao día. – Sempre [acudir] ... a onde o mandan.

– Este ano, o ... das festas será un personaxe famoso.

– Este rapaz [mentir] ... sempre. – [sentir] ... o mesmo ca min?

– Eu non podo subir na ... porque me mareo.

6 Copia esta cantiga popular poñendo os pun-

2 Une as palabras das dúas listas e forma palabras compostas: a) garda, mal, abre, alto, xira, auga, porta, salva. b) vidas, humor, montes, sol, cartas, moedas, falante, ardente.

3 Une as palabras dos dous recadros e forma compostos unidos pola preposición de ou polas contraccións da ou do: arco

millo

pano

demo

casa

DE

vella

cabalo

DA

man

pita

DO

mar

estrela

monte

flocos

concello

1

– Elsa [seguir] ... os pasos da súa nai no teatro.

– O alcalde anunciou polos ... da praza o comezo das festas, e a ... comezou a tocar.

4 Escribe as seguintes oracións introducindo a persoa adecuada en presente de subxuntivo: – Dille á nena que [obedecer] ... a mamá. – Non creo que ti [conducir] ... mellor ca min. – Estarei contenta cando [incluír] ... o meu nome.

emprender

A estas alturas de curso xa levas lido bastantes obras ou fragmentos de autores galegos. As fichas de autor son un bo método para ires recompilando datos sobre aqueles autores que comezas a coñecer e tamén un bo instrumento para aprenderes a sintetizar, ordenar e expoñer de forma metódica a información.

– Hoxe [lucir] ... o sol.

– Na praza había un teatriño de ... .

– Deixa xa de comer tantas ..., teñen demasiado azucre. Prefiro comprarche un paquete de ... .

Fichas de autor

UNIDADE 10

aprender

1 Completa as oracións con palabras do voca-

Comproba as túas competencias

tos e as maiúsculas que faltan.

Entra na páxina que tes abaixo e cos datos que che ofrece o apartado «Obra», completa esta ficha sobre Castelao, unha das figuras máis interesantes e importantes para a cultura galega do século xx. http://www.realacademiagalega.org/figuras-homenaxeadas/-/journal_content/56_INSTANCE_8klA/10157/28701

• Buscade en Internet ou en YouTube a música desta cantiga. Aprendédea e cantádea. teño un amor en rianxo e outro en vilagarcía; para ver os meus amores teño que cruzar a ría

Ficha de autor Afonso Daniel Rodríguez Castelao

(Rianxo, 1886-Bos Aires, 1950)

non lle temas, mariñeiro, ao ventiño do mar, que o vento mareiro dá mellor navegar

Século: XX Artes cultivadas: ___________, _____________, __________ Actividades salientables: médico, político e deputado nas Cortes, profesor de instituto, un dos fundadores do ________________________ e da revista _______________ ..

se navegas pola ría de rianxo verás as estrelas e mais a lúa dándolle bicos ao mar

Obras principales: Literatura e debuxos 1922: Un ollo de vidro. Memorias dun esquelete

lévalle no teu peteiro, gaivotiña, voa, voa, lévalle no teu peteiro unha cantiga de amore pra o meu amor rianxeiro

1926, 1929: ________________________ 1930: Cousas da vida 1931: Álbum _________ Narrativa 1934: Os dous de sempre

collín a dorna en rianxo, fun a padrón pola ría, da terra de castelao á de cela e rosalía.

1934: Retrincos eNsaio 1930: As cruces de pedra na Galiza

– Cando [crecer] ..., avísame!

___: Sempre en Galiza

– Non está ben que non lle [agradecer] ... o favor.

1950: ________________________ teatro

– Non creo que a Iria lle [servir] ... a miña saia amarela.

1953: ______________________________________

– Por favor, non me [mentir] ... .

2 Coa axuda dun buscador de imaxes, busca debuxos e pinturas da faceta artís-

– Dille que antes me [pedir] ... permiso a min.

tica de Castelao e comenta os seus trazos máis salientables.

– Quero que [sentir] ... o que eu sinto.

185

184

Solucións das actividades

Aplica o que sabes

1 – A xente miraba abraiada como os fogos artificiais iluminaban o ceo da noite.

– Na praza había un teatriño de monicreques.



– Este ano, o pregoeiro das festas será un personaxe famoso.



– Eu non podo subir na nora porque me mareo.



– Deixa de comer tantas lambetadas, teñen demasiado azucre. Prefiro comprarche un paquete de garapiñadas.



– O alcalde anunciou polos altofalantes da praza o comezo das festas e a banda de música comezou a tocar.

2 Gardamontes, malhumor, abrecartas, altofalante, xirasol, augardente, portamoedas, salvavidas.

3 Arco da vella, pano da man, casa do concello, cabalo do demo, pita do monte, estrela de mar, flocos de millo.



– Este rapaz mente sempre.

– Sentes o mesmo ca min?

– Elsa segue os pasos da súa nai no teatro.

6 Teño un amor en Rianxo



Lévalle no teu peteiro, gaivotiña, voa, voa, lévalle no teu peteiro, unha cantiga de amores pra o meu amor rianxeiro.



Collín a dorna en Rianxo, fun a Padrón pola ría, da terra de Castelao á de Cela e Rosalía.



e outro en Vilagarcía, para ver os meus amores teño que cruzar a ría.



Non lle temas, mariñeiro, ao ventiño do mar, que o vento mareiro dá moi bo navegar.



Se navegas pola ría de Rianxo verás as estrelas e mais a Lúa dándolle bicos ao mar.



Comproba as túas competencias

4 – Dille á nena que obedeza a mamá.

1 Artes cultivadas: literatura, debuxo, pintura.



– Non creo que ti conduzas mellor ca min.



Actividades salientables: Partido Galeguista, Nós.



– Estarei contenta cando inclúas o meu nome.



1926, 1929: Cousas.



– Cando crezas, avísame!

1931: Álbum Nós.



– Non está ben que non lle agradezas o favor.

1944: Sempre en Galiza.



– Non creo que a Iria lle sirva a miña saia amarela.

1950: Alba de groria.



– Por favor, non me mintas.

1953: Os vellos non deben de namorarse.



– Dille que antes me pida permiso a min.



– Quero que sintas o que eu sinto.

2 Resposta aberta.

5 – Meu cadelo dorme doce horas ao día.

– Hoxe loce o sol.



– Sempre acode a onde o mandan. 127

11

De feira no mar

Presentación da unidade

tan relevante como a coma será o protagonista, nesta ocasión, da

O futuro da lingua galega depende da vontade de todos os galegos e galegas: velaí a obvia pero importantísima reflexión coa que arranca a unidade e o apartado de Lingua e sociedade. No que ten que ver co Vocabulario, abórdase unha esfera da vida máis cotiá, como a da cociña e a da comida, ao tempo que se achega os estudantes ao castelanismo léxico, aspecto no que sempre paga a pena traballar con intensidade. Polo que respecta á Gramática, o alumnado atoparase con adverbios e locucións adverbiais, mentres que un signo de puntuación

páxina de Ortografía. Por último, o teatro é protagonista, nesta unidade, ao centrar tanto a parte referente á Literatura como o propio Obradoiro de escritura.

Fomento da lectura Recomendamos a lectura de Contos por palabras, de Agustín Fernández Paz, publicado por Edicións Xerais de Galicia.

Esquema da unidade

Introdución

Lectura

DE FEIRA NO MAR

Contos por palabras de Agustín Fernández Paz

Lingua e sociedade

•O  futuro depende de ti

Vocabulario

•O  s castelanismos léxicos

Gramática

•O  adverbio

Ortografía

•S  ignos de puntuación. A coma e o punto e coma

Literatura

•O  xénero dramático

Obradoiro de escritura

128

•D  e feira no mar

•T  aller de teatro

11

De feira no mar

Podes coñecer? • A maior parte da nosa frota é de baixura e está

moi dispersa por todas as vilas costeiras. En cambio, a frota de altura concéntrase en seis vilas e cidades galegas: pescuda cales.

26

• Explicade que significa frota de baixura e frota de

Como sabes, boa parte de Galicia vive, directa ou indirectamente, do mar: amais dos case 26 000 mariñeiros, acuicultores e mariscadores, son moitos os homes e mulleres que traballan nas industrias conserveiras e conxeladoras, nos estaleiros ou en empresas de transformación e distribución de produtos mariños.

altura. • Consultade na Wikipedia a información sobre o

porto de Vigo (http://gl.wikipedia.org/wiki/Porto_de_Vigo) e pescudade… a) Cantas toneladas de peixe se descargaron nun ano.

A nosa comunidade conta coa frota pesqueira máis importante da Unión Europea, e supón o 40% do total do Estado. Por iso, a elección de Vigo para celebrar CONXEMAR (Feira Internacional de Produtos do Mar Conxelados) supuxo un extraordinario recoñecemento para a nosa comunidade.

b) En que países desenvolven a súa actividade as compañías pesqueiras instaladas no porto.

Conxemar goza do apoio da Asociación Española de Almacenistas, Importadores, Transformadores e Exportadores de Produtos de Pesca e Acuicultura. É unha feira internacional na que se dan a coñecer as novidades en canto a produtos e innovacións tecnolóxicas do sector da pesca conxelada. Nela participan empresarios e profesionais do mar, pero tamén políticos e investigadores. Desde o ano 1999, vénse celebrando en Vigo anualmente e medra constantemente en visitantes e expositores. Na actualidade ocupa un espazo de máis de 30 000 m2 e recibe uns 40 000 visitantes.

Escoita ou le e contesta • Explica a diferenza entre mariñeiros, acuicultores e maris-

cadores. • Busca a palabra frota no dicionario e di a que acepción co-

rresponde no texto.

• Que é CONXEMAR e onde se celebra? Que significado ten

a palabra?

• Cando foi elixida Vigo por primeira vez como sede? • Escribe todos os números que aparecen no texto e pon ao

lado a que fan referencia. Por exemplo: 26 000 mariñeiros.

Ao iniciar a unidade • A partir do texto de entrada da unidade e das cuestións suxeridas no apartado Escoita ou le e contesta incídese na comprensión lectora ao tempo que se abordan de xeito sucinto distintos aspectos léxicos ou gramaticais. En Podes coñecer?, incentívase a busca de información coas ferramentas que ofrece Internet.

Suxestións metodolóxicas





Escoita ou le e contesta Mariñeiros: dedícanse á pesca en sentido amplo desde un barco, ou realizan manobras nun barco que non sexa de pesca; acuicultores: dedícanse á cría de peixes ou mariscos; mariscadores: dedícanse especificamente a coller marisco. • Busca a palabra frota no dicionario e di a que acepción corresponde no texto.



Conxunto de barcos que posúe un país, unha compañía etc., dedicados a unha actividade común, como o comercio, a pesca, o transporte de viaxeiros etc.

É a Feira Internacional de Produtos do Mar Conxelados. CONXEMAR: conxelados do mar. • Cando foi elixida Vigo por primeira vez como sede?



En 1999. • Escribe todos os números que aparecen no texto e pon ao lado a que fan referencia. Por exemplo: 26 000 mariñeiros.

Frota de baixura é a que traballa máis próxima á costa, con embarcacións máis pequenas e que volve cada día ao porto para descargar e vender as capturas. Frota de altura: traballa en augas máis afastadas á costa, con embarcacións máis grandes e mellor equipadas e bota longas tempadas no mar antes de regresar ao porto para descargar e vender as capturas. • Consultade na Wikipedia a información sobre o porto de Vigo (http://gl.wikipedia.org/wiki/Porto_de_Vigo) e pescudade...



a) Cantas toneladas de peixe se descargaron nun ano.



751 971 toneladas (datos do ano 2008).



b) En que países desenvolven a súa actividade as compañías pesqueiras instaladas no porto.



Namibia, Sudáfrica, Mozambique, Australia, Arxentina, Chile ou Perú.

• Que é CONXEMAR e onde se celebra? Que significado ten a palabra?

A Coruña, Vigo, Marín, Celeiro, Burela e Ribeira. • Explicade que significa frota de baixura e frota de altura.

• Explica a diferenza entre mariñeiros, acuicultores e mariscadores.

Podes coñecer? • A maior parte da nosa frota é de baixura e está moi dispersa por todas as vilas costeiras. En cambio, a frota de altura concéntrase en seis vilas e cidades galegas; pescuda cales.

• A continuación, indicámoslle algunhas suxestións para traballar coas preguntas dos apartados:

40% do total do Estado. 30 000 m2, 40 000 visitantes.

Actividade colaborativa e de investigación

Por grupos de cinco ou seis alumnos, escollerán un porto pesqueiro de Galicia e buscarán a información necesaria para elaboraren un informe. Nel deberán figurar os seguintes datos ou outros relevantes: frota de baixura ou altura, número de embarcacións, tamaño e tonelaxe media da frota, número de mariñeiros empregados, especies máis capturadas, etc.. O informe final será lido en voz alta ao resto da clase e compararanse os datos duns e doutros.

129

UNIDADE 11

1

Lectura

15 Todo

Vanesa e o anuncio de televisión

empezara habería uns dous meses. Vanesa lembrábao ben. Era un sábado e aquela tarde viñeran de visita Mercedes e mais súa nai. As dúas familias foran veciñas ata o verán pasado, cando a familia de Mercedes se cambiara para un impresionante chalé nas aforas da cidade. Un día, de casualidade, a nai da nena vira no xornal un anuncio solicitando rapalouras para un spot de televisión. Mercedes era loura e, medio en broma, a nai levouna a facer as probas. O caso foi que, entre unha chea de nenas, elixiron a Mercedes, que acabou protagonizando o anuncio do xampú HURÍ.

20 zas

Logo, todo foi deixarse ir, que axiña empezou a facer un detrás doutro. Agora era unha das nenas máis populares do país, gañaba os cartos a moreas e ata o 25 pai deixara o traballo que tiña no banco para converterse no representante da súa filla. Vanesa pasárao regular aquela tarde. Xa había tempo que as dúas nenas non se vían e, ademais, sempre se lle atragoara aquela sabichona que tanto engaiolaba a súa nai. Quen tampouco o debeu pasar moi ben foi a nai de Vanesa porque, cando as 30 visitas se foron, botouse a chorar como unha Magdalena. E nin o home nin a filla foron capaces de consolala. Unha semana máis tarde, a nai de Vanesa empezou unha peculiar cacería. Pasaba cada día unha chea de horas diante do televisor, gravando no vídeo máis e máis spots publicitarios. Logo dun complexo proceso de selección conseguiu reunir en 35 dous CD un repertorio exhaustivo daqueles anuncios nos que aparecían nenos ou nenas, ben de protagonistas, ben en papeis secundarios. O luns seguinte empezou o que a nai chamaba «a auténtica fase principal da operación». Todas as tardes, cando Vanesa chegaba da escola, a nai dáballe a merenda e sentábaa nunha cadeira diante do televisor. Poñía o vídeo e obrigaba a nena a visio40 nar todos aqueles anuncios. E Vanesa asistía, os primeiros días con gusto, logo con algo de resignación e máis tarde con manifesto fastío, á sucesión de imaxes que se presentaba diante dela: nenas comendo iogures de todos os sabores, nenos xogando entusiasmados cos seus monopatíns, nenas lucindo vestidos de todas as formas e cores, nenos e nenas comendo con ganas aqueles pratos precociñados que ela non 45 daba tragado cando súa nai os facía para a cea... —Es ti, Vanesa? Xa chegaches? Pois colle a merenda que tes na cociña e ven axiña, que imos ver os vídeos outra vez.

27

«Os vídeos outra vez! Aínda hei tolear con tanto anuncio!», pensou Vanesa. Súa nai xa prendera o televisor e acababa de introducir un CD no reprodutor. A cara Mercedes apareceu na pantalla, invadíndoo todo. Encadrada en primeiro plano, a nena ía chupando os dedos con expresión de pracer, ao tempo que dicía: «Sabes por que chupo os dedos? Porque comín CACACHUP!». Logo a cámara pasaba e encadrar a nena nun plano enteiro, o que permitía ver a Mercedes sentada no chan, rodeada das chocolatinas CACACHUP, mentres soaba a xa popular canciociña:

5 de

10

CACACHUP vaiche gustar, os teus dedos vas chupar. CACACHUP é o que mola máis, pídellelo xa a teus pais.

De vez en cando, súa nai paraba o CD e facíalle ver un anuncio tres ou catro veces, ata conxelaba a imaxe: «Fíxate como sorrí aquí. Dáste conta?», dicíalle. «E cando fales, tes que facelo como a nena das salchichas ÑAM-ÑAM, que pon esa cara tan riquiña». Inevitablemente, non había día en que non saíra algún co50 mentario sobre Mercedes: «E repara en como fai Mercedes cando anuncia as CACACHUP, que mesmo dan ganas de comer unha no momento. A ver, ponte aquí diante e faime algo parecido». Vanesa erguíase e, co fondo sonoro do televisor, actuaba unha e outra vez para aquela espectadora implacable que era súa nai. E así un día tras doutro. 55 Aquel

día era venres pola noite e os tres estaban ceando.

—Teño que vos dar unha sorpresa —declarou a nai con voz leda. —Hmmmm? —gruñiu o pai. —Hoxe viña no xornal o que estaba a agardar dende había tanto tempo. Hai un anuncio pedindo nenos para un spot de televisión. Agustín Fernández Paz: «Vanesa e o anuncio de televisión», Contos por palabras, Edicións Xerais, col. Merlín (adapt.)

[...]

189

188

Anotacións

130

Anotacións

UNIDADE 11

2

Comentario da lectura Léxico

Personaxes

1 Fíxate nos distintos significados do verbo

5 Relaciona cada personaxe con algún dos se-

prender: prender v. 1. Privar de mobilidade. 2. Fixar algo para que non caia. 3. Coller a alguén para encerralo no cárcere. 4. Facer que haxa luz accionando un dispositivo. 5. Poñer lume a unha cousa. 6. Quedar enganchado. 7. Medrar unha planta onde se enxertou. • Cal deses significados ten o verbo na liña 4? • Entra na seguinte páxina web, busca o verbo prender e escribe un sinónimo e un exemplo para cada significado: h t t p : //w w w. re a l a c a d e m i a g a l e g a .o rg / dicionario#inicio.do

2 Identifica cal destas imaxes está tomada en primeiro plano e cal é un plano enteiro:

Vanesa

nai

2. 1

Mercedes

envexosa

sabichona

obediente

egoísta

resignada

obsesiva

Situación 6 Pensa e responde: A historia desenvólvese...

2. 2

a) No salón da casa de Vanesa. c) Na casa e no estudio de televisión.

7 Neste fragmento, a historia comeza... a) ...hai uns meses, e chega ata o presente.

2. 3

b) ...no presente, e logo retrocede ao pasado.

• Como repercutira na vida familiar o éxito de Mercedes na televisión? • Estaba contenta Vanesa coa decisión da nai? • Cal cres que será a sorpresa que a nai quere darlles a Vanesa e ao seu pai?

4 Con que anuncio comeza este relato? • Fai unha lista cos produtos que se anuncian a través da televisión ao longo deste fragmento.

O futuro depende de ti

Que o galego sexa a lingua habitual en Galicia e que se poida vivir en galego depende de todos nós. Sobre todo das xeracións máis novas. Depende, polo tanto, de ti, de que uses ou non o galego habitualmente na fala e na escrita.

8 Copia todas as referencias temporais que aparecen no texto. Por exemplo:

Reflexiona e contesta... 1 Copia as razóns polas que cres que hai persoas

de Vanesa para adestrar a súa filla:

que non usan nunca ou case nunca o galego:

h) Programación na radio e televisión e información nos xornais e revistas.

a) A nena actuaba co fondo sonoro do anuncio.

a) Porque a súa familia non lles falou en galego.

i) Información en todos os xornais e revistas.

b) Cada tarde, sentaba a filla diante da televisión e obrigábaa a ver todos os anuncios.

b) Por costume, sempre falaron castelán.

l) Música (boa e variada) e películas.

c) Porque cren que non dominan o galego.

c) Logo seleccionou os anuncios nos que aparecían nenos e nenas.

d) Por comodidade non cambian de lingua.

m) Videoxogos, programas de ordenador, móbiles, páxinas web, blogs…

e) Porque consideran que o galego é unha lingua inferior ao castelán.

d) Gravou en dous CD os anuncios que máis lle gustaban.

f) Porque se ven máis importantes en castelán.

e) Primeiro dedicouse a ver todos os anuncios que daban pola televisión.

g) Porque pensan que termos dúas lingua é un problema e que o galego debía desaparecer.

• Cando comezara esa obsesión? Por que? • Que relación había entre as dúas familias?

Vivimos en galego?

O normal en Galicia debería ser que puidesen vivir só co galego as persoas que queiran facelo, que se lles ofrecese todo na nosa lingua propia. Pero de momento non é posible: aínda hai bastantes «cousas» que non se ofertan en galego.

b) Na casa de Vanesa e na de Mercedes.

9 Ordena e redacta o proceso que seguiu a nai

• Cal era a teima da nai de Vanesa?

Lingua habitual

O normal é que todos os habitantes dun territorio utilicen sempre a súa lingua propia para relacionarse entre si. Pero cando se trata de territorios nos que hai varias linguas, ás veces non ocorre así. E isto é o que sucede en Galicia: hai moitas persoas que empregan o galego, outras o castelán e bastantes as dúas linguas.

«Todo empezara habería uns dous meses»

3 Contesta:

Galego: o futuro depende de ti

guintes trazos:

Resumo

Comprensión

L ingua e sociedade

n) Máis clases. • Engade ti outras.

3

Pon X na columna que corresponda en cada caso e analizade os resultados na clase: só gal.

• Engade ti outras razóns que coñezas.

Opinión persoal e redacción

2 Di que «cousas» hai que ofrecer en galego

10 Expresa a túa opinión acerca da actitude da

para poder vivir na nosa lingua:

nai de Vanesa.

a) Atención en oficinas, comercios, restaurantes, etc.

11 Prepara un anuncio para a televisión e repre-

b) Persoal sanitario: médicos, enfermeiras, etc.

séntao na clase. Sigue estes pasos: 1º. Elixe un produto que che resulte atractivo.

c) Respostas a consultas telefónicas.

2º. Pensa a que tipo de público irá dirixido (nenos, adolescentes, mulleres, deportistas...).

d) Publicidade, letreiros, carteis, etiquetas… e) Nome dos produtos nos comercios.

3º. Inventa un slogan adecuado. Lembra que debe de ser curto e fácil de recordar.

f) Nos restaurantes e cafeterías, as cartas. g) Prospectos, instrucións de aparellos, etc.

Cos avós, primos… Con amigos/as Coa xente maior Nas clases No recreo Nos traballos En mensaxes, etc.

191

190

Solucións das actividades

7 b) … no presente, e logo retrocede ao pasado. 8 Era sábado e aquela tarde... (15), ata o verán pasado (17), Un día... (19),

Léxico

aquela tarde (27), Xa había tempo que... (27), Unha semana máis tarde (32), cada día (33), O luns seguinte (37), Todas as tardes (38), De vez en cando (46), era venres pola noite (55).

1 • Acender.

•  1. Amarrar: Prendeu o can por se se lle ocorría trabar a alguén. 2. Suxeitar: Tes que prender o dorsal á camiseta. 3. Apresar: A Policía prendeu unha banda de ladróns. 4. Acender: Nesta época non se pode prender lume. 5 Enganchar: Prendeulle a camisa na asa da porta. 6 Agarrar: Regaloume unhas sementes e díxome que esa planta prende foi facilmente. 7 Callar (o leite): Intentaron facer queixo, pero o leite non daba callado. 8 Tatexar: Era alto e louro, e prendía un pouco na fala.



3 • Que Vanesa saíse nun anuncio de televisión.

• Ao ver o grande éxito de Mercedes no mundo da publicidade.



• Foran veciñas ata o verán pasado.



• O pai de Mercedes deixou o seu traballo nun banco para facerse representante da súa filla.



• Non. Ao principio si, pero acabou chea de fastío.



• Veu un anuncio pedindo nenos para un spot de televisión.

Resumo

9 e), d), c), b), a).

Opinión persoal e redacción

10 Resposta aberta. 11 Resposta aberta.

2 Plano enteiro (esquerda). Primeiro plano (dereita) Comprensión

máis ao máis só gal. 50% cast. cast.

Cos pais e irmáns

Solucións das actividades

Reflexiona e contesta...

1 Resposta aberta. 2 Resposta aberta. 3 Resposta aberta.

4 O relato comeza co anuncio de chocolatinas Cacachup. • Anuncios ao longo do fragmento: chocolatinas Cacachup, xampú, iogures, monopatíns, vestidos, pratos precociñados e salchichas.

Personaxes

5 Vanesa: obediente, resignada. Nai: envexosa, egoísta, obsesiva. Mercedes: sabichona.

Situación

6 a) No salón da casa de Vanesa.

131

UNIDADE 11

3

Vocabulario

Pasa lista

Cociñar e comer

1

2

3

4

fritir

relar

ferver

arrefriar

cear

bater

lamber

reencher

coar

torrar

adubar

mastigar

rillar

salgar

quentar

almorzar

moer

xantar

petiscar

espremer

planar

adozar

debullar

atragoarse

Os castelanismos léxicos Reciben o nome de castelanismos léxicos as palabras que se collen ou que se «adaptan» do castelán e que se empregan en vez das formas galegas propias e correctas: *freír, *tenedor, *rechear, *xarabe, *lexos... (en vez de fritir, garfo, reencher, xarope, lonxe...).

Consulta e aplica…

1 Completa cada oración co verbo de PASA LIS-

5

6

7

8

6 Cambia os dous castelanismos de cada ora-

TA que expresa «comer arredor desa hora»:

ción polas palabras correctas de PASA LISTA:

– Temos o costume de ... ás nove da noite.

– Esprime as laranxas e enfrío eu o leite.

– Dúchome sempre ás 7.45, despois de ....

– Desaiuna amodo para non atragantarte.

– Nós adoitamos ... sobre as tres da tarde.

– Só falta rechear a carne e raiar o pan.

• Escribe os substantivos correspondentes.

2 Emparella o número de cada debuxo co verbo de PASA LISTA que corresponda.

3 Escribe tres sinónimos en cada columna: comichar – condimentar – sazonar – pelar – debagar – deluvar – aderezar – degraer – mondar lambiscar – estonar – comiscar planar

adubar

petiscar

debullar

– Que terán que ver freír e mais endulzar?

7 Emparella de maneira correcta: toro – rebanda

pan – pescada

lisco – tallada

carne – xamón

• Escribe unha oración con cada parella.

8 Completa con palabras da familia de salgar: – Canto sal lle botaches? Está moi ...! – Hai que poñer o bacallau a ... xa.

4 Substitúe cada verbo destacado por un sinónimo: 9

10

11

– Se non queres esganarte coa comida, tes que roela e mastigala sempre moi ben.

12

– Pon a auga a refrescar, non a quecer.

– A carne de porco sálgase no .... – A acción de salgar chámase ... ou ....

9 Forma, a partir de cada verbo e co sufixo -dor ou -dora, o nome dun utensilio ou aparello:

– Aínda hai que esmiuzar o queixo e tostar o pan.

5 Substitúe bater polo verbo que cumpra: bater v.t. 1. Revolver. 2. Petar. 3. Vencer. 4. Axitar. 5. Golpear. – Os voitres baten as ás con moita forza. – Para xa de bater cos pés no chan! – Batede forte na porta a ver se espertan. – Batiches ben os ovos para a tortilla? – A ver se hoxe batemos o teu equipo.

+ sufixo -dor/-dora coar relar bater torrar quentar espremer

10 Prepara un menú para celebrar o teu aniversario. Ten que incluír unha bebida, algún legume, un peixe, unha carne e unha sobremesa.

193

192

Solucións das actividades

7 Toro–pescada, pan–rebanda, lisco–xamón, tallada–carne. • Resposta aberta. Suxestión: – Comeron cadanseu toro de pescada.

Consulta e aplica...

1 – Temos o costume de cear ás nove da noite.

– Dúchome sempre ás 7.45, despois de almorzar.



– Nós adoitamos xantar sobre as tres da tarde.



– Cunhas rebandas de pan axiña nos preparou unhas torradas.



– Como non quería cociñar, púxonos uns liscos de xamón e un pouco de queixo para cear.



– Había tan pouca carne que a min só me tocou unha tallada.

• A cea, o almorzo, o xantar.

2 Espremer (1), adozar (2), debullar (3), moer (4), coar (5), torrar (6), bater (7), salgar (8), petiscar (9), planar (10) , rillar (11), fritir (12).

3 planar

adubar

petiscar

debullar

pelar

condimentar

comichar

debagar

mondar

sazonar

lambiscar

deluvar

estonar

aderezar

comiscar

degraer

8 – Canto sal lle botaches? Está moi salgado!

– Hai que poñer o bacallau a desalgar xa.



– A carne de porco sálgase no salgadoiro.



– A acción de salgar chámase salgadura ou salga.

9 Coador; relador; batedor; torrador, torradora; quentador; espremedor. 10 Resposta aberta.

Actividade complementaria

4 – Se non queres atragoarte coa comida, tes que rillala e mascala sempre moi ben.

– Tiñas que poñer a auga a arrefriar, non a quentar.



– Aínda hai que relar o queixo e torrar o pan.

1 Substitúe polas palabras correctas os castelanismos que atopes.

Pícase a cebola, a zanahoria e o pimento en trociños e pásase nunha sartén cun pouco de aceite. Cando están a medio freír, añádeselle o calabacín, a berenxena e os tomates, cortados en dadiños pequenos. Faise a continuación unha masa corriente coa fariña, mezclada coa levadura e coa auga. Esténdese co rodillo e ponse nunha fuente de forno untada de aceite.



Solución: Pícase a cebola, a cenoria e o pemento en anaquiños e pásase nunha tixola cun pouco de aceite. Cando están a medio fritir, engádeselle a cabaciña, a berenxena e os tomates, cortados en dadiños pequenos. Faise a continuación unha masa corrente coa fariña, mesturada co lévedo en po e coa auga. Esténdese co rolete e ponse nunha fonte de forno untada de aceite.

5 – Os voitres axitan as ás con moita forza.

– Para xa de petar cos pés no chan!

– Petade forte na porta a ver se espertan. – Revolviches ben os ovos para a tortilla? – A ver se hoxe vencemos o teu equipo.

6 – Espreme as laranxas e arrefrío eu o leite. – Almorza amodo para non atragoarte.

132



– Só falta encher a carne e relar o pan.



– Que terán que ver fritir e mais adozar?

UNIDADE 11

4

Gramática

4. 3

Os adverbios

A quen acompañan os adverbios?

Os adverbios poden acompañar, para completar ou modificar o seu significado: un verbo

4. 1

Ten en conta

Adverbios: palabras invariables

Son palabras invariables as que non se unen con ningún morfema (nin gramatical nin derivativo) e que, polo tanto, teñen unha soa forma.

Os adverbios son palabras invariables que indican circunstancias do desenvolvemento da acción (lugar, tempo, etc.), afirman, negan ou expresan dúbidas. Aquí seica hai que facer, sempre, as cousas moi ben. Si: ti tamén!

4. 2

Velaquí as sete clases de adverbios e mais algúns de cada clase. onde, aquí, aí, alí, acolá, arredor, dentro, fóra, preto, cerca, lonxe, arriba, enriba, embaixo, debaixo, detrás, diante, algures, ningures…

Tempo

antonte, onte, hoxe, mañá, antes, agora, despois, entón, logo, pronto, axiña, cedo, tarde, cando, aínda, xa, mentres, sempre, seguido, nunca…

Modo

así, ben, mal, amodo, paseniño, gratis, asemade… e acabados en -mente

Cantidade

bastante, tanto, ademais, máis, menos, moi, todo, algo, pouco, nada, só...

Afirmación

si, abofé, tamén, xaora

Dúbida

outro adverbio Quedou bastante ben

As locucións adverbiais

Se cadra aparezo de súpeto! – Antes de antonte fixo o traballo á présa e mal. Clase

Locucións adverbiais

Lugar

á beira, a carón, ao lado, ao pé, a rente(s), en fronte, de fronte, ao redor, a contramán, a desmán, á parte, ao lonxe, no medio, de cerca, de preto, de lonxe, de dentro, de fóra, por riba, por baixo…

Tempo

antes de antonte, hoxe en día, a diario, a miúdo, de vez en cando, ás veces, por veces, ao momento, a deshora, ao pouco, aos poucos, pouco a pouco, a tempo, a destempo, de aquí a pouco…

Advervios

Lugar

Negación

4. 4

un adxectivo Quedou moi bonito

Modo

por aí, de menos, de máis, de sobra, de todo, a montes, a moreas, polo menos, nada de nada…

Afirmación

así mesmo, sen dúbida (ningunha), desde logo, por suposto, de verdade

Dúbida

talvez, quizais, acaso, disque, seica, posiblemente, seguramente

á présa, ás présas, a correr, ás carreiras, a escape, de balde, en balde, de súpeto, de repente, de golpe, a propósito, ao azar, ao xeito, a feito, ao chou, a rumbo, a eito, ao dereito, ao revés…

Cantidade Negación

non, nin, sequera, tampouco

nin (tan) sequera, non xa, nin falar, de ningunha maneira, de ningún modo ao mellor, se cadra, poida que, pode que, ao parecer, polo visto

Le, comprende, aplica…

Nota: No APÉNDICE aparece unha relación máis ampla de adverbios.

7 Substitúe cada adverbio pola locución adver-

Pensa e resolve…

bial que posúa un significado semellante:

1 Copia os adverbios que aparecen na lectura, desde a liña 23 ata a 31, e di de que clase é cada un.

2 Substitúe cada adverbio por outro sinónimo:

en balde – de balde – a deshora – a miúdo – á présa – a propósito – pouco a pouco – por aí

• Escribe cadansúa oración cos outros tres.

4 Busca dous castelanismos en cada oración e substitúeos polos adverbios galegos correctos:

– Empezou rapidamente, pero acabou tarde.

– Onte pola noite disque chegastes axiña á casa.

– Temos que saír temprano porque é lexos.

– Non é gratis! Vale aproximadamente uns 25 €.

– Arestora resulta fácil, pero daquela non o era.

– Aier á tarde todavía non lles deran o aviso.

– Foi adrede, pero traballou tanto inutilmente.

– É preto, mais se imos tan paseniño...

– Seguro que foi ahí donde quedamos con elas?

3 Emparella cada adverbio co seu significado:

Locucións

pasadomañá – antes de antonte – onte – mañá antonte

a diario – por suposto – pouco a pouco – algún sitio – ao mesmo tempo – de verdade – ningún sitio • Completa con adverbios do cadro anterior: – Facédeo ... se queredes que vos saia ben.

– Ti fas frecuentemente as cousas amodo?

8 Une segundo corresponda:

5 Completa cos adverbios e cos días da semana:

algures – ningures – asemade – decote – xaora devagar – abofé

En «Quedou bastante ben», o adverbio bastante modifica o adverbio ben; pero, ademais, ben modifica o verbo Quedou.

As locucións adverbiais son grupos de dúas ou máis palabras que forman un conxunto, inseparable, e que funcionan coma os adverbios.

Son palabras invariables os adverbios, as preposicións, as conxuncións e as interxeccións.

Clases de adverbios

Clase

Quedou ben

Fíxate

Significados

a eito

sen pensar, sen escoller

ao chou

de maneira repentina

…

…

…

hoxe

…

…

a rente(s)

sen deixar nada atrás

7

8

9

10

11

12

de súpeto

moi arrimado, moi cerca

…

…

…

sábado

…

…

• Completa coas locucións máis axeitadas:

6 Busca os adverbios e di a quen modifican:

– Se cortas as uñas tan ..., vanche doer.

– Daquela estudaba e, ..., traballaba nun bar.

– Viña moi elegante, pero axiña se manchou.

– Seica escaparon ..., pero eu non vin nada.

– ... que foi como o contei. Eu nunca minto!

– Aínda que é algo longo, está bastante ben.

– Apañaron as mazás ..., sen escoller.

– Cando vaias a ... vou contigo, a onde sexa.

– Talvez cheguei demasiado cedo, espero fóra.

– Como ías aprobar se contestaches todo ...?

• Busca cadansúa locución sinónima: a eito – ao chou – a rente(s) – de súpeto

9 Copia todos os adverbios e todas as locucións adverbiais e indica de que clase son: A miúdo pásannos cousas bastante curiosas, e de vez en cando algunha tamén ben rara. Antes de antonte sucedeume unha. Chegou ás carreiras un rapaz e púxoseme ao lado. Logo, case de súpeto, dixo que me ía propoñer un xogo que talvez aínda non coñecese. E, cando eu nin tan sequera abrira a boca, seguiu xa: —Ti fasme unha pregunta, e se non sei a resposta dásme unha labazada ao momento. Despois eu fágoche outra a ti, e se tampouco acertas douche un bico. Contesteille axiña que si, pero que antes lle facía eu varias xuntas a el. Fíxenlle cinco a correr, tan difíciles que de ningún modo acertou ningunha. E deille rapidamente cinco boas labazadas! Entón díxenlle que tiña moita présa, e marchei de alí a escape. Se cadra aprendeu que abofé que é moito mellor ser algo menos fachendoso…

195

194

cedo; demasiado cedo modifica a cheguei; demasiado modifica a cedo; fóra modifica a espero.

Solucións das actividades

Pensa e resolve...



1 Logo (tempo), todo (cantidade), axiña (tempo), detrás (lugar), agora (tempo), máis (cantidade), a moreas (locución adverbial, cantidade), xa (tempo), ademais (cantidade), sempre (tempo), tanto (cantidade), tampouco (negación), moi (cantidade), ben (modo).

2 – Onte pola noite seica chegastes cedo á casa.

7 – Empezou á presa, pero acabou a deshora.

– Non é de balde! Custa por aí uns 25 euros.



– Foi a propósito, pero traballou tanto en balde.



– Ti fas a miúdo as cousas pouco a pouco?

8 A eito: sen deixar nada atrás; ao chou: sen pensar, sen escoller; a

– Agora resulta fácil, pero antes era complicado.

Le, comprende, aplica...

rente(s): moi arrimado, moi cerca; de súpeto: de maneira repentina.

– É cerca, mais se imos tan devagar...

3 Algures: algún sitio; ningures: ningún sitio; asemade: ao mesmo tem-



• – Se cortas as uñas tan a rentes, vanche doer moito.

po; decote: a diario; xaora: por suposto; devagar: pouco a pouco; abofé: de verdade.



– Seica escaparon de súpeto, pero eu non vin nada.



– Apañaron as mazás ao chou, sen escoller.



• – Facédeo devagar se queredes que vos saia ben.



– Como ías aprobar se contestaches todo a eito?



– Daquela estudaba e, asemade, traballaba nun bar.



A eito: a feito; ao chou: ás toas; a rente(s): a carón de; de súpeto: de socate.

– Abofé que foi como o contei. Eu nunca minto!

9 A miúdo (tempo), bastante (cantidade), de vez en cando (tempo),

– Cando vaias a algures vou contigo, a onde sexa. • Oracións: resposta aberta.

4 – Temos que saír cedo porque é lonxe. – Onte á tarde aínda non lles deran o aviso.

– Seguro que foi aí onde quedamos con elas?

5 antes de onte antonte onte

hoxe

mañá

pasadomañá

7

8

9

10

11

12

mércores

xoves

venres

sábado

domingo luns

tamén (afirmación), verdadeiramente (afirmación), antes de antonte (tempo), moi (cantidade), ás carreiras (modo), ao lado (lugar), Logo (tempo), case de súpeto (tempo), talvez (dúbida), aínda (tempo), non (negación), cando (tempo), nin tan sequera (negación) xa (tempo), non (negación), ao momento (tempo), despois (tempo), tampouco (negación), axiña (tempo), si (afirmación), antes (tempo), a correr (modo), tan (cantidade), de ningún modo (negación), rapidamente (modo), entón (tempo), alí (lugar), a escape (modo), se cadra (dúbida), abofé (afirmación), moito (cantidade), mellor (cantidade), algo (cantidade), menos (cantidade).

6 Moi modifica a: elegante; axiña modifica a se manchou; aínda que modifica a é algo longo; algo modifica a longo; bastante ben modifica a está; bastante modifica a ben, talvez modifica a cheguei demasiado

133

UNIDADE 11

5 5. 1

Ortografía

5. 2

Signos de puntuación (2)

Emprégase nos seguintes casos: – Para separar os elementos dunha serie ou enumeración, cando hai comas desempeñando outras funcións: Galicia está formada por catro provincias: A Coruña, a que ten máis habitantes; Lugo, a de maior extensión; Ourense, a que ten menos habitantes; e Pontevedra, a de maior densidade de poboación.

A coma

A coma ten un uso moi frecuente e moi variado: emprégase para separar, dentro de cada oración, frases e palabras.

– Nas oracións longas, para separar partes de bastante extensión: Pola mañá estiven falando con María para saír hoxe pola noite; pero ao final non vou ir, porque meus pais están empeñados en que teño que chegar á casa antes das doce.

Úsase, entre outros, nos seguintes casos: – Para separar as aclaracións e os comentarios que se poñen dentro da oración: Todas as tardes, cando Vanesa chegaba da escola, a nai dáballe a merenda... – Entre os elementos dunha serie ou enumeración: As sete cidades galegas son A Coruña, Lugo, Ourense, Pontevedra, Vigo, Santiago e Ferrol.

––EEsta sta reclamación reclamación está está sen sen asinar, asinar así así que que non non sei sei quen quenaapresentou. presentou.Pode Podeser, serpolo poloque quepide, pide de de Berto, Berto de de Helena, Helena de de Olga, Olga de César César ou ou de de Xurxo. sei, aparece enriba, Xurxo.OOúnico únicoque que seiporque porque aparece enrison o lugar e a data: Viveiro, 21 de de ba son o lugar e a data: Viveiro 21 xaneiro de xaneiro de 2015. Menos se lembrou 2015. Menos mal mal que que se lembrou diso,diso peropero sesería mellor que acordase tamén asinala. ría mellor que se se acordase tamén de de asinala.

sa,Xiana Eva eLuísa Sabela. rapazas de Ourense EvaSi,eesas Sabela. Si esas rapazas tan quesimpáticas andan sempre Pois desimpáticas Ourense tan que xuntas. andan semresulta que son veciñas, no mesmo pre xuntas. Pois resultaque queviven son veciñas que edificio. E xamesmo eran amigas, segundo contan por viven no edificio. E xa eran amigas antes de que pais aí,segundo antes decontan que os por paisaícompraran esesos pisos, compraran eses pisos pois de seica forondesde compois seica foron compañeiras colexio pañeiras de colexio pequenas. moi pequenas. E agoradesde teñenmoi as catro o mes-E agora teñen as o mesmo mo enderezo: rúacatro Manuel Currosenderezo: Enríquez, rúa 12. Manuel Currosviven Enríquez 12. Claro MonchoninviClaro, Moncho, en pisos diferentes, ven en pisos diferentes gunha é parente das outras.ningunha é parente das outras. 4 Copia e pon os punto e coma que cumpran: 4 Copia e pon os punto e coma que cumpran: – Non teño tempo, nin ganas ningunhas de fa– cer Nona teño nin ganas denon faviaxe,tempo, nin cartos para o ningunhas billete; pero cer vai a viaxe, ninmáis cartos para o que billete pero non me quedar remedio ir alá algún me vai quedar máis remedio que ir alá algún día, aparentar que fun encantado e que o día, aparentar que fun encantado e que o paso moi ben con eles. paso moi ben con eles. – Para o meu aniversario só pido catro cousi– Para o meu aniversario só pido catro cousiñas: ñas: unha bicicleta de montaña, unha coma a unha bicicleta de montaña, unha coma a de de Xoán; un xogo para o ordenador, o mesmo Xoán un xogo para o ordenador, o mesmo que que veño pedindo dende hai bastantes meses; veño pedindo dende hai bastantes meses alalgúns cartos, aínda que non sexan moitos; gúns cartos, aínda que non sexan moitos algo algo de roupa, bonita e dunha marca boa… Ah, de roupa, bonita e dunha marca boa… Ah, e e unha sorpresa! unha sorpresa! ––  Q ueres conseguir Queres conseguir oo traballo? traballo? Pois Pois envía envía un un currículo currículo cos cos seguintes seguintes datos: datos: nome, nome, apelidos apelidos ee DNI; estudos e cursos realizados; traballos DNI estudos e cursos realizados traballos desenvolvidos empresasnas nas que estivedesenvolvidos ee empresas que estiveches ches; enderezo, teléfono e correo electrónico, enderezo, teléfono e correo electrónico, para para poder contactar contigo. poder contactar contigo.

–Q – ue curioso, mira queque xa éxa casualidade. Eu non Que curioso mira é casualidade. Eu coñecía ese detalle, descubrino onte. Ti non coñecía ese pero detalle pero descubrino sabíalo, non? Tranquilo, Moncho, Moncho que xa cho onte. Ti sabíalo non? Tranquilo que contamos agora. Estamos falar de Xiana, xa cho contamos agora.a Estamos a falarLuíde

– A aventuras enenviñetas, – sAs aventuras viñetascase caseinexistentes inexistentesata ataenentón, tónacadaron acadaronun unenorme enormeéxito éxitoaapartir partirde de1930; 1930 e ese éxito foifoi a causa dada aparición dos cómics. e ese éxito a causa aparición dos cómics.

– Cando se escriben antes os apelidos, para separalos dos nomes: Na nosa clase os primeiros da lista son Abalo Vázquez, Manuel e Beiras Maroño, Antía. – Cando se cambia a orde normal dos distintos elementos da oración: Tan pronto acabe o que estou a facer, eu penso saír a dar unha volta. – Cando se omite o verbo: Algúns xa chegaran onte; outros, hoxe pola mañá. – Antes de pero, aínda que, por moito que, porque, pois, posto que, polo tanto, así que, de xeito que...: É posible que tivesen un fallo, pero son moi bos rapaces. – Nas cartas, instancias e outros documentos e mais en diversos escritos, para separar o lugar e a data: Caldas de Reis, 19 de xullo de 2015. – Nos enderezos, para separar os nomes das rúas ou prazas dos números: O piso de meus pais é na rúa Rosalía de Castro, 33; pero eu vivo na praza Castelao, 18.

Ten en conta Cando se le, na coma hai que facer unha pausa breve.

R licca… a… Reeffle lexiona e expli ––Es Esti, ti,Vanesa? Vanesa? ––Na Nacarta cartapon: pon:Lugo, Lugo,77de demaio maiode de1992. 1992. ––Despois Despoisda dareunión, reunión,titiven venfalar falarcomigo. comigo. ––Hoxe, Hoxe,se seacabo acabocedo, cedo,fágoche fágocheunha unhavisita. visita. ––Esta Estacaixa caixapona ponaaquí; aquí;esa, esa,enriba enribada damesa. mesa. ––Saíu Saíucon conCarme, Carme,Eva, Eva,Brais, Brais,Xurxo XurxoeeIcía. Icía.

2 2 Explica Explicaaadiferenza diferenzade designificado significadoentre entreas asoraoracións ciónsde decada cadaparella: parella:

––Quérote Quérotever verguapo. guapo.//Quérote Quérotever, ver,guapo. guapo. ––AAcomer comerporquiño! porquiño!//A Acomer, comer,porquiño! porquiño! ––Non Nonides idessuspender. suspender.//Non, Non,ides idessuspender. suspender. ––Así Asínon nonestá estámal. mal.//Así Asínon, non,está estámal. mal. ––Agora Agoranon, non,áánoite. noite.//Agora, Agora,non nonáánoite. noite. ––Non Nonteño teñomoita moitador. dor.//Non, Non,teño teñomoita moitador! dor!

3 3 Copia Copia estes estes textos textos ee pon pon as as comas comas necesarias: necesarias: ––Q uico, vai Quico vai correndo correndo áá casa casa ee dille dille aatúa túanai, nai se se aínda aíndanon nonsaíu, saíu que que traia traia os osparaugas. paraugas.E, E por por se se acaso, por se empeza a facer frío, que colla alacaso por se empeza a facer frío que colla algunha gunharoupa roupade deabrigo. abrigo.EEtiticolle colleun unxersei xerseigorgordo doeemais maispara paranon nonmollarte mollarte oo chuvasqueiro. chuvasqueiro.

Suxestións metodolóxicas • Reiteramos o apuntado na unidade anterior a propósito dos signos de puntuación, e mesmo en maior medida, porque un axeitado manexo da coma é indispensable para unha óptima competencia nas expresión escrita e oral e en comprensión lectora. Os esforzos do profesorado deberían, xa que logo, ir orientados a subliñar a súa enorme relevancia. Isto pode exemplificarse cunha lectura en voz alta na clase de calquera dos exercicios do libro nos que aparecen os textos sen puntuar.

Solucións das actividades

5 5 Pon Pon coma coma ee punto punto ee coma coma onde onde fagan fagan falta: falta:

Tanishq Tanishq Abraham, Abraham, un un astrónomo astrónomo de de 10 10 anos anos de de idade idade Chámase Chámase Tanishq Tanishq Abraham, Abraham ten ten 10 10 anos anos ee éé superdotado; pero compaxina compaxina,desde desde 7, superdotado pero osos 7 os os estudos primaria cursos na uniestudos de de primaria concon cursos na univesivesidade. A súa familia, aínda de orixe dade. A súa familia aínda que que é deéorixe hinhindú, Estados Unidos. dú vivevive nosnos Estados Unidos. Como Como seus seus pais pais non non queren queren que que deixe deixe de de xogar con rapaces rapacesda dasúa súa idade, nin que xogar con idade nin que vaia vaia un centro de nenos prodixio, elaboa una centro de nenos prodixio elaboraron raron un programa semanal de áestudo á un programa semanal de estudo medida: medida: dous días na escola, trescun na sistecasa dous días na escola tres na casa cun sistemade on-line de aprendizaxe un no ma on-line aprendizaxe e un no e campus campus; ademais recibe de piano,e ademais recibe clases de clases piano natación natación e forma parte dun coro. forma parte dun coro. Tanishq Tanishq estudou, estudou en en cursos cursos de de Internet Internet de de dúas dúas universidades, universidades química, química paleontoloxía paleontoloxía xeoloxía bioloxía;aasúa súapaixón paixón, non obsxeoloxía e e bioloxía non obstantante, é a astronomía, e desde os 8particianos te é a astronomía e desde os 8 anos participou en diversos proxectos. pou en diversos proxectos.

197

Reflexiona e explica...



– Así non está mal (desta maneira está bastante ben) / Así non, está mal (non o fagas así, porque non está ben).



– Agora non, á noite (é mellor facelo pola noite que agora). / Agora, non á noite (é mellor facelo agora que pola noite).



– Non teño moita dor (non me doe moito). / Non, teño moita dor! (non podo facer iso, dóeme moito).

3 Véxase a solución na imaxe do libro.

Pensa e resolve...

4 Véxase a solución na imaxe do libro. 5 Véxase a solución na imaxe do libro. 6 Véxase a solución na imaxe do libro.

1 – Es ti, Vanesa? (para separar o nome da persoa á que nos diriximos)

– Na carta pon: Lugo, 7 de maio de 1992 (para separar lugar e data nunha carta).



– Despois da reunión, ti ven falar comigo (a orde normal dos elementos da oración está cambiada).



– Hoxe, se acabo cedo, fágoche unha visita (para separar unha aclaración).



– Esta caixa pona aquí; esa, enriba da mesa (o punto e coma separa as dúas oracións e a coma marca un verbo elidido).



– Saíu con Carme, Eva, Brais, Xurxo e Icía (marca os elementos dunha enumeración).

2 – Quérote ver guapo (cando te vexa quero que esteas guapo). / Quérote ver, guapo (teño ganas de verte e piropo).

134

O punto e coma é un signo intermedio entre o punto e a coma, e a pausa que marca tamén.

––  SSupermán upermán, o máis máis famoso famoso heroe heroe de de cómic, cómic «naceu» «naceu» en en1938; 1938pero, pero malia malia os osanos anosque queten, ten segue en plena forma, coma un rapaz. segue en plena forma coma un rapaz. ––  N unha cidade, agora non recordo o nome, Nunha cidade agora non recordo o nome seiseica instalaron unha beirarrúa móbil a ca instalaron unha beirarrúa móbil que que a perpercorre enteira. Móvese, segundo contan corre enteira. Móvese segundo contan os xoros xornais, a moi pouca velocidade, só a 10 nais a moi pouca velocidade só a 10 km por km por hora. Grazas a ese invento, desapahora. Grazas a ese invento desapareceron os receron os autobuses, os coches e as motos. autobuses os coches e as motos. Segue haSegue habendo rúas, pero están baleiras; sérbendo aos rúasnenos pero están baleiras sérvenlles venlles e ás nenas para xogaren.aos nenos e ás nenas para xogaren. 6 Pon as comas e os punto e coma que cumpran: 6 Pon as comas e os punto e coma que cumpran:

196



Ten en conta

P Peensa e resolve…

– Para separar os nomes das persoas ás que nos diriximos: Paco, cala e atende! Por favor, Ana, ven aquí cando poidas. Axúdasme, Manuel?

1 1 Explica Explicapor porque querazón razónse seemprega empregacada cadacoma: coma:

O punto e coma

O punto e coma úsase para separar, nas oracións, diferentes elementos ou partes.



– A comer porquiño! (alegría porque imos comer un porco pequeno). / A comer, porquiño! (dígoo cando lle estou botando de comer ao porquiño).



– Non ides suspender (ides aprobar). / Non, ides suspender (resposta á pregunta «Cres que aprobaremos?»).

Actividade complementaria 1 Ditado (véxase a páxina 148).

UNIDADE 11

6

Literatura

Comprende e escribe…

O xénero dramático

Un merlo en apuros

28

O merlo cae ao chan. Con cara de enterrador, aparece o voitre.

6. 1

Voitre: (Mira por uns prismáticos). Alí! Mmmm, xa teño comida para hoxe!

Características do texto dramático

Armado de pano de mesa, garfo e coitelo, o voitre baixa onda o merlo.

No texto dramático non hai un narrador que conte os acontecementos. Nel podemos distinguir dous tipos de elementos.

Voitre: Mmmm! (Coa música da marcha fúnebre). Ñam, ñam, ñam... De aperitivo tomarei unha tapa de finas tripas! Fllghh, que noxo tan delicioso! De primeiro, un pouquiño de friame de zanco! Despois (achégase aos pés) un bocado de cadavérico queixo... E de sobremesa... ollos de xarope mortuorio! É para morrer de gusto! A por el!

• O diálogo dos personaxes. O lector/espectador coñece o que sucede direc-

O voitre decídese por fin e espétalle o garfo no cu ao merlo.

O teatro é o xénero ao que pertencen as obras, en prosa ou en verso, destinadas a seren representadas por actores diante dun público.

tamente a través das palabras dos personaxes. A intervención de cada personaxe vai precedida do seu nome e dun signo gráfico (dous puntos ou raia).

Merlo

• As anotacións. Son indicacións escénicas que proporciona o autor sobre o

Aaaaaiiiiiii!

Voitre: Eh, iso non vale, ti tiñas que estar morto!

vestiario, os movementos ou xestos dos actores e actrices, o decorado, a iluminación, etc. Aparecen en letra cursiva e, ás veces, entre parénteses.

6. 2

branco:

Asustado, o voitre recúa dun brinco. Merlo

branco:

Iso pensaba eu; pero xa ves, non o estou... Ti quen es?

Voitre: Eu son un voitre disposto a pegarme un banquete. E ti?

Subxéneros teatrais

Merlo branco: Eu? Iso quixera saber! Cando nacín crin que era un merlo. Era o normal, posto que era fillo de merlos... (o voitre concorda), pero meu pai empeñouse en que non, por ser branco. Os merlos son negros, as gaivotas son brancas..., entón, pensei eu, serei unha gaivota... (o voitre concorda), pero tampouco. Tamén algúns papagaios son brancos... podía ser un deles (concorda o voitre), pois nada. Despois chegou un flamengo, fachendoso e triunfador..., pero dixo que estaba obsoleto.

Podemos clasificar as obras teatrais en tres grandes subxéneros:

• Traxedia. Personaxes ilustres (deuses, príncipes, nobres, etc.) que deben enfrontarse a un destino adverso. Rematan polo xeral coa morte do protagonista.

• Comedia. Os personaxes son xente corrente que se ve envolta en malentendidos ou situacións cómicas. Teñen un final feliz.

• Drama. Os personaxes son xente corrente que vive situacións moi duras ou

Voitre: Obso que?

desgraciadas que conmoven intensamente o espectador.

Merlo

branco:

Como morto.

Voitre: Morto! Xa dicía eu... (vaille entrar). Merlo

Infórmate e aplica… 1 Fíxate nas imaxes e nos títulos. A que subxénero pertence cada película?

2 Le o fragmento teatral da páxina seguin-

Voitre: Vivir? E para que queres vivir?... Co delicioso que é morrer! Merlo

b) Como sabemos cando intervén cada un deles?

(Berrando). Quero saber quen son! Quen son! Quen son!

Merlo

branco:

De veras? Cal é?

Voitre: Eu coñezo os sabores de todas as aves e bichos mortais deste mundo. Deixa que probe un pouco da túa carne e direiche a que especie pertences.

3 Copia e clasifica algúns fragmentos das anotacións segundo fagan referencia a:

• Pensa no título doutras películas que poderías incluír no drama ou na comedia.

branco:

Voitre: Tranquilo, non berres... eu teño un sistema para descubrilo.

c) Como aparecen os seus nomes? E que signo aparece a continuación?

Esquilo: A Orestiada

(Parándoo). Como morto, pero non morto de todo.

Merlo branco: Espera, non me podes deixar así! Non podo vivir sen saber quen son!

te e contesta: a) Que personaxes interveñen?

O gordo e o fraco: As nosas relacións

branco:

Voitre: Pois cando acabes de morrer de todo avisa! Ata logo.

Empuñando garfo e coitelo, o voitre bótase sobre o merlo para unha degustación. O merlo escapa polos pelos, perdón, polas plumas, e foxe espavorecido.

a) Movementos ou xestos dos diversos personaxes. b) Utensilios utilizados na representación.

Voitre: Espera, home! Non ves que o fago polo teu ben, por resolverche o problema da túa identidade?

c) Música.

Merlo

branco:

Xa, grazas, pero non me convence o sistema...

4 A que subxénero pensas que pertence?

Cándido Pazó: O merlo branco, ed. Bruño (adapt.)

199

198

Anotacións

Suxestións metodolóxicas • O apartado está centrado na aproximación á vertente literaria do teatro, aínda que convén que o alumnado non perda de vista que se trata de textos destinados a seren representados nun escenario. É interesante, polo tanto, que perciban a presenza latente do espectador en aspectos como as propias anotacións ou noutras referencias que se poidan tirar do diálogo ou do comportamento dos personaxes.

.

Solucións das actividades

Infórmate e aplica...

1 As nosas relacións: comedia. A Orestíada: traxedia. • Resposta aberta.

2 a) O voitre e o merlo branco. b) Antes de cada intervención aparece o seu nome. c) En letra versaleta seguida de dous puntos.

3 a) O voitre baixa onda o merlo, espétalle o garfo no cu, recúa, concorda, vaille entrar, parándoo, berrando, empuñando garfo e coitelo..., o merlo escapa... b) Prismáticos, garfo e coitelo. c) Música de marcha fúnebre.

4 Comedia.

Actividade complementaria 1 Volve ler o texto de Cándido Pazó e, despois resume nunhas poucas liñas o seu contido. Describe como sería o decorado do escenario e o vestiario dos personaxes se foses o director da obra e a tiveses que representar.

Solución: Resposta aberta. Trátase de que comproben que no fragmento non hai ningunha referencia ao lugar onde se desenvolven os feitos nin ao vestiario dos dous personaxes, así que deberán crealos en función da súa percepción do texto. 135

UNIDADE 11

Obradoiro de escritura Creación literaria: Taller de teatro 29

Soa a música. A escena desenvólvese nun castelo, onde viven o xigante Grandullón e tres criados, que son irmáns. Pequeniña varre con desgana. Cativiño frega enfadado. Saltarín fai pinchacarneiros. Entra Grandullón con xesto ameazador...

Grandullón (facendo burla): «Si, señor, si señor!». Parvo, máis que parvo; mellor sería que aprendeses a limpar ben as botas. Voute obrigar a limpalas coa lingua! E ti, Pequeniña, que esperas para varrer a casa?

Grandullón: A ver ti, Saltarín! Límpame as botas, que vou de caza.

Pequeniña: Non, señor; digo si; digo non, señor...

Saltarín: Si, señor...

Escena segunda

30

Escena primeira

Grandullón: Es parva de remate. (Facendo burla). «Non, señor; si, señor». Veña, ponte a traballar antes de que che arrinque os pelos Pequeniña: Non, señor; digo si, señor... Grandullón: E ti que miras, condenado Cativiño? Non sabes que tes que fregar o chan? Ou queres que cho recorde cunha patada no cu? Cativiño: Non, señor; digo si, señor... Grandullón: Outro parvo. (Facendo burla). «Non, señor; si, señor...». Como sodes uns burros, esta noite quedades sen cear. O xigante marcha. Escóitase a música. Calo Iglesias: Grandullón, o xigante abusón, ed. Toxosoutos (adapt.)

Saltarín (Vaise achegando a Cativiño e senta na boca do escenario): Que vida tan desgraciada a nosa! Sempre co medo batendo no corpo... Cativiño: E por riba mortos de fame. Que nin codias de pan duro quere darnos este abusón de Grandullón. Pequeniña: Con lamentarnos non facemos nada. É certo que somos moi desgraciados, pero eu non quero ser máis unha choromiqueira. Cativiño: Aínda podemos estar contentos de seguir con vida... Pequeniña: (Achégase aos irmáns e queda de pé detrás deles): Esta non é vida. Levamos moitos anos prisioneiros do malvado Grandullón. Pero agora eu teño un plan para escapar... Cativiño e Saltarín: E logo, que pensas facer? Pequeniña (Senta e fala con misterio): O outro día, cando estaba a recoller leña na fraga, atopei un raposo cunha pata prendida nun cepo. O pobre estaba a sufrir moito e díxome que a trampa a puxera o noso amo Grandullón. Con moitos esforzos logrei liberalo, e o raposo, agradecido, deume... este ungüento máxico! Móstrao e óese un golpe de música para destacar a importancia do ungüento.

Cambio de xénero 1 Transforma o fragmento anterior nun texto narrativo. Para iso ten en conta:

Saltarín: E para que serve ese ungüento máxico? Pequeniña (Con voz triunfante): Para cazar xigantes!

Cativiño e Saltarín: Para cazar xigantes? Pequeniña: Para cazar xigantes, nin máis nin menos! Esta noite, cando Grandullón estea roncando, imos poñer o plan en marcha... (Escóitanse pasos). Chist! Silencio, que se acerca! Grandullón entra lentamente cargado cun saco. Póusao ao fondo do escenario e observa os tres irmáns con cara de enfado. Grandullón: A ver, banda de burros! Traédeme o viño, que teño sede. Saltarín, apurado, achégalle un xerro e un prato. Grandullón ponse a beber e a comer, arrota, levántase, estrícase... Grandullón: E agora fóra de aquí, que teño moito sono! (Déixase caer no chan).

• A primeira anotación debe converterse na voz dun narrador en 3ª persoa. Podes comezar así: Había unha vez, nun país moi moi afastado, un solitario e ruinoso castelo onde vivía un terrible xigante... • Debes substituír as intervencións dos personaxes por diálogos introducidos por unha raia. Lembra intercalar a voz do narrador e ten en conta a información que dan as anotacións; por exemplo: —A ver, ti, Saltarín! —berrou Grandullón moi enfadado—. Límpame as botas, que vou de caza!

2 Por parellas, buscade un chiste e escribídeo en forma de texto teatral. Lembrade incluír algunha anotación. • Despois, escenificádeo diante do resto da clase.

Facemos teatro 3 Xuntádevos en grupos de catro e escribide un desenlace para a obra Grandullón, o xigante abusón. Para iso, debedes: • Decidir as propiedades máxicas que ten o ungüento. • Pensar cando e como van usalo contra o xigante. • Escribir os diálogos.

4 Representade diante dos compañeiros o final que escribistes.

• Desta volta, o obradoiro de escritura, ademais de continuar co desenvolvemento de habilidades escritas, pode completar dun xeito máis lúdico aspectos vistos no apartado de literatura. Así mesmo, pode ser o marco idóneo para aproximarse á relevancia de cuestións vinculadas ao teatro como a prosodia, a xestualidade ou o movemento do corpo.

Solucións das actividades

Creación literaria: Taller de teatro

1 Había unha vez, nun país moi moi afastado, un solitario e ruinoso castelo onde vivía un terrible xigante e os seus tres criados, que eran irmáns. Os seus nomes eran Pequeniña, Cativiño e Saltarín e vivían completamente atemorizados.

136



—A ver, ti, Saltarín! —berrou Grandullón moi enfadado—. Límpame as botas, que vou de caza!



—Si, señor...



—«Si, señor!, Si señor!» —dixo Grandullón facendo burla—. Parvo, máis que parvo: mellor sería que aprendeses a limpar ben as botas. Voute obrigar a limpalas coa lingua! E ti, Pequeniña, que esperas para varrer a casa?



—Non, señor; digo si; digo non, señor... —contestou Pequeniña—.



—Es parva de remate —dixo Grandullón facendo burla de novo—. «Non, señor!; Si, señor». Non sabes que tes que fregar o chan? Ou queres que cho recorde cunha patada no cu?



—Non, señor; digo si, señor... –contestou Cativiño—.



—Non, señor; digo si, señor... –contestou Cativiño—.



—Outro parvo —dixo Grandullón volvendo facer burla—. «Non, señor!; Si, señor». Como sodes uns burros, esta noite quedades sen cear.



E despois de dicir isto, o Xigantón marchou.

Ten en conta Non esquezas: • Escribir o nome dos personaxes antes das palabras que vai dicir. • Engadir algunhas anotacións escénicas.

201

200

Suxestións metodolóxicas

Calo Iglesias: Grandullón, o xigante abusón, ed. Toxosoutos (adapt.)

2 Resposta aberta. 3 Resposta aberta. 4 Resposta aberta.

Aplica o que sabes 6 Completa coas locucións adverbiais do se-

As artes de pesca

guinte recadro:

– Colle unha tixola para ... o peixe. – Vou ... un pouco de café.

ao chou a miúdo

– Antes de facer a tortilla, hai que ... os ovos. – É moi feo ... os dedos despois de comer.

– Queres elixir o número ou collemos un ...?

– A min gústame ... o zume cun pouquiño de azucre.

– Se fas as cousas ... vanche saír mal. ... é mellor tardar un pouco máis.

– Debes ... ben a comida na boca, se non pódeste ....

coar

relar

quentar

torrar

espremer

acender

conxelar

bater

palangre

cerco

– Imos ... onda os avós, gústalles moito vernos.

– Deixa xa de ... entre horas, logo non comes.

tados en -dor/-dora a partir destes verbos:

emprender

se cadra ás veces

– ... a ti quedábache ben esta saia miña.

– O leite xa está frío. Vouno ... no micro.

2 Forma o nome de utensilios de cociña rema-

ás présas de súpeto

aprender

1 Completa as oracións cos verbos adecuados:

UNIDADE 11

Comproba as túas competencias

– Estabamos falando e, ..., apareceu disfrazado.

7 Completa o seguinte fragmento teatral coas

3 Escribe unha oración co verbo relar e outra co verbo rillar. Repasa o vocabulario.

4 Que son? Coidado cos castelanismos!

liña

anotacións que tes abaixo: eMperador (...): Escravo! (...) Escravo!! (...) Escravo!!! (....). Escraaavooo!!

arrastre

escraVo (...): Pareceume oír que susurrabades o meu nome. eMperador: Si, trae máis uvas, que estas xa se acaban. E que veñan ben lavadas. Ah! E non rañes a cabeza cando traias a bandexa, que se me enchen as uvas de piollos. (...). Escoita, sabio Citrón, vouche ler os últimos versos que compuxen.

trasmallo

sabio citrón: Facéndoos vós, seguro que serán inmellorables,

1 Arriba tes o debuxo dalgunhas das artes de pes-

eMperador (...): Na beira, na beira na beira do mar, hai unha lanchilla pra ir a navegar.

ca máis utilizadas polos pescadores galegos. Clasifícaas segundo utilicen anzois ou redes.

5 Explica que datos proporciona o seguinte gráfico:

2 Nas artes de enmalle (redes), cales deben ser

Manuel Núñez Singala: O achado do castro (adapt.)

Toneladas de pesca desembarcada no porto de Vigo, en xaneiro de 2014

remolcadas con barcos?

ILUSTRAR

5,01

3 Asocia cada unha destas definicións coa arte de pesca correspondente:

a) Subliña os adverbios. b) Rodea a palabra que modifican e di se é un verbo, un adxectivo ou outro adverbio. – Onte atopeime con Paco. – Meu avó aínda está bastante ben.

4

(Recitando) (Silencio. Non vén ninguén)

– Sempre comemos demasiado.

(Finalmente, o emperador baixa do «triclinium» e berra con todas as súas forzas)

– É certo, eu son máis lento ca ti.

(Comendo unha uva e berrando con forza)

– Non atopo a Sonia por ningures.

(Entrando) (O escravo marcha)

– Xa me atopo moito mellor.

(Pausa de novo. O escravo non acode)

Crustáceos Moluscos

2 407,96

Viveiros Outros

265,8

...: Arte de pesca que consiste nunha liña única e principal (madre) ramificada en varias liñas de anzois (brazoladas) conectadas a ela.

c) Indica de que clase son. – Esa rapaza é moi presumida.

Peixe

1343,6

...: Rede con tres panos superpostos de forma rectangular que se suxeitan ao fondo mediante chumbos. Forma coma unha parede de rede no mar, na que quedan presos os peixes.

5 Nas seguintes oracións...

6,34

Valor total: 4028,71 toneladas

Fonte: Estatísticas e publicacións do Porto de Vigo.

A pesca de arrastre é unha das máis utilizadas, pero tamén das máis destrutivas dos fondos mariños. Pescuda por que.

6 Fíxate na definición de pesca ao xeito e expli-

• Debate: Deben prohibirse as redes de arrastre? Dividide a clase en dous grupos e argumentade as dúas posturas. Propoñede solucións.

...: Arte formada por unha rede que se suxeita por un extremo á embarcación e polo outro a unha boia, quedando todo á deriva.

ca en que se diferencia do trasmallo:

203

202

vo!!! (Finalmente, o emperador baixa do «triclinium» e berra con todas as súas forzas). Escraaavooo!!

Solucións das actividades

Aplica o que sabes

1 – Colle unha tixola para fritir o peixe.

– Vou moer un pouco de café.



– Antes de facer a tortilla, hai que bater os ovos.



– É moi feo lamber os dedos despois de comer.



– O leite está xa frío. Vouno quentar no micro.



– Deixa xa de petiscar entre horas, logo non comes.



– A min gústame espremer o zume cun pouquiño de azucre.



– Debes mastigar ben a comida na boca, se non pódeste atragoar.

2 Coador, relador, quentador, torrador/torradora, espremedor, acendedor, conxelador, batedor.



Escravo (Entrando): Pareceume oír que susurrabades o meu nome.



Emperador: Si, trae máis uvas, que estas xa se acaban. E que veñan ben lavadas. Ah! E non rañes a cabeza cando traias a bandexa, que se me enchen as uvas de piollos. (O escravo marcha). Escoita, sabio Citrón, vouche ler os últimos versos que compuxen.



Sabio Citrón: Facéndoos vós, seguro que serán inmellorables.



Emperador (Recitando): Na beira, na beira



na beira do mar



hai unha lanchiña



para ir a navegar.



1 Anzois: liña, palangre. Redes: cerco, palangre, trasmallo.

3 Resposta aberta.

2 Arrastre.

4 Xerra, culler, ovos, manteiga, azucre, coitelo, cunca.

3 Rede con tres panos...: trasmallo.

5 a) Onte, moi, aínda, bastante, ben, sempre, demasiado, non, ningures, xa, moito.

b) e c) Onte–atopeime (verbo); moi–presumida (adxectivo); aínda–está (verbo), bastante-ben (adverbio), comemos-demasiado (verbo); máis– lento (adxectivo), non–atopo (verbo).

6 – Se cadra a ti quedábache ben esta saia miña.

– Imos a miúdo onda os avós, gústalles moito vernos.



– Queres elixir o número ou collemos un ao chou?



– Se fas as cousas ás presas vanche saír mal. Ás veces é mellor tardar un pouco máis.



– Estabamos falando e, de súpeto, apareceu disfrazado.

Comproba as túas competencias



Arte de pesca que consiste nunha liña única...: palangre.

4 Destrúe os fondos mariños e non é selectiva coas capturas. • Resposta aberta no debate.

5 O gráfico recolle como se distribúen as 4 028,71 toneladas de pesca descargadas no porto de Vigo en xaneiro de 2014. O total distribúese en cinco grupos: peixes, crustáceos, moluscos, viveiros e outros.

6 No caso do trasmallo a rede non se suxeita á embarcación.

7 Emperador (Comendo unha uva e berrando): Escravo! (Silencio. Non vén ninguén) Escravo!! (Pausa de novo. O escravo non acode) Escra-

137

12

De traballo a deporte

Presentación da unidade A derradeira unidade bota a andar cunha nova reflexión sobre o futuro do galego e tamén sobre a necesidade de utilizalo con corrección.

o que nas últimas unidades se veu abordando sobre os signos de puntuación. O cómic e a linguaxe publicitaria, con certeza moi familiares para os estudantes, pechan, respectivamente, os contidos de Literatura e Obradoiro de escrita.

Por outra parte, o léxico dos deportes e os préstamos lingüísticos pechan a sección de Vocabulario. No tocante á Gramática, centrarémonos nas preposicións e nas conxuncións, mentres que no apartado de Ortografía os dous puntos, os puntos suspensivos e os signos de interrogación completan

Fomento da lectura Recomendamos a lectura de Matilda, de Roald Dahl, publicada por Alfagura/Obradoiro.

Esquema da unidade

Introdución

Lectura

DE TRABALLO A DEPORTE

Roald Dahl: Matilda

Lingua e sociedade

• A corrección

Vocabulario

•O  s préstamos

Gramática

•P  reposicións e conxuncións

Ortografía

•D  ous puntos, puntos suspensivos e signos de interrogación e de exclamación

Literatura

•O  cómic

Obradoiro de escritura

138

•D  e traballo a deporte

•L  inguaxe publicitaria

12

De traballo a deporte

Podes coñecer? • Entrade na páxina web http://gl.wikipedia.org/

wiki/Traiñeira e contestade:

a) As traiñeiras actuais e a fuselaxe dun avión constrúense con técnicas similares. Cal é ese avión? b) De que localidades eran as traiñeiras que competiron o 2 de xullo de 1719?

31

c) Que regata se coñece como «a olimpíada do remo»?

A comezos do século xviii os pescadores do Cantábrico

crearon, para a pesca da sardiña, unha rede e unha embarcación axeitadas: a traíña e a traiñeira.

d) Citade o nome dunha competición importante en Galicia.

Os remeiros vogaban durante horas para chegar axiña aos afastados caladoiros, pescaban as sardiñas e volvían ao porto a fume de carozo. As regatas de traiñeiras naceron como desafíos entre tripulacións, e a primeira coñecida tivo lugar o 22 de xullo de 1719.

• Buscade información sobre os clubs de remo de

Galicia e contestade: a) Cantos atopastes?

b) Copiade o nome de dez.

Malia seren substituídas na pesca por barcos de vapor, as traiñeiras seguiron usándose nas regatas. A partir de 1916 empezaron a construírse só para competición, cada vez menos pesadas e máis veloces. Hai xa moitos anos que as regatas de traiñeiras se estenderon pola costa galega, sobre todo polas Rías Baixas; e actualmente hai moitos equipos e moita afección. As competicións celébranse no verán e participan equipos de Galicia, Asturias, Cantabria e País Vasco. Cada regata recibe o nome de bandeira, e o gañador recolle o premio correspondente e mais a bandeira da localidade onde se celebra. CARACTERÍSTICAS DAS TRAIÑEIRAS ACTUAIS Materiais

Fibra de carbono e kevlar

Peso mínimo

200 kg

Eslora e manga

12 m e 1,72 m

Tripulación

13 remeiros e 1 patrón

Escoita ou le e contesta • De que palabra cres que procede traiñeira? • Escribe, sen consultalo, o significado de caladoiro. Despois

cópiao dun dicionario e compárao co teu.

• Busca o significado da expresión a fume de carozo e intenta

achegar unha explicación a ese significado.

• Emparella eslora e manga con cadanseu significado.

a) Lonxitude dunha embarcación de popa a proa. b) Anchura maior dunha embarcación.

a) As traiñeiras actuais e a fuselaxe dun avión constrúense con técnicas similares. Cal é ese avión? Airbus A380

Ao iniciar a unidade • A partir do texto de entrada da unidade e das cuestións suxeridas no apartado Escoita ou le e contesta incídese na comprensión lectora ao tempo que se abordan de xeito sucinto distintos aspectos léxicos ou gramaticais. En Podes coñecer?, incentívase a busca de información coas ferramentas que ofrece Internet.

b) De que localidades eran as traiñeiras que competiron o 2 de xullo de 1719? De Bermeo e de Mundaka. c) Que regata se coñece como «a olimpíada do remo»? A Bandeira da Concha (Donostia). d) Cita o nome dunha competición importante en Galicia.

Suxestións metodolóxicas

Bandeira da Teresa Herrera.

• A continuación, indicámoslle algunhas suxestións para traballar coas preguntas dos apartados:

• Busca información sobre os clubs de remo de Galicia e contesta... Resposta aberta.

Escoita ou le e contesta • De que palabra cres que procede traiñeira?

Actividade colaborativa e de investigación

De traíña. • Escribe, sen consultalo, o significado de caladoiro. Despois cópiao dun dicionario e compárao co teu. Resposta aberta. Caladoiro: lugar onde os barcos de pesca largan os aparellos para capturar o peixe. • Busca o significado da expresión a fume de carozo e intenta achegar unha explicación a ese significado.



Facer grupos de cinco ou seis estudantes para que se organicen e preparen unha entrevista cunha persoa dun club deportivo da zona. Para iso prepararán unha batería de preguntas relacionadas coa historia, presente e futuro dese club (no caso dun directivo/a), ou coas sensacións e perspectivas ante a práctica do deporte (no caso dun deportista). As entrevistas, en audio e/ou vídeo, serán expostas e comentadas na clase.

Moi rápido. A motivación da frase é a gran cantidade de fume que xeran os carozos cando arden. • Emparella eslora e manga con cadanseu significado. a) Lonxitude dunha embarcación de popa a proa. Eslora. b) Anchura maior dunha embarcación. Manga.

Podes coñecer? • Entrade na páxina web http://gl.wikipedia.org/wiki/Traiñeira e contesta: 139

UNIDADE 12

1

Lectura

Matilda e a señorita Trunchbull Cada xoves, despois do xantar, a directora do colexio, a temible Trunchbull, facíase cargo da clase da señorita Honey. Toda a clase agardaba o momento con terror. 32

De golpe, coma un ciclón, entrou a directora na aula cos seus pantalóns verdes e o seu gardapó marrón. Era unha mullerona impresionante, ex-lanzadora de martelo: pescozo de touro, amplo lombo, grosos brazos, vigorosos pulsos e fortes pernas. Quedou de pé, coas pernas escarranchadas e as mans nas cadeiras. A clase permaneceu tensa e en silencio. Matilda, inmóbil no seu pupitre da segunda fila, miraba atentamente. —Ti! —gritou de súpeto a Trunchbull mentres sinalaba, cun dedo do tamaño dun salchichón, a un neno chamado Wilfred.

Devólvelle a Jenny os seus cartos. Despois vaite de aquí. Se non o fas, virei e ocupareime de ti, como ti fixeches comigo. Estoute vixiando. Magnus O xiz deixou de escribir. Balanceouse durante uns instantes e logo, de súpeto, caeu ao chan e partiu en dous.

—Recita a táboa do tres, pero ao revés —ordenoulle con voz de trono a directora.

Wilfred, que volvera a ocupar o seu sitio na primeira fila, gritou:

—Ao revés? —preguntou abraiado Wilfred—. Así non a aprendemos…

Esa era unha noticia sensacional, e a clase enteira saltou dos seus asentos e achegouse para contemplar o espectáculo. O enorme corpachón da directora estaba estarricado no chan en toda a súa lonxitude, fóra de combate.

Nese momento Nigel pegou un brinco, sinalou moi excitado en dirección ao encerado e berrou: —O xiz! O xiz! Mirade o xiz! Móvese só! Todos os que estaban alí, incluída a señorita Trunchbull, miraron cara ao encerado. E viron como se movía un cacho de xiz sobre a superficie negra do encerado. —Está escribindo algo! —gritou outra vez Nigel—. O xiz está escribindo algo!

Á señorita Jenny Honey morréralle a nai cando tiña dous anos. Seu pai, Magnus, pediulle á súa cuñada Agatha Trunchbull que fose vivir con eles para coidar da nena. Cando Jenny tiña cinco anos, seu pai morreu misteriosamente. Había a sospeita de que o matara Agatha, quen quedou coa casa e cos cartos da rapaza.

Por algunha razón todos miraban agora para a Trunchbull. O rostro da muller volvérase branco coma a neve e abría e cerraba a boca coma un peixe fóra da auga emitindo inintelixibles sons entrecortados.

Wilfred, morto de medo, púxose en pé.

Daquela, a señorita Trunchbull colleu o rapaz polo nocello e comezou a abanealo dun lado para outro.

Nota

Devólvelle a Jenny a súa casa

—Que demos significa isto? —bramou a Trunchbull moi nerviosa—. Quen está facendo iso? ¿Quen o está escribindo?

Agatha, son Magnus

—Caeu a señorita Trunchbull! Está no chan!

A señorita Honey achegouse á directora, axeonllouse onda ela e dixo: —Desmaiouse. Está sen coñecemento. Que vaia alguén axiña buscar a enfermeira! Matilda seguía sentada, inmóbil no seu pupitre. Sentíase estrañamente eufórica. Notara, de maneira aínda máis marabillosa cás outras veces, esa forza que se concentraba detrás dos seus ollos e que lle permitía mover obxectos sen tocalos. Os seus ollos volvéranse ardentes como brasas, e empezara a xurdir deles «algo» que fixera que o xiz se levantase só e comezase a escribir. Fora tan sinxelo… A señorita Honey díxolles aos alumnos: —Creo que será mellor que vaiades para o patio e que esperedes alí. Os nenos comezaron a saír da aula sen présa ningunha. Matilda tamén, pero ao pasar a carón da señorita Honey detívose. Os seus ollos resplandecentes encontráronse cos da profesora, que non puido reprimir o impulso de acercarse á nena e darlle un forte abrazo e un bico. Só elas as dúas entenderan o que pasara alí. Roald Dahl: Matilda, ed. Alfaguara/Obradoiro (adapt.)

O xiz continuaba a escribir. Todos os presentes oíron o grito afogado que saíu da gorxa da Trunchbull: —Non! —berrou—. Non pode ser! Non pode ser Magnus! A señorita Honey mirou rapidamente para Matilda. A nena estaba moi dereita no seu pupitre, cos beizos apertados e os ollos brillantes coma dúas estrelas. 207

206

Anotacións

140

Anotacións

UNIDADE 12

2

Comentario da lectura Léxico

Personaxes

1 Escribe todas as partes do corpo que se citan.

5 A partir dos datos que proporciona o texto, fai

• Días en voz alta e sinálaas no teu corpo.

2 Busca no texto e completa as comparacións: – A Trunchbull entrou de golpe na aula coma... – A nena tiña os ollos brillantes coma...

un retrato (descrición física e do carácter) da señorita Trunchbull.

Situación

– O rostro da muller volvérase branco coma...

7 Cando lles daba clase aos nenos a Truchbull?

– Os ollos de Matilda volvéranse ardentes coma...

8 En que espazo se desenvolve este fragmento

3 Contesta.

No patio.

Na aula.

Na enfermería.

• Como se sentían os nenos cando lles tocaba clase coa señorita Trunchbull?

Resumo

• Quen era habitualmente a súa profesora?

9 Completa e resume a lectura:

• Que fixo que a Trunchbull quedase aterrada? • Aparentemente, de quen era a mensaxe? • E en realidade, quen a escribira e como?

4 Fíxate nos detalles e contesta: • Que posto ocupaba a Trunchbull no colexio? • Que deporte practicaba antes?

Opinión persoal

• A Truchbull mandoulle a Wilfred recitar ao revés a táboa, pero de que número?

10 Cales son as calidades que debe ter, segundo

• Por onde agarrou a Wilfred? • Cal era o nome de pía da Trunchbull? E o da señorita Honey?

b) Conseguindo que as persoas castelanfalantes cambien de lingua e empecen a falar galego; ou, como mínimo, que usen as dúas linguas. A esas persoas hai que felicitalas polo seu esforzo e animalas para que o sigan falando, sen esixirlles moita corrección. Xa chegará ese momento…

2. 2

2º paso: falalo correctamente

Despois dalgún tempo tamén deberán esforzarse en falar un galego cada vez máis correcto.

A señorita Trunchbull entrou ... . Todos os nenos estaban ... . De súpeto, o xiz ... . Era unha mensaxe de ..., quen lle pedía á Trunchbull que ... . A muller estaba tan aterrorizada que ... . Pero en realidade todo fora obra de ... , porque tiña o poder de ... . A señorita Honey mandou buscar ... . Á saída de clase, deulle un bico a ... en agradecemento.

• En que fila da clase estaba sentada Matilda?

1º paso: falar galego

a) Conseguindo que o falen os rapaces. O ideal é, loxicamente, que aprendan xa a falar en galego.

da historia? No ximnasio.

Galego: corrección

O futuro do galego depende da incorporación de novos galegofalantes, e iso só se pode lograr de dúas maneiras:

lles nome ás siluetas.

– A Trunchbull abría e cerraba a boca coma...

Comprensión

2. 1

6 Quen dixo cada frase das que tes abaixo? Pon-

L ingua e sociedade

Esta esixencia ten que ser moito maior cos galegofalantes de sempre, porque usar un galego o máis correcto posible tamén é unha mostra de cariño e de respecto cara á nosa lingua propia. Un dos problemas do galego actual é a presenza, cada vez meirande, de castelanismos: formas verbais compostas, incorrecta colocación dos pronomes átonos, substitución de palabras galegas por outras tomadas ou «traducidas» do castelán, incorrecta pronunciación dos fonemas e e o abertos e pechados…

Le, reflexiona, resolve… 1 Escribe dúas ou tres medidas, que se poidan

ti, un bo profesor?

levar a cabo, para que os rapaces aprendan a falar en galego.

• Que profesor ou profesora lembras con máis cariño e por que?

2 Agora escribe outras dúas ou tres medidas, que se poidan levar a cabo tamén, para que as persoas castelanfalantes cambien de lingua e empecen a falar galego.

3

Contesta SI ou NON a cada pregunta e razoa a resposta: a) María leva xa algún tempo falando inglés. Pode falalo como lle pete ou debe facelo o máis correctamente posible? b) Xoán leva xa tempo falando castelán. Pode falalo como lle saia ou debe facelo coa maior corrección posible? c) Carme leva xa certo tempo falando galego. Pode falalo como lle dea a gana ou debe facelo o máis correctamente posible?



– A nena tiña os ollos brillantes coma dúas estrelas.



– A Trunchbull abría e cerraba a boca coma un peixe fóra da auga.



– O rostro da muller volvérase branco coma a neve.



– Os ollos de Matilda volvéranse ardentes coma brasas.



• A señorita Honey.



• Que o xiz empezase a escribir só no encerado cousas relativas á súa vida.



• De Magnus, cuñado dela, e pai da señorita Jenny Honey.



• Quen realmente escribía era Matilda proxectando unha forza que se concentraba nos seus ollos e que lle permitía mover obxectos sen tocalos.

4 • Era a directora.

• Lanzamento de martelo.



• Na segunda fila.



• Do tres.



• Polo nocello.



• Agatha. Jenny.

– En galego non existe: é un castelanismo. – Con todo, cada día emprégase máis. – Empobrece a lingua: impide o uso de palabras correctas e precisas.

5 Escribe correctamente as oracións. Podes suprimir bueno ou substituílo por ben ou vale: Bueno, ata mañá!

Bueno, déixate de lerias!

Bueno, pois bueno!

Bueno, non me digas iso!

Bueno, si ou non?

Bueno, e agora que queres?

6 Organizade outras campañas semellantes contra castelanismos frecuentes no voso centro ou no voso contorno.

Wilfred. Que demos significa isto?: Trunchbull. Que vaia alguén buscar a enfermeira!: señorita Honey.

Situación

7 Os xoves despois do xantar. 8 Na aula. Resumo

9 A señorita Trunchbull entrou na aula. Todos os nenos estaban asustados. De súpeto, o xiz comezou a escribir só. Era unha mensaxe de Magnus, quen lle pedía á Trunchbull que lle devolvese a Jenny a súa casa. A muller estaba tan aterrorizada que se desmaiou. Pero en realidade todo fora obra de Matilda, porque tiña o poder de mover obxectos sen tocalos. A señorita Honey mandou buscar a enfermeira. Á saída de clase, deulle un bico a Matilda en agradecemento.

Comprensión

3 • Cheos de terror.

Motivos:

6 O xiz está escribindo algo!: Nigel. Caeu a señorita Trunchbull!:

1 Pescozo, brazos, pulsos, pernas, mans, dedo, nocello, gorxa, rostro, 2 – A Trunchbull entrou de golpe na aula coma un ciclón.

– Non usar oracións como Bueno, ata mañá!

5 Resposta aberta.

Léxico boca, ollos.

– Non usar nunca a exclamación BUENO!

Personaxes

• Para mellorar a comprensión lectora, convén primeiro oír o texto da lectura. Esta audición pode facerse individual ou colectivamente.

Solucións das actividades

Organizade unha CAMPAÑA ANTI-BUENO! Obxectivos:

209

208

Suxestións metodolóxicas

4



Opinión persoal

10 Resposta aberta.

Solucións das actividades

Le, reflexiona, resolve...

1 Resposta aberta 2 Resposta aberta 3 a) Non. b) Non. c) Non. 4 Resposta aberta 5 Resposta aberta 6 Resposta aberta

141

UNIDADE 12

3

Vocabulario

Os préstamos

O deporte é saúde

Chámanse préstamos as palabras que unha lingua toma doutras para incorporalas ao seu léxico. Todas as linguas recibiron e reciben préstamos. A meirande parte das palabras do galego veñen do latín, pero tamén as hai doutras procedencias: fútbol (inglés), campión (italiano), xadrez (árabe), karate (xaponés), hotel (francés), pantalla (catalán), iogur (turco), pataca (linguas de América)…

8

Le, consulta, aplica…

9 2

1 Busca en PASA LISTA a proba de atletismo na

• De que verbos son sinónimos estes?

que competira a directora Trunchbull.

3

asubiar – tirar – driblar – disparar – pitar

2 Emparella cada número da ilustración coa pa-

11

labra de PASA LISTA que corresponda.

3 Agrupa as palabras de PASA LISTA segundo o

1

• E de cal son contrarios denudar e espir?

8 Busca en PASA LISTA un contrario de aplauso. • Escribe agora o contrario de aplaudir.

campo semántico ao que pertenzan:

6

7

a) Atletismo

c) Fútbol

b) Baloncesto

b) Varios deportes

4 Cambia o destacado por sinónimos de PASA LISTA:

9 Usa palabras da familia léxica de adestrador: – Hoxe temos ... desde as seis ata as nove. – Para seres campión tes que ... moitas horas.

10 Emparella cada número cun nome.

O dianteiro agarrou un bo tiro e o balón entrou pola escuadra. Cando soou o asubío do árbitro, os afeccionados pensamos que era para sinalar o gol; pero era para anulalo!

4

1

3

4

O preparador protestoulle de maneira irada, mais o que conseguiu foi que lle ensinase a tarxeta vermella e, loxicamente, ser expulsado.

10

5 Emparella cada significado coa palabra de

2

PASA LISTA que corresponda: – Dor muscular que se sente despois de facer algún exercicio físico prolongado.

5

5

– Contracción dolorosa dalgún músculo.

guiador – sela – panca do freo – pina – raios

– Embarcación deportiva de banco fixo, longa e estreita, na que vogan catorce remeiros.

• Usa esas palabras para contar algunha historia sobre algo que pasase cunha bicicleta.

– Acción de meter unha perna entre as de alguén que vai correndo para facelo caer.

11 Agrupa as palabras segundo a procedencia: gol – judo – xute – chuvasco – chatarra - hotel laranxa – papel – pallaso – carné – esquerdo biombo – alcalde – piano – capicúa – bandexa abur! – barullo – capricho – forasteiro – bonsai xampú – azucre – chofer

• Escribe unha oración con cada palabra.

6 Copia as palabras compostas de PASA LISTA e

Pasa lista fóra de xogo

traiñeira

apupo

xute

tempo morto

taboleiro

cambra

chifre

cartón vermello

bancadas

seareiro

caneo

salto con pértega

maniotas

vestiario

pivote

lanzamento de martelo

cambadela

ximnasio

pavillón

lanzamento de xavelina

adestrador

liña de tres puntos

canastra

completa un cadro coma o seguinte: Palabra composta

Deporte no que se usa

Explicación, breve, do seu significado

7 Escribe un verbo de cada familia léxica.

Árabe

Portugués

Catalán

Éuscaro

Inglés

Francés

Italiano

Xaponés

vestiario – xute – chifre – caneo

211

210

Solucións das actividades

Le, consulta, aplica...

1 Lanzamento de martelo. 2 Taboleiro (1), vestiario (2), chifre (3), pivote (4), cambra (5), canastra

salto con pértega

atletismo

modalidade deportiva na que os atletas teñen que superar un listón apoiándose nunha pértega.

lanzamento de martelo

atletismo

modalidade deportiva na que os atletas teñen que lanzar o máis lonxe posible unha bóla de metal agarrada por un cable de aceiro.

lanzamento de xavelina

atletismo

modalidade deportiva na que os atletas teñen que lanzar unha xavelina o máis lonxe posible.

liña de tres puntos

baloncesto

liña que marca a área desde a que as canastras anotadas computan como tres puntos.

(6), adestrador (7), bancadas (8), apupo (19), liña de tres puntos (10), seareiro (11).

3 Atletismo: salto con pértega, lanzamento de martelo, lanzamento de xavelina. Baloncesto: tempo morto, taboleiro, liña de tres puntos, pivote, canastra. Fútbol: fóra de xogo, cartón vermello, xute, caneo. Varios deportes: bancadas, maniotas, cambadela, adestrador, apupo, cambra, seareiro, vestiario, ximnasio, chifre, pavillón, traíña (remo).

4 O dianteiro centro agarrou un bo xute e o balón entrou pola escuadra. Cando soou o chifre do árbitro, os seareiros pensamos que era para sinalar o gol; pero era para anulalo! O adestrador protestoulle de maneira un pouco irada, mais o que conseguiu foi que lle ensinase o cartón vermello e, loxicamente, ser expulsado.

5 Nesta orde: maniotas, cambra, traiñeira, cambadela. 6



• Pitar – lanzar – canear – xutar– chifrar.



• Denudar e espir son contrarios de vestir.

8 Apupo –apupar. 9 – Hoxe temos que adestrar desde as seis ata as nove.

– Para seres campión tes que adestrar moitas horas.

10 Panca do freo (1), raios (2), sela (3), guiador (4), pina (5).

Palabra composta

Deporte no que se usa

Explicación, breve, do seu significado

fóra de xogo

fútbol

posición antirregulamentaria dun xogador por estar máis adiantado que o derradeiro defensor do equipo contrario.

Portugués: chuvasco, biombo, bandexa, barullo.

período no que se interrompe o partido para que o adestrador lles dea instrucións aos xogadores.

Inglés: gol, xute, xampú.

tempo morto

cartón vermello

142

7 Vestir – xutar – chifrar – canear.

baloncesto

fútbol

sanción que implica a expulsión dun xogador do partido.

• Resposta aberta.

11 Árabe: laranxa, alcalde, azucre. Catalán: papel, capicúa, forasteiro. Éuscaro: chatarra, esquerdo, abur. Francés: hotel, carné, chofer. Italiano: pallaso, piano, capricho. Xaponés: judo, bonsai.

UNIDADE 12

4 4. 1

Gramática

4. 2

As preposicións e as conxuncións

As locucións prepositivas

As locucións prepositivas son grupos de dúas ou máis palabras que forman un conxunto inseparable e que desempeñan a mesma función cás preposicións. Entre as que máis se usan atópanse as seguintes:

As preposicións

As preposicións son palabras invariables que unen calquera elemento da oración cun complemento: O cativo, morto de medo, púxose en pé. As preposicións que máis se empregan son as seguintes:

cara a

cerca de

dentro de

ao redor de

despois de

por mor de

ao lado de

preto de

fóra de

en lugar de

a pesar de

acerca de

á beira de

encol de

diante de

en vez de

con motivo de

con respecto a

a carón de

enriba de

detrás de

ademais de

co gallo de

en canto a

a

canda

deica

excepto

onda

segundo

a rente(s) de

encima de

en fronte de

á parte de

a causa de

a favor de

agás

con

dende/desde

fóra

para

sen

xunto a

debaixo de

arredor de

antes de

por culpa de

a prol de

ante

conforme

durante

malia

perante

sobre

ata/até

contra

en

mediante

por

tras

baixo

de

entre

menos

salvo

xunta

As locucións prepositivas acaban todas nunha preposición (a maioría en de). Bastantes fórmanse engadíndolle esa preposición a un adverbio ou a unha locución adverbial: preto → preto de, á beira → á beira de.

Ten en conta As palabras menos e salvo son preposicións cando equivalen a «excepto».

Algunhas preposicións forman contraccións cos artigos, cos demostrativos, con algúns indefinidos e cos pronomes el, ela, eles, elas. Podes consultalas nas unidades 5, 6, 7 e mais no Apéndice.

4. 3

Identifica e resolve… 1 Copia as preposicións que hai nestas oracións: – E viron como se movía un cacho de xiz sobre a súa superficie negra. – Por algunha razón miraban para a Trunchbull. – Balanceouse durante uns instantes e logo, de súpeto, caeu ao chan e partiu en dous. – Achegouse á directora, axeonllouse onda ela. – Comezaron a saír da aula sen présa.

2 Emparella cada preposición co seu significado: Preposición agás canda deica malia mediante onda perante segundo

Significado diante de, en presenza de de aquí a, desde agora a a excepción de de acordo con por medio de a pesar de xunto con xunto a

• Completa coa preposición adecuada: – ... as protestas, non conseguimos nada.

As conxuncións

As conxuncións son palabras invariables que unen elementos da mesma categoría e partes da oración: Recita a táboa do tres, pero ao revés.

4. 4

• Escribe cadansúa oración coas preposicións que non usaches.

3 Completa o texto con estas preposicións. Em-

• Copulativas (A e B): e, e mais, nin. Exemplo: Cala e atende. • Disxuntivas (A ou B): ou, ou ben. Exemplo: Vés ou quedas? • Adversativas (A pero B): pero, mais, non obstante, senón.... Exemplo: Chove,

prégaas todas e non repitas ningunha: a

ata

con

dende

en

onda

para

por

segundo

sen

Algunhas conxuncións e locucións conxuntivas

As conxuncións e locucións conxuntivas agrúpanse en diversas clases. Entre as máis usuais están as seguintes:

malia sobre

non obstante fai bastante calor. Hai outras clase de conxuncións e locucións conxuntivas: temporais, modais, condicionais, comparativas, causais…

Coñeces a famosa cova do rei Cintolo? Pois está alá ... Lugo, concretamente ... Mondoñedo. E a lenda ... esa cova? Pois conta que seica houbo un rei ... Galicia que se chamaba Cintolo e que vivía moi feliz ... Xila, a súa filla. A rapaza medrou ... ningún problema ... que se converteu nunha moza moi fermosa.

Pensa e aplica… 5 Busca, na lectura, catro locucións prepositivas diferentes.

Daquela, ... o poder do pai, foi vítima dun meigallo e quedou presa na cova. ... din, ... entón a princesa está á espera dun rapaz que se atreva ... entrar ... liberala.

6 Substitúe o destacado en cada oración pola locución prepositiva que corresponda: cara a – a carón de – encol de – co gallo de por mor de – a prol de

4 Busca na lectura Matilda e a señorita Trunchbull as contraccións diferentes que se indican:

– Se non queres ir só, podes vir ... min.

a + artigo (3)

de + el, ela… (1)

– Recolle todo o que tes sobre a túa mesa.

– Non é capaz de falar ... descoñecidos.

con + artigo (2)

con + indefinido (1)

– Este castigo é por todo o que fixeches mal.

– Aquí, ... min, hai sitio para vós as dúas.

en + artigo (3)

de + indefinido (1)

– Hoxe seica marcharon camiño de Lugo.

– Cando saíron só dixeron: «... o luns!»

por + artigo (1)

en + demostrativo (1)

– Colaboras para acadar a igualdade no mundo?

– Xuntámonos para celebrar o teu aniversario! – Os ciclistas pasaron mesmo por onda o río.

7 Completa con conxuncións ou locucións conxuntivas diferentes: – Adversativa → Di que si, ... eu non sei… – Copulativa → Vou con Carme ... André. – Disxuntiva → Podes gañar ... podes perder. – Copulativa → Non comen ... beben nada. – Adversativa → Quero ir, ... non me deixan.

8 Escribe unha oración con cada conxunción que non usaches.

213

212

conta que seica houbo un rei en Galicia que se chamaba Cintolo e que vivía moi feliz con Xila, a súa filla. A rapaza medrou sen ningún problema ata que se converteu nunha moza moi fermosa. Daquela, malia o poder do pai, foi vítima dun meigallo e quedou presa na cova. Segundo din, desde entón a princesa está á espera dun rapaz que se atreva a entrar para liberala.

Suxestións metodolóxicas • As preposicións e as conxuncións ocupan este derradeiro apartado de gramática do libro. Tanto nun caso coma no outro apenas se esbozan os paradigmas e nesa dirección debe ir orientado o proceso de ensinanza-aprendizaxe: na asimilación do maior número de formas, con especial atención a aquelas que difiren do castelán. Para contribuír á súa asimilación pódese incidir no diferente comportamento sintáctico de preposicións e conxuncións: as primeiras no ámbito da frase e as segundas no ámbito da oración.

Solucións das actividades

4 Ao, á, aos; cos, coas; na, nas, no; polo; deles; cun; dun; nese.

Pensa e aplica....

5 Cara ao, a carón de, fóra de, detrás de. 6 – Recolle todo o que tes encol a túa mesa.

– Este castigo é por mor do que fixeches mal.



– Hoxe seica marcharon cara a Lugo.



– Colaboras a prol da igualdade no mundo?

– Por algunha razón todos miraban para a Trunchbull.



– Xuntámonos co gallo do teu aniversario!



– Balanceouse durante uns instantes e logo, de súpeto, caeu ao (a+o) chan e partiu en dous.



– Os ciclistas pasaron a carón do río.



– Achegouse á (a + a) directora, axeonllouse onda ela.



– Comezaron a saír da (de + a) aula sen présa.



Identifica e resolve....

1 – E viron como se movía un cacho de xiz sobre a súa superficie negra.

2 Agás: a excepción de; canda: xunto con; deica: de aquí a, desde agora a; malia: a excepción de; mediante: por medio de; onda: xunto a; perante: diante de, en presenza de; segundo: de acordo con.

7 – Adversativa ➝ Di que si, pero eu non sei…

– Copulativa ➝ Vou con Carme e André.



– Disxuntiva ➝ Podes gañar aínda que podes perder.



– Copulativa ➝ Non comen nin beben nada.



– Adversativa ➝ Quero ir, mais non me deixan.

8 Resposta aberta.

– Mediante as protestas, non conseguimos nada.

– Se non queres ir só podes vir canda min.



– Non é capaz de falar perante descoñecidos.



– Aquí, onda min, hai sitio para vós as dúas.



– Cando saíron só dixeron: «deica o luns!».

Actividade complementaria 1 Busca no dicionario o significado das seguintes locucións prepositivas e escribe unha oración con cada unha delas: alén de, cabo de, no canto de, en troques, no tocante a.

• Resposta aberta.

3 Coñeces a famosa cova do rei Cintolo? Pois está alá por Lugo,



Solución: Resposta aberta.

concretamente onda Mondoñedo. E a lenda sobre esa cova? Pois 143

UNIDADE 12

5 5. 1

Ortografía

5. 3

Signos de puntuación (3)

Os dous puntos

• Os signos de interrogación úsanse nas preguntas directas: Cando chega? • Os signos de exclamación úsanse nos seguintes casos:

Os dous puntos indican que se vai engadir algo relacionado co texto anterior.

– Para expresar emocións fortes (alegría, admiración, enfado, queixa, dor...): Estou encantado! Que guapa estás! Non hai quen o aguante! Dóeme moitísimo!

Hai que usalos, polo tanto, nos seguintes casos:

• Nas cartas, correos electrónicos ou SMS, despois do saúdo. • Antes de citar os elementos dunha serie ou enumeración: As Rías Baixas son:

– Para expresar orde ou mandato: Cala dunha vez, ho! Acabade toda a comida!

Corcubión, Muros e Noia, Arousa, Pontevedra, Aldán e Vigo.

– Coas interxeccións e onomatopeas: Ah! Ala! Miau! Ei! Hurra! Ola! Uf! Crac!

• Antes dun exemplo, unha explicación ou unha consecuencia: Aprobei todo, fixen amigos, paseino ben: foi un bo curso.

«A entoación interrogativa ou exclamativa márcase ao final do enunciado por medio dos signos ? e !, respectivamente: Por que non llelo preguntas ti? Vaiche boa! Para facilitar a lectura e evitar ambigüidades poderase indicar o inicio destas entoacións cos signos ¿ e ¡, respectivamente».

• Antes dunha cita textual. Mamá dixo: «Cando volva, que estea todo recollido».

5. 2

Os puntos suspensivos

Os puntos suspensivos indican que que queda algo sen dicir. Cómpre empregalos, polo tanto, nos seguintes casos:

• Cando non se citan todos os elementos dunha serie ou enumeración: Fixemos unha excursión polo norte e estivemos en Ribadeo, San Cosme de Barreiros, Foz, Burela, Cervo, Xove, Viveiro, O Vicedo, Ortigueira, Cariño, Cerceda…

• Cando se coñece ou se sobreentende o que falta: Máis vale paxaro na man... • Cando se teñen dúbidas: Irei… ás catro… ou ás cinco… Non sei… • Para expresar temor, ironía... : Son as dez e Carme non dá chegado… • Antes dun final inesperado: Lois non estudou nada… e aprobou!

Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego (Real Academia Galega).

Ten en conta Nas enumeracións, en vez dos puntos suspensivos pódese poñer etc.: Fixemos unha excursión polo norte e estivemos en Ribadeo, San Cosme de Barreiros, Foz, etc.

puntos suspensivos onde cumpran: – Eu xa te avisei «Dille a que hora ten que volver» Pero ti E agora xa o ves son as dúas e non chega Pero que se prepare Vaise encargar el de moitos traballos da casa limpar a cociña, pasar a aspiradora, facer as camas – Ao cerrar a maleta mirei se o gardara todo chándal, camisetas, deportivos Esta vez non ía ter que oír a meu pai dicindo «Un día vaiche esquecer a cabeza». Pero teño que recoñecelo estaba nervioso! Despois dun ano íame xuntar cos meus mellores amigos Miguel, Xurxo, Sofía – Quedei tan tan abraiado, que nin sabía que actitude adoptar se comelos a berros, se botarme a chorar, se empezar a rir E ao final ao final decidín facer o que eles esperaban feliciteinos! E quedei

Fíxate Despois do signo de interrogación e de exclamación non se pon punto: Canto custa? Foi o único que preguntou. 60 euros! Foi o único que contestei.

Le, comprende, resolve… 3 Copia este fragmento de Matilda e pon os sig-

Dado que significan o mesmo, nunca se poden poñer xuntos os puntos suspensivos e mais etc.

nos de interrogación e de exclamación que cumpran: Cando Matilda entrou na casa, atopouse cun auténtico caos: súa nai e seu pai estaban no vestíbulo, gardando freneticamente roupa e diversos obxectos en maletas.

Consulta e escribe… 1 Copia estes textos e pon dous puntos e mais

Os signos de interrogación e de exclamación

Os signos de interrogación e de exclamación (aínda que adoitan incluírse dentro dos de puntuación) son, sobre todo, signos de entoación: indican que hai que pronunciar dunha maneira especial as preguntas e as exclamacións.

2 Copia e pon dous puntos e puntos suspensivos:

—Que facedes —preguntou—. Que pasa, papá

Na illa de Orango Grande (en Guinea Bissau) as mulleres só deixan que os homes axuden nos labores máis duros labrar os campos, cazar monos, pescar Todos os demais, incluídos os Consellos, estanlles prohibidos. Nesta illa mandan as mulleres goberna unha raíña, son as donas da terra e da casa De feito, despois do casamento, é o home o que vai para a casa da muller; e cando teñen un fillo, elixe ela o nome.

—Largámonos —contestou o pai sen levantar a vista—. Dentro de media hora marchamos para o aeroporto, así que xa podes ir empaquetando as túas cousas. Veña, bule —Que nos imos A onde —preguntou abraiada. —A España. O clima é moito mellor có deste piolloso país. —A España Eu non quero ir a España Gústame vivir aquí e gústame a miña escola

Os Consellos de Mulleres toman todas as decisión importantes organización dos traballos, festas, sancións, xubilacións Cando os homes cumpren 40 anos, o Consello bótaos do poboado e obrígaos a respectar a tradición non poden ter ningún contacto coas mulleres, teñen que vivir nunha área chamada Camabi, deben pasar alí dez anos Só despois poden volver.

—Limítate a facer o que che digo e deixa de discutir Bastantes problemas teño sen que ti me veñas dar a lata —Pero papá… —Cala a boquiña Ímonos dentro de trinta minutos Non vou perder ese avión —berrou o pai.

—Por canto tempo nos imos, papá Cando volveremos —Non imos volver —contestou o pai—. Agora lisca Estou moi ocupado

4 Neste correo electrónico faltan: maiúsculas, puntos, comas, dous puntos, puntos suspensivos e mais signos de interrogación e de exclamación: artur ola colega xa estás preparado para recibirme como merezo chego o sábado pola mañá eu quería ir o venres pero e menos mal que o dei amañado todo porque xurdiron varios problemas non estaban moi convencidos na casa un traballo de última hora non daba atopado billete despois de tanto tempo por fin vou poder pasar uns días con toda a banda á parte de xuntarme contigo estou desexando ver a carlos antón cati sobre todo a cati pero avísaos a todos de que tedes que ser bos rapaces porque meu pai segue co seu refrán favorito “Dime con quen andas e” ata o sábado

5 Ditado.

215

214

Solucións das actividades

Consulta e escribe...



–Que facedes? –preguntou–. Que pasa, papá?



–Largámonos –contestou o pai sen levantar a vista–. Dentro de media hora marchamos para o aeroporto, así que xa podes ir empaquetando as túas cousas. Veña, bule!



–Que nos imos? A onde? –preguntou abraiada.



–A España. O clima é moito mellor có deste piolloso país.



–A España? Eu non quero ir a España! Gústame vivir aquí e gústame a miña escola!



–Limítate a facer o que che digo e deixa de discutir! Bastantes problemas teño sen que ti me veñas dar a lata!



–Pero papá…



–Cala a boquiña! Ímonos dentro de trinta minutos! Non vou perder ese avión! –berrou o pai.



–Por canto tempo nos imos, papá? Cando volveremos?



–Non imos volver –contestou o pai–. Agora lisca! Estou moi ocupado

1 Eu xa te avisei: «Dille a que hora ten que volver»… Pero ti... E agora xa o ves: son as dúas e non chega... Pero que se prepare... Vaise encargar el de moitos traballos da casa: recoller e limpar a cociña, pasar a aspiradora, facer as camas...



Ao cerrar a maleta mirei se o gardara todo: chándal, camisetas, deportivos... Esta vez non ía ter que oír a meu pai dicindo: «Un día vaiche esquecer a cabeza...». Pero teño que recoñecelo: estaba nervioso! Despois dun ano íame xuntar cos meus mellores amigos: Miguel, Xurxo, Sofía... Quedei tan tan abraiado, que nin sabía que actitude adoptar: se comelos a berros, se botarme a chorar, se empezar a rir... E ao final... ao final decidín facer o que eles esperaban: feliciteinos! E quedei...

2 Na illa de Orango Grande (en Guinea Bissau) as mulleres só deixan que os homes axuden nos labores máis duros: labrar os campos, cazar monos, pescar... Todos os demais, incluídos os Consellos, estanlles prohibidos. Nesta illa mandan as mulleres: goberna unha raíña, son as donas da terra e da casa... De feito, despois do casamento, é o home o que vai para a casa da muller; e cando teñen un fillo, elixe ela o nome.



Os Consellos de Mulleres toman todas as decisión importantes: organización dos traballos, festas, sancións, xubilacións... Cando os homes cumpren 40 anos, o Consello bótaos do poboado e obrígaos a respectar a tradición: non poden ter ningún contacto coas mulleres, teñen que vivir nunha área chamada Camabi, deben pasar alí dez anos... Só despois poden volver. Le, comprende, resolve...

3 Cando Matilda entrou na casa, atopouse cun auténtico caos: súa nai e seu pai estaban no vestíbulo, gardando freneticamente roupa e diversos obxectos en maletas.

144

4 Artur.

Ola, colega, xa estás preparado para recibirme como merezo? Chego o sábado pola mañá. Eu quería ir o venres, pero menos mal que o dei amañado todo porque xurdiron varios problemas: non estaban moi convencidos na casa, un traballo de última hora, non daba atopado billete...



Despois de tanto tempo, por fin vou poder pasar uns días con toda a banda: á parte de xuntarme contigo, estou desexando ver a Carlos, Antón, Cati... Sobre todo a Cati, pero avísaos a todos de que tedes que ser bos rapaces, porque meu pai segue co seu refrán favorito: «Dime con quen andas e...».



Ata o sábado.

5 Ditado (véxase a páxina 148).

UNIDADE 12

6

Literatura O cómic

Características do cómic O cómic ou banda deseñada é unha historia contada por medio de texto e debuxos. A linguaxe do cómic está moi próxima á do cine e presenta, polo tanto, uns elementos específicos.

Os debuxos A historia narrada nun cómic represéntase fundamentalmente a través dos debuxos. Estes aparecen sempre dentro de viñetas, recadros que representan escenas, moi semellantes ás secuencias dunha película. Entre unha escena e outra adoitan suceder cousas que non vemos e que debemos imaxinar; chámanse elipses.

O texto

• O autor do cómic dá voz aos personaxes a través dos globos ou bocadillos, que serven para presentar os diálogos. Hai globos de diferentes tipos:

globo de pensar ou soñar

globo de falar

globo de falar baixiño

globo de berrar

• Ademais dos diálogos, poden aparecer tamén breves fragmentos narrativos, nos

Reflexiona e aplica…

que o narrador presenta o espazo, o tempo, aclara feitos, etc. Estes textos aparecen en pequenas cartelas situadas normalmente na parte superior da viñeta.

Antes de contestar as seguintes preguntas, numera cun lapis as viñetas.

Elementos extralingüísticos

1 A banda deseñada anterior pertence a unha

Como apoio tanto do texto como do debuxo, a linguaxe do cómic conta ademais con outros elementos expresivos, propios deste xénero especial.

• As onomatopeas, que serven para expresar ruídos. Xeralmente aparecen salientadas noutra cor, en tamaño grande, etc.

catacloc

Riiiiinggg

craassshhh

b) Un globo no que falan á vez varios personaxes; explica como se indica.

• Como se chama?

c) Un globo de pensar.

2 Fíxate só nos debuxos e contesta: • Onde se desenvolve a historia? Cita os elementos que ves nese espazo.

• Os ideogramas son signos expresivos moi frecuentes e proceden de metáforas visuais; expresan estados de ánimo, sensacións, etc.

• De que proba deportiva se trata? • Compara como están caracterizadas cada unha das deportistas.

3 Fíxate nos textos e di en que viñeta falan: a) O locutor que retransmite a proba. b) O público.

• As liñas de movemento teñen como finalidade dar determinadas sensacións de

c) Eva Centola.

movemento: xiros, desprazamentos, etc.

a) Un globo de falar.

serie que ten sempre a mesma protagonista.

• En que viñeta aparece indicado e como?

plof

4 Localiza e copia:

d) Un globo de berrar.

5 Fíxate ben na secuencia da historia. Cres que hai algunha elipse? Entre que viñetas?

6 Busca liñas de movemento e explica para que se usan en cada caso.

7 Nas viñetas 4, 6 e 7 aparecen ideogramas. Di que representan ou expresan en cada caso.

8 Hai algunha onomatopea? Cópiaas e explica que expresan?

9 Resume a historia tendo en conta todos os elementos.

217

216

Suxestións metodolóxicas • Péchase este apartado do libro coa aproximación ao cómic, procedemento narrativo que se tende a vincular coa literatura e que, asemade, garda gran relación co cine polo seu modo de secuenciación e tamén polos xéneros que adoita acoller. Trátase, neste caso, de identificar as características e os trazos máis salientables, que, sen dúbida, lle resultarán familiares ao alumnado dada a estreita vinculación da banda deseñada co público xuvenil. Se cadra é unha boa oportunidade para facer referencia á extensísima lista de grandes autores galegos, con nomes coma os de Miguelanxo Prado, Xaquín Marín, Pepe Carreiro, Fran Bueno, Kiko da Silva, etc.



c) Nas viñeta 4.



d) Nas viñetas 1, 4 e 8.

5 Entre a 7 e a 8. Non se ve a escena na que Eva se dispoñería a levantar o peso.

6 Para marcar a traxectoria ao levantar ou baixar o peso (viñetas 2, 3 e 8) ou para o movemento das mans (viñetas 3, 5, 6, 7 e 8).

7 Viñeta 4: Eva ten unha idea brillante, Irina pensa que xa gañou o trofeo. Viñeta 6: o público pregúntase que vai facer Eva. Viñeta 7: o público móstrase sorprendido.

8 Viñetas 2 e 8: representan o son que se produce ao faceren esforzo as dúas levantadoras de pesos.

Solucións das actividades

9 Resposta aberta.

Reflexiona e aplica...

Actividade complementaria

1 • Eva Centola.

• Na viñeta 1. Nun cadro na parte superior esquerda.

1 Imaxina que a historia non remata na viñeta 8, senón que faltan a 9 e a 10. Debúxaas e ponlles texto e outros elementos, ou, se o prefires, fai un breve guión do que acontecería en cada unha delas (e igualmente o texto e os elementos que lles asignarías).

2 • Nunhas instalacións deportivas. Unha escaleira, unha tarima e un altofalante.

• Halterofilia.



• Ademais das diferenzas no corte de pelo e na cor da roupa, Eva Centola parece, pola expresión da súa cara e dos seus brazos, máis afable, máis contenta e máis próxima ao público. Pola contra, Irina Fortachova semella máis concentrada na competición e máis distante.



Solución: Resposta aberta.

3 a) Viñetas 1, 4 e 8.

b) Viñetas 2 e 3.



c) Viñetas 4 e 5.

4 a) Nas viñetas 2, 3, 5, 6.

b) Na viñeta 2, un globo con varias puntas que sinalan o emisor. Na viñeta 3, cun globo para cada un dos emisores. 145

UNIDADE 12

Obradoiro de escritura Traballo con textos: Que anuncias? Os carteis Os carteis son mensaxes que combinan texto e imaxe e que pretenden captar a atención do público.

C A

Dunha maneira moi xeral, podemos falar de tres tipos de carteis segundo a súa función ou finalidade: a) Carteis informativos, como os utilizados en avisos, prohibicións ou exposición dos máis diversos temas. b) Carteis que anuncian un acontecemento. c) Carteis publicitarios, que pretenden persuadir o receptor para que actúe dunha determinada maneira.

1 Observa os carteis da dereita. A que clase corresponde cada un?

4 As cores son tamén un elemento importante na publicidade: cada cor asóciase normalmente cun significado. Pensa e relaciona:

• Que anuncia ou expón cada un deles?

2 Que coñecida imaxe serviu de base para o cartel A? • Que se modificou nela e con que propósito?

3 En grupos pequenos, facede un cartel anunciando un campamento de verán.

B

Tede en conta que debe ser atraente para que se anote moita xente.

A publicidade A publicidade pretende influír sobre os hábitos do receptor. Distinguimos:

• Publicidade comercial (cartel C) pretende influír no receptor para que consuma un produto determinado ou compre nun establecemento.

branco

natureza

verde

paixón, enerxía

negro

limpeza, inxenuidade

vermello

luxo, elegancia

azul

alegría, luz, sol

amarelo

calma, intelixencia

• Imaxina un produto adecuado para cada unha desas cores.

• Publicidade institucional (cartel D) pretende que o receptor adquira uns hábi-

5 Pensa no teu anuncio preferido da televisión e comenta:

tos positivos (que lea máis, que fale en galego, que faga exercicio, etc.).

• Que pretende vender e a quen vai dirixido.

A mensaxe publicitaria

• Que música, imaxes, cores, slogan, etc. utiliza para atraer a atención.

Nunha mensaxe publicitaria, combínanse elementos textuais e non-textuais:

• Que argumentos utiliza para convencer da súa necesidade ou calidade.

• Elementos non-textuais. Varían segundo o medio de difusión; así, serán ele-

6 Completa os seguintes slogans publicitarios co nome do produto que che pa-

mento non-textuais as fotografías e debuxos (nos carteis, anuncios de prensa, etc.), a modulación da voz e os efectos sonoros (na radio), a música (na radio e na televisión), as imaxes en movemento (na televisión), etc.

reza que anuncia: Pon un ... Timeforce: non perdas o tempo. ... anticaspa, e quita os problemas da cabeza.

• Elementos textuais. Ademais do nome da marca e o da empresa ou organis-

... Nikés, a comodidade aos teus pés.

mo que o publica, o elemento textual máis importante é o slogan, frase curta que pretende gravarse na memoria do receptor.

Usa ... Riquiño, e ule como cando eras un meniño. .... Larpeiral, volve sempre polo Nadal.

D

Compra en ... Costo, sempre o mellor custo. .... Pavofresco, e que non che dean gato por... . ... Finaliña: o pracer que non che pesa.

7 Fíxate nas características dun bo slogan que tes á dereita. Analiza eses trazos e recursos nos anuncios anteriores.

Ten en conta Características do slogan publicitario • Debe ser claro, breve e impactante. • Uso de imperativos. • Uso de xogos de palabras e frases feitas. • Xogo con palabras polisémicas, parónimas e homónimas. • Recursos literarios: rima, metáforas, comparacións...

219

218

Suxestións metodolóxicas • O libro do alumno chega á súa fin con esta sucinta introdución á linguaxe publicitaria. Ademais dos tipos de carteis e dos elementos da mensaxe publicitaria, o tema convida á reflexión sobre un tipo de textos cos que nos atopamos a diario. Polo tanto, é esta unha boa oportunidade para facer xermolar unha actitude crítica na relación coa publicidade e para achegar claves coas que poder desentrañar os recursos (non sempre irreprochables desde o punto de vista ético) que esta utiliza para persuadirnos como receptores.

Solucións das actividades

Traballo con textos: Que anuncias?

1 A: Anuncio dun acontecemento (un torneo de baloncesto). B: informativo (informa da existencia dunha zona delimitada para a práctica da pesca).

2 O debuxo da evolución humana desde os primeiros homínidos. • O homo sapiens aparece cun balón na man e engádese aínda un chanzo máis na evolución, representado por un xogador de baloncesto. Búscase con isto darlle unha énfase hiperbólica ao evento.

3 Resposta aberta. 4 Branco: limpeza, inxenuidade; verde: natureza; negro: luxo, elegancia; vermello: paixón, enerxía; azul: calma, intelixencia; amarelo: alegría, luz, sol. • Resposta aberta.

5 Resposta aberta. 6 Pon un reloxo Timeforce: non perdas o tempo.

146



Xampú anticaspa, e quita os problemas da cabeza.



Zapatillas Nikés, a comodidade aos teus pés.



Usa colonia Riquiño, e ule como cando eras un meniño.



Turrón Larpeiral, volve sempre polo Nadal.



Compra en Supermercados Costo, sempre o mellor custo.



Friame Pavofresco, e que non che dean gato por... pavo.



Galletas Finaliña: o pracer que non che pesa.

7 Todos son claros e breves e empregan imperativos: pon, quita, usa, compra... Xogos de palabras e frases feitas: que non che dean gato por... pavo; non perdas o tempo; quita os problemas da cabeza. Recursos literarios: rimas en Nikés, Riquiño, Larpeiral, Costo.

Aplica o que sabes 1 Completa as oracións con palabras do vocabulario visto na unidade: – Acudimos ao ... para ver un partido de baloncesto. – O equipo acaba de fichar un ... de 2 metros. – O rapaz tirou contra o ... e meteu ... . – A un dos nosos fixéronlle unha ... e caeu ao chan; o agresor foi expulsado e marchou ao ... . – Os ... do equipo contrario comezaron a berrar e a tocar o ... . – No tempo ..., os xogadores agrúpanse arredor do seu ... .

2 Busca na sopa de letras dez nomes de deportes, préstamos doutras linguas. • Escríbeos e pescuda de que lingua procede cada un. • Cales deles teñen a súa orixe no xaponés?

Traballamos na Web

• No caso das contraccións, indica por que elementos están formadas.

4 Une estas oracións coas conxuncións ou locucións adecuadas para formar unha soa: Se

porque

pero

– O público aplaudía desde as ... .

UNIDADE 12

Comproba as túas competencias

así que

Aínda que

ou

– Non creo que vaia á festa. Estou moi cansa. – Pregunteille a Anxo. Non me quixo contestar. – Teño que estudar. Non teño gana ningunha. – Non queres vir. Non veñas. – Non para de chover. Hoxe quedo na casa. – Podes aprobar. Podes suspender.

5 Copia este texto e pon todos os signos de puntuación que faltan: Falastrís e Falastrás eran dous fantasmas xemelgos , simpáticos e listos , que sempre es-

U

B

P

I

M

P

O

N

taban a xogar e a rir . Eran altos e delgados e , coma todos os fantasmas , ían cubertos cunha

L

B

K

A

X

T

O

Í

A

O

E

A

R

Z

O

U

L

T

A

I

R

A

L

Q

D

F

R

I

S

A

P

S

L

C

U

E

T

B

T

E

N

I

S

T

J

R

O

E

N

I

V

E

B

O

S

L

N

T

M

F

L

O

G

vivían .

V

O

L

E

I

B

O

L

S

—Eh , Falastrís ! Mira o que descubrín !

3 Subliña con distintas cores as preposicións e as contraccións que atopes nestas oracións: – Chegamos hoxe dunha viaxe extraordinaria por todo o Mediterráneo. – Desde onte, teño dor na boca do estómago. – O cego repetía cancións da súa antiga vida.

saba . A súa nai , Falvira, mirábaos de esguello e rosmaba . —Ai,

ai,

ai,

estes fillos só pensan en facer o

emprender

mal ! Cando lles entrará o sentido . Unha noite que Falvira saíra ,

os dous fantas-

1 Contesta:

mas comezaron a revolver todos os recunchos : baúis, maletas e bolsas que había no soto onde

a) Que nomes recibe esta Liga e que é? b) Desde cando se celebra?

—Buah , que vestidos máis estraños ! Serán disfraces ?

Nun tris ,

cipan as provincias da Coruña e Pontevedra e non as de Lugo e Ourense?

Mercé Viana: El fantasma poruc de Vineifuig (trad. e adapt.)

– Naquel tempo, eu vivía con Sara nunha vila de León.

6 Debuxa en viñetas o fragmento do conto an-

– Ante si viu unha cunca e meteuna baixo a capa.

terior. Utiliza bocadillos, interxeccións, onomatopeas, etc.

a) Nomes de embarcacións.

3 Reflexiona e deduce: por que cres que parti-

trás colleu un vestido de noite .

– A esa rapaza non a coñezo, pero pode que a vira nesa festa que fixestes na casa de Lucía.

«Cabo da Cruz», etc., que cres que designan?

zoa a resposta.

Falastrís vestiuse cunha chaqueta e

puxo un sombreiro de copa na cabeza , e Falas-

siglas LGT?

6 Os nomes de «Samertolameu», «Amergrove»,

d) En que época do ano ten lugar?

2 Cres que se trata dunha liga importante? Ra-

pezas de roupa retirada dos amos da mansión .

5 Fíxate nos dous cadros: Que significarán as

c) Que provincias participan? e) Cantas embarcacións participan?

Falastrás abrira un baúl onde había un montón de

aprender

D

4 Que outros significados da palabra «liga» co-

b) Clubs de remo.

7 Que sociedades deportivas gañaron máis veces a competición? A que concellos pertencen?

8 Cal é o enderezo web desta páxina? 9 A Wikipedia e a Galipedia son enciclopedias elaboradas polos propios internautas.

ñeces? Pon exemplos.

• Cres que poden conter erros?

• Como se chaman este tipo de palabras?

• Cres que son útiles? Por que?

221

220

Solucións das actividades

Aplica o que sabes



– Non para de chover, así que hoxe quedo na casa.



– Podes aprobar ou podes suspender.

5 Véxase a solución na imaxe do libro.

1 – Acudimos ao pavillón para ver un partido de baloncesto.

– O equipo acaba de fichar un pivote de 2 metros.



– O rapaz tirou contra o taboleiro e meteu canastra.



– O público aplaudía desde as bancadas.



– A un dos nosos fixéronlle unha cambadela e caeu ao chan; o agresor foi expulsado e marchou ao vestiario.



– Os seareiros do equipo contrario comezaron a berrar e a tocar o chifre.



– No tempo morto, os xogadores agrúpanse arredor do seu adestrador.

2 Pimpón (ing.), tenis (ing.), golf (ing.), voleibol (ing.), béisbol (ing.), karate (xap.), parapente (fr.), fútbol (ing.), judo (xap.), esquí (fr.). • Orixe no xaponés: karate, judo.

3 – Chegamos hoxe dunha (de + unha) viaxe extraordinaria por todo o Mediterráneo. – Desde onte, teño dor na (en + a) boca do (de + o) estómago.

– O cego repetía cancións da (de + a) súa antiga vida.

– A esa rapaza non a coñezo, pero pode que a vira nesa (en + esa) festa que fixestes na (en + a) casa de Lucía.

6 Actividade práctica.

Comproba as túas competencias

1 a) Liga Galega de Traiñeiras.

b) Desde o ano 2003.



c) Pontevedra e A Coruña.



d) No verán («na tempada estival»).



e) Catorce embarcacións galegas (na tempada 2006-2007 incluiuse unha embarcación asturiana).

2 Corresponde a unha especie de segunda división. Os mellores clasificados da LGT compiten cos mellores da ARC para loitar polo ascenso á Liga ACT.

3 Porque son as que máis zonas de costa teñen. 4 Liga: Cita de tecido elástico con que se suxeitan as medias e os calcetíns á perna. / Asociación de estados, de persoas ou de agrupacións de calquera clase para un fin común. / Mestura de dous ou máis metais ou dun metal con elementos non metálicos. / Cantidade de cobre que se mestura con ouro ou prata para facer moedas e xoias.

5 Liga Galega de Traiñeiras.

– Naquel (en + aquel) tempo, eu vivía con Sara nunha (en + unha) vila de León.

6 b) Clubs de remo.



8 https://gl.wikipedia.org/wiki/Liga_Galega_de_Trai%C3%B1eiras

– Ante si viu unha cunca e meteu na (en + a) baixo a capa.

4 – Non creo que que vaia á festa, porque estou moi cansa.

– Pregunteille a Anxo, pero aínda non me contestou.



– Teño que estudar, aínda que non teño gana ningunha.



– Se non queres vir, non veñas.

7 Sarmertolameu (Moaña) e Amegrove (O Grove). 9 • Poden ter erros pero tamén están abertas á corrección por parte de calquera internauta. • Resposta aberta.

147

Ditados

148



Unidade 9



Manuel Rivas Barros naceu na Coruña, na rúa Marola do barrio de Monte Alto, o 24 de outubro de 1957. Estudou no IES Monelos, e despois Periodismo en Madrid. Vive, desde hai anos, na vila coruñesa de Vimianzo.



É o escritor galego actual de máis éxito, e entre os seus libros cómpre citar: O lapis do carpinteiro e Que me queres, amor? A película A lingua das bolboretas está baseada en tres relatos desta obra.



O seu fillo Martiño (Martín Rivas) empezou a traballar aos trece anos na serie Mareas vivas, da TVG. Desde entón actuou en varias series e películas, tanto dentro como fóra de Galicia, e converteuse nun recoñecido actor.



Unidade 10



Os xigantes e os cabezudos da vila coruñesa de Rianxo xa tiñan uns cantos anos, e estaban bastante estragados. Pero nas festas do ano 1907 saíron totalmente restaurados. E ademais apareceron dous novos, que tiveron moitísimo éxito: Peito de lobo e dona Francisca.



Quen se encargou de realizar todo o traballo foi un mozo moi mañoso que estudaba a carreira de Medicina na Universidade de Santiago. E Para facer os dous novos cabezudos colleu como modelos á mestra da vila, cuxo nome era Francisca, e a un mariñeiro, moi forte pero bastante feo, a quen todo o mundo coñecía polo alcume de Peito de lobo.



Aquel mozo rianxeiro chamábase Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, e co paso dos anos converteuse nun dos personaxes máis importantes e máis coñecidos da historia de Galicia. Foi, entre outras cousas, un famoso escritor, un extraordinario debuxante e un gran pensador e político.



Unidade 11



Os inventos cambiaron, desde os tempos máis remotos, a vida das persoas. Algúns, máis dos que pensamos, resultaron fundamentais para o avance da humanidade; outros, considerados menos importantes, permítennos vivir moito mellor.



Houbo, ao longo da historia, inventos moi diferentes: cousas tan simples coma as redes de pesca, creadas hai máis de 12 000 anos; elementos tan sinxelos coma o ladrillo, ideado hai uns 8 000 anos; máquinas complexas, coma a bicicleta; e tantos outros creados para satisfacer, como case sempre, as necesidades e os caprichos das persoas.



Unidade 12



Sabes o que é o último en Estados Unidos? Asómbrate: unha cadea de televisión para cans! Acórdaste do famosos que se fixeron, hai uns anos, os hoteis para eses animais? Pois agora apareceu outro invento: DogTV, que é como se chama a nova canle.



Algunhas das principais características deste canal son as seguintes: emite as vinte e catro horas do día, custa dez euros ao mes, o seu «público» son os 73 millóns de cans que hai nos EE. UU., programación específica para eles, frecuencias de son adaptadas ao seu oído…



Cada espazo dura de tres a seis minutos, e divídese en tres grandes bloques: relaxación, estimulación e educación.



Triunfará ou fracasará? Ah, iso dirao o tempo! Pero se Dog TV ten éxito, que se preparen as outras mascotas: nos Estados Unidos hai 150 millóns de peixes en acuarios, 90 millóns de gatos, 18 millóns de paxaros en gaiolas…

Anotacións