Corpus Iuris Civilis - Tomo II

CUERPO 1 DEI. DERECHO CIVIL RO-MANO TOMO II CUERPO DEL DERECHO CIVIL RoMANO A DOBLE TEXTO, TRADUCIDO AL CASTELLANO

Views 144 Downloads 1 File size 73MB

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Recommend stories

Citation preview

CUERPO 1

DEI.

DERECHO CIVIL RO-MANO TOMO II

CUERPO DEL

DERECHO CIVIL RoMANO A DOBLE TEXTO, TRADUCIDO AL CASTELLANO DEL LATINO ruucADo POR LOR IIERUAbOS

KRIEGEL, IIERMANN Y OSENBRÚGGEN CON LAS VARIANTES DE LAS PRINCiPALES EDICIONES ANTIGUAS Y MODERNAS Y CON NOTAS DE REFERENCIAS POR

D. ILDEFONSO L. GARCÍA DEL CORRAL Licci&do en Derecho Clefi y C&n6nCO y en FiIo.ofl& y Letras y Abogado de Jo. lluítze* Colegios de Barcelona y MS4Jíd

PRIMERA PARTE

DIGESTO TOMO II

BARCELONA

JAIME MOLINAS, EDITOR - VALENCIA, NÚMERO 318

1892

9 DE

ES PROPIEDAD DL EDITOR QUEDA REVEO EL DEP?JSITO QUE MARCA LA. LEY

o

Imp. DLario erontt1n øórte., 212 bu—BARCELONA

DIG ESTORUM .

ID

w T I\T. 1

I\T 1

LIBRI L. AD rJ:DM COD1QIS FLOaENTINfATQ•UE ED!TIONISTÁUREWANAE

LOS CINOUENT A LIBROS DEL

DIU E STIO ^ SEÑOR JÜSTINIANO -SEGUN El TEXTO DEI CÓDICE PLONT1O T DÉId EDICIÓN TÁURELIÁ

EXPLICACIÓN BE LAS PRINCIPALES ABREVIATURAS Cr.......Gi........... Buss ........

Sav. &hr...... -.

&h....... Geb. . . . Br .........

Sp........

Heim..

Vtdy. Ft. d m$. Flor.

Taur....... HaZ ....... orig. ...... corr. FI...... ms. PI. 1 ...... ms, PI. 2......

m$. Bg......

mR; Cas......

ms. Gt.......

me. Val......

Bas. , . . ed. Cod. Lugdunensis.

ed. J'bg......

ed Sclif..... Pac...... Char....... Cont....... Hl ....... varl. gI: ...... . m$. ó mss. ed........ Vac....... Corr. Krieg . .Koehl....... N. del T......

De verborumsjgnjflcatjone tituli Pandectarum et (Jodicis. Cuni variae lectionis apparatu euravit Andr. Guil. Cramer, KiliaC 1811-8AusfübrHhe Erlaeuterung der.Pandektcn, vo'D, Christian Friedr, von GIltek, EIJRUHeU 1797--.-.1832 8 xxxv Ten' fus cirilo Msstorúm ljbrorum opo . * . emendatuni . . . L. Ruesardo auctore, consilio Frane. Duareni. Lugdwii apud G. Rovililum 1561., (Tom. I. Digesta.) Das Rechtdeg Besitzs y. Friedr. Carl. von Savigny. O-lomen 1827. S. 5to Aufi. Tituli Digestoruin de cóndictione ob turpem causarn et de testibus, cd. Eduardus Schrader, Tubingae 1819. 8. Antonuii Schultingii notae ad Digesta, ed. Nicolaus Smallenburg, Lugd. - Batav. 1804-1882. S. vii Tomi. Oebaurei narratio de Jnrico Breucmanuo etc. Goettingae, 1764. Brenemannj historjá Pandectarum, s. fatum exemplaris Florentini, UItraiecti, 1722. Digestum vetus, Infortiatum, novum, Lugduni aud Hugonem a Porta et Antoniun Vincentium, 1551.—Spangeuberg, Einleitung In d. Rom. ¡ugt. Rechtsbuch.—Corporis iuris civilis tomus alter Imp. lustiniani, --O-. A. Spangenberg, Gottingac, 1797. Basilicoi'um libri LX. post &nnib. Fabroti, etc. edidit O. Car. O-ui!. Em. Ileimbach. Lipsiae 1893. - - Lectura según la Vulgata, ó texto de la escuela de :Bolonia. Códice¡ Florentino; Edición Taureliana, Florencia, 1555. Edición de Haloandro, Nuremberg, 1529. Escritura original del Códice Florentino, indicada por Brencmann. Corrección hecha, según Breucman:t, al Códice Florentino por los copistas. Codex bibliothecao Ijuivergitatis Lipsiensis Paulinne. 883. Codex bibliothecae Universitatis Lipsiensls Paulinae. 884. Codex bibliothecae publicae quondam Capituli Bambergensis. Codex: bjbIiothca.e Móntis Casini. Codex bibliothecac Universitatis Gottingensis. Codex bibliothecae Vatjcanae. Basilicoruni librj LX. cd. C. A. }'abrotus. Paris. 1647. Codicis lib. IX ad vetustissimorum exemplarium, etc. Lugduni 1551. 4. Edición de lós nueve primeros libros del Código, Nuremberg. 1475. Edición del Código, llamada Schoifferiana, 1475 y 1477. Codicis Du. Justiniani, stu4io nc diligentiaIuL.,Pacii. Genevae: 1580. Codicis Dn. Justiniani, opera et diligentia L. Charondae. Antverpiae. 1575. Codicia Da. Justiniani, Auto ni Contii. Parisiis. 1562-1566-1576. —Lugduni. 1571. Corporis iuris civilis,—cura J. L. G. Beck, Lipsiae. 1829. Lectura varia, sacada de la glosa ordinaria. Manuscrito ó manuscritos, Códice 6 Códices. Edición 6 ediciones. Vacarli liber ex universo enucleato jure erceptus. Corrección hecha en la edición de los hermanos Kriegel. Koehlerj praetermjssa ad ConstitutiouemAiJ't Regiomonti 1781. 8. Nota del traductor.

PARTE CUARTA LIBRO VIGÉSIMO Titulo

1.—De pignoribus et hypohecis, et qualiter ea contrahantur, et de pactis eorum (De las prendas é hipotecas, de cóitio se constituyan, y de sus pactos). ............. 7 LI —In quibus causas pignds, ve! hypotheca taede contrahitur (Por qué causas se constituye tá17 citamente prenda ó hipoteca) HI,—Quae res pignori, vel hypothecae datae obligan non possunt (Qué cosas no se pueden obligardadas en prenda, ó en hipoteca) ..................19 1V.—Qui potiores ¡a pignore, vel hypotheca habeantur, et de bis, qui in priorum creditoruni lo-. cuin succedunt (De quiénes se considéren preferidos en la prenda, ó en la hipoteca, y de los que suceden en- el lugar de los primeros -acreedores) ............20 27 Y.—De distractione pignorum et hypothecarum (De la venta de las prendas y de las hipotecas) VI.—Quibus modis pignus vel hypotheca solvitur. (De qué modos se disuelve la prenda 6 la hipoteca) .................... ...........29

LIBRO VIGÉSIMO ?RIMERO 1.—De aedilicio edicto et redbibitione, et quanti minoris (Del edicto del edil y do la redhibición, y de la acción Quanti minoris»). . . II. De evictionihus et duplae s(ipuatione (De las evicciones y de la estipulación del duplo). . 111.—De exceptione rci venditae et traditae (De la excepción de cosa vendida .y entregada) . .

62 81

LIBRO VIGÉSIMO SEGUNDO 1.—De usuris, eL fructibus, eL causis, eL oinnibus accessionibus, et mora (De los intereses, de los frutos, de las causas, de todas las accesiones, ,y de la more) ................82 11.—De naulico foenore (Del interés maritimo) ............................94 111.—De probationibus eL praesumtionibus (De las pruebas y dejas presunciones). IV.—De fide instruinentorum et airiissiorie eorum (De la fe de los instrumentos y de ja pérdida de los mismos) ..............................102 V.—De testibus (De los-testigos) ...................................102 VI—De iuris et facti ignorantia (De la ignorancia de derecho y de hecho) ..........107

LIBRO VIGÉSIMO TERCERO 1.—De sponsalibus (De los esponsales) ......................$ . . . 11.—De ritu nuptiarum (De la ritualidad de las nupcias) . . .. .

......... lH—De iure dotiuq ()é1 derecho relativo las dotes) .......... , ...... .... (1)oIos pactos dotales) ...................... IV .ac1i4dbs4 —De p 1—De run4øk T1iiodotal) , IMO CUARTO .•

mujer) : : :

110

112 125 147

155



842

Titúlos



INDICE ?gInas

III —Soluto matrimonio dos quemdmodun pelatur (De cómo haya de pedirse la dote, disueltc el matrimonio) . . . . . • * ..................

185.

LIBRO VIGÉSIMO QJ,JINTO 1.—De impensis in res dotales factis (De los gastos hechos en los bienes dotales)....... 11.—De actione rerum amotarum (Dela acción de cosas amovidas) ............. 208

111.—De anoscendis et alendis liberia, ve! parentibus, vel.patronis, vel libertis (Del reconocimiento y de los alimentos dé los descendientes, ó4e los ascendientes, ó de los patronos, O de los libertos) .......................... ' IV.—De inspiciendo ventre custodiendoque partu (De la inspección del vientre y de la custodia del parto)... ......... ... ............... ... .. V.—Si ventris nomine muliere in possessionem misas eadein possessio dolo malo ad simm transiata esse dicatur(De si, habiendo sido puesta en posesión la mujer á nombre del vientre, se dijera que la misma posesión habla sido transferida á Otro con dolo malo) . VI—Si mulier ventris nomine in possessione calumniae causa esse dicetur (De si se dijere que la mujer está en posesión á nombre del vientre por cansa de clumnia) ........ VH.—De concubinis (De lasconcubinas) ..................... .

213 219 222 224

LIBRO VIGÉSIMO SEXTO I,—te tutelis (De las tutelas)................................225 11.—De testamentaria tutela (De la tutela testamentaria) ............* •. - 229 HL—De confirmando tutore ve! curatore (De la confirmación del tutor ó delcurador) . . . 235 IV.—De legitimis tutoribus (De los tutores legítimos) ...................238 V.–.De tutoribus et curatoribus dais ab his, qui ms dandi liabent, et qui, et in quibus causis specialiter dan possunt (De los tutores y de los curadores dados por los que tienen de-. recho para darlos, y quiénes, y en qué casos pu'eden ser dados especialmente),' . . 241 V1.—Qui petánt tutores ve] curatores, et ubi petantur (Quiénes han de pedir tutores ócuradol'es, y dónde se han de pedir)............................245. Vil.—De administratione el periculo tutorum et curatorum, qui gesserint vel non, et de agenti- bus, ve1 conveniendis uno vel pluaibus (De la administración y del riesgo de los lutores y de los curadores, qué 'hayan, ó no, administrado,.y de uno ó varios que ejerciten. acción, ó hayan de ser demandados) .......................248 VIII.—De auctoritate el consensu tutorum el curatorum (De la autoridad y del consentimiento de los tutores y de los curadores) ....................... 272 IX.—Quando ex (acto tutoris ve¡ curatoris minores agere ve.1 conveniri possunt (Cuando por hecho del tutor ó del curador pueden demandar,,ó ser demandados, los menores). - . 276 X.—De suspectis tutonibus et curatonibus (De los tutores y curadores sospechosos) ......277

LIBRO VIGÉSIMO SÉPTIMO

. ..

1.—De excusationibus (De las excusas) ...................... 11,—Ubi pupillus educan vel moran debeal, el de alimentis ei praestandis (Dónde deba ser educado ó morar el pupilo, y de los alimentos que se le han de prestar) ......... 804 111.—Do tutelae et rationi bus distt'ahendis, el utili curationis causa actione (De la acción de tutela y de la de cuentas que deben deducirse, y de la útil por causa de curaduría). . 307 IV.—De contraria tutelae et utili actione (De la acción contraria de tutela, y de la útil). :314 V.—De eo, qui pro labre prove curatore negotia gessit (Del que administró los negocios como tutor, ó como curador) . .... ..................... 316 VI.—Quod falso tutore auctore gestum esse dicatur (De lo que se dijera que se hizo con la autoridad de falso tutor) ............................. 318 VIl.--De fideiussoribus, el nominatoribus, et heredibus tutorum el curatorum (De los fiadores, y de los nominadores, y de los herederos de los tutores y curatores) .........320 VIII '—De magistratibus conveniendis (De la citación de los magistrados ájuicio) ........ 322. IX.—De rebus eorum, qui sub tutela vel cura sunt, sine decreto non alienandis ve¡ supponendis (De los bienes, de los que están bajo tutela. O curatela, que no se deben enajenar ú obligar sin decreto).. ........................ . •. . *

843..

fÑDICE -

-

X.—De curatoribus furioso et allis extra minores dandis (De los curadores .que se. les han de . dar al loco y á otros, además de los menores) . . . . . . , 331

PARTE -QUINTA LIBRO VIGÉSIMO OCTAVO I.—Qui testamenta facere possunt, et quemadmodum testainenta flant (Quines pueden hacer testamento, y cómo se hacen los testamentos) . . . ...........• 11.—De liberis et postumis heredibus instituendis ve1 exheredandis (De que los descendientes • y los pSstumos hayan de ser instituidos herederos O desheredados)......... • 111.—De iniuso, rupto, irrito facto testamento (De! testamenio injusto, roto, O que se hito írrito). - IV.—De his, quae in testamento delentur, inducuntur, vel inscribuntur (De lo que se borra, se lacha, O se sobrescribe en un testamento)................. Y.—De heredibus instituoñdis (De la institución de herederos), . . . . . . . VI.—De vulgarl el pupillari substitutione (Dela substitución vulgar y de la pupilar). . VII.—De conditionibus institutionum (De las condiciones de las instituciones) ...... VID.—De iure deliberadi (Del derecbo'de deliberar) ................ •





OWI 341 351 357 359 385 401 407

- LIBRO VIGÉSIMO NOVENO

•.

1.—De testamento militis Del testamento militar) . . . . -. ........... 11..—De acquirenda ve! omittenda hereditate (De la adquisición O de la no aceptación de la herencia) ................................. 111.—Testamenta quemadmodumapeniantur, inspiciantur et describantur (De cómo se han de - abrir, inspeccionar y transcribir los testamentos) .............. IV.—Si quis Gmissa causa testamenti ab intestato, ve! alié modo possideat hereditatem (De si alguno poseyere la herencia abintestato ó de otro modo, habiendo presóindido del titulo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . del testamento). .. . . V.—De senatusconsulto Silaniano. .Claudiano, quorum testaménta ne, apeniantur (De los senadoconsultos Silaniano y Ciudiano, que tratan de que no se abran los testamentos de algunos) ............................. VI.—$¡ quis aliquem testan prohibueril, vel coegerit (De si alguno hubiere impedido que otro teste, ó á ello le hubiere obligado) . .................. VIL—De jure codicillorum (Del derecho de los codicilos)...................

409 421. 442 444 153 463 464

LIBRO TRIGÉSIMO TITUI..o LINICO

—De legatis et fideieommissis (De los legados y de los fideicomisos)

469

LIBRO TRIGÉSIMO PRIMERO riruLo ÚNICO.—De fegatis et fldeieommissis (De los legados y de los fideicomisos). . . .

512

LIBRO TRIGÉSIMO SEGUNDO TITULO ÚNJco.—De legatis

et fideicommissis (De los legados yde los fideicomisos). .

. • • . 549

LIBRO TRIGESIMO TERCERO 1.—De annuis legatis, et fideicómmissis (De los legados y fideicomisos anuales)........594 11.—De usu, et usufructu, et reditu, el habitatione, el operis per legaum vél fideicommissum datis (Del uso, del usufruto, de la renta, de la habitación, y de los servicios dados por legado O fideicomiso) - 602 111.—De servitute legata (De la servidumbre legada) .................... -. 612 IV.—De dote praelegata (De IÁ dote prelegada) .................-. • 613 RIQ V.—De optióne vol electione legata (Del legado de opción O de elección'.......

844 Pglnas

.

.

.

fNDICE

.

. Títulos

VI,- De tritico, vino, vol oleo legato (Del legado de trigo, vino 6 aceite) .: • •Y11..—De insteucto !elJnsLrumnto legato,(Del legado de cosa provista 6 del de los utensiliós) . V11L—De peculio legato (Del legado del peculio) ...........• .......... IX.—De penu légata (Del legado de las provisiones) . ...... • • . . . X.—De supelléctile legata (Del legado del ajuar) ....... • • • . . • .

623

626: 641 647

650

LIBRO TRIGÉSIMO CUARTO 1.—De alimentis vel cibariis legatis (Del legado de los alimeñtoa 6 dei sustento)...... II.—De euro, argento, mundo, ornamentis, unguentis, veste ve! vestimentis, et stattiis legatia (De los legados del oro, de la plata, de los objetos, de tocador, de los adornos, dp los ungüentos, del vestido 6 del vestuario, y de las esté.tuaa) ............• 111.—De liberatio:ne .legata (Del legado de la liberación)........... IV.—De admendis vel tiansferendis legatis ve! fideicommissis (De 1avevocaciÓn 6 de la transferehcia de los legados 6 de los fideicomisos) .................. :. . V,—Je rebui dubiis (De las cosas dudosas). . - . . . . VI.—Oe his, quae poenae causa relinquuntur (De las, cosas que se dejan por causa de pena). V11.—De regula Gatoniana (De la regla Catoniana)...................... VIH.—De his, quae pro non soriptis habentur (De las disposiciones que ie tienen pér no escritas),'. IX. —De his, quaá ut indignis aueruntur (De lo que se les quita á algunos por indignos) . . . .........

653 662 676, 688

696 703 703 704 705

LIBRO TRIGESIMO QUINTO I.—Dei conditionibus, et deinonstratiónibus, et causis, et modis eorum, quaein testamento sonbuntur (De las condiciones, y 'de las demostraciones, y de las causas, y de los modos de lo que se escribe en el testamento) ....................... .. IE.—Ad legem Falcidiam (Sobre la ley Falcidia) ............... . - .. * 111.—Si cul plus, quam per legem Falcidiam licuerit, legatum case dicetur (De si se dijere que á alguno se le. legó más de lo que por la—, ley Falcidia hubiere sido lícito), . . . .. .

711

739 770'

LIBRO- TRIGÉSIMO SEXTO 1.—Ad Senatusconsulturn Trebellianum (Sobre el Senadoconsulto Trebeliano) ......... 774

.11. —Quan.do dies legatorum vel fideicommissorum codal (De cuándo corre el término de los le-. gadosófideicomisos) ........................... . •. .

111.—Ut legatorum seu fldeicommissorum servandóruin causa caveatur (De que se dé caución por la conservación de los legados ó de lós fideicomisos) ............... 828 IV.—Ut in possessione legatorum vsi fideicommissorum servandorum causa esse liceat (De que 834 sea licito estar en pose8iófl por causa de conservar los legados 6 los fideicomisos)

ERRORES GRAVES arolomé en la oeri6r d'e

haUdo en la raducci6n ¿el Z7igeo hecha por V .

odrigue

¿e

7. 2df010 cL.

corregido arcía ¿el Jorral.

oreca,

y

.

ADVERTENCIA-NO van anotados á continuación todos los errores de la traducción de Fonseca, ni aun squiera todos los graves; pero hay los bastantes para que con facilidad puedan comprobarse y apreciarse las diferencias de ambas versiones, la de Fonseca y la de! Sr. García del Corral. Debe tenerse además en cuenta que de tos errores graves sólo se indican los que-pueden serle atribuidos á Fonseca, esto es, los que 110 están justificados por diferencias entre el texto latino de que Fonseca se valió y el que ha utilizado el Sr. García del Corral. A notarios todos, pocos, muy pocos serían los párrafos del Digesto que quedarían exceptuados: tan completa es la diferencia entre una y otra traducción. Por último, en la nota se emplan tres tipos de números, para indicar con cada uno de ellos y en cierta gradación la mayor gravedad del error .scííalado. Las letras pr. denotan el párrafo preliminar de la ley ó fragmento del Digesto á que se refieren.

Libro

Libro 1 Titules

Titiles]

VIL-Ley 40, § I.-L. 43...-L. 46. VI11.-Ley 6, § 4. XIX.-Ley 3, § 1. Libro U T JI.-Ley , pr.-L. 3, 4. 4,2.-L.4, § 3.---L. 10, -. 9. • 8 , 4 ..:-L. , pr. IX.-Ley 2, § 1.-L. 4. T A

•iJ

XIII . -Ley ' XIV -Ley 33 -L 36

4 .-L.

1.-Ley 2, § 1, 1, 3,6.-L. 10.-L. 22.-L. 24.-L. 26'.-L. 28, § 3.-.-L. 34.-L. 36 pr.-L. 42.L. 43.-L.44.-L.45, § 1.-I,. 46.-L.49, pr.L.56.-L. 61, pr.-L. 57.-L.63.-L.64, 1. L 68. 11,-Ley 1.- L. 2.- L. '6, - L. 8, § 1, 5, 6, 9, . 10, 11, 14, 15, 16, 17-L. 9.-L. 16, pr.-'-L. 19.-L. 21, § 1.-L, 22, § 2.-L. 25, pr.-L. 28.-L. 29, § 3. III.-Ley 5, § ./.-L. 7, § 1,-2.---L. 11, § l.-L. 12.L. 13, § pr., 6, 12,14, 15.-L 14.-L. 16,' 4, 5, 6, 7,-L. 20, § 5,6, 18, 19, 21.-L. 23,pr.L 25 § ¡' 2 6 10 '16. -L 29 -L 30.-L. 41, § pr., 1 - 'L '32, pr., 1.-L. 33, § 1.-L. 34 L. 36, § 3.-L. 38.-L. 40, 2, 4.--L.43.L. 45.-L. 49.-.L. 57.-L. 58. IV-Ley1,1,4,5-L 3-L 4-L 10 V.-Ley 1. VI.-Ley 3. ro 1.-Ley 4,-L. 7.-L. 8.-.L. 9.-L. 15, § 3.-L. 17, § 1.-L. 19.-L. 20.-L. 21.-L. 25.-L, 29. -L. 32.-L. -35, pr.-Ji 38.-L. 41, pr.L. 46.-L;49, § pr., 1.---L. 50, § 1.-L. 54.L.56.--L.58.-L.59.-L.62.---L.63.-L.77.H.-Ley 6.-L. 7, § 7, 9,-L.8.-L. 11, 2.-L. 17.

;

1

Libro U!

1.-Ley 1, §6 I11.-Ley 8, pr.-L. 30.-L. 33, § 5.-L. 34.-L, 45, §2.-L.39,5.-L.40,pr.,2.-L.42, § 2, IV.-Ley1,2.-L. 2. V.-Ley 1.-L. 3, § 11.-L.8, 1.-L. 8, 1.-L. 9. L. 19, § 4.-L. 31, 1.-L, 37.-L. i*!.-L. 49. VI.-Ley 1, 3.-L. 6.-L. 7. Libro IV



-

. 1-Loy6 11.-Ley 1.-L. 5.-L. 8.-L.9, ,§ pr., 1, 3,8.-L. 11.-L. 13.L. 14, § 3, 7, 10,il.-L. 18.-L. 23, § pr., 2. 111.-Ley 1, §5,8.-L. 7, § pr., 1,3,7, 9.-L. 9, § 3. L. 25 y L. 27. IV.-Ley 2.-L. 3, § 4, 5, 7.--L. 7, § 3, 5,8,9.-L.'91 § 2.-L. 11, § pr,, 1,:3.-_L 13.-L;17.----L. 18, §2.-L. 20, § 1.-L. 22-L. 23..- L.. 24, § 4. -L. 27, § 1.-L. 21-L. 31.-L. 37, § pr., L. 38, pr.--L.- 40, pr.-L. 46, § 1-L. 50. V.-Ley 3, § i.-L. 7, § 2, 3.-L. 9. VI.-Ley 1, § 1.-L. 2.-L. 11-L. 15, § pr, 1.-L. 21,2.-L.23, pr. -L.:28, 8.-L28, § 4, 6.-L, 40.-L. 41..-L. 43.-L.46. . VIL-Ley 35-L4•56--L6- .9.z_L. 10, § 1.

VIII.-Ley 9,1 5.-L10.-L. 11.-L. 1.-.L. 13 § 8.-L. 21,. 9-.-L. 30.-L. 32, 2,- 3, 6, 1.. 43.. L. 83.-L. 34,IX -Ley 1, § 1,-&-L 3, § pr.,1.-L. 4, pr-L, ,, p .L. 6, § l 4 -L 7, § 2

-

Libró VII 1-Ley 4.-L. 5.-L. 7, § 2, 3.-L 9, 7.-L. 10. L. 13, §pr.,.2, 3, 8.-L. 14.-L. 15, § 5.L. 17, § pr., 2.-L. 23, g, 1.-L. 24.-L. 25, § 1, 2, 3, 5, 6.-L. 27, §pr,,1,3.-L. 2L-L. 31.-L. 32.-L. 33, 1..-L.6,* l,2.,-L..37, -L. 42.-L, 49.-L. 54.-L. 59, § 2.-L;61. -L. 68. 11.-Ley 1, § 1.-L. 3, § 2.-L. 6, § 2. IV.-Ley 1, § 1, 3.-L. 2, § 2.-L, 3, § l.-L. 24, pr.-L.27. -. V.-Ley 2, § pr., 1.-L. 5, § 1.-L. 6, § 1.-L. S. V1.-Ley5,4. . VII.-Ley lo, §-4.-L. 12, § pr., 1, 5.-.L. 14, pr.-L. . - - ¡5,-pr.-L. 18.-L. 20. VIII-Ley 1, pr.-L. 5.-Li 9, § pr., 1, 2. -.

.

Libro VIII

1 - ley 6.--7L. 9.-L 20.

't iE— § ' ig - • 'id § 'Li I -! 81 Al '6 '9 ".id § 'j rj - IRI 111 el § '11 «1 - 07 TE - 1 i '9 i - §' Sq-j xix oxqp

1 § 'oi "j-'i "4 § ' '1-2101 ' § ' £o'j-' 1 § 'st .rI1 'id § 'gg r1-id '97 ,'I-01 I-'d'1iI-'1'L'I-'f '119n1A• '[6] 8I-rLe'i-M

07 TJ-6'I-T £grI_.IIA 'T-id'tA9"I-iA 'j- i'0l'I-A jg 'I-67 '1-7 1'U 1 -0T 19 '1- Ip 'I-LT '91 'L '1 § 'g

*jP ' § '61 'I-LI 'I-'91 e'j-'j

.1. '9j

ad '91 'i- § 'fi 7 -U •J -6 "1-7 § 'f 11 § ' 'J-J 199-IJ 'i 7-•1 § '8L 'J- »¿L r1-id '9 'j _.g'99._.q9.rJ_.j9.q_.ç.r_ •

•L '1 -t

s ea 1-fg 'J-'81 i-•8'L1"I 'jd'jj "i—'i '6 "l - 'f 'Fi '2 S WI—i1

-'88 "112 'I68 "l-WJ •'i-,g '9 § '6 L91_

'T@ `1`08 -91. 'i-IL rI_7 § '9 '1-9 '99 '1 ' 'g § '9 .r199 q- 'id § '69 .rj_ - 'qrj_ r[_ §'gg I-1f .rL_.id '89 I-L9 .rj_ .rI_.Je qg •ri- çerJ_lt §'69 '1-89 I-1 § ' og 'i-c '1 'id § 168 .r_.g.rJ_.9 tJ_•f § .1: -91 '69'81i-8I'F1'9't'0i1 -0T ' § '8 1 L '1 § '9 T *a § ' wi-i

¡IX 0391 1 §'U `id § 'j jj it! 'glp 1

-•U ' 'f § ''I .j - .g § '81rj - .j § ' L'i-i1A

'it! '81 '1_1t7. 'T-0 .'i-g 'r

-'cg "1 - 8 § '08 'J - zd 'pí•'I-'81 "1

II&X o.zqi'z .89.rI.9181 .rJ_.g.r_. 'L .r -'8 'i § '9 -8f '99 'OF? '2 'f'I '91 ! '1 Á'J-,i

-7i'11 i—'OT

ix

oiq'

§ 'gj •'1-I'Li 'i-'8 ,'gLo-'A1 28 'I-'# '1 § 161 "19L "TL-''8 'J 'fi'!- 1 '81 '9 'F?8''I-TlI

-•1 § '88 'I - 9 '.ict § 'jg rj -g § § ')' !9 -Se ', '9 'd § '61 I-81 '1-8 • '.TJ rj_fLrj_.1d 'U 'I6 r1_8 '9 • ' 7 § '8 .rI_._.q 1—1 'id § 'p i-. § ' i 'r-i

oIrx

6T t-91 l -'81 'I-'ll "I-'L '9 § '01 11 'g 'í§ 'z, 'rj - ' c § ' 9 "i - ot 'p § 'o £sri—*iU '*Id § 7 'FggJ jg § § 119109 '-j 89 '1 - '[82] L9 rj-d '[1 g .rI_ L '9 '9 ' § '8 'I-i '7 § 161 "I-'B ',e § 16 Axoaqp'

'atTx-' §'6"I-W'L"I -

1 '8 § 'L9 i-' 7J-.3Ç 1'99 ":1 -19 "1 - '89 1-'9F? 'I'82 'I-'81 '81 "id'98 rJ__.id'68 rl'!ffI869T-i4 1 § '6 o'I-A 9iI-'fl8I-'Ç1I'AI ' -' 'f

§ '91 1-t1 'l-ld 'L Ç9r11 iii*x oaq

L&X

nIz oiq;'I

•I'S! ' § 'F!-62"1'09"l-'LT 'ÇJ '21 '8 '9 § '88'1 19§'9'08 '1--'8 'id • § "-i-'i § 'fi "i-'Z § 'g "j-'id '8 § '1'-1-*T1 '8! "1-71 1-I o.iqpj _'O'88'1_'9'9g.'1_'rI_'gg "1-9 § "it! 'jg 'q-id 'o "i-'i § LI 1'8 'it! '81. 'i-J "it! §'n "j-'id'9 'rj £a'1A1 • • •.. 2'9L'I-'ffl ' "j—'g "id § 'j •rj-.•9f .ri_..1 § 'L8 "!-'f2 "!-'C ' § '68 "I-'Zl 191 'fI § 'F?8"I-'i*'881-iI • - 'g'i11 'ii-i'r § '8 'I-2 ' § 'L T1_'01 '6 § 'i fri-'i

'

XI ozqp

§ 'L '1-9 •'I-i § '2 i-a '.( § ' JLe'j-j

'$1"J-'! I-9'J!'[--'01'1 §'°'i-,iii '6I-'8'fIII 'Á 'rf_.gg 'g RT § ' i-'i ME O1T'I -82 •'I - L9 'I - '.td '9 •'j — . 98 •':i•g § pg .rj - id 'i.-•i § '91 "1 -'1 'id § 'U '1- L - '[ 'g § ' r ox-'n.&

rj.jg

•çg .rJ_.og ":i•i "it! § '61 "1 91 rj_.gj 'rj—'jd 'a '1-'1'9"1-gLe'I---1A 18 'T-'6"I-' "it! fl'rj', 81'I-'91 'rj-'id '81 'l-'81 •'i-'id'Ii"i----'#5'9-M § '99 'JI 21 'rj_-j '81 r1--jd 'h 'rI_g ' § ' £ rj_'jjj

"Tutu -2 -













-.3Thoj.i

Títulos

L. 38, § 2.-L. 39.-L, 42, Pr. -.L. 49, § 1.L. 50.-L. 52, § pr., 2, 3. 11.-Ley 7.-L. 9, § pr., 1.-L. 11, § pr., 3,-L. 19, § 2.-L. 21.-L. 22, § 1.-.-L, 24, §2.-L. 28, § 2.-L 29.-. L. 31. - L. 36, pr. - L. 36.L. 38, pr.-L. 45, § 1,-.-L. 48, § 1.- L. 53.L. 58, § 2.-L. 60, § 7.-L. 61, pr. V.-Ley 5, § 2.-L. 8.-L, 20, § l.-L. 24,-L. 25.

Libro XX 1.-Ley 3, § 1.- L. 6.-L. 13, § 2,4.-L. 15, § pr., 2.-L. 16, § 3.-L. 25.-L. 30.-L.. 34, § 1. -L. 26, § 1. 11.-Ley 5, § 2. la-Ley 3.IV.-Ley 1, § pr., L-L. 3, pr,-L. 12, § 2,4.-L. 13. V.--.Ley 7, § 1.-L. 12, § 1. V1.-Ley 4, pr. - L. 8, § 1, 6, 8, 9. - L. 12, § 1. -L.14.

Libro XXI • •

1.-Ley 1, § 1, 2.-.-L. 4, § 5.- L.17, § 7.- L. 23 § 3, 4.-L. 25, § 4.-L. 30, pr.-L. 31, § 5, 6, 10, 21.-L. 38, § 11, 14.,-L. 43, § 5.- L. 45. L. 48, § 5, 8.-L. 50. - L. 51, pr. - L. 53.L, 51, § 1.-L. 64, pr.- L. 65, pr. JI.-Ley 16, § 2. - L 21, § 2, 3. - L. 23. - L. 29, § 2..-L. 39, § 1, 2.-L, 40.-L. 41, § 1.L. 56, § 2,6.-L. 57, pr.-L. 62, § 1.-L. 63, § 1..-L. 66, § 1.- L. 67. - L. 69, 13, 6.L.71.

Libro XXII L-Ley 1, § 3.-L. 3, pr. - L. 4, § 1.- L. 6, Pr.L. 15.- L. 17, § 1.- L. 21.- L. 23 .1.L. 257 § 1.- L. 27. - L. 32, § 1. - L. 37.• L. 38, § 1. - L. 40. - L. 41, § 1. - L. 43.L. 48. 11.-Ley 4, 1.-L. 5, pr.-L. 6. • 111.-Ley 10.-L. 3.-L. 14.-L. 18 § 2.- L. 20.L 25, § 3.--L. 26.-L. 30. .. IV.-Ley 2. V.-Ley-2, § l.-L. 4.-L. 5.-L. 14.-L. 15, pr. VI.-Ley 9, § pr., 3, 5.

Libro XXIII 11.-Ley 12, § pr, 4. - L. 17, § 2.: L 34, pr.L 43, * 2.-L. 44, § pr., 3, 5,-L. 45, § 5.L. 55, § 1.-L. 57, § J.-L. 59.-L. 60, § pr., 2, 8. - L. 6', § 2. - L. 63.- L. 66, pr.L 67, § pr., 1.-L. 68. III. - Ley 29.-L. 33.-L. 41, 2.-L. 43, § 1.-L44. -L. 46, § pr. 1,-L. 59, § pr., 1,2.- L. 60.L. 61, § 1.-L.67.-L. 68.-.-L. 69, § 2, 4.L. 75.-L. 76.-L. 78, § pr., 2, 3, 4, 5.-L. 79, pr. IV.-Ley 4.-L. 5, pr.-L. 7.-L. 10.-.--.L. 12, § 1, 3.-L. 15.-L. 17, pr.-L. 26, § 1, 3, 5.-L. 30.-L. , 32, § 1. V.-Ley 1, pr.-L. 3, pr.-L. 14, § 3.-L. 15.

Libro XXIV 1.-Ley 3, § pr., 6, 7, 12.- L. 4.- L. 5, § 2, 15,L. 7, § 6,-L 8 -L. 9, 1.-L. 11, § 2, 7..-.L. 17, pr. -L. 28,§ 5.-L. 31, § 9.-L. 32, § 9, 14, 18 24 -L. 39.-L. 44.- L 50, § pr., 55.-L. 66, §

111.-Ley 2., § 2.-L. 7, § pr., 1, 9,127 16.-L. 9.L, 10, pr. -L. 15, § 1.-L. 22, § 4, 6, 7.-L. 28.-L. 33.-L. 42, pr.-L. 44 § pr., 1.-L. 45.-L. 46.-L. 49, § 1.-L. ¿8.-64, § 5, 8.-L. 66., § 3, 6. 1.

Libro XXV

1.-Ley 3, § 1.-L. 5, § 1.-L. 8.-L. 11.-L. 15.L. 16. H.-Ley 3, § 4..-L. 6, § pr., 1, 2, 5.-L. 11, § S. -L 11-L. 15, § L-L. 18.-L. 22, pr.-

L. 27,

111.-Ley 1, § pr.. 1, 8, 12, 13, 16.-L. 3, § 8, 5.L. 5, § 2,4, 11, 25.-L. 8. IV.-Ley 1, § 1, 10, I4.-L. 4. V.-Ley 1, § 1.-L. 2, § 1. VI.-Ley 1, § 11, 12. VIL-Ley 1, § pr., 2.

Libro XXVI.

1.-Ley 2.-- L. 3, § 2.- L. 5, § 1. - L. 1. - L 8. -L9. 11.-Ley 8, § 3.-L. 10, § 2.-L. 11, § 4.- L. 27, § pr., 1.-L. 29. m.-Ley 8.-L. 10. IV.-Ley 5, § 4.-L. 8.-L. 10, pr. V.-Ley 4.-L. 5.-L. 7.-L. 9.-L. 28. VIL-Eptqr. del mismo.-Ley 1, § 2.-L. 5, § pr., 6, 1Ó.-.-L. 7, § 5, 10, 11.-L. 9, § 6.- L 23.L. 25-L. 28, § 1.-L. 29.-L 32, § 3, 6, 7. -L. 33, § 3 -L. 39, § 2, 5,10,18.-L. 42.L., 43, § 1.-L. 44, § pr., i.-L. 46, § pr., 1, 6. .-L. 47, 3, 4.-L. 48.- L. 55, § 1.- L. 61. VUL-Ley 1, pr.-L. 5, § 4.-L. 18. IX.-Ley 5, § 1.-L. 3, § 1, 8, 14,16.-L. 5.- L. 9. -L. 12,

Libro XXVII 1.-Ley 1, § 1 4, 7.-L. 3.-L. 6, § 17.- L. 8, § 3, 7, io.-L 13, § 1, 6,12.-L. 14, pr.- L. 15, § 6, 7, 9,14,15,16.-L. 28, pr. - L. 80, § 1.

-L. 31, pr.-L. 32.-L. 34.-L. 35.-L. 44, § 2.-L. 45, § 1.-L, 46, § 2. 11.-Ley 1, § 2. M.-Leyl,*3, 7, 15.-L. 7, § pr., 1.-L. 1.-. L. 16.-L. 20, § pr., 1. IV.-Ley 3, § 1, 6. V.-Ley 1, § 8.--L. 2.-L, '3. VIL-Ley 4, § 2, 3.-L. 7. VIII-Ley 1, § 2, 3, 5. 11.-Ley 1, § 2, 4.-L. 3, § 4, 5. - L. 5, § 3,15.L. 7, § 6.-L. 13. X.-Ley-6.-L. 7, § 1.-L. 10, § 1.

Libro XXVIII 1.-Ley 14.-L. 16, § 1.-Ii. 23.-L. 26. 11.-Ley 10.-L. 13, § 1, 2.-L. 16.-L. 19.-L. 23, pr. -L.5, § 1.-L. 26.-L.28,pr.,3.L. 29, § 5, 6, 7, 12. 13, 15. 111.-Ley 6, § 60,-Ii. 13.-Ii. 15.-L. 19, pr. IV.-Ley 3. -L. 4. V.-Ley 3, § 4.-L. 4, §1, 2.-L. 9, § 10, 13, 15.L. 15, § 1.-L. 17, § 5.-L. 19..-.-L. 21, PrL. 23, § 4.-L, 27.-L. 29.-L. 31, pr.-L; 40.-L. 52.-L. 53.-L. 54.-L. 57.-.-L. 59, § 5, 6, 7.-L. 66.-L...78, § 2.-L. 83, § 1.L. 85.-L. 86, § 1.-L. 90. -

J»nvufo) '9! "I-'ll 1'j "Ld § '1 £e1-'AJ id'j "-i--í §'gj "l-'#[ 1 -'U —l 0 T 161-'h1'í § '91-'8i-'i-'L1 ''11-ill 68 .r1._i § '9g i-'d 'g 'i- '1 §'61 "1-•L1i--g 't'91.i-'9! "i-'d9i-'ll 18 "I-'f'l '01 '6 '9 '9 * '81 '1 -' '2L 1 - § '99 i-'9 ' § 59 '11 -tj 'II § '99 'i- o ".id 'g 'q-'g 'j.'g 'g -'ad'' "I-'g i-t .'i •Oj "]

-sa Ç '91 § '9

-'i §1-sii't-'Jd-'9v'I-' ri I -fr '8 § '09 "I-'I § '8B "1-'9T 'T 'ti '01 'L'J §'L "j-' 'id § '9g "i-g

ud,99 '1-'8'f '1

uLz

oiq;

'j "ad 'g "-1 -,g1 'g §'o "1 - § '99 "1 -'19 1 -"1 § '19"1-6'? 'L'D"J-'t §'si—'t'# 'L$ '1-8 § ' s "it -a § ' It 191,0T § ' rt 'ii-, § ' ' ct'g 'i-on o'rnii.L ITXXX

•rI.• 'g 'g ' y 'd § 'g '/g •1•9 '1' §

o.iq'

'LI '1-LI '9 'Ç 'S 'g '9j "j-'id '91 •1-•

§

• ''i §'n T-'d '"i-' "i-' 'o § ' ILeT-'I

qI 'i 'L "Id § ' "j 'l "id § 'g "i -w § 'a "1 -'19 'ta 'T 81 91 '91 '9 '9 '8 '1 "id § &LL7I_.68•Jd9L '1 -'"it-'".u1 '69 '1 -'89 "16 'L § '19 "I-6 '1 • '9'

IAXXX o.zqp

-' §.'ç9 'j-''9 "]-'99 "j-'.zd "-I-'l: 'II "-1 - 'Ot "1 -'2 § 't9 'j—.'9gLø'1—'ODI1.O1fl.LJ.L

• 'Í"1"$ §'8"1-'fl'81 'fi '8'1 • a § ' 96 1-716 .rI_ • C88 l -"L ' § 'L8 '1-98 "I-"S' '1'8L 'i -id ' "- g 'g "it 'g § '1-'IL -1-'id '9 "I-1,9'1-'1'09 "i-zd '6"I-'fr'a 'd'g9j-9'0c'j-J §'g'i-'i'yo 'Ig "I'-'L'Q'P "i-e * 1r .9I "1-9 § 'ti 'I'8 '2 '9 § 'TT i-ot -9 "i -g "zd §'S "1-'SI 'Ql "Id § '1 A -'u § 'an 'iI-'aoi i-' § ' 101 "1-'68 "1 'iii § 'LL "1-'Ofr "I"L § 'tt -'g '.uI § 'úlp "1 - '1 "zd § '0 i - '88 "1 -eg 'i -E § '61 'i-' § 'LI "i -'i § ' £9'1-1

lxxx oiqpz

'.zd '911 "J'tI '1' '8 §'t1L "i-' 'gil "It § '96 '1-'96 "1-1 § 't6 "1-,9 § '16 '7.§ '9g'J—'OI't8"1—Id'g81--'6't

18 -'8 91.."i1-'C'8 ' IL "i-'6'0&"1 '8 § '69 "i-' § '89 '1-19 'rj'gg "1-'L9 •rJ-'ld '99'q-'1'89"1--.'9'09"i1-'1,'f' § '6t 'i[-'9 '8 § '1,t"T-'i § 't "I-'91 § 1-'1 §''I_'91t'i1_'1d'9$'n1'69

•1—a § '91 "i-'81 "11-'d 'g 'T1-'ld '1' £o'i-'i

AXXX o1q"x

.7 Gid •-



' '81 '1 - § '91 '1- '

'9 '1 § '09 "I-I § '9 'i "d

-

'61 "l-'L'I 'ti °'l-'IIA

'9 e'i-i

i-'c § ' e'i—'r

"li 'jg "1tI "i-'gI '01 i-'1 § '9 "1 - ' "1- uI ' J-'A

§ 'La "1 -'id '88 '1 -'L § '01 "1 -'6 "it'0! '6 '8 § '9 "iE-'8 "l-'I §'a"1-'6 § '1 ''1-'A1

'i § '01 -1-', .-'t §'9 TI-'1 §'T 't '06'1 —ad '98'J-'t"1'fr'Li'tk"1 -9.9 "-1-1 § '19 "I-'9fr "i-w 'a § 't '1

1T'1 § ' as "1-91 § 16T £9,1-11

-*id'O'i-'q'9''8i -'j "id'gj "j ' § 'u '1 'id '6 I - '8 •'I - '1 ' 'i P-'1

'81 "iI-'0t"1-I'tIi"iE-'1'08 '1

'id 'j "-j- § •rj_. 'g § '98 "1-'9 § '86 't-g 11 § '68'1

AIXXX oiqj'

— 'Id 81 "1-' '1 V a '19 '1 VgT

'.d '6 'i-a § 'L .rI_.l 1'lXI 61 "I-'tI '1"L '9 §'9 '1-1 § ,9 £vl-IIIA



-.

Va "l

-'6g 'it - '.id i'9 'i- qg "1 -LL "I--'I I—'1I •t 'g §'g rii §'oa —I —ad '61 1 -'ud '' •1-'gL"l-'Jd•'oT '- Lo'-j-'j

-'i § '9g "1-' § '19 1-9t § 'ai E1-11A 'oge'1-•A '6 "I'8 'T-'0I § '1 Áe'i -'si

.e'1---1

xlzx oiqp • '1 §,q "i-'c £e'1-'IIIA'T'B1 "1-i4'8s°1-'llA -



-'Jd'fr "1-'gp "1-'9'8'1I"1-'I'89 '--''g "1-'d '08 "l-'L § '01 'q--'d' •'1-'9 "i-' § 't "i-'ad 'g "1-'8 § 'T £e'I-'IA -

-f -







• •It1taJ•

ID ±DSTILA^i DIGESTORUM SEU PANDECTARUM PARS QUARTA (JJMBILICUS)

PARTE CUARTA DEL 11GESTO

PANDECTAS DEL SEIS` OR JUSTINIANO (MEDIO)

LIBRO VIGÉSIMO

LIBER VICESIMUS TIT. 1

.

TÍTULO 1

DE PIGNORIBUS El HYPGTHECS, El (1) QUALIIEE EA CONTRAflANTUR, ÉT DE PACP1S EORTJM

DE LAS PRENDAS É HIPOTECAS, DE CÓMO SE CONSTITUYA N , Y DE SUS PACTOS

[Cf. Cod. VIII. U (13) .17 (16). 22(6!). 2 (22. 35 (34).]

[Véase Cód. VIII. 14 (13). 17 (16). 22 (21). 23 (22). 35 (34).]

1. PAPINIANTIS libro XL (2) Responsorurn. Conventio generalis in pignore dando bonorum vel postea quaesitorum recepta est; in speciem aatem alienae rei collata conventione, si non fuit ei, qui pignus dabat, debita:, postes debitori dominio quáesito difficilius creditori . qui non ignoravit alienuin, utilis actio dabitur, sed faeiliorerit (3) possidenti retentio. -

,

§ 1.—Servo pignori datopeeullum eius creditor citraconventionein specialiter super eo eonceptam frustra distrabit, nec interest, quando servus domino pecnliurn acquisier(t (4).

1. PAPII1ANo; Respuestas, libro XL—Está admitida la convención general de dar en prenda tedes los bienes, 6 los adquiridos después; pero hecha la convención en el caso de ser ajena una cosa, si no fué debida á aquel que Ja daba en prenda, adquirido después para el deudor el dominio, con más dificultad se dará la acción útil al acreedor que no ignoró que la cosa era ajena, pero será más fácil para el que la posee su retención. § 1.—Dado en prenda un esclavo, inútilmente vende su peculio el acreedor sin convención :espe.

cialmente hecha sobre esto, y no importa en qué tiempo hubiere el esclavo adquirido el peculio pa rS su señor. . . . . 2.—Al darse en prenda un predio, se convino expresamente que también los frutos estuviesen en prenda; consumidos estos de buena fé, no será oblio-ado á restituirlos el comprador por la acción útil erviana; porque plugo que el derecho de freñda no se extinguiese ni por la usucapión, pues la persecución de la prenda es distinta de la demandado dominio; lo que es de otro modo tratándose de. los frutos, que nunca fueron del deudor. § 3.—Se convino en un pacto, que no pagados los intereses para cierto día, los frutos de las hipotecas se compensarían por los intereses hasta el limite del interés legitimo. Aunque en un plinel' pie se hubieren comprendido en laestipuiaeión menores intereses, pareció bien, sin embargo, que. no fuese nula la convención, puesto que nohabiÓndo se pagado para cierto día un interés menor, perfectamente pudieron prometerse al estipulante los intereses legales mayores. § 4.—Habiendo una mujer donado á su marido -

§ 2—Quum praedium pignori daretur, nomina-

tim, uf; fructus quoque pignori essent, convenit; Sos consumtos bona fide•emtor utili Serviana restituere non cogetur; pignoris etenim eausam nec usuca'pione periini placuit, quoniam quaestio pignoris ab intentione dominli separatur; quod in frutlbus disgimile est, qui nunquam debitoris.fuerunt.

• § 3.—Paetop1acnit uf; ad diem usuris non sohi-

'tis frnctus hypothecarum usuris compensarentur

fin¡ Iegitimae usurae. Quamvis exordio minores in Stipulatum venerint, non esse tamen irritam conventionem placnit, quum ad diem minore foenore non soluto legitimae maiores usurae stipulanti recte Promitti pofuerunt.

§

4.—Quum praedium uxor viro donasset idque

• r, omiteta ¡ial;

(2) II., Ha?.

.

.

. •

.

(3) cr e d itori,inserlan ¡Ial. Vulg. (4) ¡Ial. V&q.; aquisierat, el códice Fi.

nIaEsTO.—LIBkO XI: TITULO 1

praedium vir pignori 4edisset, post divortiunl nulier possessionem praedil sui recuperavit, et idem praediúm ob debitum viri pignori dedit; in ea duntaxat pecunia recto pignu8 a muliere contraetum apparuit, quam offerre viro debult mejiere praedio facto, scilicet si maiores sumtus, quam fructus fuissent, qiios vir ex praedio percepit; etenlin iii ea quantitate proprlum mulier negotium geesisee, non alienum suseepiese videtur.

2. IDimm libro XII. Respon.sorum.— Fideluosor, qui pguora ve! hypothecas suscepit, atque .ita pe1unia8 solvit, si man:datí agat, ve! eum co agatur, exeinplo creditoris etiem cUlpam aestimarl oportet; ceternm indicio, quod de pignore dato proponitur, convenir¡ non potest. 8. IDEM libro XX. Quaeationum.— Si superatus sit debitor, qui rem suam vindicabat (1), quod suam non probare! (2), aeque servanda cnt creditori actio Serviana probanti, res iii bonis eo tempore, quo pignus contrahebatur, ililu.s fuisse; sed et si victus siL debitor vindieans heroditatem, ludex actionis Servianae neglecta de hereditate dieta senteatia pignoris causam inspicere debebit. Atquin aliud in legatis et libertatibus dictum est, quum seeundum eum, qui legitimam hereditatem vindieabat, sententia dicte est. Sed creditor non bono legataniis per omnia comparatur, quumlegate quidem aliter valere non possunt, quam si testementum ratum osee coustaret; enimvero fien potest, ut el pignus recte siL acceptum, nec temen ab eo lis bene instituta.

§ l.—Per iniuriam 'ietus apud iudicium rem,

quain 'petierat, postea pignori obligavit; non plus

habere creditor potest, quam habet, qui pignus dedit ergo summovehitur rei Iudicatae exceptiono, tánietei maxíme nullani propriam, qui vicit, actioneni exercere possit; non enim quid ¡Ile non babult, sed quid in ea re, quae pignoni date est, debitor habuerit, cousideranduzn est. • 4. GAWS libro singulari de formula hypothecarie (3).—Contrabitur hypotheca por .paetum conventum, quuni quis paciscatur, itt res eius propter sliquam obllgationem sint hypothecae nomine obligatee; neo ad rein pértinet, quibus fit verbis, sientIest et in his obligationibus, quae consensu contrahuntur: Et ideo et sine scriptura si convenit, ut hypotheca oit, et probari poterit, res obligata cnt, de que convenuiut; Ilunt enim de bis scrlpturae, u!, quod ae.tum est, per cas facilius probar¡ posoit (4), et sine .his autem valet, quod actum coL, si habeat probationem, sfeut et nuptine sunt, licet teetationes in seniptis habitee non sunt.

5. MARCIANUS libro singular¡ ad formulam

(1) Taur, según correcci$n del c64ke FI., Br.; non probat, según la escritura or(gina.L (2) Según correcc,cn aelcdice Fi.: probat, según la escritura originaL

un predio, y halendo el marido dado en prenda este predio., la mujer recuperó despues del divorcio la posesión de su propio predio, y dió en prenda esto mismo predio por deuda del marido; pareció que la prenda se constituyó debidamente por la mujer solamente por aquella cantidad, que debió ofrecer al marido bebiéndose mejorado el predio, esto es, si hubiesen sido mayores los gastos, que los frutos, que el. marido percibió del predio; porque respecto á esta cantidad se considera que la mujer fu.é gestora de su propio negocio, y no tomó á su cago e! ajeno.

2.

EL MISMO;

Respuestas, libro 111.—Si el fia-

dor que recibió prendas 6 hipotecas, y que de este modo pagó cantidades, ejercitara la acción, de mandato, 6 si contra él se ejercitare, debe estimarse también la culpa 4 semejanza que respecto del acreedor; pero no puede ser demandado en el juielo que se propone gobre la cosa dada en prenda. 8. EL MISMO; Cuestiones, libro XX.—Si hubiera sido vencido el deudor, que reivindicaba una cose suya, porque no probase que era suya, también se habrá d. reservarla acción Serviana al acreedor, queprobase que la cosa habla estado entre sus bienes al tiempo en que se constituía la prenda; pero también si hubiera sido vencido el deudor que reivindicase la herencia, el juez de la acción Serviana deberá examinar la causa de la prenda, habiendo prescindido de la sentencia pronunciada respecto de la herencia. Cierto que se ha freho otra cosa en cuanto fi los legados y fi las manumisiones, cuando se ha pronunciado sentencia fi favor del que reivindicaba la herencia legitima. Pero el acreedor no se compara bien en todo 4 los legatarios, porque losados no pueden ciertamente ser válidos de otro modo, que constando que el testemonto es válido-,mas puede suceder, que la prenda haya sido debidamente recibida, pero que el lItigio no haya sido bien entablado por aquél. § 1.—Uno que injustamente habla sido vencido en juicio, obligó después en prenda la cosa que habla demandado; el acreedor no puede tener más -que lo que tiene el que dio la prenda; luego será repelido con la excepción de cosa juzgada, aunque especialmente no pueda ejercitar ninguna acción propia el que venció; porque no se ha de considerar qué derecho no tuvo él, sino cuál haya tenido el deudor en la cosa, que fué dada en prenda.

4. Gayo; De la fórmula hipotecaria, libro único.—Constitúyese la hipoteca por pacto convenido, cuando alguno pacte que sus bienes estén obligados fi titulo de hipoteca por causa de alguna obligación; y no hace al caso con qué palabras se haga, as! como sucede también en las obligaciones, que se contraen por el consentimiento. Y por esto, también si se convino sin escritura que haya hipotecs, y se pudiere probar, quedará obligada la cosa sobre que convienen; porque se hacen escrituras sobre estas cosas, para que más fácilmente pueda probarse con ellas Jo que se trató, pero también sin ellas vale lo que se trató, si tuviera prueba, as! como también subsisten las nupcias, aunque los testimonios no se hayan consignado por escrito. 5.

MARCIANO;

Comentarios d la fórmula hipo-

(2 ad formulan, hypothc*riam, ¡Ial. (t) M.I. Vuig.; poterit, el códice F..

DIGESTO,—LIBRO

h1jpotlzecar-iam.---Res hypotheeae dan posse scien-

dum cst pro quacunque obligatione, sive mutua pecunia datur, sive dos, sive emtio vel venditio contrahatur, vel etiam locatio et conductio, vel mandatum, et sive pura oit obligatio, vel in diem, ve! sub conditioue, et sive in praesenti contracta (1), uve etiam praecedat; sed et futurae obligationis nomine dan possunt; sed et non (2) solvendae omnis pecuniae causa, verum ctiam de parte eius, et vel pro civili obligatione, vel honoraria, vel tantum. naturali5 sed et ja conditionali obligatione non alias obligantür, nisi conditio extiterit. 1.—Inter pignus autem et hypothecam tantum nominis sonus differt. § 2.—Dare autem quis hypothecam potest uve pro sua obligatione, uve pro aliena. 6.

ULPIANUS

libro LXXIII. ad Edictum.--

Obligatione generali rerum, quas quis habuit, habiturusve sit, ea non continebuntur, quae venisimile.est, quemquam specialiter obligaturum non fuisse, utputa supeliex; item vestisrelinquendaest debitoni, et ex mancipiis, quae in eo usu habebit, ut. certum Sit, eum pignori daturum no» fuisue; proinde de ministeriis eius perquam el necessariis, vel quae ad affectionem eme pertineant,

7.

PAULUS

libro LX VIII. () ad Edictum.—

ye! quae ja usum quotldianum habentur, Serviana non competit. 8. ULPIÁNUS

libro LXXIII. ad Edictum.—De-

nIque concubinam, filios naturales, alumnos, constat generali obligatione non contineni, et si qua alia sünt huiusmodi ministeria.

xx: TiTULO 1



9

tecaria, Libro único.—Se ha de saber, que se puede

dar en hipoteca una cosa pon cualquiera obligación, ya si se dá dinero en mútuo, ya si dote, ya si se celebra compra ó venta, ó también locación y conducción, ó mandato, y ya si la obligación es pura, ó á término, ó bajo condición, y ya sien el contrato presente, ya..ts.mbién si le precediera; pero también pueden darse con motivo de una obligaeióñ futura; pero asimismo por causa de pagar no toda Ja cantidád, sino, aún una parte de ella, y ó por obligación civil, ú honoraria, ó solamente natural; mas respecto de una obligación condicional no se obligan de otro modo, sino si se hubiere cumplido la condición. § 1.—Mas entre la prenda y la hipoteca hay tan sólo, la diferencia del sonido de la palabra. § 2.—Pero cualquiera puede dar hipoteca ó por obligación suya, ó por la ajena. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro 6. LXXIII.—En la obligación general de los bienes

que cualquiera tuvo, ó que haya detener, no se comprenderán aquellos que es verosímil que alguno no habría de haber obligado especialmente, por ejemploj el ajuar; asimismo se ha de dejan al deudor el vestido, y de los esclavos, los que tuviere para tal uso, que sea cierto que él no los habla de dar en prenda; por consiguiente, respecto de los servicios que le son muy necesarios, ó de las cosas:que pertenezcan ásu particular afecto, 7. PAULO; comentarios al Edicto, libro LXVIII. —ó que se tienen para uso cuotidiano, no compete

la acción Serviana.

ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro 8. LXXIII.—Finalmeite, la concubina, los hijos na-

turales, y los alumnos, consta que no se comprenden en la obligación general, y tampoco otros dependientes que hay semejantes á estos.

• 9. Gsius libro-IX. (4) ad Edictun provinciale.—Sed et quod ad eas res, qn as eo tempore, que

9. Gro; Comentarios al Edicto provincial, Libro IX. —Pero también debe observarse lo mismo en cuanto á aquellas cosas que tuvo entre sus bienes al tiempo en que pactaba. § 1.—Lo que se refiere á la compra y venta, puede referirse también á la pignoración.

10 Ui,.rius libro LXXIII ad Edzctum - Si debitor res suas duobus simiil pignori obligaverit • ita, ut utrique in solidum obligatae essent, singuli ¡u solidum adversas extraneos Serviana uteutur, inter ipuos autem si quaestio moveatur, possidentis • jneliprem eme conditionem; dabitur enim posci- denti hace exceptio «si non convenit, ut eadem res mihi quoque pignori euset» (5). Si autem id actum fuenit, ut pro partibus res obligarentur, iitilem actionem competere et inter ipuos, et advers'u.s • extraneos, per quam dimidiarn partis possessionm (6). apprehead ant singuli (7).

10. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXIII.—Si el deudor hubiere obligado en pren-

11. Muiciurijs libro singular¡ ad forrntilam hypothecariarn.—Si is, qui bona Reipnblicae jure

11. MARCIANO; comentarios á la fórmula hipotecaria, libro inico.—Si el que con derecho ad-

paciseebatur, la bonis hab'uit, idem observan debet. § 1.—Quod emtionem venditionemque recipit, ctiam pignorationem recipere potest.

administrat, mutuam pec.uuiam pro ea aceipial, potest rem eme obligare. (i) contractus est, Ha!. Va!g. 2) solurn. inserta Ha!. 43) LXXIV., Ha!.

4) X., Ha!.

TOMO 11-2

da sus bienes á das simultáneamente, de suerte que estuviesen obligados á ambos por el to4o,.ca da uno usará por el todo contra extraños de la &cción Serviana, pero si entre los mismos se rnoyie,ra controversia, es mejor la condición del que posee; porque Be dará al poseedor esta:excepción: «si no se convino que la misma cosa la tuviese, yo también en prenda». Pero si se hubiere tratado que los bienes estarlan obligados por las porciones, compete acción útil, así entre los niismos, corno contra los extraños, por Ja cual cada uno tomará la posesión de la mitad.

ministra bienes de la República, recibiera por ella dinero en mútuo, puede obligar bienes de Ja misma.

(5) iii soliditm, a&ivna la Volg. 6 partem possessionis, Hal. in eonfeiso esi, adiciona Ha!.

(j)



niansro—tinno

§ 1.—Si &p (1) [rnutuus pignoris usus pro credito] facta sit, et ¡u fundum, aut in aedes ahquis inducatur, eousque retinetpOssessionem pignoris loco) donee illi pecunia solvatur, quum iii usuras fructus percipiat aut locando, aut ipse percipiendo habitandoque; itaque si amiserit poseessionem, solo¡ in factum actione uti. § 2.—Ususfructus an posait pignori hypotheeaeve dan, quaesitum est, sive dominus propnietatis convenenit, sive lije, qui solum usumfructum. habet. Et scribit Papinianus libro undecimo Responsorum, tuendum creditorem, et si velit eum creditore proprielarius agere, «non esse ej ius uti frui Invito se», tali exceptione eum Praetor tuebitur, «si non inter ereditorem et eum, ad quem ususfructus pertinet, convenerit, ut ususfructus pignori sit»;"iiam et qu.um emtorent ususfructus tuetur Practor, cur non et credjtorcm tuebitur? Eadem ratione et debitori obiicietur exceptio.

§ 3.—Tura praediorum urbauorum pignori dan non posauni; igitur nec convenire possunt, ut hypothecac sint.

XX: TITLrLO 1

*

§ 1.—Si se hubiera hecho anticresis [usó rnútuo de una prenda por un crédito], y alguno fuera introducido en un fundo, ó en una casa, retiene la posesión en lugar de prenda hasta tanto que se le pague su dinero, puesto que por los intereses percibirá los frutos, 6 dándolos en arrendamiento, 6 percibiéndolos él mismo, y habitando; y as!, si hubiere perdido la posesión, suele usar de la acción por el hecho. § 2.—Se preguntó, si podría darse en prenda 6 en hipoteca el usufructo, ya si hubiere convenido en ello el dueño de la propiedad, ya si aquel que tiene sólo el usufructo. Y escribe Papiniano en el libro undécimo de sus Respuestas, que se ha de amparar al acreedor, y que si el propietario quisiera alegar contra el acredor, «que éste no tiene derecho para usufructuar contra su voluntad», el Pretor ¡o amparará con esta excepción, «si entre el acreedor y aquel á quien pertenece el usufructo no se hubiere convenido que esté en prenda el usufructo»; porque amparando también el Pretor al comprador del usufructo, ¿porqué no amparará asimismo al acreedor? Por la misma razón la excepción perjudicará tambien al deudor. § 3.—Nó pueden darse en prenda las servidumbres de los predios urbanos; por consiguiente, tampoco puede convenirse que estén en hipoteca.

12. PAULUS libro LXVIII. (2) ad Edictum.— Sed un viae, itineris, actus, aquacductus pignoris conventio locum habeat, videndum eme Pomponius alt, ut, si (8) taus pactio fiat (4), quamdiu pecunia soluta non siL, lis servitutibus creditor uta' tur—scilicet si vicinum tundum habeat—, et si intra diem certum pecunia soluta non sit, vendere cm vicino liceat; quae sententia propter utilitatem contrahentiuni admittenda est.

12. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro LX VIII —Pero dice Pomponio, que se ha de ver si tendrá lugar la convención de prenda respecto de las servidumbres de camino, paso, conducción, y acueducto, para que si tal pacto se hiciera, el acreedor use de estas servidumbres—por supuesto, si tuviera un fundo vecino—, mientras no se hubiese pagado la deuda, y para que si dentro de cierto día no se hubiera pagado la deuda, le sea licito al vecino venderlas; cuya opinión se ha de admitir por utilidad de los contratantes.

18. Maciwus libro singular¡ ad formulam hypothecariam. - Grege pignorE obligato, quae postea nascuntur, tenentur; sed et si prioribus capitibus decedeutibus Lotus grex fuenit renovatus, pignori tenebitur.

18. M&RcIAsto; Comentarios d la fórmula hipotecaria libro único.—Obligado en prenda un rebaño, quedan obligadas las crias, que después nazcan; pero también estará obligado en prenda, si muriendo las primeras cabezas se hubiere renovado todo el rebaño. § 1.—El esclavo A quien se dejó la libertad bajo condición, también podrá ser dado en hipoteca, por más que se extinga la prenda cumpliéndose la condición. § 2.—Habiéndose determinado que puede recibirse en prenda una cosa pignorada, mientras se debe una y otra deuda, queda obligada la prenda al seguido acreedor, y se le ha de dar as! excepción, como acción útil. Pero si el dueño hubiere pagado la cantidad, se extingue también la prenda. Pero puede dudarse, si al acreedor so le haya de dar, ó no, acción útil por razón del dinero pagado; porque, ¿qué se dirá, si la cosa hubiere quedado libre? Y es verdad lo que escribe Pomponio al libro séptimo de sus comentarios al Edicto, que si verdaderamente debe dinero este cuya deuda fué dada en prenda, cobrado aquél, deberá el acreedor hacer compensación consigo mismo; pero si aquél hubiere debido una cosa corporal, y la hubiere entregado, habrá de quedar en calidad de prenda en poder del segundo acreedor.

§ L—Statuliber quoque dan -hypothecae potent, hect conditione existente evaneseat pignus. § 2.—Quum pignoni rem pignoratam accipi posse placuerit, quatenus utraque pecunia debetur, pignus secundo creditoni tenetur, eL tam exceptio, quam actio utilis ci danda ecL. Quodsi dominus solverit pecuniam, pignus queque perimitur. Sed potest dubitari, numquid creditori numorum solutorum nomine utilis actio danda alt, an non; quid enim, si res soluta fuerit? EL verum est, quod Pomponius libro septimo ad Edictum scribit, si quidem pecuniam debet le, cuius nomen pignori datum est, exacta ea ereditorem sectim pensaturum (5); si vero corpus is debuerit, et solverit, pignoris loco futurum apud secundum ereditorem.

(1) [pro credigo muuapgnoI!s dnlio 84 pos, essio,—mú4ua retención y posesión de una prenda por un crédito-,J otros en ¡ial. Ha!. XXI ( 2) LV.,

(3; Ha!.; si, omítela e! códice F.

(4) ¡ial. Val9.; ut inserto el códice FI. -

(5) exactana a erejitore se compensaturum, Ha!. i'ulg.

DIGESTO.—LIBRO XX TÍTULO 1

§ 3..—Et in superfieiariis legitime consistere creditor potest adversus quemlibet possessorem, sive tantum pactum con ventum de hypotheca intervenerit, sive etiam possessio tradita fuerit, deinde amiesa Bit. §. 4.—Etiam si creditor indicaturn debitorem fecerit, hypotheca manet obligata, quia suas conditiones habet hypohecaria actio, id est, si soluta est pecunia, ant satisfactum est, quibus cessautibus tenet; et si eum defensore in personam egero, hect is mihi satiedederit, et damuatus siL, aeque bypotheca manet obhlgata. Multo magia ergo si in personam actum siL sive cum reo, sive cum lldeiussore, sive curn utrisque pro parte, hicet damnati sint, hypotheea manet obligata; neo per hoe videtiir satisfactum creditori, quod habet iudlcati actionem.

§ 5.—Si sub conditione debiti nomine obligata

Bit bypotheca, dicendum est, ante conditionem non

recto agi, quum nihil interim debeatur; sed si sub conditione debiti conditio venerit (1), rursus agere poterit. Sed si praesens sit debitum, hypotheca viro sub conditione, et agatur ante conditionem hypothecaria, verum quidcm est, pecuniam solutam non eme, sed auferri hypothecam iniqunm est; ideoque arbitrio indicis cautiones interponeudae sunt: «si conditio extiterit, neo pecunia solvatur, restitui hypothecam, si in rerum natura sit».

§ 6.—Propter usuras quo que si obligata sit hypotheca, usurae solvi debent. Idem et in poena dicomas. 14. ULPIANUS

libro LXXIII. ad Edictum.—

Qnaesitum est, si nondum dios pensionis venit, an et medio tempore persequi pignora permittendnm siL? Et puto, dandam pignoris perseeutionem, quia interest mea; et ita Clsus scribit.

§ 1.—Ex quibus casibus (2) natnra1i obligatio consistit, pignus perseverare eonstat (3). 15. GAIUS Libro singulari de formula. hypothecaria (4).—Et quao nondum sunt, futura tamen

sunt, hypothecae dari possunt, ut fructus pendentes, partus ancillae, fetus peeorum, et ea, quae • naseuntur, sint hypothecae obligata; idque servandum est, sive dominus fundí (5) convenerit ant de usufructu, aut de bis, quae nascuntur, sive is, qui uswnfructum habet, sieut lulianus seribit. § 1.—Quod dicitur, creditorem probare debere, quum conveniebat, rem in 'bonis debitoris fuisse, ad eam conventionem pertinet, quae speeialiter faeta est, non ad ¡11am, quae quotidie inseri solet cautionibus, ut epecialiter rebus hypothecae nomine datis cetera etiam bona teneantur debitoris, quae nunc habet, et quae postea aequisierit, perinde atque si specialiter hae res fuissent obhigatae. § 2.—Qui res suas iam obhigaveriut, et -al¡¡ sed) evenerit,Ea. (2 causs, Vutg.

(3) ¡Ial. Vea9.; consiiti, según cosa;nl>re en et códice F.



11

§ 3.—También tratándose de superfi ciar¡ os puede el acreedor estar legítimamente asegurado Contra cualquier poseedor, ya si solamente hubiere mediado paetoeonvenido sobre hipoteca, ya si también hubiere sido entregad ala posesión, y después se haya perdido. § 4.—También si el acreedor hubiere hecho que haya sido condenado el deudor, permanece obligada la hipoteca, porque la acción hipotecaria tiene sus propias condiciones, esto es, si se pagó la den. da, 6 si se chié satisfacción, sin lo que, subsiste; y si yo hubiere ejercitado la acción personal contra el defensor, aunque éste me hubiere dado fianza, y haya sido condenado, permanece igualmente obligada la hipoteca. Luego con mucha más razón si se hubiera ejercitado ha acción personal, ya contra ci deudor, ya contra el fiador, ya contra ambos por su parte, aunque hayan sido condenados, permanece obligada la hipoteca; y no parece que se satisfizo al acreedor por esto de que tiene la acción de cosa juzgada. § 5.—Si se hubiera obligado la hipoteca por razón de lo debido bajo condición, se ha de decir, que no se demanda convenientemente antes de cumplida la condición, pues nada se debe mientras tanto; pero si se hubiere cumplido la condición de lo debido bajo condición, podrá demandar de nuevo. Mas si ha deuda fuera de presente, y la hipoteca bajo condición, y antes de cumplida la condi. ción se çjercitaia la acción hipotecaria, ciertamente es verdad que no se pagó la deuda, pero es injusto que se quite la hipoteca; y por ello se han de imponer fi arbitrio del juez estas cauciones: «si se hubiere cumplido la condición, y no se pagase la deuda, que se restituya la hipoteca, si existiera». § 6.—Si la hipoteca se hubiera obligado también por los intereses, deben pagarse los intereses. Lo mismo diremos también respecto fi la pena. ULPIÁNO; Comentarios al Edicto, libro 14. LIXIIL—Se preguntó, si aun no venció el dÍa de

una pensión, ¿se habrá de permitir que también en el tiempo intermedio se persiga la prenda? Y opino, que se ha de dar la persecución de la prenda, porque me interesa; y así lo escribió Celso. § 1.—En los casos en que subsiste obligación natural, consta que permanece la Prenda.

15. GAYO; De la fórmula hipotecaria, libro únjco.—También pueden darse en hipoteca las cosas que aun no existen, pero que han de existir, dé suerte que los frutos pendientes, el parto de las esclavas, el feto de las reses, y lo que nace, queda obligado en hipoteca; y esto se ha de observar, ya si ó sobre el usufructo, ó sobre lo que nace, hubiere convenido el dueño del fundo, ya si aquel que tiene el usufructo, como escribe Juliano. § 1.—Lo que se dice, que el acreedor debe probar, que cuando se hacia el convenio la cosa estuvo entre los bienes del deudor, se refiere fi la convención que se bizó especialmente, no £ aquella que diariamente suele añadirse fi las caucione1, para que dados en hipoteca especialmente unos bienes, queden también obligados los demás bienes del deudor, que tiene en la actualidad, y los que después hubiere adquirido, lo mismo que si estos bienes hubiesen sido obligados especialmente. § 2.—Los que ya hubieren obligado sus bienes, (1) ad formulam hyothecaiiam1 IfnI. 5) fundi, ornil da

DIGESTO.—LIBRO XX: TÍTULO 1

cundo obligánt credit;ori, ut effugiant periculuni, quod solerit pati, qui saepius easdeni res obligant, praediceie solent, ahí nulli rem obligatam esse, quam forte Lucio Titio, ut iu id, quod excedit piloreni obligatiolieni'res sit obligata, ut sit pignori hypothecaeve id, quod pluris est (1), ant solidum, quin primo debito liberata res fuerit. De quo videndum est, utrurn hoc ita se habet, si et conveuiat, an et si simpliciter convenerit de eo, quod exccdit, ut sit hvpotheeae; et solida ros inesse conven tioni videtur, quuiu a primo creditore fucrit liberata. An adhuc pars? Sed illud magis est, quod prius diximus.

16.

MAItcrANtrs

libro singulari ad forniulant

hypothecari am--Si fundas hypothecae datus sit,

deinde alluvione maior faetus est, totus obligabitur. § 1—Si nesciente domino res cius hypothecae data sit, deinde postea dominus ratu.m habuerit, dicendum est, hoo ipsunl, quod raturn babet, yoluissse cual retro recurrere ratihabitionern () ad illud tempus, quo couveuit; voluiitas autem fere eorurn denium servabitur, qui et pignori date 1)OSSUflt. § 2.—Si res hypothecae data ;oste mutata fuent, aeque hypotliecaria actio competit, vluti de domo data hypothecae et horto (3) facta; item si de loco convenit, et domixs facta siL; item de loco dato, delude vi.neis ja co positis. § 3. -. In vindicatione pignonis quaenitur, an rem, de qua actum est, possideat is, cum que actum est; nam si non possideat, ncc dolo feeenit, quominus possideat, absolvi debet; si vero possideat, et ant pecuniam solvat, aut rem restituat, aeque absolveudus est; si vero ucutruni lioruin faciat, condemnatio sequetur. Sed si velit restituere, nec possit, forte quod res abest, el buge est, ve¡ (4) in provinciis, solet cautionibus res explicani, uam, si caveret se restituturum, absolvitur. Sin vero dolo quidein deiit possidere, sunima autein ope nisus non posSit i-em ipsam restituere, tanti condeinna.bitur, quanti actor in litem iuraverit, sicut in cetenis 111 reru actbonibus; nain si tanti condemnatus esset, quantum debeictur, quid proderat in rem actio,um qu et personam ageudo idem cousequeretui? § 4.—Interdum etiam de fructibus arbitran de.bet hudex, ut ex quo lis inchoata sit, ex co tempore etiam fructibus condernnet. Quid enim, si minoris sit praedium, quam debetur—itani de antecedentibus fruetibus nihil potest pronuutiare, nisi (5) exteut, et res non sufficit—? § 5.—Creditor hypothecani sibi per seuteiitiani adiudicatam quemadruodum habiturus sit, quaeritur, nain doniinium oms vindicare non potest. Sed hypotbecania agere potest, et si exceptio obiicicl)

Ut si—p1uii et, úmOe1a. !I'iL 2) iati1,ahitioneij, orn, Lela ¡Ial. Ii'ireo, [Ial

y los obligan á otro segundo acreedor, para evitar el riesgo que suelen correrlos que obligan muchas veces los mismos bienes, suelen manifestar que la cosa no está obligada á otro ninguno, mas que, por ejemplo, á Lucio Ticio, para que en aquello que excede de la primera obligación quede obligada la cosa, de suerte que sirva para prenda ó hipoteca lo que vale de más, ó la totalidad, cuando la cosa hubiere quedado libre de la primera deuda. Sobre lo cual se ha de ver, si esto será as¡, si también se conviniera, ó aun si simplemente se hubiere convenido, respecto de lo que excede, que quede en hipoteca; y se considera que toda la cosa se comprende en la convención, cuando la cosa hubiere quedado libre del primer acreedor. ¿Y si acaso una parte? Pero es más cierto lo que autos hemos dicho. 18. MARCIANO; Comentarios d la fórmula hipotecaria, libro único.—Si se hubiera dado en hipo-

teca un fundo, y después se hizo mayor por aluvión, todo él estará obligado. § 1.—Si ignorándolo el duefio, se hubiera dado en hipoteca una cosa suya, y después el dueflo lo hubiere ratificado, se ha de decir, que por esto mismo que lo ratifica, quiso él que la ratificación se retrotrajese al tiempo en que se hizo la con vención pero de ordinario se cumplirá la voluntad solamente de aquellos que también pueden dar en prenda. § 2.—Si la cosa dada en hipoteca se hubiere altejado después, compete igualmente la acción hipotecaria, como respecto de una casa dada en hipoteca y convertida en huerto; asimismo, sise convino respecto de un solar, y so hubiera hecho una casa; igualmente, si habiéndose dado un terreno, después se plantaron en él viñas. § 3. —Exáminase en Ja reivindicación de la prenda, si posea la cosa de que se Lrató aquel contra quien se ejercitó la acción; porque si no la poseyera, ni con dolo hubiere. hecho que no la posea, debe ser absuelto; pero si la poseyera, y ó pagase la deuda, ó restituyese ]acosa, igualmente debe ser absuelto; mas si no hiciera ninguna de estas dos cosas, se seguirá condena. Pero si quisiera restituirla, y no pudiera, acaso porque no está presente la cosa, y está lejos, ó en una provincia, suele resolverse el caso con cauciones, porque si diera caución de que él la restituirá, es absuelto; Mas si verdaderamente con dolo dejó de poseerla, pero empeñado con todo su esfuerzo no pudiera restituir la misma cosa, será condenado cii tanto cuanto el actor hubiere jurado para el litigio, así como en las demás acciones reales; porque si hubiese sido condenado en tanto cuanto se debiera, ¿de qué aprovechaba la acción real, si también ejercitando la personal conseguirla lo mismo? § 4—A veces también respecto de los frutos debe arbitrar el juez, para condenar asimismo en los frutos desde el tiempo en que se haya incoado el litigio. Porque, ¿qué se dirá, si el predio valiera menos de lo que se debe—pues en cuanto á los frutos anteriores nada puede fallar, si no existieran, y el predio no basta—? § .5.—Pregúntase de qué manera haya de tener el acreedor la hipoteca que se le adjudicó por sentencia, puesto que no puede reivindicar el dominio [as puede ejercitar la acción hipotecaria, V Si

1 51

ielut, ¡iaL

res. (,i.,-taa ¡Ial. alg. (ornieol.o et

11011 juffiejt,.

DIGESTO—LIBRO XX- TITULO 1

tur a possessore re¡ iudicatae (1), replicet: «si secundum me iudicatum non est». § 6.—Si pluris condemnatus sit debit.or non restituendo pignus, quam computatio sortis et uslirarum faciebat, an si tantum solverit, quantum debebat, exoneretur hypotheca? Quod ego, quantum quidem ad suhtilitatem legis el auctoritatem sententiae, non probo; semel enim causa transire iridetur ad condemnationem, et inde pecunia deben. Sed humanius est, non amplias eum, quani quod re vera debel, dando hypothecam liberare. § 7.—Aliena res utiliter potest oblígari sub conditione, si debit,onis facta fueril. § 8—Si duo pariter de hypotheca paciseantur, ia quantum quisque obligatam hypot.hecam haheal, utruin pro quantitate debiti, an pro partibus climidiis, quaenitur. Et magis est, ut pro quantitate debiti pignus habeant obligatum. Sed uterque, a¡ cum posscssore agat, quemadmodum, utrum de parte quisque, an de toto, quasi utrique in solidum res obligata sil? Quod cnt dicendum, si eodem die pignus utrique datum ecl separatim; sed si simul illi el iDi, si hoc actiim est, uterque recte in solidum aget., si minus, unusquisque pro parte. § 9.—Potest ita fieri pignonis datio hypothecaeve, ut, Si intra certum tempus non sit soluta pecunia, iure emtoris (2) possideat rem justo pretio tunc aestirnandain; hoc enim casu videtur quodammodo conditionalis .esse venditio. Et ¡la Divus Severus el Antoninus rescripserunt.

17. ULPIANIJS

Libro XV. ad Edictum.—Pigno-

ns persecutio in rem parit actioliem creditori.

18. PAULUS libro XIX. ad Edictum.— Si ab co, qui Publiciana uti potuit, quia dominium non liabuit, pignori accepi, sic tuetur inc. per Servianam Praetor, quemadmodum debitorem por Publicianam. 19. ULPIANUS libro XXI. ad Edictum.— Qui pignoni plures res accepit, non cogitur unam liberare, nisi accepto universo, quantum debetur. IDEM libro LXIII. ad Edictum.— Quuin 20. convenit, UI is, qui ad refectionem aedificii ci-edidit, de pensionibus jure pignonis ipse creditum reeipiat, etiam actiones utiles adversus inquilinos aeeipiet cautionis exemplo, quam debitoi- creditori pignori dedil. 21. IDEM libro LXXIII. ad Edictum.—Si mier colonmu el procuratorem meum convenenit de pignore, vel ratam (3) habente me eonventionem, vel mandante, quasi inter me et colonuin meum convenisse videatur.

I) ut si excepio obikiatu& ee:, ¡Jal.

possessore iudkati repli-



18

se opusiere por el poseedor la excepción de cosa juzgada, replicará: «si no se falló A mi favor». § 6 —Si no restituyendo la prenda el deudor hubiera sido condenado en más de lo que importaba la computación del capital y de los intereses, ¿se librarla de la hipoteca, si hubiere pagado tanto cuanto debla? Yo no lo apruebo, ciertamente en cuanto al rigor de la ley y A la autoridad de la sentencia; porque se considera que ya el negocio pasa A comprenderse en la condena, y que por ello se debe la cantidad. Pero es más equitativo que él quede libre de la hipoteca, dando no más que lo que realmente debe. § 'L.—Una cosa ajena puede ser válidamente obligada, bajo esta condición, si se hubiere hecho del deudor. § 8—Si A un mismo tiempo pactAran dos respecto de una hipoteca, se pregunta por cuánto tendrá cada uno obligada la hipoteca, si por la totalidad de la deuda, ó por la mitad. Y es más cierto que tengan obligada la prenda por el importe de la deuda. Pero uno y otro, cuando ejerciten la acción contra el poseedor, ¿de qué modo ¡o harán, acaso cada uno por su parte, ó por el todo, como si la cosa hubiera sido obligada A ambos por el todo? Lo cual se habrá de decir, si en un mismo día se dió A ambos por separado la prenda; pero si simultáneamente A uno y A otro, habiéndose hecho esto, uno y otro ejercitarán con derecho la acción por el todo, y si no, cada uno por su parte. § 9.---La dación de prenda ó de hipoteca puede hacerse de modo, que si dentro de cierto tiempo no se hubiera pagado Ja deuda, por derecho de comprador posea uno la cosa por el justo precio en que entonces haya de estimarse; porque en este caso parece en cierto modo que hay una venta condicional. Y así lo respondieron por rescripto el Divino Severo y Antonino. 17. Urpiáo;

Comentarios al Edicto, Libro XV.

—La persecución de la prenda produce acción real para el acreedor.

Comentarios al Edicto, libro XIX.

18.

PA1TLO;

19.

ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXI.

—Si de quien pudo usar de la acción Publiciana, porque no tuvo el dominio, recibí en prenda, el Pretor me ampará con la acción Serviana, así como al deudor con la Publiciana. —El que recibió en prenda muchas cosas, no es obligado A liberar una, sino habiendo recibido lodo cuanto se le debe. 20.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, Libro

LXIII.—Cuando se convino que el que presté para reparación de un edificio, él mismo cobre su crédito con los alquileres por derecho de prenda, recibirá también las acciones útiles contra los inquilinos A semejanza de caución, que el deudor dió en prenda A su acreedor. 21. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro LXXIIL—Si entre el colono y mi procurador se

hubiere hecho convenio deprenda, óratificandoyo la convención, ó mandándolo, se considera como si el convenio se hubiera hecho entre yo y mi colono.

emtiois, Hal.

CI) 1»tUR), ¡ial.

14



DIGESTO.—LIBRO

§ 1.—Si debitor servum, quem a non domino bona fide emerat et pignoravit, teneat, Servianae locus est, et si adversus eum agat creditor, doli replicatione exceptioneni elidet et ita lulianus ait, et habet rationem. § 2.—Quidquid piguori coinmodi, sive ineommodi fortuito accessit, id ad debitorern pertinet. § 3.--Si res pignorata non restituatur, lis ad versus possessorem cnt aestimauda, sed utiqite aliter adversus ipsum debitorem aliter adversus quemvis possessorern; nain advcrsus debitorem non pluris, quam quanti debet, quia non pluris iRtere8t; adversus ceteros possessores etiam pluns, et (1) quod amplius debito consecutus creditor fuerit, restituere debet debitori pignoraticia actione. 22.

MODEST1NISS

Libro VII. Differenliarun. -

XX: rtTULO i

§ 1.—Si el deudor tuviera el esclavo, que de buena fé habla comprado de quien no era su duefo, y que dió en prenda, tiene lugar la acción Serviana, y si el acreedor ejercitara acción contra él, inutilizará la excepción con la réplica de dolo; y asi lo dice-Juliano, y tiene razón. § 2.—Todo aumento 6 disminución que recibió la prenda por caso fortuito, pertenece al deudor. § 3.-Si no se restituyera la cosa dada en prenda, se habrá de estimar el litigio contra el poseedor, pero ciertamente de un modo contra el mismo deudor, y de otro contra cualquier poseedor; porque contra el deudor, no en más de cuanto debe, porque no importa más; contra los demás poseedores, también en más, y lo que el acreedor hubiere conseguido de más que la deuda, debe restituirle al deudor por la acción pignoraticia. 22.

MoDEsnNo; Diferencias, libro VII.—Slyo

Si Titio, qui rem meam ignorante me creditori suo pignori obligaverit, heres extitero, ex postfacto pignu.s directo quidem non convalescit, sed utilis pignoraticia dabitur creditori.

hubiere quedado heredero de Tició, quien, ignorándolo yo, hubiere obligado en prenda una cosa mía fi un acreedor suyo, por este hecho posterior no se convalida, fi la verdad, directamente la prenda, pero se dará al acreedor la acción útil pignoraticia.

23. IDEU ¿ib ro III. Regularum.. —Creditor praedin sibi obligata ex causa piguoris locaro recte po te nt. § 1.—Pignoris obligatio etiam ínter absentes recte ex contracta obligatur.

23. :EL MISMO; Reglas, Libro III, —Perfectamente podrá el acreedor dar en arrendamiento los predios que le están obligados por causa de prenda. § 1.—La obligación de prenda se contrae derechamente también entre ausentes por medio de contrato.

IDEM Libro V egularum.. - Tu quoruin 24. finibus eniere quis prohibetur, pignus accipero non prohibetur.

24. EL MISMO; Reglas, libro V.—Nadie tiene prohibición de recibir prenda en las regiones en que le está prohibido comprar.

rDEIÍ libro VIII. Reqularum.— Quum vi-

25. EL mismo; Reglas, libro VIII.—Cuando viciosa 6 inútilmente medie contrato de prenda, no tiene lugar Ja retención, ni aún si los bienes del acreedor pertenecieran -al fisco.

26. IDEM libro IV. Responsorum.— Fideiussor impetravit a potestate, ut et antequam solveret, pignora ipse possideat, quasi satisfacturas creditoribus, nec satisfecit; modo heres debitoris paratus est solvere creditorihus; quaero, an pignora fideiussor restituere cogendus sit? Modestinas respoudit, cogendum eme.

§ 2.—Lucius Titius praedia et mancipia, quae

26. EL MISMO; Respuesias, libro IV.—Un fiador impetró de la autoridad, que aun antes que pagase., poseyera él mismo la prenda, como si hubiera de satisfacen fi los acreedores, y no los satisfizo; al presente el heredero del deudor está dispuesto fi pagar á los acreedores; pregunto, ¿habrá de ser obligado el fiador A restituir la prenda? Modestino respondió, que debe ser obligado. § 1.—Un padre persuadió fácilmente fi su hijo Seyo, emancipado, fi que, habiendo recibido él del acreedor Septicio cierta cantidad en rnútuo, extendiese de su puflo su hijo la escñtura, porque él estaba impedido de escribir, habiéndose hecho en ella mención de que se habla de dar en prenda una casa que pertenecía al hijo; se preguntaba, ¿podría Seyo poseer con óptimo derecho también esta casa entre los demás bienes, habiéndose abstenido de la herencia de[ padre, y no habrá de temerse por el solo hecho de que mandándoselo su padre escribió de su puño el instrumento quirografario, no habiendo prestado fi su padre su consentimiento, 6 con su firma, ó con otra escritura? Modest-ino respondió: habiendo escrito de su mano Seyo que su casa habla de estar en prenda, es evidente que dió su consentimiento para la obligación. § 2.—Lucio Ticio obligó los predios y los escla-

(1) quia, (e' lugar de et, ¡Ial. (2) Seii, Ha(. (3) au; ornitela ¡Ial.

tiletuere debeat, Hal.

25.

tiose vel inutiliter contractus pignonis intercedat, retentioni locus non est, nec si bona creditorjs ad fiscum portiueant.

§ 1.—Pater Solo (2) emalicipato filio facile porsuasit, ut, quia mutuam quantitatem acciperet a Septicio creditore, chirographum perscriberei sua manu fihius chis (3), quod ipse impeditus esset senbere, sub comrnemoratione domus ad fihium pertinentis pignori dandae; quacrebatur, an Seius inter cetera bona etiam hanc domum jure optimo possidore possit, quum patris se hereditate abstinuenit, ncc metutum ir! (4) ex hoc solo, quod mandante patre manu sua perScnipsit instrumentum chinographl, quunl neque consensum suum accommodaverat patri ant signo suo, aut alia scriptura? Modestinus respondil: quum sua mann pignori domuro suam futurain Seius scripsei-at, conseusuin ej obligationi dcdisse manifestuLn est.

4) Seei'i nuestra coijelara:

iretui1i,

el códice FI.; nec

DIGESTO.—LIBRO XX: TÍTULO 1



15

in praediis erant, obligavit, heredes oms praediis ínter se divisis illis rnancipiis defunetis alia sub-

vos, que en los predios habla; sus herederos, habiendo dividido entre si los predios, substituyeron otros á aquellos esclavos que hablan fallecido, y el acreedor vendió después los predios con los esclavos; se pregunta, ¿podría el comprador reivindicar con razón los mismos esclavos, que en la actualidad se hallan en los predios, esto es, en las hipotecas? Modestino respondió, que si estos esclavos ni fueron pignorados, ni nacieron de las esclavas pignoradas, no estaban en manera alguna obligados á los acreedores.

libro V. Di9estoram (2).-

MARCELO; Digesto, libro V.—Uno por una 27. levisima ofensa aprisionó al esclavo que habla dado en prenda, y después lo soltó, y como no satisfacía la deuda, el acreedor vendió por menos el esclavo; ¿c habrá de dar al acreedor alguna acción contra el deudor, porque la acción del mismo crédito no basta para lo que falta perseguir? ¿Qué se dirá, si lo hubiese matado, ó dejado tuerto? Ciertamente que si lo hubiese matado, sdobliga á la exhibición, pero si lo hubiese dejado tuerto, daremos acción como por daño con injuria poi cuanto importa que haya inutilizado la persecución de la prenda, estropeándolo, ó aprisionándolo. Supongamos que no hay acción alguna por razón del crédito, porque acaso habla perdido la causa; no considero el caso indigno de castigo y del auxilio del Pretor. Observa Ulpiano: silo aprisionó para perjudicar al acreedor, estará obligado, si mereciéndolo, no se obligará.

PAULUS Libro ¡II. QuaesLionum.---Si legati 28. conditionalis (5) relicti filiofamilias pater ab herede rem propriam eius pignori accepit, et inortno patre vel emaucipato filio conditio legati extiterit, incipit filio legatum deben, et neque pater potest pignus vindicare, neque films, qui nunc habere coepisset actionein, nec ex praecedente tempore potest quidquam iuris habere in pignore, sicut in fideiussore dicitur.

PAULO; Cuestiones, libro 111.—Si por el le28. gado condicional dejado á un hijo de familia, el padre recibió en prenda del heredero una cosa propia de este, y muerto el padre, ó emancipado el hijo, se hubiere cumplido la condición dl legado, comienza á deberse el legado al hijo, y ni el padre puede reivindicar la prenda, ni tampoco el hijo, quien habría comenzado á tener ahora acción, y no puede tener derecho alguno en la prenda por el tiempo anterior, como se dice respecto al fiador.

29. IDEM Libro V. Responsorum.— Paulus respondit, gen eralem quidem conventionem sufficere ad obligationem pignorum, sed ea, quae ex bonis defuneti non fuerunt, sed postea ab herede eius ex alia causa acquisita sunt, vindican non posse a crediltore testatoris.

29. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Respondió Paulo, que la convención general basta ciertamente para la obligación de las prendas, pero que aquellas cosas que no fueron de los bienes del difunto, sino que por su heredero se adquirieron después por otra causa, no pueden ser reivindicadas por el acreedor del testador. § 1.—Si los esclavos cayeron en la condición de prenda, también los que de ellos nacieron han de ser tenidos con el mismo derecho; mas lo que hemos dicho, que también los nacidos están obligados, ya si especialmente se hubiere convenido respecto de ellos, ya si no, procede de este modo, si el dominio de elloscorresponde 4 aquel que los obligó, ó á su heredero; pero si hubieren parido las esclavas en poder de otro señor, no estarán obligados. § 2,—Se quemó la casa dada en prenda, y Lucio Ticio compró su solar, y edificó en él; se preguntó sobre el derecho de prenda; Paulo respondió, que subsistia la persecución de la prenda, y que por esto parece que la superficie siguió el derecho del suelo, esto es, con el derecho de prenda; pero que los poseedores de buena fé no han de ser obligados á restituir el edificio á los acreedores de otro modo, que si recibiesen los gastos hechos en la edificación, en cuanto Ja cosa se hizo de piayor precio.

stitucrunt, creditor poste a praeda cum mancipiis dist.raxit; quaeritur, an ipsa mancipia, quae sunt modo in praediis constituta, hoe est (1) in hypothecis, emtor vindicare recte possit? Modestinus respondit, si neque pignorata sunt ipsa mancipia, neque ex pignoratis ancillis nata, minime creditoribus obligata esse.

27.

MARCELLIJS

Servuni ' quem quis pignori dederat, ex Ievissima offensa vinxit, mox solvit, et quia debito non satisfaciebat, creditor minoris servum vendidit; an aliqna actio creditori in debitorem constituenda sit, quia crediti ipsius actio non sufficit ad id, quod deest persequendum? Quid, si eum interfecisset ant eluscasset? Ubi quidem interfecisset, ad exhibendum tenetur, ubi autem eluscasset, quasi damni iniuriac dabimus actionem ad quantum (3) interest, quod (4) debilitando ant vinciendo persecutionem pignoris exinanierit. Fingamus nullam crediti nomine actionem e.sse, quia forte causa ceciderat; non existimo indignam rem animadversioile et auxilio Praetoris. Ulpianus notat: si ilt creditori noceret, vinxit, tenebitur, si merentem, non tenebitur.

§ 1.—Si mancipia in causampignoris ceciderunt, ca quoque, quae ex lis nata sunt, codera iure habenda sunt; quod tamen diximus, etiam agnata tener¡, sive specialiter de his convenerit, sive non, ita proeedit, si dominium eorum ad eum pervenit, qui obligavit, vel heredem eius; ceterum, (si) apud alium dorninuni pepererint, non erunt obligata. § 2.—Domus pignoni data exusta est, eamque aream emit Lucius Titius, et exstruxit; quaesitum est de iure pig1oris; Paulus respondit, pignonis persecutionem perseverare, et ideo ius soli superllciem secutam videri, id est cura jure pignoris; sed bona fide possessores non aliter cogendos creditoribus aedificium restituere, quam sumtus in exstructione erogatos, quatenus pretiosior res faeta est, reciperent. (1) hace, (eulugar de

hoc esd), Hal. 2) PapirnadJs libr& Y. qua estionuin,

(3) ad id quanti, ¡Ial.

Hal.

(4) si, inserta la Vulg. u) nomine, insertan Hat. Vfdg..

16



DIGESTO. —LIBRO XX: TITULO 1

§ 3.—Si sciente el consentiente domino servus, ut omnia bona domini pignori obligata esseut, convcnit, ipsum quoque, qui cavit, obligatuin esse pignoris jure.

§ ".—Si sabiéndolo y consintiéndolo el serior, convino el esclavo que estuviesen obligados en prenda todos los bienes del señor, queda obligado por derecho de prenda también, el mismo que dió la caución.

80. Insni libro VI. Re.ponsorurn. — Pericultini pignoruin norninis venditi ad emtoiem pertinere, si tatuen probetur, cas res obligatas fuisge.

EL MISMO; Respuestas, libro VI.—El riesgo 30. de las prendas de una deuda vendida corresponde al comprador, si, no obstante, se probase que aquellas cosas estuvieron obligadas.

31. SCAEVOTA libro L Responsorurn.—Lex veetigail fundo dieta erat, ul, si post certum temporis vectigal solutum non esset, is fundus ad dorniiium redeat; postea is fundus a possessore pignoni datus est; quaesitum est, an recte piguori datus est? Respondit (1), si pecunia intercessit, pignus esse. Item quaesiit, si quum in exsolutionc vectigalis 1am debitor, quam creditor cessaasent, et propterea prouuntiatum esset, fundum secundam legem domini esse, cuius potior causa esset? Respondit, si, ul proponeretur, vectigali non soluto jure sao dominus usus esset, etiam pignoris tus evanuisse,

31. SCVOLA; Respuestas libro 1.—Respecto de un fundo tributario se habla consignado la condición de que si después de cierto tiemp9 no se hubiese pagado el tributo, volviera el fundo á su dueño; este fundo fué después dado en prenda por el poseedor; se preguntó, ¿rué bien dado en prenda? Respondió, que si medió dinero, hay prenda. Asimismo preguntó, si habiendo dejado de pagan el tributo, tanto el deudor, como el acreedor, y habiéndose fallado por esto que con arreglo fi la condición el fundo era del señor, ¿quién tendría mejor causa? Respondió, que si, como se proponía, el señor hubiese usado de su derecho por no haberse pagado el tributo, se extinguió también el derecho de prenda.

82. IDEM libro V. Responsorum.— Dcbitor pactus esI, ut quaccunque in praedia pignoni data, inducIa, invecta, importata, ibi nata paratave essent, pignori essent; eorum praediorum pars sine colonis fait, eaque actor¡ suo colenda dobitor ita tradidit, assiguatis el servís culturae uecessariis; quaeritur, an el Stichus villicus, et ecteri servi ad culturam miss¡, el Stichi vicanii obligati esseut? Respondit, cos duntaxat, qui hoc animo a domino inducti esscnt, UI ibi perpetuo essent, non temporis causa accommodarentur, obligatos.

32. Er.. MISMO; Respuestas, libro V.—Pactó un deudor, que todo lo que se hubiese introducido, llevado ó importado á los predios dados en prenda, y lo que en ellos hubiese nacido ó sido preparado, estuviese en prenda; parte de estos predios estuvo sin colonos, y el deudor los entregó así á su administrador para que los cultivase, habiendo asignado también los esclavos necesarios para el cultivo; pregúntase, ¿estarían obligados, así el aperador Stico, como los demás esclavos enviados para el cultivo, y los vicarios de Stico? Respondió, que solamente estaban obligados aquellos que hubiesen sido llevados por el señor con la intención de que perpétuamente estuviesen allí, no los que fuesen empleados Ibmporalniente.

33.

TRYPHONINIJS

84.

SCAEVOLA

libro VIII. Disputationum.

—Is, qui promisit tibi, aut Titio, solutum quidem Titio repetere non potest, sed pignus ei datum el ante solutionein recipit.

libro XXVII.

(2)

.Digestorum.—

Quum tabernam debitor creditoni pignori dederit, quaesitum est, utrum eo fado nihil egerit, an tabernae appellatione tuerces, quae in ea erant, obligasse videatur, et si cas merces per tempora distraxerit, el alias comparavcrit, easque in earn tabernam inlulerit, et decessenit, an omnia, quae ibi deprehenduntur, creditor hypothecania actione petere possit, quum et merciurn species mutatae sint., et res aliae illatae? Respondit: ea, quae mortis tempore debitoris in taberna inventa sunt, pignoni .obligata esse videntu.r. § I.—[35.1

emissa sit:

(3) Idem quaésiit, quum epístola taus ,

/L'.'J p á?pLç, 0,7t XCi

kj.'

&)t' DípC, X

Ql

)(

QCiÇ

J.J

[Mutuaxzl ¿iç (,'ric tus abs te qainçjentos denarios rogavi, nc sponso7TC «

(1) Taur, según anua corrección del códice FI., Br.;

respondi, según la eecriura oriqnal.

(2) xxxii., fíat.

33.

TRIF0NINO;

Disputas, libro VIII—El que

te prometió fi ti, ó fi Ticio, no puede repetir ciertamente lo pagado fi Ticio, pero recobra aun antes del pago la prenda que se le dió.

34. Swvor.&; .Digesto, Libro XXVII. —Habiendo el deudor dado en prenda al acreedor una tienda, se preguntó, ¿no habrá realizado nada con este acto, ó bajo la denominación de tienda se considera que obligó las mrcanclas que habla en ella, y si con el tiempo hubiere vendido aquellas mercancías, y comprado otras, y las hubiese introducido en la tienda, y hubiere fallecido, podrá el acreedor reclamar con la acción hipotecaria todas las cosas que allí se encuentran, habiéndose cambiado las especiés de mercancías, y llevado otras cosas? Respondió: se considera que están obligadas en prenda las cosas que se hallaron en la tienda al tiempo de la muerte del deudor. § 1.—[85.] Preguntó el mismo, habiéndose enviado una' carta en esta forma: «habiendo recibido de ti en mútuo quinientos denarios, te rogué que no recibieras de mt fiador, sino prenda; porque conociste con exactitud y certeza que la tienda y mis esclavos no estaban obligados fi nadie más que fi

(3) Idem libro. quacstiouum, (omide,do Idem quaeiit emissa sit), Hal.

1MG1O.—LIBRO XX: TFruLo

u

n

rem, sed pignus a me acciperes; exacte enim el pro cerIo nos¡¡, nernini al¡¡ tabernam servosque rasos, quam tibi eses obligaos, rI quod tan quam honesto viro fidem habue.risJ (1), an pignus contraetum sit, an vero ea epistola nullius rnomenti sit, qnum sine die et consule sit? Respondit, quum convenisse de pignoribus videatur (), non ideireo obligationem pignorum cessare, quod dies et consules additi ve] tabnlae signatae non sint. § 2.—Creditor pignori aceepit a debitore quidquid in bonis haberet (3), }iabitnrusve esset; qua.esitum est, an corpora pecuiline, quam idem debitor ab alio mutnam aecepit, quum in bonis eme fasta sint, obligata creditori pignori (4) cese coeperint? Respondit, coepisse.

ti, y que tuvieses fé como en un hombre honrado»; ¿se habrá constituido prenda, ó por el contrario,-esta carta no será de ningún valor porque está sin fecha de día y de cónsul? Respondió, que pareciendo haberse convenido respecto fi las prendas, no deja de haber la obligación de las prendas porque no se hayan expresado el cha y los cónsules, 6 ponque no se haya firmado la carta.

35. [36.1 LABEO libro L Pithanon (5) a Paulo epitomatorurn.—Si insula, quam tibi ex pacto convento llcuit venciere, combusta est, deinde a debitore tuo (6) restituta, idem in nova insula iuris habes.

35. [26.] LABuON; Dichos recopilados por Pauto, Libro 1.—Si se quemó la casa, que por pacto convenido te fué licito vender, y después fuá reedificada por tu deudor, tienes el mismo derecho en la nueva casa.

TIT. II

TÍTULO II

IN QUIBUS CAUSIS PIGNUS, VEL HYPOTEECA TACITE CONTRAH1TJJR

Cod. VIII. 15.

(141

§ 2.—Un acreedor recibió en prenda de su deudor todo lo que tuviera entre sus bienes, ó lo que hubiese de tener; se preguntó, ¿habrán comenzado fi estar obligadas en prenda fi favor del acreedor las mismas monedas que el mismo deudor recibió de otro en mútilo, como quiera que hayan entrado entre sus bienes? Respondió, que comenzaron.

poit

QUÉ CAUSAS SE CONSTITUYE TICITAMENTE PRENDA Ó HIPOTECA

Véase Cúd. VIII. 15. (4).1

1. PAPINIANUS libro X. Responsorum. - Senatnscónsulto, quod sub Marco ímperatore faetum est (7), pignus insulae creditori datum, qui peenniam ob restitutionem aedificii exstruendi (8) mutuam dedit, ad eum quoque pertinebit, qui redemtori domino mandante mimos mluistravit.

1. PAPINIANo; Respuestas, libro X. —Por un Senadoconsulto, que se hizo bajo el Emperador Mareo, la prenda de una casa dada fi un acreedor, que dió dinero prestado para la reedificación del edificio que se habla de levantar, pertenecerá también fi aquel que por mandato del dueño dió el dinero al constructor.

2. MARCIANUS libro singulari ad formulam hypothecariam. - Pomponius libro quadragesimo (9) variarum Lectionum seribil: non solum pro pensionibus, sed et si deteriorem habitationem fecerit culpa sua inquilimis, quo nomine ex beato eum eo cnt actio, invecta et illata pignoni erunt o'bligata.

2 MARCIANO; Comentarios á la fórmula hipotecaria, libro único.—Escribe Pomponio en el libro cuadragésimo de sus Lecturas varias: no solamente por los alquileres, sino también si con culpa suya hubiere deteriorado la habitación el inquilino, contra quien se ejercitare por este motivo la acción de locación, estarán obligadas en prenda las cosas llevadas é introducidas.

3. ULPIANUS libro LXXIII. ad Edictum.— Si horreum fait comluctum, vel deversorium, vel area, tacitam conventionem de invectis, illatis etinm in bis bocum habere putat Neratius; quod venus est.

3. U L PIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXIII.—SS se tomó en arrendamiento un almacén, ó un albergue, ó un solar, opina Neracio, que también tiene lagar respecto de ellos la tácita convención sobre las cosas llevadas é introducidas; lo que es verdad.

4. NERATIUS Libro 1. Membranarum.—Eo jure utimur, ut quae in praeclia urbana inducta, junta sunt, pignori eme credantur, quasi id tacite convenerit; in rusticis praediis contra observatur,

4. NAeio; Pergaminos, libro 1.—Usamos de este derecho, que las cosas que han sido introducidas y puestas en los predios urbanos se crea que están en prenda, como si tácitamente se hubiere convenido esto; en cuanto fi los predios rústicos se observa lo contrario. § 1.—Los establos, que no están en edificios continuos, puede dudarse en qué clase de predios hayan de ser considerados; y ciertamente que sin duda no son de la de los urbanos porque se hallan separados de los demás edificios. Mas por ló que

§ 1.—Stabnia, pise non sunt in sontinentibus aedificiis, quorum praediorum ea numero habenda sint, dubitari potest; et quidem urbanoruni sine dubio non sunt, quum a ceteris aedificiis separata sint. Quod ad causam tanien taus (10) taciti pigno-

(1) Versión uulgar.— quertur, irzserla Hal. (2 Hal.; vid eur, el códice FI. 3) Hai.; habet, el códice FI. (I) Hal.; pignoris, el códice Fi. 3ss, HaZ, ) TOMO 11 -3

(5) ¡Jal. Vaig.; sun, el códice Fi. 7o.24. § 1. D. de reS, auci. ud. pose. XLII. 5. (7) la

2¿

(8) insteuencli, Vu4. 1. (5) tertiodecirno, (10 t1is, on,ítenia ¡-Ial. Vulg.

18



tflGES1O.—LIBkO XX: T!PIL0 ti

ns pertiuet, non inultum ab urbanis praediis ditferunt.

respecta fi la causa de tal prenda tácita, no difieren mucho de Los predios urbanos.

5.. Muicius libro singular¿ ad forinulam liypothecariam. - Pomponius libro tertio decimo variaruin Lectionum seribit, si gratuitam habitationem conductor iuihi praestiterit, invecta a me domino insulac pignori non esse.

5. Mutcio; Comentarios á la ftirnula hipotecaria, libro único—Escribe Ponlponio al libio décimo tercero de sus Lecturas varias, que si el arrendatario me hubiere dado habitación gratuita, el dueño de la casa no tiene en prenda las cosas llevadas por ml. § 1.—Asimismo, dice, se ha de ver esto, si por voluntad del dueño puede introducirse prenda de este modo, para que esté obligada por parte de la deuda. § 2.—Si alguno fuera fiador, habiendo sido dada en prenda cosa de él por el deudor por quien fué fiador, se entiende perfectfsimamente, que por lo mismo que afianza, manda en cierto modo que queden obligadas sus cosas; pero si después hubieran sido dadas en hipoteca sus cosas, no estarán obligadas.

§ 1.—ltem illud, inquit, videndum est, voluntate domini induci pignus ita posse, ut in partem debiti sit obligatum. § 2.—Si quis tWeiubeat, quum res illius a debitore, pro quo fideiussit, pigtor[ data Sit, bellissirnc intelligitur, hoe ipso, quod fideiubeat, quodammodo mandare res suas case obligatas; sane si postea sint cias res hypothecae datae, non erunt ohligatae. 6. ULPIANtTS Libro LXXIII. ad Eclicturn.— LiCCt in praediis urbanis tacite solet conventum ae dpi, ut perinde teneantur inveeta et illata, ac si apecialiter convenisset, corte libertati huiusmodi pignus non ofíleit; idque et Pomponius probat; ait enim, manumiasioni non oflicere ob -habitationem obligatum.

O. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro LXXIIL —Aun que respecto fi los predios urbanos suele admitirse corno tácitamente convenido, que queden obligadas las cosas llevadas é introducidas, lo mismo que si especialmente se hubiese convenido, ciertamente no perjudica fi la libertad semejante prenda; y esto le aprueba también Pomponio; porque dice, que fi la manumisión no le perjudica que el esclavo haya sido obligado por causa dela habitación.

7. Poipoius libro XIII. (1) ex car jis Lectionibuí.— In praediis rustida fructus, qui ibi naacuntur, tacite intelliguntui' pignori esse domino fundi locati, etiamsi nominatim id non convenerit.

7. Poueono; Doctrina de autores varios, Libro XIII.—En los predios rústicos, los frutos que en ellos nacen se entiende que tácitamente los tiene en prenda el dueño del fundo arrendado, aunque expresamente no se hubiere convenido esto. § 1. - Se ha de ver, si no estarán en prenda todas las cosas llevadas ó introducidas, sino sólo aquellas que hubieren sido llevadas para que estén allí; lo que es máa cierto.

§ L—Videndum est, no non omnia illata vol laducta, sed ea sola, quae, ut ibi sint, illata fuenint, pignori sint; quod magia est. 8. PAULUS Libro II. Sententiarum.—Quum debitor gratuita pecunia utatur, potest creditor de fractibus re¡ sibi pignoratae ad modum legitimum usuras retin ere,

8. PAULO; Sentencias, Libro 11.—Cuando el deudor use de dinero gratuito, puede el acreedor retener de los frutos de la cosa fi él pignorada Los intereses hasta el limite legal.

9. IDEM libro singuari de of/leio Praefecti Vigilum.— Et (2) diffcreutia obligatoruin proptei' peilsionein, et corum, quae ex conventione manifestar¡¡ (3) pignoris nomine tenentur, quod manumittere mancipia obligata pignori non poasumus; inhabitantes autem mauurnittimus, scilicet antequam pensionis nomine percludamur (4), tunc enim pignOris nomine reteuta mancipia non liberbimus; et densas Nerva luriseonsultus, qui per feuestram rnonstra.verat servos detentes ob pensionein liberar¡ i°•

9. EL MISMO; na cargo de Prefecto de los Vigilantes, libro único—Hay diferencia entre las cosas obligadas por causa de pensiones, y aquellas que están obligadas fi titulo de prenda manifiesta en virtud de convención, porque no podemos manumitir los esclavos dados en prenda; pero Inanumitimos á los que habitan, bien que antes que estemos imposibilitados por causa de la pensión, porque entonces no daremos la libertad fi- los esclavos retenidos por razón de prenda; y fué objeto de burla el jurisconsulto Nei-va, que mostraba por una ventana, para que pudieran quedar libres, los esclavos retenidos por causa de la pensión.

10. SCAVOLA. Ii(ro VI. Digeetorum.—Tutonis heres eum herede pupilli ti-ansactioiie faeta, quurn ex ea lnaiorem partem solvisset, in residuam quantitatem pignus obligavit; quaesitum est, an in vetel-em contractujn ¡tire res obligata e.sset? Respondit, secundiim ea, qiiae propouei-entur, obligatani eme.

.10. SCÉVOLA; Digesto, Libro VI.—Hecha transacción con el heredero del pupilo, el heredero del tutor, habiendo pagado en virtud de ella la mayor parte, obligó prenda por la restante cantidad; se preguntó, ¿quedarla obligada la cosa en derecho por el contrato antiguo? Respondió, que según lo que se l)roponia, quedó obligada.

(i) wl edictum, Oisera HaZ. () As¿ dice el texto, sin duda

por errala, debiéndose á nue1ro juicio Leer est, corno en otras ediciones.—N. del T,.

(3) naiÍtara, Hal. k4) pcaeclu,taw ni-, ¡fol.; praecludantur, Vulg.

j.9

DIGESTO.—LIBRO XX. TÍTULO iii

TIT. III

TÍTULO III

QUÁE RES PJGNORr, VEL HYPOTHECAE DATAE OBLIGAR] NON (1) POSSUNT

QUÉ COSAS NO SE PUEDEN OBLIGAR DADAS EN PRENDA, ó EN JUPOTECA Véase Cótl. VIII. 76 (15). 17 (16). 21 (). 21 (2).1

Cod. VIII. 16 (13). 17 (16. 21

21 (93).

1. MARCIANuS libro 8inguar ad Çormuiam hy pothecaram.. - Pupillus sine tutoris auctoritate

hypotliecam daro non potest. § 1.—Si filiusfamilias pro alio rein peculiarem obligaverit, ve] servus, dicenduni est, eam non tener¡, hect liberam peculii sui administra tionern habeant, sicut nec donare jis coiiceditiu-; non enim usquequaque habent Jiberam administrationcm. Faeti tamen est quaestio, si quaeratur, quousque jis permissum videatur peculium administrare. § 2.—IEam rem quam quis ernere non potest, quia coniinereium eius non est, jure pignoris accipere non potest, ut Divus Pius Claudio Saturnino rescripsit. Quid ergo, si praedium quis litigiosum pignori aceeperit, an exceptione suminoveudus Bit? Et Octavenus putabat, etiam in (2) pignoribus locum habere exceptionem. Quod, ait Scaevola libro tertio variarum Quaestionum, procedere, ut in rebus mobilibus exceptio locum habeat.

1. MARCIANO; Comentarios á la fórmula hipotecaria, Libro úiico.—El pupilo no puede dar hi-

poteca sin la autoridad del tutor. § 1.—Si el hijo de familia, ó el esclavo, hubiere obligado por otro una cosa de su peculio, se ha d decir que no queda obligada, aunque tengan la libre administración de su peculio, as¡ como tampoco se les permite hacer donación; porque no tienen la libre administración absolutamente para todo. Mas la cuestión es de hecho, si se preguntara, hasta cuándo se considerará que les está permitido administrar el peculio. § 2.—No puede uno recibir en prenda, como respondió por rescripto á Claudio Saturnino el Divino Pb, la cosa que no puede comprar, porque no hay comercio de ella. ¿Luego qué se dirá, si alguien hubiere recibido en prenda el predio litigioso, deberá ser repelido con excepción? Y opinaba Octaveno, que también respecto á las prendas tinc lugar la excepción. Lo que dice Scévola en el libro tercero de sus Cuestiones varias que procede, para que tenga lugar la excepción en Cuanto á los bienes muebles.

2. GARTS libro singar¡ de formula hypothecaria (3).—Si alius pro mullere, quae intercessit, dederit hypothecam, aut pro filiofamilias, cui contra Senatusconsultum creditum est, an his suecnrritur, quacritur. Et in co quidem, qui pro muliere obligavit remn suam, facihius dicetur, suecuiri ci, sicuti fiileiussori huius muhieris eadem datur exceptio. Sed et in co, qui pro filiofamilias rem suam obhigavit, eadem dicenda erunt, quae tractantur et in fideiussore eius.

2. GAYO; Dela fórmula hipotecaria, libro único.—Si otro hubiere dado hipoteca por una mujer, que salió fiadora, ó por un hijo de familia, á quien se le prestó contra el Senadoconsulto, pregúntase si se les anmpara. Y ciertamente que respecto del que obligó una cosa suya por una mujer se dirá con más facilidad que se le amparas así como se dtt ha misma excepción al fiador de esta mujer. Pero también respecto á aquel que obligó una cosa suya por un hijo de familia se habrá de decir lo mismo, que se expresa respecto á su fiador.

2. PAULUS libro III. Quaestionu?n—Aristo Wcratio Prisco scripsit: etiamnsi ita contractuni Bit, ut anteeedens dimitteretur, non atiter in tus pignoris succedet, nisi convenerit, ut sibi eadem res esset obligata; neque enim in ius primi (4) succedere debet, qui ipse nihil convenit de pignore, quo caen emtoris causa melior efficietur. Denique si antiquior creditor de pignore vendendo cuni debitore pactum interposuit, posterior autem creditor de distrahendo omisit, non per oblivioncm, sed quum hoc ageretur, nc posset vendeie, videamus, an die¡ possit, hue usque transire ad eum ms prioris (5), ut distrahere pignus uie hiceat? Quod admittendum existimo, saepe enjm, quod quis ex sua persona non habet, hoc per extrancum habere (6) potest.

3. P.&uro; Cuestiones, libró 111.—Aristón escribió á Neracio Prisco aunque se haya contratado de modo que se disolviese un contrato anterior, no sucederá uno en el derecho de prenda de otra suerte, que si hubiere convenido que le quedarla obligada ha misma cosa; porque no debe suceder en el derecho de la primera el mismo que nada convino sobre prenda, en cuyo caso se hará mejor ha condición del comprador. Finalmente, si un acreedor más antiguo interpuso con el deudorpacto para vender la prenda, pero otro acreedor posterior omitió pactar sobre la venta, no por olvido, Bino porque se tratase que no pudiera venderla, veamos, ¿acaso podrá decirse que hasta tal punto pasa á él el derecho del primero, que le sea licito vender la prenda? Lo que opino que se ha de admitir, porque muchas veces lo que uno notiene por su propia persona, puede tenerlo por medio de un extraño.

4. IDEM libro V. Respon.orurn.—Titius, quum mutuam pecuniam aceipere veliet a Macrio, cavit ci, et quasdam res hypotheeae nomine dare destinavit; deinde, postquam quasdam ex lis reb'is vendidisset, aecepit peeuniam; quaesittm est, ami

4. EL insio; Respuestas, Libro V.—Queriendo Ticio recibir dinero prestado de Meno, le dió caución, y determinó darle á titulo de hipoteca algunas cosas; después, cuando ya habla vendido algunas de estas cosas, recibió el dinero; se pregun-

(1) ?ON, o,níe,,la ,,Oo, ea ¡21 his, jaera ¡Ial.

(5) ad forinulm hypothecariam. ¡i(4/.

II) pignoris, (ea lugar de primi), Ha& Vulg. (5) pinoris, (ea lugar de prioris), Vu/g. 6) Taui-. aoota al márgen; petere, ea el ter/o.

20



DIGESTO.-- LIBRO XX: TÍTULO

lv

et prius res venditae creditori tenerentur? Respondit, quum ¡u potestate fnerit debitoris, post cautionem interpOsitam pecuniam non aceipero, CO tempore pignoris obltgationem contractam videri, quo pecunia numerata cst, et ideo inspiciendum, quas res la bonis debitor numeratae pecuniae tempore

tó, ¿estarían obligadas al acreedor también las cosas vendidas antes? Respondió, que habiendo estado en la facultad del deudor no recibir el dinero después de interpuesta la caución, se considera que se contrajo la obligación de la prenda al tiempo en que se entregó el dinero, y que por esto se ha de ver qué cosas haya tenido entre sus bienes el deudor al tiempo de pagarse el dinero.

5. IDEM Libro V. &ntentiarurn (1).-..-Creditor, qui seicus fihiumfamilias a parente pignori accepit, relegatur.

5. EL MISMO; Sentencias, Libro V.—Al acreedor, que fi sabiendas recibió da un padre en prenda un hijo de familia, se le destierra.

TIT. IV

TÍTULO IV

QUI POTIORES IN PIGNORE, VEL HYPOTHECA HABEANTIJR, ET DE HIS, QUI IN FRIORUM CREDITORUM LOCÜM SUCCED[TNT

DE QUIÉNES SE CONSIDEREN PREFERIDOS EN LA PRENDA, ó EN LA HIPOTECA, Y DE LOS QUE SUCEDEN EN EL LUGAR DE LOS PRIMEROS ACREEDORES

[Cf. Cod. VIII. 1 (17). 19 (78).]

[Véase Cód. VIII. 18. (17). 19. (18).]

1.

PÁPINIÁNUS

libro VIII. Quaestiorium. Qui

dotem pro mullere promisit, pignus sive hypothecarn de restituenda sibi dote aecepit, subsecuta dejado pro parte numeratione maritus caiidem reni pignori ah dedit, mox residuae quantitatis nmneratio impleta est; quaerebatur de pignore. Quum ex causa promissionis ad universae quantitatis exsolutionem, qui dotem promisit, compellitur, non utique solutionum observanda sant teinpora, sed dies contractae obligationis, nec probe die¡, in potestato cius esse, nc pccuniam residuam redderet, ut miaus dotata inulier esse videatur. § 1.—Aun causa est eius, qui pignus acccpit ad eam suinmam, quam intra diem certu.rn numerasset, ac forte, priusquam numeraret, ah res pignori data est,

1. PAPIN1ANO; Cuestiones, Libro VIII,—Uno que prometió dote por una mujer, recibió prenda ó hipoteca de que se le habrá de restituir la dote, y habiéndose verificado después la entrega de parte, el marido dió fi otro en prenda la misma cosa, y luego se verificó la entrega de la restante cantidad; se preguntaba respecto á la prenda. Siendo compelido por causa de la promesa al pago de toda la cantidad el que prometió la dote, ciertamente que no se ha do atender al tiempo de las pagas, sirio al día en que se contrajo la obligación, y no se dice con probidad, que está en la facultad de aquel no entregar el dinero restante, para que parezca que la mujer fué dotada con menos. § 1.—Otra es la condición del que recibió prenda por aquella suma, que hubiese entregado dentro de cierto din, y acaso antes que la entregase, se dió fi otro la cosa en prenda.

2. IDEM libro III. Responsorusn. - Qui generaliter bona debitoris pignori accepit, co potior est, ea¡ postea praedium ex lis bonis (2) datur, quamvis ex cetcris pccuuiam suam redigere possit. Quodsi ea conventio prioris (uit, ut ita demum cetera bona pignori liaberentur, si pecunia de bis, quan generaliter (3) acrepit, servari non potuisset, deficiente secunda conventione secundus creditorin pignore postea dato non tam potior, quam solus inveuietar.

2. EL MISMO; Respuestas, libro HL—El que recibió en prenda los bienes del deudor en general, es preferido fi aquel 9. quien se dá después un predio de estos bienes, aunque pueda cobrar de los demás su dinero Pero si esta convención del primero frió para que se tuviesen en prenda los demás bienes, solamente si no se hubiese podido cobrar el dinero con aquellos que en general recibió, endefecto de la segunda convención, el segundo acreedor se hallará, no tanto preferido, como solo, respecto A la prenda dada después.

3. IDEM Libro XI. Responsoruni.—Creditor acceptis pignoribus, quae secunda conventione secundus creditor accepit, novatione postea facta pignora prioibus addidit; superioris temporis ordinem manero primo creditori placuit, t.anquam la suum locum succedenti. -

3. EL MISMO; Respuestas, libro XL-.-Un acreedor, habiendo recibido prendas, que por segundo convenio recibió un segundo acreedor, hecha después novación, agregó las prendas fi las primeras; pareció bien, que el órden del tiempo anterior quedaba para ci primer acreedor, como sucediéndole en su lugar. § 1.—Debiéndosele fi Tirio, á quien se le habla gestionado el negocio, un predio por causa de mandato, antes que se le entregase la posesión lo dió en prenda, y después de entregada la posesión dió nuevamente fi Otro el mismo predio en prenda; pareció que la causa del primero era preferente, si el segundo acreedor no hubiese pagado el precio al que babia sido gestor del negocio, pero constaba que habla de ser preferente respecto fi aquella

§ 1.—Quuni ex causa mandati praedium Titio, cul negotium fuerat gestum, deberetur, priusquam ej possessio traderetur, id pignori dedil, post traditam possessioneiu idem llraedium alii denuo pignori dedit; prioris causam eme potiorem appamit, si non ereditor secundns pretium ci, qui negotium gesserat, solvisset, i-erum in ea quantitate, quam solvisset, einsque usuris, potiorem foro constaret, nisi forte prior el pecuniam offerat; (1) Vease Faui Ser. rece. V. . 1.

(2 Tar.

segLia la escritura orqieal; pignoii insqra Br. -

una eorrecddn ¿Lrl

(*

specliulitei, HaL

DIGESTO.—LIBRO XX: TITULO

quodsi debitor allunde pecu•niam solvisset, priorem praeferenduin. § 2.—Post divisionem regionibus factam inter fratres convenit, ut, si frater agri portionem pro indiviso pignori datam a eroditore suo non liberasset, ex divisione quaesitae partís partem dimidiain alter distraheret; pignus intelligi contractum existimavi, sed priorem secundo non esse potiorem, quoniam secundum pignus ad eam partem directuin videbatur, quam ultra partem snam frater non consentiente socio non potuit obligare.

4. PoMpoiuus libro XXXV. ad Sabinum.— Si

lv



21

cantidad que hubiese pagado, y por los intereses de la misma, si acaso el primero no le ofreciera el importe; pero si el deudor hubiese pagado de otra parte la cantidad, ha de ser preferido el primero. § 2.—Después de Ja división hecha en porciones, se convino entre los hermanos, que si un hermano no hubiese liberado de un acreedor suyo la porción del campo dada en prenda cuando no estaba dividido, vendiese el otro la mitad de la parte adquirida por la división; opiné, que seentendía haberse constituido prenda, pero que el primero no era preferido al segundo, porque parecía que la segunda prenda se habla aplicado fi aquella parte que además de la suya no pudo obligar el hermano sin consentirlo su socio.

4. Po u o i lo; comentarios á Sabino, libro

debitor, antequam a priore creditore pignus liberaret, idem illud ob pecuniani creclitam aiii pignori dedisset, et antequam utrique creditori solveret debitum, rem allam (1) priori creditori vendident (2), crediturnque pensaverit cnm pretio re¡ venditae, dicendum est, perinde haberi debere, nc si priori creditori pecunia soluta esset; nec enim interesse, solverit, an pensaverit; et ideo posterioris creditons causa est potior.

XXXV.—Si un deudor, antes que libertase del primer acreedor la prenda, hubiese dado fi otro la misma cosa en prenda por dinero prestado, y antes que pagase la deuda fi uno y fi otro acreedor hubiere vendido otra cosa al primer acreedor, y compensado el crédito con el precio de la cosa vendida, se ha de decir, que debe considerarse lo mismo que si se hubiese pagado la deuda al primer acreedor;porque no hay diferencia entre que haya pagado, 6 compensado; y por esto es mejor la causa del acreedor posterior.

libro III. Disputationu,a.—Inter-

5. ULPIANO; Disputas, libro 111.—A veces el posterior es preferido al anterior, como por ejemplo, si para conservar la cosa misma se gastó lo que el siguiente presté, como si se obligó una nave, y yo hubiere prestado para armarla, 6 repararla;

libro LXXIII. (5) ad Edicturn.—huius

6. En. MISMO; comentarios al Edicto, libro LXXIII.—porque el dinero de éste salvó la existenca de toda Ja prenda; lo que cualquiera podrá admitir también si se hubiere prestado para la manutención de los marineros, sin los que no podía la nave llegar salva. § 1.—Asimismo, si alguno hubiere prestado sobre mercanclas fi él obligadas, ó para salvarlas, 6 para que se pagara el flete, será preferido, aunque sea posterior; porque también es preferente el mismo flete. § 2.—Otro tanto se dirá, también si se debe el alquiler de los graneros, 6 de la era, 6 del transporte de las caballerías; porque también este es preferente.

• 5. ULPIANUS

dum posterior potior est priore (3), utputa si in rem istam conservandam impensum est, quod sequene eredidit, veluti si navis fuit obligata, et ad armandam eam rem (4) vel reficiendani ego credidero; 6.

IDEM

enim pecunia saivam feeit totius pignoris causam: quod potenit quis admittere, et si in cibaria nautamm fuerit ereditum, sine quibus navis salva pervenire non poterat. § 1.—Itern si quis in nierces sibi (6) obligatas erediderit, vel ut salvae fiaiit, vel ut naulum exsolvatur, potentior (7) cnt, licet posterior sit; nam et ipeuni naulnm potentius est. § 2—Tntuudem dicetur, et si momees horreoruin, ve] areae, ve] veeturae imnentorum debetur; nam et lije potentior erit. 7. Innu libro III. Disputationwn.— Idemque cst, si ex nuniis pupilli fuerit res comparata. Quare, si duoruni pupiliorum numis res fucrit comparata, ambo in pignus eoncurrent pro his portionibus, quae in pretium re¡ fucrint expensae. Quodsi res non in totum ex numis cuiusdam coinparata est, erit concursus utriusque ereditoris, id est et antiquioris, et eius, cuina numis comparata est. § 1.—Si tibi, qnae habiturus sum, obligaverirn, et Titio specialiter funduni, si in dominium meum pervenerit, inox dominium eius acquisiero, putat Mareellus, coneurrere utrumque ereditorem et in pignore. Non enin multum faeit, quod de suo mi-

7. Ex. MISMO; Disputas, libro UI —Y lo mismo es si con dinero del pupilo se hubiere comprado una cosa. Por lo cual, si con dinero de dos pupilos se hubiere comprado la cosa, ambos concurrirán en la prenda fi proporción de lo que se bubieré gastado por precio de la cosa. Pero si la cosa no se compró en totalidad con dinero de uno cualquiera, concurrirán ambos acreedores, este es, as¡ el más antiguo, como aquel con cuyo dinero fué comprada. § 1.—Si yo te hubiere obligado cosas que he de tener, y fi Ticio especialmente un fundo, si hubiere llegado fi estar en mi dominio, y después yo hubiere adquirido su dominio, opina Marcelo, que uno y otro acreeedor concurren también en la prenda.

(1) ¿11am considérase a ,'iadida por antiguos copistas.

(2) Valg.; veudideral, el CÓdICC FI. (1) Ha l.; priori, el códice ¡"1. (4) Taur. ¿egón la ecr&ura original.; cern, ornilela antgan corrección del códice Fl, Br.

¿5) Xxiii., Hal. (6) ,lb¡, o,níteta Ha!. 7) potior, Velg.

DIGESTO.—LIBRO XX TTUI.O

lv

mes debitor dederit, quippe quum res ex numis pignoratis cuita non (1) sil pignorata ob hoe soitim, quod pecunia pignorata eral.

Porque no importa mucho quede lo suya hubiere dado el deudor el dinero, porque, a la ¿rdad, la cosa comprada con dinero dado en prenda no está pignorada sólo porque el dinero estaba pignorado.

8. IDEM libro VII. Dsputationum. Si piguus specialiter Res publica acceperit, dicendum est, praeferri eam fisco debere, si postea fisco debitor obligatus est, quiaet [)rivati praeferuntur.

8. Et. MISMO; Diepulas, libro VIL—Si la República hubiere recibido especialmente Ja prenda, se ha de decir, que debe ser preferida al fisco, si el deudor se obligó después al fisco, porque también son preferidas las personas particulares.

9. AFRICANtJS Libro VIII. Quaestionum.— Qui baineuni ex kalendis proxirnis conduxerat, pactus erat, nl horno Eres pignori loçatori esset, donec mercedes so1vereutur idem ante kalendas lulias eundein Erotein alli ob pecuniarn creditani pigudri dedil; consultas, an adversus hune ereditorem potentem Erotem, locatorern Praetor tucli deberet, respondil, debeie; licet enini co tempore horno pignori datus esset, quo nondum quidquarn pro conductione deberetur, quoniarn tamen 1am Itme in ea causa Eres esse coepisset, ul invito locatore ius piguoris in co solvi non posset, potiorenl CiltS C8Usam habendani.

9 AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—Uuo que habla tornado en arrendamiento un bailo desde las próximas calendas, habla pactado que el arrendador tuviese en prenda al esclavo Eros hasta que se pagasen los alquileres; el mismo antes de las calendas de Julio dió en prenda á otro al mismo Eres por dinero que se le había prestado; habiendo sido consultado si contra este acreedor, que reclamaba á Eros, deberla el Pretor amparar al arrendador, respondió, que debía; porque aunque el esclavo hubiese sido dado en prenda á tiempo cii que no se debiese todavia cosa alguna por el arlendainiento, sin embargo, habiendo comenzado i estar ya entonces Eres en estado de que con él no pudiei-i pagarse el derecho de prenda contra La voluntad del arrendador, ha de ser considerada mejor la condición de este. § ].—Opinaba además, que también el acreedor bajo condición ha de ser amparado contra aquel á quien después se le hubiere comenzado á deber alguna cosa, si la condición no fuera tal que no pueda cumplirse contra la voluntad del deudor. § 2.—Mas también si el heredero hubiese COi1 venido sobre prenda de cosa propia suya por aquellos legados que hablan sido dados bajo condición, y después dió en prenda por dinero pi-estado aquellas mismas psendas, y luego se cumplió la condición de los legados, también en este caso opiné que ha de ser amparado aquel á quien primeramente se hubiese dado la prenda. § a—'rícia dió en prenda á Ticio un predio ajeno, después á Mevio, y hecha últimamente dueña de aquella prenda la dió estimada en dote á su marido; si se hubiera pagado el dinero á Ticio, parecía bien que 110 por esto se convalidaba la prenda de Mevio; porque pagado el primero, entonces se confirma la prenda dci segundo, cuando la cosa se halla entre los bienes del deudor. Mas en el caso propuesto el marido está en lugar de comprador, y por esto, como ni entonces cuando se obligase it favor de Mevio, ni cuando se pagase it Ticio, habrá estado cii los bienes de la mujer, no se halla tiempo alguno en el que pueda consolidarse la prenda de Mevio; pero esto es as¡, si de buena fé recibió el marido en dote el predio estmmado, esto es, si ignoré, que estaba obligado á Mevio.

§ 1—Amplius eiiam sub conditione creditorem tuenduin putabal adversus eurn, cui postea quidquam deben coeperit, si modo non ea conditio sil, quae invito debitore impleri non possit.

§ 2.—Sed et si heres ob ea legata, quiie sub conditione dala erant, de pignore re¡ suae cnve: nisset, el postea eadem ipsa pignora ob pecuniani creditam pignoni dedil, ac post conditio legatorum etitit, hie quoque tuenduin cutu, cui prius pignus datum esset, existimavit. § 3. - Titia praedium alienum Titio piguori dedil, post Maevio, deinde domina eius piguoris faeta manto suo lii dotem aestimatum dedit; si Tillo soluta sil pecunia, non ideo magis Maevii pignus convalescere placebat; tunc enini priore diniisso sequentis confirmatur pignus, qauni res in bonis debitoris inveniatur. la proposito autem manitas cnitoris loco est, alque ideo, quia noque tunc, quum Maevio obligaieiur, neque quurn Pitio solveretur, in bonis mulieris fucnil, aulluni tempus invenini, quo pignus Maevil (2) convalescere possit; hace tamen ita, si bona fide in dotem aestimatuin pi-aedium maritus accepit, id est, si ignoravit, Maevio obliga tum eme.

10. tTLrLuuss libro 1. Responsorum.–.-Si el ju-

10. ULPrAN0; Repueaas, libro 1.—Si se hubiera juzgado en dei-echo, y por causa de lo juzgado se tomó la prenda por autoridad de aquel que pudo mandarlo, por privilegio el tiempo ha de ser preferido el heredero de aquel en cuya personase constituyó la P111da

.11. Gu Lis libro singulari de formula hypothecario (3)—Potior cst 111 pignore, qui prius credi-

11. GAYO; De la fórmula hipotecaria, libro único.—Es preferido en la prenda el que primeramente prestó el dinero y recibió la hipoteca, aunque con

re iudicatum, et pignus in causa indicati ex auctoritate oms, qui iubere potuit, capturn est, privilegiis teniporis fore potioreni lieredem oms, in cuius persona pignus constitutuni est.

dil pecuniani, el accepil hypothecam, quarnvis (1) flULIC, (en laqar de non) () Maevin, Jie. Vulg.

fiel.

5

aii. forii:ulaui Ji y(iIocariaui, fiel.

15IGiS0.—LiR0 XX. TITULO

eum alio ante couvencrat, ut, si ab eo peduniam aceeperit, sit res obligata, lieet ab hoc postea aecepit (); poterat enim, licet ante convenit, non accipere ah eo pecnniam. § 1.—Videarnus, an idem dicendum sit, si sub

conditione stipulatione facta hypot.heca data sit,

qua pendeiite alius eredidit pure, et aceepit eandom hypotheeam, tuno delude priol-is stipulation is existat conditio, nt potior Bit, quipostea credidisset? Sed vereor, num hic aliud sit dicendum; quum enim semel conditio extitlt, perinde habetur, ac si filo tempore, quo stipulatio interposita est, sine conditione facta esset; quod et melius est. § 2.—Si colonus convenit, ut inductu in fundum, mata, ibi nata pignori essent, et antequam inducat, alii rem hypothecae nomine obligaverit, tune deinde eam in fundum induxerit, potior erit, qui spccialiter pure accepit, quia non ex conventione priori obligatui•, sed ex eo, quod inducta res est, quod posterius factum est. § 3.—Si de futura re convenerit, ut hypotheae sil, sicuti est de partu, hoc quaerit.ur, an aneilla conventionis tempere in bonis fuit debitoris; et in fructibus, si eonvenit, ut sint pignori, aeque quaeritur, an fundus vel ius utendi fruendi conventionis tempore fuerit debitoris. § 4.—Si paratus est posterior creditor priori creditori solvere, quod el debetur, videndum est, an competat el hypothecaria actio, nolente priore ereditore pecuniam accipere. Et dieimu, priori creditori inutilem esse actionem, quum per eum fiat, ne el pecunia solvatur. 12. MARCIÁNUS libro singular¡ ad formulam hypotheeariam.— Creditor, qui prior hypothecam accepit, sive possideat earn, et alius vindicct hypothecaria etione, exeeptio priori utilis est; «si non mihi ante pignori hypotbeeaeve nomine Bit res obligata», sive ( 2 ) alio possidento prior creditor vindicet hypothecaria actione, et file exeipiat: «si non convenit, ut sibi res sit obligata», hie in modum supra relatum replkabit; sed si eum alio possessore creditor secundus ags.t, recte aget, et adjudican ci poterit hypotheca, ut tamen prior eum co agendo auferat ej rem.

§ 1.—Si, quoniam non restituebat rem pignoratam possessor, condemnatus ex praefatis inodis litis aestimaf.ionein cxsolverit, an perinde secundo creditori teneatur, ac si soluta sil pecunia priori creditori, quaeritur. Et recte puto hoc admiltendum esse. § 2.—Si primus, qui sine hypotheca eredidil, post secundum, qui utrumque fecit, ipse hypothecam aeeepit, sine dubio posterior in hypotheca est. Unde si in diem de hypotheca convenit, dubium non est, quin potior sil, Ilcel ante diem cum alio ereditore pure de eadem re convenit. (' pccuniam accepi»et, 'reS eset obJgata, et ab lioe postea accepert, Ha!,

otro se había convenido antes, que, si de él hubiere recibido dinero, le esté obligada la cosa, aun cuando de él lo recibió después; porque podía, aunque antes se convino, no recibir de él el dinero. § 1.—Veamos, ¿se habrá de decir lo mismo, si se hubiera dado la hipoteca habiéndose hecho estipulación bajo condición, pendiente la cual otro prestó puraménte, y recibió la misma hipoteca, y luego después se cumpliera la condición de Ja primera estipulación, de suerte que sea preferido el que hubiese prestado después? Pero temo, que acaso apií se haya de decir otra cosa; porque una vez que se cumplió la condición, se considera lo mismo que si se hubiese hecho sin condición al tiempo en que se interpuso la estipulación; lo que también es mejor. § 2.—Si convino el colono que estuviesen en prenda las cosas introducidas en el fundo, las llevadas á él, y las en él nacidas, y antes que la introduzca hubiere obligado á otro la cosa á titulo de hipoteca, y luego después la hubiere introducido en el fundo, será preferido el que la recibió ee cialmente sin condición, porque no se obliga por la convención primera, sino porque fué introducida la cosa, lo cual se hizo después. § 3.—Si se hubiere convenido sobre una cosa futura, como por ejemplo es un parto, que esté en hipoteca, pregúntase esto, si estuvo la esclava en lo bienes del deudor al tiempo de la convención; y respecto los frutos, si se convino que estuviesen en prenda, igualmente se investiga, si el huido, ó el derecho de usufructuario haya sido del deudor al tiempo de la convención. § 4—Si el acreedor posterior está dispuesto á pagar al primer acreedor lo que se le debe, se ha de ver si le competerá la acción hipotecaria, no queriendo el primer acreedor recibir el dinero. Y decimos, que le es inútil al primer acreedor la acción, comoquiera que en él consista, que no se le pague el dinero. 12. MARCIANO; Comentarios d la fórmula hipotecaria, libro único.—El acreedor, que primero recibió la hipoteca, si la poseyera, y otro la reivindicara con la acción hipotecaria, tiene como primero la excepción útil «si la cosa no se me hubiera obligado antes en prenda ó é titulo de hipoteca», y si poseyéndola otro la reivindicara el primer acreedor por la acción hipotecaria, y aquél opusiera la excepción «si no se convino en que la cosa le estuviera á él obligada», este replicará en el modo arriba expresado; pero si el segundo acreedor ejercitase su acción contra otro poseedor, la ejercitará derechamente, y podrá adjudicársele la hipoteca, pero de suerte que ejercitando contra él Ja acción el primero le quite la cosa. § 1.—Si porque el poseedor no restituía Ja cosa pignorada, hubiere pagado la estimación del litigio condenado de alguno de los modos expresados, pregúntase si se obligará al segundo acreedor lo mismo que si se hubiera pagado el dinero al primer acreedor. Y con razón opino que se ha de admitir esto. § 2.—Si el primero, que prestó sin hipoteca, recibió él mismo la hipoteca después del segundo, que hizo una y otra cosa, sin duda es posterior en la hipoteca. Por lo cual, si se convino hasta cierto día respecto á la hipoteca, no hay duda de que sea preferido, aunque antes del diase convino puramente sobre la misma cosa con otro acreedor.

(2) al.,, inserte la Vulg.

24



DIGESTO.—LIBRO IX TITULO 1V

§ 3.—Si idem bis, id est ante secundum, et post eum crediderit, in priore pecunia potior est secundo, in posteriore tertius est. § 4.—Si tccum de hypotheca paciscatur debiter, deinde idem eum alio tun voluntate, secundus potior erit; pecunia autem soluta secundo att ruraus teneatur tibi, recte quaeritur. Erit autein faeti quacstio agitanda, quid inter eos actuin sit, utrurn ut discedatur ab hypotheca in totum, (quum) prior concessit creditor, ah obligan hypothecam, an ut ordo servetur, et prior creditor secundo loco constituatnr. § 5.—Papinianus libro undecimo respondit (1), si prior creditor posea novatione facta eadem pignora eum aliis accepit, in simm locurn eum suecedere; sed si secundus non offerat peeuniarn, posse pniorem vendcrc, ut l)rimam tantum pecuniara expensam feraL, non etiarn quam postea credidit, et quod superfluum ex anteriore credito acccpit, hoc secundo res tituat. § 6.—Sciendum cgt, secundo creditori rem tenerl etiam invito debitore tam in suum debitum, quam in primi creditoris, et in usuras suas, et quas primo creditori solvit; sed 'tamen usurarum, quas creditori primo solvit, usuras non consequetur, non emm negotium alterius gessit, sed .magis suum; et ita PapinianuB libro tertio Responsorum scripsit; et verum cgt. § 7.—Si simpliciterd convenisset secundas creditor de hypotheca, ab omni possessore cara auferre poterit praeter priorem ereditorem, et qui ab co emit. § 8.—A. Titio mutuatus pactus est cum lib, ut ci praedium suum pignori bypothecaeve esset; deinde mutuatus est peeuniam a Maevio, et pactus est cum eo, ut, si Titio desierit praediurn teneri, ej teneatur; tertius deinde aliquis dat mutuam pecuniam tibi, ut Titio solveres, et paciscitur tecum, ut idem praediumei pignori hypolbecaeve sit, et locum eius subeat (2); num hie medius (3) tertio potior est, qui pactus est, ut Titio soluta pecunia Implentur conditio, et tertius de gua negilgentia queri dobeat? Sed tamen et hic tertius creditor secundo praeferendus est. § 9.-81 tertius creditor pignora sua digtrahi permittit ad hoc, nt priori pecunia soluta in aliad pignus priori succedat, su.ecessurum cura Papinianus libro undecimo Responsorum scnipsit; et omnino secundus ereditor nihil aliud jung habet, nisi ut solvat priori, et loco eius succedat. § 10.— Si priori hypotheca obligata sit, nihil vero de venditione convenerit (4), posterior vero de hypotheca vendenda convenerit, venus est, priorem potiorem eses; nam et in pignore placet, si prior convenerit de pignore, Hect posteriori res tradatur, adhuc potiorcin eme priorem. 13. PAULUS

libro V. ad Piautium.— Insulam

(1) Resp.nsorum seribil. Hal. (2) Hai; subeset, el códice FI.

§ 3.—Si uno mismo hubiere prestado it otro dos veces, esto es, antes que á un segundo, y después que á este, en cuanto á la primera suma es preferido al segundo, yen cuanto á la últimaes el tercero. § 4.—Si un deudor pactara contigo sobre una hipoteca, y él mismo después con otro mediante La voluntad, el segundo será preferido; pero con rason se pregunta, si pagada la suma al segundo, te estará nuevamente obligada. Mas habrá de discutirse la cuestión de hecho, de qué se haya tratado entre ellos, si por completo se quede apartado de la hipoteca, cuando el primer acreedor concedió que la hipoteca se obligase á otro, ósi que se guarde el orden, y que el primer acreedor se constituya en segundo lugar. § 5.—Respondió Papiniano al libro undécimo, que si el primer acreedor, hecha después novación, recibió las mismas prendas junto con otros, se subroga en su propio lugar; pero que si el segundo no ofreciese la suma, puede vender el primero, para retirar solamente la primera cantidad entregada, no también la que presté después, y lo que recibió de más por el anterior crédito, lo restituirá al segundo. § 6.--Se há de saber, que la cosa está oblitrada al segundo acreedor, aun contra la volunta del deudor, tanto por Éu propio débito, como por el del primer acreedor, y así por sus intereses, como por los que pagó al primer acreedor; pero, sin embargo, no conseguirá intereses de los intereses que pagó al primer acreedor, porque no fué gestor de negocio de otro, sino más bien del suyo propio; y as¡ lo escribió Papiniano al libro tercero de sus Respuestas, y es verdad. § 1.—Si el segundo acreedor hubiese convenido simplemente respecto de una hipoteca, podrá quitarla de todo poseedor excepto del primer acreedor, y de quien de este la compró. § 8. - Uno que tomó prestado de Ticio, pacté con él que tendría éste en prenda ó hipoteca un predio suyo; después tomó dinero prestado de Mevio, y pacté con él, que si el predio hubiere dejado de estar obligado á Ticio, le estuviese obligado Ii. él; posteriormente un tercero te dá dinero en iuútuo para que pagases á Ticio, y pacta contigo, tener él en prenda ó hipoteca el mismo predio, y subrogarse en su lugar; ¿acaso es preferido al tercero este segundo que pacté para que pagado el dinero A Ticio se cumpla la condición, y deberá el tercero quejarse de su propia negligencia? Mas, esto no obstante, también este tercer acreedor ha de ser preferido al segundo. § 9.—Si el tercer acreedor permite que se venda su prenda para esto, para que pagado al primero su dinero le suceda al primero en otra prenda, escribió Papiniano en el libro undécimo de sus Respuestas que le ha de suceder; y el segundo acreedor no tiene absolutamente ningún otro derecho sino parapagar al primero, y sucederle en su lugar. § 10.—Si la hipoteca se hubiera obligado al primero, pero nada se hubiere convenido respecto á la venta, es más cierto que el primero es preferido; porque. también parece bien respecto it la prenda, que si el primero hubiere convenido respecto it la prenda, aunque la cosa se entregue al último, todavía sea preferido el primero.

13.

PAULO;

Comentarios á Fiaucio, libro V.—

(2) Mcvius, HaS.

(4 Si prior de hypotheea non convenerit, posterior, Vulg

IGFST0.—LIBRO XX. TITULO P.

tibi vendidi et dlxi, prioris anni pensionem mihi, seqnentium tibi accessuram, pignorumque ab inquilino datorum ms utrumque secuturum; Nerva, Vroculi.is, nisi ad utralTique pensionem pignora suffi,erent, ms omnium pignorurn primnm ad me pertinere, quia nihil aperte dictum e.sset, an cornmuniter ex omnibus pignoribus summa pro rata servtnr, si quid supei'esset, ad te. Paulus: facti quaestio est, sed verisimile est Id actum, ut pri. mam quamque (1). pensionem pignornm causa sequatur (2).

14. IDEM libro XIV. ad Piautiunz.—Si non dominus duobus eandem rem diversis temporibus pignoraverit, prior potiOr est, quamvis, si a diversis non dominis pignus accipinmus, possessor meflor sil. 15. IDEM libro LX VIII. (3) ad Edjctunz Etiam superficies la alieno solo posita pignori dan potest, ita tamen, ut prior (4) causa si domini soli, si non solvatur el solarium. 16.

PAULU8

17.

IDEM

libro III, Quaestionuni.—Claudius

Pelix eundem fundum tribus obligaverat, Eutehianae prmnurn, deinde Turboni, tertio loco ah creditori; qnum Eutychiana de jure sao doceret, superata apud iudicem a tertio ereditore non pro. vocaverat, Turbo apud aliujn iudicem victus appellaverat; qunerebatur, utrum tertius creditor etiam Turbonem superare deberet, qui prilnam creditricem (5), an ea remota Turbo tertium excluderet. Plane quum tertius creditor (6) primum de sua pecunia dimisit, in loeum elus substituitur (7) in ea quantitate, quam superior! exsolvit; fucrunt igitur, qui dicerent, hie quoque tertium creditnrem potiorem esse debere; inihi nequaquam hoe iustum esse videbatur. Pone, primare cred!tricem ludicio convenisse tertium creditorem, el exeeptione ahoye quo modo a tertio superatam; numquid adversus Turbonem, qui secundo loco crediderat, tertius creditor, qui primam vieit, exceptione re¡ iudicatae uti potest, ant contra, si post pnimum iudicium, in quo prima creditrix superata est a tertio. creditore, sucundus creditor tertium (8) obtinuenit, poterit uti exceptione re¡ iudicatae adversus primam (9) creditricem? Nulo modo, ut opinor. Igitur neo tertius ereditor successit in ehis )oeum, quem exclusit, neo inter alios res iudieata alii prodesse, ant nocere solet, sed sine praeiudicio prionis sentefitiae totum ms alii ereditori integrum relinquitur.

libro VI. Responsorum.—Eum, qui a

debitore suc praedium obligat.ura comparavit, eatenus tuenduni, quatenus ad priorem creditore.m ex pretio pecunia pervenit.

(i) Toar. según la eecru ura original; quoque, segán corrección del códice FI., Br, (2) &qün nuestra cooje1ura: sequetur, el códice FI. 3) LXIX., Hal. (4) potior, ¡Jal. Vtdg

TOMO 11 —4



TO

Te ven di una casa, y dije, -que la renta del primer año me habla de corresponder 4 mi, y 4 ti la de los siguientes, y que el derecho 4 las prendas dadas por el inquilino habla de pertenecer 4 ambos; Nerva y Próculo dicen, que si las prendas no has-. t4sen para una y otra pensión, el derecho de todas las prendas me pertenece primeramente fi mi, por-

que no se dijo claramente nada sobre si de todas

las prendas se pagarla en común y 4 prorata cada suma, y que si algo sobrase seria para ti. Dice Paulo: la cuestión es de hecho, pero es verosímil que se trató esto, que la condición de las prendas corresponda fi cualquiera pensión que sea la primera. 14.

EL MISMO;

comentarios ri Plaucio, libro

15.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro

XIV.—Si el que no era dueño hubiere pignorado fi dos una misma cosa en diversos tiempos, es. preferido el primero, aunque si de varios que no sean dueños recibiéramos una prenda, sea preferido el poseedor. LXVIIL—También puede dame en prenda la superficie constituida en suelo ajeno, pero de suerte que sea preferente la condición del dueño del suelo, si no se le pagara la pensión del solar.

18. PAuLo; Cuestiones, libro 111.—Claudio Fe. lix habla obligado 4 tres el mismo fundo, primeramente fi Eutiquiana, después fi Turbón, y en ter-. cer lugar fi Otro acreedor; como Eutiquiana alegase su derecho, vencida ante el juez por el tercer acreedor, no habla apelado, y Turbón, vencido ante otro juez, habla apelado; se preguntaba, si el tercer acreedor, que se habla antepuesto fi la pr!-. mera acreedora, deberla anteponerse también .4 Turbón, ó si excluida aquella excluirla Turbón al tercero. A la verdad, cuando el tercer acreedor pagó con su dinero al primero, substitúyese en lugar de éste por la cantidad que pagó al anterior; así, pues, hubo quienes dijeron, que también en este caso debe ser preferido el tercer acreedor; lo cual fi ml de ninguna manera me parcela justo. Supón, que la primera acreedora reconvino en juicio al tercer acreedor, y que por excepción, 6 de otro cualquier modo fué vencida por el tercero; ¿acaso el tercer acreedor, que venció fi la primera, podra usar de la excepción de cosa juzgada contra Tur. bón, que habla prestado en segundo lugar, 6 por el contrario, si después del primer juicio, en el que la primera acreedora fué vencida por el tercer acreedor, hubiere el segundo acreedor vencido al tercero, podrá usar de la excepción de cosa juzgada contra la primera acreedora? De ningún modo, según opino. Luego ni el tercer acreedor sucedió en el lugar de aquel fi quien excluyó, ni la cosa juzgada entre unos suele aprovechar ó perjudicar fi. otro, sino que sin perjuicio de la primera sentencia se deja Integro todo el derecho al otro acreedor.. 17 EL MISMO;

Respuestas, libro VI.—El que

compró de un deudor suyo un predio obligado, ha de ser amparado sólo en cuanto del precio llegó fi poder del primer acreedor su dinero.

M

conclitione expulerat., (en lugar de qul. insería Hal.

substituatur, ¡ial. (8) a tertio, VaLg. (5) prirnarn, onsfteIa Hal.

creditricern), llol.

18.

SCAEVOLA

Libro 1. Eeponsorum. - LUCIUS

Titius pccuniam mutuam dedit sub usurjs, acceptis pignoribus, eidemquc debitori Maevius sub iisclem pignoribus peeuniam dedit; quacro, an Titius non tantuni sortis et earum usurarum nomine, quae aceesse.runt, antequam lifaevius crederet, sed etiam earum, quae postea aecesserunt, potior esset? Respoudit, Lucium Titium in omne, quod ej debetur, potiorem csse.

18.

0.10 d14d

dopreuc bajo las rid Ticlo UO22 e* _____ los intereses1 qi _____ sino después? Res - respecto fi todo lo q

jb•ro 1. —Lucio Ti-

habiendo necibi'ai mismo deudor uuto seria prefebu del capital y de 3 que presta Meellos que venelelon Tirio es preferido

19. IDEAs libro V. Responsorum. - Mulier lu dotem dedit manto praedium pignori obligat,tun, et testamento maritum et ¡iberos ex co natos, item ex alio, heredes instituit; creditor, quurn posset heredes convenire idoneos, ad fandum venit; quaero, an, zi el instus possessor offerat compellendus sit, ius nomiriis cedere? Respondi, posse videri non iniustum postulare.

19. EL MÍ8; Ejj'as libro V.—Una mujerdióetidoteágttrñ dó un predio obligado en prenda, y en el testamento 1ntItuyó herederos a su marido y fi los hijos naeloos de él, y también fi los de otro; el acreedor, pudiendo demandar fi los herederos, que eran solvente, se dirigió contra el fundo; pregunto, ¿si el lcgKimo poseedor le ofreciera el pago, habrá de ser compelido fi ceder el derecho de su crédito? Respondt, que podía parecer que no pedía cosa injusta.

TRYPHONINUS Libro VIII. (1) Di.putatio20. num.—Quaerebatur, si post primum eontractum

20. TatFoNrNo; Disputas, libro VIII. — Proguntábase, si después de un primer contrato tuyo, y antes que prestases otra cantidad, Seyo hubiese prestado cincuenta al mismo deudor, y el deudor hubiese obligado el exceso del valor de la cosa, que se te hubiese dado en prenda, y luego tú prestases al mismo deudor acaso cuarenta, ¿lo que Cfi el precio de la cosa excede de lo que prestaste primeramente, corresponderla, como sobrante de la prenda, fi él por los cincuenta, ó fi ti por los cuarenta—supón que Seyo está dispuesto fi ofrecerte la suma prestada en primer término—? Dije, que es consiguiente que Seyo sea preferido respecto de aquello que importa más la prenda, y que ofrecida por él la cantidad prestada en primer término, y el importe de los intereses de la misma, se posponga el primer acreedor respecto fi la suma que presté después al mismo deudor.

21. SCAEVOLA libro XXVII. Digestornm.--Titius Seiae ob siirnmam, qua ex tutela ej condeinna-

21. SCÉVOLA; Digesto, libro XXVII. — Ticio obligó en prenda fi Seya, por la suma en que por razón de tutela habla sido condenado fi favor de ella, todos los bienes propios que lenta, y los que hubiese de tener; después, habiendo recibido del fisco dinero en mútuo, le obligó en prenda todos sus bienes, y devolvió fi Seya parte de la deuda, y, hecha novación, le prometió fi la misma la restante suma, en cuya obligación se convino igualmente, corno antes, respecto fi la prenda; se preguntó, ¿deberá Seya ser preferida al fisco, así respecto fi los bines que tuvo Tirio al tiempo de la primera obligación, como también respecto fi ¡as cosas que adquirió después de la primera obligación, hasta que cobre todo su débito? Respondió, que nada se propone para que no haya de ser preferida. § 1.—Un acreedor presté fi un negociante en mármoles con prenda de las piedras, cuyo precio hablan recibido los vendedores de dinero del acreedor; el mismo deudor fué arrendatario de almacenes del César, por. cuyos alquileres, no pagados en algunos años, el procurador nombrado pura la cobranza extendió su acción hasta la venta de ¡as piedras; se preguntó, ¿podría retenerlos el acreedor por el derecho de prenda? Respondió, que según lo que se proponía, podía.

tnum, antequam aliani pecuniam tu crederes, cidom debitori Seius credidisset quinquaginta, et hyperocham (2) huius re¡, quae tibi pignori data et, debjtor obligasset, dehine tu eidem debitori crederes forte quadraginta, quod plus est in protio re¡, quam primo credidisti, utium ci (3) ob quinquaginta, un tibi in quadraginta ccderet pignonis hyperocha (4)— finge, Seium paratum esse ot'ferre tibi surnmam primo ordine creditam —? Dixi, consequens eme, ut Seius potior sit in co, quod amplius est in pignore, et oblata ab co summa primo ordine credita, usurarumque eius, postponatur prirnus creditor la surnmam, quain postea eldein debitori credidit.

tus erat, obligavit pignoni omnia bona sua, quae habebat, quneque habiturus esset; postea mutuatus a fisco pecuniam pignori ci res suas ornees obligavit, el intulit Seiae partem debiti, el reliquam summam novatione facta cidem promisil, in qua obligatione similiter, UI supra, de pignore convenit; quaesitum est, un Sela praeferenda sil fisco et in illis rebus, quas Titius tempore pnioris obligationis habnit, item in Ms rebus, quas post priorem obligationem aequisiil, donee univcrsum debitum suum consequatur? Respondit, nihil () propon¡, cur non Bit praeferanda. § 1.—Negotiatori inarrnorurn creditor sub pignore lapidum, quoruin pretia venditores ex pecunia ereditoris acceperant, (nunieravit); idem debitor conductor horreorurn Caesaris fuil, ob quoriim pensiones aliquot annis non solutas Procurator exaetioni praepositus ad lapidum venditioneni officiuni suurn extendit; qunesituni est, an iure pignonis eos creditor retinere possit? Respoiidit, secundum ea, quae proponerentui' (6), posse.

(f) TX.,JIaT. (2) hypoihecani, Ha¿. 3) Solo, (en 1ujar cte el), t.laZ. Vulg.

() hjpothec.a, ¡Ial.

(5) It. según Br.; nil, Taur.

(5) HOZ., proponentur, el códiee FI,

DIGESTO. —LIBRO XX TITULO Y

TÍTULO V

TIT. Y DE DISTEACT1ONE P1141Ñ0RUM ET HYPOTHEOAR'JJM

Cf. Cod. 17II1.70 (19. 2 27).-31

31 (33)J

DE LA VENTA DE LAS PRENDAS Y DE LAS HIPOTECAS

[Véase Ccki. VIII, 30(19). 28 (27).--31 (30). 3113,9), J

libro XXVI.. Quaesionum.—

1. PAPINIANO; Cuestiones, libro XXVI.—Un acreedor, que recibió en prenda unos predios, y que después de otro acreedor, que hizo conveniode prenda sobre los bienes del deudor, también él mismo interpuso análogo pacto de bienes por causa de otro ó del mismo contrato, antes de pagado el segundo acreedor, vendió sin ningún derecho los demás bienes á titulo de prenda; pero por esto no le compete contra él la acción personal al acreedor, que reclama su prenda; y tampoco se le ha de dar la útil, ni derechamente será demandado por causa de hurto de bienes muebles, porque se considera que inducido por error de orden persiguió su propia causa, principalmente no habiendo perdido por hurto el otro acreedor la posesión, que no tuvo en su poder; también ejercitará en vano la acción de exhibición, porque ni posee, ni hizo con dolo que dejase de poseer. Siguese, que el segundo acreedor deberá reconvenir á los poseedores.

2 inEM libro II. Re.sponsorum.— Fideiussor conventus offteio iudicis assecutiis est, nt emtionis titulo praedium creditori pignori datum suseiperet; nihilominus alteri ereditori, qui postea sub eodem pignore contraxit, offercndae pecuniae, quam fideiussor dependit, eum usuris medii temporis facultas cnt, nam huiusmodi venditio transferendi pignoris causa necessitate iuris fieri solet.

2. :E MisMo; Respuestas, libro IL—Demandado un fiador, consiguió por ministerio del juez recibir á titulo de compra el predio dado en prenda al acreedor; sin embargo, el otro acreedor, que contrató después bajo la misma prenda, tendrá facultad para ofrecer la cantidad, que el fiador pagó, con los intereses del tiempo intermedio, porque semejante venta suele hacerse por necesidad del derecho para transferir la prenda.

3. Iuns libroIII. Responsorum.— Qunm prior creditor pignus iure conventionis vendidit, secundo ereditori non snperesse ius offercndae pocuniae convenit. § 1.—Si tamen debitor non interveniente creditoro pignus vendidenit, eiusque pretium priori creditori solverit, emtori poterit offerri, quod ad alium ereditorem de numis oms pervenit, et usurae medí¡ temporis; nihil enim interest, debitor pignus datum vendidenit (9), an denno pignori obligel.

8. EL MISMO; Respuestas, libro IlL--Cuando el primer acreedor vendió la prenda por derecho de convención, conviene que no le quede al segundo acreedor derechó para ofrecer el dinero. § 1.—Pero si el deudor hubiere vendido la prenda sin intervenir el acreedor, y hubiere dado en pago su precio al primer acreedor, podrá ofrecerse al comprador lo que de su dinero fué á poder de otro acreedor, y los intereses del tiempo intermedio; porque nada importa que el deudor hubiere vendido la prenda dada, ó que de nuevo la obligue en prenda.

IDEM libro XI. (3) Resportsorvm.-- Qumu 4. solvendae pecuniae dios pacto profertur, convenisse videtur, no prius vendendi pignonis potestas exerceatur.

4. EL mismo; Respuestas, libro XL—Cuando se expresa en un pacto el din en que ha de pagarse el dinero, se considera que se convino, que no se ejercite antes Ja facultad de vender la prenda.

5. MARCIANUS libro singulari ad formulam hypothecarianz. - Q'num secundus creditor oblata

5. MciAuo; Comentarios á la fórmula hipotecaria, libro único—Cuando el segundo acreedor, habiendo ofrecido al primero su dinero, hubiere sucedido en Jugar de éste, hace perfectamente la venta por causa del dinero pagado y prestado. § 1.—Si el segundo acreedor ó el fiador hubiere tomado á su cargo las prendas habiendo pagado el dinero, perfectamente se les ofrece el pago, aunque las hubieren tenido á titulo de compra.

1. PAPINIAUS

Creditor, qui praedia pignori accepit, et post aliurn creditorem, qui pignorurn eonventionem ad bona debitoris contulit, ipse quoque siinile pactu'bonoruin ob aliurn ant euiidern cont.ractum interposuit, ante scoundum ereditorem dimissum u-nilo Jure cote-ra bona titulo pignoris vendidit; sed ob eam rem in personani actio contra eum ereditori, qui pignora sua requirit, non competit; nec utilis danda est, nec furti rerum mobilium gratia recto convenietur, quia propriam eausam ordinis errore ductus persecutus videtur, praescrtim qnum alter creditor furto possessionem, quae non fuit apud eum, non aniiserit; ad exhibendum quoque frustra litem exeipiet (1), quia noque possidet, neque dolo feeit, ut desineret possidere. Sequitur, ut secundus ereditor possessores interpellare debeat.

priori pecunia in locum elus snecesserit, venditionem ob peeuniarn solutam el ereditam recto facit. § 1.—Si secundus creditor vel fideiussor soluta pecunia pignora susceperint, recto iis offertur, quamvis emtionis titulo ea tenuerunt.

6. McrnsT1Nus libro VIII. Regularum.—Quum posterior creditor a priore pignus cmii, non tam acquirendi dominii, quam zervandi pignoris sui causa intelligitur pec.uniam dedisse; et ideo offerri cf a debitore potest. (t) accipiet, Hal.

(5) HaL; venclidil el códice P.

6. MoDEsTINo; Reglas, libro VIII.—Cuando el

acreedor posterior compró del primero la prenda, se entiendo que dió el dinero no tanto para adquirir el dominio, como para conservar su propia prenda; y por esto puede ofrecérsele el pago por el deudor.

l) )L, Ikil.

2$



IflGESTO.—LIBRO XX: TÍTULO

MARCIANUS libro Ringulari ad forrnuianz 7. hypothecaria•m. Si creditor pignus vel hypotlie-

\T

7. Mucino; Comentarios á la fórmula hipotecaria, libro único.—Si el acreedor hubiere ven-

cain vendiderit hoe pacto, ut liceat sibi reddere dido la prenda 6 la hipoteca con el pacto de queje pecuniarn, et pigilus recuperare, aa si paratus sit sea licito devolver el dinero, y recuperar la prendebitor reddere. pecuniam, consequi Id possit? Et $da, ¿podrá acaso conseguirla, si el deudor estuvielulianus libro undecimo Digestorum seribit, recto ra dispuesto á devolver el dinero? Y eseribe Juliaquidem distracturn esse pignus, ceterum agi posno al libro undécimo del Digesto, que verdaderase eum creditore, nl, si quas actiones habeal, eas mente queda bien vendida la prenda, pero que cedal debitori; sed quod lulianus seribit in pignopuede demandarse al acreedor para que, si tuviei-e, idem el circa hypothecarn est. se algunas acciones, las ceda al deudor; pero lo mismo que escribe Juliano respecto á la prenda, os también en cuanto á la hipoteca. § 1.—Illud inspiciendum est, an liceal debitori, § 1.—Ha de verse esto, ¿será licito al deudor, si si hypotheca venieiit, pecunia soluta eam recupese hubiere vendido] a hipoteca, recuperarla habienrare? Et si quidern ita vcnierit, ut, si mIra certarn do pagado el dinero? Y si verdaderamente hubiere tompus a debitore pecunia soluta fuerit, emtio sido vendida, de suerte que se rescinda la compra, rescindatur, intra illud tempus pecunia soluta resi dentro de cierto tiempo hubiere sido pagado el cipit liypothecarn; si vero tempus praeteriit, ant si dinero por el deudor, pagado el dinero dentro de non eo pacto res venieril, non potest rescindí veneste tiempo, recobra la hipoteca; pero si pasó el dítio, nisi minor Bit annis vigintiquinque debitor, tiempo, ó si la cosa no hubiere sido vendida con esRut pupillus, aut Reipublicae causa absens, ve¡ in te pacto, no puede rescindirse la venta, salvo si el aliqua earum causarum cnt, ex quibus Edicto deudor fuera menor de veinticinco años, 6 pupilo, sucurritur. 6 estuviera ausente por causa de la República, ó estuviere en alguna de aquellas circunstancias, por las que es amparado por el Edicto. § 2.—Quaeritur, si pactum Bit a creditore, no § 2—Pregúntase, ¿qué derecho habrá si se huliceat debitori hypothecain vendore vel pignus, biera pactado por el acreedor, que no le sea licito quid iuris sil; et an pacto nulla sil taus, qua.,,¡ al deudor vender la hipoteca ó la prenda, y será acacontra ius sit posita, ideoque venire (1) possit? Et so nulo tal pacto, como si haya sido puesto contra de.certum est, nuflam esse venditionem, UI pa.ctioni recho, y podráporlo tanto ser vendida? Y es lo cierto, Stetur.que es nula la venta, i. fin de que se esté al pacto.

IV. (2) Regularunr.—Cre-

8. MonEsTixo; Reglas, Li.brolV.—Permitese al arbitrio del acreedor atender á su conveniencia vendiendo fas que quiera, de las prendas que le estén obligadas.

9. Purrrss libro ILI. Quaeslionum.— Quaesitum est, si creditor ab erntore pignoris pretium servare non potuisset, an debitor liberatus esset? Putavi, si nulla culpa imputan creditori possil, inanere debitorem obligatuni, quia ex necessitate facha veuditio non liberat debitorem, nisi pecunia percepta.

9. PAULO; Cuestiones, libro 111.—Se preguntó, si el acreedor no hubiese podido cobrar del comprador el precio de la prenda, ¿quedaría libre el deudor? Opiné, que si no se le pudiera imputar al acreedor ninguna culpa, permanecla obli°ado el deudor, porque la venta hecha por necesia4 no exenta al deudor, sino habiéndose percibido el dinero. § 1.—Pero en el libro segundo de sus Lecturas escribió Pomponjo de este modo: lo que suele agregarse al darse prendas, de que cuando por menos se hubiese vendido la prenda, el deudor entregase lo demás, es supérfluo, porque de derecho procede as¡ esto, aunque no se haya afiadido.

8.

MODEST1NUS libro

ditoris arbitrio permittitur, ex pignoribus sibi obligatis, quibus velit distractis, ad suuni commodum pervenire.

§ 1.—Pompoius autem Lectíonum libro secundo ita scnipsit: quod in piguonibus dandis adiici solet, ut, quo minus pignus veniisset, ieliquum debitor redderet, supervaeuum est, quia ipso iure ita se res habet etiam non adiecto eo. IDEM libro VI. Responsoruni. - Et si is, 10. qui lege pignoris emil, ob evictionem reí redire ad venditoreni non potest, tainen non esse audiendum ereditorom, qui funduni veudidit, si velil eiusdem rei ex alia causa quaestionem movei-e.

EL MIS MO; Respuestas, libro VI.—Aun 10. cuando el que compra por ley de prenda no puede dirigirse contra el vendedor por la evicción de la cosa, sin embargo, no ha de ser oído el acreedor, que vendió el fundo, si quisiera promover cuestión sobre la misma cosa por otra causa.

11. SCAEVOLA libro I. Rerponsorum.— Arbiter dividendae hereditatis, quam corpora hereditaria divisisset, nomina quoque communium debitorum separatim slugulis in solidum assignavit;, quaesitum est, an debitoribus cessautibus pro solido pignus venderé quisque potest? Respoadi pomo.

11. ScÉvotá; Respuestas, libro L—El árbitro de Ja división de una herencia, habiendo dividido las cosas de la herencia, adjudicó también por entero separadaniente á cada uno los créditos de dendores comunes; se preguntó, ¿no pagando los deudores, puede acaso cada uno vender la prenda por la totalidad? Eespondf, que podía.

12. TRiHON1NUS libro VIII. Disputaiionum. 12. TRIF0N1N0; Disputas, libro VIII.—Se co-BeseripLuni oit ab Imperatore, libellos agente testó ea rescripto por el Emperador, actuando Pa(1) Según corrección del córlíce FI., Dr.,: venir¡, Tau,. segfi.n La escritura orqluia(.2)

- l., Ha.

DIGESTO.—LIBRO XX: TÍTULO VI

Papiniano, creditorern a clebitore pignus emere posse, quia in dominio manel debitoris. § 1.–Si aliena res pignori data fucrit, et creditor eam vendiderit, videamus, an pretium, quod percepit creditor, liberet debitorem personali actionc pecuniae creditae? Quod verc responderetur, si ea lege vendidit, nc evictionis nomine obligaretur, quia ex contractu et qualiquali obligatione a de.bitore interposita, certe ex occasione chis redactnm id pretium aequius profieeret debitori, quani creditoris lucro cederet; sed quantum quidein ad ereditorem, debitor liberatur, quantuni vero ad dominum re¡, si needum pignus evietum est, vel ad emtorem, post evietionem ipsi debitor utili ac.tione tenetur, nc ex aliena iaetura sibi lucrum acquii'at. Nam et si maiores fructus forte petens a possessore (1) creditor abstulit, universos in quantitateni debitam accepto ferre debebit; et quurn per iniuriain iudicis domino rem, quae debitoris non fuisset, abstulisset creditor quasi obligatarn sibi, et quacreretur, an soluto debito restituí eam oporteret debitori, Seaevola noster restituendam probavit. Quodsi non ita vendidit, ut certum sit, omnimodo apud eum pretium reinansuruni, veruni obligatus est ad id restituendum, arbitror, interim quidein nihil a debitore peti posse, sed in suspenso haber¡ liberationem; verum, si actione ex emto conventus praestitisset creditor emtori, debitum persequi euni a debitore posse, quia appamit, non eme liberatum.

piniano en la instancia, que el acreedor podía comprar del deudor la prenda, porque permanece en el dominio del deudor. § 1.—Si se hubiere dado en prenda una cosa ajena, y el acreedor la hubiere vendido veamos, ¿eh precio, que percibió el acreedor, librará al deudor de la acción personal del dinero prestado? Lo que con verdad se respondería, si vendió con la condición de no obligarse por razón de evicción, porque por el contrato y por otra cualquier obligación interpuesta por el deudor, ciertamente que el precio obtenido con tal ocasión aprovecharla más bien al deudor, que cederla en beneficio del acreedor; pero, 4 la verdad en cuanto al acreedor, el deudor se libra, mas en cuanto al dueño de la cosa, si aun no se ha reivindicado la prenda, 6 en cuanto al comprador, se obliga al mismo el deudor después de la evicción por la acción útil, para que no adquiera para si lucro con perjuicio ajeno. Porque también si pidiendo acaso mayores frutos el acreedor los percibió del poseedor, deberá darlos todos por recibidos hasta la cantidad debida; y cuando por injusticia del juez el acreedor hubiese quitado al dueño una cosa, que no hubiese sido del deudor, como obligada 4 él, y se preguntase, si pagada la deuda deberla restituirsele al deudor, nuestro Scévola probé que debía ser restituida. Pero si no la vendió de manera que sea cierto que de todos modos habla de quedar el precio en su poder, sino que se obligó 4 restituirlo, opino que mientras tanto no puede ciertamente exigirse nada al deudor, sino que se considera en suspenso la liberación; mas si demandado por la acción de compra, el acreedor hubiee pagado al comprador, puede él perseguir del deudor la deuda, porque apareció que no se liberté.

13. PAULUS libro L Decretorum.— (Jreditor, qui iure.suo pi,'us distrahit, ius suum cedere debet, et, si pignus possidet, tradere utique debet possessionem.

18. PAuLO; Decretos, libro 1.—El acreedor, que por su propio derecho vende la prenda, debe ceder su derecho, y si posee la prenda, debe entregar ciertamente la posesión.

14. (2) SCAEVOLA libro VI. Digestoru.rn.— Arbitri dividuudae hereditatis inter heredes quum corpora hereditaria divisissent, nomina quoque comrnuuium debitorum separatim diversa (3) singuhis in solidum assignaverunt; quaesitum est, an unusquisque eorum, debitore sibi addicto cessante in solutione, pro solido (4) pignus sub eo nomine obligatum vendere possit? Respondil, potnisse.

14. ScúvoLA; Digesto, libro VL—Los árbitros de la división de una herencia, habiendo dividido las cosas de la herencia entre los herederos, adjudicaron también por entero separadamente fi cada uno diversos créditos de deudores comunes; se preguntó, ¿podría cada uno de ellos, no verificando el pago el deudor que se le habla asignado, vender por la totalidad la prenda obligada con este titulo? Respondió, que podía.

TIT. VI

TÍTULO VI

Q(TIBUS MODIS PIGNTJS VEL HYPOTHECA SOLVIT1JR

DE QUÉ MODOS SE DISUELVE LA PRENDA 6 LA HIPOTECA Véase Cód. VIII. N (25). 31; (30fl

Cf. Cod. VIII. 2 (25). 31 30j.J 1. PAPINIANUS Libro XI. Rmpon.sorurn— Debitoris absentis amicus negotia gessit, et pignora citra emtionem pecunia sua liberavit; ius pristinum domino restitatum videtur. Igitur qui negotium gessit, utilem Servianam dan sibi non recte desiderabit; si tamen possideat, exeeptione do!i deferid itur.

§ 1. —Qw.un vonrlitor numei ata síbi parte pretii praedium quod venierat, pignori aecepisset, ae (1) heueore, (en lugar de posseore), Hal. Vut. 2) HM. ootae íntegro este/ra rneto por ca rea de1froj-

meato 11 de este mismo titulo.

L PAPINIANo; Respuestas, libro 11.—Un amigo de un deudor ausente fué gestor de sus negocios, y sin comprarlas liberé con su propio dinero las prendas; se considera haberse restituido al dueño su primitivo derecho. As!, pues, el que fué gestor del negocio no pretenderá con razón que se le dé 4 él ha acción Serviana útil; pero si poseyera, se defiende con la excepción de dolo. § 1.—Cuando el vendedor, habiéndosele entregado parte del precio, hubiese recibido en prenda

3) divisa, Vuig. (4) Taur.; pro Ivendo, et cck?ke Ft., Br.

30



DIGESTO.—LIBRO XX. TITULO VI

postea residuurn preiurn erntori literis ad eum rnissis donasset, coque defuncto donationem qulbusdarn modis inutilern esse const-abat, iure piguons fiscurn frustra petere praedlum, qui suecesserat in Iocurn veaditoris, apparuit cuius pignoris solutum esse pactum prima voluutate donationis (1) constabat, quoniam inutilein pecuniae donatiouem lex facil, en¡ non est locus ¡II pignore liberando. § 2.— Defensor absentis cautionern iudicaturn solvi praestitit; in dominum indicio postea trauslato, fideiussores ob rem iudicatarn, quos defensor dedit, non tenebuntur, nec pignora, quae dederunt. 2.

GAIUS

libro IX. (2) ad Edictum provincia-

te.—Si creditor Serviana actione pignus a posses-

el predio, que habla vendido, y después hubiese donado al comprador lo restante del precio por carta que le envió, y muerto él aparecía que de algún modo era inútil la donación, resultó que en vano reclama el predio por derecho do prenda el fisco, que habla sucedido en lugar del vendedor; constaba que por la primera voluntad de Ja donación habla quedado disuelvo el pacto de aquella prenda, porque la ley hace nula la donación de la cantidad, lo cual no tiene lugar en la liberación de la prenda. § 2.—El defensor de un ausente prestó c&UCJO1L de pagarse lo .juzgado; transferido después contra el principal el juicio, no quedarán obligados por causa do la cosa juzgada los fiadores, que dió el defensor, ni las prendas que dieron.

2. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro IX.—Si el acreedor hubiere reclamado por la

sore petienil, el possessor litis aestirnatiouem obtulerit, et ab co debitor rein vindicel, non aliter hoc facere concedetur, nisi prius ci debttum oferat.

acción Serviana la prenda al poseedor, y el poseedor hubiere ofrecido la estimación del litigio, y el deudor reivindicase de él la cosa, no se le concederá que haga esto de Otro modo, sino ofreciéndole primeramente Jo que se le debe.

libro Viii Disputationurn.— Si

3. ULPIANO; Disputas, Libro VIII.—Si una cosa hubiere sido vendida de este modo, si dentro de cierto término no se hubiese encontrado mejor condición, y hubiere sido entregada, y acaso el comprador, antes que se ofreciera mejor condición, hubiese dado en prenda esta cosa, dice Marcelo en el libro quinto del Digesto, que se extingue la prenda, si se hubiere ofrecido mejor condición; aunque cuando la cosa se vendió de este modo, si no hubiese desagradado al comprador, no opine que se extinga la prenda.

3.

ULPIANUS

res distracta fu.erit sic, nisi letra certum diem meliorem conditionem iimvenisset, fueritquc tradita, et forte erntor, antoquam melior conditio offcrretur, hace rem pignori dedisset, Marcellus libro quinto Digestorum ait, finiri piglius, si inetior conditio fuerit allata; quaniquaru ubi sic res distracIa est, nisi emtori displieuisset, piglius finiri non putet.

4. IDEM Libro LXXIII. ad Edic€urn.—Si debitor, cuius res pignori obligatae erant, servumn, quem emerat, redhibucrit, un desinat Servianne locas eme? El mais est, no desinat, nisi ex yoluntate creditorisioe factum est.

§ 1.—Si le venditione pignoris conseuseril creditor, vel, ut debitor imane rem pernmutet, vol donet, vel la dotem det, dicendum erit, pigmius liberar¡, nisi salva causa pignoris su¡ consensit vel venditioni, vol ceteris; nani solent multi salva causa pIgnoris sui consentire. Sed el si ipse vendiderit creditor, sic tamen venditionein fecit, nc discederet a pignore, nisi el satistiat, dicendum ovil, exceptionem el non nocere. Sed et si non concesserat pignus venundari, sed ratam habuit venditionem, idem cnt probandum. § 2.—Belle quaenitur (3), si forte venditio re¡ specialiter obligatae non valeat, an no cero hace res creditori debeat, quod consensit, ut puta si qua ratio iuris venditionem impediat? Dicendum est, pignus valere. MARCIANUS libro singular¡ ad formularn 5. hypothecariarn.. —Sol vitur hypotheca, el si ab ea

discedatur, ant paciscatur creditor, nc pecuuiam petat, nisi si quis dieat, pactum interpositum osee, ut a persona non petatur; el quid, si hoc actum (C) donatoris, ¡Idi. l7u1q. ') X, ift.

4.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro

LXXIIf.—Si el deudor, cuyos bienes habian sido

obligados en prenda,.hubiere restituido el esclavo que habla comprado, ¿dejará de tener lagar la acción Serviana? Y es más cierto que no deja de tener lugar, salvo si esto se hizo por voluntad del acreedor. § 1.—Si el acreedor hubiere consentido en la venta de la prenda, ó para que el deudor permute la cosa, 6 la done, ó la dé en dote, se habrá de decir, que se libera la prenda, si no consintió ó en la venta, ó en lo demás, quedando salva Ja causa de su propia prenda; porque suelen consentir muchos dejando salva la causa de su prenda. Mas si la hubiere vendido el mismo acreedor,pero hizo la venta de suerte que no desistiese de la prenda, si no se le satisficiera, se habrá de decir, que no le perjudica la excepción. Pero si no habla permitido que se vendiera la prenda, sino que ratificó laven ta, también se habrá de admitir lo mismo. § 2.—Con razón se pregunta, si acaso no fuera válida la venta de la cosa especialmente obligada, ¿deberá esta circunstancia peijudicar al acreedor, porque Consintió, como, por ejemplo, si alguna razón de derecho impidiera la venta? Se ha de decir, que subsiste la prenda. 5.

MARCIANO;

Comentarios d la fórmula hipote-

caria, libro único.—Disuélvese la hipoteca, si de ella se desistiera, ó pactase el acreedor no pedir ci dinero, á no ser que alguno diga que se interpuso pacto para que no se pida é. la persona; y ¿qué, si

f) probandum e.uii.i velle. {,iaeritur, II1. Vog.

DIGESTO.—LIBRO xx: TITULO VI

sit, quurn forte alius hypothecam possidebit? Sed quum pactuni conventiirn exceptionem perpetuam pariat eadern et in hoe casil poasunt dici, ut et ab hypotheca disc.edatur. § 1.—Si paciscatur creditor, nc intra annum pecuniam petat, intelligitur de hypotheca quoque idem pactus esse. § 2.—Si convencrit, nL pro hypotheca fideiussor daretur, et datus Bit, satisfactum videbitur, ut hypotheca liberetur. Aliud est, si ms obligationis vendiderit creditor, et pecrniiam acceperit; tune enim manent omnes obligationes integrae, quia pretil loco id accipitur, non solutionis nomine. § 3.—Satisfaetum esse ereditori intelligitur, et si iusiurandurn delatum datum est, hypothecae non esse rem obligatam. 6.

ULPIANUS

libro LXXIII.

ad

Edictum.

-

Ítem liberatur pignus, sive solutum est debitum, sive co nomine satisfactuni est. Sed et si tempere finit.um pignus est, idem dkere debemus, ve¡ si qua ratione obligatio eius finita est.

§ 1.—Qui paratuS est solvere, merite pignus videtur liberasse; qui vero non solvere, sed satisfacere paratus est, in diversa causa est. Ergo satisfeeisse prodest, quia sibi imputare debel creditor, qui satisfactionein admisit vice solutionis; at qui non admittit satisfactionem, sed solutionem desiderat, culpandus non est. § 2.—I11 satisdatione autem non utimur Atilicini sententia, qui putabat, si satisdetur alicui eertae peeuniae, recedere eum a pignoribus debere. 7. Gius libro singular¡ ad formulam hypo-

thecariam.—Si conscnsit venditioni creditor, libe-

ratur hvpotbeca; sed in bis pupilli consensus non debet aliter ratus haber¡, quam si praesente tutore auctore (1) consenserit, aut etiam ipse tutor, scihect si commodum aliquid, vel satis e! fieri ex eo iudex aestimavenit. § 1.—Videbimus, si procurator omnium bonoruin consensit, ve! servus actor, cui et solvi potest, et in id positus est, an teneat consensils corum? EL dicendum est, non posse, nisi speeialiter hoc jis mandatum est. § 2.—Sed si eum debitonis procuratore convenit, ne siL res obligata, dicendum est, id debitori per dell exeeptionem prodesse. Quum autem eum servo eius convenerit, per ipsam pacti conventi exceptionem debet. § 3.—Sí eonvenit de parte pro Indiviso alienanda, si certa res est, qune venit, potest die¡, de reliqua parte ab initio agi (2) oportere., nec obstat exceptio. § 4.—fliud tenendum est, si quis commuis re¡ partem pro indiviso dederit hypotheeae, divisione facta eum socio non utique eam partem creditori obligatam eme, quae ej ohtingit, qui pignori dediL, (1) Buctors. omítela Ikil.



31.

esto se hubiera tratado, cuando acaso otr&poseyere la hipoteca? Mas como un pacto convenido produce excepción perpétun, también en este caso puede decirse lo mismo, para que también haya desistimiento de la hipoteca. § 1.—Si el acreedor pactara que no pedirá el dinero dentro de un año, se entiende que también pactó lo mismo respecto fi la hipoteca. § 2.—Si se hubiere convenido que se diese fiador en lugar de la hipoteca, y se hubiera dado, se considera haberse cumplido, para que quede libre la hipoteca. Otra cosa es, si el acreedor hubiere vendido el derecho de la obligación, y hubiere recibido ci dinero; porque en este caso permanecen Integras todas las obligaciones, porque se recibe esto en lugar de precio, no por razón de pago. § 3.—Entiéndese haberse satisfecho al acreedor, si se dió juramento deferido, de que la cosa no estaba obligada en hipoteca. 6. U LP lA NO; Comentarios al Edicto, libro LXXJIÍ.—También se libera la prenda, ya si se pagó el débito, ya si por tal motivo se dió fianza. Pero también debemos decir lo mismo, si se extinguió la prenda por lapso de tiempo, 6 si por alguna otra razón feneció su obligación. § 1.—El que está dispuesto fi pagar, con razón se considera que liberó la prenda; más el que está dispuesto, no fi pagar, sino á dar fianza, está en diversa situación. Luego aprovecha haber dado fiador, porque debe imputárselo fi si mismo el acreedor, que admitió afianzamiento en lugar del pago; más el que no admite el afianzamiento, sino que desea el pago, no ha de ser culpado. § 2.—Pero en cuanto al afianzamiento no seguimos Ja opinión de Atihicino, que juzgaba, que si fi alguno se le diese fianza de cierta cantidad, debla él quedar separado de las prendas. 7.

GAYO;

Comentarios á la fórmula hipoteca-

ria, libro único.—Si el acreedor consintió en la venta, se libera la hipoteca; pero en estos casos no debe considerarse válido el consentimiento del pupilo de otro modo, que si hubiere consentido con la autoridad del tutor, estando éste presente, ó también si hubiere consentido el mismo tutor, por supuesto, si el juez hubiere apreciado alguna utilidad, 6 que por ello se he daba fianza. § 1. - Veremos, si consintió el procurador de todos los bienes, 6 el esclavo administrador, fi quien también se le puede pagar, y está puesto para ello, ¿será válido el consentimiento de estos? Y se ha de decir, que no puede, si especialmente no se les mandó esto. § 2.—Pero si se convino con el procurador del deudor, que no esté obligada la cosa, se ha de decir, que esto aprovecha al deudor por la excepción de dolo. Mas cuando se hubiere convenido con un esclavo de él, debe aprovecharle por la misma excepción del pacto convenido. § 3.—Si se convino sobre la enajenación de una parte indivisa, si es cierta la cosa, que se vende, puede decirse que respecto de la Otra parte debe ejercitarse la acción desde un principio, y que no obsta la excepción. § 4.---Ha de tenerse esto en cuenta, que si alguien hubiere dado en hipoteca parte indivisa de una cosa común, hecha Ja división con el socio, no queda obligada al acreedor solamente aquella par) pro solidor inserta la l'ulg.

32

DIGESV0. --LIBRO

sed utriusque pars pro indiviso pro parte dimjdja inanebit obligata. 8. MARCIANUS

Libro singular¡ ad forrnulam

hypothecariam.—Sicut re corporali extineta, ita et usufruetu cxtincto pignus hypothecavc perit.

§ 1.—Creditor, ne pignori hypothecaeve sit res, pacisci potest; et ideo si heredi paetus fuerit, ej quoqueproderit pactum, cui (1) restituit bereditatem ex Senatusconsnito Trebelliano. § 2.—Si procurator debioris ¡u rem suam (2) sit, non puto diibitari debere, quin pactunt noeeat creditori. Itemque si a parte creditoris procurator IR rem sudin extiterit, paciseendo inutilem sibi faeiet hypothecariarn actionem in tantum, ut putem recte die¡, et dominis litis hoe casu nocere heno exceptionem. § 3.—Si convenerit, ne pars dimidia pro indiviso pignori Mt, quaecunque fundi Mus paro a quolibet possessore petatur, dimidia non recte petetur. § 4.—Si plu.res (3) dederint pro indiviso, et eum uno creditor paciscatur, iie hypothecae siL, deiiide ab co petat, etiarnsi liic, eum quo pactus est, solidum fundum possideat pro indiviso, quia de parte couvenisset, non repellit eum a Loto, § 5.—An pacisci possint (4) fihiusfamilias et servus, nc res pignori siL, quam peculiariter hypothecam (5) acceperint, et habent liberam administrationern, videamus; an quemadmodum donare non possunt, ita neo pacisci, nc pignori siL, possiut? Sed dicenduni est, ut concodero posaint, ccihect si pretium pro pactioiie (6) accipiant, quasi vendant. § 6.—Si volun tate creditoris fundas alienatus est, inverecunde applicari sibi eum creditor desideraL, si tamen effectus Mt secutus venditionis; nam si 11011 venierit, non cst satis ad repcllendum ereditorem, quod voluit venire. § 7.—Supervacuum est quaerere, agrum specialitor hypothecae datum permissu creditoris veniisse, si ipse debitor re (7) possideat, nisi quod potest fien, nL debitor permissu creditoris vendidenit, deinde postea bona fide redemerit ab eodem ve.l ab alio, ad quem per successiouem ea res per. tinere coepisset, aut si ipse debitor emtori heres extitcrit. Verutntamen quum pecunia soluta non sit, dohi mal¡ suspicio inerit, trauslata ad prescus tempus, ut possit creditor repileationem doli mal¡ obiicerc. § 8.—Illud videarnus, si Titius debitor voluntate creditonis sui vendiderit Maevio, vel ci, a quo Macvms enierit, et postea Macvms TiLlo henos extitenit, et creditor ab co petat, quid iuris sit. Sed iniquurn est, auferri ej rem a creditore, qui non successionis jure. sed alio modo rem nactus cst; potest Lamen die¡, quuin Titii dolus in re versaretui-, nc creditor a possessore pecuniam recipiat, iniquissimum eme, ludificari eum. (1) is, huerta Hal.

(2) pactus, in.,erta la Vulq. (3) rom comrnuneni, inserta la Valg. (4) Hab.; possuut, el cdchice FI.

(5) quum peculiariter pignori hypothecani, ¡Ial

X TITULO

vi

te, que obtuvo el que dió eii prada, sino que la Parte indivisa de ambos perinauecerA obligada polla mitad. 8. MARCIANO; comentarios 4 ¿a fórmula hipotecaria, libro único.-....Asj como perece la prenda

ola hipoteca, extinguida la cosa corporal, así también, extinguido el usufructo. § 1.—El acreedor puedo pactar que no se dé en prenda ó hipoteca una cosa; y por esto, si hubiere pactado á favor del heredero, también le aprovechará el pacto i aquel * quien restituyó la liorencia por el Senadoconsulto Trebeliano. § 2.—Si el procurador del deudor lo fuese de cosa propia, no creo que deba dudarse que el pacto perjudique al acreedor. Y asimismo, si hubiere sido procurador en cosa propia por parte del acreedor, pactando, hará inútil para si la acción hipotecaria, de tal manera, que opino que con razón se dice que en este caso perjudica esta excepción también á los dueños del pleito. § 3.—Si se hubiere convenido, que no esté en prenda una mitad indivisa, se pedirá de cualquier poseedor cualquiera parte del tundo, y no so pedirá con derecho una mitad. § 4.—Si muchos hubieren dado una cosa indivisa, y el acreedor pactase con uno, que no estuviese en hipoteca, y después reclamase de él, aunque este con quien pacté posea indiviso todo el fundo, como se convino respecto de Una parte, no lo repele de todo él. § 5.—Veamos, ¿podrán acaso pactar el hijo de familia y eh esclavo, que no esté en prenda la cosa, que hubieren recibido hipotecada A su peculio, cuya libro administración tienen, ó así corno no pueden donarlo, así tampoco pueden pactar, que no esté en prenda? Pero se ha de decir, que lo pueden conceder, por supuesto, si recibieran precio por el pacto, como si la vendieran. § 6.—Si con la voluntad del acreedor se enajené un fundo, descaradamente pretende el acreedor que sé le aplique á él, si no obstante se siguió el efecto de la venta; porque si no hubiere sido vendido, no es bastante para repeler al acreedor, que haya querido que se venda. § 7.—Es supéi'fluo investigar, si un campo dado especialmente en hipoteca fué vendido con permiso del acreedor, si el mismo deudor poseyera la cosa, á no ser, corno puede suceder, que el deudor lo hubiere vendido con permiso del acreedor, y después lo hubiere vuelto á comprar de buena fé del mismo ó de otro, A quien por sucesión hubiese comenzado A pertenecer aquella cosa, ó si el mismo deudor hubiere quedado heredero del comprador. Pero cuando no se haya pagado el dinero, habrá la sospecha de dolo malo, transferida al tiempo presente, para que el acreedor pueda oponer la réplica de dolo malo. § S—Vearnos qué derecho haya, si el deudor TiMo hubiere vendido con la voluntad de su acreedor una cosa A Mevio, 6 A aquel de quien Mevio la hubiere comprado, y después Mevio hubiere quedado heredero de Tirio, y el acreedor reclamase de él. Mas es injusto que se le quite por el acreedor la cosa al que adquirió la cosa, no por derecho de suceslon, sino de otro modo; pero puede decirse, que cuando en el negocio hubiese dolo por parte de Tinto, para que el acreedor no reciba su dinero del poseedor, es muy injusto que quede burlado. (6) actiorie, Vutq. (7) rem, a! ,ná,-en interlor riel oddice Fi.

tIGtSTtL—LIB1%O 1X: TITULO VI

§ 9.—Quodsi is fundas a Maevio alicui obligatus possideatur, cui nondum satisfactum erit, tunc rursus aequum cnt excipi, «Si non voluntate ereditoris veniit»; licet enlin dohis malas debitoris interveniat, qui non solvit, tamen secundus credi tor, qui pignoni aecepit, potior est. § 10.—Tutius tamen est, si debitor a ereditore petat, ut ei permittat pignus vendere, quo magis satisfaciat, ante (1) cautionem aceipere ab eo, qui rem emturus erit, ut pretium re¡ venditae usque ad summam debiti creditori solvatur. § 11.—Venditionis autem appellationem generaliter accipere debeunis, ut et si legare permisit, valeat, quod eoncessit; quod ita intelligemus, ut et si legatum repudiatum taerit, convalescat pignus. § 12.—Si debitor vendiderit rem, ncc tradiderit, an non repellatur creditor, quasi (2) adhue res in bonis sit debitoris, an vero, quum teneatur ex emt.o, pignus extinguatur? Quod et magis est. Sed quid, si pretium venditor consecutus non sit, nec laratus sit emtor dare? Tantundem potest die¡.

§ 13.—Sed si permiserit creditor vendcre, debitor vero donaverit, an exceptione illum summoveat, an raeti sit inagis quaestio, numqiiid ideo venire (3) vohiit, at pretio accepto ipsi quoqiie res expediat? Quo casa non noeebit consensus. Quodsi ja dotem dederit, vendidisse ja hoc casu recte videtut propter onera matrinionii. In contrarium si coueessit dQnare, et vendiderit debitor, repelletur ereditor; nisi si quis dicat, ideo concessisse doflan, quod amicus erat creditori is, cui donabatur.

§ 14.— Quodsi eoncesserit decem veiidere, ille quinque vendiderit, dieendum est, non eme repellendum ereditorem. la contrarium non erit quaerendrnn, quia recte vendit, si p1inis vendiderit, quam concessit ereditor. § 15.—Non videtur autem consensisse creditor, si selente co debitor rem vendidenit, qttum ideo passus est venire, quod sciebat ubiqiie pignus sibi durare; sed si subscripserit forte in tabalis emtioni3, eonsensisse videtur, nisi manifeste apparcat, deceptum eme; quod observari oportet, et si sine seriptis consensenit. § 16. -Si debitori concessum sit, et benes eius vendiderit, potest faeti quaestio eme, quid intellexit creditor? Sed recte veniisse dicendrnn est, hae enim subtilitates ab iudicibus non admittuntur. § 17.—Si debitor forte conceesa venditioiie des¡ant possidere, et novus possessor vendidenit, an duret pignus, quasi personae permiserit creditor? Quod et magis est, nam si aovo possessori, non debitoni, a quo hypothecam aecepit, eoncessit creditor vendere, dicendum est, nocere ej exeeptionem. § 18.—Sed si intra annum ant biennium con(1) aut, Vulg. 2) quum, Vtttg.

Tomo 11-



38

§ 9.—Pero si este fundo fuera poseído obligado por Mevio á alguien, 4 quien aun no se hubiere satisfecho, también en este caso será justo que se excepcione, «si no se vendió con Ja voluntad del acreedor»; porque aunque intervenga dolo malo del deudor, que no pagó, sin embargo, el segundo acreedor, que lo recibió en prenda, es preferido. § 10.—Pero es más seguro, que si el deudor pidiera al acreedor, que le permita vender la prenda, para más bien pagarle, reciba antes caución del que hubiere de comprar la cosa, de que se entregará en pago al acreedor el precio de la cosa vendida hasta el importe de la deuda. § 11.—Mas la denominación de venta debemos admitirla en general, para que también si le permitió legar. valga lo que concedió; lo que entenderemos de este modo, que también si hubiere sido repudiado el legado, se convalide la prenda. § 12. Si el deudor hubiere vendido la cosa, y no la hubiere entregado, ¿acaso no será repelido el acreedor, cual si la cosa estuviera todavia en los bienes del deudor, ó se extinguirá la prenda, estando obligada por la acción de compra? Lo que también es más cierto. Pero ¿qué se dirá, si el vendedor no hubiera percibido el precio, y el comprador no estuviera dispuesto 4 darlo? Puede decirse otro tanto. § 13.—Pero si el acreedor hubiere permitido vender, y el deudor hubiere hecho donación, ¿lo repe1cM acaso con la excepción, ó habrá más bien una cuestión de hecho, tal vez porque quiso que se vendiera para que recibido el precio también 4 él le aprovechara la cosa? En cuyo caso no perjudicará el consentimiento. Mas si hubiere dado en dote, con razón posee en este caso que vendió por causa de las cargas del matrimonio. Al contrario, si permitió hacer donación, y el deudor hubiere vendido, será repelido el acreedor; 4 no ser que alguno diga, que permitió que se hiciera donación por esto, porque era amigo del acreedor aquel 4 quien se hacia la donación. § 14.—Pero si hubiere permitido vender por diez, y él hubiere vendido por cinco, se ha de decir, que no ha de ser repelido el acreedor. Por el contrario, no se habrá de preguntar si vende bien, si hubiere vendido en nids de lo que permitió el acreedor. § 15.—Mas no se considera que consintió el acreedor, si sabiéndolo él, hubiere el deudor vendido la cosa, porque consintió que se vendiera por esto, porque sabia que donde quiera subsistia para él la prenda; pero si acaso hubiere firmado en la escritura de compra, se considera que consintió, 4 no ser que claramente aparezca que fué engañado; lo que debe observarse, también si hubiere consentido sin escrito. § 16.—Si se le hubiera concedido al deudor, y hubiere vendido su heredero, ¿puede haber la cuestión de hecho de lo que entendió el acreedor? Mas se ha de decir que se vendió bien, porque estas sutilezas no son admitidas por los jueces. § 17.—Si concedida la venta, hubiere acaso dejado de poseer el deudor, y hubiere tendido el nuevo poseedor, ¿subsistirá la prenda, cual si el acreedor se lo hubiere permitido 4 la persona? Lo que también es más cierto, porque si el acreedor le permitió vender al nuevo poseedor, y no al deudor, de quien recibió la hipoteca, se ha de decir que le perjudica la excepción. § 18.—Pero si el acreedor hubiere consentido 3) FIaL; venir-¡, el códice FI.

34

DiGES0.-4jBflO XX: TITULO

senserit oreditor vendere, post hoc tempus vendendo non aufert pignus creditori. § 19.—Sí ere ditor hypoihecaria usus a poesessore litis aestirnationem consceutus fuerit, et a debitore petat debitum, puto doli mali exceptionem ej obstituram. 9.

MODESTINUS Libro IV. Rsponsorurn.— Ti-

tius Sempronio fundum piguori dedit, et eundem fundum postea Cajo Seio pignori dedit; atque ita idem Titius Sempronio et Cajo Seio fundum eundem in assem vendidit, quibus pignori ante dedorat in solidum singulis; quaero, an venditione jaterposita ius pignoris extinctum sit, ac per hoe bis solum emtiouis apud ambos permanserit? Modestinus respondit, dominium ad cos, de quibus quaeritur, cnitionis jure pertinere; quum conscnsum mutuo venditioni dedisse proponantur, inviceni pignoraticiam actioneni eos non habere, § 1.—Titius Seio peeuniam sub pignore fundi dederat, qui fundus quuni esset Reipublicae ante obligatus, secundus ereditor pecuniani Reipublicae eam solvit; sed Macvms extitit, qui dieehat, ante Rempublicain sihi fiuidum obligatum fuisse, laveniebatur autem Macvms instrumento cautionis cum Ilepublica facto a Seio interfuisse, et subseripsisse, quo caverat Seius, fundum milli alii ecco obligatum; quaero, an actio aLiqua ¡u rem Maevio competere potest? Modestinus respondit, pignue, cui is, de quo quaeritur, consensit, mínimo eum retinere posca. 10.

PAULUS libro III. Quaestionum.—Volun-

tate creditoris pignus debitor vendidit, et postea placuit inter eum et emtorein, ut a venditione diseederent; his pignorurn saivum cnt creditori; nam sieut debitori, ita el creditori pristinuni ius restituitur; noque omnirnodo creditor pignus remittit, sed ita demum, si enitos' i-em retine.at , nec reddat veaditoi-i. Et ideo si indicio quoque accepto venditor absolutas sit, vel quia non tm'adebat, ja id, quod interesi condemnatus, salvum fore pignus creditoni diecndum est; hace enim aceidere potuissent, etiamsi non voluntate creditoris vendidjsset,

§ L—Creditor quoque si pignus distraxit, et ex venditione recessumn fuem'it, vel horno redhibitus, dominium ad debjtoi-em revert.itur. Idemnque esi in omnibus, quibus concessum est rem alienam vendere; non enim, quia dorninium transferunt, ideo ab emtore ¡as eius recipiunt, sed in pnictinarn cansam res redit resoluta veuditione. 11, IDEM Libro 1V. Responsorun.-- Lucius Ti-

tius, quurn esset uxori saae Came Seiae debitor sub pignore sive hypotheca praediorurn, eadeLu praedia crim uxore. sua 5cm (1) Septiciae cornniuaje fihiae nomine Sempronio manto eius futuro in dotem dedil; postea defuacto Lucio Titio Septicia fila abstinuit se hereditate paterna; quaero., an mater eius hypothec.am persequi possit? Paulus (1)

Seiae, l'rig.

\r

que 'venda dentro de un ario ó de un bienio, Vfl diendo dc.9PUés de este tiempo, no quita la prenda al acreedor, § 19-81 habiendo ejercitado el acreedor la iLe: CLOn hipotecaria hubiere conseguido del poseedor la estimación del litigio, y pidiese al deudor la deuda, opino que le obstai'á la excepción de dolo malo. 9. Monspno; Respuesta.9, Libro IV.—Ticio dió en prcnda un fundo á Sempronio, y después dió en prenda el mismo fundo á Cayo Scvo; y de este modo el mismo Ticio vendió poi completo el mismo fundo á Sempronjo y Cavo Se-'o, á cada uno de los que se lo habla dado antes Integrameute Cli prenda; pregunto, ¿iliterpuesta la venta, se habrá extinguido el derecho de prenda, por y esto habrá quedado en ambos solo el derecho de compra? Modestino respondió 'que por derecho de compra pertenece el dominio á estos de que se trata; pues alegándose que ambos dieron mútuamente su consetimiento para la venta, no tienen ellos mútuamente la acción pignoraticia. § L—Ticio habla dado dinero á Sevo bajo prenda de un fundo, y por estar obligado antes este fundo á la República, el segundo acreedor pagó la deuda á la República; pero se presentó Mevio, que decia, que antes que á la República le habla sido obligado á él el fundo, mas se hallaba que Mevio intervino en un instrumento de caución hecho por Seyo con la República, y que lo subscribió, en el cual aseguraba Seyo, que el fundo no estaba obligado á otro alguno; pregunto, ¿puede competer á Mevio alguna acción real? Modestino respondió, que este de quien se habla no puede de ninguna manera retener la prenda, para la cual consintió. 10. PAULO; Cuestiones, libro 111.—Con la voluntad del acreedor vendió el deudor la prenda, y después se convino entre él y el comprador apartarse de la venta; el derecho de prenda quedará salvo al acreedor; porque así corno al deudor, as¡ también se restituye su antiguo derecho al acreedor; y el acreedor no remite de todos modos la prenda, sino solamente de esta suerte, si el comprador retuviera la cosa, y no la devolviera al vendedor. Y por esto, si también después de aceptado el ,juicio hubiera sido absuelto el vendedor, ó sido condenado en lo que importa, porque no hacia la entrega, se ha de decir que la prenda quedará salva al acreedor; porque estas cocas habrían podido suceder, aunque no hubiese vendido con la voluntad del acreedor. § 1.—También si el acreedor vendió la prenda, hubiere habido desistimiento de la venta, ó hubiere sido devuelto el esclavo, revierte el dominio al deudor. Y lo mismo es respecto á todos aquellos á quienes se concedió que vendieran una cosa ajena; pues no porque transfieren el dominio, reciben por ello del comprador su derecho, Bino que la cosa vuelve á su primitiva condición, disuelta la venta. 11, EL MISMO; Respuestas, libro IV.—Lucio Ticio, siendo deudor de su mujer Caya. Seya, bajo prenda ó hipoteca de unos predios, juntamente con su mujer Seya dió en dote los mismos predios Ca nombre de Septicia, hijá de ambos, á Sempronio, futuro marido de esta; después, habiendo fallecido Lucio Ticio, su hija Septicia se abstuvo de la herencia paterna; pregunto,. ¿podrá su madre perse-

DIGESTO.—LIBRO XXI: TÍTULO 1 respondit, pignoris quidem obligationem praecliomm Caiam Seiam, quae viro pro filia comunini in dotem eaclern dauti con sensit quum communis flhiae nomine darentur, remisisse videri, obligationein autem personalem perseverasse; sed adversus eam, quae patris hereditate se abstinuit, a-tionern non esse dandam.

guir la hipoteca? Paulo respondió, que se considera que Caya Seva, que convino con su marido ab dar en dote por la hija de ambos los mismos predios, puesto que se dieron en nombre de la bija de ambos, remitió ciertamente la obligación de la prenda de los predios, pero que subsistió la obligación personal; pero que contra ella, que se abstuvo de la herencia del pudre, no se ha de dar acción.

libro V. Respon.rürum.— Paulus re-

12. :EL MISMO; Respuestas, libro V.—Paulo respondió, que consintiendo Sempronio, acreedor más antiguo, al obligar el deudor la misma cosa á un tercer acreedor, parece que remitió su derecho de prenda, no que también el tercero le sucedió en el lugar de él, y que por esto se hizo mejor la causa del segundo acreedor. Lo mismo se ha de observar, también si la República hubiere prestado en tercer lugar. § 1.—Los que por derecho de prenda persiguen la cosa, suelen ser repelidos de la reivindicación de la cosa, si cualquier poseedor quisiera ofrecer el pago; porque ni debe hacerse. investigación sobre el derecho del poseedor, cuando, liberada la prenda, queda extinguido el dei-echo del demandante.

12.

IDuM

spondit, Semproniuni antiquiorem ereditorem con-

sentientcm, quam clebitor eandem rern tertio (1) ereditori obligaret, ius suum pignoris remisisso videri, non etiam tertium in locum eius successisse, et ideo mcdii creditoris meliorem causain effeetam. Idem observaiidum est, et si Respublica tertio loco crediderit. § 1.-Qui pignoris iure rem persequuntur, a vindicatione re¡ cos removeri solere, si qualiscunque possessor ofterre (2) vellet; noque enim debet quaeri de iure possessoris, quum ms petitoris removeatu.r soluto pignore. 13. TnYPHONINUS libro VIII. L)ispzaationum. —Si deferente creditore iuravit debitor, se dare non oportero, pignus liberatur, quia perinde habetur, atqne si indicio absolutus esset; nam et si a indice, quamvis por iniuriam, absolutas sit debitor, tarnen pignus liberatur.

13. Tlm'ONINO; Disputas, libro VIII.—Si defiriéndolo el acreedor juró el deudor, que él no debla dar, queda liberada la prenda, porque se considera lo mismo que si hubiese sido absuelto en juicio; porque también si por el juez hubiera sido absuelto, aunque con injusticia, el deudor, queda, no obstante, liberada la prenda.

14. LABEO libro V. Posteriorum a Iavol.eno epilomatorum.—Oum colono tibi convenit, ut in-

14. LAlsuoN; Obras póstumas compendiadas por Jaroleno, libro V.—Convfnose entre ti y el colono, que las cosas llevadas é importadas estuviesen en prenda, hasta que se te hubiese pagado el arrendamiento, 6 se te hubiese satisfecho, y después por razón de la pensión recibiste del colono fiador; opino que parece que se te satisfizo, y que por esto dejaron de estar en prenda las cosas llevadas.

15. SCAEVOLA libro VI. Dge.storum (4).— Primi crediteris, qui pignori praedia acceperat, el posterioris, cui quidam ex iisdem fundis dati erant, ad eandem personam hereditas devenerat; debitor offerebat, quantum a posteriore creditore mutuatus fuerat; respondit, cogendiim accipere salvo Fume piguoris l)rioriS contractus.

15. ScvoJ.A; Digesto, libro VI.—La herencia del primer acreedor, que habla recibido en prenda los predios, y de otro posterior, á quien se hablan ciado algunos de estos mismos fundos, habla recaido en una misma persona; el deudor ofrecía cuanto habla recibido en mdtuo del acreedor posterior; respondió, que ha de ser obligado á recibirlo, quedando á salvo el derecho de prenda del primer contrato.

LIBER VICESIMUSPRIMUS

LIBRO VIGÉSIMO PRIMERO

TIT. 1

TÍTULO 1

)J5 AEDILICIO EDICTO ET RnDHIBITI0NE, ET QUANTI (5) MJNORIS

DEL EDICTO DEL EDIL Y DE LA REIMIIBICIÓN, YDE LA ACCIÓN «QUANTI MINORIS

[I Cod.IV..8.]

VMse Cód. IV. 55.]

1. ULPJANtJS libro I. ad Edictum AedWum currulium—La.13e0 seribit, Edietum Aedilium currulluni de venditionibus rerum esse tam earum, quaesol¡ sint, quam carum, quae mobiles ant se m oyentes.

1. ULPIANo; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro 1.—Escribe Labeon, que el Edic-

vecta, importata pignori essent, donee inerces tibi soluta, aut satisfactum esset, deinde mercedis nomine fideiussorem a colono accepisti; satisfaetum tibi videri existimo, et ideo illata pignori (3) esse desiisse.

(l) TiOo, ¡iaL Vutq 2) clebituin, inserta Hil. II) Tr,rr.: pgnn1., et cóUer 1'I.. Br,

to de los Ediles Curules sobre las ventas de bienes se refiere tanto á las de los que son inmuebles, como á las de los que son muebles ó semovientes. (L) libro Y. Responsorilifi, fIol. Lil QVATO, 1I(1. UATO M1O5I5 ACTIOE, Vtt.

DIGESTO.—LIBRO XXI: TÍTULO 1

• § 1.—Áiuiit Aediles: Qui

MANCIPIA VENDUNT,

CERTIORES FACIANT (1) EMTOIIES, QUID MORE! VITIIVI! CIJIQUE SIT, QUIS FLTITIVUS ERROVE SIT, NOXAVE SOLUTtJS NON SIT; EADEMQUE (2) OMNIA, CUM EA MANCIPJA VEN1BUNT (3), PALAM (4) RECTE PRONtJI4TIANTO (5). Quon SI MANCJPIEJM ADVERSUS EA VENISSET (6), SIVE ADVERSUS QUOD (7) DICTUM PROMISSUMVE !'JJERIT (8), CUM VENIRET, FUISSET (9); QUOD EflJS (tO) PRAESTAItI OPORTERE DECETUR, EMTORJ OMIlBUSQIJE, Al) QUOS EA RES PERT1NET, IUDICIU3I DABIMUS, UT ID MAN01PIUM REDHIBEATUR, Si QUID AUTEM POST VENDLTIONEM TRADITIONEMQUE DETERIUS EMTORIS OPERA, FAMILIAR, PROCURATORISVE RIUS FACTUII ERIT, SIVE QUID EX EQ POST VENDITIONEM NATUM, ADQUISITUM FUERIT, ET SI QUiD ALIUD (11) IR VENDITIONE El ACCESSERIT, SIVE QUID (12) EX EA RE FRUCTUS FERVENEI1IT AD EMTOREM, UT EA OMNIA (13) RESTLTUAT. ITEM (14) Si QUAS ACCESSIONES IPSE PIIAESTITEIIIT, UT IIEC[PIAT. ITEIS SI QUOD MANCIPIEJM CAPITALEM FRAUDE, II ADMISEIiIT, MORTIS CONSCISCENDAE SIBI CAUSA (15) QUID EECERIT INVE HARENAII (16) DEP ISGNANDI CAUSA Al) BESTIAS IR1'ROMISSUS (17) FUE1IIT, EA OMNIA IR VENDITIONE PRONUNTIANTO (18); EX HIS ENIM CAUSLS IUDICILIM DAB1MUS. Iba AMPL1IJS, Si QUIS ADVERSÍJS EA SCIENS DOLO MALO VENDIDISSE DICISTUR, IUDICIUM DABIMUS.

§ 2.—Causa huius Edicti proponeudi est, ut occurratu.r fallaciis vendentium, et emtoribus succurratur, quicunque decepti a venditoribus fuerint; dummodo sciainus, venditorern, etiamsi ignoravit ca, quae Aediles praestari iubent, tameu tener¡ debere. Ncc est hoc iniquurn, potuit enim ea nota habere venditor; nc que enim interest emtoris, cur fallatur, ignorautia venditoris, an calliditate. § 3.—Illud scienduru est, Edictum hoe non pertinere ad venditiones fiscales. § 4.— Si tarnen Respublica aliqua (1) faciaL venditionem, Edictum Iioc 1oum habebit. § 5.-111 pupillaribus quoque venditionibus erit Edicto locus. § 6.—Si intelligatur vitium morbusve mancipii, ut ploramque siguis quibusdarn solent demousti-arl (20) vitia, potest die¡, Edictum cessare; hoe enim tantum intuenduni est, nc enitor decipiatur. § 7.—Sed sciendum est, «morbum» apud Sabinum sic definitum esse: habitum cuiusque corporis contra naturam, qui usum cius ad id facit deteriorem, cuius causa natura nobis eius corporis sanitatein dedit. Id autem alias in tota corpore, alias in parte aceidere—nainque totius coi-poris morbus est, puta [tabes], febris, partis, veluti caecitas, hect liorna ita (21) natus sit -, vitiumque a morbo inultum differe, utputa si quis balbus sit, nam huno vitiosum magis esse, quam. morbosum. Ego puto

• (1) (2)

(3) (4) 5)

6)

(7)

I)

(9) (10) (it)

FACt UNTO, Ha¿. BAQUE, ¡iaL

VF.NEUt'T,

(12) qois, ¡JaL

¡Ial. y ul.

Ac, Hal. Valg. PRONUNTIÁNDO, HaL VENIERIT, HaZ. QUAN, Ifni. FUIT, ¡ial. FUERIT, Hal. NOIBNE, i,,.eera la

§ 1.—Dicen los Ediles: «Los que Venden escla»vos, hagan sabedores fi los compradores de la en»fermedad 6 vicio que cada uno tenga, si alguno »es fugitivo ó vagabundo, ó si no está exento de »noxa; y expresen todas estas cosas claramente y »con verdad, cuando se vendieren estos esclavos. »Mas si contraviniendo esto hubiese sido vendido »un esclavo, 6 lo hubiese sido coitra lo que se bu»biere dicho ó prometido, cuando se vendiese, por »lo que se dijere que debe respondérsele daremos »acción al comprador, y fi todos á quienes corres»ponde el negocio, para que sea devuelto el escla»vo. Mas si en algo hubiere sido deteriorado des»pus de la venta y de la entrega por culpa del »comprador, de su familia, ó de su procurador, 6 si »de 61 hubiere nacido, 6 se hubiere adquirido algo »después de ha venta, y si alguna otra cosa se le »hubiere agregado ea el acto de la venta, 6 si por e3ta hubieren ido algunos frutos fi poder del com»prador, para que restituya todas estas cosas. Así»mismo para que si 61 hubiere prestado algunas ac»cesiones, tas reciba. De igual modo, si algún es»clavo hubiere cometido fraude capital, ó hecho »alguna cosa para procurarse la muerte, ó hubiere »sido echado fi la arena para luchar con las fieras, »expr6sese todo esto en la venta; porque por estas »causas daremos acción. Además de- esto, daremos »acción, si se dijere que contra esto vendió alguien »fi sabiendas con dolo malo». § 2.—La causa de proponer este Edicto es poner coto á las falacias de los vendedores, y amparará los compradores, cualesquiera que hubieren sido engañados por los vendedores; pero sepamos que el vendedor, aunque haya ignorado lo que mandan los Ediles que se haga, debe no obstante quedar obligado. Y esto no es injusto, porque pudo saberlo el vendedor; y porque nada importa al comprador por qué sea engañado, si por ignorancia, ó por astucia del vendedor. § 3.—Se ha de saber esto, que este Edicto no se refiere fi las ventas fiscales. § 4.— Mas si alguna República hiciera la venta, tendrá lugar este Edicto. § 5.—Tanibión tendrá lugar el Edicto en las ventas hechas por los pupilos. § 6. - Si se conociera el vicio ó la enfermedad del esclavo, como muchas veces suelen manifestarse los defectos poi algunas señales, puede decirse que no tiene aplicación el Edicto; porque solamente Se ha de atender fi esto, fi que no sea engañado el comprador. § 7.—Pero se ha de saber, que en Sabino se halla definida as! la «enfermedad»: hábito de algún cuerpo contra lo natural, el cual hace su uso menos apto para aquello para lo que la naturaleza nos di6 la sanidad de aquel cuerpo. Mas esto puede acontecer unas veces en todo el cuerpo, otras en parte de 61—porque es enfermedad de todo el cuerpo, por ejemplo, la tisis, la fiebre, y de una parte, corno la ceguera, aunque el esclavo haya nacido as!—, y el vicio difiere mucho de la enferme-



Vulg.

E (en lagar d6 AL1UD), ¡Jal,

(D) (U)

15)

1U)

117)



VEr4DII'ORI, ¿aerla Ral. TUN, IfnI. MORTISVE CONCSCENDAE CAUSA, SIVE IN ARENAN, IiaI. NTEÚMLR5UM, Ilal.

(5) PRONCNTlC'T, Vttig. (19) aliquarn, ITaIAJ. (JO) Ha¿.,-detuonsirare, el ajd(ce El. (21) Valg.; itque, el códice Pl.

HaZ.

t1GEST0.'—L1BR0

Aediles. toflendae dubitationis gratia bis racr1 [de eadeni re] idem dixisse, nc qua dubitatio superesset. § .—Proinde si quid tale fuerit vitii sive morbi, quod usiirn ministeriumque hominis impediat, id dabit redhibitioni locum, durnmodo merninerimus, non utique quodlibe.t quam levissimum efilcere, nt morbosus vitiosusve habeatur. Proinde le vis febricula, aut vetus quartana, quae tarnei iarn sperni potest, vel vulnusculurn modicum nullum habet ja se delictum, quasi pronuntiatum non siL, contenini enim hace potuerunt; exempli ita.que gratia referamus, qui morbosi vitiosique sunt. § 9.—Ápud Vivianuin qnaeritur, si servus mier fanatices non sernper caput iactaret, et aliqua profatus e.sset, an nihflominus sanus videretur; e! ait Vivianus, nihilominus hune sanum esse; ne.que enim nos, inquit, minus animi vitiis (1) aliquos sanos esse intelligere debere; alioquin, inquit, futurum, itt in infinito (2) hac ratione multos sanos esse negaremus, utputa levem, superstitiosuin, iraeundum, eontumacem, el si qua similia sant anirni vitia, magis enim de corporis sanitate, quam de animi vitiis promitti (3). Interdum tamen, inquit, vitium corporale usque ad animum pervenire, et eum vitiare, veluti contingeret rxs [furiosoJ, quia id ci ex febribus acoiderit. Quid ergo est, si quid sit animi vitium tale, ut id a veuditore exuipi oporteret, neque id venditor, quum sciret, pronuntiasset? Ex cinto eum teneri.

§ 10.—Idem Vívianus ait, quamvis aliquando quis circa fana bacchatus sit, et responsa reddident, Lamen si nune hee non faeiat, nulluni vitium ecse; neque co nomine, quod aliquando id fecit, actio est, sicuti si alíquando febrem habni!. Ceteniim si nihilominus permaneret in eo vitio, ut circa fana bacehari soleret, et quasi demens responsitaret (4), etiamsi per luxuriani id factum es!, vitium tamen case, sed vitium animi, non corporis, ideoque redhiberi non posse, quoniam Aediles do corporalibus vitiis loquuntur; attamen ex emto actionem adniittit.

§ 11.—Idem dicit etinin in bis, qui praeter modum timidi, cupidi avarique sun!, aut iracundi,

xxi:

TiTULO 1



3

dad, como si alguno fuera tartamudo, porque este más bien es defectuoso, que no está enfermo. Yo opino que los Ediles para quitar dudas dijeron dos veces lo mismo respecto. de la misma cosa, para que no quedase duda. alguna. § 8.—Por consiguiente, si hubiere habido algún vicio ó enfermedad tal, que impida el USO y el Servicio del hombre, dará lugar fi la redhibición, con tal que hayamos tenido presente, que cualquier cosa sumamente leve no hace ciertamente que sea considerado enfermo ó defectuoso. Por lo tanto, una ligera calenturilla, 6 una cuartana antigua, pero que sin embargo puede ya despreciarse, 6 una pequeña herida, no contiene en si ninguna culpa, porque no se haya declarado, porque estas cosas pudieron despreciarSe y as! por ejemplo expresamos quiénes Se dicen enfermos 6 defectuosos. § 9.—Pregúntase Viviano, si un esclavo que está entre los fanáticos, no perdiera siempre la cabeza, y hubiese profetizado algunas cosas, se considerará no obstante sano; y dice Viviano, que sin em.bargo este está sano; porque dice, que nosotros no debemos entender que algunos están menos sanos por defectos del espíritu; de otra manera, dice, sucederla que por esta razón nega.r!amos que muchos hasta lo infinito estaban sanos, por ejemplo, el ligero, el supersticioso, el iracundo, el contumaz, y los que tienen algunos otros defectos semejantes del espíritu, porque más bien se promete respecto fi la sanidad del cuerpo, que respecto fi los defectos del ánimo. Pero fi veces, dice, el defecto corporal llega hasta el espíritu y lo vieja, como acontecena en el loco, porque aquel le hubiere provenido de calenturas. ¿Luego qué se dirá, si el defecto del espíritu fuera tal, que debiera ser exceptuado por el vendedor, y sabiéndolo el vendedor no lo hubiese manifestado? Que queda 61 obligado por la acción de venta. § 10.—Dice el mismo Viviano, que aunque alguna vez hubiera alguno enloquecido como bacante cerca de lugares sagrados, y hubiere respondido como tal, sin embargo, si ahora no hiciera esto, no hay detecto alguno; y no hay acción por Ja razón de que hizo esto alguna vez, así como si alguna vez tuvo fiebre. Pero si no obstante permaneciese con este defecto, que cerca de los lugares sagrados acostumbrase fi enloquecer como bacante, y contestase como demente, aunque esto sucedió por Injuria, hay sin embargo vicio, pero viejo del espiritu, no del cuerpo, y por consiguiente no puede ser objeto de la acción redhibitoria,porque los Ediles hablan de los defectos corporales; pero admite la acción de compra. § 11.—Lo mismo dice también respecto de aquellos que son demasiado tímidos, codiciosos y avaros, 6 iracundos,

2. PAUI..us (5) libro 1. ad Edictum Aecliliuni currutiuni.—vel melancholici,

2. PAULO; Comentarios al Edicto de Los Ediles Curules, Libro L—ó melancólicos,

8. GAius Libro 1. (6) ad Edictum Áedilium currutium. —vel protervi, ve] gibberosi, vel car-

8. GAYO; comentarios al Edicto de los Ediles Curules, Libro I.—ó soberbios, 6 gibosos, 6 encor-

vi, vel pruriginosi, ve¡ scabiosi; item muti et surdi;

4.

ULFIANUS

libro 1. ad Edictum Aediliurn

(1) piani corporis, inserta ¡Ial. () in infinittrn, fiat. Vulg. 13) reprornti, Vulq

vados, ó padecen comezón 6 sarna; y también los mudos y los sordos; 4. ULPIANO;

Comentarios al Edicto de los Edi-

(4) Asi segúrt el responsidaret, del códice FI., Sr.; repouss are, Taur. 5) Cajas, ¡Ial. (rl) Panl, libro 11., Ha!,

ILIQEISTO. —LIBRO XXI: TITULO 1

Curruliurn._..oh quae vitia ilegal redhibitioncm cese, ex eruto dat actionem. § 1.—Sed si vitium corporis usque ad anintuin penetrat, forte si propter febrem loquantur aliena, vel qui per vivos more insanoruni deridenda loquantuL, in quo sic (1) animi vitium ex corporis vitio aceidit, redhiben posee. § 2.—ltem aleatores el vinarios non contineri Edicto, quosdam respondiese Pomponius att; quem admodum nec gulosos, neo impostores, aut fientiaces, aut litigiosos. § 3.—Idem Pomponius ait, qualnvis non valde () sapienteni servuni venditor praestare debeat, taruen, si ita fatuum ve¡ niorionem vendident, ut in eo usus nullus sit, videri vitium. El videmur lior jure uti, ut vitii morbique. appellatio non videatur pertinere, niel ad corpora; animi arr1cm vitium ita demum praestabil venditor, si promisil, si minus, non; el ideo noniinatim de emole el fugitivo excipitur, hoc enini animi vitium esi, non corporis. Unde quidam jumenta pavida el calcitrosa morbosis non eme annumerauda dixerunt, animi onu, non corponis hoc vitium cese.

§ 4.—la summa, si quideni animi tautum vitiuzu ccl, redilíberi non potest, niel si dietuin cst, hoc abesse, el non abeel; ex ernto tamen agi potest, si sciens id vitium anirni retiouit, si autem corporis solius vitiuni ccl, aut et corporis, et animi mixtum vitium, redltjbitio locuni babebit. § 5.—Il1ud cnt annotandum, quod de morbo generaliter scriptum est, non de sontico morbo. Nec mirum hoc videni Pomponius ait; nihil cuini ibi agitur de ea re, cui liic ipse inorbus obstet. § 6.—Idein ah, non omnem morbum dare locuiim redhibitioui, ut puta levis Iippitudo, aut levis denlis auriculaeve dolor, aut mediocre ulcus; non de"¡que febniculam quantulamlibet ad causaru bulas Edicti peitinere 5. PAULUS libro XI. ad Sabinum.— El quantum interest hiten hace vitia, quae Graeci fvitio8itatenj dicunt, interque rso; fperturbationeniJ, aut w7ój [m.orbumJ, aut íaegrot alion.ernJ, tantum inter talia vitia et euro morbum, ex quo quis minus aptue usui eh, differt, 8. ULPIANIJO libro L ad Edictum ÁedjUum eurrulium. —Pomponius recte alt, 11011 tantuni ad

perpetuos morbos, verum ad temporarios quoque hoc Edictum pertin ere. § 1.—Trebatius ait, impetiginosum morbosum non essc (3), si co membro, ubi impetigo esse.t, aeque recte utatur; el mili videtur vera Trebatii sententia. § 2.—Spadonem morbosum non cese, noque vitiosum, venus niihi videtur, sed sanum eme, sicuti i!lum, qui unum tcsticuluni habet, qui etiani generare (4) potest; (1) Hal.; sit, el códice Ft 2) Hel. Vuq.; valide, el cikUre 11.

les Curules, libro 1.—por ca vos defectos dice que no hay la acción redhibitoria, y dA la acción de compra. § 1.—Pero si el defecto del cuerpo trasciende hasta el espíritu, acaso si por causa do la ficbc hablaran despropósitos, 6 los que A manera de locos dicen por los pueblos cosas de risa, cucuyo caso linee de este modo el vicio del espíritu del defecto del cuerpo, puede ser objeto de la acción redhibitoria. § 2.—Asimismo, los jugadores de azar y los dados al vino, dice Pomponio, que respondieron algunos que no están comprendidos en este Edicto; as¡ como tampoco los golosos, ni los impostores, ó nicutirosos ó pleitistas. § 3.—Dice el mismo Pomponio, que aunque el vendedor no deba entregar un esclavo muy inteligente, sin embargo, si hubiere vendido uno de tal modo fátuo ó necio, que ningún uso pueda hacerse de 61, se considera que hay vicio. Y parece que usamos de este derecho, que la denominación de vicio y de enfermedad no se entienda que corresponde sino fi los cuerpos; mas el vendedor responderá de vicio del espíritu solamente de este modo, si lo prometió, y si no, no; y por esto se hace excepción expresamente del vagabundo y del fugitivo, porque este es vicio del espíritu, no del cuerpo. Por lo cual dijeron algunos, que las caballerías espantadizas y falsas no debían contarse entre las enfermas, porque este es vicio del espíritu, no del cuerpo § 4—En suma, si verdaderamente el vicio essólo del Animo, 110 puede tener lugar la acción redhibitoria, salvo si se dijo que no lo habla, y lo hay; pelo se puede ejercitar la acción de compra, si fi sabiendas calló este vicio del espíritu, mas si el vicio es sólo del cuerpo, ó vicio mixto, así del cuerpo, como del espíritu, tendrá lugar la redhibición. § 5.—Habrá de notarse esto, que lo que en general se ha escrito de la enfermedad, no se entiende de la enfermedad habitual adquirida. Y dice Pomponio, que esto no parece extrafio; porque allí no se trata de nada de aquello para lo que fi alguno le sirva de impedimento esta misma enfermedad. § 6—Dice el mismo, que no toda enfermedad dA lugar fi la redhibición, como, por ejemplo, una leve fluxión de ojos, ó un lijero dolor de muelas, ó de oído, ó una pequefLa fileera; y finalmente, que una lijera calenturilla no se comprende en el tenor de este Edicto. Comentarios á Sabino, libro XL—Y

5.

PAULO;

6.

UIPIAxo;

cuanta diferencia media entre estos vicios, que los Griegos llaman tachas, y entre la indisposición, 6 enfermedad, ó padecimiento, otra tanta diferencia hay entre tales vicios y la enfermedad por la que uno sea menos apto pata Un USO.

Comentarios al Edicto de los Edi-

les Curules, libro 1.—Con razón dice Pomponio, que este Edicto se refiere no solamente fi las enfermedades perpótuas, sino también A las temporales. § 1.—Dice Trebacio, que uno no está enfermo de empeine, si igualmente bien cc sirviera de aquel miembro en que tuviese el empeine; y me parece verdadera la opinión de Trebacio. § 2,—Me parece más cierto que el espadón no es enfermo, ni defectuoso, sino que está sano, así como el que sólo tiene un testículo, el cual también puede engendrar; (3 neque vitiosuili, ta'ra li V'il,.

1

non. insei'ie Ifi ¿_

btGE8O.--LIB1tO LXi: TfTULO t '. PAIJLUS libro XI. ad Sabinum.— sin autem quis Ita spado est, ut tam necessaria pars corpons ci (1) penitus absit, morbosas est.

S. ULP1ANUS libro L ad Edictum. Aeditium c?ruliurn.--Si ciii lingua abscissa sit, an sanas

ese vdeatnr, quaeiitur. Et extat hace quaestio apud Ofihiurn, relata apud eurn in equo ait enim hume videri non esse sanum,

9. 1DFM libro XLIV. ad Sabinum (2).—Mutum morbosum esse, Sabinus ait; morbum enim esse, sine voce esse apparet; sed qui graviten loquitur, morbosus non est, nec qui isocgc5i [obseureJ; plano [abs que distinctione vocis] loquitur, hie qui & utique morbosas est.

10.

IDEM

libro I. ad Edictum Aedilium cur-

ruli.vm (8)—Idem Ofihjus ait, si homuni digitus Bit abscissus, membrive quid laceratum, quamvis consanavenit, si tamen bb earn rem eo minas uti possit, non videri sanum esse. § 1.—Cancm quoque seribere lego, cuí digitus de maiiu ant de pede praecisus Bit, eum morbosum esse; quod verum est seoundum supra ser¡ptam distinetionem. § 2.—Sed si quis plures digitos habeat sive in manibus, sive in pedibus, si nihil iunpeditur numero eorum, non est ja causa redhibitionis; propter quod non illud speetandum est, quis numerus Mt digitorum, sed an sine impedimento vel pluribus, ve] paucioribas uti possit. § 3.—De myope (4) quaesitum est, an sanas esset? Et puto, eum redhiben posse. § 4.—Sed et [iuscitiosumJ rnorbosnm eme constat, id est (b), ubi horno neque matutino tempore videt, neque vespertino; quod genus morbi Graeci vocant [luscitiosumJ (6). Lascitionem (7) eam esse quidam putant, ubi horno lumine adhibito nihil videt. § .—Quaesitum est, an balbus et blaesus, et atypus, isque, qui tardius loquitur, et varas, et vatius sanas sit? Et opinor, eos sanos eme.

7. PAULO;



89

Comentarios 4 Sabino, libro XI.—

pero si de tal suerte es alguien espadón, que por completo le faltara parte tan necesaria del cuerpo, es enfermo. S. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Ediles Curulc, libro I.-Si alguno tuviera cortada la

lengua, pregúntase si es considerado sano. Y hállase esta cuestión en Ofilio, tratada por él respecto al caballo; porque dice, que se considera que este no está sano. 9.

EL MISMO;

Comentarios 4 Sabino, libro

XLIJT._Dice Sabino, que el mudo es enfermo; porque es claro que es una enfermedad el estar sin voz; pero el que habla con dificultad no es enfermo, ni tampoco el que no con claridad; pero el que habla sin distinción de palabra, ciertamente es tenido por enfermo.

10. EL MISMO; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro .1.—Dice el mismo Ofilio, que

si 4 un esclavo se le hubiera cortado un dedo, ó estropeado algún miembro, aunque haya sanado, si no obstante no pudiera por esta causa hacer uso de él, no se considera que está sano. § 1.—Leo que también escribe Catón, que si 4 alguno se le hubiera cortado un dedo de la mano ó del pie, este es enfermo; lo que es verdad conforme 4 la distinción antes expresada. § 2.—Pero si alguno tuviera más dedos, ó en las manos, ó en los pies, si para nada está impedido por el número de aquellos, no esté en el caso de la redhibición; por lo cual no se ha de mirar cuál sea el número de dedos, sino si puede usar sin impedimento, ó de más, ó de menos. § 3.—Respecto al miope se preguntó, ¿se le tendna por sano? Y opino, que este puedo Ser objeto de redhibición. § 4.—Pero consta que también el nietálopo es enfermo, esto es, cuando el hombre no vé ni por la mañana, ni por la tarde; 4 cuyo género de enfermedad llaman los Griegos nictalopia. Algunos opinan que hay nictalopía cuando el hombre no vé nada habiendo luz. § .—Se preguntó, ¿está acaso sano el balbuciente, el tartajoso, el tartamudo, el que es tardo para hablar, el patizambo, y el patiestevado? Y opino, que estos están sanos.

11. PAIJLUS libro XI. ad Sabinum.— Cn¡ dens abest, non est morbosas; magna enim pars hominum aliquo dente caret, neque ideo morbosi sunt; praesertim quum sine dentibus nascimur, nec ideo minus sani sumus, domec dentes habearnus, alioquia nullus senex sanas esset.

11. PAULO; Comentarios á Sabino, libro XI. Aquel 4 quien le falta algún diente no es tenido por enfermo; porque una gran parte de los hombres carece de algún diente, y no por eso son enfermos; principalmente, porque nacemos sin dientes, y no por eso estamos menos sanos hasta que tenemos dientes, pues de otro modo ningún anciano estaría sano.

libro 1. ad Edictum Áediiium

12. ULPIANo; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro 1.—El que tiene un clavo es enfermo; y también el que tiene un pólipo.

12.

ULPIANUS

currulium.—Qui clavum habet, morbosas est; sed et polyposus. § 1.—Eum, qui alterum ocuhum, ant alteram maxillam maiorem habet, si recto iis utatur, Sanum videri Pedius seribit; ait enim, inaequalitatem maxillarum, oculorum, brachioruni, si nihil ex mi-

(1) LTa1. Vulg.; et, el cóclíce FI. 2) libro II. ad edicturn Aediliva, curruhuni ¡ial. (2) libro XL. ad Sabinum, ¡ial.

(

liydropico (en lugar cte myope), Jiai

§ 1.--Eseribe Pedio, que el que tiene un ojo, 6 una mandibula mayor que otra, si usara bien de ellos, es tenido por sano; porque dice, que la desigualdad de las mandíbulas, de los ojos, 6 de los

() re(lhberi posee. Sed quid de myope7 morboaum eonstt. Idem ubi horno, Hal xic;, ¿uscioos], ¡ial. (6) (7) eluscutionem, olros en ¡lot,

40



bi&nsO.—LIBttO XXI: TITULO 1

nisterio praestancio subtrahit, extra redhibitionern

esse. Sed et latus ve¡ crus brevius potest affere impedimenturn; ergo et hie erit redhibendus.

2.-81 quis natura gutturosus Bit, aut oculos eminentes habeat, Banus videtur. § 3.—Item sciendum est scaevam non esse morbosum ve¡ vitiosum, praeterquatn si imbecillitate dextrae validius sinistra utitur, sed hune non scaevam, sed inancum esse. § 4.—ls, cui os oleat, an sanus sit, quaesitum est; Trebatius ait, non esse morbosum, os alicul olere, veuti hircosum, strabonem (1); hoe enim ex illuvie oris accidere colore; si tarnen ex corporis vitio id accidit, veluti quod jedur, quod puJmo, ant aliud quid similiter dolcI (2), morbosas est.

brazos, si nada quita fi la prestación de servicios, cae fuera de la redhibición. Pero un costado ó una pierna más corta puede producir impedimento; luego también este deberá ser objeto de redhibición. § 2.—Si por naturaleza tuviera alguno tumores en el cuello, ó tuviera los ojos salientes, es considerado sano. § 3.—Asimismo se ha de saber, que el zurdo no es enfermo ó defectuoso, salvo si por debilidad de la derecha usa más útilmente de la izquierda, pe ro que este no es zurdo, sino maneo. § 4.—Se preguntó, si aquel fi quien le huele mal la boca es tenido por sano; dice Trebacio, que no es enfermedad que á alguno le huela la boca, como al que le huele fi macho cabrio, ó tiene sarro en los dientes; porque esto suele suceder por suciedad de la boca; pero si esto acontece por vicio del cuerpo, por ejemplo, porque padece del hígado, del pulmón, ó de alguna otra cosa semejante, es enfermo.

libro 1. ad Edictum Aediliurn cur-

13. G-.&Yo; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro I.—.-También el cojo es enfermo.

14. IJLPLANUS libro I. ad Edictum Aedilium

14 ULPIANo; Comentarios al Edicto de Los Ediles Curules, libro L—Respecto de aquella mujer, que

13.

GAflr8

rulium.—Item claudus (3) morbosus ecl.

curruliurn.—Quaeritur de ea muliere, quae sem-

per mortuos parit, an morbosa Bit; el ait Sabinus, ,si vulvae vitio hoc contingit, morbosam eme.

§ 1.—Si mulier praegnaus venierit, inter omnes eonvenit, sanam earn eme; inaxirnum enlin ac praecipuum munus ferninarum est aeeipere (4) ae tueri concepturn. § 2.—Pucrperam qiioque sanam eme, si modo nihil extrinsecus accidit, quod corpus eius ¡u ahquam valeludinem irnmitteret. § 3.—De eterili Caelius distinguere Trebatium (b) dieit, ut, si natura eterilis sit, sana Mt, si vitiO corporis, contra. § 4.—Item de eo, qui urivarn facit, quacritur; et Pedius ait, non ob eam rem sanum non esse, quod in lecto sornrio vinoque piessus, ant etiam pigritia surgeudi urinarn facial; sin autem Vitio vesicae collectum huniorein continere non potest, non quia urivam in tecle facit, sed quia vitiosam vesicarn hiabet, redhiben posce; et venus est (6). § 5.—Quod PCdiUS idem ait, si uva alieuius precisa sit, tollere magis, quam prestare redhibitionem, quod morbus ininuitur; ego puto, si morbus desinit, non eme redhibitioni benin, sin autem vitium perseveret, redhibitionem locum habere. § 6.—Si quis digitis coiiiunctis naseatur, non videtur sanus eme, sed ita demum, si incommodatun ad usuin manus. § 7.—Mulierem ita aretani, ut mulier fien non possit, sanam non viderí eonstat. § 8.—Si quis &rccc ¡tonsiilasJ habeat, an redliben, quasi vitiosus, possit, quaenitur. Et si ci /tonsiilaeJ hae sunt, quas existimo, id est inveteratas (7) et qui mm discuti non possint faucium tumores, qui ítonsitlasJ habet, vitiosus ecl. § 9.—Si veuditor nominatim excepenit de aliquo morbo, et de cetero sanum cese dixerit, ant pro-

(i) Cayacio suslitu'je aeeriadap,.eate esta palabra por la de seabrooem, (el que tiene sarro era los dientes), y d ella ajustamos la traducción, porque la del texto, .strab enero, (bisojo), no tendría aut se, ido—bi del Tr.

(2) sirnile oleat, Tu1.

siempre pare muertas las criaturas, pregúntase si es tenida por enferma; y dice Sabino, que si sucede esto por vicio de la vulva, es tenida por enferma. § 1.—Si hubiere sido vendida una mujer embarazada, conviénese por todos que está sana; porque la mayor y la principal función de las mujeres es recibir y conservar lo concebido. § 2.—La recién parida también es tenida por sana, si no sobreviene algún accidente extrínseco, que sujete su cuerpo fi alguna enfermedad. § 3.—En cuanto á la estéril dice Celio, que distingue Trebacio, que si fuera estéril por naturaleza, es tenida por sana, y al contrario, si por vicio del cuerpo. § 4. -Pregúntase también respecto del que se orina; y dice Pedio, que no por esto deja de estar sano, porque presa del sueño ó del vino, ó aun por pereza de levantarse, se orine en la cama; pero si por vicio de la \-egiga no puede contener la orina acumulada, puede ser objeto de redhibición, no porque se orina en la cama, sino porque tiene defectuosa la vegiga; y es más cierto. § 5.—Asimicino dice Pedio, que si alguno tuviera cortada la campanilla, más bien quita que no presta la redhibición, porque se disminuye la enfermedad; yo opino, que si cesa la enfermedad, no ha lugar á la redhibición, pero que si persevera el viejo, tiene lugar la redhibición. § 6.—Si alguno naciere con los dedos juntos, no se considera que está sano, pero solamente si tuviera incomodidad para el uso de la mano. § 7.—Consta que no es considerada sana la mujer de tal modo estrecha, que no pueda hacerse mujer. § 8.—Si alguno tuviera paperas, pregúntase si podrá ser objeto de redhibición, como defectuoso. Y si las paperas son las que pienso, esto es, inveteradas, y tumores de las fauces que ya no puedan reducirse, el que tiene las paperas es defectuoso. § 9.—Si el vendedor hubiere hecho excepción expresamente de alguna enfermedad, y hubiere di-

(3) Ilal.; clodus, el códice FI. (1) concipere, ¡Ial. (5) Caelium distinuerc Trebtius, Vra tj. (S) et venus mt, quod Pedius ait. Idean aat, ial. (7) anveteratas, ¡Ial.

lGES1O.--LIBflO

miserit, staiidurn est co, quod convenit; rernitteiitibus enim actiones suas non est regressus dandus, nisi sciens vendit.or moiburn consulto retieuit; tune eniin dandam esse de dolo malo replica tionem. § 10.—Si nominatim morbus exceptus non sit, taus tamen morbus sit, qui ornuibus potnit npparere, ut puta caecus horno venibat, aut qui cientrieern evidentem et perieulosam habebat vel in capite, vel in alia parte corporis, eius nomine non tener¡, Caecilius (1) ait, perinde as si nominatim morbus exeeptus fuisset; ad eos enim morbos vitiaque pertiiiere idictum Aedilium probanduln est, qune quis ignoravit, vel ignorare potuit.

libro XL ad Sabinum..— Quae bis purgatur, sana non est item quae non purgatur, nisi por actatem accidit. 15.

PAULUS

i1 mense

xxi:

TITULO 1



41

cho ó prometido que estaba sano de las demás, se ha de estar á lo que se convino; porque á los que remiten sus acciones no se les ha de dar reclamación, salvo si á sabiendas calló de intento el vendedor Ja enfermedad; porque entonces se ha de dar la réplica de dolo malo. § 10.—Si expresamente no se hubiera exceptuado una enfermedad, pero la enfermedad fuera tal que pudo ser manifiesta para todos, como por ejemplo, si se vendia un esclavo ciego, ú que tenla una cicatriz evidente y peligrosa, ó en la cabeza, ó en otra parte del cuerpo, dice Cecilio, que no se está. obligado por razón de esto, del mismo modo que si expresamente hubiese sido exceptuada la enfermedad; porque se ha de entender que eh Edicto de los Ediles es aplicable á aquellas enfermedades y vicios, que alguno ignoró, ó pudo ignorar. 15. PAULO;

Comentarios d Sabino, libro XI.—

La que purga dos veces al mes no está sana; nsjmismo la que no purga, salvo si esto sucede por razón de la edad.

16. Poicpoxius libro XXIII. (2) ad Sabinum.— Quod ita sanatum est, ut in pristinum statum restitueretuv, perinde habendum est, qilasi nunquam morbosum esset.

18. P OMPONIO; Comentarios d Sabino, libro XXIII.—E1 que sanó de suerte que volviese á su primitivo estado, ha de ser considerado lo mismo que si nunca hubiese estado enfermo.

libro 1. ad Edictum Áediliuni

17. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro 1.—Define Ofihio, qué sea «fugi-

17. ULPJANUS

currulium.— Quid sit «fugitivus », definit Ofihius. «Fugitivus» est, qui extra dornini domum fugae causa, que se a domino celaret, manit. § 1.—Caelius autem fugitivuin cese nit eum, qui ea mente diseedat, nc ad dominum redeat, tametsi mutato conilio ad eum revertatur; neme enim tafl peceato, inquit, poeniteutia sua noens esee desinit. § 2.—Cassius quoque seribit, fugitivum osee, qui corto proposito dominura rehinqnat. § 3.—item apud Vivianurn relatum est, fugitiruin fere ab afiectu n.iiirni intelhigendum cese, non utique a fuga; siam eum, qui hostem, ant latronein, incendium ruinamve fagerct, quamvis f tigisee 'rerum cst, non tamen fugitivum cese. 11cm ne eum quidem, qui a praeceptore, ciii ja disciplinara traditus erat, aufngit, cese fugitivum, si forte ideo fugit, quia immode.rate eo utebatnr. ldemque probat et si ab eo fugerit, eni erat commodatus, si propter eandern eaiisam fugerit. Idem probat Vivianus, et si saevius eum eo agebat. Haee ita, si eos ftigisset, et ad dominum venisset; ecterum si ad dominiim non venieset, sine ulla dubitatione fugitivum videri ait.

-

§ 4.—Idem ait interrogatus Proculus de eo, qui domi latuisset, in lico scilicet, itt fug;e naetas occasione.m se subtraheret; ait, tametsi fugere non posset videri, qui dorni mansisset, tomen eum- fagitivum fuisse; sin autem in lioc tantum latuisset, quoad iracundia domini effervesee.ret, fugitivum non cese, sicuti nc eum quidem, qui, quurn doininum animadverteret verberibus se afücere vello, praeripuisset se ad amicuin, queni ad precaudum perdaeeret. Nc eum quidern fugitivum cese, qui in hoe progreesus est, ut se praecipitaret. Ceterum etiam e-am quis fugitivum diecret, qui domi in altum Iocum ad praecipitandum se ascendisset, ma(1) C»elius, Hal. Vulg. Tomo Il — G

tivo». Es «fugitivo» el que por causa de fuga permanece fuera de la casa de su dueño, para ocultarse de su dueño. § 1.—Mas dice Cebo, que es fugitivo el que se marcha con la intención de no volver á su dueño, aunque habiendo cambiado de propósito vuelva á él; porque dice, que nadie por su propio arrepentimiento deja de ser responsable de tal culpa. § 2.—También escribe Cassio, que es fugitivo el que con determinado propósito dejara á su dueño. § 3.—Asirnlslno dicese por Viviano, que se ha de considerar al fugitivo de ordinario por su intención, no ciertamente por la fuga; porque aquel que huyese de enemigo, ó ladrón, incendio ó ruina, aunque es verdad que huyó, no es sin embargo fugitivo. Del ifiisnio modo, el que huyó ciertamente del preceptor á cuya disciplina habia sido sometido, no ce fugitivo, si acaso huyó porque se utilizaba de él inmoderadamente. Y lo mismo admite también si hubiere huido de aquel á quien habla sido dado en comodato, si hubiere huido por Ja misma causa. Lo mismo admite Viviano también silo trataba con más dureza. Esto as!, si hubiese huido de ellos, y se hubiese ido á poder de su dueño; pero si no hubiese ido á poder de smi dueño, dice que sin duda alguna ce considerado fugitivo. § 4.—Lo mismo dice Próculo, habiendo sido interrogado respecto de aquel que se hubiese escondido en la casa, por supuesto, para esto, para escaparse habiendo hallado ocasión para la fuga; dice, que au1nque no pueda coaeicleiai-se que huye el que hubiese permanecido en la casa, este, sin embargo, fué fugitivo; riere que si se hubiese ocultado solamente por esto, mientras estuviera exaltada ha ira de su dueño, no es fugitivo, as¡ como ciertamente tampoco loes aquel que, advirtiendo que su señor quena azotarle, hubiese corrido á casa de un amigo, para llevarlo á interceder por él. Y que verdaderamente tampoco es fugitivo el que hubie(2) XXXIII., Bel.

bIGEsro.—LIERo XXI: Ti1TiLo

gisque huiic mortem sibi conseiseere voluisse; illud eiiim, quod plerumque ab imprudentibus, inquit, die¡ solet, eum esse fugitivum, qui norte aliqua sine voluntate domhii ernansisset, non esse ve. rum, sed ab affetu anirni euiusque aestimandurn.

§ 5.—Idem Vivianus alt, si a magistro piier recessit, et lursus ad matrern pervenit, quurn quaereretur, mm fugitivas esset, si celancli causa quo, ne ad dominum reverteretur, fagisset, fugitivum esse; sin vero, ut por matrom faciliorein depresatiocm haberet delicti alleulus, non esse fugitivum. § 6.—Caelius quoque seribit, si servuin emeris, qui se in Tiberim dcieeit, si moricudi duntaxat onsilio suscepto a domino diseessisset, non cese fugitivum; sed si fugae prius consilium habuit, deinde mutata voluutate in Tiberim se deiceit, mánere fagitivum. Eadem probat et de eo, qui de ponte se. praecipitavit. Hace omnia vera sunt, quae Caclius scribiÉ. § 7.—Idem alt, si servus tuus fugicus vicarium enum seoum abduxit, si vicarius invitus, ant imprudens secutus est, noque occasionem ad te redeundi nactus praetermisit, non videri fugitivum fuisse. Sed si ant olim, quam fugeret, intcllexit, quid ageretur, aut postea eognovit, quid aeti esset, et redire ad te, ql.uun posset, noluit, contra cese. Idem putat dicendum de eo, qucm plagiarias abduxit. § 8.—Idem Caelius alt, si servus, quum infundo csset, exiiseet de villa ea mente, ut profugeret, et quis eum, priusquam ex fundo tuo é.xiisset, comprehondissot, fugitivum videri; animum enim fugitivum facere. § 9.—Idem nit, neo eum, qui ad fugam gradum unum alterumve promovit, vel etiam currere coepit, si dominum scquentem non potest evadere, non esse fugitivum. § 10.—Idem recte ait, libertatis cuiusdam speclem erce, fugisse, hoc est, potestate dominica in praesenti (1) liberatum cese. § 11.—Pignori datus servus debitorem quidem doininum liabet, sed el, posteaquam ius suum exercuiteroditor, el se subt.raxit, potest fugitivas videri. § 12.—Apud Laboonem et Caellum quaeritur, si quis la asylum confugerit, ant co se conferat, quo solent venire, qui se venales postulant, an fugitivus Bit? Ego puto, non cese eum fugitivum, qui id facit, quod publico facere licerc arbitratur. Nc eum quidem, qui ad etatuam Caesaris conf ugit, fugitivum arbitror; non enim fugiendi animo hoc facit. Idem puto et in eum, qui in asyluni vel quod aliud confugit, quia non fugiendi animo hoe faeit (2); si tamen ante fugit, et postea se coutulit, non ideo magis fugitivas eme desinit, § 13.—item Caelius seribit, placero, cutu quoque fugitivum esse, qui co se coriferat, unde eum dominus recuperare non possit; multoque magis

(1) interim, (en luqar de in praesenti), Jhd.

se salido para esto, para precipitarse. Pero que alguno dina, que también es fugitivo el que hubiese subido á un lugar alto de la casa para precipitarse, pero que este más bien quiso procurarse la muerte; porque, añade, lo que muchas veces suele decirse por imprudentes, que es fugitivo el que alguna noche se hubiese quedado fuera de casa rin la voluntad de su señor, no es verdad, sino que se ha de juzgar por la intención de cada uno. § 5—Si un muchacho huyó del maestro, y se fué otra vez á donde estaba su madre, como se preguntase si era fugitivo, dice el mismo Viviano, que es fugitivo, si hubiese huido para ocultarse y no volver á su señor; pelo que no era fugitivo, silo hizo para rogar más fácilmente por medio de su madre por causa de algún delito. § 6.—También escribe Celio, que si hubieres comprado un esclavo, que se echó al Tiber, si se hubiese fugado de su señor habiendo tomado la resolución solamente de matarse, no es fugitivo; pero que si primeramente tuvo la intención de huir, y después habiendo cambiado de voluntad se echó al Tiber, permanece siendo fugitivo. Lo mismo admite también respecto de aquel que se precipitó desde un puente. Todo esto que escribe Celio es verdad. § 7.—Dice el mismo, que si huyendo tu esclavo se llevó consigo á su vicario, si el vicario le siguió contra su voluntad, ó ignorándolo, y habiendo tenido ocasión para volver á tu poder no la dejó pasar, no se considera que fué fugitivo Pero si ó al tiempo en que huyese supo de qué se trataba, ó después conoció qué es lo que se habla hecho, y pudiendo, no quiso volver á tu poder, es Jo contrario. Lo mismo opina que se ha de decir de aquel á quien se lo llevó un sonsacador de esclavos. § 8.--Dice el mismo Cello, que si hallándose cii un fundo hubiese salido de la casa de campo Uli esclavo con la intención de huir, y alguno lo hubiese aprehendido antes que hubiese salido de tu fundo, es considerado fugitivo; porque la intención hace al fugitivo. § 9.—Dice el mismo, que el que dió uno ó dos pasos para huir, ó que también empezó á correr, si no pudo escaparse de su señor, que le seguía, no es tampoco fugitivo. § 10. –Con razón dice el mismo, que haber huido es cierta especie de libertad, esto es, que de presento se está libre de la potestad del señor. § 11.—El esclavo dado en prenda tiene ciertamente por dueño al deudor, pero si después que el acreedor ejercitó su derecho so escapó de él, puede ser considerado fugitivo. § 12.-Pregúntase por Labeon y Cello, si alguno hubiere huido á un asilo, ó se acogiese allí donde suelen acudir los que solicitan ser vendidos, ¿será fugitivo? Yo opino, que no es fugitivo el que hace lo que cree que es licito hacer publiea.mente. Y no croo ciertamente que es fugitivo el que se acoge á la estgtaa del César; porque no hace esto con ánlnio de huir. Lo mismo opino también respecto de aquel que se acoge á un asilo, ó á otra cualquier parte, porque no hace esto con ánimo de huir; pero si huyó antes, y después se acogió, no por esto deja de ser fugitivo. § 13.—Tarnbién escribe Cello, que parece bien que sea también fugitivo el que se acoja allí de donde no pueda recuperarlo su señor; y que con mu-

(2) Idem puto -facit, oniitelae Hal,

DIGESTO.—LIBRO XXI: TITULO 1

illurn fugtivnm eme, qui co se conferat, unde abduci non possit. § 14.--cErronem» ita definit Labeo, pusi]lum fugitivum esse, et ex diverso fugitivum magnum, erronem eme; sed proprie erronem sic definimus, qui non quidem fugit, sed freqilenter sine causa vagatur, et temporibus ja res nugatorias consumtic serias dornum redit. § 15.—Apud Caelíurn seriptum est, liberti apud patronum habitantis sic, ut sub una clave tota eme babitatio esset, servus ea mente, nc rediret ad eum, extra habitationem liberti fait, sed intra aedes patroni et tota nocte oblituit; videri cese fugitivum Caelins ait. Plane si talem custodiarn ea habitatio non habuit, et in ea celia libertus haNtavit, cui cominune et promiscnnm pluriinn celiaruin ¡ter cst, contra plaecre dehere Caelius ait, e Labeo probat. § 16.—idem Caelius ait, servum in provinciam missuni a domino, quum euni mortuum cese et testamento se liberum reflctmn audiisset, et in codem offieio permansisset, tantumque pro libero se gerere coepisset, huno non cese fugitivum; nec enini inentiendo se liberum, inquit, fugitivue cese coepit, quia chic fngae concilio id fecit. § 17,—Quod alunt Aedies: «nona solutus non siti, sic intelligendum est, ut non bee debeat pronuntiari,nulla-m euni noxam coinniisisse, sed illud, nona solutum cese, Irnc est, n.oxali indicio subiectum non cese; ergo si noxam commisit, nec per. manet, nona solutus videtur. § 18.—Nonas accipere debemus privatas, hoe est cas, quaceunque committuntur ex delictis, non publicis criminibus, ex quibus agitur iudiciis noxalibus; denique specialiter cavetur infra de capitalibus fraudibus; ex privatis autem noxiis oritur damnum pecuniarium, si quis forte noxae dedere noluerit, sed litis aestimationem sufferre. § 19.—Si quis taus sit servus, qui omnino manUinitti non possit ex Constitutionibus, vel si sub poena vinoulorum distractus sit a domino, vel ab aliqua potestate dainnatus, vol si exportandus, aequissimurn cnt, etiam hoc praedici. § 90.—Si quis affirniaverit, aliquid ademe servo, ncc adsit, ve! abesce, et adsit, utputa si dixent, furem non cese, et fur sit, si dixerit, a.rtificem cese., et non sit; hi enim, quia quod asseveraverunt, non praestant, adversus dictum promissumve facero videntur. 18. GAIUS libro I. ad Ecl ktu,n Aedilium curruiiurn. - Si quid venditor de mancipio affirrnaverit, idque non ita eme erntor queratur, aut redhibitorio, ant aestimatorio, id est quanto minoris indicio agere potest; verbi gratia si constantem, ant laboriosum, ant curracem (1), vigilaeem cese, ant ex fmgalitate sua peculium aequirentem affirmaverit, et is ex diverso levis, protervus, desidiosus, soiniculosus, piger, tardus, comecon inveniatur; hace omnia videntur eo pertinere, no id, quod ajfirmavenit venditor, amare ab eo exigatur, sed eum quodani temperamento, ut, si forte constantem

(1)

2Oi re., seria

preferible leer curacem, corno ei olrr

l,cior,e,.—N. del 7r.



48

cha más razón es fugitivo, el que se refugie allí de donde no pueda ser sacado. § 14—Labeon define as¡ al «vagabundo», que es un pequeño fugitivo, y por el contrario, que el fugitivo es un gran vagabundo; pero propiamente definimos de este modo al vagabundo, el que ciertamente no huye, pero con frecuencia anda vagando sin causa, y habiendo gastado el tiempo en cosas frívolas vuelve infle tarde fi la casa. § 15.—Hállase escrito en Celio, que el esclavo de un liberto que habitaba con su patrono, de manera que toda la casa de éste estaba bajo una sola llave, se hallé fuera de la habitación del liberto con la intención de no volver fi él, pero pasó escondido toda la noche dentro de la casa del patrono; dice Celio, que se considera que es fugitivo. Pero si la habitación no tuvo tal custodia, y el liberto habitó en aquel cuarto, para el cual era comun y el mismo el paso de muchos cuartos, dice Ocho, y aprueba Labeon, que debe parecer bien lo contrario. § 16.—Dice el mismo Cello, que no es fugitivo el esclavo enviado por su señor fi una provincia, cuando habiendo oído que habla muerto aquél y que le habla dejado libre en el testamento, hubiese permanecido en el mismo oficio, y tan sólo hubiese comenzado fi conducirse como libre; porque dice, que engañándose al creerse libre, no comenzó fi ser fugitivo, porque hizo esto sin propósito de fuga. § 17.—Lo que dicen los Ediles: «no esté exento de nona», se ha de entender así, que no se deba expresar, que él no cometió nona alguna, sino esto, que está exento de noxa, esto es, que no esta sujeto fi juicio noxal; luego si cometió nona, y no permanece, se considera libre de nona. § 18. -Debemos entenderlas nonas partícula res, esto es, aquellas que se cometen por delitos, no por crímenes públicos, por los que se ejercitan las acciones noxales; finalmente, en especial se dá caución despues por los fraudes capitales; mas de las nonas privadas resulta condena pecuniaria, si acaso alguno no hubiere querido hacer entrega por la nona, sino sufragarla estimación del litigio. § 19. -Si algún esclavo fuera tal, que absolutamente no pudiera manumitirse por las Constituciones, ó si fuera enajenado por su señor bajo pena de prisión, ó condenado por alguna autoridad, 6 si hubiera de ser desterrado, será muy justo, que también se exprese esto. § 20.—Si alguno hubiere afirmado que el esclavo tiene alguna cualidad, y no la tuviese, ó que no la tiene, y Ja tuviera, por ejemplo, si hubiere dicho que no era ladrón, y fuera ladrón, y si hubiere dicho que era artífice, y no lo fuese; estos, como no verifican lo que aseveraron, se entiende que obran contra lo dicho 6 lo prometido. 18. GAYO; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro 1.—Si el vendedor hubiere afirmado alguna coca respecto fi un esclavo, y el comprador se quejase de que este no era as!, puede ejercitar ó la acción redhibitoria, 4 la estimatoria, esto es, la quanto rninoris por ejemplo, si hubiere afirmundo que era constante, ó Jabonoso, 4 diligente, 4 vigilante, ó que con su frugalidad adquiría peculio, y él por ci contrario hallara que era ligero, protervo, desidioso, dormilón, perezoso, pesado, y comilón; respecto de todo ésto parece que corresponde, que lo que el vendedor hubiere afirmado no

44



DIGESTO.— LIBRO XXI: TÍTULO 1

esse afflrmaverit, non exacta gravitas et constan-

§ 2.—Aeque si quis simpliciter dixerit pe.uIiatum 0350 servum, suffiit, si is ve] rniniinum habeat peuliuIn.

sea exigido por él rigurosamente, sino con cierta moderación, de suerte que si acaso hubiere afirmado que es constante, no se exija exacta gravedad y constancia, corno de un filósofo, y si hubiere afirinado que era laborioso y vigilante, no se exija de él continua labor de día y de noche; sino que lodo esto se reclame moderadamente según bondad y equidad. Lo mismo entenderemos también respecto de lo demás que el vendedor hubiere afirmado. § 1.—El vendedor que hubiere dicho que el cocinero era muy bueno, debe entregar uno muy bueno en este oficio; pero el que simplemente hubiere dicho que era cociucro, parece que cumple, aunque entregue un mediano cocinero. Lo mismo también respecto á los demás oficios. § 2.—I,aalmento, si alguno hubiere dicho simplemente que el esclavo tenla peculio, basta con que lo tenga, aunque sea muy pequefio.

19. ULP[ANJS Libro I. ad Edictum Aediliunl curruüum.-- Sciendum tameii est, quaedain, etsi

19. ULrIANO; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro 1.—Pero se ha de saber, que aun-

tia, quasi a philosopho desideretur, et si ¡ab orlosum el vigilaeem af'firrnaverit esse, non continuus

labor per dies noctesque ab eo edgatur; sed hace omnia ex bono et aequo modice desiderentur. Idem t in ceteris, quao venditor affirmaverit, intelligemus. § 1,—Venditor, qui optiinum coquum ese dixent, optimurn in eo artificio praestare debet; qui vero simpliciter coqu'um esse dixerit, satisfacere videlur, etiamsi mediocrem coquurn praesteL Idem et la ceteris generibus artificiorum

dixerit, Praestale euni non debere, scilicet ea, qnae ad nudani laudern servi pertiuent, veluti si dixnt, frugi, probum, dicto audientem; ut enim Pedius seribil, multani interest, coinrnendaiidi serví causa quid dixerit, an vero praestituruin se promiseril, quod dixit. § 1.—Plane si dixerit, aleaoren non esse, f urem non esse, ad statuam nunquam confugisse, oportct eum Id praestare. § 2.—Dictum a promisso» sic discernitur: «dietum» accipimus, quod verbotenus pronuntiatuni cst, nudoque sermone finilur, «promissum» autem potest referri el ad nudarn promissionem sive pollicitationeni, vel ad sponsuui (1); secundum quod ineipiet is, qui de huiusinodi causa stipulanti spopondil, el ex stipuiatu posce convenir¡, el redhibitoriis actiouibus; non novum, nam el qui ex ernto potest convenir¡, idem etiam redhibitoriis actiollibus convenir' potest. • § 3.—Ea autem sola dieta sive prornissa admittenda sunt, quaecunque sic dieunt.ar, UI praestentar, non nl iactentur, § 4.—lilud sciendum est, si quis artificein promiserit, vel dixerit, non utique perfectum eum praestaro debet, sed ad aliquern modum perituni, ul noque consummatae (2) seientiae accipias, Beque rursus indoctum esse in artificiuni (3); sufficiol igitur talem esse, quales vulgo artifices dicuntur. § 5.—Dejado aiunt Aedile3: «emtori omnibusque, ad quos ea res pertinet, iudicium dabimus»; pollicentur enitori actionem, el successorihas eius, qui ja universum us succedunt. «Emtorem» accipere debemus eum, qui pretio emil; sed si quis vcrrn'taverit, dicendurn csl, utrunique emtoris et vendiLorEs loco haber¡, el utrumquc posse ex hoc Edicto experiri. § 6.—Tempus autem redhihitionis sex menses utiles habel; si autem maneipium ñon rcdhibealur, sed quanto miiionis agitur, annus utilis est; sed tempus redhibitionis ex die venditionis currit, aut (1) spónsioncrn, fiat. ( Taar. según el consuinrnae de¿ cdcioe Fi; euni sumrnae, (en terger de consu!nmatae, Hal, Vu,ig.

que hubiere dicho ciertas cosas, por ejemplo, las que se refieren á mero elogio del esclavo, corno si hubiere dicho que era sobrio, probo, y bien mandado, no debe quedar él obligado; porque, como escribe, Pedio, hay mucha diferencia entre que hubiere dicho algo para recomendar el esclavo, y que hubiere prometido que ¿1 responderá de lo que dijo. § 1.—Por lo cual, si hubiere dicho, que no era jugador, ni era ladrón, y que nunca se habla refugiado á la estátua, debe él responder de esto. § 2.—«Lo dicho» distinguese de «lo prometido» de este modo: entendemos por «dicho», lo queso expresó solamente con la palabra, y acaba en la mora conversación, pero «lo prometido» puede referirseas! á nada promesa ú oferta, como á prometimiento; según lo que comenzare el que prometió al que estípula sobre semejante causa, puede ser demandado así por lo estipulado, como con las acciones redhibitorias; lo cual no es nuevo, porque también el que puede ser demandado con la acción de compra, puede igualmente ser él mismo demandado con las acciones redhibitorias. § 3.—Mas se han de admitir aquellos solos dichos Ó promesas, que se dicen para que so cumplan, no para jactarse. § 4.—Se ha de saber, que si alguno hubiere prometido un artífice, ó hubiere dicho que lo era, no debe entregar ciertamente el que sea perfecto, sino el que en cierto modo sea périto, de suerte que no entiendas el que es de ciencia consumada, ni á su vez el indocto en aquel arte; as!, pues, bastará que sea tal, como los que vulgarmente se dicen artífices. § 5.—Despnés dicen los Ediles: «daremos acción ah comprador, y á todos á quienes corresponda el negocio»; prometen acción al comprador, y á los sucesores de este, que le suceden en todo su derecho. Por comprador» debemos entender aquel que compró por precio; pero si alguno hubiere permutado, se ha de decir, que uno y otro son considerados en lugar do comprador y de vendedor, y que uno y otro pueden reclamar en virtud de este Edicto. § 6.—Mas el tiempo de la redhibición llene seis meses útiles; pero si no fuera objeto de redhibición el esclavo, sino que so ejercita la acción qaaflto minris, hay un ario útil; mas el tiempo de la red-

at'tilici, ¡Ial. Vu lq.



DIGESTO.—LJBRO XXI TfTIJIM 1

si dictum promissuinve quid est, ex co, ex quo dictum promissurnve quid est. 20. GAIIJS libro 1. ad Edictum 4ediiiu.m currutjum.--Si vero ante venditionis teinpus dictum

intercesserit, deinde post aliquot dios interposita fuerit stipulatio, Caeliva Sabinus seribit, ex pilore causa, quae statim, inquit, ut veniit id inancipiurn, co nomine posee agere coepit.

• 21. ULPJANUS

libro 1. ad Edictum Aedilium

cu.rrulium.—.misma herencia hubiere pagado al heredero. Luego ya si el que habla recibido fianza de evicción hubiere quedado heredero del comprador á quien ZI mismo babia hecho la venta, ya si el comprador lo hubierequedado de su vendedor, estarán obligados los fiadores, y si la herencia del vendedor y del comprador hubiere recaido sobre la misma persona, podrá ejercitarse la acción contra los fiadores. 42.

PAULO;

Gomentarios: al Edicto, libro LIII.

praegnans ancilla vendita et tradita Bit, evicto partu venditor non potest de evictione convenir¡, quia partus venditus non est.

—Si se hubiera vendido y entregado una esclava embarazada, hecha la evicción del parto, no puede el vendedor ser demandado de eviccion, porque el parto no fué vendido,

43. Iuuzus libro LVIII, (3) Digestorum.—

JULIANO; Digesto, libro LVIIL—EL com43. prador de una vaca, si se hiciera evicción del becerro que nació después de la compra, no puede ejercitar la acción de la estipulación del duplo, porque no se hace la evicción, ni de ella misma, ni del usufructo; porque cuando decimos que el becerro es fruto de la vaca, no significamos un derecho, sino una cosa corporal, así como decimos con razón que los granos y el vino son fruto de los predios, constando que estas mismas cosas no pueden llamarse propiamente usufructo.

libro II. Digestorum a Paulo epi-

44. Arrmo; Digesto compendiado por Paulo, libro 11.—Respondió, que no se considera que un esquife sea parte de una nave, ni que tenga alguna cosa conjunta con ella; porque el mismo esquife es por si una pequeña navecilla, y todas las demás cosas, que estuviesen conjuntas 4 la nave, como el timón, el mástil, las antenas, la vela, son como miembros de la nave.

Vaccae cmtor, si vitulus, qui post emtionem natas est, evineatur, agere ex duplae stipulatione non potest, quia neo ipsa, nec ususfructus evineitur; nam quod dicimus, vitulum fructum esse vaccae, non ius, sed corpus demonstrainus, sicuti praediorum frumenta et vinum fructum recte dicimus, qunm constet, eadein hace non recte usumfruetum appellari.

44.

ALFENUS

tomatorum (4).—Seapham non videri navis esse, respondit, nec quidquam coniunctum habere; nam scapham ipsam per se parvam navicnlam esse, ommia autein, quae coniuncta navi éssent, veluti gabernaeula, malus, antennae, veluin, quasi inembra navis eme.

45. Iizai libro IV. (5) Digestorum a Paulo epitomatorum.— Qui fundum tradiderat iugerum

centum, fines multo amplius emtori demonstraverat; si quid ex his finibus evinceretur, pro bonitate cius emtori praestandum ait, quamvis id, quod reiuqueretur, centum lugera haberet.

46.

AFRICANUS

libro VI. (6) Quae8tionum.—

Fundum, cuius ususfructus Attii erat, mihi vendidisti, nec dixisti usumfructum Attii eme; hune ego Maevio detracto usufructu tradidi; Attio en. pite minuto non ad me, sed ad proprietatem usumfructum redire alt, neque enim potuisse constitui tSumfructum eo tempere, quo alienus (7) esset; sed posse me 'venditorem te de evictione convenire, quia aequum sit, eandem causam meam eme, quae futura esset, si tuno ususfructus alienus non uisset. § 1.—Si per alienum fundum mihi viam consti(1) actio—proponiftlr, Ecl. Vulg.

Idem libro XXXIV., ¡ial. (3) II., Ha'- epitomatorum, ornítelas Ecl. a L'.uLo

46. Ei. riisieo; Digesto compendiado por Pau-

lo, libro IV.--Uno que habla hecho entrega de un fundo de cien yugadas, habla señalado al comprador limites mucho más extensos; si se hiciera evicción de algo dentro de estos limites, dice que se ha de responder al comprador con arreglo 4 la bondad de aquello, aun cuando lo que se dejase tuviera las cíen yugadas.

46. AFRICANo; Cuestiones, libro VI.—Me vendiste un fundo, cuyo usufructo era de Accio, y no dijiste que fuese de Aedo cI usufructo; yo se lo entregué 4 Mevio, deducido el usufructo; dice, que habiendo sido Accio disminuido de cabeza, el usufructo vuelve, no 4 mi, sino 4 la propiedad, porque no pudo constituirse el usufructo al tiempo en que era de otro; pero que podia yo demandarte de evicción como vendedor, porque es justo que mi causa sea la mienia que habría de haber sido, si entonces no hubiese sido de otro el usufructo. § 1.—Si me hubieres constituido servidumbre

2(7)

III.. HaZ. omliecdo a Paulo epitornatorum. VII., Hat. Taur.; alienatus, Flor., Br,

2)IEfi1O.—LIBÉ0 XXI.' TfPÜLO ti

tueris, evicUonis nomine te obligan alt; etenim quo casu, si per proprium constituentis fundum Concessa esset vía, recto constitueretur, ea casu, si per alienum concederetur, evictionis obligationem contrahil (i). § 2.—Qauni tibi Stichum venderem, dixi, eum tatuIiherum esse sub hac eonditionernanumissuni: si navis ex Asia venerit», le autem: «si Titius consul faetus fuerits, manumisaus eraL; quaerebatur, si prius navis ex Asia venenit, ac post Titius consul fiat, atque ita in libertatem evictus Bit, an evictionis nomine teneatur? Res pondit, non teneri aiim; etenim dolo malo emtorem facere, quum prius extiterit ea conditio, quam evictionis nomine exsolveril.

§ 8.—Item, si post biennium liberum fore dixi, qui post annum libertatem acceperit, et post biennium in libertate evineatu.r (2), vol decem dare iussum, dixerim quinque, et liis decem datis ad libertatem pervenerit, magis cese, nL bis quoque casibus non ten ear.

Libro VIII. (3) Quaestionum.— Si

47. EL MESMO; Cuestiones, libro VIII.—Si de ti comprara yo dos esclavos por cinco cada uno, y se hiciera la evicción de uno do ellos, no habnia duda alguna que con razón habría de ejercitar yo por este motivo la acción de compra, aunque el otro fuese merecedor de los diez, sin que importe que yo los hubiere comprado separadamente cada uno, 6 juntamente ambos,.

Libro VI. (4) Membranarurn.—

48. NERACIO; Pergaminos, libro VI.—Cuando se compró un fundo «tan bueno y grande como es», y el comprador consiguió del vendedor alguna coca por razón de alguna servidumbre de que se hizo evicción, y después se hace evicción de todo el fundo, debe satisfacerse por causa de esta evicción lo que resta del duplo; porque si observáremos otra regla, hecha evicción de algunas servidumbres, y hecha después evicción de la propiedad, el comprador conseguirla más del duplo de aquello por cuanto compró.

47.

IDEM

48.

NERATILIS

duos servos quinis a te emam, et eorum alter evincatur, nihil dubii fore, quin recto eo nomine ex emto acturus sim, quamvis alter decem dignus siL, nec referre, separatim cíngulos, an simul utrumque emerim.

Quum fundus, «uti optimus maximusque est», emtus est, et alicuius servitutis evictae nomine aliquid emtor a venditore consecutus est, delude Lotus fundus evincitur, ob eam evictionem id praostani debet, quod ex duplo reliquum esi; nam si aliud observabimus, servitutibus aliquibuset mox proprietate evicta amplius duplo eintor, quam quanti emit, cnsequeretur.

49. (buus Libro VII. ad Edictum provinciale.

—(Si) ab emtore ususfructus petatur, proinde le venditori denuntiare debet, atque is, a quo pars petitur. 50.

TJLPIANUS

Libro XXV. ad Edictum.— Si

pignora veneant per apparitores Praetoris extra ordinem sententias sequentes, nemo unquam dixit, dandam tu eos actionem re evicta; sed si dolo ram viliori pretio proiecerunt, tune de dolo actio datur adversus eos domino rei.

51. IDEM

de camino por un fundo ajeno, dice que quedas obligado á titulo de evicción; porque si en el caso en que se hubiese concedido la servidumbre de camino por fundo propio del que la constituía, se constituiría convenientemente, en este caso, si se concediese por un fundo ajeno, se contrae la obligación de evicción. § 2.—Al venderte yo á Stico, dije que este, instituido libre, había sido manumitido bajo esta condición: «si la nave hubiere venido de Asia»; pero él habla sido manumitido, «si Ticio hubiere sido hacho cónsul»; se preguntaba si primeramente hubiere llegado de Asia la nave, y después Ticio fuera hecho cónsul, y de esta manera se hubiera hecho su evicción para ¡a libertad, ¿se estará obligado por razón de la evicción? Respondió, que no se está obligado; porque el comprador procede con dolo malo, habiéndose cumplido primeramente aquella condición que hubo exceptuado por razón de la evicción. § 3 —Asimismo, si dije que después de un bienio habría de ser libre el que hubiere recibido la libertad después de un año, y después de dos años se hiciera su evicción en libertad, ó si yo hubiere dicho que se mandó que diera cinco el que se mandó que diera diez, y dados estos diez hubiere obtenido la libertad, es más cierto que tampoco en estos casos quede yo obligado.

Libro LXXX. ad Edictum.— Si per

imprudentiam iudicis ant errorem emtor rol victus est, negamus, auctoris damnum eme debere; aut quid refert, sordibus ludicis, an stultitia res pene(1) contrahi, HaZ. V4g. (2) si post annum liberem toce dixi, qui post bienrium,

HaZ.; véase Byakers!i. Ob& VII. 4.

49.

GAyO;

Comentarios al Edicto provincial,

labro VIL—Si al comprador se le pidiera el usufructo, debe él denunciarlo al vendedor, lo mismo que aquel á quien se reclama una parte. 50. UrPIANO; Comentarios a1 Edicto, Libro XXV--4i las prendas se vendieran por los algua-

ciles del Pretor ejecutando las sentencias fuera -de órden, nadie dijo nunca que se haya de dar contra ellos acción, hecha la evicción de la cosa; pero si por dolo malbarataron la cosa por más bajo precio, entonces se dá contra ellos la acción de dolo al dueño de la cosa. 51. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro

LXXX.—Si por ignorancia 6 error del juez fué vencido ci comprador de Ja cosa, negamos que el perjuicio deba ser del vendedor; porque ¿qué mi(3) VI., Mal. (4) 11, Ha¿.

1iiGSTO.—iJBfl0 XXI. I'1TLJLO ti

t? Injuria enim, quae RL emtori, auctorem non 2ebet contingere. § 1.—Si Titius Stichum post mortem suam libemm esse iussum vendiderit, mortuo deinde co Stichus ad libertateni pervenerit, an stipulatij de evictione interposita teneat? EL alt lulianus, cornrnitti stipulationem; quamvis enim Titius (1) hoc casa denuntiari pro evietione non potuisset, hemedi tamen eius denuntiari potuisset. § 2.—Si quis Iocnm vendiderit, et idem venditor ab herede suo voluntate emtoris in eo sepultus fuenit, actio de evictione intercidit; hoc casu enim emtor proprietatem amittet. § 3.—Non mirum autem est, nt evicto homine de evictione teneatur heres, quamvis defunetus non siniiliter fuerit obstrictus, quurn et aliis quibusdam casibus plenior adversus heredem ve! heredi coinpetat obligatio, quam coinpetierat defuncto, ut quum servas post mortem enitoris heres institutus est, iussuque heredis emtoris adiit hereditatem; nam actione ex emto praestare debet hereditatem, quamvis def'uncto la boe tantum fuit utilis ex emto actio, ut servas traderetur.

§ 4.—Si piares mihi in solidum pro evictione teneantur, deinde post evictíonem cum uno fuero expertas, si again eum ceteris, exceptione me esse repeltendum, Labeo ait.

libro LXXXI. (2) ad Edictum.—

52.

IDEM

53.

PAULTJS

Scienduni est, nihil interessm, ex qua causa duplae etipulatio fuerit interposita, utrum ex causa cmtionis, an ex aun, ut committi poSSit.

libro LXX VIL (3) ad Edictum.—

Si fundo tradito pars evincatur, si singuia iugera venierint certo pretio, tune non pro bonitate, sed quanti singula venierint, quae evict.a faenint, praestandum, etiamsi ea, quae meliora fuerunt, evicta ¡lit. § 1.—Si, quum possit emtor auctori denuntiare, non denuntiasset, idemque vietus fuisset, quoniam parum instructus esset, hoc ipso videtur dolo fecisse, et ex stipulatu agere non potest.

54. GAIUS Libro XXVIII. (4) ad Edictum provinciale.—Qui alienam rem vendidit, post longi

temporis praescriptionem vel usucapionem desinit emtoni teneri de evictione.

§ 1.-Si heres statuliberum, qui sub conditione pecnniae dandae liber eme iussus est, vendiderit, et malorem pecuniam in conditione eme dixerit, quam dare ej iussus est, ex emto tenetur, si modo taus est conditio, nt ad emtorem transiret, Id est, si heredi dare iussns cst servus; nam si alii dare (1) Thio, Ha¡. Vulg. 2) L1L, ¡Sal.

TOMO 11 - 11



la

porta que la cosa haya perecido, ó por la sordidez, 6 por la impericia del juez? Porque la Injuria, que se hace al comprador, no debe afectar al vendedor. § 1.—Si Ticio hubiere vendido á Stieo, que se mandó que fuera libre después de su muerte, y muerto después aquél hubiere Stico llegado á la libertad, ¿obligará la estipulación interpuesta respecto de la evicción? Y dice Juliano, que se incurre en la estipulación; porque aunque fi Ticio no se le hubiese podido hacer en este caso la notificación respecto de la evicción, se le pudo sin embargo hacer fi su heredero. § 2.—Si alguno hubiere vendido un local, y con la voluntad del comprador hubiere sido sepultado en él el mismo 'vendedor por su heredero, se extingue la acción de evicción; porque en este caso el comprador perderá la propiedad. § 3.—Mas no es de extrañar que hecha la evicción de un esclavo, esté obligado por la evicción el heredero, aunque el difunto no hubiere estado igualmente obligado, puesto que también en algunos otros casos compete contra el heredero, 6 al heredero, una obligación mayor que la que competia al difunto, como cuando un esclavo ha sido i nstituido heredero después de la muerte del comprador, y por mandato del heredero del comprador adié Ja herencia; porque por la acción de compra debe entregar la herencia, aunque al difunto la acción de compra le fué útil solamente para esto, para que se le entregase el esclavo. § 4.—Si solidariamente me estuvieran obligados muchos de evicción, y después de la evicción yo hubiere ejercitado la acción contra uno solo, dice Labeón, que si la intentara contra los demás, debo ser repelido con excepción. 52.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro

53.

PAULO;

Comentarios al Edicto, libro

LXXXL—Se ha de saber, que nada importa por qué causa se hubiere interpuesto la estipulación del duplo, si por causa de compra, 6 si por otra, para que pueda incurrirse en ella. LXX VII.— Si habiéndose hecho entrega de un fundo se hiciera la evicción de una parte, si cada yugada se hubiere vendido por cierto precio, 8eha de responder entonces, no con arreglo fi Ja bondad, sino por cuanto hubieren sido vendidas aquellas de que se hubiere hecho la evicción, aunque se haya hecho la evicción de las que fueron mejores. § 1.—Si pudiendo el comprador hacer la notificación al vendedor, no se la hubiese hecho, y él hubiese sido vencido porque estuviese poco instruido, por esto mismo se considera que procedió con dolo, y no puede intentar la acción de lo estipulado. 54. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XXVIII.—El que vendió una cosa ajena, deja de estar obligado de evicción al comprador después de la prescripción de largo tiempo, ó de la usucapión. § 1.—Si el heredero hubiere vendido un esclavo, que se mandó que fuese libre bajo la condición de que diese. cierta cantidad, y hubiere dicho que se contenta en la condición mayor cantidad que la que se le mandó dar, queda obligado por la acción de compra, si la condición es tal, que pasase al com(3 XXV., ¡Ial. 14 XXIX., Hal.

151G1!aT0.—LiB1tO XXI: TTtJLO 11

iissus, quanwis -veram pecunine quantitatem di xerit, tamen, si non admonuerit allí dare íussum, CViCtioniS nomine teiiebitur,

55.

ULZ'IAWUS

libro II. ad Edielum Aedilium

curruUum.—Si ideo contra enitorem iudicatum est, quod defuli, non eommittitur stipulatio; magis enim propter absentiam vietus (1) videtur, quam quod malam caasam habait. Quid ergo, si ille quidem, contra quem iudicatuin est, ad iudicíum non adfuit, alius autem adfuit, et eausam egit, quid dicemus? Utputa aceeptum quidem cum pupillo tutore auctore fuit iudicinrn, sed absente pupillo tutor causam egit, et iudicatum est contra tutorem; quare non dicemus committi stipulationern— etenhn actam eme causam, palam est—? Et satis est, ab co, cuí ms ageudi fuit, causam esse actam.

§ 1.— Praesenti autem veuditori denuntiandum cst, sive autem absit, sive praesena Bit, ci per eum fiat, quominus denuittietur, committetar stipulatio. 56.

PAULUS

libro II. ad Edielum Áediliu.m

curruliurn— Si dictum fucrit (2) vendeudo, ut simpla promittatur, (3) vel triplum, ant quadrupLuni prornitteretur, ex emto perpetua actione agi poterit; non tamen, itt vulgus opinatur, etiarn satisdare debel, qui duplam promittit, sed suffioit nuda repromissio, nisi aliud convencrit. § 1.-Si compromisero, el contra me data fuerit sententia, nulla mihi actio de evictione dauda esi adversus venditorem; nulta enim necessitate cogente id fed. § 2.—In stipulatione duplae, quum horno venditur, partís adiectio necessaria est, quia non potest videri horno evictus, quum para cius evicta est. § 3.—Si, quam possit (4) usucapere emtor, non cepit, culpa sua hoc feeisse videtur; unde, si evictus est servus, non tenetur venditor. § 4.--Si praesente prolnissore, qui de evictione promisit, et non ignorante procuratori denuntiatum sit, nihulominus promissor tenetur (5). § 5.—SirniIi modo tenetur el qui euravit, tic sibi denuntiari possit. § 6.—Sed ci si nihil venditore faciente erntor çognoscere, ubi esset, non potuil, nihilorninus cominittltur etipulatio. § 7.—Pupillo etiam sine tutoris auctoritate posse denuntiari, si tutor non apparet, ex duplae stipulatione, benignius reee.ptturn caso, Tre'batius ait.

57. GAtUS libro II. ad Edictum Aeditium curruliurn.—Habere licere rem videtur emtori (6), el (1) evLctus, fIel.

(2) la, inserían 11,al. Vaig. (3 et duplum, inserta la urulg.

prador, esto es, si se Le mandó al esclavo que dio ra al heredero; porque si se Le mandó que diera fi otro, aunque hubiere dicho la verdadera cantidad de dinero, sin embargo, si no hubiere manifestado que se mandó que la diera fi otro, estará obligado fi titulo de evicción. 55.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto de ¿os

Ediles Curules, libro IL--Si, pues, se falló contra

el comprador, porque no compareció, no se incurre en la estipulación; porque se considera que fué vencido más bien por causa de la ausencia, que porque tuvo mala causa. ¿Qué diremos, pues, si ciertamente no compareció en juicio aquel contra quien se sentenció, pero compareció otro, y sostuvo 9a causa? Por ejemplo, con la autoridad del tutor se aceptó ciertamente un juicio contra el pupilo, pero ausente el pupilo, el tutor siguió el pleito, y so sentenció contra el tutor; ¿porqué no diremos que se incurre en la estipulación—puesto que es evidente que se defendió la causa—? Y es suficiente que la causa haya sido defendida por quien tuvo derecho de defenderlr. § 1.—Mas se ha de hacer la denuncia al vendedor, estando presente, pero ya si estuviera ausente, ya si presente, y en él consistiera que no se haga la denuncia, se incurrirá en la estipulación. 56. PAuLO; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro 11.—Si se hubiere dicho al ven-

der, que se prometa el simple importe, ó se prometiese el triplo ó el cuádruplo, podrá ejereitarse. la acción perpétua por la compra; mas no debe dar también fianza, como opina el vulgo, el que promete el duplo, sino que basta la nuda promesa, si no se hubiere convenido otra cosa. § 1.—Si yo hubiere contraído compromiso, y contra ml hubiera sido dada la sentencia, no se inc ha de dar contra el vendedor acción alguna por la evicción; porque hice esto sin apremio de ninguna necesidad. § 2.—En la estipulación del duplo, cuando se vende un esclavo, es necesaria la adición por la de una parte suya, porque no puede considerarse que se hizo la evicción del esclavo, cuando se hizo la evicción de parte de él. § 3.—Si pudiendo el comprador usucapir, no lo hizo, se considera que obró así por su culpa; por lo que, si se hizo la evicción del esclavo, no está obligado el vendedor. § 4.—Si estando presente el prometedor, que hizo promesa por la evicción, y no ignorándolo, se hubiera hecho la denuncia al procurador, queda no obstante obligado el prometedor. § 5.—De igual modo queda obligado también el. que procuró que no se le pudiera hacer fi él la denuncia. § 6.—Pero también si no haciendo nada el vendedor, no pudo saber el comprador dónde estuviese, incúrrese sin embargo en la estipulación. § 7.— Dice Trebacio, que se admitió por equidad, que la denuncia por la estipulación del duplo pueda hacerse al pupilo, aun sin la autoridad del tutor, si el tutor no pareciese.

57. Gsyo; Comentarios al Edicto de los Edi-

les Curules, libro 11,—Se considera que es licito al (4) osset, lEtal. Valg. (5) l'aar.,promissor uihilominustenetur, el códice (5) Hal. ulg. entor, el cddiee FI.

F&,Br.

IIGESPO.—Lfl31%O XXI:

si is, qui emtorem in evictione rol vicerit ante ablatam vel abduetam rem sine successore de esserit, ita 11t neque ad fiscum bona pervenire possint, neque privatim a creditoribus distrahi; tunc enim nulla eompe.tit emtori ex stipulatu actio, quIa rem habere ej Iicet. § 1.—Quod quum ita est, videamus, num, et si ab eo, qui viecrit, donata legatave res fuerit cmten, aeque dicendum sit, ex stipulatu actionem non nasci; seilicet si antequam abduceret vel auferret, donaverit aut legaverit, alioquin semel commissa stipulatio resolvi non. potest.

58. IAVOLENuS libro 1. ex Plaulio. (1)— Heres servuin non nominatim legatuin tradidit, et de dolo repromisit, postea servus evictus est; agere cum herede legatarius ex testamento potenit, quamvis herce alienum esse servum ignoraveiit.

59. POMPONJUS libro II. ex Plantio. (2) —Si res, quam a Titio cm¡, legata sit a me, non potest legatarius conventus a domino reí venditori meo denuntinre, nisi cessae ci fuerint actiones, vel quodam casu hypothceas habet.

60. IAvornus (3) libro II. ex Plautio.—Si in venditione dictum non sit, quantum venditorem pro evictione praestare oporteat, nihil venditor praestabit praeter sirnplam evictionis nomine, et ex natura ex emto actionis hoc, quod intcrest. 61. MARCRLLUS

libro VIII. (4) Digestorum.—

Si, quod a te cm¡, et Titio vendidi, volnntatc mea. Titio tradideris, de evictione te mihi tener¡, sicuti si acceptam rem tradidissem, placet.

62.

CELSUS

libro XXVII. Di,gestorum. - Si

rem, quae apud te esse.t, vendidissern tibi, quia pro tradita habetixr, evictionis nomine me obligan placet. § 1.-Si el, qui mihi (5) vendidit, plures heredes extiterunt, una dé evictione obligatio est, omnibusque denmitiari, et omnes defendere debent; si de industria non venenint in iudicium, unus tamen ex his liti substitit, propter denuntiationis vigorem et praedictam absentiam omnibus vincit, aut vincitur; reeteque cum ceteris agam, quod evictionis nomine victi sint. § 2.—Si fundum, in quo ilsusfructus Titii erat, qui ej relietus est quoad vivet, detracto usufruetii ignorauti mihi vendlideris, et (G) Titius capite deminutus fuerit, et aget Titius, ius sibi case utendi fruendi, competit mihi adversus te ex stipulatione de evictione actio, quippe si verum erat, quod mihi dixisses in venditione, recte negarem, Titio ms case utendí fruendi.

(1)

(en lugar de ex Plautio),

(2) XV. ad Sabinum, ¡Ial. (3) llatlo, Bae. (i) VII., Mal.

PiruLo it



75

comprador tener la cosa, también si el que hubiere vencido al comprador en la evicción de la cosa, hubiere fallecido sin sucesor antes de haber quitado, ó de haberse llevado, la cosa, de suerte que los bienes no puedan ir 4 poder del fisco, ni ser vendidos privadamente por los acreedores; porque entonces no compete al comprador acción alguna por lo estipulado, porque le es licito tener la cosa. § 1.—Siendo esto así, veamos, si igualmente se haya de decir, que tampoco nace acción por lo estipulado, si por el que hubiere vencido se hubiere donado ó legado al comprador la cosa; por supuesto, si la hubiere donado ó legado antes que se la llevase ó la quitase, pues de otro modo, habiéndose incurrido una vez en la estipulación, no puede disolverse esta. 58. JAVOLENO;

Doctrina de ¡'laucio, libro 1.—

Un heredero entregó un esclavo no legado nominalmente, y prometió por el dolo, y después se hizo la evicción del esclavo; el legatario podrá ejercitar contra el heredero la acción de testamento, aunque el heredero hubiere ignorado que el esclavo era de otro. 59. Poreposuo; Doctrina de Flaucio, libro II. —Si la cosa que compré de Ticio hubiera sido legada por mi, no puede el legatario, demandado por el señor de la cosa, hacer la denuncia 4 mi vendedor, sino si le hubieren sido cedidas las acciones, ó en algún caso tiene hipoteca.

80.

JAVOLENO;

Doctrina de Plaucio, libro II.

—Si en la venta no se hubiera dicho de cuánto deba responder en caso do evicción el vendedor, el vendedor no responderá por razón de la evicción de nada más que del simple importe, y por la naturaloza de la acción de compra, de lo que interesa. 61. MARCELO;

Digesto, libro VItf.—Si lo que

te compré y vendí 4 Ticio lo hubieres entregado 4 Ticio por mi voluntad, se halla establecido que me estés obligado de evicción, como si yo hubiese entregado la cosa después de haberla recibido. 62. CELSo; Digesto, libro XX VIL—Si yo te hu biese vendido la cosa, que estuviese en tu poder, como quiera que se tiene por entregada, se establece que me obligo por razón de evicción. § 1.—Si quedaron muchos herederos de aquel que me vendió, es una sola la obligación por Ja evicción, y 4 todos debe hacerse la denuncia, y todos deben defender; y si de intento no hubieren comparecido en el juicio, pero uno de ellos compareció en el litigio, en fuerza de la denuncia Y P01 causa de dicha ausencia vence 4 todos, ó es vencido; y con razón ejercitaré la acción contra los demás, porque fueron vencidos con motivo de la evicción. § 2.—Si el fundo, en el que era de Tieio el usufructo, que se le dejó mientras viviese, me lo hubieres vendido, deducido el usufructo, 4 inI que lo ignoraba, y Ticio hubiere sido disminuido de cabeza, y el mismo Ticio ejercitara acción porque tenla el derecho de usar y disfrutar, me compete contra ti en virtud de la estipulación acción por la evicción, porque si era verdad lo que mC hubieses dicho en el acto de la venta, con razón negarla yo que Ticio tuviera el derecho de usar y disfrutar.

Hal. (5 mihi, omitela Ecl. (6) done; (en lugar de et), Ecl.

76



btGESTO. —LIBRO XXI: TITULO ti

83. MODBSTINLTS libro V. Responsorunt. —Herennius Modestinus respondit, non obesse ex emto agenti, quod denuntiatio pro evictione interposita non esset, si pato el re!nissa esset denuntiandi necesaitas.

§ 1.—Caja Sela fundam a Lucio Titio emerat, et quaestioue mota fisci nomine auctorem laudaverat, el evictione se--uta fundiis ablatus eL fisco adiudicatus est venditore praesente; quaeritur, quum erntrix non provoeavorat, an venditoreni poterit convenire? Herenuias Modestinus respondit, sive quod alienus fuit, quum veniret, sive quod time obligatus evictus est, nihil propon¡, cur cmtrici advorsus venditorem actio 11011 competat. § 2.—Ecrennius Modestinus reapondit: si cmtor appe!lavit, et bonam causam vitio suo ex praescriptiono perdidit, ad auctorem reverti non potest. 84. PAPINIANus libro VIL Quacstionurn - Ex mille iugeribus traditis duceuta flamen abstuliL; si postea pro indiviso ducenta evineantur, duplao stipulatio pro parto quinta, non quarta praestabiLar, nam quod penit, damnum enitoni, non venditoni attulit Si lotus fandus, quem fiumen deminuerat, evictus siL, jure non deminuetur evictionis obligatio, non magia, quam si incuria fundas aut servas traditus deterior factus alt; nam et e contrario non augetur quantitas evictionis, si res melior fuerit effecta.

§ L—Quodsl modo terrae integro, qui fuerat traditus, ducenta iugera per alluviouem accesserunt, ac postea pro indiviso para quinta totius evicta siL, perinde para quinta praestabitar, ac si sola duceuta de ulla mille ingeribus, quae tradita sant, fuissent evieta, quia alluvionis peniculuni non praestat venditor. § 2.—Quaesitum mt, si mille ingeribus traditis periissent ducenta, mox alluvio per aliam partem faudi dacenta attulisset, nc postea pro indiviso quinta para evicta esset, pro qua parte auctor teneretur? Dlxi, consequeus esse superioribus, ut neque para quinta mille lugeram, neque quarta debeatur evictionis nomine, sed perinde tencatur auctor, ac si de octingentis luis residuis sola centum sexaginta fuisscnt evicta; nam reliqua quadraginta, quae universo fundo decesserunt, pro rata novae regionis eme intelligi.

§ 3.—Ceteruni qiium pro diviso para aliqua fundi evincitur, tametsi certus nume rus iagerum traditus sil, tamcn non pro modo, sed pro bonitate regionis praestatur evictio. § 4.—Qui unum iugerum (1) pro indiviso solum habait, tradidit; secundum omnium sententias non totum dominium transtulit, sed partem dimidiani iugeri, quemadmodum si louin certum aut fundum simuliter. tradidisset. 65. IDEM

libro VIII. Quaestionum. Rem he-

(1) commufle, inserta Haz.

68. MonusTiNo; Respuestas, Libro V.—Hcren-

nio Modestlno respondió, que al que ejercita la acción de compra no le obsta el que no se haya interpuesto la denuncia por la evicción, si por pacto se le hubiese remitido la necesidad do hacer la denuncia. § 1.—Caya Seya habla comprado un fundo á Lucio Ticio, y promovida cuestión á nombre del fisco, lo habla hecho saber al vendedor, y habiéndom seguido la evicción, se le quitó el fundo y fué adjudicado al fisco, estando presente el vendedor; se pregunta, ¿no habiendo apelado la compradora, podrá demandar al vendedor? Herennio Modestino respondió, que ya porque fué de otro cuando se vendiese, ya porque se hizo su evicción estando entonces obligado, nada se proponía, para que no competa la acción á la compradora contra el vendedor. § 2.—Herennio Modestino respondió: si el comprador apeló, y por culpa suya perdió por la prescripción una buena causa, no puede repetir Contra el vendedor.

64. PAPINIANo; Cuestiones, libro VIL—De mil yugadas entregadas quitó doscientas el río; si después se hiciera evicción de otras doscientas pro indiviso, se responderá de la estipulación del duplo por la quinta parte, no por la cuarta, porque lo que pereció produjo daño al comprador, no al vendedor. Si se hubiera hecho la evicción de todo el fundo, que el río habla disminuido, con razón no se disminuirá la obligación de la evicción, no do otra suerte que, si por incuria se hubiera deteriorado el fundo ó el esclavo entregado; porque también por el Contrario no se aumentará la cantidad de la evicción, si la cosa hubiere sido mejorada. § 1.—Pero si á la cabida Integra del terreno, que habla sido entregada, acrecieron por aluvión doscientas yugadas, y después se hubiera hecho la evicción do la quinta parte indivisa del todo, se será responsable de la quinta parte, lo mismo que si se hubiese hecho la evicción de solar doscientas de aquellas mil yugadas que se entregaron, porque el vendedor no responde del riesgo de aluvión. § 2.—Se preguntó, si entregadas mil yugadas hubiesen perecido doscientas, después el aluvión hubiese aumentado otras doscientas por otra parte del fundo, y Juego se hubiese hecho la evicción de la quinta parte indivisa, ¿por qué parte estarla obligado el vendedor? Dije, que es consiguiente á lo expresado antes, que no se deba por razón de la evicción ni la quinta parte de las mil yugadas, ni la cuarta, sino que esté obligado el vendedor, lo mismo que si de aquellas ochocientas restantes solamente se hubiese hecho la evicción de ciento sesenta; porque las cuarenta restantes, que perecieron para todo el fundo, se entiende que son á prorrata de la nueva porción. § 3.—Pero cuando se hace la evicción de alguna parte dividida del fundo, aunque se haya entregado cierto número de yugadas, se presta sin embargo la evicción, no en razón de la cabida, sino de la bondad de la porción. § 4.—Uno que tuvo solamente una yugada pro indiviso, la entregó; según la opinión de todos, no transfirió todo el dominio, sino la mitad de la yugada, así como si de igual manera hubiese entregado cierto terreno ó un fundo. 85.

EL MISMO;

Cuestiones, libro VIII.—Los he-

1GBsTo.—LIrnIo XXI: TITULO II

reditariam pignori obligatam heredes vendiderun!;, e!; evictionis nomine pro partibus hered.itariis epoponderun!;; quum alter pignus pro parte sua liberasset, rem ereditor evicit; quaerebatur, an titerque heredum convenir¡ possit Idqne placeba!; propter indivisam pignoris eausam, neo remedio locus eme videbatur, u!; per doli exceptionern actiones oí, qui pecuuiam creditori dedit, prac8tarentur, quia non duo reí faeti proponerentur, sed familiae erciscundae iudicium eo nomine utile est; nam quid (1) interes!;, iinus ex heredibus in totum liberaverit pignus, an vero pro sua duntaxat portione quum coheredis negligentia damnosa non debet esse alteri?

68. IDEM libro XXVIII. Quaesionum.— Si, quum venditor admonnisset emtorem, u!; Publiciana potius, vel (2) ea actione, qune de fundo vectigali pro posita est, experiretur, emtor id facere supersedit, omnímodo nocebit el dolus suus, no-. committitur (3) stipulatio. Non idem in Serviana quoque actione probar¡ potest; linee enim etsi la rem actio es!;, nudam tainen possessioncm avocat, et soluta pecunia venditori dissolvitur (4); unde fi!;, ut emtori suo nomine non eompetat.

§ 1.—Si is, qui Reipublicae causa abfuit, fundum petat, utilis possessori pro evictione competit actio. Item si privatus a milite petat, eadem acquitas est emtori restituendae pro evictione actionis. § 2.—Si secundus emtor venditorem eundemque em!;orem ad litem hominis tiederi!; procuratorem, e!; non restituto eo damnatio fueri!; secuta, quodcunque ex causa iudicati praestiteri!; procurator ut in rem suam datus, ex stipulatu consequi non poterit, sed quia damnum evictionis ad personam pertinuit emtoris, qui mandati ludicio nihil percepturus es!;, non inutiliter ad percipiendam litis es!;imatione.m agetur ex vendito.

§ 3.—Divisione ínter coheredes facta si procurator absentis interfuit, et dominiis mmm habuit, evictis praediis tu dominum actio dabitur, quae daretur in eum, qui negotium absentis gessit, ut, quanti sua intcrest, actor consequatur, scilicet 11!; melioris ant deterioris agri facti causa (5) finem pretii, quo fuera!; tempore divisionis aestimatus, deminuat vel exceda!;.



77

rederos vendieron una cosa de-la herencia, obligada en prenda, y por razón la de evicción prometieron con arreglo á las porciones de la herencia; habiendo uno liberado en cuanto á su parte la prenda, el acreedor hizo la evicción de la cosa; se preguntaba, ¿podrían ser demandados ambos herederos? Y esto parecía bien por ser indivisa la causa de la prenda, y no se consideraba pie habla lugar al remedio de que por la excepción de dolo se prestasen las acciones al que dió el dinero al acreedor, porque no se dice que los dos se hicieron deudores, pero es útil por este motivo la acción de partición de herencia; porque, ¿qué importa que uno sólo de los herederos haya liberado toda la prenda, ó sólamente en cuanto á su porción, toda vez que la negligencia de un coheredero no debe ser perjudicial para el otro?

86 }I. MISMO; Cuestiones, libro XXVIII.—Si

cuando el vendedor hubiese advertido al comprador, que ejercitase preferentemente la acción Publiciana, ó la que se halla establecida respecto fi un fundo vectigal, el comprador dejó de hacer esto, te perjudicará de todos modos su dolo, y no se incurre en la estipulación. No puede admitirse lo mismo también respecto fi la acción Serviana; porque esta, aunque es acción real, reclama sin embargo la nuda posesión, y pagado el dinero al vendedor, se extingue; de donde resulta, que no compete en su propio nombre al comprador. § 1.—Si el que estuvo ausente por causa de la República reclamara un fundo, le compete al poseedor Ja acción útil por la evicción. Asimismo, si un particular lo reclamara de un soldado, la misma equidad hay para que haya de restituirse al comprador la acción por la evicción. § 2. -Si el segundo comprador hubiere nombrado procurador para el litigio sobre el esclavo al vendedor y fi su vez comprador, y no restituido aquel se hubiere seguido condena, lo que por causa de lo juzgado hubiere pagado el procurador, como nombrado en causa propia, no podrá conseguirlo por la acción de lo estipulado, sino que como el daño de la evicción correspondió fi la persona del comprador, el cual nada ha de percibir por la acción de mandato, no se intentará inútilmente la acción de venta para percibir la estimación del litigio. § 3.—Hecha la división entre los coherederos, si intervino el procurador de un ausente, y su principal la ratificó, hecha evicción de los predios, se dará contra el principal la acción que se darla contra aquel que gestionó los negocios de un ausente, para que el actor consiga cuanto le importa, fi saber, que por causa de haberse mejorado ó deteriorado el campo, disminuya ó aumente la cuantía del precio en que habla sido estimado al tiempo de la división.

67. IDEM Libro X. Responsorurn.—Emtori post evictionem servi, quem dominus abduxjt, venditor eundem servum post tempus offerendo, quominus praestet, quod emtoris interes!;, non recto detenditur.

67. EL MISMO; Respuestas, libro X.—Después de Ja evicción del esclavo, que se llevó su dueño, el vendedor, ofreciendo pasado el término el mismo esclavo al comprador, no se defiende conveniente para no entregar lo que importa al comprador.

68. IDEM libro XI. Responsorum.— Quum ea conditione pignus distrahitur, no quid evictione

68. EL MISMO; Respuestas, libro XI.—Cuando se vende una prenda con la condición de que ha-

(1) ¡Ja!. Vulg.; quod, e! códice FI.

{2) Publiciana, vel potius, acertadamente Ha!. (3} committetur, Ha!.

()

pignus, insería ¿a Vulq.

5) Tattr.; causarn, el códice PI., Br.

78



DIGESTO. —LIBRO xxx: TITULO ix

secuta creditor praostet, quamvis pretiurn emtor non solverit, sed veuditori caverit, evictione secata nullam cmtor exceptionem habebit, quominus pretium solvat. § 1.—Creditor, qui pro pecunia nomen debitoris por delegationem sequi maluit, evictis pignoribus, quae prior creditor accepit, nullam actionem cum co, qui liberatus est, habebit.

69. SCAEYOLA. libro IL Quaetionurn. - Qui IIbertatis eausam excepit ja venditione, sive 1am tune, quam traderetur, liber horno fuerit, sive conditione, quae testamento proposita filerit, impleta ad libertatem pervenerit, non tenebitur cvictionis nomine. § 1.—Qui autem ja tradendo statuliberum dicit, intelligetur (t) hano speciem duntaxat ilbertatie excipere, quae ex testamento impleta conditione ex praeterito possit obti:igere; et ideo si praesens testamento libertas data fucrit, et venditor statuliberum pronuntiavit, evictionis nomine tenetur. § 2.—Rursus qui statuliberum tradil, si certam conditionem pronuutiaverit, sub qua dicit ej libertatem datam, deteriorem conditioiiem suarn fecisseexistimabitur, quia non omnetu cansam statutao libertatis, sed eam duntaxat, quarn pronuntiaveril, excepisee videbitur; veluti si quis bominem dIxerit decem dare inesum, isque post annum ad libertatem pervenerit, quia hoc modo libertas data fucrit: Stichus post annum liber estos, evictionis obligatione tenebitur. § 3.—Quid ergo, qui iussurn decem date pronuntiat viginti daro debere, nonue in onditionem (2) mentitur? Veram est, hunc quoque in conditiollem (3) mentir¡; el ideo quidam existimaverunt, hos quoque casu evictionis stipulationem con trahi. Sed auctoritas Servii praevaluit existimautis, hoc caen ex cinto actionem cese, videlieet quia putabat, eum, qui prouuntíasset servum viginti daro iussum, eonditionem excepiese, quac esset ja dando. § 4.—Servus rationibus redditis liber OSCO USsus est; hune heres tradidit, el dixit centnm daro iussum; si nulla reliqua sant, quae servus dare debeal, el por boc adita hereditate liber factus est, obligatio evictionis contrahitur co, quod liber horno tanquam statuliber traditur. Si ccntum in reliquiis habet, potest videri herce non cese mentitus, quoriiam rationes reddere iussus intelligitur summam poeuniae, quae ex reliquis colligitur, iussus daro; cui consequene ccl, uf., si minus, quam ecutum la reliquis habnerit, veluti sola quinquaginta, nl (4), quurn eam pccuniam dederit, ad libertateni pervenerit, de rdliquis quinquaginta actio cx enito competat. § 5.—Sed el si quis in venditione statuliberum perfusorie (5) dixerit, conditioaem autem liberta-

(1-). inte1liitur, fiat. (tj conditione, fiat. lr,1g. conditiono, Ha& VaIW.

biéndose hecho su evicción de nada responda el acreedor, aunque el comprador no haya pagado el precio, sino dado caución al vendedor, habiéndose seguido la evicción, el comprador no tendrá excepción alguna para no pagar el precio. § 1.—El acreedor que en vez de dinero prefirió perseguir por delegación un crédito de su deudor, hecha la evicción de las prendas, que el primer acreedor recibió, no tendrá acción alguna contra aquel, que quedó liberado.

69. SodvoLA; Cuestiones, libro 11.—El que en la venta exceptuó la causa de libertad, ya si entonces, cuando fuese entregado, fuere libre el esclavo, ya si cumplida la condición, que se haya impuesto en el testamento, hubiere llegado fi la libertad, no quedará obligado por razón de la evicción. § 1.—Mas el que al hacer la entrega dice que fué instituido libre bajo condición, se entenderá que exceptúa solamente esta especie de libertad, que pueda obtener cumplida la condición por lo pasado en virtud del testamento; y por esto, si de presento se le hubiere dado la libertad en el testamento, ye! vendedor lo declaró instituido libre bajo condición, está obligado por razón de la evicción. § 2.—A su vez, el que entrega un instituido libre bajo condición, si hubiere manifestado Cierta condición bajo la que dice que se le ha concedido la libertad, se considerará que hizo peor su propia condición, porque parecerá que no exceptuó toda causa de la libertad concedida, sino solamente aquella que hubiere manifestado; por ejemplo, si alguno hubiere dicho que se mandó que diera diez el esclavo, y esto hubiere llegado fi la libertad después de un ano, porque la libertad hubiere sido dada de este modo: «sea libre Stico después de un año», estará sujeto fi la obligación de la evicción. § 3.—.Luego ¿qué, el que manifiesta que aquel fi quien se mandó que diera diez debe dar veinte, no miente acaso respecto fi la condición? Es verdad, que también este miente respecto fi la condición; y por esto opinaron algunos, que también en este caso se contrae la estipulación de la evicción. Pero prevaleció la autoridad de Servio, que opinaba, que en este caso habla la acción de compra, fi saber, porque crela que aquel que hubiese manifestado que se mandó que el esclavo diera veinte, exceptuó la condición, que consistirla en dar. § 4.—Se mandó que un esclavo fuera libre hahiendo rendido las cuentas el heredero lo entregó, y dijo que se mandó que diera ciento; si 110 hay remanente alguno, que el esclavo deba dar, y por esto, adida la herencia, fué hecho libre, se contrae la obligación de la evicción, por esto, porque se entrega un hombre libre corno instituido libre bajo condición. Si en los residuos tiene cien, puede considerarse que el heredero no mintió, porque se entiende que fi aquel fi quien se le mandó rendir cuentas se le mandó dar la suma de dinero, que de los residuos se reune; fi lo cual es consiguiente, que si en los residuos hubiere tenido menos de cielito, por ejemplo, solo cincuenta, de modo que cuando haya dado este dinero llegare fi la libertad, compota la acción de compra por los cincuenta restantes, § 5.—Pero también si alguno hubiere dicho ambiguamente en el acto de la venta, que el esclavo (4) et (en lugar de st), fiat. Vutg. (5) Taur. según correcc(dn del cddie FI.; perfusori, según (a escritura original, 1r.

DíGEPO,—LIBiW x'i: 1Í1'ULO i

tis ee!averit, emti indicio tenebitur, si id nésc!erit erntor; hie enim exprimitar, eum, qni dixerit statuliberum, et nullam conditionem pronuntiaverit, evictionis quidem nomine non tener!, si conditione impieta servas ad Iibertatem pervenerit, sed emti indicio ( 1 ) tener!, si modo conditionem, quam sciebat praepositam () case, celavit; sicuti qui rundum tradit, et quum sciat, certam servitutem deber!, perí'usorie dixerit: «itinera, actus, quibus sunt, utique sunt, recto recipitur», (3) evictionis quidem nomine se liberat, sed quia decepit emtorem, emti indicio tenetur.

§ 6.—In fundo vendito quum modus pronuntiatus deest, sumitur portio ex pretio, quod totuin colligendumn est ex omnibus iugeribus dictis.



lo

era instituido libre bajo condición, pero hubiere ocultado la condición de su libertad, estará obligado por la acción de compra, si el comprador no hubiere sabido esto; porque aquí se expresa, que el que hubiere dicho que el esclavo es instituido libre bajo condición, y no hubiere manifestado ninguna condición, no está obligado ciertamente por razón de la evicción, sí cumplida la condición el esclavo hubiere llegado A la libertad, pero que está obligado por la acción de compra, si es que ocultó la condición que sabia se habla establecido; A la manera que el que entrega un fundo, y sabiendo que se debe cierta servidumbre, hubiere dicho confusamente: «redbese debidamente la servidumbre de paso y la de conducción para quienes existen y como están», se libra ciertamente de la obligación de la evicción, pero, porque engañó al comprador, queda obligado por la acción de compra. § 6.—Cuando en el fundo vendido falta la cabida declarada, se toma una porción del precio, el cual en su totalidad se ha de formar en virtud de todas las yugadas declaradas.

70. PAULUS libro V. Quaestionurn.—Evicta re ex emto actio non ad pretium duntaxat recipiendunm, sed ad Id, quod interest, competit; ergo et si minoris (4) esse coepit, damnum eintoris erit.

70. PAULO; Cuestiones, libro V.—Hecha la evicción de la cosa, compete acción para recibir no solamente e! precio, Sino también lo que, importa; luego también si comenzó A valer menos, el daño será del comprador.

libro XVI. Quaetionum.—Paterfihiae

71. Em.. MISMO; Cuestiones, libro XVL—Un padre dió en dote un fundo A nombre de su hija; hecha la evicción de aquel, no sin razón se dudaba si tendría lugar la acción de compra, 6 la estipulación del duplo, como si el padre sufriera el daño. Porque no puede decirse, que así como la dote es de la mujer, as¡ es del padre; y no se le obliga A llevar A colación con los hermanos la dote por él constituida, subsistiendo el matrimonio. Pero veamos, si no se dirá con más probabilidad, que también en este caso se incurre en la estipulación; porque interesa al padre tener dotada A su hija, y la esperanza de recuperar algún din la dote, si ella ciertamente estuviera bajo su potestad. Mas si está emancipada, apenas podrá sostenerse que se incurra desde luego en la estipulación, puesto que en un sólo caso podría volver A él Ja dote. Asi, pues, ¿podrá acaso ejercitar la acción solamente cuando muerta la hija durante el matrimonio pudo repetir la dote, si no se hubiese hecho la evicción del-fundo? ¿O también en este caso interesa al padre tener dotada la hija, para que desde luego pueda demandar al prometedor? A lo que más bien inclina la afección paterna.

72. CALLISTRATUS libro II. Quae8onum. Quum piares fundi speeialiter et (7) nominatim uno instrumento emtionis interposito venierint, non utique alter alterius fundi (8) pars videtur esse, sed multi fundi una emtione continentur; et quemadmodunm, sI quis complura rnancipia uno instrumento emt.ionis interposito vendiderit, cvietionis actio in singula capita mancipiorurn epactatur; et sicut aliarnm quoque rerum complurium una emtio facta sit, instrumentum quidem emt.iofis interpositum nnum est, evictionum autem Lot actiones sunt, quot et species rerum sunt, quae emtioue cornprehensae sunt, ita et in proposito

72. CALISTRATO; Cuestiones, libro I1.—Cuando habiendo mediado un sólo instrumento de compra se hubieren vendido especial y nominativamente muchos fundos, no se considera ciertamente que uno sea parte del otro fundo, sino que se comprenden muchos fundos en una sola compra; y así como si alguien, habiendo mediado un sólo instrumento de compra, hubiere vendido muchos esclavos, la acción de evicción se considera respecto de cada esclavo; y as¡ como también si se hizo una sola compra de otras muchas cosas, es uno ciertamente el instrumento de compra que ha mediado, pero las acciones de evicciones son tantas cuantas son

71.

IDEM

nomine fundumn in dotem dedit; evicto eo an ex emto (5), ve! duplae stipulatio committatur, quasi pater damnum patiatur, non immerito dubitatur. Non enim, sicut mnulieris dos est, ita patrie esse die¡ potest; ncc conferre fratribus cogitar dotem a se profectam manente matrimonio. Sed videamus, no probabilius dicatu.r, conimitti hoc quoque casu stipulationem; interest ellim patris, fihiam dotatam habere, et epem quandoque recipiendae dotis, utique sí ja potestate sit. Quodsi emaneipata est, vix poterit defendi, statim committi stipulationem, quum uno (6) casu ad eum dos regredi possit. Numquid ergo tunc demum agere poesit, q'uum mortua ja matrimonio filia potuit dotem repetere, si evictus fundus non esset? Aa et hoc casu interest patria, dotatam flliam habere, nL statim convenire promissorem posait? Quod magis paterna affectio indueit.

(1) Taur.; iudico, el códice Fi., .r. (2)propositarn, HaZ. Vulj, 3) UI ita sint, recte recipit el evictionis nomine, HaZ. (4) ¡IaL; minor, el códice FI.

(5) echo, inserta Mal. (6) tantum, inserta (ial. (7) HaZ.; el, omiteia el códice Fi. (8) Ha¡. 'Vuig.; tundes, el códice FI.



bIGEtQ—tIBflO

non utique prohibebitur emtor evieto ex his uno fundo venditorem convenire, quod una cautione emtionis complures fundos mercatus comprehenderit.

73.

PAULtrS

74.

HERMOGENXANUS

Libro VIL Respon.orurn.— Soja

fundos Maevjauum et Seianum et ceteros doti dedit; eos fundos vir Titius viva Seia sine controversia possedit; post morteni deinde Seiae 5cmpronia, liares Seiae, quaestionem pro praedii proprietate facare instituit; quaero, quum Semprofha ipsa sit heres Seiae, an iure eontrovarsiam facere possit? Paulus respondit, jure quidem proprio, non hereditario Sernproniam, quae Seiae, de qua quaeritur, heras extitit, eontroversiam fundorum facere posee, sed evietis praediis eandem Semproniam heredem Seiae convenir¡ posee, ve¡ exceptioue doli mali summoveri posse.

'xi: P11IJL0 u también las especies de cosas, que en la comprá fueron comprendidas, asi también en el caso propuesto no se le prohibirá ciertamente al comprador, hecha la evicción de un sólo fundo de aquellos, demandar al vendedor, porque habiendo comprado muchos fundos los hubiere comprendido en una sola caución de compra. 78. PAULO; Respuestas, libro VIL—Saya dió en dote los fundos Meviano y- Seyauo y otros su marido Ticio poseyó sin controversia estos fundos, viviendo Seya; luego, después de la muerte de Seya, Sempronia, heredera de Saya, determiné promover cuestión sobre la propiedad de un predio; pregunto, siendo la misma Sempronha heredera de Saya, ¿podrá en derecho promover la controversia? Paulo respondió, que Sempronia, que quedó heredera de Seya, de quien se trata, puede promover controversia sobre los fundos ciertamente por derecho propio, no por el hereditario, pero que hecha la evicción de los predios puede ser demandada la misma Sempronia, heredera de Seya, 6 puede ser repelida con la excepción de dolo malo.

.J

Libro II. Iuris Epitoma-

rum. (1)—Si plus vel minus, quam pretil nomine

datum est, evictione secuta dan couvenerit, placiturn cueto diendum est. § 1.—Si iussu iudicig re¡ iudicatae pignus captum par officium distrahatur, post evincatur, ex emto contra eum, qui pretio liberatus est, non quanti intereat,. sed de pretio duntaxat eiusque usuris habita ratione fructuum dabitur, seiliect si hos ci, qui evicit, restituere non habebat necesse. § 2.—Mota quaestione interim non ad pretium restitueudum, sed ad rem defendendarn venditor convenid potest. § 3.—Qui nomen, quale fuit, vendidit, duutaxat itt sil, non itt exigí etiam aliquid possit, et dolum praestare cogitur. 75. Vi'arius libro XVI. Stipulationum. Quod ad servitutes praediorum altinet, si Incite secutae sunt, et vindicentur ab alio, Quintus Muchis el Sabinus existimant, vendjtoretn ob evictionem tener¡ non posee; ncc enim evictionis nomine quemquam tened iii co jure, quod tacite soleat accedere, nisi aut (2) optisnus maxirnusque esset», traditus fueril fundus, tune enim liberum ab omni servitute praestandum; si vero am tor petat viam vol actum, venditorem teneri non posee, nisi nominatim dixerit, aceessurum ¡ter val aeturn, tune enim tened cmii, qui ita dixerit. El vera esi Quinti Mucii sententia, ut, qui optimum maximumque fundum tradidit, liberum prae.stet, non adam deherí alias servitutes, nisi hoc specialiter ab co concessurn (3) sit.

78. IDEt libro XVII. Stipulationum.—Si alienani rern mihi tradideris, et eandem pro derelicto

(f) ¿iLr, (t) ut, haL

Ha!.

74.

IIERM0GENIANO;

75.

VENULEYO;

76.

EL MISMO;

Epitome del Derecho, libro

11.—Si se hubiere convenido que habiéndose seguido evicción se dé más ó menos de lo que so dió en concepto de precio, se ha de estar fi lo pactado. § 1.—Si por mandato del juez se vendiera de oficio la prenda tomada por razón de la cosa juzgada, y después se hiciera su evicción, se dará la acción de compra contra aquel que quedó libre con el precio, no por cuanto importa, sino solamente por el precio y sus intereses habida cuenta de 10 frutos, A saber, si no tenía necesidad de restituir estos A aquel que hizo la evicción. § 2.—Promovida la cuestión, puedo entretanto ser demandado el vendedor no para restituir el precio, sino para defender la cosa. § 3.—El que vendió un crédito, tal cual era, está obligado fi responder solamente de que exista, no también de que pueda cobrarse alguna cosa, y del dolo.

Estipulaciones, Libro XVI. -

Por lo que atafle fi las servidumbres de los predios, si tácitamente fueron comprendidas, y fueran eivindieadas por otro, opinan Quinto Mucio y Sabino, que el vendedor no puede estar obligado por la evicción; porque ninguno está obligado fi titulo de evicción por aquel derecho que tácitamente suela agregarse, salvo si se hubiere entregado el fundo como mejor y mayor fuese', porque entonces se ha de entregar libre de toda servidumbre; pero que sial comprador reclamase la servidumbre de camino ó la de conducción, no puede estar obligado el vendedor, A no ser que expresamente hubiere dicho que habla de ser accesoria la servidumbre de paso ó la de conducción, porque en este caso está obligado el que así lo hubiere dicho. Y es verdadera la opinión de Quinto Mucio, de que el que entregó un fundo como mejor y más grande, responda de que está libre, no también de que se deban otras servidumbres, si especialmente no se hubiera concedido por él esto.

Estipulaciones, Libro XVII.—Si

me hubieres entregado una cosa ajena, y yo la hu-

(3) Según conjetura; accessum, el códice Fi.; expressum, Ha!.

BIGES+O.—LIBi!O XXI: TÍTULO u!



8i

hainiero, amitti auctoritatem, id est actionem pro evictione (1), placet.

biere tenido como abandonada, se establece que se pierda la autoridad, esto es, la acción per la evicción.

TIT. III

TÍTULO III

DE uXCEPT10B RE! VENDITAE ET TRADITAE (2)

DE LA EXCEPCIÓN DE COSA VENDIDA Y ENTREGADA.

1. ULPIANUS libro LXXVI. (3) ad Edictum.-Marcellus scribit, si alieiuin fundum vendideria, et tuurn postea factum petas, hac (4) exeeptione recto repeliendum.

1. 11 LP 1 ANO; Comentarios al Edicto, libró LIX VI.—Escribc Marcelo, que si hubieres vendi-

§ 1.—Sed et si doininus fundi heres venditori existat, idem erit deendum § 2.—Si quis rein meam mandatu meo vendident, vindicanti iihi rem venditam nocebit hace exceptio, nisi probetur, me mandasse, no traderetur, antcquam pretium solvatur. § 3..—CeIsus ait, si quis rem meam vendidit minorLs, quam ej mandavi, non videtur alienata, et si petam eam, 11011 obstabit niihi hace exceptio; quod verum est. § 4.—Si servus n1erces peculianiter emerit, dein(le dominus eum, priusquam proprietatem rerum naneisceretur, testamento liberum cese iusserit, eique peculiurn praelegavenit, et venditor a servo merece petere coeperit, exceptio in factum locum habebit, quia is tune servus fuiese!, quum contraxisset. § 5 —Si quis reni emerit, non autem fuerit ei tradita, sed poseessionem sine vitio (5) fuenit itactus, habet exceptionem contra venditorem, nisi forte venditor iustam causam habeat, cur rem viiidicet; nam et si tradiderit possessionem, fuerit autem justa causa vindicanti (6), replicatione adversus exceptionem utetur.

do un fundo ajeno, y hecho después tuyo lo pidieras, con razón has de ser repelido con esta excepción. § 1.—Pero también se habrá de decir lo mismo, si el dueño del fundo quedase heredero del vendedor. § 2 —Si pon mi mandato hubiere alguien vendido una cosa mm, al vindicar yo la cosa vendida me perjudicará esta excepción, si no se probara, que yo mandé que no fuese entregada, antes que se pagase el precio. § 3.—Dice Celso, que si alguien vendió una cosa mía por menos de lo que le mandé, no se considera enajenada, y que si yo la reclamase, no me obstará esta excepción; lo que es verdad. § 4.—Si un esclavo hubiere comprado mercancías con dinero del peculio, y después su señor, antes que alcanzase la propiedad de las cosas, hu biere mandado en su testamento que él fuera libre, y le hubiere prelegado el peculio, y el vendedor hubiere comenzado á reclamar del esclavo las mercancías, tendrá lugar la excepción por el hecho, porque era esclavo entonces cuando contraté. § 5.—Si alguno hubiere comprado una cosa, pero no le hubiere sido entregada, si no obstante hubiere adquirido sin vicio la posesión, tiene contra el vendedor la excepción, á no ser acaso que el vendedor tenga una causa justa por la que reivindique la cosa; porque también si hubiere entregado la posesión, pero hubiere tenido una justa causa el que la reivindica, usará de réplica contra la excepción.

2. PoMPoNlus libro II. ex Flautio. (7) -Si a Titio fundum emenis, qui Sempronii erat, isque tibi traditus fuerit, pretio autem soluto Titius Sempronii heres extiterit, et eundem fundum Macvio vendiderit et tradiderit, lulianus ait, aequius esse, priorem te tueri, quia, et si ipse Titius fundum a te peteret, exeeptione summoveretur, et si ipse Titius eum possideret, Publiciana peteres.

2. POMPONIO; Doctrina de Flaucio, libro H.— Si hubieres comprado de Ticio un fundo, que era de Sempronio, y te hubiere sido entregado, pero pagado el precio Ticio hubiere quedado heredero de Sempronio, y hubiere vendido y entregado el mismo fundo á Mevio, dice Juliano, que es más justo ampararte el primero, porque también si el mismo Ticio te reclamase el fundo, seria repelido con la excepción, y si el mismo Ticio lo poseyese, pedirías por la acción Publiciana.

3. KsmMoGzlNMNlJs libro VL Iuris epitomatoruta. (8)—Exeeptio re¡ venditae et traditae non tantum el, cui res tradita est, sed succeesoribus etiam eius, et emtori secundo, etsi res el non fuent tradita, proderit; interest enim emtoris primi, secundo rem non evinci.

3. HERMOGENIANO; Epitome del Derecho, libro VI.—La excepción de cosa vendida y entregada

§ 1.—Pari ratione venditoris etiam snccessoribus nocebit, sive in universum ius, sine in eam duntaxat rem sueeesserint,

(1) id est setionem pro evictione, ornftenias otros enllal. (2) ET TRAD!AE, omítelas Hal. (3) =VIL,fiat. (4) te, inserta flal. Tomo II—ti

aprovechará no solamente á aquel ti. quien fué entregada la cosa, sino también á sus sucesores, y al segundo comprador, aunque la cosa no hubiere sido entregada á este; porque Interesa al primer comprador, que del segundo no sea reivindicada la cosa. § 1.—Por la misma razón perjudicará también ti. los sucesores del vendedor, ya si le hubieren sucedido en la universidad de sus derechos, ya si solamente en aquella cosa.

2

ludicio, otros en Bat. vindicandi, Ha¿. Vutg.

teroiO', Rat. (7) (8) jTos, HaZ.

D1SO.—Lt13li0 tXLi TFtULO 1

LIBER VICESIMUSSEOUNDUS LIBRO VIGÉSIMO SEGUNDO TIT. 1



TÍTULO 1

DE USURIS, ET FRUCTIBU8, ET CAUSI8, El' OMNIBUS DE LOS INTERESES, DE LOS FRUTOS, DEI LAS CAUSAS, ACCSSIONi8U8, El' MORA DE TODAS LAS ACCESIONES, Y DE LA MORA

[ef. Cod. ¡V.32. VIL SU 1.

PAP1NIANUS Libro II. Quciestionum. (1)-

Qnum iu.dicio bouae fidel disceptatur, arbitrio iudicEs usurarum modus ex more regionis, ubi contractum est, constituitur, ita lamen, ut Jegi (2) non offendat. § 1.—Socius si ideo condemnaudu.s eril, quod pecuniam COmmunem invaseril ve! in snos usus couverterit, omnimodo etiani mora non intervenienle praestabuntur usurae. § 2.—Nec tamen ludex iudicii bonae fidel recto iubebit interpon¡ cautiones, nl, si tardius sententiae condemnatus paruerit, futuri telnporis pcidantur usurae, quum in potestate sil actoris iudicatuinexigero. Paulus notal: quid enim pertinet ad offlcium iudicis post eondcmnatioueni futuri temporis tractatus (3)? § 3.—Papinianus: cirea tutelae restitutionem pro favore pupillorum latior interpretatio facta est nemo enini ambigit bodie, sive iudex accipiatar in diem sententiae, sive sine iudice tutela restituatur, la cuni diem, quo rcstituit, usuras praestari. Plano si tutelae ludido nolentem experiri tutor nitro conveneril, el pecuniam obtulerit, eamque obsignatam deposuerit, ex en tempore non praestabit usuras.

[Véase Cód. IV. 32. VIL 51.] 1. PAPINIANO; Cuestiones, libro 11.—Cuando se litiga enjuicio de buena fé, se establece al arbitrio del juez la cuantía de los intereses según la costumbre de la región en que se contrató, pero de modo que no se falte á la ley. § 1.—Si un socio hubiere de ser condenado porque haya tomado dinero del caudal común, ó lo haya aplicado fi sus propios usos, se pagarán de todos modos intereses, aún no mediando mora. § 2.—Pero el juez de un juicio de buena fé no mandará regularmente que se interpongan canciones, para que, si el condenado hubiere obedecido más tardíamente á la sentencia, se paguen los intereses del tiempo futuro, como quiera que esté en la potestad del actor exigir lo juzgado. Paulo observa: porque después de la condena, ¿qué ¡ticumbo al ministerio del juez respecto al trascurso del tiempo futuro? § 3.—Dice Papiuiano: en cuanto it la restitución de la tutela se hizo una interpretación más lata en favor de los pupilos; porque nadie duda hoy, que se pagan intereses hasta el día de la sentencia, si Se acudiera al juez, ó hasta el día en que uno la restituyo, si la tutela fuera restituida sin la intervención del juez. Pero it Ja verdad, si voluntariamente hubiere demandado el tutor al que no quisiera ejercitar la acción de tutela, y te hubiere ofrecido el dinero, y lo hubiere depositado sellado, no pagará intereses desde este tiempo.

2. IDEM Libro VI, Quaesfionurn,— Vulgo receptum est, ut, quamvis in personam actum sil, post litem lamen contcstatam causa praestetur; euius opinionis ratio redditur, quoniam, quale est, quuni petitur, tale dan debet, ac propterea poslea captos fructus partumque editam restilui oportet.

2. EL izsMo; Cuestiones, libro 171.—Está generalmente admitido, que aunque se haya ejercitado acción personal, se pi-este no obstante alguna causa después de contestada la demanda; de cuya opinión se dá como razón, que debe dame una cosa tal cual es cuando sé pide, y que por esto deben ser restituidos los frutos percibidos después y el parto dado fi luz.

3. IDEM libro XX. Quae-stion.urn.—In fideicommissi persecutione quum post judicis sententiam moram fecissei heres, iussit Imperator Marcus Antoninus, iutermisso legitimo tempore, quod condemnatis praestatur, ut usque ad sententiam com. moda fidelcommissarius accipiat; quod decretum ita accipi oportet, si ante iudicis scntentiam mora non intervenil, tamctsi non facile evenire possit, nl mora non praecedente pervcniatur ad iudiceni. Sed puta legis Palcidiae rationem interveuisse; seterum si, antequam ad iudicem perveniretur, in mora heres fait, exinde fructuum praestandorum necessitate adstrictus, qua tandem ratione, quoniam el sententia victus est, legitimi temporis spatio fructibus liberabitur, quum ea temporis intercapedo iudicato ditationem dare, non lucrum afferre debeat?

8. EL MISMO; Cuestiones, libro 11.—En la persecución de un fideicomiso, cuando el heredero hubiese incurrido en mora después de la sentencia del juez, mandó el emperador Marco Antonino, que descontado el término legal que se concede it los condenados, reciba el fideicomisario las utilidades hasta la sentencia; cuyo decreto debe entenderse así, si no medié mora antes de la seut3ncia del juez, aunque no pueda suceder fácilmente, que no precediendo mora se recurra al juez. Pero supón que medió la razón de la ley Falcidia; por lo demás, si antes que se recurriese al juez incurrió en mora el heredero, obligado desde entonces con la necesidad de haber de pi-estar los frutos, ¿por qué razón, al fin, puesto que también fié vencido en la sentencia, se librará de los frutos en el espacio del término legal, siendo as! que esta interrupción del tiempo debe dar dilación al condenado, pero no producirle lucro?

(1) libro ILE. Responsorum, Wat. (2) tegelu, Fi&.

(t) t,actu,, va9.

DIGESTO.—LIBRO XXII: TITULO 1

§ 1.—In his quoque iudicils, quae non sunt arbitraria, nec boaco fidei, post litem contestatam atori causa praestanda est in eum diem quo sententja dicRur; certe post rem iudieat.am tempus a fructibus dependendis immune est. § .—Nonnunquam evenit, iit, quamquam fraetas hereditatis, ant pecnniae usura nominatim relicta non sit, nihilominus debeatur, utputa si quis rogetur, post mortern suam, quidquid ex bonis supererit, Titio reslituere; nt enim ea, quae fide bona deminuta sant, in causa fideicommissi non deprebenduntur, si pro modo ceterorum quoque bonorum denLinuantur, ita, quod ex fructibus supererIl, luxe voluntatis restitui oportebit. § 3.—Quurn Pollidius a propinqua sua heres intitutus rogatus fuisset, hijee mulieris, quidquld ex bonis eme ad se perveuisset, quum eertarn ae.tatem puella complcsset, restiruere, idque sibi mater (1) ideo placuisse testamento comprehendisset, no flliae tutoribus, sed potius neceesitudini res committerentur, eundemque Pollidium fundum retinere iussisset Praefectis praetorji (2) suasi, fraetus, qui bona fide a Pollidio ex bonis defunctae percepti essent, rest.itui debere, ciro quod fundum ej tantrnn praelegaverat, sive quod lubrico tutelae fideicommissi remedium mater praetulerat.

§ 4.—Si curo ve¡ argento facto per fideicommissum relicto mora intervenerit, an usurarum aestimatio faienda sit, tractari solet. Plane si materiam istam ideo re.liquit (3), ut ea distracta pecuniaque refeeta fideicommissa solverentur (4), ant alimenta praestarentur, non oportere frustrationem impunitam cese, responden (5) oportet; quodsi forte ideo reliquil (6), ut his vasis uteretur, non sine rubore desiderabuntur usuree, ideoque non exigentur.

4. IDEM

libro XXVII. (7) Quaestionum.—Si

stipuiatus sis, rem dan vacuamque possessionem tradi, fructus postea raptos actiono incerti ex stipulatu propter inferiora verba conseeutnrum te ratio suadet. An idem de partu ancillee responden possit, ionsiderandum est; nam quod ad verba superiora pertinel, sive factum re¡ promittendi, sive ef'fectum per traditionein dominii transferendi continent, partas non contine.tur. Verum si emtor a venditore novandi anirio ita stipulatus est, factum tradendi stipulatus intellig-itur, quia non est verisimile, plus venditorem promisissc, quam iudicio emti praestare compelleretur. Sed tamen propter illa verba: vacuamque possessionem tradi, potest dici, partas quoque rat;onem committi incerti stipulatione (8); etenim ancilia tradita partum postea editum In bonis suis reus stipulandi bábere po tuisset.

(1) mater, orniteta ¡ial. (2) Praetectus praetorio, ¡ial. 3) Rat.; re)inqui, el códice FI. (4) ut ea distracta pecunia fideicornrnissa soiveretur, Mal. () respondi, (omitiendo óportet), ¡ial. (8) Véase la nota 3.



83

§ 1.—También en estos juicios, que no son arbitrarios, ni de buena fé, después de contestada la demanda se ha de prestar al actor la causa hasta el día en que se pronuncia la sentencia; ciertamente, después de juzgada la cosa, el tiempo esta inmune de la prestación de los frutos. § 2.—A veces sucede, que, aunque expresamente no hayan sido dejados los frutos de la herencia, 6 los intereses de una suma, se deban, sin embargo, como si se rogára fi alguno, que después de su muerte restituye fi Tirio todo lo que hubiere quedado de los bienes; porque como en la causa del fideicomiso no se comprende lo que de buena fé se consumió, si se consumiera fi proporción también de los demás bienes, as¡, lo que sobrare de los frutos deberá ser restituido conforme fi la voluntad del testador. § 3.—Como fi Pollidio, instituido heredero por una pariente suya, se le hubiese rogado que restituyese fi la hija de esta mujer, cuando la jóven hubiese cumplido cierta edad, todo lo que de los bienes de la misma hubiese ido fi poder de él, y la madre hubiese expresado en el testamento que as¡ le hable esto parecido bien, para que no se confiasen los bienes fi los tutores de su hija, sino preferentemente fi su parientes, y al mismo Pollidio se le hubiese mandado que retuviese un fundo; aconsejé fi los Prefectos del Pretorio, que doblan ser restituidos los frutos, que de buena fé hubiesen sido percibidos por Pollidió de los bienes de la difunta, ya porque fi él tan sólo le habla prelegado el fundo, ya porque la madre habla preferido el remedio del fideicomiso al resbaladero de la tutela. § 4.—Suele discutirse, si ha de hacerse estimación de los intereses en el caso de que habiéndose dejado por fideicomiso oro ó plata labrada hubiere mediado mora. Y fi la verdad, si uno dejó esta materia con el objeto de que vendida y reducida fi dinero se pagasen fideicomisos, 6 se prestasen alimentos, debe responderse, que no es conveniente que quede impune este incumplimiento; pero si acaso la dejó para esto, para que usara de estos vasos, no sin rubor se desearán los intereses, y por lo tanto no serán exigidos. 4. EL MISMO;

Cuestiones, libro XX VII—Si hu-

bieras estipulado que se te dé una cosa y se te entregue su vácua posesión, la razón aconseja que en virtud de las últimas palabras hayas de conseguir por la acción de estipulación de cosa incierta los frutos percibidos después. Se ha de considerar, si podría responderse lo mismo respecto al parto de una esclava; pues por lo que respecte fi las Palabras anteriores, ya si con tienenei hecho de prometer la cosa, ya si el efecto de transferir el dominio por la tradición, no se comprende el parto. Pero si el comprador lo estipulé así del vendedor con ánimo de hacer una novación, se entiende que estipuló el hecho de la entrega, porque no es verosímil, que el vendedor haya prometido más de lo que seria obligado fi entregan por la acción de compra. Pero sin embargo, en virtud de aquellas palabras, y que se entregue la vácua posesión, puede decirse que se incurre en la estipulación de cosa Incierta también por razón del parto; porque entregada la esclava, el estipulante habría podido tener en sus bienes el parto que después se IJIÓ fi luz. (7) XXVI., fiat. (8) partus quoque ratione con:njitli inrerti etipulatiocern, ¡ial.

81



bIGEST0 —LIBRO XXII: TÍTULO 1

I.—Si post contractam emtionem ante interpositam stipulationem partus editus, ant aliquid Por servum venditori acquisitum. est, quod ex st!pulatu consequi 11011 poteri!, indicio emti consequitur; id enint, quod non trausfertur la eausam novationis, mro pristino peti pOteSt.

§ 1.—Si después de contratada la compra y antes de interpuesta la estipulación fué dado fi luz el parto, ó para el vendedor se adquirió alguna cosa por el esclavo, lo que no pudiere conseguir por la acción de lo estipulado, lo consigue por la de compra; porque lo que no se transfiere fi la causa de la novación puede pedirse por el primitivo derecho.

5. IDEM libro XXVIII. (1) Quaestiowum.— Geiieraliter observan conveuit bonae fidei iudicium nón recipere praestationem, quae contra bonos mores desideretur.

5. En usuo; Cuetiones, libro XXVIII.—Conviene que en general se observe, que un juicio de buena fé no admite la prestación, que contra las buenas costumbres se pretendiese.

6. IDEM libro XXIX. (2) Quaestionum.—Quum de iii reni verso cum herede patris veldornini ageretur, el usurarum quaestio moveretar, Imperator Antoniñus (3) ideo solveudas usuras iudieavit, quod cas ipse dominus ve! pater longo tenipore pvaeslitisset.

6. En MISMO; Cuestiones, libro XXIX.—Cuando se ejercitase contra ci heredero del padre ó del señor la acción de lo convertido en su provecho, y se promoviera la cuestión de los intereses, decidió el emperador Auitonino, que hablan de pagarse los intereses por esto, porque el mismo señor 6 el padre los hubiese pagado largo tiempo. § 1. —También nuestro emperador Severo mandó que fi la hija de Flavio Atenágoras, cuyos bienes hablan sido confiscados, se le pagasen por el fisco mil monedas por razón de la dote, porque habla alegado que su padre le pagó los intereses de la dote.

§ 1.—Imperator quoque noster, Severus fihiae Flavii Athenagorae, cuius bona fuerant publicata, (4) de fisco ideo numerarl decies centena dotis nomine iussit, quod ea patrem praestitissc dotis usuras allegasset. 7. Ibm! libro II. Respon.sorum.— Debitor usurarius creditori peeuniam obtuiit, el eam, quum accipere noluisset, obsignavit nc deposuit; ex eo dio ratio non habebitur usurarum. Quodsi postea conventus, nl soiveret, moram fecenit, nurni sIenles ex eo tempore non erunt,

7. EL MISMO; Respuestas, libro 11.—Un deudor, que debía también intereses, ofreció al acreedor el importe de la deuda, y no habiéndolo querido recibir, lo sellé y lo deposité; desde este día no se tendrá cuenta de los intereses. Pero si demandado después para que pagase, hubiere incurrido en mora, el dinero no será estéril desde este momento.

S. IDuM libro VIL (5) Responsorum.— Equis por fldeieommissum relictis post moram foetus quoque praestabitur ut fractus, sed foetus sccrmdus UI causa, sicut partus mulienis.

8. EL MISMO; Respuestas, libro VIL—Dejadas por fideicomiso unas yeguas, después de la mora se deberá entregan también su feto como fruto, peno el segundo feto, como causa, as! como el parto de una esclava.

9. Irair libro XI. Responsorurn.— Peeuniae foenebnis mIra diem certum debito non soluto, dupli stipulatum in altero tanto supra modum legitimao usurae, respondi, non tenere; quare pro modo cuiuscunque temporis superfluo detracto stipuiatio vires habebit.

9. En MISMO; Respuestas, libro XL—No habiéndose pagado dentro de cierto día la deuda del dinero dado fi interés, yo respondi, que no obliga la estipulación del duplo por otro tanto sobre el limite del interés legal; por lo cual tendrá validez la estipulación fi proporción de cualquier tiempo, deducido el exceso. § 1. —Incúrrese en la estipulación de los intereses, aunque el deudor no sea demandado, y no se considera inútil la estipulación del interés legal celebrada bajo esta condición, «si no se hubieren pagado los menores en su din»; porque no se promete una pena, sino un interés más crecido en justa proporción del capital. Mas si después de la muerte del acreedor no hubo nadie A quien se pagase el dinero, es evidente que no es imputable la mora de este tiempo; por lo tanto, si se pidieran mayores intereses que los primeros, se opondrá no sin utilidad la excepción de dolo.

• § l.—Usurarurn stipulatio, quamvis debitor non conveniatur, committitur, nec inutilis legitimae usurae st.ipulatio videtur sub ea conditione concepta, csi minores ad diem solutae non fuerint»; non eniru poena, sed foenus uberius justa ratione (6) sortis promittitur. Si tamen post mortem creditonis nemo fuit, cuí pecunia solveretnr, eius temporis iucu!patam ente moram constat; ideo si Inaiores usurae prioribus petantur, exceptio doli non inutiliter opponetur.

10. PAULUS libro II. Quaestionunr. - Partum 10. PAULO; Cuestiones, libro 11.—El poseedor post litem contestatam editum restituere possessor debe restituir el parto dado fi luz después de condebet; quem noii deberet restituere, si, quum ma- testada la demanda; y no lo deberla restituir, si

(1) XXVII., ¡Ial. (2) XXVIII., Ha?.. (3) Anioninus, ornUe1.t Ha?..

(4) de fisco, ornitelas Ha?..; subiugata fisco, idco, VtLI9. 15) IX., Ifa?..; véanse los Fragmentos t'qt. § 65.

6) iuxla raUonern, Val.

DIGESTO.—LIBRO xxi!: TITULO 1

ter.peteretur, iam natus fuisset, nisi specialiter et pro hoc egisset. 11. IDEM libro XXV. Quaestionum.— Caius Seius, qui reni public.am gerebat, foeneravit pecuniam publicam sub usuris solitis; fnit autem consuetudo, ut Intra certa teinpora non illatis usuris graviores infligerentur; quidam debitores eessaverunt in solvendis usuris, qnidam plus intulerunt, et sic effeetum est, ut omne, quod usurarum nomine competebat, etiam pro his, qui cessa'.erant In ijiuris, snpplcatur; quaesitum est, an illud, quod amplius ex consuetudine poenae nomine a quibusdam exactum est, ipsi Seio proficere deberet, an Reipubiieae lucro cederet? Respondi, si Caius Selus a debitoribus usuras stipulatus esset, eas solas Reipublieae praestari oportere, quae seduuldum formam ab his exigi solent, etiamsi omnia nomina idonea sint.

§ 1.—Quid, si servus publicus obligationem usurarum Reipublicae acquisiit? Aequuin est, quamvis ipso jure usurae Reipublieae debeantur, tamen pro defectis nominibus compensationem maiorum usnrarum fien, si non sit parata Respublica universorum debitorum fortunam suscipere. Eadem lere in tutonibus Mareellus refert. 12.

IDEM

ibro IV. Responsorum.--- Seia mu-

tuam pcduuiam accepit a Septicio; de usuris ita eonvenit, nisi sua quaque die usurae suprascriptae exsolverentur, ve] post tertiiim mensem, tunc in maicres usuras Seia tencretur, et deinceps per singulas pensiones, si conditione data usurae non solverentur, ea conditio observaretur, donec oninis summa debita hoe nomine exsolveretur; quaero, un hace verba: et deinceps per singulas pensiones (1) conditione data usurae non solvantur, ea conditio observaretur», co pertineant, ut, quamvis commissa sit forte prima stipnlatio, non tamen in ampliorem quantitatcm usurarnm Convenini pOSSit, quam eius pensionis nomine, quae egressa est diem praestitutu!n? Paulus respondit, plures conditiones continere eam stipulationem, quae de gravionibu8 usuris praestandis subiecta est, Id est, ut per singulas pensiones conditio inspectaretur non illatarum suis temporibus leviorum usurarum; et Ideo posse evitan poenam sequentium ponsionum.

13. SCAEYOLA libro I. Respousbrum.— Qui semimes usuras promisit, per multes anuos minores praestitit; heres creditonis semieses petit, quum per debitorem non stetenit, quominus minores solvat; quaero, un exceptio doli vel pacti obstet? Respondi, si exsolvendis ex more usunis per tanta tempora mora per debitorem non fuit, posse seeundum ea, quae proponerentur, obstare exceptioneni. § 1,—Quaesitum est, an indicio negotiorum gestorum vel mandati pro pecunia otiosa (2) usuras praestare debe.at, quum dominus nullam peduniam foeneravit? Respondit, si eam pecuniam positam (3) (1) si, irt.Mrta Haz. (2) Taur.; Vitiosa, el códice FI., Br.



85

va hubiese nacido, cuando fuese pedida la madre, no ser que especialmente y por esto hubiese ejercitado la acción. 11.

EL MISMO; Cuestioner, libro XXV.—Cayo

Seyo, que administraba los intereses públicos, prestó dinero público al interés acostumbrado; pero era la costumbre, que no habiéndose pagado los intereses (entro de cierto tiempo, se impusieran otros mayores; algunos deudores dejaron de pagar los inereses, y otros pagaron más, y asi sucedió, que todo lo que competia por razón de intereses, se suplió también por los que dejaron de pagar los intereses; se preguntó, ¿lo que de algunos se cobré de más fi titulo de pena confotme fi la costumbre, deberla aprovechar al mismo Seyo, 6 cederla en beneficio de la República? Respondí, que si Cayo Seyo hubiese estipulado de sus deudo. res intereses, debían pagarse fi la República solamente los que regularmente suelen exigirse de ellos, aunque todos los créditos sean cobrables. § 1.—Qué, si un esclavo público adquirió para la República una obligación de intereses? Es justo que aun cuando de derecho se deban los intereses fi la República, se haga, sin embargo, por los créditos fallidos la compensación de los intereses mayores, si no estuviera dispuesta la República fi aceptar el riesgo de todos los acreedores. Y casi lo misme dice Marcelo respecto fi los tutores. 12. EL MISMO; Respuestas, Libro IV.—Seya recibió de Septicio dinero en mútiio; y en cuanto fi los intereses se convino, que si los intereses antes fijados no se pagasen en su día respectivo, 6 después de tres meses, quedarla entonces obligada Seyn fi mayores intereses, y en lo sucesivo se observarla esta condición respecto fi cada pensión, si no se pagasen los intereses con la condición establecida, hasta que se pagase toda la cantidad debida por esta razón; pregunto, estas palabras: «y en lo sucesivo se observarla esta condición respecto fi cada pensión, si no se pagasen los intereses con la condición establecida», ¿se referirán acaso fi que, aun cuando tal vez se haya incurrido en la primera estipulación, no pueda, sin embargo, ser demandada por mayor cantidad de intereses, que por razón de aquella pensión que pasóde1 día prefijado? Paulo respondió, que la estipulación, que se añadió respecto al pago de mayores intereses, comprende muchas condiciones, esto es, que respecto fi cada una de las pensiones se atenderla fi la condición de los intereses reducidos no pagados A su tiempo; y que por lo tanto se puede evitar la pena de las siguientes pensiones.

18. ScvoLA; Respuestas, libro 1.—Uno que

prometió intereses del seis por ciento, los pagó menores durante muchos años; el heredero del acreedor pidió los del seis, no habiendo consistido en el deudor pagar otros menores; pregunto, ¿obstará la excepción de dolo ó la del pacto? Respondí, que si en la prestación durante tanto tiempo de los intereses acostumbrados no consistió la mora en el deudor, podía, según Jo que se proponi a, obstar la excepción. § 1. Se preguntó, ¿por la acción de gestión de negocios 6 por la de mandato deberá uno pagar Intereses por el dinero ocioso, cuando el dueño no dió dinero alguno fi interés? Respondió, que si hlq(3) depositam, Hl.

86



DIGESTO.—LIBRO XXIX: TT1JLO 1

habuisset, id4ue ex consuetudine man dantis fecisset, non debere quidquarn usurarum nomine praosta ro.

biese tenido depositado este dinero, y hubiese hecho esto conforme fi la costumbre del mandante, no debla pagar cosa alguna por razón de intereses.

• 14. PAIJLUS Libro XIV. Respon.orurn.—Res pondit Paulus, moram ¡u solvendo fideicomrnisso faetam (1), partus quoque aucillarurn restituendos.

14. PauLo; Respuestas, Libro 11V—Paulo respondió, que habiéndose incurrido en mora al pagarse un fideicomiso, se han de restituir también los partos de las esclavas. § 1.— Se habla rogado al heredero, que después de su muerte restituyese la herencia sin los réditos; se preguntó, ¿se habrian de restituir los partos de las esclavas, nacidos viviendo todavía el heredero, conforme fi las palabras del testamento, con las que el testador entendió que solo se hablan de deducir los réditos? Paulo respondió, que los partos nacidos de las esclavas aritos de llegar el día del fideicomiso no se comprenden en el fideicomiso. Dice Neracio en el libro primero, que aquel fi quien de semejante manera se le hubiese rogado, que restituyese una esclava, no ha de ser obligado fi restituir el parto de esta, sino si hubiese sido dado fi luz cuando hubiese incurrido en mora en la restitución del fideicomiso; y no creo que importe que en el fideicomiso se comprenda especialmente la esclava, ó Ja herencia.

§ 1,—fletes rogatus erat, post mortem suam sine reditu hereditatem restituere quaesitum est, an partus ancillarum etiam vivo herede nati restituendi essent propter verba testamenti, quibus de rediltu solo deducendo testator seusit? Paulus respondit, ante diem fideieommissi ceden tcrn partas aucillarum editos fideicommisso non contineri. Noratius libro primo ita refert, eum, qui sirniliter rogatus esset, ut mulierem restitueret, partum eius restituere cogendum non case, nisi tune editus esset, quum in lldeicomrnisso restituendo moram fecisset; neque interesse existimo, an aneilla specialiter, ari hereditas in fideieommisso sil.

15. IDEM Libro XVI. Resportsorurn respondiL— Noque eorum fruetuum, qni post litem contesta1am officio iudicis restituendi sunt, usuras praostari oportere, noque eorum, qui prius percepti quasi malae fidel possessori condicuntur.

15. EL MISMO respondió; Resp•uetas, Libro

XVI.—No deben pagarse intereses ni de los frutos

que por ministerio del juez se han de restituir después de contestada la demanda, ni tampoco de los que percibidos antes, son reclamados por Ja condicción como II, poseedor de mala fé.

18. IDEM Libro 1. Decretorum.—Liberalitatis in Rempublicarn factae usurae non cxiguntur. § 1.—Quum usurae pretii fundi ab co, qui.a fisco emeral, peterentur, et emtor negaret tradi1am sibi possessionem, Imperator decrevit, iniquurn cose, usuras ab 00 exigi, qui fructus non percepisset.

16. EL MISMO; Decretos, libro I.—No se exigen intereses de liberalidad hecha fi la República. § 1.—Cuando se pidiesen los intereses del precio de un fundo fi aquel que lo habla comprado al fisco, y el comprador dijese que no le habla sido entregada la posesión, decretó el Emperador, que era injusto que se exigieran intereses del que no hubiese percibido los frutos.

17. lnnsr libro singular¡ de Usuris.—Quum quidam cavisset, se quotannis quincunces usuras praestiturum, el, si quo anuo non solvisset, tunc, totins pecuniae ex dio, qua inutuatus est, semisses soluturum, et re.dditis per aliquot anuos usuris mox stipulatio cornmissa esset, Divus Marcus Fortunato ita rescripsit: «Praesidem provinciae adi, qui stipulationem, de cuius iniquitate questus es, ad modum iustae exactionis rediget'. Hace consti tulio adfinitum (2) modum excedit. Quid ergo? Sic temperanda ros est, UI ¡fl futurum duntaxat ex die cessationis crescat usura,

17. EL mismo; De los Intereses, Libro único,— Habiendo dado uno caución de que pagarla cada año el interés de cinco por ciento, y de que si algún año 110 lo hubiese pagado, pagarla entonces intereses del seis por ciento de toda la cantidad desde el día en que se le dió en mútuo, y habiéndose incurrido después en la estipulación, pagados durante algunos años los intereses, el Divino Marco respondió as¡ por rescripto fi Fortunato: «Dirigete al Presidente de la provincia, el cual reducirá al limite de la exacción justa la estipulación de cuya injusticia te quejaste. Esta constitución excedo el limite fijado. ¿Qué se dirá, pues? Que la cosa se ha domoderar de manera, que para lo futuro crezca el interés solamente desde el día de, Ja cesación del pago. § 1.—El Divino Pío respondió así por rescripto: tabeo alt, quia et mancipia tuo periculo fucnint.

18. Pooxio; Comentarios ci Sabino, libro XIV. —Si recibiste en dote esclavos estiinados,y se hizo el pacto convenido, que devolverlas, hecho el divorcio, otro tanto de lo estimado, dice Labeon, que el parto de ellas queda en tu poder, porque también los esclavos estuvieron á tu riesgo.

14.

ULPIANIJS

rem aestimatam mulier in riotem dederit, delude ea moram faciente in tradit.ione in rerum natura esse desierit, actionem eam habere nun puto.

19. ULPIANUS libro XXXIV. (2) ad Sabinum. —Etiamsi alii iussu mariti dos detur, nibilominus mantas de dote obligatnr. 20. PAULUS Libro VII. ad Sabinum. —Inlianus seribit, valore talem stipuJationem «quum inoriens, dotis nomine tot dan», quia et pacisci soleant, nc a (3) viva exhibeatur; quod non esse simile accepi; aliud est enim differre exactionem, aliud ab mulo in id tempus stipulani, quo matrimonium futurusu non sit; idque et Aristoni, et Neratio, et Pompo&i placet.

19.

ULPIANo;

Comentarios ci Sabino, libro

XXXIV.—Aunque por mandato del marido se dé

á otro la dote, el marido sin embargo se obliga por la dote.

20. PAULO; Comentarios ci Sabino, Libro VIL— Escribe Juliano, que es válida esta estipulación que cuando mueras, se dé tanto en calidad de dote», porque también suelen pactar, que no sea pagada por tal persona mientras viva; lo que entendí que no es igual; porque una cosa es diferir la exacción, y otra estipular desde un principio para aquel tiempo en que no haya de subsistir el matrimonio; y esto les parece bien á Ariston, á Neracio y á Pomponio.

21. IJL)IANUS Libro XXXV. ad Sabinum.—Sti- 21. ULPIANo; Comentarios ci Sabino, libro pulationem, qune propr causam dotis fiat, con- XXX V.—Es sabido, que la estipulación que se ha(11 XXXV., Hal. (2) XXXV.,JMI.

(1) ea, ¡Ial.

182



DIGESTO.—LIBRO XXIII. TITULO III

.jtat habere in se couditionem hauc, «si nuptiac suerint secutae», et ita demuin ex ea agi posse, quamvis non sit expressa conditio: «si nuptiae, constat (1); quare si nuntius rernitatur, defecsse conditio stipulationis videtur, PAOLUS Libro VIL ad Sabinum. - et hect 22. postea eidem nupscrit, non convalescit stipulatio.

Libro XXXV. ad Sabinum.—

23.

ULrrANUS

24.

PoMPo1us

Quia autem ¡u etipulatione non est neeessaria dotis adiectio etiani in datione (2) tantuudern ducimus.

libro XV. ad Sabinurn.—Si

fihiafamilias nuptura ex peculio, cuius adininistrationem habet, dotem viro dedit, delude quum in eadem causa peeulium eius esset, divortium fecent, dos ci recto solvitur, quasi a quolibet peculiari debitore. 25. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—Si ej nuptura mulier, qui Stichum debebat, ita cuni co pacta est: «pro Sticho, qnem milii debes, decem tibi dotE erunt», secundum id, quod ptacuit, rem pro re solví poese, et liberatio eontingit, et decem in dotem erunt, quia et permutatio dotium convcntionc fien potest. 26. MODESTINUS libro 1. llegularum.—tta constante matrimonio permutan dotem posse dicimus, si hoc mulieri utile sit, si (3) ex pecunia in rem, aut ex re in pecuniani, idque probatum est; ULPIANUS libro XXXVI. (4) ad Sabinum. 27. —4uod si faenit fact urn, fundus ve¡ res dotalis ef-

ficitur. 28.

PAIJLUS libro VII. ad Sabinum.—Post mi-

29.

ULPIANUS Libro XXXVI. ad Sabinnnu.—

ptias pater non potest deteriorem causara fihiao facere, quia nec reddi el dos invita filia potest.

Quum pater dotem pro fija promittit, et dotem legat, si quidem manto lega vil, videndum est, an legatum valeat. Et non puto valerc, nam quurn creditori debitor legal id, quod debet, nuhluni legatum est. Quodsi fihiae legavit, valet 1cgatum dos enim ex promissione manto debetur, lcgatum fihiae. El si quideni hoc animo testatorem esse fija ostcndcrit, ut duplicaret el legatum, habebit utrumque, dotem, quam mantuapersecutus fuenit, el legatum e causa Jegati. Quodsi alterutrum voluit habere, sE mulier legatum petat, opposita doli exeeptione non alias cogetur ei heres legatum solvere, quam si cavenit, indernnem hoc nomine heredem futurum adversus manitum ex proiniasione ageutern; sed si mantas agat, nihil de indeniuitate cmxi cayere oportebit, verum mulier post eum agens exceptione repefletur, quia seinel dos praestita cal. (o constant,Hai. Vuig.

(2) Súplase dotis; donatione, V019. i, al indrgeninterior del códice FI. (3) (4) XXXV., Rae,

ce por causa de dote contiene en si esta condición, .—N. del Tr.

-,

223

DE SI SE DIJERE QUE LA MUJER ESTA EN POSESIÓN NOMBRE DEL VIENTRE POR CAUSA DE CALUMNIA 1. ULPIANO;

A

Comentarios al Edicto, libro

XXXIV.—Si se cuestionase sobre la posesión á nombre del vientre, y defiriéndolo el heredero hubiere jurarlo la mujer, que ella estaba embarazada, se ha de estar al juramento, y no se obliará la mujer, como si hubiere sido puesta en posesión por causa de calumnia, ni se le ha de hacer fuerza después del juramento; pero si pariere, se investigará la verdad sobre si estuvo embarazada de él; porque á un tercero ni le aprovecha, ni le perjudica el juramento prestado entre otros, ni tampoco por consiguiente le perjudicará al parto. § 1.—Y este Edicto proviene de la misma causa que el anterior; porque así comoel Pretor está propiciopaia dar á la mujer la posesión de los bienes á nombre del vientre, as! no debe dejar impune su calumnia. § 2.—Mas se considera que estuvo en posesión por causa de calumnia la que, sabiendo y conociendo que no estaba embarazada, quiso entrar en posesión. § 3.—Pero el Pretor promete esta acción dentro de un año útil, no después, á saber, como si fuese penal. § 4.—Mas del mismo modo, también en este caso promete el Pretor la acción por cuanto importé al actor. § 5.—El Pretor promete la acción también contra el ascendiente, si por él se hubiera hecho que entrara en posesión por causa de calumnia. § 6.—Mas le compete esta acción al que le ¡niportó que no hubiera sido puesta en posesión, por ejemplo, ó al coheredero que espera el parto, ó al que fué sustituido, 6 al que pudo suceder abintestato, si no hubiese habido parto. § 7.—Pero se considera que interesó en primer lugar respecto á los alimentos que se gastaron para el vientre; porque estos no se repiten, sino si entró en posesión por causa de calumnia. Por lo

(5) POCSSSSIONEM, Ha!. (5) »IOAruR, la VuZq. (7) hanc, inserte HoZ. (8) missum, HaZ.

9) ¡Ial. Vulg.; fe, el códice Fi,

224



DIGESTO.—LIBRO

nihil praestabit mulier, qua (1) sine causa alta est (2) sub praetextu ventris. § 8.—Nonnunquatn augebitur1 quod interest, si quis forte dubitans, an praegnaus sit, exclusus sit hereditate; nam heredi eius, qui exelusus est, dandam hane actionem lulianus ait, siquidem eius quoque interfuit, non fnissc calumniae causa in possessione mulierem, quia hoc si non fuisset, adeundo hereditatem institutus heredi suo locupletiorem hereditatem siiam relinqueret. Sed et hoc imputatur mullen, quod deminuta sunt multa in hereditate, dum hic contemplatione ventris non attigit hereditatem. 9.-[2.] (3) Idem lulianus libro nonodecimo Digestorum sic ait: si substitutus manente mullere in possessione decesserit, herce etus eadem actione pretium horeditatis a mullere exiget. § 10,—Sed un deeedant legata ceteraque onera hereditatis, videndum. Et mibi videtur posse die¡, legatarios potius eum mullere usuros hac actione, quia et ipsorum interfuit, adiri hereditatem. § 11.—Libertati plane subve:iiendum cnt adversus eum, qui propter hereditatem hac actione egit, scilicet ut fldeicommissarias cogatur is praestare, qui pretium utique etiam eoruin consequitur; sed et direetis credo Praetorem succurrere oportere, ut interventu suo tueatur eorum libentatem. § 12.—Si dome fihiaefarnilias intervenerit, et particepe doli fuerit pater, suo nomine tenebitur.

1. ULPIANUS

xxv:

TÍTULO VII

demás, si el caso estuviese exento de calumnia, nada restituirá la mujer que sin causa fué alimentada so pretexto del vientre. § 8.—A veces se aumentará lo que interesa, Si acaso alguno hubiere sido excluido de la herencia, dudando si estaba embarazada; porque dice Juliano, que al heredero del que fué excluido so le ha de dar esta acción, si es que también le importé que la mujer no hubiera sido puesta en posesión por causa de calumnia, porque si esto no hubiese sucedido, adiendo la herencia habrla dejado 4 su heredero el instituido una herencia más cuantiosa. Mas también se imputa á la mujer que se hayan disminuido muchas cosas en la herencia, mientras por contemplación al vientre no tocó aquel 4 la herencia. § 9. [2.]—El mismo Juliano dice asi en el libro décimo noveno del Digesto, si estando la mujer en posesión hubiere fallecido el sustituto, el heredero de este exigirá á la mujer con la misma acción el precio de la herencia. § 10.—Pero se ha de ver si se extinguirán los legados y las demás cargas de la herencia. ' me parece que se puede decir, que los legatarios habrán de ejercitar esta acción más bien contra la mujer, porque también 4 ellos les interesó, que se adiese la herencia. § 11.—Mas, 4 la verdad, se habrá de auxiliará la libertad contra el que ejercité esta acción por causa de la herencia, 4 saber, para que sea obligado it dar las libertades dejadas por fideicomiso el que obtiene también el precio de los manumitidos; pero creo que el Pretor debe auxiliar también it los manumitidos directamente, de suerte que con su intervención se ampare la libertad de los mismos. § 12.—Si hubiere mediado dolo de una hija de familia, y su padre hubiere sido participe del dolo, estará obligado en su propio nombre.

TIT. VII

TÍTULO VII

DE CONCLT]31N15

DE LAS CONCUBINAS

[Uf. Ood. V. 26. 27.]

[Vbrse Cód. V. 26. 27.1

libro II. ad legem iuliam et Pa-

1. ULPIANo;

Comentarios á la ley Julia y Pa-

§ L—Cum Atilicino sentio, et puto, solas eas in concubinatu habere posee sine metu cniminis, in quas stuprum non Committitur. § 2.—Qui autem damnatani adultcnii in concubinatu habuit, non puto lege lulia de adulteriis teneni, quarnvis, si uxorem eum duxisset, teneretur. § 3.—Si qua in patroni (4) fuit concubinatu, deinde filii cese coepit, vel in nepotis, vel contra, non puto earn recte facere, quia prope (5) nefaria est huiusmodi coniunctio; et ideo huiusmodi faciune prohibendum mt.

pia, libro 11.—La que está en concubinato podrá separarse de su patrono contra la voluntad del mismo, y darse it otro ó en matrimonio, ó en concubinato. Yo, 4 la verdad, apruebo que tratándose de concubina se le haya de quitar el derecho de casarse, si abandonara it su patrono contra la yomutad del mismo, porque verdaderamente es más honroso para el patrono tener A la liberta como concubina, que como madre de familia. § 1.— Opino como Atilicino, y creo, que puede uno tener en concubinato sin temor de delito solo aquellas con las que no se. comete estupro. § 2.—Mas el que tuvo en concubinato 4 la condenada por adulterio no creo que queda sujeto it la ley Julia sobre los adulterios, aunque quedarta, si la hubiese tomado por mujer. § 3.—Si alguna estuvo en concubinato con su patrono, y después comenzó it estarlo con el hijo de éste, ó con su nieto, ó al contrario, no creo que obra bien, porque semejante unión es casi nefaria; y por esto se ha de prohibir semejante delito.

(L) Ii4udb1ementc dec Lerse, ('i as ¿raducnos), quae, corno observa Pothier.—N. del T,. (2) quaai sine causa alta Bit, Val,

(3) Según ediciones vulga'f8. (4) patnis, ~h, (5) pro (en lunar de prope), Hal. conforme con las Ba.

piam.—Quae in concubinatu est, ab invito patrono poteril discedere, et alter¡ se ant in matrimonium, aut in concuhinatum daro. Ego quidem probo in concubina adimendum ci connubium, si patronum invitum deserat, quLppe qaum honestius sit patrono libertani concubinani, quam matrernfamilias habere.

DIGESTO.—LIBRO XXVI: TÍTULO 1



225

§ 4.—Cuinscunque actatis concubinarn habere posse, palam est1 nisi minor armis duodecim sit.

§ 4.—Es notorio que se puede tener concubina de cualquiera edad, si no fuera menor de doce años.

2. PAuius libro XII. ad legem iuliam et Papiam.—Si patronus Iibertarn concubinam habens

2. PAULO; Comentarios 4 la ley Julia y Papia, libro XIL—Si el patrono que tiene por concubina

furere eoeperit, in concubinatu earn esee hurnanius dicitur.

á su liberta comenzare á enloquecer, se dice más humanamente que ella esta en concubinato.

3. MARCIANUS libro XII. Iia4itutiowum.— la concubinatu (1) potest esse et aliena liberta, et ingenua, et maxime ea, qnae obscuro loco nata est, vel quaestuiu corpore fecit; alioquin si honestae vitae, et ingennam mulierem in concubinatum habere rnahierit, sine testatione (2) hoc manifesturn faciente non coneeditur, sed necesse est el, veluxorem eam habere, ve] hoc recusantem (3) stupruni cual ea comrnitere. § 1.—Nec adulterium per concubinatum ab ipso committiur; nam quia concubinatus per leges nomen assumsit, extra legis poenam est, ut et Marcellus libro septimo Digestorum scripsit.

S. MARCIANO; instituta, libro XIL—Puede estar en concubinato mi la liberta ajena, como la mujer ingénna, y principalmente la que nació de oscuro linaje, ó hizo ganancia con su cuerpo; de otra suerte, si uno hubiere preferido tener en concubinato una mujer de vida honesta,¿ ingénna, no se le concede sin que esto lo haga saber mediante atestación, sino que le es necesario ó tenerla por mujer, ó silo rehusa, cometer estupro con ella. § 1.—Y no se comete adulterio por el mismo con el concubinato, porque como el concubinato tomó su nombre de las leyes, está fuera de la pena de la ley, según escribió también Marcelo en el libro séptimo del Digesto.

4. PuLus libro XIX. Responsorurn.—Coneubinain ex sola animi destinatione aestimari oportet.

4. PAULO; Respuestas, libro XIX.—Debe considerarse tal á la concubina por la sola intención del ánimo.

5. lDM libro II. &ntentiarum .- Concubinam ex ea provincia, in qua quis aliquid administrat, habere potest.

5. EL MISMO; Sentencias, libro II.—Puede uno tener concubina de aquella provincia en la que ejerce algún cargo administrativo.

LIBER VIOESIN1TSSEXTUS

LIBRO VIGÉSIMO SEXTO

TIT. 1

TITULO 1

DE TUTEL1S

DE LAS TUTELAS

1. PAULUS Libro XXXVIII. ad Edictum.—Tutela est, ut Servius definit, vis ac potestas in capite libero (4) ad tuendum eum, qui propter (b) netatem suam (6) sponte se defendere nequit, iure civil¡ data nc permissa. § 1.—Tutores autem sunt, qui eam vim nc potestatem habent, exque re ipsn nonien ceperunt; itaque appellantur tutores, quasi tuitores (7) atque defensores, sicut aeditui dicuntur, qui aedes tuentur. § 2.—Mutus tutor dan non potest, quoniam auctoritatem praebere non potest (8). § 3.—Surduni non posse daTí tutorer.plerique et Pomponius libro sexagesimo nono * .dicturn (9) probant, quia non $antum Ioqui, sed et gudire tutor debet,

1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXX VIII. —La tutela es, según la define Servio, la fuerza y la potestad, dadas y permitidas por el derecho civil, sobre un individuo libre, para protejer al que por su edad no puede defenderse espontáneamente. § 1.—Mas son tutores los que tienen esta fuerza y potestad, de lo que tomaron el nombre; y as! se llaman tutores, como cuidadores y defensores, como se llaman ediles b. los que cuidan de los edificios. § 2.—El mudo no puede ser dado como tutor, porque no puede prestar autoridad. § 3.—Muchos, y Pomponio en el libro sexagésimo noveno de sus comentarios al Edicto, opinan que el sordo no puede ser dado como tutor, porque el tutor debe no solo hablar, sino también oir.

2. POMPONIUS libro III. ad Sabinum.— Non est exigendum a pupilo, ni siM tutorem petat, aut ut ad tutorem suum proficiscatur.

—No se ha de exigir del pupilo que pida tutor para si, ó que vaya á su tutor.

3. Unpwijs libro XXX VII. (10) ad Sabinum.— Qul habet tutorem pupillus ve¡ pupila, si furere

=VIL—El pupilo ó la pupila que tiene tutor,

Hal.; eor,cubatu, el códice 1'l cowestation, Hal. hoc recusente eo, Hal. (4) conetituta, inserta ¡Ial. (1) (2) (8)

(5) por, Hal. (5) eua, HaZ.

Tomo 11-29

2.

PoMPoNio; Comentarios 4 Sabino, Libro III.

3. Ui.rio; Comentarios 4 Sabino, libro

(7) Tau.; tuitutorea, el c6dic F'Z. (8) qiiouiam—poteet, s e con.idoru iiñadida& por antiguos copistas, (9) Br.; sexagesimo nono ad Edictum, Taur.; libro xvjri. sé Edictum, la Vulg.; libro decimo sexto ad Sabinum, HaZ. (10) XVI., Mal.

226



DIGESTO.—LIBRO XXVI: TÍTULO

coeperiut, in ea causa sunt, ut in tutela uihulominus durent; quae sentciitia Quinti quoque Mueii fiiit, et ea luliano probatur; coque jure utimur, ut cesset cura, si tutelae (1) actas indigeat. Quare si tutores haben!, per furorem in euram non rediguntur; sive non habent et furor iis accesserit, nihilominus tutores accipere poterunt, quia lex duodecirn tabularum ita aceepta est, ut ad pupilos vel papillas non pertineat. § 1.—Quia autem iii. pupillorum (2) persona agnatos curatores non adniittimus, ideirco putavi, etsi minor viginti quinque atinja furiosus sit, curatorem ci non ut furioso, sed ut adoteseenti dan, quasi acta tis esset impedimentum; et ita definiemus, ci, quem actas curae vel tutelae subiicit, non case necease quasi dementi quacri euratorem; et ita Imperator Antoninus Augustus resenipsit, quam magis aetati, quam demeutiae tantisper sit conanlendum. § 2.—Si pupillus pupillave eum justo tutore, tutorve cum eorum quo (3) litem agere vult, et curator la cam rem petitur, utrum ipsis poscentibus datur, an vero et adversario (4)? Et sciendum est, sive agant, sive conveniantur, dar! (5) hunc euratorem poase, sed non alias, quam si ipse petat, col dan eum oportet. Denique Cassius libro sexto scripsit, talem curato rem neminem dan posse, nisi praeseutem, ceque caique (6), nial praesenti et postulanti. Raque infanti non potest dan. Idem Cassius ait, si pupillas euratorem poscere non vult, quominus eum co agatur, cogí eum a Praetore dcbuisse.

§ 3.—Quolibet loco et tempore hune euratorem dan poase Pomponius libro sextodecimo ad Sabi11am Scripsit. § 4.—Si pupillus petat taleui duratorem, nec addat, ¡a quam rem, an in omnes controversias datus sit? Et ait, Celsus, Servium constituisse, in omnes res datum videri. 4.

PAULUS

libro VIII. (7) ad Sabinum.— Quod

dicitur, si indistiucte datus sit curator, ja totam litem datum videni, fortasse co apectet, si familiae ercirscundae, aut communi dividundo, ant finium regundorum actio csset cum tutore; et si indistincte datus esset, non solum co nomine caraton esset, quod ageret pupillus pupillave, sed invicem quoque, quod (8) cum his agenetur. § 1.—Possunt autem vel piares lii plunium loeum, vel unas in plurium, vel unus unius loco, vel in unam litem, vel in planes curator peti.

5. Potroiius libro XVII. (9 ad Sabinum.—

quum semel petitus sit talis curator, quamdin is curator maneat, alma ja eandem litem durator peti non potest. § 1.—Et si Titius verbi gratia adversus Seium curator pctitas sU, idem Titius adversus alium tu{l Taur. según a escritura oriØntl; tutela,

cid,, del códice FL, Dr. () fun1oorum, inserta la Vuig. (3) tutorve eum eorum quo, omítelas JIcZ. (4) petente, adiciona la Vug.

859ün corrC-

si hubieren comenzado á enloquecer, están en el caso de que no obstante permanezcan en la tutela; cuya opinión fué también la de Quinto Mucio, y la aprueba Juliano; y observamos este derecho, que no haya lagar it la curaduría, si la edad necesitara de tutela. Por lo cual, si tienen tutores, no son sometidos it curatela por causa de locura; y si no los tienen, y les atacare la locura, podrán, sin embargo, recibir tutores, porque Ja ley de las Doce

Tablas fué entendida de modo que no sea aplicable it los pupilos ó á las pupilas. § 1.—Mas como no admitimos it los cognados como curadores para la persona de los pupilos, por esto he opinado, que, aunque el menor de veinticinco años esté loco, se le dá curador no como it Loco, sino como it adolescente, cual si el impeftimento fuese de la edad; y así definiremos, que aquel, á quien su edad lo sujeta it tutela ó it curatela, no tiCne necesidad de que se le procure curador, como it un demente; y así contestó por rescripto el Emperador Antonino Augusto, porque más bien se ha de mirar por la edad, que por la locura. § 2.—Si el pupilo 6 la pupila quiere promover litigio con su tutor legitimo, 6 el tutor con alguno de ellos, y se pide curador para este negocio, ¿se dá acaso pidiéndolo ellos mismos, 6 pidiéndolo también el adversario? Y se ha de saber, que ya si son actores, ya si son demandados, puede darse este curador, pero no de otra suerte que si lo pidiera el mismo it quien debe dársele. Finalmente, escribió Cassio en el libro sexto, que nadie puede ser nombrado tal curador, sino el que está presente, y que no puede dársele it nadie sino al que está presente y Lo pide. Y así, no puede dái-sle al infante. Dice el mismo Cassio, que si el pupilo no quiere pedir curador, para que no se ejercite acción contra él, debe ser obligado it ello por el Pretor. § 3.—Escribió Pomponio en el libro décimo sexto de sus comentarios it Sabino, que este curador podía ser dado en cualquier lugar y tiempo. § 4.—Si el pupilo pidiera tal curador, y no añadiese para qué negocio, ¿habrá sido dado para todos:los litigios? Y dice Celso, que Servio determiné que se considere dado para todos los negocios. 4.

PAULO;

comentarios á Sabino, libro VIII.—

Lo que se dice, que si el curador hubiera sido dado indistintamente, se considera dado para todo litigio, tal vez se refiera it si contra el tutor hubiese acción de partición de herencia, 6 de división de cosa común, ó de fijación de linderos; y si hubiese sido dado indistintamente, seria curador no solamente respecto it lo que el pupilo ú la pupila demandase, sino también recíprocamente en cuanto it lo que contra ellos se demandase. § 1.—Mas pueden pedirse 6 muchos curadores en lugar de muchos. ó uno en el de muchos, ó uno en lugar de uno solo, ó un curador para un solo litigio, ó para muchos.

5. PoMrrnuo; Comentarios á Sabino, libro X VII.

—Cuando una vez se haya pedido tal curador, mientras subsista este curador, no puede pedirse otro curador para el mismo litigio. § 1.—Y si, por ejemplo, Ticio hubiera sido pedido como curador contra Seyo, el mismo Ticio po(5) his, ia&era lEal. (6) euiquam, lEal. (7) IX., Hcsl. {8; quo g.—quo eum Itis, lEal. (a) XVI., Ha(.

DIGESTO.—LIBRO XXVI: TiTULO 1



?27

torem dar! (1) poterit, nt ex díversis causIs unus duorum curatorum locum obtineat. Quod quidem et adversus eundem accidet, si in diversas lites in diversis temporibus idem petatur.

drá ser dado como tutor contra otro, de suerte que una sola persona haga por diversas causas las veces de dos curadores.. Lo que ciertamente sucederá también contra uno mismo, si uno mismo fuerapedido para diversos litigios en diversos tiempos.

6. ULPIANUS libro XXXVIII. (2) ad Sabinum. —Muto itemque mutae impilberibus tutorem dar¡ posse, verum est, sed an auctoritas iis accomniodafl possit dubitatur; et si potest tacenti, et muto potest. Est autem venus, ut lulianus libro vicesimo primo Digestorum scripsit, etiam tacentibus auctoritatem posse accommodari (3).

8. U i PIANO; Comentarios á Sabino, libro XXXVIII—Es verdad que también puede darse tutor al mudo y á la muda, impúberos, pero se duda si se les podrá prestar á estos autoridad; y si se le puede prestar al que calla, también se le puede prestar al mudo. Pero es más verdadero, como escribió Juliano en el libro vigésimo.prim ero de su Digesto, que también á los que callan se les puede prestar la autoridad. § 1.—Está establecido, que bajo condición no put jarse tutor por los Presidentes de las pro-viIIcias,-y que si hubiera sido dado, es de ningún valor el nombramiento; y as! lo dice Pomponio. Mas este nombramiento, que hacen los Presidentes de las provincias, «lo doy por tutor, si diere fianza, no contiene en si condición, sino la advertencia de que no se le encomienda la tutela de otro modo que si diere fianza, esto es, que no se le permitirá administrar, sino si hubiere dado caución de que quedarán it salvo los bienes. § 2.—El nombramiento de tutor no es acto propio de imperio, ni de jurisdicción, sino que compete it aquel solo it quien especialmente se lo concedió la ley, ó un Senadoconsulto, ó el Príncipe. § 3.—Al sordo impúbero se le podrá dar tutor. § 4.—Es sabido que no se le puede dar tutor it aquel cuyo padre está en poder de los enemigos. Pero si se le hubiera dado, puede preguntarse si queda en suspenso el nombramiento; y no creo que sea válido el nombramiento, porque de este modo recae después del regreso del padre bajo su potestad, como si nunca el padre hubiese sido cogido por los enemigos. Antes bien. debe nombrársele curador para los bienes, it fin de que no se pierdan mientras tanto.

1.—Sub conditicue aPraesidibus provinciarurn non posse dan tutorem placet, et si datus sit, millius eme momenti dationem; et ita Pompoiiius ait, Hane auteni adiectionem, quam Pi'aesides provinciarum faeiunt, «tutorem do, si satisdederit», non eonditionem hI se habere, sed admonitionem, non aliter el tutelam coinrnitti, quam si satisdedenit, hoc est, non aliter el gerere permttendum, quam sirem salvaui foro caveril (4). § 2.—Tutoris datio neque iiuperli est, neque iurisdictionis, sed ej solí competit, cui nominatim hoc dedit vel lex, vel Scnatuseonsultum, vel Princeps. § 3.—Surdo impubeni poterit tutor dar!. § 4.—Ei, cuius pater in hostium potestate est, tutorem dan non posse palam est. Sed si datus sit, an in pendenti sit datio, qliaeni potest; et non puto dationeni valere, sic enim post patrie regressum recidit in potestatem, atque si nunquam pater ab hostibus captus fuisset. lino curator substantiae dar! clebet, nc in medio pereat.

7. ULPIANUS libro II. Diputationnm.—Si fihinsfamilias tutor a Praetore datus sit, si quidem pater tutelam agnovit, in solidum debet teneri, si non agnovit, duntaxat de peculio. Agnovisse autem videtur, sive gessit, sive gerenti filio consensit, sive omnino attigit tutelam. TJnde quum quidam filio scripsisset, ut diligeuter tutelam gereret, «quum scias, inquit (5), pericnlum ad nos pertinere», dlxi, hunc quoque videri agnovisse; plane si solum rnonuit filium, non videtur agnita.

7. Usi'i&io; Dipuas, tibro II.—Si un hijo de familia hubiera sido nombrado tutor por el Pretor, si, it la verdad, el padre aprobó la tutela, debe obligarse solidariamente, y si no la aprobó, solamente en cuanto al peculio. Pero se considera que la aprobó, ya si administró, ya si consintió que su hijo aclininistrara, ya si de algún modo se inmiscuyó en Ja tutela. Por lo cual, habiendo escrito uno it su hijo que administrase con diligencia Ja tutela, puesto que sabes, dijo, que el riesgo nos corresporide, dije, que se considera que también éste la aprobó; pero si solamente hizo una advertencia it su hijo, no se considera que haya sido aprobada.

8. IDEM libro 1 Opinionum.—Patronus quoque tutor liberti sui fidem exhibere debet; et si qua in fraudem deb!torum (6), quamvis pupilli liberti, gesta suut, revocan ius publicum permittit.

8. EL MISMO; Opiniones, libro 1.—También el patrono que es tutor de su liberto debe mostrar fidelidad; y si se hicieron algunas cosas en fraude de los deudores, aunque del pupilo liberto, el derecho público permite que se revoquen.

9. Mncxus libro III. (7) Ingtitutionum.— In 9. MARCIANo; Instituta, libro 111.—Se castiga eos extra ordinem animadvertitur, qui probentur por la vía extraordinaria it aquellos que se probanumis datis tutelam occupasse, ve] pretio accepto se que ocuparon la tutela habiendo dado dinero, ó (1) curntor ese (en lugar de tutorem dan), HaT, () Dr. considera que XXX. /•u4 a9ladido por antiguos co-

pistas, pero no Taur. () ¡ial. Vulg.; accominodare, el

códice Fi.

(4 admonitiouem; non seil!cet aliter e! tutelam comniitti,

quam si rem pupillo saivam fore cavenit. Tutorfis datio, HaZ. (54 inqulena, HaZ. (6) creditorum, Otros en HaZ. (7) XI, ¡tal.

228



IMGESTO.—EJBltO XXVI: TÍTtrLO

operain dedisse, ut non idoneua tutor daretur, vel consulto in edendo patrimonio quantitateni minucrit, vel evidenti fraude pupiliorum bona alienasset. 10 ULPIANUS

Libro IL ad Edictum.—Etiam

non (1) múuiceps tutor dafl potest, dummodo municipi detur.

11. PAULUS Libro III. ad Vitellium.— Funiosus, si tutor datus fucrit, potest intelligi ita dan, quurn suae (2) mentis esse coeperit.

12.

IDEM

11.

PAULO;

Comentarios d Vitelio, Libro III.—

Si un loco hubiere sido nombrado tutor, puede entenderse que se dá para cuando hubiere comenzado fi estar cuerdo. 12. EL MISMO; Respuestas, Libro X.—Se preguntó, ¿los que fueron nombrados tutores en lugar de un ausente por causa de la República, continúan siendo tutores, muerto aquel, ó se han de pedir otros? Paulo respondió, que los que fueron nombrados en lugar de un ausente, no volviendo este, continúan en el mismo cargo hasta el tiempo de la pubertad.

libro LI. Enchiridji.— Solet

13. POMPONI0; Manual, libro 11.—Alguna vez, por causa de la mala salud del tutor, ó por su edad senil, se le suele dar curador al que tiene tutor, el cual se entiende que es más bien administrador de los bienes, que curador. § 1.—Hay también auxiliar de la tutela, que el Pretor suele permitir nombran fi los tutores que no pueden bastarse para la administración de la tutela, pero con tal que lo nombren fi su riesgo.

18. POMPONIUS

etiam curator dan aliquando tutoreni habenti propter adversam tutonis valetudinem, vel senium aetatis, qui magis administrator reruni, quarn curator esse intelligitur. § 1.—Est etiam adjutor (3) tutelae, quem solet Praetor permittere tutonibus constituere, qui non possunt sufflcere administrationi tutelae, ita tamea, ut suo peiiculo eum constituant. 14. ULPIANUS libro XXXVII. ad Sabinum.— Si arrogati sunt adhuc impuberes, vel :deportati Sint pupilli, tutores habere desinunt.

§ 1.—Item si in servituteru pupillus redigatur, utiquc finitur tutela. § 2.—Allis quoque modis desiniint esse tutores, si forte quis ab hostibus fueril captus, vel pupillus, vel tutor. § 3.—Sed etsi ad tempus fuerit quis datus, tempore finito tutor esse desinit. § 4.—Praeterea si (4) suspectus quis fuenit remotus, desinit esse tutor. § 5.—Sed etsi ad certam conditionem datas sit, aeque evenit, ut desinat esse tutor existente conditione. 15. IDEM libro XXXVIII. ad Sabinum,—Si quis tutor non sit captas ab hostibus, sed missus ad 005 quasi legatus, ant ctiam receptus ab jis, ant transfugerit, quia servus non eflicitur, tutor manet, sed interim a Praesidibus alius tutor dabitur.

GAIuS

10. Ui.iiso; Comentarios al Edicto, libro II.

—Puede ser nombrado tutor aún el que no es del municipio, con tal que se dé al que es del municipio.

Libro X. Responsorum.—Quaesituin

est, an lii, qui in locum abseutis reipublicae causa tutores dati sunt, mortno illo tutores perseverent, an al¡¡ petendi essent? Paulus respondit, eos, qui En locum absentis dati sunt, non reverso eo ¡ti eadem causa perseverare usque ad tempus pubertatis.

16.

que por precio recibido procuraron que no se diese tutor idóneo, ej el que deliberadamente hubiere disminuido su cuantía al manifestar el patrimonio, ó el que con evidente fraude hubiese enajenado los bienes del pupilo.

libro XIL ad Edictumprovinciale.—

Tutela plerumque virile officium est.

§ 1.—Et sciendum est, nullam tutelam hereditario jure ad alium transfre. Sed (5) ad liberos virus sexus perfectae aetatis descendunt legitimae, ceterae (6) non descendunt. (1) non, omítela la Vulg.

(2) sanne, la Vulg.

(3) actor (en lugar de adiutor), Hol.

14.

ULPIANO;

Comentarios Li Sabino, Libro

XXX VIL — Si los todavia impúberos fueron arrogados, ó si los pupilos hubieran sido deportados, dejan de tener tutores. § 1. —Asimismo, si el pupilo fuera reducido á esclavitud, se extingue ciertamente la tutela. § 2.—También de otros modos dejan de ser los tutores, por ejemplo, si alguno hubiere sido cogido por los enemigos, ya sea el pupilo, ya sea el tutor. § 3.—Pero también si alguno hubiere sido dado hasta cierto tiempo, transcurrido el tiempo deja de ser tutor. § 4.—Además de esto, si alguno hubiere sido removido como sospechoso, deja do ser tutor. § 5.—Pero también si hubiera sido dado bajo cierta condición, sucede igualmente que dejado ser tutor cumpliéndose la condición. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro 15. XXX VIIf.—Si algun tutor no hubiera sido cogido

por los enemigos, sino enviado ti ellos como legado, ó aun acogido por ellos, ó que fi ellos se hubiere refugiado, como quiera que no se hace esclavo, penmaaece tutor, pero mientras tanto se dará otro tutor por los Presidentes. 16. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XIL—La tutela es las más de las veces oficio

viril. § 1.—Y se ha de saber, que ninguna tuteia pasa fi otro por derecho de herencia. Mas fi los hijos de sexo viril de edad perfecta pasan las legitimas, pero las demás no pasan. (4) tanquarn, ie1a fíat. 11 Et linet (n lugar de Sed), Hal. s) tameiL, in.eila Ifal.

DIGEST0.—LIBRO XXVI: TÍTULO II 17. PÁ1JL1JS libro VIII. ad Sabinurn.—Complura Senatusconsulta facta sunt, nt in Iocurn furiosi, et muti, et stndi tutori8 al¡¡ tutores dentur.

18.

NEnATI1TS

libro III. Regularum.—Feminae

tutores dan non possunt quia id irnmus rnascuomm est1 nisi a Príncipe liliorum tutelam specialiter poStuent.

1.

Comentarios á Sabino libro VIII.

—Se han hecho muchos Senadoconsultos para que se den otros tutores en lugar del tutor loco, y del mudo, y del sordo. 18. NERACI0; Reglas, libro 111.—Las mujeres no pueden ser nombradas tutoras, porque este cargo es de hombres, á no ser que especialmente le pidan al Príncipe la tutela de los hijos.

TÍTULO II

DE TESTAMENTARIA TUTELA (Cf. Cod. V. 58.1

DE LA TUTELA TESTAMENTARIA [Véase ÜÓd. V. SS.]

GAIUS

Libro XII. ad Edictum provinciale (1).

§ 2.—Bern ignorandum non est, eum, qui fflium in potestate, et nepotem ex eo noque in potestate habebit, si nepoti tTltorem dedenit, ita recte dedisse videni, si nepos post mortem chis in patris mii potestatem recasurus non sit; quod evenit, si vivo testatore fihius ¡in potestate eius eme desierit.

2. ULPIANUS Libro IL ad Sabinum,—Nee militem liberis recasuris in potestatem tutorem daro posse, a Divis Fratribus rescriptum est. IDEM

PAULO;

22

TIT. II

—Lege duodecim tabularnm permissum est parentibus, liberis suis sive feminini, sive masculini sexus, si modo in potestate sint, tutores testamento dare. § 1.—Item seire debemus, etiam postumis fihiis, vel nepotibus, vel cetenis liberis licero parentibus testamento tutores daie; qui modo in ea causa sint, ut, si vivo eo nati fuerint, in potestate chis futuri sint, noque testamentum rupturi.

3.

17.



Libro XXXV. ad Edictum. —Testamen-

to datos tutores accipero debemus etiam eos, qni codicillis testamento confirmatis scripti sunt.

§ 1.—Sed eos demum testamento datos accipere nos oportet, qui jure dati sunt. 4. MODESTINUS libro VII. Differentiarum,—Pater herede (2) instituto filio vel exheredato tutoreni dare potest; inater autem non nisi instituto quasi in rem potius, quam in personam tutorem daro videatur. Sed et inquiri in eum, qui matnis testamento datus est tutor, oportebit, quum a patre datus, quamvis ininus jure datas sil, tamen sine inquis.itione confirmatur, nisi si causa, propter quam datus videbatur, in co mutata sit; veluti si ex amico inimicus, ve¡ ex divite pauperior effectus sit.

5. ULPIAEUS libro XV. ad Sabinum.—Si quis fihiabus suis vel fihis (3) tutores dederit, etiam postunine. videtur dedisse, quia filme appellatione etiam postuma continetur.

(1) C,ius libro 1V. ad L. XII. tabularum, Hal.

(2) haredi, Jf T.

1. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Libro XI1.—Por la ley de las Doce Tablas se permi-

tió (i los ascendientes que den por testamento tutores á sus descendientes, ya del sexo femenino, ya del masculino, si estuvieran bajo su potestad. § 1.—Asimismo debemos saber, que á los ascendientes les es licite dar en su testamento tutores también á los póstumos, hijos, ó nietos, ó demás descendientes; con tal de que estén en estado de que si hubieren nacido viviendo aquel, hayan de estar bajo su potestad, y no hayan de romper su testamento. § 2.—Tampoco se ha de ignoran, que el que tuviere bajo su potestad un hijo, é igualmente en su potestad un nieto habido de él, si hubiere dado tutor al nieto, se considera que se lo dió debidamente, si el nieto no hubiera de recaer después de la muerte de aquel bajo la potestad de su propio padre; lo que sucede, si viviendo el testador hubiere dejado de estar el hijo bajo su potestad. 2.

ULPIANO;

C'omeniarios d Sabino, libro II.—

Se respondió en rescripto por los Divinos Hermanos, que ni el militar puede dar tutor á los descendientes que hayan de recaer bajo potestad.

3. Ei. MISMO; Comentarios al Edicto, libro XXX V.—Debernos considerar como tutores dados por testamento también á aquellos que fueron nombrados en codicilos confirmadospor testamento. § 1.—Pero conviene que consideremos dados por testamento solamente aquellos que fueron dados en derecho. 4. MornsTimo; 1)iferencias, Libro VII.—El padre puede darle tutor al hijo, habiéndole instituido herdero ó habiéndole desheredado; pero I& madre no, ede dárselo sino al instituido, cual si parecieraque da tutor más bien para los bienes que para la persona. Pero también convendrá que se haga información respecto al que es nombrado tutor en el testamento de la madre, mientras que el dado por el padre, aunque no haya sido dado en derecho, se confirma no obstante sin información, salvo si la causa por la que parecía nombrado se hubiera cambiado respecto de él; como si de amigo se hubiera hecho enemigo, 6 de rico pobre. 5. ULPIANO;

Comentarios d Sabino, Libro XV.

—Si alguno hubiere dado tutores á sus hijas 6 hijos, se considera que los dió también á, la póstuma, porque en la denominación de hija se comprende también la póstuma.

(3) val fthiis omitelas Hal.

230



DIGESTO,—LIBRO xxvr: TITULO I

1DEM libro XXXIX. a1 Sabiium.— Quid, si 6. neptes sint? An appellatione fihiorum et ipsis tutores dati sint, videndum; et magis est, ut ipsis quoque dati videantur, si modo libetos dixit; ceterurn si filos, non coutiiiebuntiir, aliter enim 11111, aliter nepotes appellantur. Plane si postumis dederit (1), tam filfl postumi, quam ceteriliberi continebuntur.

7. PAULUS libro hL ad Sabinum.—Tutores non ab herede, sed a testatore protinus proficiscuntur (2, simul atque aliquis heres extitisset; nam et ipso heres tutor dan potest et post mortem heredis tutor recta dan potest.

S. UrPxAws libro XXIV. ad Sabinurn.—Tutor

datus vetan tutor esse potest vel testamento, ve! codicillis. § 1.—Sed si sub enuditione fucnit tutor datus, deficiente eonditione tutor non enit. § 2.—Tutorem autem (3) et a corto tempore dare, etusque ad eertuni tempus hect, et sub conditione, et usque ad conditionem. § S.--In tutonjs datione (4) utrurn levissima conditio, an uovissiina, ut ja legato (5), spectanda cst—ut puta: uTitius, quum potenit, tutor esto; Titius, si navis ex Asia veneiit, tutor esto»—? Et llulianus libro vieesimo Digestorum recte scripsit, novissimam seripturam esse spectandam.

9. Pospoi*ius libro 111. ad Qujntum TIucium (6).—Si nemo hereditatem adieril, nihil va-

let ex his, quae testamento senipta sant; si vero unus ex plunibus adierit, tutelae statim valent, nec exspectandum erit, ul omues hereditatem adeant. 10.

ULPIANtTS

libro XXXVI. ad Sabinum—Si

hereditas nondum adita sit, ex qua tutor speratur, venus est, alium tutorem posse dan, quasi nondum sit, nec speretur. § 1.—la tutelis testamentariis id sequimur, quod novissimum est, et si saepius tutor datas sit, novissimam scripturam intueniur. § 2.—Qui ffliuni et ex co nepotem habebat, si llepoti tutorem dedenit, habet diseeptationem, an aliquo casa non sit utilis datio, utputa si proponas, fihium vivo patre decessisse, et nepotem ex eo saecessisse vivo aro; et fortius diceudum est, tutelam quoque e lege lunia (7) Yehleia (8) confirmatam (9); nam et Pomponius libro sextodecimo ex Sabino scripsit, valere tutoris dationem. Quurn enim confirmatum sit testamentam, consequenter tutonis quoque datio valebit in co testamento sedpta, quod valet, id est, ubi nepos vel heres institutus sit, vol norninatim exheredatus sit (10).

§ 3.—Si furiosus testamento tutor detur, si quidom, quum furere desierit, tutorem eme recte da(1) dixerlt, ua.

(2) et, inserta ¡ial.

(z) In testamento, inserta la Vulg. (4) ha!. Vuig.; dationein, el códice FL (5) ut iii legato, omítelas ifni.

8. EL MISMO;

Comentarios á ~no, libro

XXXIX.—¿Qué diremos, si fueran nietas? Se ha de ver si con la denominación de hijos se les haya dado tan,biiui á ellas tutores; y es más cierto, que se consideran dados también á ellas, si es que dijo descendientes; peno si hijos, no se comprenderán, porque de una manera se llama á los hijos, y de otra á los nietos. Pero si se los hubiere dado á los póstumos, estarán comprendidos tanto los hijos póstumos, como los demás descendientes.

7. Puto; Comentarios d Sabino, libro III.—

Los tutores no provienen del heredero, sino del testador, tan pronto como haya habido algún heredero; porque también el mismo heredero puede ser dado como tutor, y para después de la muerte del heredero puede darse válidamente tutor.

Comentarios á Sabino, Libro XXIV.

8.

ULPiANO;

9.

POMrOIrO;

—Se puede prohibir é en testamento, ó en codicilos, que el tutor nombrado sea tutor. § 1,—Pero si el tutor hubiere sido dado bajo condición, no será tutor faltando la condición. § 2.—Mas es licito dar tutor disde cierto tiempo, y hasta cierto tiempo, y bajo condición, y hasta que se cumpla una condición. § 3.—En el nombramiento de tutor, ¿se ha de atender acaso á Ja condición más lijera, ó á la última, como en el legado,—por ejemplo: «sea tutor Ticio, cuando pudiere; sea tutor Ticio, si la nave hubiere llegado de Asia—? Y con razón escribió Juliano en el libro vigésimo del Digesto, que se ha de atender á la última escritura.

Comentarios d Quinto Muio, Li-

bro 111.—Si nadie hubiere adido la herencia, no es válido nada de lo que se escribió en el testamento; pero si entre muchos la hubiere adido uno, son válidas desde luego las tutelas, y no se habrá de esperar a que todos adan la herencia. 10. U L PI A Iq o; Comentarios á Sabino, libro XXXVI—Si aún no hubiera sido adida la heren-

cia, de Jaque se espera el tutor, es más ciento que puede darse otro tutor, como si aún no lo hubiera, ni se esperase. § 1.—En las tutelas testamentarias nos atenemos á lo último, y si muchas veces se hubiera dado tutor, miramos á la última escritura. § 2.—Si el que tenla un hijo y un nieto habido de éste, hubiere dado tutor al nieto, tiene la duda de si en algún caso no sea útil el nombramiento, por ejemplo, si dijeras que el hijo murió viviendo el padre, y que le sucedió el nieto habido do él, viviendo el abuelo; y con más fundamento se ha de decir, que la tutela fué confirmada también por la ley Junia Vcleya; porque también Potnponio escribió en el libro décimo sexto comentando á Sabino, que era válido el nombramiento del tutor. Porque habiendo sido confirmado el testamento, consiguientemente también será válido el nombramiento de tutor escrito en este testamento, que es válido, esto es, cuando el nieto haya sido ó instituido heredero, ó nominalmente desheredado. § 3.—Si el loco fuese dado como tutor en el testamento, si lo fuese para cuando hubiere dejado (e) XVI ad Sabinum, ifni. (7) Taur.; luna, el códice Fi., Br.; lulia, la Vt'l.q.

VuIg.; Vellea, el códice Fi., ¡ial. ( (9) Ha!.; conftrmstum, el códice Fi. (10) i, e.—exhercd. Bit, omílenias giros en ¡ial.

DIGESTO.—LIBRO

tuin Próculus existbnat; quodsi datus sit puro, ne-

gat Proculus valere dationem; sed est venus, quod et Pomponius ait, recto videri datum, et tuno fore tutorem, quum sapere coeperit.

§ 4,—Servus aliejius ita dan tutor potest: «si uben e.nit, tutor esto». Quia irno et si puro clatus sit, videtur inesse haee conditio: «quum liben cnt». Potest autein quis et extraneo servo defendere ex hac causa fldeicommissariamlibertatern. Quid enim interest, suum servUm, an alienum tutorein Senpsenit, quum pupilli favore el publicae utilitatis (1) assumta libertas sit in persona eius, qui tutor ser¡ptus est Potest igitur et huie fideicommissaria libertas defendi, si voluntas apertissirne non rofragetur.

11. mme libro XXXVII. ad Sabiniurn,— Si quis

sub conditione, vel ex dio tutorem dederit, medio tempore alius tutor dandus est, quainvis legitiiniim tutorem pupillus habeat; sciendum est enim, quamdiu testamentaria tutela speratur, Iegitimam cessaie. § 1.—Et si semel ad testarnentariuni devoluta fuerit tutela, deinde excusatus sit tutor testamentarius, adhuc dicimus, in locum excusati (2) danduro, non ad legitimum tutorem redire tutelam. § 2,—Idem dicimus, et si fueril remotas, nam et hie idcirco abit, ut alias detur. § 3.—Quodsi tutor testamento datus decessenit, ad legitimuu tutela redit, quia hic Senatuseonsultuni cessat. § 4.—Plane si duo pluresve fuerint tutores testarnentaiii, in lociim chis, qui decessit, vel in civItate esse desilt, potenit dar¡ alius; ecterum si nullus supersit, vel in civitate sit, legitima tutela suecedit. 12. IDEM

libro XXXVIII. ad Sabinurn.-Certa-

rum rerum vol causarnm testamento tutor dan non potest, neo deductis rebus; 13. PoMpoNius libro XVII. ad Sabinum.— et datas fuenit, tota datio nihil valebit, 14.

MAECIANUS

libro II. Institutionum.— quia

personue, non re¡ vel causae datur. 15. ULPIANUS

libro XXXVIII. ad Sabinum. -Si

tamen tutor de.1 re¡ Africanae, ve¡ reí Syriatiest; hoc enim iure utimur. cae (3), atilís d 16.

IDEM

libro XXXIX. ad Sabinum.— Si quis

ita dedenit: «filEs meis tutorem do», 111 ea conditione est, ut 1am fluís, quam fihiabus dedisse videatur; fihioruin enim appellatione el fihiae continentur.

(1) gratia, insertan Hal. Vulç. (2) alium, imorta H&.

xxvi: TITULO U



231

de estar loco, opina Próculo, que válidamente fué nombrado tutor; mas si hubiera sido nombrado puramente, dice Próculo que no es válido el nombramiento; pero es más cierto lo que dice también Pomponio, que se considera que fijé nombrado válidamente, y que habrá de ser tutor cuando huhiere comenzado á estar cuerdo. § 4.—El esclavo ajeno puede ser nombrado tutor de este modo: «si fuere libre, sea tutor». Y antes bien, aún si hubiera sido nombrado puramente, se considera que hay inherente esta condición: «cuando fuere libre». Mas cualquiera puede defender aún para el esclavo ajeno en virtud de esta causa Ja libertad dada por fideicomiso. Porque ¿qué importa que haya nombrado tutor 4 su propio esclavo, ó al ajeno, cuando en favor del pupilo y de Ja utilidad pública se ha adquirido la libertad para la persona del que fué nombrado tutor? Así, pues, sepuede defender también para este la libertad dada por fideicomiso, si evidentisimamente no se opusiere Ja voluntad. 11.

EL MISMO;

Comentarios 4 Sabino, libro

XXX VIL—Si alguno hubiere dado tutor bajo con-

dición, ó desde cierto día, se ha de nombrar otro tutor para el tiempo intermedio, aunque el pupilo tenga tutor legitimo; porque se ha de saber, que no tiene lugar la legítima, mientras se espera la tutela testamentaria. § i.—Y si ya una vez se hubiere discernido la tutela al tutor testamentario, y después se hubiera excusado este tutor testamentario, aún decirnos que se ha de nombrar otro en lugar del excusado, no que vuelve la tutela al tutor legitimo. § 2.—Lo mismo decimos, también si hubiere sido removido, porque también este sale precisamente para que se nombre otro. § 3—Pero si hubiere fallecido el tutor nombrado en el testamento, la tutela vuelve al legitimo, porque en este caso deja de tener lugar el Senadoconsulto. § 4.—Pero si fueren dos ó más los tutores testamentarios, podrá nombrarse Otro en lugar del que falleció, ó dejó de tener la ciudadanía; mas si ninguno sobreviviera, ó no tuviese la ciudadanía, sucedo la tutela legítima. 12. Ei MISMo; Comentarios d Sabino, libro

XXX VIIT.—No se puede dar en testamento tutor para ciertos bienes ócausas, ni exceptuando bienes; 13. PoMPoNxo;

comentarios á Sabino, libro

XVII.—y si hubiere sido dado, no tendrá validez alguna el nombramiento,

14. MARCIANO; Instituta, libro 11.—porque se dá para la persona, no para una cosa ó causa. 15.

ULPIANO;

Comentarios 4 Sabino, libro

16.

EL MISMO;

Comentarios á Sabino, libro

XXXVIII.—Mas si se diese tutor para bienes que están en Africa, ó en Siria, el nombramiento es válido; porque de este derecho usamos.

XXXIX.—Si alguno lo hubiere dado así: «doy tu-

tor 4 mis hijos», está en el caso de que se considere que lo dió tanto 4 los hijos, como 4 las hijas; porque en la denominación de hijos se comprenden también las hijas. (3) Syriaeae, H. Vug.

232



DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO II

§ 1.—Si quis filio tutorem dederit, et plures fijos habeat, an omnibus flhiis dedisse videatur? Et de.hoc Poniponius .dubitat, magis autem est, ut omnibus dedisse videatur. § 2.—Si quis liberis tutores dedeiit vel fihiis, et habeat quosdarn apud hostes, etiarn ipsis dedisse videbitur, Sl 11011 aliad aperte probetur testatorem sensisse. § 3.—Si quis, quum ignoraret, se filiurn Titium habere, flliis tutores dederit, utrurn his solls dedisse videatur, quos in potestate scit, an el quoque, quem ignoravit se habere? Et magis est, ut huic dedisse non videatur, licet nomen liliorum admittit et ipsurn; sed quia de ipso non sensisset, dicendum cst, cessare 111 personam eius dationem. § 4.—Proinde et si certus fuit (1) tllium decessisse, qui supererat, idem erit dicendum; nec enim videtur ej dedisse, quem obiisse credebat. § 5.—Si postumis dederit tutores, hique vivo naseantur, un datio valeat? Et magis est, ut iitilis datio fiat, etiamsi vivo eo nascantur. 17. IDEM libro XXXV. ad Edictum.—Testamento datos tutores non esse cogondos satisdare mm saivam foro, certo certius est. Sed nihilominus, quum quis offert satisdatiouem, ut solus administret, audiendus est, ut Edicto cavetur. Sed recto Praetor etiam ceteris detulit hane conditionem, si et ipsi velint satisdare; nam et si ipsi parati sunt satisdare, non debent exciudi alterius oblatione, sed impleta videlicet ab omnibus satisdatione omnes gerent, ut, qui Contentus est magis satis accipere, quam gerere, securus esset (2).

§ 1.—Non omnimodo autem 15, .qui satisdet, praeferendus est. Quid enim, si suspecta persona sit, vel tuipis, cul tutela comrnitti nec cum satisdatione debeat? Vel quid, si mm multa fiagitia in tutela admisit, nonne magis repelli el reilci a tutela, quam solus administrare debeat? Nec satis non dantes temeie repelluntur, quia plerumque bene probati et ¡done¡ atque honesti tutores, etiamsi satis non dent, non debent reiici, quin lino nec lubendi simt satisdare. § 2. —Duplex igitur causae cognitio est, una ex persona elus, qui obtulerit satisdationem, quis et qualis est, alía eontutorum, quales sunt, num forte eius existimationis, \rel eius bonestatis sunt, ut non debeant hanc contumeliam satisdationis subire. 18.

CALLISTIiATtJS

libro III. Edicti monitorii.—

Quodsi plures satisdare parati sint, tune idonior praeferendus cnt, ut et tutorum persona (3) inter se, et fldeiussornm comparentur.

19. ULPIANUS Libro XXXV. ad Edictum.— Si nemo tutorum provocet ad satisdationem, sed cxi(1) certior Bit factu, ffi. 2) et—erit (en lugar de ut—essat), ¡Ial

§ 1.—Si alguno hubiere dado tutor al hijo, y tuviera varios hijos, se considerará que se lo dió fi todos los hijos? Y PomponEo duda sobre esto, pero es preferible que se considere que se lo dió fi todos. § 2.—Si alguno hubiere dado tutores fi sus descendientes, ó fi sus hijos, y tuviera algunos en poder de los enemigos, también se considerará que se los dió fi los mismos, si claramente no se probase que el testador entendió expresar otra cosa. § 3.—Si alguno, ignorando que tenía el hijo Tido, hubiere dado tutores fi sus hijos, ¿se considerará acaso que se los dió solo fi los que sabe que están en su potestad, ó también á aquel, que él no no sabia que lo tenla? Y es preferible que no se considere que se los dió fi éste, aunque el nombre de hijos lo comprende también á él; pero como no entendió referirse fi él, se ha de decir, que no es aplicable fi la persona de él el nombramiento. § 4.—Por lo cual, también si estuvo cierto de que habla fallecido un hijo, que sobrevivía, se habrá de decir lo mismo; porque no parece que los dió para aquel, que crela que habla muerta. § 5.—Si hubiere dado tutores para los póstumos, y nacieron estos en vida do él, ¿será válido el nombramiento? Y es más cierto que sea válido el nombramiento, aunque nazcan viviendo él. 17. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XXXV.—L; más que cierto, que los tutores nom-

brados en testamento ño han de ser obligados fi dar fianza de que habrán de quedar fi salvo los bienes. Pero no obstante, cuando alguno ofrece fianza para administrar él solo, ha de ser oído, como se dispone en el Edicto. Pero con razón aplicó el Pretor también fi tos demás esta condición, si también ellos quisieran dar fianza; porque si ellos están dispuestos fi dar fianza, no deben ser excluidos por el ofrecimiento del otro, sino que fi la verdad, prestada por todos la fianza, todos administrarán, de suerte que quedaria seguro el que se haya contentado más bien con recibir, fianza, que con administrar. § 1.—Mas no ha de ser cii absoluto preferido el que dé caución. Porque ¿qué se dirá, sifuera persona sospechosa, ó torpe, á la que ni aún con fianzase le deba encomendar la tutela? ¿O qué, si cometió ya muchos delitos en la tutela, no deberá ser repelido y rechazado de la tutela, más bien que administrar solo? Nitanupoco son repelidos inconsideradamente los que no dan fianza, porque las más de las veces los tutores probados como buenos, y los idóneos, y los honrados, aunque no dén fianza, no deben ser rechazados, ni fi ellos tampoco se les ha de mandar que den caución. § 2.—Hay, pues, un doble conocimiento de causa, uno respecto fi la persona del que hubiere ofrecido fianza, sobre quién y cómo es, otro respecto fi la de los cotutores, sobre cómo son, si es que acaso son de tal reputación ó de tul honradez, que no deban soportar esta afrenta de la fianza. 18. CALISTRATO; Del Edicto monitorio, Libro 111.—Pero si muchos estuvieran dispuestos á dar fianza, entonces habrá de ser preferido el más idóneo, de suerte que se comparen entre si las personas de los tutores y las de los fiadores. 19. ULPIANo;

Comentarios al Edicto, libro

XXXV.—Mas si ninguno de los tutores tratase de (5)

jarsoüse, Ifni.

DiGEST0—LIBflO xYi: TÍTULO II

sat quidani, qui tutor non est, desideretque (1), ut ant satisdent tutores, ant si non dent, parato sibi satisdare committant tutelam, non est audiendus; neque eniui ant extero cominittenda tutela est, ant testamento dati tutores contra ¡as satisdationi subiiciendi sunt. § 1.—Hoç Edietum de satisdatione ad tutores testamentarios pertinet. Sed et si ex inquisitione dati sin tutores, Marcellus ait, et ad hes pertinere Jioe Edictum, et id Oratione etiam Divoruni Fratrum significar¡; ideoque et illi clausulae sunt subiecti, ut, si ciii maior pars tutorum deeernat, is gerat, qucm maior pars eligat, quanivis verba Edieti ad testamentarios pertineant. § 2.—Testamento datus postumo tutor nonduin est tutor, nisi postumus edatur; datur tamen adversus eum substituto pupilli negotiorum gestoruin actio. Sed si partus editas fuerit, dejado hic tutor, priusquam quidquam gereret, remotus a tutela fuerit, et hic eadem actione tenebitur; si quid plane gessit post editum partum, de eo quoque, quod ante gessit, tutelae iudicio tenebitur, et omnis administratio in hac actione (2) veniet.



233

que se dé fianza, pero hubiera alguien, que no tutor, y que desease 6 que dén fianza los tutores, ó que si no la diesen le encomienden A él la tutela, estando dispuesto A dar fianza, no ha de ser oído; porque ni se ha de encomendar la tutela A un extraño, ni los tutores nombrados en testamento han de ser sujetados contra derecho A la prestación de fianza. § 1.—Este Edicto sobre la prestación de fianza se refiere A los tutores testamentarios. Pero aunque los tutores hayan sido nombrados en virtud de investigación, dice Marcelo, que también se refiere A ellos este Edicto, y que esto se expresa también en la Oración de los Divinos Hermanos; y por lo tanto, también ellos están sujetos A la cláusula de que si la mayoría de los tutores la dicernjese A alguno, la administre el que elija la niavoria, aunque las palabras del Edicto se refieran A los testamentarios. § 2.—El tutor dado por testamento á un póstumo no es tutor sino cuando nazca el póstumo; pero al sustituto del pupilo se le dA Contra él la acción de gestión de negocios. Pero si hubiere sido dado A luz el parto, y después hubiere sido removido de la tutela este tutor antes que administrase alguna cosa, también en este caso se obligará por la misma acción; mas si, A la verdad, administró alguna cosa después de dado A luz el parto, se obligará por la accióñ de tutela también por lo que administré antes, y se comprenderá enesta acción toda Ja administración..

PAULUS libro XXXVIII. ad Edictum.—Tu20. tor incertus dan non potest. § 1.—Testamento (3) quernlibet possumus tuto1cm dare, sive 18 Praetor, sive Consul sit, quia lex duodeeim tabularum id confirmat.

XXX VIII.—No se puede dar tutor incierto. § 1.—En testamento podemos dar como tutor A cualquiera, ya sea este Pretor, ya Cónsul, porque esto lo confirma la ley de las Doce Tablas.

21. IDEM libro VIII. Breviurn. —Testamento tutores hi darí possunt, cum quibus testamenti factio est,

21. EL nisio; Breves, libro VIII.—Pueden ser nombrados tutores en testamento aquellos con quienes hay testamentifacción.

ULPIANIJS (4) libro XLV. ad Edictum.—Si 22. quis tutorem dederit filio siio servum, quem putabat liberum esse, quum esset servus (b), is neque liber, neque tutor erit.

—Si alguno hubiere nombrado como tutor para su hijo á un esclavo, que él creía que era libre, siendo esclavo, este no será ni libre, ni tutor.

23. AFRICANUS libró VIII. Quaestionum. - Tutor ita recte non datar: iIli ant illi fihiis meis, utri eornm volet, Titius tutor esto»; quid enim dicemus, si Titius constituere nolit, utri ex fihiis tutor esse velit? § 1.—Ita autem recte tutor dabitur: »Titius si volet, iii filio meo tutor esto». IAVOLENtJS libro V. ex Cassio,— Si plures 24. tutores (6) sint, a Praetore curatorem pose¡ litis causa supervaeuum est, quia altero (7) auctore eum altero agi potest. 25. MODESTINUS libra IV. Pandectarum .—Dnobus pupihis tutor datus, etsi alterius tutela se excusare potest, quum res separatao sint, attainen alterius tutor manet.

26.

PAPINIANLTS libro

1V. Responsorum.—Iure

(1) RoL; desideraretque, el códice Fi.

(r) hane actionem, VOL

(3) Tutor incertus dan testamento non potest. Quemli-

i)et, Hal.

Tomo 11 -so

20.

PAULO;

Comentarios al

Edicto, Libro

22.

ULPIANO;

23.

ArRICANO; Cuestiones, libro VIII.—No se

24.

JAvoLJsNo; Doctrina de Caesio, libro V.—

Comentarios al Edicto, libro XLV.

dA debidamente tutor en esta forma: «sea Ticio tutor de este ó de aquel de mis hijos, del que de ellos quiera»; porque, ¿qué diremos, si Ticio no quisiese manifestar de cuál de los hijos quiera ser tutor? § 1.—Pero en esta forma se nombrará válidamente tutor: «Si Ticio quisiera, sea tutor de aquel hijo mío>. Si fuesen muchos los tutores, es supérfiuo que por causa de litigio se pida curador al Pretor, porque con la autoridad de uno se puede ejercitar contra el otro la acción.

M0DESTIN0; Pandectas, Libro IV.—El que 25. fué nombrado tutor de dos pupilos, aunque puede excusarse de la tutela de uno, cuando los bienes estén separados, permanece, sin embargo, siendo tutor del otro.

26.

PAPI NI A NO;

Respuestas, Libro ]V.—Por

(4) Idem, Hi. (5) quuin eset servus, amuelas Hal. (6) %tI, insertan Hal. Vuig.

(1') tutore, inserto Jial. Vulg.

231



DIGESTO.—LIBRO XXVI TÍTULO 11

nostro tutela cornmuniuni liberorum matri testamento patris frustra mandatur; ncc si provinciae Praeses iniperitia lapsus patris voluntatern sequendam decrevcrit successor oms sententiam, quam le-es nostrae non admittunt, recto seqiietur. § 1.— Honoris causa tutor datus non vidotur, queni pater a ceteris tutoribu, quibus negotia geronda mandavit, rationes aceipere voluit. § 2.—Propter litem inoffieiosi testamenti ordinandam exheredato filio, cuí ( 1 ) tutorem pater dabit, eundem a Praetore confirman oportet; eveutus iudicatae re¡ dectarabit (2), utrum ex testamento patris an ex decreto Praetoris auctoritatem aeceperit. 27.

TRYPHONINUS

libro XIV. Disputationum.—

Idem fiet, si intestatum decessisse patreni pupilli nomine defendatur, falsmve testamentum nomine pup liii dicatur, et si patruus extet, legitimus tutor futurus ab Intestato, quia tutorem habenti tutor dan non potest; nam cornmodius ipse, qui seriptura continetur, a Praetore dabitur, ut sino ullo litis praciudicio iustus tutor auctor pupillo ad eam litem fiat. § 1.—Qunm autem ipse patruus, quem tutorem legitimum sibi dic ebat pupillus esse, subioctum filiurn crirninaretur, et ad se legitimam hereditatem pertinore contenderet, alium tutorem petendam Julianus rcspondit. 28. PAPINIANUS libro IV. Responsorum..—Qui tutelam testamento mandatam excusationis Euro suscipere nolult, ab his quoque legatis summovendus cnt, quae fihiis eius relieta sluit, modo si legata fui non affectione propnia, sed in honorem patris meruerunt.

§ 1.—Verbis fideicommissi manumissus, non juro tutor testamento datur; post libertatern itaqae redditam ex voluntate testatonis ad tutelam vocatur. § 2.—Impuheri liberto patrolius frustra tutorem dabit, sed voluntatem eius, si fides inquisitionis congruat, Praetor sequetur. IDEM libro XV. Itesponsorurn.-.--Ex senten29. tia Senatusconsulti Liboniani tutor non cnt, qui so (3) testamento pupilo tutorem scripsit. Quum autem patris voluntas hoc ipsum manu sua declarantis ambigua non esset, eum, quamvis affl tutores essent, euratorem dandum respondi, ncc admittendam excusationem, quam iure publico habebat, quoniain promisissc videbatur (4, nec ut suspectum removeri.

PAULUS libro VI. Quaestiorsum. (5)—Duo 30. Sunt Titii, pater et flilus, datus est tutor Titius, ncc apparet, de quo sensit testator; quaero, quid sit iuris? Respondit: is datus est, quoui dure se testa(1) qmm el Huí. (2) Taur.; declaravlt, (3) la, inserta Hal.

el códice FI.

nuestro derecho inútilmente se encomienda cii testamento fi la madre la tutela de los hijos comunes; y si el presidente de la provincia hubiere decretado, inducido fi error por impericia, que se cumpla la voluntad del padre, con razón no se atendrá su sucesor fi sentencia de aquel, que nuestras leyes no admiten. § 1.—No se considera que fué nombrado tutor honorario aquel que el padre quiso que recibiera las cuentas de los demás tutores, fi quienes encomendó la administración de los negocios. § 2.—Por causa del litigio do testamento inoficioso que haya de incoarse, habiendo sido desheredado el hijo, para quien el padre dió tutor, debe ser confirmado este por el Pretor; el resultad6 de la cosa juzgada declarará, si haya recibido su autoridad del testamento del pudre, ó de decreto del Pretor. TRIFONINO; Disputas, libro XIV.—Lo mis27. mo se hará, si fi nombre del hijo se defendiese que el padre murió intestado, ó si á nombre del pupilo se dijese que es falso el testamento, y si hubiese tio paterno, que hubiera de ser tutor legitimo abintestato1 porque no se le puede dar tutor al que tiene tutor; porque más convenientemente será nombrado por el Pretor el mismo que está expresado en el testamento, para que sin prejuicio alguno del litigio preste en aquel pleito su autoridad al pupilo el tutor legal. § 1.—Mas cuando el tio paterno, que el pupilo decía que era su tutor legitimo, acusase al hijo de ser supuesto, y sostuviese que fi él le pertenece la herencia legítima, respondió Juliano, que debo pedirse otro tutor. 28. PAPINIANo; Respuestas. libro IV.—El que por derecho de excusa no quiso aceptar la tutela que se le encomendó en un testamento, habrá de ser repelido también de aquellos legados, que se dejaron fi sus hijos, silos hijos no merecieron los legados por afecto propio, sino en consideración fi su padre. § 1.—El manumitido en virtud de palabras de un fideicomiso no es nombrado legalmente tutor en el testamento; y así, después que se le ha dado la libertad es llamado fi la tutela por la voluntad del testador. § 2.—Inútilmente nombrará el patrono tutor para su liberto impúbero, pero el Pretor se atendrá á la voluntad de aquel, si fuera conveniente el resultado de la información. 29.

EL

husMo; Respuestas, libro XV.—Por dis-

posición del Senadoconsulto Libouiano no será tutor el que á si mismo se escribió en un testamento tutor de un pupilo. Mas cuando no fuese dudosa la voluntad del padre, que de su propia mano declara esto mismo, respondí que él ha de ser dado como curador, aunque hubiese otros tutores, y que no se le ha de admitir la excusa, que por derecho público tenla, porque se consideraba que prometió, y que no es removido como sospechoso. 30. Puro; Cuestiones, libro VI—Hay dos Ticios, padre é hijo, fué nombrado tutor Ticio, y no aparece de quién entendió hablar el testador; pregunto, ¿cuál sea el derecho? Respondió: fué nom-

(e, quouiain—videbatur, omltedas otros en Hal. (5) Vane los Frcqm. VuUe.

)i. 227.

DIGnSTO.—LIBRO XXVI: T±TULO III



2,351

tor sensit; si Id non apparet, non ius defieit, sed probatio, igitur neuter est tutor.

brado aquel que el testador entendió nombrar; y si esto no aparece, no falta el derecho, sino la prueba, y por consiguiente, ninguno de los dos es tutor.

31. SCAEVOLA libro IV. Quaestionum.—Si pater exheredatae fihiae tutores dederit, et testarndntum eius ruptum dicatur nato postumo, commodissirnurn est, eosdem tutores pupillae dan ad petendum intestati heieditateni.

31. SCVOLA; Cuestiones, libro IV.—Si el padre hubiere dado tutores fi su hija desheredada, y se dijera que se rompió su testamento habiendo nacido un póstumo, es lo más conveniente que se le dén fi la pupila los mismos tutores para pedir la herencia del intestado.

82.

PAIJLUS

libro IX. Bespon.sorum.—Quaero,

an non eiusdem civitatis cives testamento quis tutores dare possit? Paulus respondit, posse.

§ 1.—Idem Paijius respondit, eum quoque, qui propter rerum notitiam tutor datns est, penado ¡ti omnibus et administrationis, et accessionis jure conveniri posse, atque CeterOS tutores, qui e.odeni testamento dati sunt. § 2.—Lucius Titius heredes instituit fijos snos pupiliaris actatis, ilsque tutores his verbis dedit: «fihiis meis tutores sunto Caius Maevius et Lucius Eros;» ciii Eroti libertatem non dedit, fuit autem 'Eptoj intra viginti quinque anuos aetatis; quaero, an possit libeitatem sibi vindicare? Paulus respondit, quoniam placet, eum, qui a domino tutor datus est, libertateni quoque rneruisse videri, eum quoque, de quo quaeritur, in eadern causa habendum, et liberum quidem ab adita hereditate esse, tutela autem post Jegitimam netatem Onerari.

33. IAv0LENUS libro VIII. ex Poserioribus Labeonis.—Tutoi-jbus ita datis: Lucium Titium tuto-

rem do; si is non vivit, tum Caium Piautiurn tutorerndo», (1) Titius vixerat, et tutelam gesserat, deinde mortuus erat; Trebathis negat, ad Plautiuni pertinere tutelam, Labeo contra, Proeulus, quod Labeo; ego Trebatii sententiam probo, quia fila verba ad mortis tenipus referuntu.r.

PAULO; Respuestas, Libro 11.—Pregunto, 32. ¿podría uno nombrar en su testamento como tutores fi los que no son ciudadanos de la misma ciudad? Paulo respondió, que podía. § 1.—El mismo Paulo respondió, que también el que por su conocimiento de las cosas fité nombrado tutor, puede ser demandado respecto fi todo por derecho de administración y de accesión, lo mismo que los demás tutores que fueron nombrados en el mismo testamento. § 2.—Lucio Ticio instituyó herederos fi sus hijos, de edad púpilar, y les dió tutores con estas palabras: «sean Cayo Mevio y Lucio Eros tutores de mis hijos; al cual Eros, que se hallaba dentro de los veinticinco años, no le dió la libertad; pregunto, ¿podría reivindicar para el la libertad? Paulo respondió, que como se halla establecido que se considera que el que fué nombrado tutor por su se.for mereció también la libertad, ha de ser considerado en la misma condición también este, de que se trata, y que es ciertamente libre desde que haya sido adida la herencia, pero que recibe la carga de la tutela después de haber llegado fi la edad legal.

83. JAVOLENO; Doctrina de las Obras póstumas de Labeon, Libro VIIL—Habiéndose dado tutores en esta forma: cdoy por tutor fi Lucio Ticio; si este no vive, entonces doy por tutor fi Cayo Plancio, Ticio habla vivido, y habla administrado la tutela, y después murió; Trebacio dice, que la tutela no pertenece fi Plaucio, Labeon lo contrario, y Próculo lo mismo que Labeon; yo apruebo la opinión de Trebacio, porque aquellas palabras se refieren al tiempo de la muerte,

codicillis ideo alios (2) tutores dare signiflcasset, quoniarn testamento datos quosdam defunctos, aut excusationem habere posse coniperisset, an nihilominus qui eorum viverent, nec excusati essent, tutores permanerent? Respondit, nihil propon¡, cur non permanerent.

34. SCÉVOLA; Digesto, Libro 1.—Cuando en codicilos hubiese uno significado que daba otros tutores por esto, porque habla sabido que algunos de los dados en el testamento hablan fallecido, 6 podían tener excusa, ¿permanecerían, no obstante, siendo tutores los que de ellos viviesen y no se hubiesen excusado? Respondió, que nada se proponía para que no permanecieran siéndolo.

TIT. III

TITULO III

DE COMPIRMANDO TUTORE VEL CIJRATORE

DE LA CONFIRMACIÓN DEL TUTOR 6 DEL CURADOR

[Cf. Cod. Y. 29.1

[Viese Cid. V. 29.1

24.

SCAEVOLA

Libro X. Digestorum. - Quum

1. MODESTINUS libro VI. Excusationum. - ' Iva (8) IEpi C('5 IsW1VcO. t)Vatvcev intTP61wV Tap

Jwssv, 9a4a xcsl napl ¶oém axc.

[Ut s.s de confirmandis tntoribus (4) reiinquamus indiscussum(5),paucaet de itis scrutemur.](6) (1) (2) (3) (4)

LuCiu, insertan Hot. Vulg. se, inserta HeI. Según conjetura Br.; t1t bi, el c*dice .5?. queerentes, inserte Hat.

1. M0DESTIN0; De las Excusas, libro VI.—Para

que no dejemos sin discutir lo relativo á la confirmación de los tutores, investiguemos también respecto fi ello algunas pocas cosas.

(5) iudiscu8nm ornitela Bat.

(6) Esta versión Latina de este párrafo y La de los siguientes es la de La Vulgata.

286



DIGESTO.—LIBRO XXVI: Tf't'uLO HL

§ 1.—Eal UVE1otó.tev p36i %& ot; ¿pv, d7ttp07tO, COC OCL Xd P' " dXPV, iwu &pv. IIotp Táp oioç, j -AMI 5V ¶p61ov typv, áXEL éV AJOUGíM, ¿)pM5 bibWULV GOV o!ç cpó»trv 'E&v ocov, 6 jr XX' dv tp, dXó-pó , tm bosVaL, 010Y

7cpóontrJv, dv

v-

o6v, oiov ?twcp ut4

€udLX3 TCOV 7rPOLTILÍTMV, lv un&xWm rcv (1) 6 potov7 enratora (2), c 6,rE v5 dvr8v ávp05a8-m dv. t coii xoi lgg'JCIOCI a OUVEX(6POCV, X v yvt6.tv [§ l.—Sunt quidarn dati recte tutores secundum festamenta, id est, el a quibus oportet, et quibus oportel, el quomodo oportet, el ubi oportet. Pater enim fihiis, vel nepotibus, quos hab el in potestate, recte dat tutorem, sed in teamento. Si autem fucrit persona ladis, quae non potest clare, velut mater, ant patronus, aul extraneus quis, ant persosia, cui non potest dan, velut si pater (3) filio non existenui in potestate, aul filias dederit (4), aut si dixenit: precor te euram habere rernrn*, aut in codicillis non con /drmalis dederit tutorem, aut curatorem, tunc quod de/dcit, repteri a consular¡ potestate constituliones concesserunt, et secundum mentem con /lrmani tutores.] § 2.—Kcc d&v jidv xcip fj 6 bFbw%63q, pmcLpq i 7exaZaTOV toXuxpuyove dXX ?ii ceróv rn0t div d MOJ t.ç, Tó-Ca ,toXnpuov€t c6 póouxov, Si d-tLv

[ 2.— El siquidern pater fuenil, qui dedenil tu. torem, amplius nihil ui plwrimum inquinit, qui praeest, sed simpliciter eum con/lrrnat; si aulem alias quis dedenit, tunc inquinil personam, si apta sil.] § 3.—Et eitvat et, o36d (ncó nUTPbQ 8pl3.r3i o6cm itó TOS )y u1Ltvou.

%oupciwp %x& ce, dXX& bOJEE1 1to-r 5m-

()

{ 3.— Hoc amplius seire opontet, quod eurator testamento neque a paire recte datur, sed datum assuetu?n est confirviari ab so, quipraeest.] 2. NEItATIUS libro 111. Regularam, (6) - Mulier liberis non recte testamento tutorem dat; sed si dederit, decreto Praetoris vel Proconsulis ex inqTtisitione confirinabitur, nec satisdabit pupillo rem saivam fore.

§ 1.—Sed etsi cm-ator a matie testamento datus sit fihiis eius, decreto confirmatur ex inquisitione. 3. TULIANUS libro XXI. (1) Digestorum.— Qui a patre tutor seriptus est ant non justo testamento, ant non ut lege praecipiebatur, confirmandus est ad tutlam gerendam perinde, ac si ex testamento tutor esset, id est, ut satisdatio ei rernittatur.

§ 1.—Hay tutores que son debidamente dados en conformidad á los testamentos, esto es, por quienes corresponde, á quienes corresponde, como corresponde, y donde corresponde. Porque el padre da derechamente tutor fi los hijos, ó á los nietos, que tiene en su potestad, pero en 8U testamento. Mas si la persona fuere tal, que no puede

darlo, como la madre, ó el patrono, ó aIgIll extra-

ño, ó persona fi la que no se le puede dar, como si el padre se lo hubiere dado fi hijo que no estuviese bajo su potestad, ó fi su hija, ó si hubiere dicho: «te ruego que tengas cuidado de los bienes», ó hubiere dado el tutor, ó el curador, en codicilos no confirmados, en este caso concedieron las constituciones que se supla por la Potestad consular lo que falta, y que sean confirmados tos tutores con arreglo fi la intención del testador.

§ 2.—Y si verdaderamente hubiere sido el padre el que hubiere dado tutor, el presidente no investiga fi lo sumo nada más, sino que simplemente lo confirma; pero silo hubiere dado otro cualquiera, entonces inquiere si es apta la persona.

§ 3.—Conviene saber además esto, que en testamento no se dá correctamente curador ni aún por el padre, pero que es costumbre que el nombrado sea confirmado por el presidente.

2. NEnACJ0; Reglas, libro 111.—La mujer no da correctamente tutor en su testamento a sus hijos; pero si se lo hubiere dado, será confirmado por decreto del Pretor ó del Procónsul en virtud de información, y no dará caución al pupilo de que quedaran a salvo sus bienes. § 1.—Pero aunque por la madre se haya dado en su testamento curador fi sus hijos, es confirmado por decreto en virtud de información. 3.

JULIANO;

Digesto, libro XXL—El que fuó

nombrado tutor por el padre, ó en testamento no legal, 6 no coino se preceptuaba en la ley, ha de set- confirmado para administrar la tutela lo mismo que si fuese tutor en virtud de testamento, esto es, de suerte que se le dispense la caución.

4. PAULUS libro singular¡ de exeusationibus tutelarum.—Si patronus, vel quivis extraneus impuberi, quem heredem instituerit, tutorem dedent, et extra ea uiliiI in bonis habeat pupillus, IIOU male dicetur, iudiciuni eius sequendum esse, qui et personam cius, quem tutorem esse voluerit, no.

hubiere dado tutor al impúbero, que hubiere instituido heredero, y fuera de estos no tuviera el pupilo otros bienes, no estará mal que se diga que se ha de seguir la voluntad de aquel, que conoció á

491 códice EL, Br. (1) Tawr.; (2) 2ur. aegúe COntCCiÓS del Códice EL; CrTPATOPA, ¿CI escritura original, Br. (3) si pater, ola ifni. (4) dedertt, omítela ¡Tal.

(5) ¿faZ. omite el texto griego de todos ¿o» pdr?afoe de este rraqrneno de Mode»tino (e) mcmbranarurn, ¡IaL. (7) XX., HaL

4. Psut.o; De ¿as excusas de las tutelas, libro único.—Si el patrono, ó un extraño cualquiera,

DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO IU

verit, et impuberem ita dilexit, ut eum heredem institue.ret.

la persona del que quiso que fuese tutor, y que de tal modo amó al impúbero, que lo instituyó heredero.

5. PÁPINIANTJS libro XI. Qu.ae.stionum.— Tutores a patruo testamento datos iussit Praetor magitratus confirmare; hi eautionem quoque accipere dehuerunt, nec volniitas eius, qui tutorem dare non potuit, uegligentiam magistratuuni excusat. I)enique Praetor non ante decretum interponere potest, quarn por inquisitionem idoneis pronuntiatis. Unde sequitur, ut. si tutelae tempore solvendo non fuerunt, in id, quod de bonis eoruin serari non possit, contra magistratus actio decernatur.

5 P.iniuio; Cuestiones-, libro XL.—El Pretor mandó que los magistrados confirmen los tutores dados en testamento por el tío paterno; ellos debieron recibir también caución, y la voluntad del que no pudo (lar tutor no excusa la negligencia de los magistrados. Finalmente, el Pretor no puede interponer su decreto, antes que mediante información hayan sido declarados ingénuos. De donde se sigue. que si al tiempo de la tutela no fueron solventes, se dé acción contra los niagistradospor lo que de los bienes de aquellos no se pueda recobrar.

ben (1) pater tutorem, ant puberi (2) euratorem dederit, citra inquisitionern Praetor cos confirmare debebit.

6. Inms libro V. Re.sponsorum.— Si filio inipu-

6. EL niasio; Respuestas-, libro V.—Si el padre hubiere dado tutor al hijo impúbero, ó curador al púbero, el Pretor deberá confirmarlos sin información.

7. JiTERMOGENJANUS libro II. iuris Epitomarum (3).---Naturali filio, cui nihil relietum est, tu-

7. HERMOGENJANO; Epitome del Derecho, libro H.—Al hijo natura.!, fi quien nada se le dejó, in-

tor frustra datur a patre, nec sine inquisitione confirmatur. § 1.—Si quaeratur, an ex inquisitione recte datus sit tutor, quatuor haec consideranda sunt: an hic dederit. qui daro potuit, et ille aeceperit, ciii fuerat dandus, et ja datur, cuius dandi facultas erat, et pro tribunal¡ decretum interpositum.

útilmente se le dá tutor por el padre, y no es confirmado sin información. § 1.—Si se investigase si en virtud de información haya sido bien dado un tutor, se han de considerar estas cuatro cosas: silo haya dado el que pudo darlo, silo haya recibido aquel fi quien se le habla de dar, si se dá aquel que habla facultad de dar, y si se interpuso decreto ante tribunal.

libro XIV. (4) Dixputationum.

S. TRwoNINo; Disputas, libro XIV.—Al confirmar el tutor debe investigar esto el Pretor, si haya persistido la voluntad del padre. Lo que es fácil, si cii tiempo próximo fi la muerte hubiere nombrado el padre los tutores, no con arreglo á derecho, ó los curadores; porque si algunos años antes, como en el tiempo intermedio pudieron disminuirse los bienes del tutor dado por el padre no con arreglo fi derecho, ó como se haya manifestado la improbidad de sus costumbres, antes oculta ó ignorada, ó como se hayan producido enemistades contra el padre,

8.

TRYPHONINTLTS

—Tu confirmando tutore hoc Praetor inquirere debet, an duraverit patnis voluntas. Quod in fadili est, si proximo mortis tempore tutores non jure ve] curatores scripserit pater; nam si ante anuos, ut spatio medio potuerit facultatum dati non jure tutonis a patre fieri deminutio, vel morum ante celata vel ignorata emersit iniprobitas, ant inimieitiae cum patre exarserunt,

9. PAULUS

libro singulari de cognitionibus—

9.

PAULO;

De las Jurisdicciones, libro único.

vel eum fisco aliquem contractnm daninosum mi- —ó como hayan hecho con el fisco algún contrato seuissent (b), perjudicial, 10.

libro XIV. Di spuiationurn.—

10. TuiroNiNo; Disputas, libro. XIV.—el Pretor atiende fi la utilidad de los pupilos, no á la escritura del testamento ó de los codicilos; porque el Pretor debe atenerse fi la voluntad del padre de esta suerte, si verdaderamente no ignoré lo mismo que el Pretor tiene averiguado respecto al tutor. Finalmente, ¿qué se dirá, si respecto de aquel, que el padre nombró no con arreglo fi derecho en su testamento ó en codicilos, escribió después que no quería que fuese tutor? A la verdad, el Pretor no se atiene fi la primera voluntad, de la que se apartó el padre.

libro XX. Digestorum.—Avia (6)

11. Sciivoi; Digesto, libro XX.—La abuela dió curador fi los nietos, habiéndole dejado fi él un fideicomiso; se preguntó, ¿dbberfi ser compelido el curador fi administrar? Respondió, que ciertarnen-

TRYPHONINIJS

utilitatern pupilloruni Praetor sequitur, non ser!pturam testamenti vel codieillorum; nam patris voluntatem Pi-actor ita accipere debet, si non fuit ignarus scilicet eoruni, quae ipsa Praetor de tutore comperta habet. Quid denique, si postea de eo, quem pinten testamento codiciflisve non iure dedit, scripsit, tutorem esse nolle? Nempe non sequitur primam voluntatem Praetor, a qua pater disce.ssit.

11. SCAEYOLA

nepotibus curatorem dedit fldeicomrnisso ci relieto; quaesitum est, ami administrare curator compelli debeat? Respondit, curatorem quidern non (1) JId.; puberi, el códice Fi. (2) HaL.; impuberi, el códice F. (5) IV. luris I1r.0!1(PV, Jlcil.

4) VH..Hai.

(5) miscuisset, ¡Ial. (a) Quklam (en lugar de Avia), 4t Ynig; testamento,

insertan HaZ. Vulg.

23$



DIGESTO. —LIBRO XXVI: TtTLIIÁI IV

cose, sed quum aliquid ci tetauicnto datuiu esset, teneri eum ex fideiconimisso, 01 11011 curam susciperet, nisi Id, quod ci datum esset, noliet petere, aut reddere esset paratus. § l.—Item quaesitum est, art lote curator sallo dare nepotibus debeat? Respondil, quasi curatoreni non dehere, sed quurn fideicommissum ab eo peti posset, flde.icomrnissi nomine satisdare debere.

te no era curador, pero que habiéndosele dado fi él alguna cosa en el testamento, está él obligado en virtud del fideicomiso, si no se encargase de la curatela, salvo si no quisiera pedir lo que se le hubiese dado, ó estuviese dispuesto fi devolverlo. § 1. —También se preguntó, ¿deberá este curador dar caución fi los nietos? Respondió, que como curador no debla, pero que corno se le podría pedir el fideicomiso, debe dar caución por razón del fideicomiso.

TIT. IV

TITULO IV

DE LEGITIMIS TUTORIBIJO

DE LOS TUTORES LEGÍTIMOS

[Of. C'od. V. 80.1

[V&8e 054. V. 801

1. ULPL&NU5 libro XIV. ad Sabinum.—Legitimae tutelae lege duodecim tabularum agnatis delatae sunt, el consanguineis, item patrouis, Id est his, qui ad legitirnam hereditatein admitll possint. Hoc summa providentia, ul, qui sperarent hane successionem, iideni tuerentur bona, no dilapidarentur.

1. ULPIANO; Comentarios á Sabino, Libro XIV. —Por la ley de las Doce Tablas fueron deferidas las tutelas legitimas á los agnados, y fi los consanguíneos, y también fi los patronos, esto es, fi aquellos que puedan ser admitidos fi La herencia legitima. Esto, por suma previsión, para que los mismos que esperen esta sucesión cuiden de que no se dilapiden los bienes. § 1.—A veces se halla la herencia en una parte, y en otra la tutela, por ejemplo, si hubiera una consanguínea del pupilo; porque la herencia pertece ciertamente fi la agnada, pero la tutela al agnado. Lo mismo respecto á los libertinos, si hubiera patrona, y un hijo del patrono; porque el hijo del patrono obtendrá la tu tela, y la patrona la herencia, y lo mismo será, si hubiera una bija del, patrono y un nieto. § 2.-8i el hermano estuviera en poder de los enemigos, no se defiere la tutela al agnado de grado inferior; porque tampoco si el patrono estuviera en poder de los enemigos se defiere la tutela al hijo del patrono, sino que interinamente se dá por el Pretor. § 3. —Mas unas voces también se defiere la tutela sin la herencia, y otras, la herencia sin la tutela, como en el caso del que se ocultó, habiéndosele rogado que manumitiese un esclavo suyo. Porque el Divino Pto contestó en general por rescripto fi Aurelio Basso, que él no tenía el derecho de patrono, en estos términos: A la verdad, castiguese el subterfugio de los que quieran frustrar la libertad dejada por fideicomiso, de modo que no adquieran el derecho de patrono sobre el que no quieren que sea libre.» Lo mismo será, si fi la hija le hubiera sido asignado el liberto, pues la tutela quedará en los hermanos, corno observa Marcelo, pero la herencia legítima pertenecerá fi la hermana.

§ 1.—Interdum alibí est hereditas, alibí tutela, Utputa Si oit consanguínea pupillo; nam heieditas quidem ad agnatain pectinet, tutela nutem ad agnatuui. Item in libertinis, si Bit patrona, et patroni fihius; nam tutelam patroni fihius, hereditatem patrona obtinebit, tantundeinque erit, et si oit patroni filia et nepos. § 2.—Si apud hostes oit frater, inferioris gradus agnato tutela non defertur; nam el si patronus apud hostes Bit, patroni filio InIcia non defert nr, sed interim a Praetore datur. § 3.—Jnterdum autem etiam sine hereditate tutela defertur, intedum hereditas sine tutela, ulputa in co, qui latitavit, quum servum suurn rogatus csset rnanurnittere. Nam gencraliter Divas Plus rescripsit Aurelio Basso, lito patroni eum non ha'ocre, his verbis:ria otros en eZ nismo.

(2 tutor, otros en

(5) quas ex ua etlam adintrdstratlone coeretur, HM.



253

si negó que en su poder hubiera dinero, y eh Pretor falló contra él, deberá pagar los legítimos, 6 si fué moroso para el depósito, y el Pretor le impuso los legales. Pero también estará obligado á los legales, si, negando que en su poder hubiera alguna cantidad, impuso á los pupilos la necesidad de recibir con los intereses legales dinero en mútuo para levantar sus propias cargas; y lo mismo, si de los deudores cobré los legales. En los demás casos pagará, conforme á la costumbre de la provincia, intereses ó del cinco, 6 del cuatro por ciento, ú otros menores, si algunos son frecuentes en la provincia. § 11.—Lo intereses no se les exijen desde luego á los tutores, sino habiendo mediado el espacio de dos meses para cobrar y para colocar el dinero; y esto es lo que se suele observar en el juicio de tutela. Cuyo espacio ó dilación de tiempo no debe concederse á los que aplicaron á sus propios usos los dineros de tos impúberos ó de los adolescentes. § 12.—Si el tutor ó el curador hubiere retenido para sus propios usos los intereses percibidos, conviene que pague intereses de los mismos; porque poco importa que haya convertido en sus propios usos, ó el capital del pupilo, ó los intereses. § 13.—Del dinero que Iflibo en caja pagarán intereses también los herederos del curador, por tanto tiempo cuanto no hubieren reclamado que se nombre curador en lugar del difunto. § 14.—Si por su contutor fuese condenado un tutor, se pregunta si haya de ser condenado también en los intereses. Y se halla establecido, como en muchos Rescriptos se contiene, y dice Papiniano en el libro duodécimo de sus Cuestiones, que ha de ser condenado también en los intereses, si fué moroso en acusarlo de sospechoso; y ciertamente ha de ser obligado á pagar solamente aquellos intereses á que también es obligado por razón de su administración. § 15.—Se ha de saber, que el tutor, aún después de terminado su cargo, debe los intereses hasta el día en que restituye la tutela. 8. [7.

H. 9. V.J

EL MISMO',

Comentarios al Edic-

to, libro XXIII.—Si ejercitara la acción de tutela

aquel cuya tutela fue administrada, se ha de decir, que á veces se ha de esperar el vencimiento del dinero prestado, si acaso el tutor hubiere prestado á nombre del pupilo dinero, cuyo día para exigirlo aún no ha llegado; á la verdad, en lo que al dinero atañe, es esto verdadero solamente si pudo y debió prestarlo, pero si no debe prestarlo, no se esperará.

9 [8. H. jo. V.] EL MISMO; comentarios al Edicto, libro XXX VI.—Siempre que el tutor dá á

interés dinero del pupilo, se ha de hacer la estipulación en esta forma; porque debe estipular 6 el pupilo, ó un esclavo del pupilo. Pero si ni el pupilo fuere de tal edad, que pueda estipular, ni tuviere esclavo, entonces, el mismo tutor, 6 el que estuviere bajo su potestad; en cuyo caso, escribió muchisimas veces Juliano, se ha de dar al pupilo la acción útil. Pero también si el pupilo estuviera ausente. de ningún modo se ha de dudar que el tutor debe estipular en su propio nombre. § 1.—Si un padre de familia le hubiere dado á su hijo por tutor á aquel por quien salió fiador, conviene al cargo del tutor, que cuando hubiere (4) debuii, Has. (5) stlpnletur, inlerta ¿a V4g.

254



DIOESTO,—LIBRO XXV! TITULO VII

bitum solvat; et ideo eessante eo, si pupillus suae tutelae factus solverit ex causa fidelussoria, non solum mandati, sed etiam tutelae agere poterit; hoe enim el imputa.tur, cur pro Be non solverit. Quodsi ¡u diem debitor fult lete tutor, qutbusdam videtur, non venire ja tutelae iudicium, si modo is dies post tutelam finitam supervenit. Quodsi dies adhuc durante tutela venit, putant omnimodo devolvi in tutelae iudicium. Ego et hoc, et superius ita verum puto, si facultatibus labi tutor coapit, ceterum si idoneus tutor fuit, nihil venire iii tutelac iudicio (1). Nec quisquam putet, rniilum eftectum hoc habere; namque si quis dixerit, la tutelae iudiciurn devolví, et privilegio locus est, et fideinesores tenebuntur, si rem salvam fore cantum est.

§ 2.—Item si temporal¡ actione fuit obligatus tutor, dicenduin est, locum cese (2) tutelae indicio, ut perpetua actio sit. § 3.—Et geucratiter, quod adversus aliuni praestare debuit pupilo ano, Id adversus se quoque praestare debet, fortassis et plus; adversus ellos enim experiri sine actione non potuit, adversus se potult. § 4.—Sed si sub usuris gravioribus patri pupilli pecuniam debuit, quam sint pupilares, videndum est, en el aliquid imputetur? Et si quidem solvit, nihil est, quod ej imputetur, potuit enim solvere, nec onerare se LIsuriS; si vero non solvlt, usuras c.ogendus est agnoscere, quas a se exigere debult. § 5.—Sicut autem solvere tutor, quod debet, ita et exigere, quod sibi debetur (3), potest, si crediter fult patris pupilli; nam et sibi solvere potest, si modo fuit pecunia, unde solvat, et si usuree fuerunt graviores, qua.e ej debebantur, relevabitur jis pupillus, quia tutor se potuit liberare, sicut allis quoque solvere et potuit, et debuit. § 6.—Nec utique necesse habet, si conveniatur, per iudicem solvere 4), idcircoque si mala causa pupillaris est, denuntlare (5) sibi verum debet. Denique Imperator Antoninus eum paIre etiam honoraria eos imputare pupillo prohibuit, si supervacaneam litem instituissent, quunr conveilirentur a vero creditore; nec enim probibentur tutores bonam fidem agnoscere. § 7.-14on tantum autem sibi solvere tutor, veram etlam sibi creditam peeuniam seribere potest, UI Marcellus libro octavo Digestorum scripsit; seque mutua pecunia poterit obligare sibi mutuam proscribendo (6). § 8.—Constat eum, qui ad augmentum datar, utputa ad bona materna, quae postea accesserunt, val ad quid aliud augmentum, administrare bona prístina non solera. Si autem suspectum facere priorem tutorem supersedit, val salle ab eo exigere, plectetur. § 9.—Per contrarium autem, qui datus ecl simpliciter tutor pupillo vol curator, si quid poslea (1) ¡udlcluin, Hai. (2) (u, insarta Hal. (5) a pupilo, i n serta HaL (4) tueri enim debet caus&m puplili, si fusta eet neer-

•a Hal.

transcurrido el vencimiento del dinero, pague la deuda al acreedor; y por esto, al cesar él, si el pupilo, hecho duefio de su propia tutela, hubiere pagado por causa de la fianza, podrá ejercitar no solamente la acción de mandato, sino también la de tutela; pues se le imputa esto, por qué no pagó por si mismo. Mas Si este tutor fué un deudor á término, les parece fi algunos, que no se comprende la deuda en la acción de la tutela, si aquel término llegó después de finida la tutela. Pero si llegó el vencimiento durando todavía la tutela, opinan que de todos modos es comprendida en la acción de la tutela. Yo considero que esto y lo anterior es verdad de este modo, si el tutor comenzó A carecer de bienes, pero que si el tutor fué idóneo, no se comprende nada en la acción de la tutela. Y no crea alguien, que esto no tenga efecto alguno; porque si alguien dijere, que se comprende en la acción de la tutele, hA lugar al privilegio, y estarán obligados los fiadores, si se dió caución de que quedarían A salvo los bienes. § 2.—Asimismo, si el tutor estuvo obligado por acción temporal, se ha de decir, que há lugar fi la acción dala tutela, para que la acción sea pérpctna. § 3.—Y en general, lo que por su pupilo debió hacer contra otro, debe hacerlo también contra si mismo, y acaso más; porque contra los otros no pudo proceder sin acción, y pudo contra si mismo. § 4.—Pero si debió dinero al padre del pupilo con intereses mayores de lo que son los pupilares, se ha de ver si se le imputará alo.una cosa. Y si verdaderamente pagó, no hay naa que se le impute, porque pudo pagar, y no gravarse con los intereses; pero si no pagó, ha de ser obligado A pagar los intereses, que debió cobrar de si mismo. § 5.—Mas así como el tutor puede pagar lo que debe, as¡ también puede exigir lo que A él se le debe, si fué acreedor del padre del pupilo; porque puede pagarse también A si mismo, si hubo dinero con que se pague, y si fueren mayores los intereses que se le deblan, será relevado de ellos el pupilo, porque el tutor pudo liberarse A si mismo, así como pudo y debió pagar también A otros. § 6.—Y no tiene ciertamente necesidad, si fuera demandado, de pagar por medio del juez, y por esto, si es mala la causa del pupilo, debe confesar la verdad. Finalmente, el Emperador Antonino prohibió, juntamente con su padre, que también le pusieran en cuenta al pupilo los honorarios, si hubiesen promovido un litigio inútil, cuando fuesen demandados por un acreedor verdadero; porque no se les prohibe fi los tutores que reconozcan la buena fé. § 7.—Mas no solo puede pagarse A si mismo el tutor, sino que también puede anotar el dinero que se le haya prestado, según escribió Marcelo en el libro octavo de su Digesto; y podrá obligarse por dinero dado en múluo, anotando el que se le dió en mútuo. § 8.—Es sabido, que el que se nombra para el aumento, por ejemplo, para los bienes maternos que después correspondieron, ó para otro aumento cualquiera, no suele administrar los primitivos bienes. Paro si omitió acusar de sospechoso al primer tutor, ó exigirle fianza, será castigado. § 9.—Mas por el contrario, el que fué nombrado simplemente tutor del pupilo, ó curador, si algún

(5) denuntiarl, gal. (6) praescrlbendo, HaL; perecribendo, conjeture Br.

DIGESTO.—LIBRO xxvi: TÍTULO VII

augmenti accefBerit, periculo tenetur, quamvis soleat ad augmentum dan curator; qnae res non facit, ut ipsa augmenta non pertineant ad curarn pniorum (1), ad quos omnis utilitas pupilloruni debet pertinere. Sive igitur datus est, communieatur perienlum cúrn prionibus, sive datus non est, ten etur administrationis necessitate is, qui antea erat datus.

aumento hubiere correspondido después, se hace respons*ble fi la pérdida, aunque se suela dar curador para el aumento; lo cual no hace que los mismos aumentos no correspondan fi la curatela de los primeros, fi los cuales debe corresponder toda utilidad de los pupilos. As¡, pues, si fué nombrado, la responsabilidad se le hace común con los primeros, y si no fué nombrado, se obliga por la necesidad de la administración el que antes habla sido nombrado.

10. [9. H. 11. V.] IDEM Libro XLIX. ad Edictum.—Generaliter, quotiescunque non fit nomine pupihi, quod qüivis paterfamilias idoneus facit, non videtur defendi; sive igitur solutionem, sive iudicium, sive stipulationem detrectat, defendi non

10. [O. E. 11. V.] EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro XLIX.—Y en general,siempre que

videtur.

11. [10. H. 12. V.] IDEM libro XXXIII. ad Edi-

etum.— Circa pupillum, cuius tutor servas erat pronuntiatus, Divas Pius rescripsit, in rebus, quas ex pecunia pupilhi servus comparar erat, dom mum non poase uti praerogativa deductionis; quod et in curatore observandum est.

12.[11. H 13. y.] PAULUS libro XXXVIII. ad Edictum.—Q'uum plures tutelam gerunt, nulhi eoruni in contutorem actio pupilli nomine datar.

no se hace en nombre del pupilo lo que hace cualquier padre do familia idóneo, no se considera que se le defiende; así, pues, si desatiende un pago, 6 un juicio, ó una estipulación, no se considera que se le defiende.

11. [10. H. 12. V.] EL MISMO; comentarios al Edicto, Libro XXXIII.—Respecto ah pupilo, cuyo

tutor habla sido declarado esclavo, respondió por rescripto el Divino Pío, que, en cuanto fi las cosas que el esclavo habla comprado con dinero del pupilo, no podía usar su señor de la prerogativa de la deducción; lo que se ha de observar también respecto al curador.

12. [11. H. 13. V.] PAULO; Comentarios al Edicto, Libro XXXVIII.—Cuando muchos administran

§ 4.—Si tutor pecuuiam pupilarem credere non potuit, quod non erat, eni erederet, pupilo vacabit.

la tuJela, fi ninguno de ellos se le dá acción contra el contutor fi nombre delpupilo. § 1.—Las cosas que de buena fé so hicieron por el tutor, se consideran válidas también en virtud de Rescriptos de Trajano y de Adriano; y por esto no puede reivindicar el pupilo una cosa legitimamente vendida por el tutor, porque también les es inútil fi los pupilos que no se respete ha administración de los mismos, pues nadie, fi Ja verdad, les compraría; y no importa que el tutor fuere, 6 no, solvente, pues si la cosa se hubiera hecho de buena fé, se habrá de respetar, y si de mala fé, no será válida la enajenación. § 2.—Es demasiado, que en consideracibnfi la estimación del pupilo le sea licito al tutor gastar de los bienes de aquel lo que muy honrosamente no hubiese de haber gastado de los suyos propios. § 8.—Como quiera que el tutor se nombra no solamente para los bienes, sino también para las costumbres del pupilo, fijará en primer lugar las retribuciones para los preceptores, no las más pequeñas que pudiere, sino con arreglo fi las facultades del patrimonio, y fi la dignidad del nacimiento, prestará alimentos fi los esclavos y fi los libertos, y fi veces también á extrailos, si esto conviniere al pupilo, y enviará los regalos de solemnidades fi los ascendientes y fi los cognados; pero no dará dote fi la hija nacida de otro padre, aunque de otro modo no haya podido esta casarse, porque aún cuando honestamente, se hace sin embargo por liberalidad, la cual se ha reservar ah arbitrio del pupilo. § 4.—Si el tutor no pudo dar fi préstamo el dinero del pupilo, porque no habla fi quien se lo prestase, estará ocioso fi cargo del pupilo.

13. [12. H. 14. V. ] GAIUS Libro XII. (5) ad Edictum provinciale.— Tutor secundum dignita-

18. [12. H. 14. V.] GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro 111.—El tutor debe apreciar,

§ 1.—Quac bona fide a tutore gesta sant, rata habentur etiam ex Rescriptis Trafani et Hadriani; et ideo papillas rem a tutore legitime distractam vindicare non potest, nam et mutile est pupillis, si administratio eorum non servatur, nemine scihicet emente; neo interest, tutor solvendo fuenit, nec ne, quum, si bona fide res gesta sit, servanda sit, si mala fide, alienatio non valeat (2).

§ 2.—Nimium eat, licere tutor¡ respecta existimationis pupilli erogare ex bonis eius, quod ex suis non honestissime fuisset erogatu.rus. § 3.—Quum tutor non rebus duntaxat, sed etiam moribus pupiUl praeponatur, inprimi.s mercedes praeceptoribus, non quas mínimas potorit, sed pro facultate patrimonii, pro dignitate natalium constituet, alimenta servís libertisque, nonnunquam etiam exteris (3), si hoc pupillo expediet, praestabit, solemnia manera parentibus cognatisque mittet; sed non dabit dotem sorori (4) alío patre natas, otiamsi aliter ea nubere non potuit, nam etsi honeste, ex hiberalitate tamen fit, quae servanda arbitrio pupilli est.

(1) tuorum, inserta la Vuiij. (s) HaL; nlet el Códice n. (5) extranels, Ral.

4)

insertan Hal la Vuig. Z.

uI.

256



DIGEITO.-LIBR() Xlvi: TITULO VIL

tem facultatesque pupilli modum servorum aestimare debet, qui circa eum futuri sant. § 1.-Non cst audiendus tutor, quum dicat, ideo cessasse pupillarem pecuniam (1), quod idonea nomina non inveniret, si arguatur, eo tempore suam pecuniam bene collocasse. § 2.-la solvendis legatis et fideieom'nissis at tendere dobet tutor, no ciii non debitum solvat; nec nuptiale munus matri pupilhi, ve¡ sorori mittere. (2). Aliad est, si matri forte, aut sorori pupilli tutor ea, quae ad victum necesearia sant, praestiterit quum semet ipsa sustinere non pos8it; nam ratum Id habendum cst; ncc enini eadem causa est cine, quod in eam rem irnpeditur, et quod munoris legatorumve nomine erogatur.

14. [18. H. 15. y.] PMJrus libro VIII. Bre-

vium-Etiam contutoris factum imputatur collegae, si potuit et debuit suspectuin facere; interdum et si debnit satis petere, nam 8i idoneus subito lapsus est, nihil eollegae imputan potest.

15. (14. H. 16.

y.] IDEM

libro H. &ntcnlia-

rum.-Si tutor constitutus, quos invenerit debitores, non convenerit, nc por hoc miaus ¡done¡ efficiantur, vol intra sex primos menees pupillares pecunias non coilocaverit, ipse in debitam pecuniam ci la usuras cias pecunine, quani non foeneravit, convenitur.

16.[15. H.

17.

V.]

IDEM

libro VI. ad Sabinum.

-Qu.um quaeritur iudicio tutelae, qune nomina a tutore facta agnoscere pupillus debeat, Marce.11 as putabat, si tutor penunlam pupilli mutuam dedisset, et suo nomine stipulatus esset posse die¡, nomina integra pupillo salva esse, deperdita et male contracta ad tutorem pertinere; sed venus se putare (8), posee tutorem eam conditionern adolesoenti deforre, ut id, quod gessisset tutor in contraheudis nominibus, aut ja totum agnosceret, aut a loto rece.d.eret (4), ita ut peninde essct, nc si tutor sibi negotium gessissct. Idem est, ci si puplili nomine credidisset.

17.[16. H. 18. V.] POMPONIUS libro XVIL ad Sabinum.-Qui luesus cst ab co, qui ¡us iubendi

habet, tutelam gerere, si cessasset, ex quo iussus est, indeninem pupihlum praestare debebil, non ex que tutor cese eocpit. 18.[17. H. 19. V.] ItTMANUS libro XXI. Digestorum.-Qui tutor negotia pupilli gessit, quamvis in nulla re auctor pupillo fucrit, quin tutelae indicio teneatur, dubitari non oportet; quid cuini prohibet, ita patrimoniflm pupilli compositum ess0, ni nihil gerere neceese sit, in quo tutoris auctoritas iutcrponi debeal? § 1.-Ex duobue tutoribus, si eum altero. adam fuerit, alter non ilberabitur. (1) collocari, inserte ¿a Vulg. () dobet, adiciona 1fI1.

según la dignidad yias facultades del pupilo, el número de esclavos que han de estar fi su servicio. § 1.-No ha de ser oído el tutor, cuando diga que estuvo ocioso el dinero del pupilo porque no encontró empleo conveniente, si se prueba que en aquel tiempo colocó bien su propio dinero. § 2.-Al pagar los legados ylos fideicomisos, debe atender el tutor II. flO pagar 4 alguien el que no se le deba; y fi no enviar 5. la madre de¡ pupilo, ó fi su hermana, regalo nupcial. Otra cosa es, si el tutor hubiere suministrado acaso fi la madre, ó fi ha hermana del pupilo, lo que es necesario para el sustento, cuando ella no pudiera mantenerse por si misma; porque esto se ha de tener por válido; pues no está en el mismo caso lo que se gasta en esto, y lo que se gasta por razón de regalo, 6 de legados.

14. [18. H. 15. y.] PAur.o; Breves, libro VIII.

-También un hecho del contutor se] e imputa fi su colega, si pudo 6 debió acusarlo de sospechoso; fi veces también si debió pedir fianza, porque si quien era idóneo quedó súbitamente sin bienes, nada puede imputarse fi su colega. 15. [14. H. 18. y.] EL MISMO; Sentencias, libro 11.-Si el que fué nombrado tutor no hubiere de-

mandado fi los deudores que hubiere hallado, y por esto se hicieran menos abonados, 6 si dentro de los seis primeros meses no hubiere colocado el dinero del pupilo, él mismo es demandado por el dinero que se debla, y por los intereses del dinero, que no presté fi interés.

16. (15. H. 17. V.] EL MISMO; Comentarios á Sabino, V1.-Preguntándose respecto fi la acción

de tutela qué préstamos hechos por el tutor deba reconocer el pupilo, opinaba Marcelo, que si el tutor hubiese dado en mútuo el dinero del pupilo, y hubiese estipulado en su propio nombre, podía de circe, que los créditos íntegros le quedan fi salvo al pupilo, y que los perdidos y los mal contratados pertenecen al tutor; pero que él creta más verdadero, que podEn el tutor ponerle al adolescente esta condición, 6 que reconociera en su totalidad lo que el tutor hubiese hecho al contratar los créditos, 6 que de todo ello se apartase, para que fuese lo mismo que si el tutor hubiese hecho para si mismo el negocio. Lo mismo es, también si hubiese prestado en nombre del pupilo.

17. [16. H. 18. V.] P0MP0NI0; Comentarios d Sabino, libro XVII.-Aquel fi quien se le mandó, por quien tiene derecho de mandarle, que administrase la tutela, si no lo hubiese hecho, deberá responder de indemnidad al pupilo desde que se le mandó, no desde que comenzó fi ser tutor. 18. [17.

H. 19. y,]

JULIANO;

Digesto, libro XXI.

-El tutor que administró los negocios de un pupilo, aunque en ninguna cosa le hubiere prestado al pupilo su autoridad, no debe dudarse que está obligado por la acción de la tutela; porque ¿qué ¡nipide, que el patrimonio del pupilo esté compuesto de modo que no sea necesario hacer nada en que deba interponerse la autoridad del tutor? § 1.-De dos tutores, si se hubiere ejercitado acción contra uno, el otro no quedará libre. (5) osee putarini (en lugar de se putero), Hal. (4) HaS.; agnoscere-recedere, el códice FI.

DIGESTO.-LIBRO XXVI: TÍTULO VII 19, [18. II. 20. Y.] ULPIANUS libro L (1) Re

ponsorurn.-Actus sui rationem coneuratori () redderc non esse compellenduro, sed nisi cum eo administrationem communicet, ant si non ex fide euram gerat, suspectum postular¡ posse. 20. [19. H. 21. V.] Itne libro Y. de offlcio Froconsulis.-Tutor vel enrator, cuins iniusta appellatio pronuntiata cnt, cuiusve excusatio recepta non sit, ex quo accedere administrationem debuit, enit obligatus. 21. 120. H. 22. V.] MARCELLUS librosingular¡ Responsorum.-Lnehis Titius Cainm Seium fihium-

familias testamento filio suo tutorem dedit; Calus Seius sciente et consentiente patre tutelam administravit quacro, an defuncto Calo Seio actio tutelae adversus patrem chis, et in quantum com-. petat? Mareellus iespondit, secundum ca, quae proposita essent, actione de peculio, et de in rem verso patrcm teneri, nec multum vidri in hoc casu facere patnis scicntiam et consensum ad obligandum eum in solidum, nisi forte contutore vel alio que vol ente eum facere saspectum, intercessit, et quasi in se periculum recepit.

22. [21. H. 23. Vj PAIJLUS libro III. ad Ecuctum. - Tutor ad utilitateni pupilli et novare, et

rem in iudichim deducere potest. Donationes antem ab co faetae pupillo non nocent.

23. 122. H. 24. V.] ULPIÁNuS libro IX. ad Edictum.-Vulgo observatur, nc tutor caveat, ra-

tam rem pupillum habiturum, quia (3) rem in iudieium deduit. Quid tamen, si dubitetur, an tutor sit, vel an duret tutor, vel an gestus illi commissus eh? Acqtrum est, adversarium non decipi. Idem .et in curatore est, ut lulianus scripsit.

24. 123. H. 25. V.] PAULUS libro IX. ad Edi-

ctum.-Decreto Piactoris actor constitui periculo tutoris solet, quotiesque (4) aut diffusa negotia sint, aut dignitas, ve¡ actas, ant valetudo tutoris id postulet; si tamen nondum fari pupilius potest, ut precuratorem facere possit, aut absens sit, tunc actor necessario constituendus est.

§ 1.-Si duobus simul tutela gerenda permissa est vel a parente, vel a contutoribus, ud a magistratibus, benigne accipiendum est, etiam un¡ agero permissum quia duo simul agere non pos. suiit.

25. [24. H. 28. y.) ULPIANUS libro XIII. ad Edicturn.-Si minoris (5) actum fuerit eum tutoni-

bus, assistentibus curatonibus, et pupillus ob hoc egerit cum curatoribus, et ci sint condemnati in id, quod sua iutererat, minoris tutores culpa eomm condemnatos non esse, RU restitutio adversus tutores esset? Et Papinianne Responsorum (6) libro secundo ait, nihilominus posse restitui, et ideirco (1) II., Ha. 2) tutornm coi,tutori (en lugar de concur&tori), HaL 3) quum (en lugar de quin), la Vutg. TOMO TI -53



257

19. [18. H. 20. V.] ULPIANO; Respuestas, libro 1. -No ha de ser uno compelido á dar á su con-

tutor cuenta de su propia administración, pelo si no hiciese en común con él la administración, 6 si no administrase eoii fidelidad la curatela, puede ser acusado de sospechoso.

20. 119. H. 21. Y.] EL MISMO; Del cargo de Procónsul, libro V.-El tutor ó el curador, cuya ape-

lación hubiere sido declarada injusta, ó cuya excusa no haya sido admitida, estará obligado desde que debió encargarse de la administración. 21. [20. H. 22. V.] MAXCELO; Respuestas, libro

único. -Lucio Ticio nombró en su testamento tutor de su hijo t Cayo Seyo, hijo de familia; Cayo Seyo administré la tutela sabiéndolo y consintiéndolo su padre; pregunto, ¿muerto Cayo Seyo, competerá contra su padre la acción de la tutela, y por cuánto? Marcelo respondió, que, según lo que se habla expuesto, el padre estaba obligado por la acción de peculio, y por la de lo que se convirtió en provecho de la cosa, y que no parece que en este caso importen mucho el conocimiento y el consentimiento del padre para obligarle solidariamente, si acaso no intervino cuando el contuton ü otro cualquiera quena acusar á aquel de sospechoso, y en cierto modo asumió para bl el riesgo. 22. [21. Y. 23. V.] PAULO; Comentarios al Edic-

to, libro 111.-En utilidad del pupilo puede hacer novación el tutor, y llevar una cosa á juicio. Mas las donaciones hechas por él, no le perjudican al pupilo.

23. [22. H. 24. V.] Urpiauo; Comentarios al

Edicto, libro IX.-Ordinariamente se observa, que el tutor no presta caución de que el pupilo ratificará el negocio, porque lleva á juicio el negocio. ¿Pero qué se dirá, si se dudase si es tutor, 6 si permaneciese siendo tutor, 6 si la administración se le hubiera encomendado á él? Es justo que el adversario no sea engañado. Lo mismo es también en cuanto al curador, como escribió Juliano.

24. [23. H. 25. V.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro IX.-Por decreto del Pretor se suele nombrar un agente á riesgo del tutor, siempre que ó los negocios estén esparcidos, ó lo requiera la dignidad, ó la edad, ó la salud del tutor; pero si el pupilo no puede hablar todavia, para que pueda nombrar procurador, 6 si estuviera ausente, en este caso se ha de nombrar por necesidad un agente. § 1.-Si por el ascendiente, 6 por los contutores, ó por los magistrados, se permitió conjuntamente dos que administrasen la tutela, se ha de entender por benignidad, que también se le permitió á uno solo actuar, porque dos no pueden actuar al mismo tiempo. 25.'[24. H. 26. V.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XIII. -Si con asistencia de los curado-

res se hubiere ejercitado acción contra los tutores por menos de lo debido, y por esto el pupilo ejercitáre acción contra los curadores, y hubieran sido condenados á su favor en lo'que le importaba que por culpa de ellos no hubieran sido condenados en menos los tutores, ¿cesará la restitución contra los (1) quoties, HaZ.; quotiecnnque, la Vulg. (5) nomine, inserta in Vutg. (5) Quaestlonum, la Vulg.

258



DIGESPO.-LIBRO

xxvi: TITULO VII

curatores, si nondum iudicatum fccorunt, posse provocantes por exooptionem doli consequi, ut lis mandeutur adversus tutores actiones. Quid tarnen, si mm fecerunt iudicatum curatores? Proderit hoc tutor ibus, quoniam nihil minoi'i abest, qui do praoda magis, quam de damno .sollieitus est, nisi forte mandare actiones paratus Bit curatoribus.

tutores? Y dice Papiniano en el libro segundo de sus Respuestas, que sin embargo puede ser restituido, y que por esto los euradores, si aun no cumplimentaron lo juzgado, pueden, apelando, conseguir por la excepción de dolo, que á ellos se les cedan las acciones contra los tutores. ¿Pero qué diremos, si los curadores ejecutaron ya lo juzgado? Que esto aprovechará á los tutores, porque nada le falta al menor, el cual se preocupa más bien de ganancia, que de daño, á no ser que acaso esté dispuesto á ceder sus acciones á los curadores.

libro XXIV. ad

28. [25. H. 27. V.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXIV.-Aun durante la administra-

26. [25. H. 27. V.]

PAULUS

Edicturn.-(Cum) curatore et protutore (1) etiam manente administraUono agi potest.

27. [28. H. 28 V.] IDuÍ libro VIL ad PLauLium.-Tutor, qui tutelam gerit, quantum ad providentiam pupillarem dórnini toco haber! debet. 28. [27. H. 29. y.] MARCnLLTJS Libro VIIL Digsstorum.-Tutor pro pupillo in iudicium vocatus solemniter cavit; si inter moras puer ad pubertatem pervenit non est cogendus accipere itidieium. § 1.-Tutor, qni post pubertatem pupilli ncgotiorum elus admillistratiorle abstiauit, usuras praostare non debet, ex quo obtulit pccuniam. Quia etiam iustius mihi videtur, eim, por quern non stetit, quominus conventus restitueret tutelam, ad praestatiouem usuraruni non compelí.- Ulpianus notat: non sufficit obtulisse, nisi et deposuit obsignatam tuto in loco-,

29. [28. H. 30. y.] IDEM libro VIII. (2) Digestorum.- maximeque lieredeni tutoris; nata poriuiquuni est, eLun, en! forte post vigiuti anuos, vel amplius in mentein venit, tnlelam reposcere, atiam. usuras postulare.

30. [29. H. 81. V.] mmi libro XXI. Digesto-

i'inu.-Tutoris praecipuum est officium, nc ludefensuta pupillum relinquat.

31. [30. H. 32. V.] MODESTINIJS libro L Excusationum (3) -tDivi Severus et Antoninus Augu-

sU Sergio luliano, Forma, qua singuli tutores, prout quisque gessit tutelam, flOnnunquam in solidum tenontur, duntaxat intra pubertatis tempora locurn habet, non etiam si post pubertatem administraverint».

32. 131. H. 33. V.] IDEu libro VI, (4) Responsorum. -(5) Sine herede tutor deccssit; quaero,

an curator pupillo datus, quam noque inventaria, neque aun instrumenta a fideiussore tutoris exhibeantur, possit eundeni fldeinssorem convenire ex stipulatioue, quanti pupilli interesl2 Modestinus respondit, in id, quod tutor conveniri potUlt, fideiussorem quoquo convenir¡ posse § 1.-Modestinus respondit, damnum, si quod (G) accidit co, quia cautiones soluti vectigalis iuven(1) pro tutore, t1o2. (1) 1., Hel. (3) VIL. xavEXc, Ha¿. (4) 111.1 Hal,

ción se puede ejercitar acción contra el curador y el protutor.

27. [26. H. 28.

V.] EL MISMO;

Comentarios á

Plancio, libro VII.-El tutor, que administra la tutela, debo ser considerado en el lugar de dueño en cuanto 4 proveer respecto al pupilo.

28. [27. H. 29. V.] MARCELO; Digesto, Libro

VIII.-El tutor llamado 4 juicio en lugar del pupilo, dió caución solemnemente; si durante 1a8 dilaciones llegó el pupilo 4 la pubertad, no ha de ser obligado 4 aceptar el juicio. § 1.-El tutor, que después de la pubertad del pupilo se abstuvo de la administración de los negocios de este, no debe pagar intereses desde que ofreció el dinero. Antes bien, me parece más justo, que aquel en quien no consistió que, habiendo sido demandado, no restituyese la tutela, no sea compelido 4 la prestación de intereses.-.-Ulpiano observa: no basta que lo haya ofrecido, si también no lo deposité sellado en lugar seguro-,

29. [28. H. 30. y.] EL mismo; Digesto, libro

VIII.-y singularmente, el heredero del tutor; porque es muy injusto, que aquel, 4 quien le ocurrió la idea de pedir cuentas de la tutela acaso después de veinte años, ó más, reclame también intereses.

30. [29. H. 31. V.] EL

MISMO;

Digesto, libro

XXI.-Es principal deber del tutor no dejar indefenso al pupilo.

31. [30. H. 32. V.]

MODESTINO; Excusas,

libro

I.-. q4n la e.scriturts or iginal;

TOMO 11-55

negotium ei per

puede obligarse el pupilo 8 favor de él, ya si le Ojera dinero en mútuo, ya si de él estipulara. Po tampoco cuando siendo solo uno tutor le hubie,e dado al pupilo dinero en mútuo, ó de él estipulase, estará obligado al tutor; pero se obligará i,. turalmente, en cuanto se hizo más rico, porque respondió por rescripto el Divino Pb, que se ha de dar acción contra el pupilo no solo al tutor, sino á cualquiera, por cuanto se hizo más rico. § 1.—El pupilo no se obliga vendiendo sin la autoridad del tutor, pero tampoco comprando, sino por cuanto se hizo más rico. § 2.—Igualmente, el mismo tutor no puede desempeñar el papel de comprador, ni de vendedor. Pero si tuviera un contutor, cuya autoridad basta, sin duda alguna puede comprar; mas si de mala fé se interpusiere la compra, no será de ningún valor, y por lo tanto no puede usucapir; pero si ha. biendo llegado á su edad hubiere aprobado la ven ta, es válido el contrato. § 3.—Pero también si hubiere comprado una cosa del pupilo por persona interpuesta, se halla en el caso de que la compra sea de ningún valor, porque se considera que no hizo el negocio de buena fé; y asi se respondió por rescriptó por el Divino Severo y Antonino. § 4.—Mas si él mismo compró ciertamente en público, pero dió otro nombre, no de mala fé, sino simplemente, como suelen otros más honrados que no consienten que sus nombres se inscriban en los instrumentos, es válida la compra; peros¡ astutamente, será lo mismo que si hubiese comprado por persona interpuesta. § 5.—Pero también si vendiese un acreedor del pupilo, podrá igualmente comprar de buena fé. § 6.—Si hubiere comprado el hijo del tutor, ú otra cualquier persona sujeta á su potestad, será igual que si él mismo hubiese comprado. 6. PoMPoNIo;

Comentarios á Sabino, libro XVII.

—Se halla establecido, que los tutores, 8 quienes no se les hubiese conferido la administración, compran bien al pupilo, como extraños. 7. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XL. —Lo que decimos, que el tutor no puede prestar su autoridad para negocio propio, es verdad, siempre que por si mismo ó por personas sujetas 8 él se adquiere para él la estipulación; poro la interposición de su autoridad no prohibe que, como se ha dicho, un negocio se haga 8 su favor por sus consecuencias. § 1.—Si hubiera dos estipulantes, y el uno estipulase del pupilo con mi autoridad, y el otro con la autoridad del otro tutor, se ha de decir, que es válida la estipulación, pero en este caso, si bastase la autoridad de un solo tutor; mas si no bastase, Be habrá de decir que es inútil la estipulación. § 2.—Si fueran tutores el padre, y el hijo que estaba bajo su potestad, y el padre hubiera estipulado con la autoridad del hijo, la estipulación no será de valor alguno, por esto, porque el hijo no puede prestar su autoridad para cosa del padre. 8. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, Libro XLVI1I.—También si se hiciera con el pupilo un contrato condicional, debe prestar puramente su autoridad el tutor; porque la autoridad no Be ha de interponer condicionalmente, sino puramente, para que se confirme el contrato condicional. consequentias, ut dictum est, gen, nihil prohibet ancioritas, corrección del códice FL, Br.

2'14



DIOESTO.—LIBRO XIVE: TÍTULO VILI

9. G.uus libro XII. (1) ad Edictum provinciale.—Obligari ex omni contractu pupiflus sine tutoris auctoritate non potest, acquirere autem sibi stipulando et per traditionern accipiendo etiam sine tutorEs auctoritate potest; Sed credendo ob1i gare sibi non potest, quia sine tutoris auctoritate nihil alienare potest. § 1.—Ex hoc autem, quod pupillus nullam sine tutoris auctoritate alienare potest, apparet, neo manumittere eum sine tutoris anetoritate pos86. Hoc amplius, lieet tutoris auctoritate manumittat, debet e lego Aelia Sentia apud consilium causam probare. § 2.—Pupillus ex omnibus causi8 solvendo sine tutoris auctoritate nihil agiL, quia uullum dom!nium transferre potest; si Lamen creditor bona fide peeuniam pupilli eonsumserit, liberabitur pupillus. § 3.— Hereditatem adire pupillus sine tutoris auctoritate non potest, quamvis lucrosa sEt, ncc ullum habeat damnum. § 4.—Nec ex Senatusconsulto Trebelliano bereditatem recipere pupillus sine tutoris auctoritate potest. § 5.—Tutor statim in ipso negotio praesens debeL auctor flor¡, post teinpus vero, aut por episto1am interposita cius auctoritas nihil agit. § 6.—Etiamsi non exaudiat tutoris auctonitatem le, qui cum pupilo contrahit, scriptis tarnen hoc approbetur, recto negotium geritur, veluti si absenti pupillo per epistolam 'rendam aliquid ant locern, et is tutoris auctoritate consentiat. 10. PAULUS Libro XXIV. ad Edictum.—Tutor, qui por valetudinem, vel absentiam, ve] akam iustam causam auctor fieri non potuit, non tenetur.

11. GAXUS libro XV. (2) ad Edictum provinciaLe.—Si ad pupillum aut furiosum bonorum posees. sEo pertincat, expediendarum rerum gratia et in agnoscenda, et in repudianda bonorum possessionc voluutatem tutoris curatorisque epectari debere placuit, qni scilicet, si quid eorum contra cornmodum (3) pupllli furiosive feeerint, tutelae curationisve ludido tenebuntur. 12.

9. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Libro XII.—El pupilo no puede obligarse por nin-

gún contrato sin la autoridad del tutor, pero puede adquirir estipulando para si y recibiendo mediante entrega aún sin la autoridad del tutor; pero prestando no puede obligar fi otro fi su favor, porque no puede enajenar nada sin la autoridad del tutor. § 1.—Mas de que el pupilo no puede enajenar cosa alguna sin la autoridad del tutor, resulta claro que tampoco puede manumitir sin la autoridad del tutor. Aun más, aunque manumita con la autoridad del tutor, debe en virtud de la ley Elia Sen. cia probar la causa ante el consejo. § 2.—El pupilo, pagando por una causa, cualquiera que sea, sin la autoridad del tutor, no hace nada, porque no puede transferir dominio alguno; poro si el acreedor hubiere consumido de buena fé el dinero del pupilo, el pupilo quedará libre. § 3.—El pupilo no puede adir una herencia sin la autoridad del tutor, aunque sea lucrativa, y no tenga perjuicio alguno. § 4.—Tampoco, por virtud del Senadoconsulto Trebeliallo, puede recibir el pupilo una herencia sin la autoridad del tutor. § 5.—El tutor debe prestar inmediatamente su autoridad hallándose presente al mismo negocio, pero interpuesta su autoridad después de tiempo, ó por carta, no hace cosa alguna. § 6.—Aunque no oiga la autorización del tutor el que contrata con el pupilo, siempre que se apruebe por escrito, se hace válidamente un ncgo. cío, como si fi un pupilo ausente le vendiese yo, 6 le diese en arrendamiento, alguna cosa por carta, y él consilitiera con la autoridad del tutor. 10. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXIV. —El tutor que por enfermedad, ó por ausencia, 6 por otra justa causa no pudo prestar su autoridad, no se obliga. 11. GAYo; Comentarios al Edicto provincial, li-

bro XV.—Se determinó, que si al pupilo ó al loco le perteneciera la posesión de bienes, para la expedición de los negocios, as! para admitir, como para repudiar Ja posesión de bienes, deba esperarse la voluntad del tutor y del curador, quienes, fi la verdad, si hubieren hecho alguna cosa de estas contra la conveniencia del pupilo 6 del loco, estarán obligados por la acción de tutela 6 de curatela.

IuLlANiss libro XXI. (4) Digestorum.— Si

12. JULIANO; Digesto, libro XXL—Si un esclavo común, tuyo y de Ticio, hubiere recibido de tu pupila con tu autoridad una cosa mediante entrega, todaella perteneceráfi Tirio. Marcelo observa: porque todo lo que no puede pertenecer fi todos los dueños, aprobaron los antiguos que pertenezca por entero fi aquel para quien pueda ser adquirida.

18. IDEM libro XXI. Digestorum.— Impuberes tutore auctore obligantur, etiamsi taceant; nam quum pecuniam mutuam &cceperint, quamvis nihil dicaut, auctoritate tutor is interposita tenentur. Quare etsi non deNIa pecunia his personis soluta fuerit, quanivis tacuerint, interposita tutorEs auctoritas sufficit, ut condictione teneantur.

13. EL MISMO; Digesto, libro XXI.—Los impúberos se obligan con la autoridad del tutor, aunque se callen; porque cuando hubieren recibido dinero en mútuo, aunque nada digan, se obligan, habiéndose interpuesto la autoridad del tutor. Por lo cual, aunque fi estas personas se les hubiere pagado dinero no debido, no obstante que se hubieren callado, basta la autoridad del tutor interpuesta, para que se obliguen por la condicción.

servus corninunis, tune et Titii, a pupilla tua te auetore aliquam rem per traditionem acceperit, tota ad Titium pertiuebit. Marcellus notat: nam quodcunque ad omnes dominos non potest pertinere, id pro solido ad enes, cui acquiri potest, pertinerc veteres comprobaverunt.

(1) XVIII., ¡1o. (2) XVIII., Hal (3) modum, Hal.

(4) XL, Ha¿.

DIGESTO.—LIBRO 14. IDEM libro XXXI. Digeso'ruin (1). - Non multuni interest, abfuerit tutor, quum negotium contraheretur, an praesens ignoraverit, quale esset, quod contrahebatur.

15.

MARC1.NUS

16.

PAULtJ8

libro 11. Reularum.—Acci-

pientis et edentis iudicium idem tutor auctor utrique (2) fit; sed hoc utrum ita est, si bis auctor factus est, an et una auctoritas sufficiat eo animo, ut ad utrumque pertineat, dubitat quidem Pomponius, sed fortiter defenditur, sufficerc unain nuctoritatem.

libro 1. ad leyera Aeliam &ntiam.

—Etiamsi tutor caecus factus Sit, auctor fien potest.

17. IDEM libro VI. ad Edictum. -Si tutor pupillo nolit auctor fien, non debet eum Praetor cogere, primum quia iuiquum est, etiamsi non expedit pupilto, auctoritatem eum praestare; deinde, etsi expedit, tutelas ludicio pupillus hanc ineturam consequitur. 18. IDEM libro 1. ad Plautium.— Potest pupillus tutore auctore debitorem suuui Titio delegare; sed quum tutor debet pupillo, dieendum est, neque delegan eum, neque procuratorem adversus tutorem dan ipso tutore auctore posse, quia futurum Oit, ut auctonitate sua liberetur.

11V1 TÍTULO VIII



275

14. EL MISMO; Digesto, libro XXXI.—No hay. mucha diferencia entre que el tutor haya estado ausente cuando se contratase el negocio, ó que estando presente hubiere ignorado cual fuese el que se contrataba. 15. MARCIANO; Reglas, libro 11.—Un mismo tutor, del que acepta y del que promueve el juicio, les presta fi ambos su autoridad; mas duda ciertamente Pomponio si esto es así, si prestó su autoridad dos veces, ó si también baste una sola autorización con la intención de que les pertenezca fi ambos; pero acaso es defendible que basta una sola autorización. 16. PAULO; Comentarios á la ley Elia Sencsa, libro 1.—Aunque el tutor se haya quedado ciego,

puede prestar su autoridad. 17.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, Libro VI.

18.

EL MISMO;

Comentarios á Plaucio, libro 1.—

—Si el tutor no quisiera prestar su autoridad al pupilo, no debe obligarle fi ello el Pretor, en primer lugar, porque es injusto que aunque no le convenga al pupilo le preste él su autoridad; y en se-, gundo lugar, porque aunque le convenga, el pupilo obtiene este quebranto en el juicio de tutela. El pupilo puede con la autoridad del tutor delegar fi Ticio un deudor suyo; pero cuanto el tutor le debe al pupilo, se ha de decir, que él no puede ser ni delegado, ni nombrado procurador contra el tutor con la autoridad del mismo tutor, porque resultaría, que se librarla por su propia autoridad.

Libro IX. (II) Responsorum (4).— Cu-

19. EL MISMO; Respuestas, libro IX.—También se le puede dar curador al impúbero, pero para hacer las cosas que requieren la solemnidad del derecho, es necesaria la autoridad del tutor.

20. SOARVOLA libro X. Digestorum (5).—Inter pupillos paternas hereditatis divisio facta est praesente tutore, sed non assignante instrumento divisionis; quaesitum est, an ei star oporteret? Respondit, si tutor auctor fuisset, non idcirco minns standum eme divisioni, quod non assignasset.

20. SCÉVOLA; Digesto, Libro X,—Entre unos pupilos se hizo la división de la herencia paterna estando presente el tutor, pero no firmando este la escritura de división; se preguntó, ¿deberla estarse fi ella? Respondió, que si el tutor hubiese prestado su autoridad, no se ha de estar menos fi la división porque no la hubiese firmado.

21. IDEM Libro XXVI. Digestorum (6).— Defendente tutore pupillus condemnatus ex contraetu patrio accepit euratorem, mÍen quera et creditorem acta facÍa sunt apud Proeuratorem Caesaris infra senipta; Priseus Pro curator Caesaris dixit: «faeiat iudicata', Novellins curator dixit: «abstineo pupmllum», Priscus Procurator Caesanis dixit: «responsum babes, seis, quid agere debeas»; quaesitum est, an secundum hace acta adolescens a bonis patria abstentus oit? Respondit, propon¡ abstentum.

21. EL MISMO; Digesto, libro XXVI.—Un pupilo que, defendiéndolo su tutor, fué condenado por un contrato de su padre, recibió curador, entre quien y el acreedor se hicieron ante el procurador del César los actos fi continuación escritos Prisco, procurador del César, dijo: «haga lo juzgado.; el curador Novelio dijo: «abstengo al pupilo»; Prisco, procurador del César, dijo: «tienes la respuesta, sabes lo que debes hacer.; se preguntó, ¿conforme fi estas manifestaciones se habrá abstenido de los bienes de su padre el adolescente? Respondió, que se propone que se abstuvo.

Libro V. Pithanon (1).—Si quid

22. LABEON; Dichos, libro V.—Si hay algo con lo que, haciéndolo el pupilo, haya de librar fi su tutor, esto no puede ser válidamente hecho con la autoridad del mismo tutor.

19.

IDEM

ratorem etiam impuberi dan poese, sed ad ea, pias solemnitatem iuris desiderant, explicanda tutore auctore opus esos.

22. LABEO

est, quod pupillus agendo tutorem suum liberaturus est, id ipso tutore auctore agi recte non potest.

(i) Idem ad Ur5eium Ferocein, HaL (2) utriEque, HaZ. (8) XVIII., HiiL (4) respondit, edicions Ha¡.

(8) VII. Eespotisorum, Mal. (e) libro oingiIari Quzeationum publice tractatarum, HaZ. (7) libro Y. Poateriornm a lavoleno epiomaíorum, ifal.

276



DIGESTO.—LIBRO XXVI- !VtTTJLO IX

TIT. IX

TÍTULO IX

QUANDO EX FACTO TTJTORIS VEL CURATORIS MINORES AGERE VEL CONVENIRI POSSUNT

CUÁNDO POR RECETO DEL TUTOR Ó DEL CURADOR PUEDEN DEMANDAR, 6 SER DEMANDADOS, LOS MENORES

(Cf. Cod. V. 30.1 1. POMPONIUS libro XXIX. ad &zbinum,— Ob dolum malum vel culpam tutoris, Aristo alt, pupillum possessorem condemnandum sed non puto, quanti actor in litem iuraret; et tamen illud Ita cst, si rem a tutore pupillus servare possit.

(Vae Cód. Y. s9 1. PoMPONEo;

•]

Comentarios d Sabino, libro XXIX.

—Dice Aristón, que por el dolo malo ó por la culpa del tutor ha de ser condenado el pupilo poseedor; pero no creo, que en cuanto el actor jurase para el litigio; y, sin embargo, aquello es as!, si el pupilo pudiera recuperar del tutor la cosa.

2. ULPIANUS Libro I. Opinionum.—Si tutor vel curator pecunia eius, euius negotia administrat, mutua data ipse stipulatus fuerit, vel praedia la nomen suum emerit, utilis actio ci, cujus pecunia fuit, datur ad rem vindicandam vel mutu&m pecuniam exigendam.

2. ULPIANo; Opiniones, Libro 1.—Si el tutor 6 el curador, habiendo dado en mútuo dinero de aquel cuyos negocios administra, hubiere él mismo estipulado, 6 comprado predios en su propio nombre, se le dá á aquel de quien fué el dinero la acción útil, para reivindicar la cosa, ó para exigir el dinero prestado.

3. PAPINIANUS libro XX. Quaestionum.—Dolus tutorum puero (1) neque nocere, noque prodesse debet. Quod autem vulgo dicitur, tutoris dolum pupillo non nocere, tunc verum est, quum ex illius fraude locupletior pupillus factus non est. Quare meríto Sabinus tributoria actione pupiilum conveniendum ex dolo tUtOri8 existimavit, scilieet si per iniquam distributionem pupilli rationibus favit. Quod in depositi quoque actione dicendum esi, item hereditatis petitione, si modo, quod tutoris dolo desiit, pupilli rationibus il!atum probetur.

3. PAPINIANO; Cuestiones, libro XX.—El dolo de los tutores no debe perjudicar, ni aprovechar, al pupilo. Mas lo que vulgarmente se dice, que el dolo del tutor no perjudica al pupilo, es verdad, cuando el pupilo no se hizo más rico*por el fraude de aquel. Por lo cual, con razón estimé Sabino, que por el dolo del tutor ha de ser demandado el pupilo con la acción tributoria, á saber, si con una injusta distribución favoreció las cuentas del pupilo. Lo que se ha de decir también respecto fi la acción de depósito, y asimismo en cuanto 5 la petición de herencia, si se probase que Jo que faltó por el dolo del tutor, se llevó fi las cuentas del pupilo.

4. ULPIANUS Libro LXIV. ad Edictum. - At si 4. ULrIuo; Comentarios al Edicto, libro LXIV. extrinsecus aliquid tutor dolo admiserit (2), pu- —Mas si el tutor hubiere hecho algo con dolo fuepillo nihil nocere oportet. ra de la tutela, en nada debe perjudicarle al pupilo. 5. PAPINIANUS libro V. Responsorum.—Post mortem furiosi non dbitur in curatorem, qui negotia gessit, iudicati actio, non magis, quam in tutores, si modo nullarn ex consensu post depositum offlcium novationem fact.am , et in curatorem vel tutorem obtigationern eme translatam constabit. § 1.—Tutor, qui pecuuiam se soluturum cavit, (3) quam pater pupilli condemnatus fuerat, actionem post tutelam finitam recte reeusa.t. Non idem in co placuit, qui suo nomine mutuam peenmani acccpit, et ludicatuni pro pupillo fecit, nisi forte creditor ideo contraxit, ut in causam indicati pecunia tE-ausiret.

5. PAP]NIANO; Respuestas, Libro TI.— Después de la muerte del loco no se. dará contra el curador, que administré los negocios, la acción de lo juzgado, así como tampoco contra los tutores, si constare que después de depuesto su cargo no se hizo ninguna novación por consentimiento, y se transfirió contra el curador ó el tutor la obligación. § 1.—El tutor que dió caución de que él pagar.á la cantidad, 5. que habla sido condenado el padre del pupilo, con razón rechaza la acción después de finida la tutela. No se admitió lo mismo respecto al que en su propio nombre recibió dinero ea mútuo, y pagó por el pupilo lo juzgado, salvo si acaso el acreedor contraté para esto, para que el dinero pasase fi la causa de lo juzgado.

8. IDEM libro II. Deflnitjonum._ Tutor inter. posito decreto Praetoris actoi-em reliquit; secun dum cum sententia dieta iudicati transfertur ad pupillum actio non minus, quam si tutor obtinuisset.

6. EL MISMO; Definiciones, Libro 11.—El tutor, habiéndose interpuesto decreto del Pretor, dejó un actor; proferida sentencia á su favor, la acción de lo juzgado se transfiere al pupilo, no de otra suerte que si la hubiese. obtenido el tutor.

7. SCAEVOLA libro XIII. Quaestionum. —Tutori, qni infantem defendit, succuri-itur, ut 11 pupilmm ludicati actio detur.

7. SCfiVOLA; Cuestiones, libro XIII.—Al tutor que defendió al que estaba en la infancia, se le auxilia para que se dé contra el pupilo la acción de Cosa juzgada.

S. Inuu libro V. Responsorum.— Tutor, qui et coheres pupillo erat, quam conveniretur fideicom-

S. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Un tutor, que también era coheredero del pupilo, siendo de-

(1) pupilo, HE. (2) amierit, Ha-E. Vs.lg.

(3) ad, in$ert,,'

'al.

/

DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO X



277

missi nomine, in soliduni ipse cavit; quaesitum est, an ¡a adultum pupillum pro parte danda sit iitiiis actio? Respondit: danda.

mandado por razón de un fideicomiso, dió por si mismo caución por el todo; se preguntó, ¿se habrá de dar contra el pupilo, adulto, respecto fi su parte la acción útil? Respondió: se ha de dar.

TÍT. X

TÍTULO X

DE SUSPECTIS TUTO]URIJS ET CURATORBIUS

DE LOS TUTORES Y CURADORES SOSPECHOSOS

[Cf. Co2. V.

43. a.]

1. TJLPIANUS libro XXXV. ad Edictum.— Hace clausula et frequens, et perneeessaria est, quotidie eni m suspecti tutores postulantur. § 1.—Primum igitur tractemus, unde descendat suspeeti crimen, et apud quos postulan quis possit suspectus tutor vel curator; deinde quis, et a quo, et ex quibus causis rernovetur, deque poena suspecti. § 2.—Sciendum est, suspeeti crimen e lege duodecim tabularnm descendere. § 3.—Dainus autem ius removendi suspectos tutores Romae Praetoribus, in provinciis Praesidibus earum. §4.—An autem apud Legatum Proconsulis suspectus postulan possit, dubium fuit; sed Imperator Aiitoninus cum Divo Severo Braduas Maurico (1) Proconsuli Africac rescripsit, posse, quia mandata iunisdietione offieium ad eum totuni iuris dicundi transit. Ergo et si Praetor mandet iunisdictionem, simili modo dicendum est, suspectnm posse apud eum postulan, cal mandata est; quum enim sit in provincia hoc rescriptum, consequeas enit dicere, et eum, eni a Praetore mandata est lurisdictio, posse de suspecto cognoscere.

§ 5.—Ostendimus, qui poS8unt de suspecto cogíioscere, mine videamus, qui suspeeti fieri possant. Et quidem omnes tutores possunt, sive testamentarii Sint, sive non sint, sed alterius generis tutores; qn are et si legitimas sit tutor, accusari poterit. Quid, si patronas? Adhuc idem cnt dicendom, modo nl meminenimus, patrono parcendum.

§ 6.—Oonsequens est, ut videamus, qui possunt suspeetos postulare; et sciendum est, quasi publicam eme hanc actionem, hoc est, omnibus patere (2). § 7.—Quin imo el mulieres admittun,tur, sed hue olae, quae pietate necessitudinis dnctae ad hoc procedunt, utputa mater, nutrix quoque, et avia possunt. Potest el soror, nam la sorore et Rescriptum extat Divi Severi; et si qua aun mulier. fue-. nt, cuius Praetor perpensam pietatem luteliexerit, non sexus verecuudiam egredientis (3), sed pietate productam, non continere iniuniam papillorum, admittet eam ad scousationem. § 8.—Si quis de plebeiis ob facta atrociora in tutela admisea fuenit apud Praetorem accusatus, remittitur ad Praefectum urbis graviten puniendus.

[Yéaee C'Ód. V 43. 47.1

1. ULPIANO; Cornentariosal Edicto, libro XXXV.

—Esta sección es frecuente y muy necesaria, porque diariamente son acusados de sospechosos los tutores. § 1.—Tratemos, pues, en primer lugar, de dónde provenga el delito de sospechoso, y ante quiénes pueda ser acusado de sospechoso un tutor ó un curador; después, quién, y por quién, y por qué causas es removido, y de la pena del sospechoso. § 2.—Se ha de saber, que el delito de sospechoso proviene de la ley de las Doce Tablas. § 3.—Pero el derecho de remover fi los tutores sospechosos se lo damos en Roma fi los Pretores, y en las provincias fi los Presidentes de las mismas. § 4.—Mas se dudó, si podía uno ser acusado de sospechoso ante el Legado del Procónsul; pero el Emperador Antoaino respondió por rescripto, con el Divino Severo, fi Bradua Maurico, Procónsul de Africa, que podía, porque con la jurisdicción encomendada pasa fi él todo el ministerio de juzgar. Luego tambien si el Pretor encomendara la jurisdicción, se ha de decir del mismo modo, que puede uno ser acusado de sospechoso ante aquel fi quien le fué encomendada; porque habiéndose respondi do esto por rescripto en cuanto fi una provincia, será consegufente decir, que también aquel fi quien por el Pretor le fué encomendada la jurisdicción puede conocer del delito de sospechoso. § 5.—Hemos mostrado quiénes pueden conocer del delito de sospechoso; veamos ahora, quiénes pueden hacerse sospechosos. Y, ti. la verdad, pueden hacerse todos Ion tutores, ya sean testamentarios, ya no lo sean, sino que sean tutores de otra clase; porque también si el tutor fuera legitimo podrá ser acusado. ¿Qué se dirá, si fuera patrono? Aun se habrá de decir lo mismo, con tal que tengamos presente que se le han de tener consideraciones al patrono. § 6.—Es consiguiente que veamos quiénes pueden acusar de sospechosos; y se ha de saber, que esta acción es como pública, esto es, que esta expedita para todos. § 7.—Aun más, también son admitidas las mujeres, pero solo las que fi ello proceden llevadas por el amor del parentesco, como la madre, y también pueden serlo la nodriza y la abuela. Asimismo puede serlo la hermana, porque respecto fi la hermana también hay un Rescripto del Divino Severo; y si hubiere alguna otra mujer, cuyo reflexivo amor viere el Pretor que, no excediéndose del pudor del sexo, sino producido por la piedad, no contenta injuria para los pupilos, la admitirá fi la acusación. § 8.—Si algún plebeyo hubiere sido acusado ante el Pretor por hechos más graves cometidos en la tutela, es remitido al Prefecto de la ciudad para ser castigado gravemente.

(1) Manco, ¡Ial.; B1aiduae (en lugar de Braduae), otros

en el ,nig,no.

(2) hoc ese, omnibus patere, omitelae Hal. (8) egredentem, dice ¿a me it. ¡ W. 8., i ,i..i CC55WC que u ha de leer, por mas que no nos hayamos atrevido a aUe-

ra,- el texto, 4 pesar de ¿a autoridad de la Inttit. y de otras ediciones del Digesto, 4 que se refiere Oodotr. en ¿a nOta.—N. del Tr.

218



DLOS1O.—LIBRO UVI TITULO

2. IDEM libro 1. de omnibus tribunaWus.—Libertus quoque si fraudulenter gesslsse tutelam fihiorum patroniprobetur, ad Praefecturn urbis remittetur puniendus.

8. IDEL libro XXXV. ad Edictum.—Tutor quoque contutorem potest suspeetum faoere, sive duret adhue tutor, sive 1am desierit ipse, contutor autem maneat tutor; et ita Divas Heverus rescripali. Plus Divus Pius Caecilio PeLma rescripait, poase tutorem suspectum remotum contutores suos anapestos facere.

L—Liberti quoque pupillorum grate facient, si tutores vel curatores eorum malo gerentes rem patronorum vol liberorum patronorum suspeetos fenerint; sed si patronum suuui nL suspectum in tutela facere velint, melius est, libertos ab accusatione repeffi, no in ipsa cognitione gravius ahquid emergat, quum hoc allis omnibus pateas.

2.—Non tantum autem adolescentis curator, sed etiam furiosi vel prodigi nL suspectus removerl potest. § 3.—Sed et si quis curam ventris bonoruinve administrat, non carebit huius crimiuis metu. § 4.—Praeterea videndum, an et sine accussatione poasit suspectus repelli; et magis caL, ut repo111 debeat, si Praetori liqueat ex apertissimis rerum argumentis, suspectum eum esse; quod favore pupiliorum aceipiendum est. § 5.—Nunc videamu,s, ex quibus causis suspecti removeantur; et sciendum caL, aut ob dolum ja tutela admLssum suspectum licere postulare, si forte grassatus in tutela est, aut sordide egit, vel pernicioso pupillo, vol aliquid intercepit ex rebus pupillaribus mm tutor. Quodsi quid admisit, ante Lamen admisit, quam tutor esset, quamvis in bonis pupihhi vol in tutela, non potest suspectus tutor postular¡, quia delictum tutelam praecessit; proinde si pupilli substantiam expilavit, sed antequam tutor esset, aceusari debet expilatae hereditatis enmino, si minus, furti. § 6.—Quaeri potest, si tutor fuerit pupilli, idemque siL curator confirmatus adolescentE, aii posait ex delictis tutelae suspectus postulan? Et quum posait tutelae a concuratoribus (1) convenir¡, consequena erit dicere, coscare suspecti accusationem, quia tutelae agi possit deposito officio et alio sumto. § 7.—Idem cnt quaerendum, et si proponas, ah. quem desiisse case tutorem, et rursum coepisse, utputa usque ad tempus, vel ad conditionem erat datas, deinde iterum ve¡ superveniente conditione testamentaria, vel etiam a Praetore postea datas est, an suspectus postulan posait? Et quia duae ttitelae aunt, si est, qui eum tutelae iudicio conveniaL, aequissimum cnt dicere, cessare crimen suapecti.

(1)

contutoribus, la. Vulg.

2. EL MISMO;

De todos ¿08 tribunales, Libro I.—

También el liberto será remitido al Prefecto de la ciudad para ser castigado, si se probare que administró fraudulentamente la tutela de los hijos de su patrono.

8. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XXXV. —También el tutor puede acusar de sospe-

choso á su contutor, ya si aun continuase siendo tutor, ya si él mismo hubiere dejado de serlo, pero el contutor continúe siendo tutor; y así lo respondió por rescripto el Divino Severo. Además, el Divino Pío respondió por rescripto á Cecilio Petino, que el tutor removido por sospechoso podía acusar de sospechosos £ sus contutores. § 1. —También los libertos de los pupilos obrarán con gratitud, si acusaren de sospechosos á los tutores 6 á los curadores de estos, que administren mal los bienes de los patronos 6 de los hijos de los patronos; pero si quisieran acusar como sospechoso en la tutela á su propio patrono, es mejor que los libertos sean repelidos de la acusación, á fin de que en el mismo conocimiento de ella no surja alguna cosa más grave, Como quiera que esto esté expedito para todos los demás. § 2.—Mas no solamente el curador del adolescente, sino también el del furioso ó el del pródigo, puede ser removido como sospechoso. § 3.—Pero si alguno administra la curatela del que está en el vientre, ó de sus bienes, tampoco estará exento del temor de este delito. § 4.—Además de esto se ha de ver, si también sin acusación pueda ser repelido el sospechoso; y es preferible, que deba ser repelido, si al Pretor le constase por evidentísimos argumentos de las cosas, que es sospechoso; lo que se ha de admitir en favor de los pupilos. § 5.—Veamos ahora por qué causas sean removidos los sospechosos; y se ha de saber, que es lícito acusar de sospechoso ó por dolo cometido en la tutela, si siendo ya tutor robó acaso en la tutela, il obró sórdida ó perniciosamente para el pupilo, 6 quitó alguna cosa de los bienes del pupilo. Mas si hizo algo, pero lo hizo antes que fuese tutor, aunque en los bienes del pupilo 6 en la tateha, no puede el tutor ser acusado de sospechoso, porque el delito precedió á la tutela; por lo cual, si robó los bienes del pupilo, pero antes que fuese tutor, debe ser acusado del delito de herencia robada, y si no, del de hurto. § 6.—Se puede preguntar, ¿si uno hubiere sido tutor del pupilo, y el mismo hubiera sido confirmado como curador del adolescente, podría ser acusado de sospechoso por los delitos de la tutela? Y puesto que puede ser demandado con la acción de tutela por sus concuradores, será consiguiente decir, que deja de tener lugar la acusación de sospech oso, porque puede ejercitarse la acción de tutela habiendo dejado un cargo y tomdo otro. § 7.—Sé habrá de preguntar lo mismo también si dijeras, que uno dejó de ser tutor, y comenzó de nuevo á serlo, por ejemplo, el que habla sido nombrado hasta cierto tiempo, ó bajo condición, y después lo fué nuevamente o porque se cumple la condición testamentaria, ó también porque fué nombrado luegopor el Pretor, podrá ser acusado de sospechoso? Y como hay dos tutelas, si hay quien lo demande con la acción de tutela, será muy justo decir, que deja de haber el delito de sospechoso.



DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULÓ X

8.-Si autem ipse tutor est 801118, numqnid, quia tutelae cessat, reniovendus Bit ab hac aduilnistratione, quasi in hae suspectus ex co, quod in aliam maJe versatus sit? Ergo et in co, qui curator solus post finitam tutelam conlirniatus est, idem die¡ potest. § 9.—Quodsi quis ¡La tutor datus: «quoad in Italia cnt, tutor esto, vel: «quoad traus maro non ienit», an possit suspectus postulan ex co gestu, quem administravit, antequam traus mare abesset? Et magis est, ut postulan possit1 quasi una tutela sit habeus intervalla. § 10. -Sí quis abfuturus reipublicae causa desi. deravit, in locum suum constitui alium tutorem, an reversus ex ante gesto suspeetus postulan possit? Et quia potest ex priore gestu utili actione convenir¡, cessabit postulatio. § 11.—Si curator veutni bonkque datus (raudalenter versatus Bit, delude tutor datus, an postular¡ suspectus propter fraudes in cura admissas possit, dubitari potest Et si quidem habet contutores, non poterit postulan, quia convenir¡ potest, si non habet, amover¡ potest. § 12,—Si tutor inimícus pupillo parentibusve eius sit, et generaliter, si qua iusta causa Praetorem moverit, cur non debeat in ea tutela, versan, reiicere eum debebit. § 13.— Severus et Auto ninus rescripserunt Epicurio, tutores, qui res vetitas sine decreto distraxerunt, nihil quidem egisse, verum si per fraudem id fecernnt, remover¡ eos oportere. § 14.—Tutor, qui ad alimenta pupillo praestanda copiam sui non faciat, suspectus est, poteritque remover¡. § 15.—Sed si non latitet, sed praeselis nihil posse decerni contendit, quasi inopibus (1), si datis pupilo advocatis in mendacio revincatur (2), ad Praefectum urbis remittendus est; neque enim interest, id agere quemquarn, ut corrupta fide inquisitionis tutor constituatur, nu bona fide constitutum velut praedonem bonis alienis ineumbere. 11k ergo non quasi suspeetus removebitur, sed reinittetur puniendus ea poena, qua solent affici, qui tutelam corrup lis ministeriis Praetoris redemerunt.

§ 16.—Qi pecuniaiu ad praedioruin emtionem conferre, neque peeuniarn (3) deponero pervicaciter perstant, quoad emtionis occasio inveniatur, vinculis publicis inbentur contineri, et insuper pro suspectis habentur. Sed sciendum est, non omnes hac sevenitate debere tractari, sed utique humillo. res; ceterum cos, qni sunt in aliqun dignitate positi, non opinor vinculis publicis contineni oportere. § 17.—ls tutor, qui inconsideranter pupillnm vel dolo abstinuit hereditate, potest suspectus postulari. (1) Inpi. Hal. Vulg. (2)

VuIq

Taur.;

revindicatur, ej c ód ice F1; res ludicatur, la

279

§ 8.—Pero si él mismo es el único tutor, ¿puesto que no tiene lugar la acción de tutela, habrá de ser acaso removido de esta administración, como siendo sospechoso en esta porque se haya conducido mal en la otra? Luego puede decirse lo mismo también respecto del que fué confirmado como único curador después de finida la tutela. § 9.—Pero si uno hubiera sido nombrado tutor de este modo: «sea tutor mientras estuviere en Italia', ó «mientras no se fuere á ultramar, ¿podrá ser acusado de sospechoso por la administración que ejerció antes que se marchase á ultramar? Y es más cierto que puede ser acusado, como Si esta fuese una sola tutela, que tuviera intérvalos. § 10.—Si el que se habla de ausentar por causa de la república solicité que en su lugar se nombrase otro tutor, ¿podrá ser acusado de sospechoso á su regreso por lo que antes administré? Y como con la acción útil puede ser demandado por su anterior administración, dejará de tener lugar la acusación. § 11.—Si el curador nombrado para el que está en el vientre y para Tos bienes hubiera procedido con fraude, y después hubiera sido nombrado tutor, se puede dudar si podría ser acusado de sospechoso por los fraudes cometidos en la curatela. Y si verdaderamente tiene contutor es, no podrá ser acusado, porque puede ser demandado, y si no los tiene, puede ser removido. § 12..—Si el tutor fuera enemigo del pupilo 6 de susascendientes, y en general, si alguna justa causa moviere al Pretor para que no deba intervenir en aquella tutela, deberá rechazarlo. § 13.— Severo y Antonino respondieron por rescripto it Epicunio, que los tutores que vendieron sin decreto bienes que estaban vedados vender, no hicieron ciertamente nada válido, pero que si esto lo hicieron con fraude, deblan ser removidos. § 14.— El tutor que no haga acto de presencia para prestar alimentos it su pupilo, es sospechoso, y podrá ser removido. § 15.—Pero si no se ocultase, sino que estando presente sostiene que nada se le puede señalar, así corno it los pobres, si habiéndosele nombrado abogados al pupilo fuera convicto de mentira, ha de ser remitido al Prefecto de la ciudad; porque no importa que esto lo haga alguien para ser nombrado tutor, habiendo adulterado el resultado de la información, ó que nombrado de buena fé se inmiscuya como ladrón en los bienes ajenos. As!, pues, este no será removido como sospechoso, sino que será remitido para ser castigado con la pena con que suelen ser castigados los que obtuvieron la tutela habiendo corrompido las funciones del Pretor. § 16.—Los que no persisten con constancia en reunir dinero para la compra de predios, ni en depositar el dinero basta que se halle ocasión para la compra, se manda que sean encerrados en lascár-celes públicas, y que además sean considerados como sospechosos. Pero se ha de saber, que no todos deben ser tratados con esta severidad, sino solamente los de más humilde clase; pero los que se hallan constituidos en alguna dignidad, no opino que deban ser encerrados en las cárceles públicas. § 17.—El tutor que inconsideradamente 6 con dolo abstuvo de la herencia al pupilo, puede ser acusado de sospechosa. (3) Tutores, qui repertoríum non fecerunt, vsi pCuniain neque ad praedlorum comparatlonem conferre, neque deponene, ¡Ial.

280



DIGESI'O.—LIBRO XXVI: TiTuLO 1

§ 18.—Qui ob segnitiarn, vol rusticitatem, inertlam, siniplicitateni, ve¡ ineptiam remotus sit, in bac causa est, ut integra existimationo tutela vel cura abeat. Sed et si quis (1) ob fraadem non reinovebit aliquem, sed ej adiunxerit, non cnt famosus, quia non est abire tutela iussus; 4.

IDEM

libro 1. de omnibus iribunaUbus.—hae

enim causae faciunt, ut íntegra existimatione tutela vel cura quis abeat. § 1.—Decreto igitur debebit causa rernovendi significan, nL appareat de existimatione. § 2.—Quid ergo, si non significavenit causam remotionis decreto suo? Papinianus ait, debuisse die¡, hune integrae esse famae; et es! verum. § 3.—Si Praetor sententia sua non rernoverit tutela, sed gerere prohibuit, diccndurn est, magis esse, ut et hie desinat tutor esse. § 4.—Qui nihil geaserunt, non possunt suspecti postulan, verum ob ignaviam, vel negligentiam, vel dolum, si dolo fecerunt, possunt remover!.

5. Irms Libro III. Disputationurn.— Suspectus fieri is quoque, qui satis dederit, vol nunc offerat, potest; expedil eiiini pupilo, ram suam saivam fole, quam tabulas rem salvam fore (2) cautionis hahero; ncc ferendus est contutor, qui ideo collegam suum suspectum non fccit, quoniam cautum erat pupilo,

6.

CALLISTRATUS

libro IV. de Gognitionibus.—

quia satisdatio propositum tutonis rnalevolum non mutat, sed diutius grassandi in re familiar¡ fabultatem praestat. 7.

ULPIANUS

libro 1. de omnibus tribwnalibus.

—Lulpuberibus quidem non permittitur (3) suspeetas facere; adolescentibus plane volentibus suspectos tacare curatores suos permittitur, dummodo ex consilio necessarioram id faciant. § 1.—Si fraus non Sit admissa, sed lata negli. gentia, quia ista prope fraudem accedit, removeri huno quasi suspectura oportct. § 2. - Praeterea accesserunt quaedam speeies ex Epístola Imperatonis lkostL-i cc Divi Seveni ad. Atnium tJloniurn (4). Nam adversus eos, qui, nc alimenta decernautur, sui copiam perseverant non faeere, ut suis rebus careant, praecipitur; reique servaudae causa pupillus iii possessionem mittatur eias, qui suspectus sententia sua factus est, quacque mora deteriora futura sun!, curatore dato distrahi iubentur. § 3.—Item si quis tutor datus non compareat, solet Edietis evocar!, uovissimcque, si copiani Clii non fecenit, ut suspectus remover¡ ob hoc ipsum, quod copiam sui non fecit; quod et pernaro, et diligenti habita inquisitione faciendum es!. (1) quls, omitela HaL (2) rein 5a1.vaiu fore, orntteUTe ¡ial. () tutores, inserta le Vulçj.

§ 18.—El que hubiere sido removido por su pereza, ó por su rusticidad, impericia, simplicidad, 6 ineptitud, se halla en el caso de salir de la tutela 6 de la curatela, quedándole Integra su reputación. Pero si alguno no removiere fi otro por fraude, sino que le agregare otro, no será infame, porque no se le mandó apartarse do la tutela; 4.

EL MiSMO;

De todos tos tribunales, libro L—

porque estas causas hacen que uno se separe de la tutela 6 de la curatela, quedándole integra su reputación. 1. —As¡, pues, se deberá significar en el decreto la causa de ser removido, para que se vea respecto fi su reputación. § 2. —Quó se dirá, pues, si en su decreto no hubiere significado la causa de la remoción? Dice Papiniano, que se debió decir que este era de íntegra fama; y es verdad. § 3.—Si el Pretor no lo hubiere removido de la tutela con su sentencia, sino que le hubiere prohibido administrar, se ha de decir, que es más cierto que también este deja de ser tutor. § 4.—Los que nada administraron no pueden ser acusados de sospechosos, pero pueden ser removidos por su desidia, 6 por su negligencia, 6 por su dolo, si obraron con dolo. 5. EL MISMO; Disputas, Libro 111.—Puede ser acusado de sospechoso también el que hubiere dado fianza, ó la ofrezca ahora; porque al pupilo le conviene que hayan de quedar fi salvo sus bienes, más bien que tener escrituras de caución de que le quedarán salvos los bienes; y no ha de ser tolerado el contutor que no acusó de sospechoso fi su colega por esto, por4ue se le habla dado caución al pupilo, 6.

CALtSTRATO;

7.

ULPIANO;

De Las Jurisdicciones, Libro IV.

—porque el afianzamiento no cambia el malévolo propósito del tutor, sino que dá facultad para hacen por más tiempo depredaciones en los bienes familiares.

De todos tos tribunales, libro L—

A la verdad, fi los impúberos no se les permite acusar de sospechosos; pero fi los adolescentes, que quieran acusar de sospechosos fi sus curadores, se les permite, con tal que hagan esto por consejo de sus parientes§ 1.—Si no se hubiera cometido fraude, sinonegligencia [ata, como esta es próxima al fraude, debe ser removido este como sospechoso. § 2.—Además de estos se agregaron otros casos en virtud de la Epistola de nuestro Emperador y del Divino Severo fi Atrio Clonio. Porque en ella se dispone contra los que perseveran en no comparecer para que no se decreten alimentos, que sean privados de sus propios bienes; y que para conservarios sea puesto el pupilo en posesión de los bienes del que por su propio dietámen se hizo sospechoso, y se manda que, habiéndose nombrado un curador, se vendan los que con el tiempo se han de deteriorar. § 3.—Asiniismo, si no compareciese algún curador nombrado, se le suele llamar por Edictos, y últimamente, si no se presentare, suele ser removido como sospechoso por esto mismo, porque no se presentó; lo que se ha de hacer muy raras veces, y habiéndose hecho diligente investigación. (t) Át Tuur. al nMgee; Atrteucuiouiurn, m el texto Atrium eolouum, la Vult.; Atniurn Colonum,. Fiel.

DIGESTO.—LIBRO xxvii: TÍTULO 1 8. IDEM libro LXI. ad L'dicturn. - Suspectum (1) tutorem eum putarnus, qui moribus talEs est, ut suspectus sit; enimvero tutor, quamvis panper est, fidelis tamen et diligeus, reinovendus non est quasi suspectus.



281

8. Ei. MISMO; Comentarios al Edicto libro LXI.

—Consideramos sospechoso al tutor que por sus costumbres es tal, que sea sospechoso; porque el tutor, aunque sea pobre, si, no obstante, es fiel y diligente, no ha de ser removido como sospechoso.

9. MODESTiNUS libro singielari de Heurernaticis.—Si tutor aliquo vinculo uecessitudinis vel nffinitatis pupillo coniunetus sit, vel si patronus pupi11 liberti tutelam gerit, et qis eorum a tutela removendus videatur, optimurn factum est, curatorem ci potius adiungi, quain ene dem cum notata fide et existimatione removeri.

9. MoDE8TiN0; Cuestiones nuevas, libro :únjci). —Si el tutor estuviera unido por algún vinculo de parentesco 6 de afinidad con el pupilo, 6 si el patrono administra la tutela ticl pupilo liberto, y se considerase que alguno de estos debe ser removido de la tutela, se consideró lo mejor, que se le agregue un curador, más bien que se le remueva con tacha en su fidelidad y en su reputación.

10. Piiiias libro XII. Quaestionum— De-

10. PAPiNiANo; Cuestiones, libro XII.—El removido como sospechoso por decreto del Pretor no ha de temer la responsabilidad del tiempo futuro; porque se considera injusto que ciertamente sea removido de la tutela 6 de la curatela, pero que no esté seguro para lo sucesivo.

11. IDEM £ibrc V. Responsorum.—Post finitam tutelam cognitio suspecti tutoris, quamvis pridem recepta (2), solvitur.

11. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Después de finida la tutela fenece el conocimiento de ¡a acu sación de tutor sospechoso, aunque antes haya sido admitida.

12. luLlus (3) AQUILA libro Responsorurn. Nihil propon¡, cur praescri'bere curator possit in cognitione suspecti, quorninus religio Praetoris a pupillari servo detegente fraudes instruatur. (4)

12. JULIO AQUILA, en el libro de ¿as Respuestas.—Nada se alega para que el curador pueda disponer en el conocimiento de la acusación de sospechoso, que la conciencia del Pretor no sea informada por un esclavo del pupilo, que descubre los fraudes.

LIBER VICESIMUSBEPTIMUS

LIBRO VIGÉSIMO SÉPTIMO

TIT. 1

TÍTULO 1

DE EXCUSATIONIBUS

DE LAS EXCUSAS

[Cf. Cod. V. 82-60.3

[Vé ase Cód. Y. 62-69.3

creto Praetoris ut suspectus remotus periculum futuri temporis non timet; iniqnum enim videtur, remover¡ quidem a tutela ve] cura, in futurum autem non eme secnrum.

1. MODEBTIN1JS Ma&iToç 'I-/uer( iitp

libro 1. Exeusationum. iLLel

wspr.rert

IO

rpoiree x,xk uprxropccç óju,

oc

[Herennius Modestinus Ignatio Dextro S. (5) Couseribens librum, ut mihi videtur, utilissimum, quem excusationem (6) tutelae et euratoriae yocavi, hune tibi mis¡ .1 (7) § 1 .—llonlouc Ji, iiç

T& Vd ad prrra e,,a, ,l,r5 VyC

e

-rotioldc;.

(8)

.epi róruv Jvv el rru 7tpbC r&ç

[ 1.—Faciam autem, quoad possibile cnt, de his doctrinam manifestam, enarrana legalia Graecorum voce, etsi cognovero, Inepta ea ad transferendum cese.] § .—flpa-4su 11

nlv

yi' 7)ie avn*'r * rcav

jhZe. I(7tQ) xxi TeVTOV Un9 4NY, íva r1y t-Ñs iXoYIeL Ti

VÓ(4L0)Y

xd els L*a' puSru.

fl(IP

re r6s rtu,

dx)p* o; coi-

(1) €tlam, inserta MaL

(2) coepta, Hal.

(5) Taur. segun corrección del códice Fi; 1ul1anu, la es-

critura orig€na2, Br.: lulianus libro IV. ad Mlnutlum, fiat. (e) S. uit. fr. 15. XXVII.!. adiciona la Vuig. (5) Hal.

omite el texto griego; el mismoomite esta letra S.

TOMO II—SS

1. MODESTINO; Excusas, libro I.—Herennio Modestino fi Ignacio Dextro, salud. Habiendo compuesto un libro, fi lo que me parece, utilisimo, que intitulé Excusas de la tutela y de la curatela, te lo he enviado.

§ 1.—Mas aclararé, en cuanto fuere posible, la doctrina sobre estas cosas, exponiendo en la lengua de los griegos los preceptos legales, aunque conozco que no son fi propósito para traducirlos.

§ 2.—Añadiré fi la narración de loque haya de decir también las mismas palabras de las leyes, si fuere necesario, fi fin de que fi los que tienen al

(6) eicu&t1onnin, Hal. (7) Esta versión latina, y la de los dends pdrrafos, de este de y tos siguient es fragmentos, de Modestino, es la de la Vedgata. (8) x6vu eonjetura Br.

282



DIGESTO.-LIBRO

[ 2.- Apponam dieendorum flarratoui etiam ipsa legum verba, si necesse cnt, ut dicendorum snnul, et legeudorum usuin habentes integnitatcm indigentibus et utilitatem praebeamus.] (1) 3.-AicoV T&í 9Uv 1OT) T(VxÇ

X•

[ 3.-Diceudum igitur primam est, quos crean

non oporteat.] § 4. -'Au.w.9pcxoiç pra!ç rpau 4 uptpxç ir!v ¿ T1

)

V5'LpJ ¡T&

1EOV

()

&iip*rat;Vijo

arxc oç ix roa CIZMr4 ióit

¿zóyotç .!elv

JpxT(aw xei. paseiuva,

E*i Jé

6 uórz

0 ¿ JpXOVreg

&iopÍa xx& 5(0i M&pxo

%vov aiwaV ilzt ri iMrpor, &v tl (3), &vip4a.

o4arzc

afL.iç

4.- Libertinis pupillis ingenuos tutores ve! curatores Praesides non dabuut, nisi omnímodo 1!.. bertlnorum penuria secunduni locum illurn sk; 11bertinis enim libertinos solos oportere dan, qui ex eodem loco sint, Oratio Divi Marcí iubet. Si autem dabitur, Divus Severus impuberum euram habeus, ohuigatum essc tutelae, nisi juste rationes reddiderit, rescnipsit.]

§ 5.--0.c lytoTty xoupopv

-pvc v-.wç,

-

).l1ee aarx. Li 6 rocoa L 5.-Non potest curator esse sponsae sponsus, ilt Senatus dicit, creatus autem talis absolvetur.]

z)roç

2. IDEM Libro II. Excusationum. -'A xxé xaupnrap& xcl al

LS Jr (1 ?*

x'p°°,

4 v

xQft

?'

fr

vpovvzt

j LLX*(

ii

iv 6xa&,

poçipaT( TZ,

tOZ TT

ç prfree.

Xpdv

-

p»reç iitp-

4

OI

[Excusantur a tutela et curatoria, qui septuaginta anuos complevcrunt; exeesslsse autem oportet septuaginta anuos tempore ib, quo creantur, aut quo hercditatem adiit quis, aut quo conditio, quae testamento inscripta cst, completa est, non mIra (5) tempora exeusationis.] J.

(5) quod est—a,inni8, o Ct!s *ti-()¿F t!n Bol.

434



DIGESTO. —LIBRO XXIX;

59. Nn'vius ¿ibro II. Mem5ranarurn. - Qui patri heres extitit, si idem filio impuberi substitutus est, non potest hereditatem eius praetermittere. Quod sic recipiendum cst, etiarn (1) si vivo papilla mortuus cnt, deinde pupilas impubes decesscnit; nam 18, qui heres extitenit, pupilo quoque heres necessario cnt; nam Si ipsum iavittuu obligat, coniungi cern paternae hereditati, et aceresccndi iure acquini cuieunque patrie heredi, existimanduin est.

60. IAvor.nNus Libro 1. ex Poste iosibu.4 Labeo-

TLvULO II

59. NanAcio; Pergaminos, libro 11.—El que fué heredero del padre, si él mismo fué substituido al hijo impúbero, no puede dejar de aceptar la herencia de este. Lo que se ha de admitir de este modo, aunque hubiere muerto viviendo el pupilo, y después hubiere fallecido impúbero el pupilo; porque ci que hubiere quedado siendo heredero, será también necesariamente heredero del pupilo; porque si le obliga al mismo contra su voluntad, se ha ¿e juzgar que se une esta fi la herencia del padre, y que por derecho de acrecer es adquirida para cualquier heredero del padre. 80. JAvoumO; Doctrina de las Obras póstu-

nis.—Filiuni emancipatuin pater solum heredein instituit, et si is heres non esset, servuin tibet-uro et heredem esse iusserat; fihius, tanquam pater de rnens fuisset, bonorum eius (2) possessiouem ab in testato petiit (3), et ita hereditatom possedit; Labeo alt, si probaretur sana mente pater testarnentum fecisse1 fihiurn ex testamento patri heredem esse. Roe falsuni puto, nam fihius emancipatas, quum hereditatem testamento datam ad se pertinere noluit, continuo ea ad substituturn heredein transit, nec potest videri pro herede gessisse, qui, ut hereditatem omitteret, ex ala parte Edicti posscssionem bonorum petat. Paulus et Proculus Labeonis sententiam improbat, et in lavoleni 8ententia est (4).

mas de Labeón, libro 1.—Un padre instituyó único heredero fi su hijo emancipado, y si este no fuese heredero, habla mandado que fuese libre y heredero un esclava; ci hijo, como si el padre hubiese estado loco, pidió abintestato la posesión de los bienes de este, y as¡ poseyó la herencia; dice Labeóii, que si se probase que el padre hizo el testamento estando en sano juicio, el hijo es heredero del padre en virtud del testamento. Yo creo que esto no es exacto, porque si el hijo emancipado no quiso que le perteneciera la herencia que se le dió en el testamento, esta pasa inmediatamente al heredero substituto, y no se puede considerar que obré corno heredero el que para no aceptar la herencia pide la posesión de los bienes en virtud de la otra parte del Edicto. Paulo y Próculo desaprueban la opinión de Labeón, y son de la opinión de Javo1eio.

61. MACEO libro .1. de Officio Praesidi.s. -- Si rniuOr annis, posteaquarn ex parte herce extitit, ¡u intogrum restitutus est, Divas Severas constituit, ut eius partis onus coberes suscipere non cogatur, sed bouorurn possessio creditoribus detur.

61. Macrnis; Del Cargo de Presidente, libro 1. —Si el menor de edad fué restituido por entero después que fué heredero de una parte, determinó el Divino Severo, que no sea obligado el caliere¿ero fi asumir la carga de la parte de él, sino que se les dé fi los acreedores la posesión de los bienes.

82. [81.] (5) IAvosuNus Libro I. ex Posteriori-

62, [61.] JAr-OLENO; Doctrina de las Obras póstumas de Labeón, libro 1.—Dice Antistio Labeón, que si uno hubiera sido instituido en esta forma: ssi hubiere jurado, sea heredero», aunque hubiere jurado, no habrá de ser, sin embargo, heredero desde luego, antes que hubiere hecho alguna cosa corno heredero, porque se considera que jurando más bien que otra cosa declaró su voluntad. Yo opino, que suficientemente obré corno heredero, si hubiere jurado como heredero; lo mismo Próculo, y de este derecho usamos. § 1.—Si el esclavo instituido heredero hubiese sido enajenado después del mandato de su señor, antes que adiese la herencia, se exige nuevo mandato del último señor, y ita el mandato del primero.

bus Labeonis.—Antistius Labeo ait, si ita iiistitutus sit: «si iuravenit, lieres esto», quarnvis juraverit, non tamen eum statim heredem futunum, autequam pro herede aliquid gesserit, quia iuraiido voluutatcm rnag-is. suam declaraese videatur. Ego puto, satis eum pro herede gcssisso, si ut heres iuraverit; Procultis idem, coque iure utimur.

§ 1.—Si servus benes institutus post iussuim domini, antequam adiret, alienatus esset, novuni mssum postcnioris domini, non iussiun prioris exi gitur.

63. [62.] Libro singular¿ ifeguial-um Pompo-

nii (6) MarceUus notat—Funiosus acquirere sibi

commodurn hereditatis ex testamento non potest, nisi si necessarius patri aut domino heres exietat; per alium auteni acquini ci pofest, ve.luti pez servum, vel eum, quem ¡u potestate habet.

63. [8.] MAEcut.o nota al Libro único de Las Reglas de Pomponio—E1 loco no puede adquirir para si por testameuto el beneficio de la herencia, 4 mIO ser que sea heredero necesario de su padre ó de su señor; mas por inedia de otro se puede adquirir para él, por ejemplo, por medio de un esclavo, ó de aquel á quien tiene en su potestad.

84. [83.] JAVOLENO; Doctrinas de las Obras 64. [63.] IAVOLENIJS Libro II. CX POstSsiúribus Labeonis. - Servus duorum heres institutus, et póstumas de Labeón, libro II. - Instituido heredero adire iussus, si altenius doinini lusen adienit, ¿cia- el esclavo de dos, y habiéndosele mandado adir la (i) cttrn, omLtek Hal. (5) olas, «e co adere añadida por (3) Bah Vulg.; petit, d códice Fi. (4) Mercallus, adiciona Hl.

antiguos copsu.

5) Hul. tue 3t fr. 61. con el fr. 60. (C Tau;-. segOa la ecriiura orinal; Ponipoiti regula1-Lun, corrección del cddice Fi., Br: Marcellus libro etiiguler

regularum Pornpoiiii notat, Hal.

DTOF5TO.—L1BRl* XXIX TIT1JJO U

de manumissus fuerit, poterit ipse adeundo ex parte dimidia heres esse;

65. [64.1 PAULUS libro II. ad Sabiuirn.— et si substituturn haberet idem servus ita: «si heres non erit, ile heres esto», substitutus locura non habet. 66. [65.1 IJLFIANUS

libro LXI. ad Edictum.—

Si servus communis vel un¡ ex dominis, vel pluribus, vel omnibus heres extiterit iaecessarius, millius eorum hereditate se poterít abstinere.

67. [86.] IDEM libro 1. Regularum.— Servus eommunis ab extero-heres institutus, si iussu nulas adierit hereditatem, non pro malore parte interim heredem cuni facit, quam pro dominica; deinde ceteris sociis non iubentibus tacito jure partes ci acerescunt.

88. 167.1 PÁULU$ libro V. ad legem Juliam et

Papiam.--Quum solus servas heres institutus sit, sicut licet uno tempore omniuni dorninorum iussu adire hereditatem, ita et separatis temporibus sin,V iussu recte adit; nain quia saepius adit, non ex testamento, sed ex iure dorninoruin venire, utilitatis causa videtur, ne alterius festinatione alterius ms laedatur.

89. [88.] ULPIANUS

libro LX. ad Edictum.—

Quamdiu institutus admitti potest, substituto locus non est, nec ante succedere potest, quam excluso herede instituto. Eveniet igitur, ut necessarium sit remedium Praetoris et circa denegandas primo aetione.s, et circa praestituenduin tempus substituto1 quia intra diem primo praestitutum neque adire hereditatem potest, neque pro herede gerere. Is autem, qui tertio gradu seriptus est, si primo deliberante secundus decedat, ipse potest succedere.. Ergo exspectamus in singulis, nt prius iis deferatur hereditas, tune delude, posteaquam delata est, exspectamus diem praestitutum, intra quem diem, nisi ant adeat, ant pro herede gerat, denegamus el actionee. 70. [89.1 PAULUS

libro LVII. ad Edictum.—

in plurium heredum gradibus hoc servandum cst, nt, si testamentum proferatur, prius a seriptis incipiatur, deinde transitus fiat ad eos, ad quos letima hereditas pertinet, etiamsi idem sit, ad quem nt.roque modo pertineat; nam hoc gradatim consequitur, ut prius ex testamento delatain, deinde legitimam repudiet. Idem iuris est in bonorum possessione, ut prius scriptus repellat bonorum possessionem, deinde is, qui ab intestato petere potest. I.—Si vero el, ad quem legitima hereditas potest pertinere, conditio data sit, nihil constituere potest de legitima, antequam dies conditionis (1) transeat; et ideo dicendum est, et in eo casu, si (1)

constitutionis, Hat.

herencia, si la hubiere adido por mandato de uno de los señores, y después hubiere sido manumitido, podrá él, adiéndola, ser heredero de la mitad;

65. [64.] PAULO; Gomentarios d Sabino, libro

11.—y si el mismo esclavo tuviese substituto en esta forma: «si no fuere heredero, sea heredero aquél», no tiene lugar el substituto.

68. [85.] ULP1ANo Comentarios al Edicto, libro LXI.—Si el esclavo común hubiere quedado

siendo heredero necesario ó de uno de sus señores, 6 de varios, ó de todos, no se podrá abstener de la herencia de ninguno de ellos.

67. [66.] EL MISMO; Reglas, libro L—El esclavo común instituido heredero por un extraño, si hubiere adido la herencia por mandato de uno solo, no lo hace interinamente heredero de parte mayor que la correspondiente á su dominio; y después, no dando mandato los demás condueños, le acrecen las partes por tácito derecho. 68.

167.] PAULO;

Comentarios á la ley Julia

y Papic, Ubro V.—Cuando un esclavo haya sido instituido único heredero, asi como le es licito adir la herencia á un mismo tiempo por mandato de todos sus señores, as¡ también la ade válidamente en distintos tiempos por mandato de cada uno de ellos; porque como ade muchas veces, re considera que procede por causa de utilidad, no en virtud del testamento, sino del derecho de los señores, á fin de que con el apresuramiento de uno no se lesione el derecho de otro. 69. (68j ULPIANO; Gomentarios al Edicto, li-

bro LX. -Mientras puede ser admitido el instituido,

no tiene lugar el substituto, ni puede suceder antes que haya sido excluido el heredero instituido. Sucederá, pues, que será necesario el auxilio del Pretor, as¡ para denegarle al primero las acciones, como para prefijarle, tiempo al substituto, porque dentro del término prefijado al primero ni puede adir la herencia, ni obrar como heredero. Mas el que fué instituido en tercer grado puede suceder, si deliberando el primero falleciera el segundo. Esperamos, pues, respecto de cada uno, que. primeramente se les defiera la herencia, y entonces, después que les frió deferida, esperamos el término prefija. do, dentro de cuyo término, si no la adiera, ú obrara como heredero, le denegamos las acciones.

70. [89.] PAULO; Comentarios al Edicto, Libro LVII.—En los grados de muchos herederos se ha

de observar esto, que, si se produjera el testanen to, se comience primeramente con los instituidos, y después se pase á aquellos á quienes les pertenece la herencia legitima, aunque sea uno mismo á quien de uno y otro modo le pertenezca; porque gradualmente se consigue esto, que primeramente repudie la deferida en virtud del testamento, y después la legítima. El mismo derecho hay respecto á la posesión de bienes, para que primeramente rechace la posesión de los bienes el instituido, y después el que puede pedirla abintestato. § 1.—Pero si á aquel á quien puede pertenecerle la herencia legitima se le hubiera impuesto una condición, nada puede determinar en cuanto á la legitima antes que pase el din de la condición; y

43



DIGESTO.—LIBRO XXX TtTVLO JI

respondit, neutram hereditatem ad se velle pertinere, bona dcfunci a creditorib.is possidenda sunt.

por esto se ha de decir, que también en este caso, si respondió que no quena que le perteneciera ninguna herencia, se han de poseer por los acreederes los bienes del difunto.

71. [70.] ULPIANtTS libro LXT. ad Edjctnni.Si servunt quis alienum ab hostibus redeinerit, et heredem eum cum libertate instituerit, niagis puto foro curia liberum, et neeessarium heredeni; nam quam seribit ej libertatem, vinculo sao resolvit, et in hon soLum redit (1) iure postlimiuii, lit non iterum servus eius fiat, cuius erat, antequalu caperetur -hoc ertim satis impium est-, sed ut pristino domino suam aestimationern omuimodo otTerat, ve] maneat ci ob1igatu, donec pretium solvat; quod libertatis favore introductnm est.

71. [70.] UcPIAN0; Unmentariog al Edicto, Libro LXÍ.-Si alguien hubiera rescatado de los ene-

§ [-Si quis han lege emtus sit, ut intra certum diem manuinittatur, et curn lihertato heras institutus Bit, an ej succurreudum sic, ut se abstincat, videamus; magisque est, ut, donec dies non extiteilt, possit ei necessarius liares effici, et non possit Bese abstinere; sin autem dios praeteritus fuerit, tune non necessarjus, sed volunlanus heres efficit.ur, et potest se abstinere secundum exempluni ei•is, ciii fideicornmissaria Libertas sub condit.ione debebatur. § 2.-Si quL dederit nu,uos domino, ut mannmitiatur, pato, hule omnímodo eme suceurrendnm. § 3.-Praetor ajt:

SI PEE EUM EAMVE FACTUM

ERIT, QUO QUID EX EA MEREDITATE AMOVERETUR.

§ 4.-Si quis suus se dieit retiiiere hereditatem nolle, aliquid autem ex hereditate amoverit, abstinendi benefieium non habebit. § 5.-.--Non dixit Praetor: csi quid amoverit, sed: «si per dm eamvc factum erit, quo quid ex ea amoveretur», sive ergo ipse amoverit, sive amovendum euraverit, Ectictum baum habebit. § 6.-Amovisse» cuna accipimus, qui quid celaverit, ant interverterit, aut consumserit. § 7.-Ait Praetor: «quo quid ex ea amoveretur», sive autem una res, sive plures fuerint amotae, Edicto locas est, sive ex ea hereditate siiit, sive ad eam heredit-atem pertineaut. § 8.-Amovere non videtur, qui non calihio animo nec maligno ram reposult; ne is quidem, qui in re erravit, dum putat non esse hereditariaui. Si igitur non animo amovendi, nec ut hereditati damnum det, rem abatulit, sed dum putat non esse herditariam, dicendurn est, cuna arnovisse non videri. § 9.-Hace verba Edieti ad ci.lm pertinent, qui ante quid amovit, deinde se abstinet; ectenum si ante se abstinuit. deinde tune amovit, lije videamus, an Edicto locas sitj magisque es¿, ut putem, istie Sabini sentelltiam admittendam, seilicet, utfurti p011115 actione creditoribus teneatur; etenim qui mmcl se abst.inuit, quemadniodum ex post dehiela, ohligatnr? (1) SaL Vuiç,i.; tddht, et c b< lí ca Vi.

-

migos un esclavo ajeno, y lo hubiere instituido he-

redero con la libertad, más bien creo que ha de ser libre y heredero necesario; porque cuando Le da la libertad disuelve su propio vinculo, y por derecho de potslimiuio vuelve para esto solo, para que no sehaga otra vez esclavo de aquel de quien lo era antes que fuese lwcho prisionero, -porque esto es bastante inhumano-, pero para que en todo caso le ofrezca 4 su primitivo señor su propia estima ción, 6 le quede obligado hasta que le pague el precio; lo que se introdujo en favor de la libertad. § 1.-Si alguno hubiera sido comprado con la condición de que sea manumitido dentro de cierto término, y hubiera sido instituido heraderó noii la libertad, veamos si se le habrá de auxiliar para que se abstenga; y es más cierto, que mientras no se hubiere cumplido el término, se le puede hacer heredero necesario de él y que no puede abstenerse; pero si hubiere transcurrido el término, entonces no se hace heredero necesario, SiLla voluntario, y puede abstenerse de la herencia, 4 la manera de aquel 4 quiel se le debla bajo condición la libertad fideicomisaria. § 2.-Si alguno hubiere dado dinero 4 su señor para ser manumitido, opino que 4 este se le ha de auxiliar de todos modos. § 3.-Dice el Pretor: «si por él 6 por ella se hm »biere hecho que se amoviese alguna cosa de la he«rencia». § 4.-Si algún heredero suyo dice que él no quie re retener la herencia, pero hubiere amovido de la herencia alglna cosa, no tendrá el beneficio de ahatenerse. § 5.-No dijo el Pretor: «si hubiere amovido alguna cosa', sino, «si por él ó por ella se hubiere hecho que se amoviese alguna cosa»; luego ya si l mismo la. hubiere amovido, ya si él hubiere procurado que la amovieran, tendrá lugar el Edicto. § 6.-Entendemos que. «aniovió» el que hubiereocultado alguna cosa, ó la hubiere quitado, ó consumido. § 7.-Dice el Pretor «que si amoviese de ella alguna cosa»; pero- ya si se hubiere amovido una sola cosa, ya si muchas, tiene lugar el Edicto, ora sean de aquella herencia, ora pertenezcan A la misma herencia. § 8.-No se considera que amueve el que repuso la cosa no con intención astuta, ni maligna; ni ciertamente el que erró respecto 4 la cosa, creyendo que no era de la herencia. Mi, pues, si quitó la cesa no Cmi ánimo de amoverla, ni para cansar perjuicio 4 la herencia, sino creyendo que no era de la herencia, se ha de decir, que no se considera que él la amovió. § 9.-Estas palabras del Edicto se refieren ú aquel que amovió antes alguna cosa, y después se abstiene; pero si se abstuvo antes, y después la amovió, veamos en este caso si habrá lugar al Edicto; y es mas Cierto, según creo, que en este caso se ha de admitir la opinión de Sabino, 4 saber, que se obligue 4 favor de Los acreedores mós bien con la acción de hurto; porque el que una vez se abstuvo, ¿cómo se obliga por un delito posterior?

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO Ji

72. [71.] PAiJLUS Libro 1. ad Plautiurn.—Si qilis heres ita scriptus fuerit, ut intra certum tempus adeat hereditatem, et si non ita adierit, alias ci substituatur, prior autem heres, antequam adiret, decesserit, nemo dubitat, quin substitutus nltimnrn diem aditionis exspectare non soleat (1).

72. [71.]



PAULO;

437

Comentarios á Plaucio, Libro

1.—Si alguien hubiere sido instituido heredero con Ja condición de que adiese la herencia dentro de cierto tiempo, y si mf no la hubiere adido, le fuera substituido otro, pero el primer heredero hubiere fallecido antes que la adiese, nadie duda que el substituto no suele esperar el último día de la adición.

73. [72.] JDEM Libro VII. ad Piautiurn.— Si quis non quasi heres, sed quai patroni filias egens a liberto paterno ah velit, procul dubio hoc extra causam est irnmisce.ndi se bonis paternis; et ita recto Laheo scribit.

73. [72] EL MISMO; Comentarios d Flaudo, Libro VII.—Si alguno qoisiera ser alimentado por

74. [73.1 InuM Libro XII. ad Plauiiurn.—Qui putat se decem daro iussum, quum quinque iussus sit, si decern dederit, fiet lieres adeundo.

74. [73.] Er. MISMO: comentarios ci Pkiucio, libro XII.—El que cree que so le mandó dar diez,

§ 1.—Át si quinque putet se iussum dare, quum decem dare iussus est, et dat quinque, non hupiet conditionem, sed ad aliquid profieit, nt, si adimpleverit reliquurn, aliorum quinque datione videatur conditio esse impleta. § 2.—Qui bona fide servit, si quasi iussu domini adierit, non ohlignbitur. § 3.-Similis est huie statuliber, qui inseus ah herede adire hereditatem, post conditionem lihertatis existentem, quurn hot ignoraret, achit. § 4.—De eo, qui heres institutus ab aliquo dubitat, an libertas el et testamento domini obtigent, quam neselat, conditionem libertatie extitisse, vel hereditatem aditam, en adeundo heres fiat, videndum lulianus hunc diceret,fieri heredeni.

75.

[74.] MARCELLUS

76.

[75-1 JAVOLENUS

Libro IX. Digestorum.—

Ex semisse Titius heres scriptus est, quadrantis bonoritm possessionem per erroreni petiit; qusero, en nihil aeturn sit, en vero perinde omnia servanda sint, ac si quadraes nominitus non sit? Respondit, inagis nihil actum eme, quemadrnodum (2) quum ex semisse seniptus heres, ex quadrante per errorem adiit hereditatem.

libro IV. Epistolarum.—

Si tu ex parte sexta sub conditione institutus fuissos heres, et ouittente partem suam Titio, tui substitutus eras, ex substitutioiie adiisses, deinde conditio jure sextautis extitisset, quaero, an adire necesse habueris, ie sextans tuus intereat? Respondit: nihil interest, utrum ex subtitutione prius adiei-it, en ex prima institutione, quum ab utraque causa una aditio sufficiat; sextaus itaque, qui sub conditione (3) datu8 mili est, ad me solum psrtinc.t.

§ 1.—ítem si tu sextantis, ex quo institutuS emes heres, omisenis aditionem, numquid dubitas, quin ex substitutione adeundo Titiaiiae partis habitul) Hal.; solet, el códice Fi. (2) guam, en hifiar de qnemadiwslum, Hal..

un liberto del padre, no como heredero, sino como hijo necesitado del patrono, está lejos de duda, que esto es ajeno á inmiscuirse en los bienes del padre; y as¡ lo escribe acertadamente Labeón.

habiéndosele mandado dar cinco, si hubiere dado los diez, se hará heredero adiendo la herencia. § 1.—Mas si creyera que se le mandó dar cinco, habiéndosele mandado dar diez, y da los cinco, no cumple la condición, pero esto le aprovecha para algo, para que, si completare el resto, se considere que con la entrega de los otros cinco quedó cuinplida la condición. § 2.—El que de buena fé presta servidumbre, si hubiere adido la herencia como por mandato de su señor, no se obligará. § 3.—Semejante fi este es el instituido libre bajo condición en el testamento, al cual se le mandó por el heredero adir la herencia, y la adió después de cumplida la condición de Ja libertad, ignorando esto. § 4.—Respecto fi aquel que, instituido heredero por alguno, duda si le habrá correspondido la libertad en virtud del testamento de su seflor, no sabiendo que se cumplió la condición de la liberbertad, ó que la herencia fué adida, se ha de ver si adiéndola se hará heredero; y Juliano dina que éste se hace heredero.

75. [74.]

MARCMLO; Digesto, Libro IX. —Ticio

76. [75.]

JAVOLENO;

fité instituido heredero de la mitad de la herencia, Y pidió por error la posesión de los bienes de la cuarta parte; pregunto, ¿no se habrá hecho nada, 6 todo se habrá de observar lo mismo que si no se hubiese nombrado la cuarta parte? Respondió, que es más cierto que nada se hizo, mi como si el instituido heredero de la mitad adié por error la heren•eia en cuanto fi la cuanta parte.

Epistoias, libro IV.—Si

tú hubieses sido instituido bajo condición heredero de la sexta parte, y dejando de aceptar su parte Ticio, A quien hablas sido substituido, hubieses hecho la adición en virtud de la substitución, y después se hubiese cumplido la condieión respecto al dei-echo de la sexta parte, pregunto, ¿tendrás necesidad de hacer Ja adición para que no perezca tu sexta parte? Respondió nada importa, que primeramente haya adido en virtud de la substitución, ó en virtud de la primera institUción, puesto que por ambas caucas basta una sola adición; y as!, la sexta parte que se me dió bajo condición, me pertenece fi ml solo. § 1.—Asimismo, si tú hubieres dejado de hacer la adición de la sexta parte en que hubieses sido matituido heredero, ¿dudarás acaso que adiendo en () Según correccidn del códice F... Br.; conditionem, Taur. La escritura origftud.

eegin

4 38



InGEno.—LIBRO

rus partem esses? Respondit: non dabito, quin, Si prima institutione adeiindo heres csse pos.sim, in potestate inca sit, quam partem hereditatis ant amittere velim, aut vindicare. 77. [76.1 POMPONIUS Ubre VIII. ad Quintum

Muciurn.—Illud dubitari potest, an, si eum testa-

mente heres institutus essem ab eo, qui etiamsi intestatus decessisset, legitima hereditas elus ad me pertineret, an (1) simul utramque hereditatem repudiare possim 2), quoniani, aiitequam ex testamento hereclitatem repudiarim, legitima nondum ad me pertinet verum eodem momento intelligor et ex testamento, et legilirnam repudiare, sicuti si legitimam velim s4 me pertinei'e, quum selam testamento mihi relictam, videbor ante repudiare testamentum, et ita legitimam acquisiisso.

78. [77.] IDEt libro XXXV. ad Quinturn Mucium. -Duo fratres fuerant, bona communia ha-

huerant, eorum alter intestato mortuus suum heedem non reliquci'at, frater, qui supererat, nolebat ci heres esse; consulebat, nui.n ob eam rem, quod commuiiibus, qUuin Sciret, eUm mortuurn esse, usus essct, hereditati se alligasset; respoudit, nisi co consilio usus esset, quod vellet se heredem esse, non adstriugi; itaque cayere debet (3), ne qua in re plus sua parte dominationem interponeret.

79. [78.] IJLPIANUS libro II. ad legem Iutiam et Papiam (4).---Placet, quoties acquiritur per al¡quem hereditas, ve¡ quid aliud el, cuius quis in potestate est, confestim acquhri el, cuius Cst un potestate, neque momento aliquo siibsistere ja persona cias, per quem acquiritur, et sic acquiri el, cui acquiritur.

80. 179-1 PAuLUS libro V. ad legem Iuliarn et

.Papiam..—Si solus heres ex pluribus partibus fue-

ro institutus, unam partem omittere non possum, ncc interesí, in quibusdam habeam substitutum, ne ne. § 1.—Idem puto, etiaui si allis mixtus (5) heredibus ex pluribus partibus heres institutua sim, quod et hic adeundo unam portiouem, oninem (6) aequiro, si tarnen delatae s.iut.

xxix:

TÍTULO

n

virtud de la substitución habrás de tener la parte de la porción de 'Ficio? Respondió: no dudo, que si adiendo por la primera institución puedo ser heredero, esta en ini facultad designar qué parte de la herencia quiero perder ó reivindicar. 77. [76.] POMPONIO;

Comentarios d Quinto Mu-

cio, libro VIII. —Se puede dudar, si, habiendo si-

do yo instituido heredero con testamento por aquel cuya herencia legitima me perteneceria, aunque él hubiese fallecido intestado, podré repudiar simultáneamente una y otra herencia, toda vez que antes que yo haya repudiado la herencia testamentaria, aun no me pertenece la legitima; pero se entiende que en el mismo momento repudio así latest.ament.aria, como la legitima, á la manera que si yo quisiera que me perteneciera la legítima, sabiendo que me habla sido dejada en testamento, se considerará que antes repudio el testamento, y que así adquiri la legitima.

78. [77.]

EL MiSMO;

Comentarios d Quinto Mu-

cio, libro XXX V—Habla dos hermanos, que

te-

nian los bienes comunes, y habiendo muerto intestado uno de ellos no había dejado heredero suyo, y el hermano que sobrevivía no quena ser su heredero; consultaba, si porque hubiese usado las cosi s comunes, sabiendo que él habla muerto, se había obligado á favor de la herencia; respondió, que si no hubiese usado de ellas con la intención de querer ser heredero, no se obligaba; y asi debe dar caución de que no interpondrá su dominio en cosa alguna más que en su parte. 79. [78.] ULPIANO;

Comentarios d la ley Julia

y Papia, libro It.—Está determinado, que siempre que se. adquiere por medio de alguien una hérencia, ó alguna otra cosa para aquel en cuya potestad es tá, ni por un momento subsiste en la persona de aquel por quien se adquiere, y que así se adquiere para aquel para quien se adquiere.

80. [79.] PAULO; Comentarios d la ley Julia y Fapia, Libro V.—Si yo hubiere sido instituido úni-

§ 3.—Ego quidem puto,et si adhue in potestate sit, iternm adeunduni essc, si conditio extiterit; et

co heredero de muchas partes, no puedo dejar de aceptar una sola parte, y no importa que en algunas tenga, ó no, substituto. § 1.—Lo mismo pienso, tainbión si yo hubiera sido instituido heredero de varias partes en unión de otros herederos, porque también en este caso adiendo una sola porción las adquiero todas, si no obstante me hubieran sido deferidas. § 2.—Asimismo, si mi esclavo hubiera sido instituido heredero de una parte puramente, y de otra bajo condición, habiéndosele dado, por supuesto, un coheredero, y hubiere adido por mi mandato la herencia, y después, habiendo sido él manumitido, se hubiere cumplido la condición de la otra porción, es más cierto que no se adquiere para mi aquella porción, sino que le sigue á él; porque todas las cosas deben permanecer en el mismo estado hasta el tiempo en que se cumpla ha condición de la otra porción, á fin de que se adquiera para aquel para quien la primer porción fué adquirida. § 3.—Yo, á la verdad, creo, que si aun estuviese en su potestad, se ha de a.dir otra vez, si se hu-

l) pr earn, inse,'tcL Ha. 2) quod magia esi, inserta Ha. (5) debere, EcL (4) Taur. según corrección del códice FL,et Papiarn, cm,telas la escritura Original, Br.

nes.—N. del 7',-.

§ 2.—Item si servus meus ex parte het-es instítutus sit pure, ex parte sub conditioiie, dato seilieet coherede, et iussii meo adierit, delude co mannmisso conditio alterius portionis extiterit, venus cst, non mil¡¡ eme aequisitam illain povtionem, sed ipsum comitari omnia enim paria perrnancre debent in Id tempus, que alterius portionis conditio extet, ut acquiratur el, cuí prior portio acquisita est-

(5) mixti, al márgen interior del códice PI.

(6) Parece que se debería leer omnes, como en olras edicio-

DlGJ±ST0.—LIBRO XXIX: TÍTULO II

illud, quod dieimns semel adeundurn, ja eiusdeni persona locum habet, non qunm per alium acquirenda est hereclitas. 81. [SO.j

ULPiA-_ws

libro XIII. ad lsgern Juiiam



1-39

biere cumplido la condición; y lo que decimos que se ha de adir una sola vez, tiene Jugar respecto á 1a persqna de uno mismo, no cuando se ha de adquirir la herencia por medio de otro. 81. [80.1 UIp1ANo; Comentarios á la ley Julia

el Papiarn.—ToLies videtur heres institutus etiain in causa substiutioiiis adiisse, quoties acquirei•e sibi possit; nam si mortuus esset, ad heredem non transferret substitutioncm.

y Papia, libro XIIL—Se considera que el herede-

82 [81.] TEnErrIus CLEMENS (1) libro XVI. ad legem Iuliam el Papiam. —Si servus eius, qui capere non potest, heres instituatur, et, autequarn iussu domini adeat hereclitatem, manurnisus alicnatusve sit et nihil la frandem legis faeturn esset. ipse admittitur ad hereditatem. Sed et si partem capere (2) possit dominas cias, eadem dicenda Sunt de parte, quam file capere non potest; nihil eiiim interest, de universo quaeratur, quod capere non possit, an de portione.

82. [81.] TRuNcto CLEMENTE; Comentarior á la ley Julia y Papia, libro XVI.—Si el esclavo de

83. [82.1 UIPiANus Libro XVIII. ad legem Iuliam et Papiam. - Si totam, ant (3) partem, ex qua, quis heres institutus est, tacite rogatus sit restituere, apparet, nihil ej debere acereseere, quia rem non videtur habere.

83. [82.] ULPIANO; Comentarios á la ley Julia y Papia, Libro XVIII. - Si A uno se le hubiera ro-

84. [83.] PAPINIANIIS libro XVI. Quaestionum. —Ventre praeterito si fihius, qui fuit emancipatu, ant cxer 4) heres institutus sit, quamdiu rulnpi testamentum potest, non defertur ex testamento hereditas; sed si vacuo (5) ventre mulier fuit, et incerto co films in familia retentus vita decessit., heres fuisse intelligitur; emancipatus aut exter (6) non aliter possunt hereditatem quaerere, quam si non esse praegnantem sciant. Ergo si veiitre pleno sit niulier, rionne iniquum cnt, interea dcfunctum filiurn heredi suo reliiiquere nihil? Et ideo decreto filio succurreudum est, quia, sive frater ci nascatiLr, sive non nascatur, patri heres futuras est. Eadernque ratio facit, ut emancipato quoque subveniri debeat, qui alterutro casa rem omnímodo habitaras est.

84. [88j PAPiNI.No; Cuestiones, libro XVI.— Si habiendo sido preterido un póstumo, hubiera sido instituido heredero el hijo que fué emancipado, 6 un extraño, mientras puede ser roto el testamento no se defiere la herencia en virtud del testamento; pero si la mujer no estuvo embarazada, y estando esto en duda falleció el hijo retenido en la familia, so entiende que fud heredero; pero el emancipado 6 el extraño no pueden adquirir la herencia de otro modo, sino sabiendo que la mujer no estaba embarazada. Luego si Ja mujer estuviera embarazada, ¿no será injusto que el hijo fallecido mientras tanto no le deje nada A su heredero? Y por esto se le ha de auxiliar al hijo por el decreto, porque ya le nazca un hermano, ya no le nazca, ha de ser heredero le su padre. Y 1am isnia razón hace que se deba auxiliar también al emancipado, el cual en uno y en otro caso ha de tener de todos modos la cosa.

85. [84.] InuM (7) Libro XXX. Qaestionum.— Si nietus casa adeat aliquis hereditatein, fiet, ut, quia invitas heres existat, detur abstinendi (8) facultas.

85. [84.] EL MISMO; Cuestiones, Libro XXX.— Si por causa de miedo adiese alguno la herencia, sucederá, que, como es heredero contra su voluntad, se le dé la facultad de abstenerse.

88. [85.1 Iniini libro VI. Eesponsorurn.—Pannonius (9) Avitus, quum in Cuida procuraret, heres institutus ante vita decesscrat, quam heredera se tustitutum cognoscenet; quia bonorum possessiendo, quam procurator cias petierat, heredes Aviti ratam habere non potucrant, ex persona defuneti restitutionem in integram iniplorabaut,quae stricto jure non competiit (10), quia lutra dieni aditionis Avitus obijsset. Divum tamen Pium contra constituisse, Maeciauus libro (11) Quaestiouum re-

Habiendo sido instituido heredero Fannonio Avito, siendo procurador en Cilicia, falleció antes que supiera que habla sido instituido heredero; como los herederos de Avito no libIau podido ratificar Ja posesión de los bienes, que habla pedido el procurador de aquel, imploraban por razón de la persona del difunto la restitución por entero, la cual no les competió en estricto derecho, porque Avito habla fallecido dentro del término de la adición. Pero re-

(1) Tertyllianus, fiel. (2) noii, in8rta la Vulg.; tantmn, inserta 11a2. (3) ¡1d.; a11, el códice 11. (4) extraneus, La Vutcj. se g ún correc c ión del ciitce F?.. Br.; ,'ecna, Taicr. ae-

yun la escritura original. (ii) Vaa ¿a nota 4.

ro instituido adió también por causa de l' substitución tantas veces cuantas pueda adquirir para si; porque si hubiese muerto, no le transferirá al heredero la substitución.

quien no puede adquirir fuese instituido heredero, y hubiere sido manumitido ó enajenado, antes que por mandato de su señor adiese la herencia, y nada se hubiese hecho en fraude de la ley, él mismo es admitido A la herencia. Pero si su señor pudiera adquirir tambien una parte, se ha de decir lo mismo respecto A Ja parte que él no puede adquirir; porque nada importa que se trate de la totalidad que no pueda adquirir, ó de una porción. gado tácitamente que restituyera la totalidad, 6 la parte, en que fuó instituido heredero, es evidente que nada debe acrecerle, porque se considera que no tiene la cosa.

86.

[85.] EL MISMO;

Respue.'tar, libro VI.--

(7) labolenue, ¡ial. (8) Taur.; absineodu,n, el códice Fj, Br. (9) Pa,,to,ifus, la Ynlu.; P. Antonlus, conjeturan otros

en Br.

(0) Según nuestra ennieoia; competit, el cdíce .i'i.

(11) llbris, ¡ial..

440



DIGET0.-LIBXG XXIX: TITULO II

fert in co, qui legationis causa Romae erat, et fihiurn, qui matris delatani possesdonem absens amiseat, sine 1'cpectu cius distiuctionis rest,itutionein locum ( 1 ) habcie; quod et hie hurnanitatis gratia obliuendum cst.

1.-Reí perduellionis liereditateni stssensa cognitione fihius einancipatus, cui de patrie innocentia tiquet, potest qUaerere. § 2.-Pro herede gessisse filiuui placet, qui monene, coniperto matrern suarn intestato vi'a decessisse codicillis petiit (2) ab herede suo, ut maternorum bonorum servuni manumitteret, ac sibi parentibusque cuje la possessione (3) matnis monumoutum Cxstruerct. 87. 186. IuriM Libio X Reponsorum.-Eum bonis patris se miscere eouveuit, qui remoto famiune vinculo pro herede gerere videretar; et ideo ifilus, qui tauquam ex bonis inatris, cuius hereditatein suscepit, ag'rum ad hereditatem patrie pertinenlem ut maternum ignorans possedit, abstiucudi eousilium, quod iii bonis patnis tenuit, auiistsse non videtu.r. § 1.-Pupillie, quos placuit oneribus hereditarile ecco liberandos, confusas acliones rcstilui oportet.

fiero Meciauo en el libro do sus Cuestiones, que el Divino Pío determinó por el contrario, respecto de uno que estaba en Roma por causa de una legación, y respecto de un hijo que estando ausente habla perdido la posesión de los bienes de su madre, que le habla sido deferida, que licuo lugar la restitución,sin atenderse á esta distinción; lo que se ha de observar también en este caso por razón de ha. manidad. § 1.-El hijo emancipado, al cual he consta la inocencia de so padre, reo de lesa majestad, puede adquirir la herencia estando en suspenso el conocimiento de la causa. § 2. -Está determinado, que obró corno heredero el hijo que ah morir, habiendo sabido que su madre falleció intestada, le pidió en los codicilos á su propio heredero, que manumitiese un esclavo de tos bienes maternos, y que 4 él y fi sus padres se les levantase un monumento en una posesión de su madre. 87. [88.] EL MISMO; Jlcxpuestas, libro X.--Es común opinión, que se inmiscuye en los bienes del padre el que prescindiéndose del vinculo de la familia pareceria que obra corno heredero; y por lo tanto, el hijo que como de bienes do la madre, cuya herencia aceptó, posée como materno, ignorándolo, un campo perteneciente á la herencia del padre, no parece que abandonó el propósito de abstenerse, que tuvo respecto á los bienes de su padre. § 1.-A los pupilos, que se determinó que hablan de estar libres de las cargas de la herencia, se les deben restituir las acciones confundidas.

nt pro herede, qui animo agnoscit cuecessionem, licet nihil attingat hereditariurn; undo, et si domum pignori dalam sicut hereditanain retinuil, culus poesescio qualisqualis fuit ¡ti hereditate, pro herede gerere videtur; idemque est, et si alienam rem UI hcroditariam possedisset.

88. [87.] PAULO; Cusslioee.s, libro I.-Obra como heredero el que acepta la sucesión con intención, aunque no toque fi nada de la herencia; por lo cual, también si retuvo como de la herencia una casa dada en prenda, cuya posesión estuvo de cualquier modo en la herencia, se considera que. obró corno heredero; y lo mismo es, también si hubiese poseido como dala herencia una cosa ajena.

89. [88.] SCAEVOLA libio XIII. cstLorum, -Si pupihlus se hereditate abstineat, succurrcudum est (4) et fldeiussonibus ab co datis, si ex hereditario contractu convenireutur.

89. [88.] ScÉvOLA; Cuestiones, libro XIII. Si el pupilo se abstuviese de la herencia, se ha de auxiliar también fi los fiadores dados por él, si fuesen demandados por un contrato de la. herencia.

88.

[87.] PAULUS Libro 1. Quaeslionum.-Gc-

90. [89.]

PAULIJS libro XII Reponsorun re-

spondit,-Per euratorem (5) hereditatem acquiri non poese. § 1.-idem respondit, si Luesu avi nepos patrie, qui de castrensi peculio teslamentum fecit, heredilateas adiisset, acquisiisse ci ea, de quibus pater testan potest, quia castrensia cese mutatione persouae des icnint, 91. (90.] lineM libro XV. Responioru,a te-

pondit,-Si is, qui bonis paternis se abstinuit. per suppositam personam emtoris bona pati'is mereatus probatur,perinde eum convenir¡ opontere, a ereditoribus, atquc si bonis patei-nis se inimiscuisset.

a

90. [89] PAULO rerpoitdió ea libro XII. de las Respuestas,-que no se puede adquirir la herencia por medio de curador. § 1.-El mismo respondió, que si P°' mandato del abuelo hubiese adido eh nieto la herencia del padre, que hizo testamento de su peculio castrense, adquirió para él aquellas cosas de que puede testar el padre, porque dejaron de ser castrenses con el cambio de persona. 91. [90] EL MISMO respondió en el libro XV. de (as Respuestas, - que si se prueba que aquel que se abstuvo de los bienes de su padre compró por medio de la supuesta persona de un comprador los bienes de su padre, debe ser demandado por los acreedores lo mismo que si se hubiese inmiscuido en los bienes de su padre.

92. [91.] IDEM Libro XVII. Responsorunc.-Fi- 92. [91-] EL nissmo; Re.paestas, libro XVII.liusfamilias daxit uxorem, ea fihiis sublatis hite- Un hijo de familia tomó mujer, esta falleció mIes(1) Iii integrum, JIUt.

(2) Vulg.; petit, el cddics S'i. ti» Ha?. 1/dg.; pescessioneui, el cedtcs FI,

({) of, inserta ta Vutg.

(5) per proc uratorern, Ii.l. Véase el fr. 3. D. de off. proovrol, etc. (L 53.) y el fe-. e. D. de iuie poci (XLII. 14.)

XMGESTO.—LIBRO

xxix:

TITULO fl



441

stata decessit, fui lucen patrie, non avi, adierunt hereditatem; quaero, an ayo acquisita Sit hereditas? Paulas respondit, seeundum ea, quae propoTruntur, nihil actum cese.

lada habiendo dejado hijos, y los hijos adieron la herencia por mandato del padre, no del abuelo; pregunto, ¿se habr5 adquirido para el abuelo la herencia? Paulo respondió, que, según lo que se exponía, no se hizo nada.

93. [92.] IDme libro III. ,Sententiarurn.—Pater, quoties filio mandat adire, certus esse debet, an pro parte, an ex asse, et an ex institutione, an ex substitutione, et an testamento, an ab intestato fihius euus heres existat. § 1.—Mutas paterveldomimis filio ve] servo heredihus institutis ma.is est, ut, si lntelleetu non careat, nuu iubere possit acure hereditatem, nl ci jure eme comrnodurn quaeri possit, quod facile explicari possit ecientia literarum.

93. [92.] EL MISMO; Sentenciar, libro III.— Siempre que el padre te manda al hijo adir la herencia, debe estar cierto de si su hijo es heredero de parte., ó de todo el ns1 en virud de instituciIu, 6 de substitución, por testamento ó abintestato. § 1.—Si el padre ó el señor fuese mudo, es más cierto, que, instituidos herederos el hijo ó el esclavo, di no carece de entendimiento, puede mandar por seria" que adan la herencia, para que en derecho se adquiera para él su beneficio, lo que fácilmente se puede explicar si sabe escribir. § 2.—El esclavo mudo, obrando como heredero por mandato de su sefir, obliga al señor fi la herencia.

§ 2.—Mutus servus inesu dornini pro herede ge rendo obligat dominum hereditati. 94. [98.] HERMOGENIANTJS libro 111. iuris Epitornarum. —Qul superstitie bona repudiat, post

94. í93-1 HEnMOGENIANo; Epitome del derecho, lib' o 111.—Al que repudia los bienes del que

mortem eius adire hereditatem, ítem bonorum posscssionem petere non prohibetur.

sobrevive, no se le prohibe adir después de la muerte de este la herencia, as¡ como tampoco pedir la posesión de los bienes.

95. [94 1 PAULUS libro IV. &ntentiarurn (1). —Recusan hereditas non tantum verbis, sed etiam re potest, et alío quovis indicio voluntatis.

95. [94.] PAULO; Sentenciar, libro IV. -Se puede rehusar un herencn no solamente con palabras, sino también con un acto, y con otro cualquiei indicio de la voluntad.

96. [95.] HEaM0uENIANUS libro 111. iuris Epitomarm.—Qui se pupilluni falso existinTlans, quum

98. [95.] HEuMooENIno; Epitome del derecho, libro 111.—Al que creyéndose falsamente pu-

esset pubes, pro herede gessit, quotninns herce existat, nihil error talle ej nocebil.

pilo, siendo púbero, obró corno heredero, en nada le perjudicará tal error para que no sea heredero.

97. [96.] PA1JLUS libro III. Decretorum.— Clodius (2) Clodianus lacto pnius testamento, poden eundem heredem in alío testamento inutiliter facto institueral; scriptus herce, qaum posterius putaret valore, ex eo he.reditatem adire voluil, sed postea hon mutile reporturn est; Papinianus putabat, repudiasse eum ex priore heroditatem, ex posterioro autem non posee adire; dicebam, non repudiare eum, qui putaret posterius valere pronuntiavit, Clodianum intestatum deecesiese.

97. [96.] Pur..o; Decretos, libro IIL—Clodio Clodi ano, habiendo hecho primeramente testamento, habla instituido después el mismo heredero en otro testamento hecho inútilmente; el heredero insiituldo, juzgando que el posterior era válido, quiso adir en virtud de él Ja herencia, pero después se vió que no era válido; Papiniano opinaba, que este habla repudiado la herencia en virtud del primero, y que no podía adirla por el posterior; yo decía, que no la repudiaba el que crein que era válido el posterior; se decidió, que Clodiano falleció intestado.

98. [97.] SCÁISVOLA Libro XXVI. Digestorum. —Quae ne.ptis sune nomine, quam ex Seia habebat, Sempronio lot dotis nomine spoponderat, el pro -acune in exhibitioncm certaun summam praestabat, decessit relicta Seia lilia el alile heredibus, curn quibus Sempronius indicio egit; condeunnatique pro portionibus hereditarile singuli heredes, inter quos el 5cm, Sempronio caverunt summam, qua quisque condemnatus erat, usuris iisdem, quae ad exhibitionem a testatrice praectabautur; postea excepta Seia fila ceteri heredes abstinuerunt hereditate beneficio Principie, el tota bereditas ad Seiani pertinere coepit; quaero, an in Seiarn, qune sola herce remansit, et omnia nt sola heres egerat, pro eorum qnoque portionibus, qui beneficio principali hereditate aOst-inuerint, utilis actio dan debent? Respondit, pro parte eorum, qui se abstinuis-

98. [97.] SCuVOLA; Digesto, libro XXVI.— Una que fi nombre de su nieta, que tenis. de Seya, babia prometido fi Sempronio cierta cantidad A titulo de dote, y que pagaba determinada suma por intereses para alimentos, falleció habiendo dejado herederos fi su hija Seya, y A otros, contra los cuales ejercitó su acción Sempronio; y habiendo sido condenados fi proporción de sus partes en la herencia cada uno de los herederos, entre los cuales se hallaba también Seya, le dieron caución A Semproun por la suma en que cada uno habla sido condenado, con los mismos intereses que para alimentos se pagaban por Ja testadora; después, excepto la hija Seya, los demás herederos se abstuvieron de la herencia por beneficio del Príncipe, y toda la herencia comenzó fi pertenecerle A Seya; pregunto, ¿Be debla dar la acción útil contra Seya, que quedó

(1) Vdase Pe,is $ntt.

Tomo 11—SS

rece. IV. 4. Y.

()

O1andiu, Hat.

44



D!GESTO.—LIBRO tX111. TITULO-111

sent, actiones sóleró decerni iii eam, quae adiisset, et inaluisset integra hereditaria onera subire.

siendo única heredera¡ y lo habla hecho-toda como única heredera, también respecto 4 las porciones de los que se hablan abstenido de la herencia por beneficio del Priticipe? Respondió, que respecto 4 la parte de los que se hubiesen abstenido, se solían dar las acciones contra la que hubiese adido la herencia, y hubiese preferido soportar Integras las cargas de La herencia.

L98i P0MPON1US libro I. ieatusconsultorum.—Aristo in deeretis Frontonianis (1) ita refert, quurn duae filiac patri uecessariae heredes extitissent, altera se paterna abstinuerat hereditate, altera bona paterna vindicare (2) totumquc onus suscipere parata erat, Sanctum (3) Cassium Practorem causa cognita actiones hereditarias utiles daturum, reCte pollicitum el, quae ad hereditatem patri8 accesserat (4), denegatururnque (5) ci, quae se abstinuerat.

99. [98.] P0MsoNro; Senadoconsultos, libro 1. —Refiere Aristón en los Decretos Pro ntouiauos, que habiendo quedado dos hijas herederas necesarias tic su padre, y habiéndose una abstenido de La herencia paterna, y hallándose dispuesta la otra 4 reivindicar los bienes paternos y 4 aceptar todas las cargas, con razón le prometió el Pretor Santo Cassio 4 la que había aceptado la herencia de su padre, que le darla con conocimiento de causa las acciones útiles relativas 4 la herencia, y que se las denegarla 4 la que se habla abstenido.

'nr.

III

TESTÁMENTA QUEMADM0DU7I (6) APEnIANT[Ja, INSPICIANTEJR ET DESCRIBANTUR

TITULO III BR CÓMO SE HAN DE ACRUt, INSl'ECC1ONAI TRANSCRIBIR LOS TESTAMENTOS

[Cf. Cod. VI. 32. 88.1 1. GAIuS

('?) libro XVII. ad Edictum pro viii-

[Véase Cód. VI. 82. 88.1

§ 2.—Si quis neget sigillum suurn agnoscere, non ideo quidern minus aperiuntur tabulae, sed alias suspeetae finut.

1. GAYO; Conie'niarios al Edicto provincial, libro XVIL—El Pretor promete 4 todos los que desean inspeccionar, ó también transcribir, las tablas de un testamento, que les dará la facultad de mspeccionarlas y transcribirlas. Lo que es evidente que él lo concede al que lo desea, ó en el suyo, ó en nombre de otro. § 1.—Mas tarazón de este Edicto es evidente; porque no se puede transigir sin juez, ni investigar ante el juez la verdad en estas controversias,que dimanasen de un testamento, de otro modo que habióndose inspeccionado y conocido las palabras del testamento, § 2.—Si alguno dijera que no reconoce su propio sello, ciertamente que no por eso dejan de abrirse las tablas, pero en este caso se hacen sospechosas.

2. UI,PIANUS libro L. ad Edictuuii. —Tabular urn testarnenti instrumentum non est unius horninis, boe est heredis, sed universorum, quibu.s quid illic adseriptum est quia potius publicum est instramentuni. § 1.—Testameatum autem proprie illud dicitur, quod jure perfectum est; sed abusivo testarnenta ea quoque appellamus, quae falsa sant, ve! injusta, ve! irrita, vel rupta, itemque imperfecta solemus testamenta dicere. § 2.—Ad causam autem testamenti pertiucre videtur id, quodcunque quasi ad testamentum factum sin, la quacunque materia fuevit seriptum, quod contineat supremani voluntatem;-et tam principales, quam secundae tabulae Edicto contincntur. § 3.—Si piura sint testamenta, quae quis exhiberi desideret, universorum ci facultas facienda est. § 4.—Si dubitetur, utrum vivat, an decesserit is, cuius quis, quod ad enusam testamenti pertiuet, inspici describique postulat, dicendum est, Praetorem causa cognita etatuere id debere, ut, si 11-

2. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro L.— El instrumento de las tablas de un testamento no es de un solo hombre, esto es, del heredero, sino de todos aquellos 4 quienes en él se les há asignado alguna cosa; ó más bien, es un instrumento público. § 1.—Pero se llama propiamente testamento el que está perfeccionado en derecho; pero abusivamente llamamos también testamentos los que son falsos, ó injustos, ó Irrites, ó han sido rotos, y asimismosolemos llamar testamentosálos imperfectos. § 2.—Mas se considera que pertenece 4 la condición de testamento todo lo que se haya hecho como para testamento, cualquiera que sea la materia sobre que se hubiere escrito, que contenga una última voluntad; y compréndeuse en el Edicto así Las principales, como las segundas tablas. § 3.—Si fueran muchos los testamentos, que alguien deseara que se exhibieran, se le ha de dar vista de todos. § 4.—Si se dudara si vive ó ha fallecido aquel cuya disposición, perteneciente 4 la condición de testamento, pide alguien que se inspeccione, se ha de decir, que el Pretor debe decidir esto con cono-

ciale.--Omnibus, quicunque desiderant tabulas tesiamenti inspicere, vel etiam describere, inspicien. di (8) describendique potestatem facturum se Praetor pollicetur. Quod vel suo, ve¡ alieno nomine desideranti tribuere eum, manifestum est.

§ 1.—Ratio autem huius Edicti manifesta est; neque enim sine indice trausigi, neque apud iudicern exquiri ventas do his eontroversiis, quae ex testamento proficiscerentur, aliter potest, quam inspectis cognitisque verbis testamenti.

(1) Hal..;

J4'rontiaiils, si códice Fi.; Frontinianis, la Vulg.

(2) Los cdd. citados por Br.; siiidicaret, el códice Fi. (3) Secunduin, HaL (4) Ha2. Vulg.; aceederat, el códice Fi.

(5) 2atr;

delegaturum, el códice Fi.

(6) QEMADM0DUM TESTAMENTA etc., la Vulg.

(7) Paulua, Ifni. (8) Hal. Vuig.; deepicicudi, el códice Pl.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TÍTULO IU

querit eum vivere, non permittat inspici tabulas, et (1) ilt ipsam ecripturam quis inapieiat, et sigilla, et quid () aliud ex tabulis velit speetare. § 5.—Inspectio tabularum etiam leetioneni earuIn indieat. § 6.—Diem autem et eonsulem tabnlarum non patitur Praetor describí vel iuspici, ideirco, nc quid falsi flat; namque etiarn inspectio materiam falso fabricando inatruere potest. § 7.—Utrum autem in continenti potestatem iiispiciendi vel describendi iubet, an desideranti (3) tempus dabit ad exhibitionem? Et magia est, ut dan debeat sedundurn locorum angustias sen prolix itates. § 8..—Si quia non negaus, apud se tabulas esse, non patiatur inspici t descnibi, omnimodo ad hoc compeUctur; si tamen neget, penes se tabulas esse, dicendum est, ad interdictum rcmitti (4), quod est de tabulis exhibeiLdis. 3.

GAIUS

libro XVII, ad Edictum provinciale.

—Ipal temen heredi vindicatio tabularum, 8ie1it cetero.ruin hereditaniarum rerum competit, .et ob id ad exhibendum qoque agere potest. 4. ULPJANUS libro L. ad Edicium.—Quum ab initió aperiendae sint tabulae, Pruetoris id officium est, ut cogat signatores convenire, et sigilia ana recognoscere., 5. PAULUS libro VIII. ad Flautium.—vel negare, se aignasse; publice eiiirn expedit, suprema horninum indicie exitum habere. 6. ULPIANuS libro L. att Edietum.—Sedsimaior para signatoruin fucrit inventa, poterit ipais intervenientibus resignan testamnntum et recitan. 7.

Gtiva

libro VII. ad Edic.lum provinciale.—

Sed si quis ex signatoribus aberit, mitti debent labu!ae testamenti, ubi ipse sit, uti agnoscat; nam revocan etun agnoscendi causa onerosum est, quippe acepe cum magna captione a rebus nostnis revocamur, et sit iniquum, damnosum cuique case officium suum. Neo ad rem pertinet, unus absil, ca omnes; et si forte omnibus absentibus causa dique apelire tabulas urgeat, debet Proconsul curare, ut intervenientibus optimae opiníonis viria apenianvur, et post deacriptum et recognitnm factum ab iisdcm (5), quilma intervenientibus apertae sunt, obsignentur, tune deinde co mittantur, uhi ipsi signatores smI, ad inspicienda sigilla sua.

8. ULPIANUS libro L. ad Edictu.ns.—Pupilares tabulas, etiamsi non fueril superseniptum, ne aperirentur, attamen, si seorsum cas signatas testatot

(1) Según observa Fothier, 4 nuestro juicio con razón, parece que aquí /WIa algo en el texto, por ejemplo, contra al de morte conatet, permittat, (y por el contrario, si constare Su muerte, etc.)—N. del Tr.

(2) ne el Ipsam acripturam InBpicMt, val enggiliet, vol quid aliad, HM.



443

cimiento de causa, para que, si se averiguare que vive, no permita que se inspeccionen las tablas, y para que cualquiera inspeccione la misma escritra, y los sellos, y otra cualquier cosa que de las tablas quiera ver. § 5.—La inspección de las tablas indica también su lectura. § 8.--Mas el Pretor no consiente que se copie ni se vea el día y el nombre del cónsul del testamento, con este objeto, para que no se haga alguna falsificación; porque también la inspección puede dar pie para que se haga alguna falsedad. 7.—Pero ¿concede acaso facultad para inspeccionar 6 copiar desde luego, 6 le dárá, al que lo solicite, tiempo para la exhibición? Y es más cierto, que deberá dárselo según la proximidad 6 la mayor distancia de los lugares. § 8.—Si no negando alguno que tiene en su poden las tablas, no consintiera que se inspeccionaran y copiaran, será de todos modos compelido á ello; pero si negare que en su poder están las tablas, se ha de decir, que se remite al interdicto, que hay sobre la exhibición de las tablas. 3. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XVII.--Mas al mismo heredero le compete la

reivindicación de las tablas, así como de las demás cosas de la herencia, y por esto puede ejercitar también la acción (le exhibición. 4.

ULiAzo; Comentarios al Edicto, libro L.—

Cuándo desde un principio se haya de abrir el testamento, es de cargo del Pretor obligará los que lo sellaron á comparecer y á reconocer sus sellos,

5. Psuio; Comentarios á Plaucio, lib'o VIII.

—ó á negar que lo sellaron; porque importa á la utilidad pública, que tengan efecto las últimas voluntades de los hombres. 6.

ULPIANO;

7.

Giro;

8.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro L.—

Pero si se hubiere hallado á la mayor parte de los que lo sellaron, se podrá con su intervención abrir y leer el testamento.

comentarios al Edicto provincial, li-

bro VII.—Pero si alguno de los que lo sellaron estuviere ausente, se debe enviar el testamento á donde 61 esté, para que lo reconozca; poque es gravoso que sea llamado para reconocerlo, porque muchas veces somos distraídos de nuestros negocios con grande quebr'nto, y es injusto que sea gravoso para cada cual su propio cargo. Y no importa al caso, que esté ausente uno solo, ó todos; y si acaso estando todos ausentes urgiera alguna causa para que se abra el testamento, debe cuidar el procónsul de que se abra interviniendo varones de la mejor fama, y que después de haberse copiado y reconocido sea sellado por los mismos, con cuya intervención fué abierto, y que luego después sea enviado á donde estén los mismos que lo sellaron, para que inspeccionen sus sellos.

Comentarios al Edicto, Libro L.—

Aunque no se hubiere sobrescrito que no se abra, sin embargo, el Pretor no consentirá, sino con co-

(e,) deaiderindi, Ha!. (4) Tour. rem mltti, el códice FI., Br, (5) Ha!.; l,lsdem, el códice Fi.

444



DI(EST0.--L1BRO XXIX:

reliquerit, Praetor cas aperiri, nisi causa cognita, non patietur.

TtTULO 1V

nocim lento de causa, que se abra el testamento del pupilo, si por separado Lo hubiere dejado sellado el testador.

9. PAULTJS libro XLV. ad Edicttrn.—Si nuilier ventris nomine tu posessione sit, aperieudae sunt secundac tabalae, ut Ñciatur, en¡ demandata sit curatio.

Si la mujer estuviera en posesión á nombre del vientre, se ha de abrir el segundo testamento, para que se sepa á quién haya sido pedida la curatela.

10 ULPIAIJS libro XIII. ad ieqern Iuiam e Papiam. Si IL1 duobus exe.rnplariis scripturri sit

10. ULPIANO; Comentarios d la ley Julia y Papia, libro XI[L—Si el testamento estuviese escrito

testamentum, alterutro patetcto apertae tahulae sunt. § 1.—Si sui natura tabuine patefactae sunt, apertum videri testamentum non dubitatur; non enim quaeremu8, a quo aperiantiir.

9.

PusLo;

Comentarios al Edicto, libro XLV.—

§ 2.—Si tabulue non compareant (1), vel exustae sint, futurum est, ut subveniri (2) Jegataiiis debeat; Idem cst, si suppressae. vel (5) oceultae. siilt,

en dos ejemplares, uLanirestndosc uno ú otro está abierto el testamento. § 1.—Si por su naturaleza está de manifiesto el testamento, no se duda que se considera abierto el testamento; porque no buscaremos por quién sea abierto. § 2.—Si no pareciera el testamento, ó se hubiera quemado, sucederá que se les deberá amparar á los legatarios; yio mismo es, si hubiere sido suprimido ú ocultado.

11. GAIUS (4) libro Xl, ad legem- Iuliarn et Papiam. - Sicut codicilli paLS in ¡eligen tur testa.

libro XI. —Así como se entiende que los codicilos

12. ULPEANUS libro XIII. ad legem luliom et Papiam.—Si quis feeeiit tcstauienturn et exem-

12. ULPIANO; Comentarios d la Ley Julia y Papia, Libro XIII.—Si alguno hubiere hecho testa-

TIT. EV

TITULO 1V

menti, ita secundae tabulue principaliam tahularum partem obtinere videntur.

plum chis, exomplo quidem aperto uondum apertum est testamentum, quodsi a.uthenticum patefaetum, est totum apertum.

i Q(JIS OMICSA CAUSA TESTAMENTI A11 INTESTATO, VEL ALIO MODO POSSIDEAT HEREDITATF)M [Cf. Cod. VI. 8$.) 1. ULPIANUS libro L. ad Edktum.—l'raetor volutitátes defunctorum tuetur, et corutn caltiditati occuvrit, qui omissa causa tostaliienti ab intestato hereditatem partemvc cine possident ad hoc, nt ces cireumveniant, quibus quid ex iddicio defuneti deben potuit, si non ab intestato pos,ideretur hereditas, et tu eos actioiiern pollicetur. § 1.—Et parvi refert, utrum quis per semet ipsum, an per alium acquirere potult hereditatein; nam, quomodocunque potuit, si non acquisiit hereditatem, iii ea causa est, ut incidat in Edictum Praetoris. § 2,—Praetermittere autein causam testamenti vicletur, qui, quuin posset inhene, nolnit id tacere. § 3.—Quid ergo, si servus eius, quuni iuberetur adire hereditatem, dicto audiene non fuit? Sed coinpcllendus est servus hoc facere; idcoque domines ab intestato voniefts incidit in Edietum. § 4.—Sin autem nec crtioratus cst dom jung a servo, et postea ipse ab intestato possedít hered[tatem, non debet ineidere in Edietnm nisi si fingit ignorantiam. ¼1) quia perditne Surit, inserta ¿a Vu1j.

')

Ho2.

1't.; subvciiire,

el código

Ft.

11.

GAYo;

Comentarios á la ley Julia y Papia,

son parte del testamento, as¡ tambien se considera que el segundo testamento es parte del testamento principal.

mente y copia del mismo, 4 la verdad, habiéndose abierto la copia, aun no está abierto el testámento, pero habiéndose abierto el auténtico está abierto todo.

DIC St ALGUNO POSEYERE LA ifERENCIA ABINTESTATO 4 DE OTRO MODO, HABIENDO PRESCINDIDO DEL TÍTULO DEL TESTAMENTO

[V&ise CÓd. VI. $9.] 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.

El Pretor protege ¡as voluntades de los fallecidos, y se opone 4 la astucia de los que habiendo prescindido del titulo del testaniento poseen abintestato la herencia ó parte de la misma, con el objeto de defruudat- 4 aquellos 4 quienes se les pudo deber alguna Cosa en virtud de la última voluntad del difuuto, si no se poseyese abintestato la herencia, y promete acción contra ellos. § 1,—Y poco importa que uno haya podido adquirir la herencia por sí mismo, ó por medio de otro; porque de cualquier modo que haya podido, si no adquirió la herencia, se coneidera que incurre en ci Edicto del Pretor. § 2.—Pero se considera que prescinde del titulo del ¡estamento, el que pudiendo mandar, no quiso hacerlo. § 3.—Qué se dirá, pues, si su esclavo, mandándosele adir la herencia, no obedeció al mandato? Que el esclavo ha de ser compelido 4 hacer esto; y que por lo tanto su señor, sucediendo abintestato, incurre en el Edicto. § 4.—Mas si el seilor no fué hecho sabedor por el esclavo, y después él poseyó abintestato la herencia, no debe incurrir en el Edicto, sino si finge ignorancia. (3) vel, se considera aftMida por antiguos copistas.

( PauIu, Hat.

DIGESTO.—LIBRO XXIX 'rlTt7Lo IV

§ 5.—Si proponatur idem et institutus, et substitutus, et praeterniiiserit iflstitutiOuCm, en mddat in Edictuin, quaeritur; et non puto incidere, quasi testator hauc ci dederit facultatem, qui eum substituil. § 6.—Praetermittere est ca'usam testarnenti, si quis repudiaverit hereditatem. § 7.—Qui sunt in pote.state, statim heredes sunt (1) ex testamento, nec quod se abstinere pos. sunt, quiclquam facit; quodsi pestea miscuerunt (2), ex testamento videntur heredes, nisi si abstinuerint quidem se testamento, veruin ab intestato petierint bonorum possessionem, hie dnim incident in Edictum. § 8.—Qui sub conditione institutus heres potuit parere conditieni, nec paruit, quurn conditio taus sit, nt ja arbitrio sit heredis instituti, deinde ab intestato possideat hereditatem, debebit Edicto tener¡, quia eiusinodi conditio pro pura dobet haberi. § 9.—Non quaerimus, qui praetermissa causa testamenti ab intestato hereditatem possideant (3), utrum jure legitimo possideant, en non; nam quoquo jure possideant hereditatem, vel parteni eius, conveniri ex Edicto poterunt, utique si non ex aun causa possideant, utputa si quis omisit quidem hereditatem, s ed ex causa ftdcjcommissi possidet missus in possessionem fideico rnui issorum servandorum causa, vel si proponas, eum erediti servandi causa venisse in possessionem, nam nec ex bac causa legatariis respondere cogetur. Toties igitur Edietuin Praetoris loeum habebit, quoties aut quesi heres legitimus possidet, ant quia bonorum possessionem acdipit ab intestato, ant si forte quasi praedo possideat hereditatem, fiogeus sibi aliquem tiuilum ab intestato possessionis; quocuoque enim modo hereditatem lucrifaeturus quis cii, legata praestabit.

§ 10.—Sane interveniente cautione «evicta hereditate legata reádi», etsi non possideat quis hereditatem, dolo autem malo feeerit, quo minus poscideal, eveniet, ut perinde teneatur, atque si liereditatem adiisset. § 11.—Dolo autem malo fecisse videtur, quo minus possideat, qui ad alium transtulit póssessionem per fraudem, ni legatarli ceterique, qui quid in testamento aceeperunt, careant his, quac sibi relicta siint. § 12. - Sane quaestionis fuit, utrum is demum dolo malo facere videatur, que miaus possideat, qui per dolum eam posaessionem dimitiat, quam aliquando habnit, an vero is quoque, qui hoc ipsum malitiose fecit, ne ab initio poscidere mciperet. Labeo sibi videri alt, non minus delmnquere eum, qui non indipiat poscidere, quam eum, qui desinat; qune sententia obtinet. § 18.—Si qu.is per frandem omiserit hereditatem, ut ad legitimum perveniat, legatorum pctitione tenebitur. 2. lí>Em libro VII. ad $abinum.—Lieet pro he(1) 55U ab intestato, Seu. inser t a La Vuij. (2) Taur. según la. escritura original; lmwiseuerint, corrección del códice FI., Br.



445

§ 5.—Si se propusiera que uno mismo fué instituido y substituido, y hubiere prescindido de la institución, se pregunta si incurre en el Edicto y no creo que incurra, cual si el testador, que lo substituyó, le hubiere dado esta facultad. § 6.—Es prescindir del titulo del testamento, que uno haya repudiado la herencia. § 7.•-Los que están bajo potestad son inmediamente herederos en virtud del testamento, y nada importa, que se puedan abstener; pero si se inmiscuyeron después, se consideran herederos en virtud del testamento, á no ser que se hubieren abstenido ciertamente del testamento, pero hubieren pedido la posesión de los bienes abintestato, porque en este caso incurrirán en el Edicto. § 8.—El quFk instituido heredero bajo condición pudo cumplir la condición, y no la cumplió, siendo tal la condición que estuviera al arbitrio del heredero instituido, y después poseyera la herencia abintestato, deberá estar sujeto al Edicto, porque, semejante condición debe ser considerada como pura. § 9.—No investigamos, si los que poseen la herencia abintestato habiendo prescindido del titulo del testamento La posean,óno, con legitimo derecho; porque cualquiera que sea el titulo con que posean la herencia, ó parte de la misma, podrán ser demandados cii virtud del Edicto, con tal que no la posean en virtud tie otra causa, por ejemplo, si alguno dejó ciertamente de aceptar la herencia, pero la posee por causa de fideicomiso, habiendo sido puesto en posesión para conservar los fideicomisos, ó si dijeras, que él habla entrado en posesión para conservar un crédito, porque en virtud de esta causa no estará obligado á responder á los legatarios. Así, pues, el Edicto del Pretor tendrá lugar siemre y cuando uno posée ó como heredero legitimo, ó porque recibe abintestato la posesión do los bienes, ó ci acaso poseyera la herencia como poseedor de mala fé, fingiendo tener algún titulo para la posesión abintestato; porque de cualquier modo que uno so haya de lucrar con la herencia, pagará los legados. § 10.—A la verdad, interviniendo la caución de que habiéndose hecho evicción de la herencia se devuelvan los legados», aunque uno no posea la herencia, pero hubiere hecho con dolo malo que no la posea, sucederá, que será considerado Lo mismo que si hubiese adido la herencia. § 11.—Mas se considera que hizo con dolo malo que no le poseyera, el que con fraude transfirió á otro la posesión, para que los legatarios, y los demás que recibieron alguna cosa en el testamento, carezcan de lo que se les dejó. § 12.—Pero hubo cuestión cobre si se considerará que obra con dolo malo parano poseer el que con dolo dimitiera la posesión, que en algún caso tuvo, ó también el que maliciosamente hizo esto mismo para no comenzar 4 poseer desde un principio. Labcón dice, que le parece, que no menos falta el que no empieza á poseer, que el que deja de poseer; cuya opinión está aceptada, § 13.—Si por fraude hubiere dejado alguno de aceptar la herencia, para que vaya al heredero legitimo, estará obligado por la petición de los legados. 2. EL MISMO;

Comentarios 4 Sabino, libro VII.

t) vi partem eii,s, in$erta La Vuig.

446



DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO IV

rede gerere non videatur, qui pretio accepto praetermisit bereditatem, tamen dandam in eum actionem exernplo eius, qui omissa causa testamenti ab intestato possidet hereditateni, Divus Iladrianus rescripsit proinde legatariis et ñdeicommissa.riis tenebitur. § 1.—Sed utrum ab co erit incipiendum, et sic ad heredeni veniendum, an convertemus ordinem? Mihi videtur humanior esse hace sententia, ut possessor hercditatis prior excutiatur, maxime si tuerativam habet possessionem. 8. POiÍPON1US Libro III. ad Sabinum.—Si pocunlain a substituto acceperis, itt praetermitteres, isque adierit, an danda Bit legatarlis actio, dnbitari potest. Et puto, si ipse quoque praetermiseiit, et, quod loge ad se rediret, possederit 1) heneditatem, in utruinque vestruni dandam, ut ci tarnen, cuí ab utroque legatum su, in alterutum detur actio,

4. ULPIANUS libro L. ad Edictuni.—Si quis peeunlam non aecepit, simpliciter autem omisit causam testamcnti, dum vult praestitum ci, qui substitutus est, reí legitimo, numquid locus non sil Edicto? Plane índignandum esl, circumve.ntarn yoluntatern defuneti; et ideo si liquido constiterit, in neeem legatariorum boe factum, qnamvis non pecunia accepta, sed nimia gratia collata, dicendum enit, loeum case utili actioni adversus eum, qui possidet hereditatem.

§ 1.—Et recte dicetar, ubicunque quis, dum vuil praestitum el, qui se repudiante venturus est, non repudiaturus, nisi praestitum veliet, et inaxime si ob evertenda iudicia Id fecit, ibi diceudum cst, adversas possessorem competere actionem; sic tamen, nt, ab¡ quidem pecunia accepta repudiavil, ibi dicamus (2), eum, qui oLnisit, conveniendum, ubi vero (3) gratis, in fraudem tamen eorum, quibus quid relictuni est, posse.ssorern debere convenir¡ mili actiorio. § 2.—Quamquam de heredibus institutis videatur Praetor loqui, attameii etiani ad alios hace res serpt't, ut si sic legatarius, a quo fideicommissum relictum est, et hie id egisset, ut onultatur hereditas, doloque Id feeit, convenir! debeat (4). § 3.—Si quis vendiderit hereditatem, utique possidere videiur, non dolo fecisse, quominus possideat. 5.

MARCELLUS

libro XIL Digestorurn.—Excu-

satus videtur patronus, qui institutionem praetermisit, quum aliter esset a liberto SeripIlis lieres, quam eum instituí oportet; nam et si servus oms ex asse institutus fuenil. et por quemcunque casum non potueril iussu doinini adire hereditatem, impune praetnrmittet ex testamento hereditateni. possideblt, si códice Fi. (2) Tau?.; diesmue, si códice Fi,, Br.

(&) Hal.;

(1) Br. considera vero a,'iadida por anl.9,quos copistas, pero no Taur.

—Aunque no parezca que obra como heredero el que por precio recibido prescindió de la herencia, sin embargo, respondió por rescripto el Divino Adriano, que se ha de dar contra él acción, 5. la manera que contra aquel que habiendo prescindido del titulo del testamento posee abintestato la herencia; por lo cual estará obligado 4 los legatarios y 4 los fideicomisarios. § 1.—Pero se habrá de comenzar acaso por este, y llegar de este modo al heredero, ó invertiremos el órden? A ml me parece que es más humana esta opinión, que primeramente se haga excusión contra el poseedor de la herencia, mayormente si tiene la posesión 5. titulo lucrativo.

3. Posri'oNio; Comentarios

ti

~¡no, libro III.

—Si hubieres recibido dinero del substituto para que no aceptes la herencia, y él la hubiere adido, se puede dudar si se les ha de dar acción 4 los legatarios. Y opino, que si tampoco este la hubiere aceptado, y poseyere la herencia porque reca-yeso en él por la ley, se ha de dar contra vosotros dos, pero de suerte, que 5. aquel fi quién fi cargo de ambos se le haya legado alguna cosa se le dé acción contra uno ú otro. 4.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro L.—

Si alguno no recibió dinero, sino que simplemente prescindió del titulo del testamento, queriendo que todo pasara al que fué substituido, ó al heredero legitimo, ¿tendrá acaso lugar el Edicto? Ciertamente que ha de indignar que haya sido defraudada la voluntad del difunto; y por lo tanto, si constare claramente que esto se hizo en perjuicio de los legatarios, aunque sin haberse recibido dinero, pero por demasiado favor concedido, se habrá de decir, que tiene lagar la acción útil contra el que posee la herencia. § 1.—Y con razón se dirá, que siempre que, queriendo uno que todo se le dé 5. aqnel que, repudiando él, ha de suceder, no repudiarla si no quisiera que 5. aquel se le diese, y principalmente si hizo esto para anular la última voluntad, se ha de decir, que compete la acción contra el poseedor; pero de esta suerte, que, cuando ciertamente repudió el testamento habiendo recibido dinero, digamos que ha de ser demandado el que prescindió de él, pero que cuando gratuitamente, mas en fraude de aquellos 5. quienes se les dejó alguna cosa, debe ser demandado con la acción útil el poseedor. § 2.—Aunque parezca que el Pretor habla de los herederos instituidos, sin embargo, esto se extiende también á otros, de modo que si hubiera un legatario 5. cuyo cargo se dejó un fideicomiso, y este hubiese hecho de modo que no se aceptase la herencia, y esto lo hizo con dolo, deberá ser demandado. § 3.—Si uno hubiere vendido la herencia, se considera ciertamente que la posee, no que hizo con dolo que no la poseyera. 5. MARCELO; Digesto, libro XIL—Se considera excusado el patrono que hubiere prescindido de la institución, cuando por su liberto hubiese sido Instituido heneder-o de otro modo que como conviene que ¿1 sea instituido; porque, aunque su esclavo hubiere sido instituido en el as, y por alguna circunstancia no hubiere Podido adir la herencia por mandato de su scfior, impunemente prescindirá éste de la herencia dejada por testamento.

(4) ifal. Viii9.; debeL, el códice R.

DIGESTO. —LIBRO XXIX: TITULO IV

& ULPIANUS libro L. ad Edicum. - Quia autem is, qui ab intestato possidet hereditatem, convenir¡ potest, Si Oniittit causam testamenti, quaesituin est, Si quasi ex voluutate testatoris (1) videatur ornisisse, an cogatur praestare; utputa fratrein suurn seripsit heredem7 et codicillos fecit ab intestato, petiitque (2) a fratre, ut, si legítima hered itas ad eum pertinuerit, fideicommissa pia estaret quibusdam; si igitur omissa causa testamenti ab intestato possideat hereditatein, videndum est, an legatariis cogalur respondere. Et lulianus libro trigesrno primo (3) Digestorum scrihit, cogendum primum legata praestare, mex dimissis legatis (4) si quid superfuerit ex doclraute, tunc fideicomrnissa cogí praestare; ceteriim si legata absuxnant () dodrantem, tune niliil fideieornmissariiz praestandum, habere enim integrum guadrantem Jegitimum heredem oportet. Ordo igitur a luliano adhibetur, ut prius lo-ata praestentur, deinde ex superfino fldeicoinmissa, dummodo quadraus non tangatur. Ego puto luliani sententiam ita aceipiendam, iit, si omissa causa testamenti ab intestato possideat hereditatem, cogatur omnimodo legata praestare; nec enim utique omittere ej hereditatem permisit, qui fideicommissa ab co reIiquit ab intestato.

§ 1.—Plane si nominattrn id el permisit, dicemus, non eum incidere in Edictum, quia usus est facultate ea, quam ej testator concessit; quod si non ci concessit speeialiter testator omittere, ja ordo cnt sequendus, quem Julianus ostendit. § 2 —Quid deinde dicemus, si iisdem et ex testamento legata, et fideieommissa abintestato fuerint relicta, et praeterea allis fideieominissa, an ordinem illum debeamus facere, quem lulianus monstrat, an vero contribuemus omnes fldeicomissanos, quasi aeqnales? Et magis est, ut ita distinguanina, multum interesse, utrurn ineMit in Edietum heres, an non. Nam si incidit, praeferendi erunt hi, quibus testamento relicta fuerunt quandam; sin vero non incidit., quia haec fuit testatoris voluntas, ut daret ci facultatem et ab intestato suecedendi, ve! quia alia causa interccssit, quae secundum ea, quae supra scnipta sunt, non oflendit Edictum, dicendum est, contribuí fideieommissa debere, quasi exaequata. § 3.—Non simpliciter autem Praetor pollicitus est, se daturum actionem, sed causa cognita; nam sive invenenit, testatorem huius rei auctorem esse, ipsurnque permisisse ab intestato succedere, ant si qua alia insta causa oniittendi intervenerit, utique non dabit actionem in eutu legatoniun. § 4.—Item si luvenerit, bona ad alium pertinere, non dabit actionem, si vero nulla auspicio collusionis religionem Praetonis instruxerit. § .—Si autem is, cui anferni hereditas potest aliquid possideat de hereditate, et possiderc d -

(1) prsetorls Sal. (5) Sal.; petitqne, si Códice FI (8) vtCeimo sexto, Sal.

6.

ULPIANO

447

Comentarios al Edicto, libro L—

Mas corno el r4uc posee la herencia abintestato puede ser demandado, si prescinde del titulo del testamento, se preguntó si estará obligado fi pagar, si pareciera que prescindió de él come por voluntad del testador; por ejemplo, instituyó heredero fi su hermano, hizo codicilos abintestato, y le pidió fi su hermano, que, si fi él le perteneciere la herencia Iegltima, pagase fideicomisos A ciertas personas; as¡, pues, si habiendo prescindido del titulo del testamento poseyera abintestato la herencia, se ha de ver si estará obligado fi responderles fi los legatarios. Y escribe Juliano en cliibro trigésimo primero del Digesto, que primeramente ha de ser obligado fi pagar los legados, y que después, pagados los legados, si sobrare algo de los tres cuartos, es obligado en este caso fi pagar los fideicomisos; pero que si los legados consu miesen los tres cuartos, nada se les hade pagar entonces fi los fideicomisarios, porque conviene que el heredero legitimo tenga integra la cuarta parte. Establécese, pues, por Juliano un órden, para que primeramente se paguen los legados, y después, del sobrante, los fideicomisos, con tal que no se le toque fi la cuarta parte. Yo juzgo, que la opinión de Juliano se ha de entender de este modo, que si, habiendo prescindido del titulo del testamento, poseyera la herencia abintestato, sea de todos modos obligado fi pagar los legados; porque ciertamente no le permitió que prescindiera de la herencia el que á su cargo le dejó abintestato fideicomisos. § 1.— Pero si expresamente le permitió esto, diremos que no incurre él en el Edicto, porque usó de la facultad que le concedió el testador; pero si el testador no le permitió especialmente que prescindiera de la herencia, se habrá de seguir el órden que señala Juliano. § —Finalmente ¿qué diremos si fi los mismos les hubieren sido dejados legados en el testamenio, y fideicomisos abintestato, y además fideicomisos á otros, deberemos acaso seguir el órden, que indica Juliano, ó contribuiremos fi todos los fideicomisarios, como iguales? Y es preferible que distingamos de este modo, que importa mucho saber, si el heredero incurrió, ó no, en el Edicto. Porque si incurrió, habrán de ser preferidos aquellos fi quienes se les dejaron algunas cosas en el testamento; pero si no incurrió, porque fué voluntad del testador darle facultad para suceder también abintestato, 6 porque medió otra causa, que según lo que arriba se ha dicho no infringe el Edicto, se ha de decir, que se debe contribuir fi los fideicomisos, como si fuesen iguales. § 3.—Mas el Pretor no prometió simplemente que él darla acción, sino con conocimiento de causa; porque si hallare que el testador fué autor de esto, y que él mismo permitió suceder abintestato, ó si hubiere mediado alguna otra justa causa para dejar de aceptar la herencia, ciertamente que no dará contra éste la acción de los legados. § 4.—Asimismo, si hallare que los bienes pertenecen fi otro, no dará acción, pero esto si ninguna sospecha de colusión penetrare en la conciencia del Pretor. § 5. —Mas si aquel fi quien se le puede quitar la herencia poseyera alguna cosa de la herencia, y

(4) legatariis, Sal. (8) Sal. Vulg.; Adanmant, el códice M.

448



DIGFTO.—LIBRO XXIX: TITULO Iv

sierit sine dolo malo, magia est, ut desinal cou veniri. § 6.-.--Quod ergo tempUs apectabinius, posideat neene? Litis contestatae tempus spectari debet. § 7.—Certe si vacautia bona quia pos8ederit, et quadiiennium practerierit, indubitate convenir¡ poterit ex hac parte Edie.ti, quia et omisit causam testarnenti, et quia ab intestato possedit, et quidern sic, itt praescriptione quadriennil tutus sit. § 8.—Si patronus ex debita sibi portione horca acriptus, dato sibi coherede ex alia parte, ornise.rit insttutionein, quia debita para elus erat exhausta, omiserit et coheres, delude possideat patronus ab intestato legitiniam hereditateni totam, dandani in eum legatorum actionem, Celsus libro sextodecimo Digestorum ait, qtiae ja TiUum compcteret, sufflceretque (1) patrono, quod integram debitam sibi portionem habeat. Hace autem ita sant, si coheres eoflusit cuni patrono; alíter enim non 0550 patronurn cogenduin le.gata praestare, neque enini interdictum est, ut quia ornittat hereditatem, si sine fraude Id fiat.

§ 9.—Hoc Edictum etíara ad contra tabulas benorum possessionem pertinere, magia dicendum est, scilicet ut, qui accipiendo () contra tabulas bonorum possessionem liberia parentíbusque legata praestaret, si omiserli eam bonorum possessionem, ci ab intestato possideat hereditatem, cogatur ea praestare, quae praestaret, si contra tabulas bonoruni possessionem acceperit (a). § tO.—Si libertas sub conditiotie fucrit data si decem dederit», et omisa causa testainenti fuerit, non aliter libertas competet, quam si conditioni paritum Sit.

hubiere dejado de poseer sin dolo malo, es más cierto que deja de ser demandado. § 6.—Luego ¿á qué tiempo miraremos si posee, O ido? Se debe mirar al tiempo en que fuá contestada la demanda. § 7.—A la verdad, si uno hubiere poseído bienes vacantes, y hubieren transcurrido cuatro años, indudablemente jodrá ser demandado en virtud de esta parte del Edicto, tanto porque prescindió del titulo del testamento, como porque poseyó abintestato, y ciertamente de modo, que esté seguro CtU la prescripción de cuatro ai'os. § 8.—Si instituido el patrono heredero de la por. ción que se le debía, y habiéndosele nombrado un coheredero de la otra parte, hubiere prescindido de Ja institución, porque estaba exhausta la parte que se le debla, y también hubiere dejado de aceptarla el coheredero, y después el patrono poseyera abintestato toda la herencia legl tiina, dice Celso en el libro décimo sexto del Digesto, que se ha de dar contra él la acción de los legados, que competería contra Ticio, y que al patrono le bastaría tener íntegra la porción fi él debida. Mas esto ca asi, si hubo colusión entre el heredero y el patrono; porque de otra suerte, no ha de ser obligado el patrono fi pagar los legados, porque no está prohibido que cualquiera deje de aceptar la herencia, si esto lo hiciera sin fraude. § 9.—Preferentemente se lis de decir, que este Edicto pertenece también fi la posesión de los bienes contra el testamento, esto es, que el que recibiendo contra el testamento la posesión de los bienes pagarla fi los descendientes y fi los ascendientes los legados, si hubiere dejado de aceptar la posesión de los bienes, y poseyera la herencia abiiitestato, sea obligado fi pagar lo-4 que pagarla, si contra el testamento hubiere recibido la posesión de los bienes. § 10.—Si se hubiere dado la libertad bajo esta condición: es¡ hubiere dado diez», yac hubiere prescindido del titulo del testamento, no competerá la libertad de otra suerte, que si se hubiera cumplido la condición.

7. MARCELLUS libro XII. Digestorum. Quidam Titiutn ci Maevium instituit heredes, et ecutum Titio legavit, uterque omiaso (4) testamento legitimam adilt hereditate.ui; non probo legatorum actionem Titius postulabit; idem, si utrique legasset.

7. MARCELO; Diçjesto, libro XII,—Uno institttvó herederos fi Ticio y fi Meno, y le legó cien fi Tiele, y ambos adieron la herencia habiendo prescindido del testamento; Ticio no pedirá honradamente la acción de los legados; y lo mismo, si fi ambos les hubiese dejado legados.

8. tJLPIAIUS Libro L. ad Edictum. - Si quia sub conditione dandorum decem, vel qua alia, quac in dando vel in faciendo fuit, heres institutus omissa causa testameuti ab intestato possideat hereditatem, videndum est, an hule, in culus persona conditio collata est, subreniri debeaf.; et magis est, ne subveniatur, noque enhm tegatarius esi;

S. Tkpiauo; Comentarios al Edicto, libro L.— Si instituido uno heredero bajo la condición de dar diez, ó bajo otra cualquiera, que consistióeu dar ó en hacer, poseyera abintestato la herencia habiendo prescindido del título del testamento, se ha de ver, si se deberá auxiliar fi este fi cuya persona fuó referida la condición; y es más cierto que no se le auxilia, porque no es legatario;

9. Prnus Libro XIV. ad Edictwm—sed et si adhuc parendi conditioni tempus habeat, hac par-. te Edicti non tenetur.

9. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XLV, —pero aun si tuviese todavia.tiempo de cumplir la condición, no está obligado por esta parte del Edicto.

10. ULPIANUS Libro L. ad Edietum. - Si non solus, sed eum alio possidet hereditatem 18, qui ornisit causam testamenti, rectissime lulianus ait, quod ci Marcellus probat, dandam in ipsum quo-

ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.— no soto, sino con otro, poseyera la herencia el que prescindió del título del testamento, con muchísima razón dice Juliano, y lo aprueba también

(1) snfflceieque, Hal,

(a) Taur. según corrección dei códice Fi.; accipienda,

escritura original, Dr.

lit

10.

(3) Vulg.; accepit, el códice Fi. (1.) lTd. Vulg.; amisa, el códice F/.

i)IGaSTO,—LIBRO XXIX TITULO 1V

que legatorunl actionem utilem; nec enim aspernari debet, obesse siM factum heredis seripti, ciii etiam profuerit. Hoc autem ita est, nisi si peenniam accepit is, qui omisit causam testalTnerlti; tune euim in solidum tenebitur. § 1.—Quum substitutis ab institutis (1) legata fuissent relicta, et tam instituti quam substituti omissa causa teetarnenti possideant ab intestato hereditatem, Divus Phis rescripsit,neque improbe, iieque imprudenter (2) institutos legata recusare substitutis data; recte enim recusant, in se dan legatorum fideive eommissorum petitioneni substituto1 ciii liberum fuit adeuiiti hereditatein, non fideicommissum petere, sed universa bona obtunere.

§ 2.—Si duo sint heredes, institutus et substitutus, et ambo omisra causa testarnenti ab intestato possideant hcreditateiu, quaestionis est, un ambo cogantur legata praestare, et utrum unusquisque ea legata, quae a se relicta sant, an vero ambo utraque legata cogantur praeStare; ego puto, in solidum adversus singulos legatorum petitionem dandam. Sed utrum ecrum, quae a se legata sunt, an vero etiam eoruni, quae ab altero herede, videatnus; et alias proponamus, institutum sohun possidere hereditatem, eorum legatorum, quae sant ase relicta, un etiam eorum, quae sant a substituto relieta, actionem patietur? Dicendum est, ita demum etiam eorum, si dolo substituti perveniat ad institutos hereditas sine pecunia; nam si peduniam accepit substitutos, ipse erit conveniendus. Item si solus substitutas possideret, si quideni pecunia accepta institutus omisisset, dicemus, institutum suis Iegatariis respondere debere, substitutum suis; si auteni sine pecunia, adversas substitutum dabimus actionem. Nunc, quum ambo possideaut, melius dicetur, singulos suis legatariis respoiid ere deber e.



449

Ma±eelo, que se ha de dar aun contra este la acción útil de legados; porque no debe desestimar que le perjudique el hecho del heredero instituido aquel 4 quien también le habria. aprovechado. Mas esto es as!, si no recibió ofinero el que prescindió del titulo del testamento; porque en este caso estará obligado 4 la totalidad. § L— Cuando 4 cargo de los instituidos se hubiesen dejado legados 4 los substitutos, y tanto los instituidos, como los substitutos poseyeran abintestato la herencia habiendo prescindido del titulo del testamento, respondió por rescripto el Divino Pío, que los instituidos deniegan no ímproba, ni irnprudenteniente, los legados dados 4 los substitutos; porque con razón rehusan que la petición de los legados ó de los fideicomisos se le dé contra ellos al substituto, el cual, adiendo la herencia, tuvo en su arbitrio no pedir el fideicomiso, sino obtener todos los bienes. § 2.-Si fueran dos los herederos, uno instituido y otro substituido, y ambos poseyeran la herencia abintestato habiendo prescindido del titulo del testamento, hay la duda de si estarán obligados ambos 4 pagar los legados, y de si cada uno estará obligado 4 pagar los legados que se dejaron 4 su cargo, ó ambos 4 pagar unos y otros legados; o creo, que se ha de dar contra cada uno por la totalidad Ja petición de legados. Pero veamos, si de los que .se legaron 4 su cargo, ó si también de los que 4 cargo de otro heredero; y. supongamos de otra suerte, que solo el instituido posee la herencia, ¿soportará él laaeción de los legados, que se dejaron 4 su cargo, ó también de los que se dejaron 4 Cargo del substituto? Se ha de decir, que también de estos, solamente si por dolo del substituto fuera la herencia 4 los instituidos sin haber mediado dinero; porque si el substituto recibió dinero, él mismo deberá ser demandado. Asimismo, si solo el substituto poseyera la herencia, si verdaderamente hubiese dejado de aceptarla el instituido hdbiendo recibido dinero, diremos que el instituido debe responderá sus propios legatarios, y el substituto 4 los suyos; mas si sin haber mediado dinero, daremos la acción contra el substituto. En el caso presente, poseyéndola ambos, más bien se dirá, que cada uno debe responder 4 sus propios legatarios.

11. IAVOLENUS libro VIL Epistolarum.— Si ab instituto et substituto (3) eadem res mihi legata sit, et omissa causa testameuti liereditatem posside ant lege, etiani si ab utroquc herede (4) solidum mili debetur, tamen ab uno legatum consecutus ab altero petere non potero, eligere ¡taque reum potero,

11. Jvoi.mo; Epístolas, libro VII. - Si una misma cosa me hubiera sido legada 4 cargo del instituido y del substituto, y habiendo prescindido del titulo del testamento poseyeran la herencia por la ley, aunque por ambos herederos se me debe la totalidad, sin embargo, habiendo conseguido de uno el legado, no podré pedirselo al otro, y podré por lo tanto elegir el deudor.

12. ULPIANUS libro L. ad Edictum. - De libertatibus quoque iii boc casu quaesitum est, an competant tam hae, quae ab instituto, quam hae, quae a substituto datae sant; et magis est, ut competant 1am directae, quam fideicommissariae.

12. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.— En este caso se cuestioné también respecto 4 las libertades, sobre si competen tanto las que se dieron. 4 cargo dej instituido, como las que 4 cargo del substituto(y es m.s cierto que competen as! las directas, como las fideicomisarias. § 1.—Consta, que el heredero de quien posee abintestato la herencia habiendo prescindido del titulo del testamento, está obligado solidariamente por la acción de los legados; porque es más cierto que esta contiene la persecución de la cosa más

§ 1.—Heredem elus, qui omissa causa testameuti ab intestato posaidet hereditatem, in solidum legatorum actione teneri constat; magis est enim, re¡ persecutionem, quam poenam continere, et ideo et perpetuam cese. }foc autem ita est, nisi

(i) ab lnstltutI, te contiSeran añadidas por antiguos co.

pistas.

(2) Impudeater, HaL Tomo 11—SI

(3) Br. señala et substituto como añadidas por antiguos copistas pero no Ta,,r. (4) herede, se considera añadida por antiguos copista..

450



DIGESTO.—LIBRO

Xxix: TFnao iv

propter dolum defuucti conveniatur heres; tunc enim in id, quod ad eum perve.uit, conveniretur.

bien que una pena, y que por esto también es perpótua. Mas esto es así, si no fuera demandado el heredero por causa de dolo del difunto; porque entonces, seria demandado por aquello que fud á su poder.

13. GÁIUs libro XVII. ad Edictum provinciale.—Et si non totaui aliquis hereditatem partemve eius, ex qua heres insttutus esi, ab intestato possideat, sed vol mtuimarn portiuuculam, ve] etiam unam atiquam rem, tenetiir hoc Edicto,

13. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Li bro XVII.—Y si uno no poseyera abintestato toda la herencia ¿ la parte de la misma, en que fué ins-

14. IDEM libro II. de te.stamen.tis ad Edictum Fraetoris urbari.—quamvis non proprie pars h-

14. Et. MESMO; Comentarios al Edicto del Pretor urbano, libro II.; De los testamentos. —aunque

¿iro XVII. ad Edictum provinciale.

15. EL MISMO; Comentarios al Edicto provincial, Libro XVII. —y esto no es injusto, porque ca-

reditatis in una re intelligatur; 15. IDEM

tituido heredero, sino O una minima porción, O aun alguna sola cosa, está obligado fi este Edicto,

con propiedad no se entienda que hay parte de una herencia en una sola cosa;

—nec Id iniquum est, quurn ex suo quisque vitio hoc iueommodo afftciatur;

da cual sufre este perjuicio por su propia culpa;

18. IDEM libro II. de testamentis ad Edictum Praetoris urbani.— quum enim hereditas ab co

18. EL mismo; Comentarios al Edicto del Pretor urbano, libro II; De los testamentos.—pues co-

quoque peti possit, qui unam aliquam rem heredirio nomine possideat, dubitari 11011 oportet, quin veruni sit, quod diximus. 17.

IDEM

libro XVII. ad Edictum pro vinciale.

Si quis omiesa causa testamenti omnino eam hereditatem non possideat, excluduntur legatarii; nam liberum caique esse debet, etiarn lucro 8am hereditatem ornittere, hect co modo tegata libertatesque intercidunt. Sed 111 fideicommissariis hereditatibus id provisurn est, ut, si scriptus heres noliet adire hereditatem, iussu Praetoris adeat, et restituat; quod beneficium his, quihus siugulae res per fldeicoinmissum relictae sint, non (1) magis tributum est, quam legatariis.

18. IDEM libro II. de testanlentis ad Edictum Praetoris urbani.—Si duo heredes instituti, ambo

omissa causa testamenti ab intestato possidcant hereditatem, tuuc, quia uterque Praetorio jure perinde habetur, atque si ex testamento hereditatem adiiss et, pro partibus in singulos competit actio. § 1.—Admonendi sumus, huic, in quem ex hac parte Edicti legatorum actio datur, beneficium legis Ealcidiae coucedcndurn. 19. IDEM

libro XVII. ad Edictum pro vinciale.—

Praeterea patrono quoque, qui ex asse heres institutus est, si ab intestato possederit Ilereditatem, commodum partis debitae, quod habiturus foret, si CX testamento adiisset hereditaicta, salvum ci debet cese. 20. ULPIANus libro IV. Disputationum.—Si eadem res diversis personis ab instituto et substituto fuerit relicta, non uterque, sed qui ab instituto accepit, solus vindicabit, 21.

luLsANus libro XX VII. Digestorum. -Si

(1) non, 88 congidara a4kzdide por antiguos copistas.

mo la herencia se le puede pedir también al que posee una sola cosa á titulo de herencia, no se debe dudar de que sea verdad lo que hemos dicho.

17. Et MISMO; comentarios al Edicto provincial, libro X VIL—Si alguno, habiendo prescindido del ti-

tulo del testamento, no poseyera en manera alguna la herencia, son excluidos los legatarios; porque cada cual debe tener libertad aun para dejar de aceptar una herencia lucrativa, aunque de este modo se extinguen los legados y las libertades. Pero respecto fi las herencias fideicomisarias se determinó, que si el heredero instituido no quisiera adir la herencia, ha ada por mandato del Fretor, y la restituya; cuyo beneficio se les concedió á estos á quienes se les dejaron cosas particulares por fideicomi so, no de otra suete que fi los legatarios. 18. EL MISMO; Comentarios al Edicto del Pretor urbano, libro II; De los testamentos—Si insti-

tuidos dos herederos, ambos poseyeran la herencia abintestato habiendo prescindido del titulo del testamento, en este caso, como por derecho Pretorio ambos son considerados lo mismo que si hubiesen adido la herencia en virtud del testamento, compete contra cada uno la acción respecto á su parte. § 1.—Debemos tener entendido, que á este, contra el cual se da en virtud de esta parte del Edicto la acción de los legados, se le ha de conceder el beneficio de la ley Falcidia. 19. EL MISMO; comentarios al Edicto provincial, libro XVIL—Además de esto, también al pa-

trono que fuó instituido heredero del as, si poseyere ha herencia abintestato, le debe quedar á salvo el beneficio de la parte debida, que habría de haber tenido, si hubiere adido la herencia en virtud del testamento. 20. ULPIANo; Disputas, libro IV.—Si fi diversas personas se les hubiere dejado la misma cosa ó. cargo del instituido y del substituto, no la reivindicarán ambos, sino solo el que la recibió del instituido.

21.

JULIANO; Digesto, Libro XX VIL—Si mi hi-

1GuS1'O.--Li.BR0

TITULO IV



451

filius meus a inatie sua heres scrip tus fuerit, et egó testamenti causa omissa bonorum possessionem eiusdem fui nomine petiero, actio legatorum in me dan debebit non secus, ac si ipse heres scriptus ornissa causa testamenti bonoruni possessionem ab intestato accepissem.

jo hubiere sido instituido por su madre, y yo hubiere pedido en nombre del mismo hijo la posesión de los bienes habiendo prescindido del titulo del testamento, se deberá dar contra mf la acción de los legados, no de otro modo, que si instituido yo mismo heredero hubiese recibido abintestato la posesión de los bienes habiendo prescindido del titulo del testamento.

22. IDEM 1jro XXXI. Digesto?urn.—Si itt testamente ita seriptum fuerit «Titius heres esto; si Titius heres cnt, Macvms heres esto», ctTitius omissa causa testamenti hereditatem legitimam possederit, Maevio adversus euro petilio hereditatis dan non debet pro parte, quam hahiturus esset, si testamenti causa omisssa non tuisset. Quum enim omisso testamento hereditas possidetur, legatorum quidem et libertatum ratio habnda est, quia aliter, quam ab herede dan non potucrunt (1); hereditatis vero, quae ita data est, rationem babere Praetor non dehet, sua enim culpa testator sub hac conditione hereditatis partem dedit, quam potuit puro dare.

22. EL MI$M}; Digesto, libro XXXI.—Si en el testamento se hubiere escrito de este modo: «sea heredero Ticio; si Ticio fuere heredero, sea heredero Mevio», y habiendo prescindido del titulo del testamento poseyere Ticio la herencia legítima, no se le debe dar contra él á Mevio la petición de la herencia respecto á la parte que habria de tener, si no se. hubiese prescindido del titulo del testamento. Porque cuando habiéndose prescindido del testamento se posee la herencia, se ha de tener ciertamente cuenta de los legados y de las libertades, porque no se podrán dar de otro modo que por el heredero; pero el Pretor no debe tener cuenta de la herencia, que fué dada de esta manera, porque por su culpa dió el testador bajo esta condición parte de la herencia, que pudo dar puramente. § 1.—Por lo cual, también si se hubiese escrito de este modo: «sea heredero Ticio; cualquiera que de los arriba escritos fuere mi heredero, sea libro y heredero Stico», y habiendo prescindido del testamento Ticio poseyera la herencia, el Pretor no debe amparar la libertad de Stico, ni darle la petiein de la herencia. § 2.—Si alguno hubiere escrito de este modo su testamento: «sea heredero Ticio; si Ticio no fuere heredero, sea he-edero Mevio; cualquiera que de los arriba escritos fuere mi heredero, dele ciento A Mevio, si no fuere mi heredero», y después, habiendo prescindido del testamento, poseyera Ticio la herencia legítima, se pregunta, si se deberá dar la acción de los legados A Mevio, en cuya facultad estuvo tener toda la herencia adiéndola en virtud de la substitución; y se determina, que se le dé, porque nada impide que Mevio haya tenido justa causa por la que no quiera mezclarse en los negocios de la herencia.

§ 1.--Quare et si ita criptum tuisset: «Titiiis heres esto 2); quisquis mihi ex suprascriptis heres cnt, Stiehits liben heresque esto», et Titius omiso testamento hereditatem possideat, libertatein Praetor Stichi tueri non debet, nec hereditatis petitionem el daro. § 2.---Si quis ltoc modo testamentnm scnipserit: «Titius heres esto; si Titius heres non cnt, Macvms heres esto; quisquis mihi ex suprascniptis heres cnt, Maevio, si mihi heres non enit, centum dato», deinde Titius oinisso testamento legitimam hereditatem posaideat, an Maevio, cuius in potestate fuit, itt ex substitutione adeundo totain heieditatern haberet, legatorum actio darl debeat, quaeiitur; et piacet, dan, quia nihil probibet, Maevium instan, causam habtiisse, propter quam nollet negotiis hereditaniis irn.plicani.

ULP;ANUS libro XL VI. ad Rdicturn.—Si fil23. us, qui Inansit in patris potestate, ítem filia heredes instituti, praetenito fratre emaneipato, qui contra tabulas accipere possessionem potuit, ut intestati patris possessionem aceepenint, legata oinnibus praestabunt, nec filfa doteni snam fratni conferet, qLium ut scripta videatur hereditatem habere.

23. U!P1ANo; Comentarios al Edicto, libro XL VIL—Si instituidos herederos el hijo que permaneció bajo la potestad de su padre, y también una hija, habiendo sido preterido el hermano emancipado, que pudo recibir la posesión contra el testamento, hubieren recibido la posesión como si hubiese fallecido intestado su padre, les pagarán á todos los legados, y la hija no le llevará A colación A su hermano su propia dote, porque se considera que tiene la herencia como instituida.

24. Pu1u8 libro LX. ad Edictm.—Si dolo tutoris otnisenit pupillus causam testamenti, et legitimain hercditat.em possideat, danda est legatorum actio ¡Ti pupiltum, sed eatenus, quntenus hereditas ej acquisita est. Quid enim, si eum alio possideat hereditatm?

24. PAULO; Cornentar-iosal Edicto, libro LX.— Si por dolo del tutor hubiere prescindido el pupilo del titulo del testamento, y poseyera la herencia legitima, se ha de dar contra el pupilo la acción de los legados, pero solamente cmi cuanto para él se adquirió la herencia. ¿Pero qué será, si con otro poseyera la herencia? 1.—Pero los más creen que esto se ha de observar también respecto al que es púbero, de suerte que esté obligado respecto A la parto que posea, aunque el Pretor dé contra él la acción lo mismo que si hubiese adido la herencia,

§ 1.—Sed hoc et in eo, qui pubes est, plenique putaiit observa.ndum, itt, pro qua parte posaideat, teneatur, quamvfs Praetor perhide fu eum det netionem, atque si adiisset hereditatern. (1) Taur. según la escri t ura original; poterunt, corrección teZ códice Al., Dr.

(2) Sefus beres cato, inserte fiel.

452



DIGESTO. —LIBRO Xxix; ttTULo Ñ

25. OEisus libro XVI. Díyestorurn.—Cui servus ipsius substitutus est, servum suum adire iussit; si ideirco fecib no legata praestaret, utraque praestabit, et qua (1) heres est, et qua (2) omissa causa testarneuti possidet ex sabstitutione hereditatem, salva Falcidia ci servata.

25. CELsO; Digesto, libro XV-t.—Uno 4 quien le fué substituido el esclavo del uiimo, mandó que su esclavo adiase la herencia; si lo hizo para no pagar los legados, pagara unos y otros, tanto porque es heredero, como porque habiendo prescindido del titulo del testamento posee la herencia en virtud de la substit:ición, reservándoselo salva la Falcidia.

28. PAPINIANUS Libro XVI. Quaeslionum.—Iulianus seribit, patrern, qui fihiam sibi subsitutarn iussit adire hereditatem, legata, quae ab ipso dala sunt, ex sententia Edicti praestiturum, quoniarn filia patri substituitur la casu, non ul arbitrium eligendi relinquatur. Sed si varia legata supra dodrantem dala smI, eorum prius rationem babeudam, quae a fha relicta sunt; non enim carel dolo pater, qui honore proprio omisso propter compendium alienam institutionem rnaluit.

28. PAPINIANo; Cuestiones, libro XJL—Esci-ibe Juliano, que el padre que mandó que adIese la herencia la hija á él substituida, do.erá pagar según el sentido del Edicto los legados, que se dieron 4 cargo del mismo, porque la hija es substituida al padre en su caso, no para que se deje el arbitrio de elegir. Pero si se hubieran dado varios legados qie excedieran de los tres cuartos, se ha de tener cuenta primeramente de los que se dejaron 4 cargo de la hija; porque no carece de dolo el padre; que habiendo prescindido de su propio honor prefirió por razón de ganancia una institución ajena. § 1.—Finalmente, si el padre substituido 4 la hija adié la herencia, opina Juliano, que él no hace nada con dolo, porque se considera que nadie substituye el padre 4 la hija contra el deseo de los ascendieiites, sino para dejarle el arbitrio de elegir.

§ 1.—Denique si flhiae pater substitutas adiit hereditatem, nihil eum dolo facere lultanus existimat, quia nemo flhiae patrein contra votUm parentum su.batituere videtur, sed ut arbitrium eligendi relinquat. 27. IDEM libro VI. Be.Qponsorum.—Mater secundis tabulis impuperi filio substituta locum Edicto facit, si omisso testamento logitimam iLereditatem ful possideat; idem inris eiit, el si filio heres (3) data sil, cf substituta. § 1.Iii sententiam Edicti proptei legatorum causarn frater ineidisse non videbatur, qui fihiuin suum substitutum impuberi testamento fratris non emaucipavil, sed ab intestato per eum bona (4) posMore coepit. § 2.—In eum, qui testamento serip tus heres non fait, si fraudis consilio eum heredibus seriptis partieipato legitimam hereditatom solus possideat, actio legatorum ex seutentia Praetoris dabitur. 28. MAECIANUS (5) libro IV. Fideiconirnissorum. —Si servum heredeni instittLtum (6) dominus, qui ipserogatus fueratfideieommissum praestare, priusquam adire iuberet, vendiderit, praestare id debet, quum per pretium servi hereditatis quoque aestimatiouern consequatur. § 1. —Institutus heras el rogalus res titucre hereditatem, si oinissa causa testamenti legitimam hereditatem possideat, non dubio, UI legata ceteraque fldeicommissa, ita hereditatem quoque restitucre compellendus est, libertates quoquc 1am directas, quam fideicomrnissarias. Sed si alienos servos rogatus sil mauumittere, utique redirnere cas debehit; eam autem decessionem patietur is, ciii restituta fuerit lmreditas, quam is, qui ci re..tituerit, passurus fuit.

27. En MISMO; Rerpuestas, libro VI.—La ma dre substituida á su hijo impúbero en el segundo testamento da lugar al Edicto, si habiendo presciudido del testamento poseyera la herencia legitima del hijo; el mismo derecho habrá, si fué nombrada heredera con el hijo, y 4 él substituida. § 1.—No se consideraba que por causa de los legados incurrió en la disposición del Edicto el hermano que no emancipó 4 su hijo substituido á un impúbero en el testarneuto de su hermano, sino que por medio de él comenzó 4 poseer abintestato lo bienes. § 2.—Contra el que no fué instituido heredero en el testamento se dará por sentencia del Pretor la acción de los legados, si, habiendo participado con los herederos instituidos de propósito de fraude, poseyese solo la herencia legitima. 28. MECIANO; Fideicomisos, libro IV.—Si cheor, á quien se le habla rogado que pagase un fideicomiso, hubiere vendido un esclavo instituido heredero, antes que le mandase adir la herencia, debe pagarlo, porque con el precio del esclavo se consigue también la estimación de la herencia. § 1.—El heredero instituido fi quien también se le rogó que restituyera la herencia, si poseyera la herencia legitima habiendo prescindido del titulo del testamento, ha de ser compelido sin duda í1 restituir, as¡ como los legadosy los demás fideicomisos, también la herencia, y las libertades, tanto directas, como fideicomisarias. Pero si se le hubiera rogado que manumitiese esclavos ajenos, deberá ciertamente redimirlos; pero aquel 5. quien se le hubiere restituido la herencia sufrirá la disminución que haya de haber sufrido el que 4 Al se la hubiere restituido,

29, Ur,pixrsus libro V. Fideicomminsorum.—Qut 29. ULPIANo; Fideicomisos, Libro V. —E¡ que omissa causa testameuti ab intestato possidet here- habiendo prescindido del titulo del testamento poditatem, servos ad libertatem perducere debet, no see abintestato la herencia, debe poner cu libertad (1) quia, Fíat. Vulg.

(2) quia, ifaL V?-. (3) cohaeres, ¿a Vuig.

(4) boca, se considera añadidapr antiguos Copistas (5) Tereutlus Ciemen, Fíat.; NeratIu, la Valg.

5) substltutuui, Fíat

bIGESTO.—LIBRd XXIX: TÍTULO V

iis factnm noceat oms, qui ex testamento adiie no Juil, sic tamen, ut habeai libertos.

30. }1ERMOOENANUS libro III. iuris Epiiomamm (1).—Qui omissa causa testamenti pro emtore,



458

A. los esclavos, para que no les perjudique el hecho de quien no quiso adir la herencia en virtud del testamento, pero esto de suerte, que los tenga como libertos. 30. HERNOGENIANO;

Epitome del derecho, libro

vl pro dote, vel pro donato, sive alio quolibet titulo, exeeptis pro herede et pro possessore, p0891deat hereditatem, a Iegatariis et fideicommmssariis non COflvenitur.

hI.—El que habiendo prescindido del titulo del testamento poseyera la herencia como comprador, ó en dote, ó por donación, ú con otro cualquier titulo, excepto corno heredero, y corno poseedor, no es demandado por los legatarios ni por los fideicomi sanos.

TT. Y

TITULO Y

DE 8ENATU8CO5SULT0 SJLANIANO ET CLaUDlA4O, QIJORUM TESTAMENTA NE (2) APEI1IANTUR

DE LOS SENADOCONSULTOS S1LAN1ANO Y ULAUDIANO, QUE TRATAN DE QUE NO SE ABRAN LOS TESTAMENTOS DE ALGUNOS

[Cf. coa. VI. 85.]

fVdase CÓcZ. VI. 85.)

1. ULFIANUS libro L. ad EdicÍurn.—Quum aliter nulla domus tiita cese possit, nisi periculo capitis sui custodiam clominis, tam ab domestiei, quam ab extraneis, praestare sorvi cogantur, ideo Senatusconsulta introducta sunt de publica quaestione a familia necatoriim liabenda.

§ 1.—Domini appellatione continetur, qui habet proprietate.rn, dei ususfructus alienus sit.

§ 2.—Qui servum bona fide possedit, doinini appellatione non continebitur, neo qui usumfruetum olum habuit. 3.—Servus pignori datiis, quod attinet ad debitoris necem, per omnia perinde habetur, atque si pignori datus non esset. § 4.—Servi appellatione etiam hi continentur, qui sub conditione legati sunt; nam medio tempore heredis sunt, nec, quod conditio existens efficit, ut desinaut esce heredis, facit, no videantur interim eius cese. Idemque cnt dieendum (3) ja statulibero. • § 5.—Sed in co, ciii lideicornrnissa libertas puro clebetur, extat Rescriptum Divi PH ad luyentium (4) Sabinum, quo ostenditur, non esse festinandum ad tormenta eius, cui fideicommissa libertas debetur; et magis est, no puniatar ob hoc, quod sub eodem tecto fuit, nisi particepe secleris fueril.

§ 6.—Domini appellationc etiam pro parte dominum contineri dicendum ecl. § .—Domini appellatione el filiusfamilias cetenique liben, qui in polestate sunt, continentur; Senatusconsultuin enim Silanianum non solum ad patresfamilias, verum ad liberos quoque pertinet. § 8.—Quid deinde dicemus, si liberi non sint in potestate? Marcellus libro duodecimo (5) Digestomm dubitat, ego puto plenius accipiendum, ut etiam ad eos líberos pertineat, qui in potestate non

sunt.

1, ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro L.

Como ninguna casa pueda estar segura de otro modo, sino silos esclavos estuvieran obligados bajo pena capital á custodiar á sus señores, tanto respecto á los domésticos, como respecto á los extraños, por esta razón se establecieron Senadoconsultos sobre el tormento público que debe darse A los esclavos de los matados. § 1.—Compréndese bajo la denominación de señor, el que tiené la propiedad, aunque sea de otro el usufruto. §'2. —[ que de buena fé poseyó un esclavo, no estará comprendido en la denominación de señor, as¡ como tampoco el que tuvo solo e! usufruto. § 3.—El esclavo dado en prenda es considerado, en lo que atañe á la muerto del deudor, en todo lo mismo que si no hubiese sido dado en prnda. § 4.—Bajo la denominación de esclavo se comprenden también los que fueron legados bajo condición; porque son del heredero durante el tiempo intermedio, y no importa que cumpliéndose la condición haga que dejen de ser del heredero, para que no se considere que mientras tanto son de él. Y lo mismo se habrá de decir respecto al que se le dejó la libertad bajo condición. § 5.—Pero respecto de aquel A quien se le debe puramente la libertad dejada por fideicomiso, hay un Rescripto del Divino Pío dirigido A Juveneio Sabino, en el que se indica que no se ha de proceder apresuradamente para el tormento de aquel A quien se le debe la libertad dejada por fideicomiso; y es más cierto, que no se le ha de castigar por esto, porque vivió bajo el mismo techo, sino si hubiere sido participe del crimen. § 6.-Se ha de decir, que bajo la denominación de señor se comprende también el señor de parte. § 7.—En la denominación de señor se comprenden también los hijos de familia y los demás descendientes, que están bajo potestad; porque el Senadoconsulto Silaniano pertenece no solamente A. los padree de familia, sino también A los hijos. § 8.—Mas ¿qué diremos, si los hijos no estuvieran bajo potestad? Duda Marcelo en el libro duodécimo del Digesto, pero yo creo que se ha de entender con más amplitud, de suerte que sea aplicable también A los hijos, que no estén bajo potestad.

1) Taur. según corrección del códice FI.; Epltomatornm,

la escritura original, Br. (2)

(3)

BEC,

Hay

Tau. eegtin la escritura originl; et,

ción del códice FI., Br.

ine,M correc-

4) Según enmienda Br. Iubentium, el códice Fi.

(S) E., la Vulg.

454



D!GE18O.—LIBRO XXIX: TÍTULO V

§ 9.—In ea, qui est in adoptionem datas, non putarnus locurn habere Senatusconsultuni, quarnvis in ada ptato Iocum habet. § 10. -Sed nec in alumno occiso locus est Senatuseonsulto § 11.—De matris servis, filio filiave occisis, quaestio non habebitur. § 12.—Si pater ab hostibus captus sit, quaestionem de servis habendam et suppltcium filio occiso, eleganter Scaevola alt; quod ctiam post morteni patrís probat, si, antequam el suus heres existat, occisus fuerit. § 13.—Idem Scaevola aiL constantius defendendum, herede instituto filio de his quaestionem habendam et suppticium, qui pare legati vel manuniissi sunt, ante aditaui bereditatem filio occiso quamvis enim, si viveret, herede eo existente ipsias non essent futuri, attamen ubi decessit, qua (1) cxLineunl legatuni et libertas est, Senatuseonsulto tare locum dicit. § 14. -Si pater uecatus sit, aii de srvis 11111 quaestio habeatur, si forte ca,trensi peculio (2) servos habuiL? Et magis est, quaestionem de servis ful habendam, suppliciumque suiuendum, hect non sit le potestate fihius. § 15.—Si vir aut uxor occisi esse proponantur, de servís eorum quaotio habetur, quarnquam neque viri servi proprio uxoris dicantur, neque uxong proprie viii; sed quia commxta familia est, et una domus cst, ita vindicandum (3) atque la proprile servís, Senatus censuit. § 16.—Sed neque uxore occisa, noque manto, de servís soceri quaestionem habendam Senatus consuiL; Marcellus autem libro duodecimo Digestorum etiaui in soceri servia idem, quod in mariti, recte dixit. § 17.—O ecisorum appellatione eos contineni Labco senibit, qui per vim ant caedem sunt interfecti, ut puta iugulatum, strangulatum, praecipitatum, vel saxo, vel fuste, vel lapide pereussum, vol quo alio teto negatum. § 18.—Qitodsi quia, puta, veneno, ve¡ etiani quo alio, quod elam necare soleat, interemtus siL, ad hoc Senatuscoasultum vindicta mortis eius non portinebit, hoc idcireo, quia toties puniendi sunt servi, quia auxihium domino non tulerunt, quoties potucrunt ej adversus s'im opem f#rrc, et non tulerunt; ceteruin quid potucrunt facere adversas cos, qui veneno vel quo alio more insidiantur? § 19.—Plane si venenutu per vim infusum siL, Senatusconsultuin locum babeL. § 20.—Ubicuuque igitur vis adhibita est, quae interimere solet, ibi dicendurn est, loeum Senatusconsulto fore. § 2L.—Quid ergo, si dominus veneno, non per vim uecatus esse proponatur, impunitum cnt factum? Nullo modo; licet eniin cessat Scnatusconsttltum Si(1) quia, Hal. VuLg.

(2) eatreasIs peeulti, La V1ij.

§ 9.—Respecto al que fué dado en adopción, no creemos que tenga lugar el Senadoconsulto, aunque tiene lugar en cuanto al adoptado. § 10.-1,ero tampoco respecto al alumno que fé muerto tiene lugar el Senadoconsulto. § 11.—Habiendo sido matados un hijo ó una hi ja, no se someterá á tormento á los esclavos de la madre. § I2.—Si el padre hubiera sido cogido por los enemigos, discretamente dice Scévola, que habiendo sido matado el hijo, se ha de someter al tormento y al suplicio á los esclavos; lo que aprueba también después de la muerte del padre, si hubiere sido matado antes que fuese respecto de él heredero suyo. § I3—Dice el mismo Scévola, que más constanteniente se ha de defender, que instituido heredero un hijo han de ser sometidos al tormento y al suplicio los que fueron legados ó manumitidos paramente, cuando el hijo hubiere sido muerto antes de adida la herencia; porque aunque si viviese, quedando él heredero, no habrían de ser del mismo, sin embargo, luego que murió, como se extinguió ci legado y la libertad, dice que ha de tener lugar el Senado consulto. § 14. - Si hubiera sido muerto el padre, ¿se sujetará al tormento á los esclavos del hijo, si acaso tuvo esclavos en su peculio castrense? Y es más cierto que se ha de sujetar al tormento á los esclavos del hijo, y que se les ha de imponer suplicio, aunque el hijo no esté bajo potestad. § 15.-Si se dijera que fueron muertos el marido ó la mujer, se somete al tormento á sus esclavos, aunque propiamente ita se diga que los esclavos del marido son de la mujer, ni propiamente que los de la mujer son del marido; pero como está mezclada la familia, y hay una sola casa, determinó el Senado que se les ha de castigar lo mismo que á los esclavos propios. § 16.—El Senado determinó, que ni habiendo sido muerta la mujer, ni habiendo sido muerto eh marido, se ha de someter al tormento á los esclavos del suegro; pero con razón dice Marcelo en el libro duodécimo del Digesto, también respecto ¿ los esclavos del suegro, lo mismo que respecto á los del marido. § 17.—Escribe Labeón, que bajo la denominación de matados se comprende á los que fueron muertos por fuerza ó por herida, como por ejem1)10, el degollado, el estraugulado, el despeñado, ó el herido con petiasco, con palo, ó con piedra, 6 el muerto con otra cualquier arma. § 18.—Pero si alguno hubiere sido muerto, por ejemplo, con veneno, ó también con otra cualquier cosa, que suela matar clandestinamente, no corresponderá á este Senadoconsulto el castigo de su muerte, precisamente por esto, porque los esclavos deben ser castigados, por no haber prestado auxilio á su sellar, siempre y cuando pudieron prestarle auxilio contra la fuerza, y no se lo prestaron; pero ¿qué pudieron hacer contra los que tienden acechanzas con veneno, ó con algún otro recurso? § 19—Pero si el veneno hubiera sido dado por fuerza, tiene lugar el Senadoconsulto. §20.—Asi, pues, siempre que se ha empleado tuerza, que suele matar, se ha de decir, que tendrá lugar el Senadoconsulto. § 21.-Luego, qué se dirá, si se expusiese que el señor fué muerto con veneno y no por fuerza, quedará Impune el hecho? De ningún modo; por(8) ludicaudum, HaL. Vulg.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TÍTULO V

lanianum, nec quaestio suppliciumque de his, qui sub eodem teeto fuerunt, habeatur, tamen, si qui conscii ve¡ factores seeleris fuerunt, hi demuin suppudo afliciuntur; et adiri hereditas, aperirique tabulae etiam ante quaestionern hnbitam possunt. § 22. - Si sibi manus quis iutulit, Senatusconsulto qnidem Silaniano locus non est, sed mors eius vindicatur, scilicet ut, si in conspectu servorum hoe fecit, potueruntque euin in se saevientem prohibero, poena afficiantur, si vero non potuerunt, liberentur. § 23.—Si quis non metu criminis imrninentis, sed taedio vitae vel impatientia doloiis sibi manus in tulit, oms testalnelitum aperiri et recitan mortis casus non impedit. § 24.—Item illud sciendum est, nisi constet, ali quem esse ocdisum, non haber¡ de familia quaestionem; liquere igitur debet, scelere interemtum, ut Senatusconsulto locus sit. § 25,—Quaestionem autem sic aceipimus, liOfl tormenta tantum, sed omnem inquisitioncm et defensionem mortis. § 26.—Hoc autemSeuatusconsniturn ces quidem, qui sub eodem techo fuerunt, omnimodo punit; eos vero, qui non sub codem tecto, sed in eadem regione, non aliter, nisi eonscii fuissent, § 27.—Eodem autem tecto qualiter accipiatur, videamus, utrurn intra eosden parietes, an et ultra, intra eandem diaetam, vel cubiculum, vol eandem domuru, vel eosdem hortos, ve] totam villam? Et ait Sextus, sic esse saepe iudicatum, ut, quidunque eo bel fuerunt, unde vocem exaudire potuerunt, hi puniantur, quasi sub eodem tecto fuerunt, licet affl validioris vocis, al¡¡ exiguienis sunt, nec omnes undique e-xaudiri possunt. § 28,—Iiixta hoc tamen videtur et Divi's Hadria nus rescnipsisse in haec verba: «Servi quoties dominie suis auxlhium ferre possunt, non debent saluti eorum suam anteponere; potuisse autem ancil1am, qnae in eodem conclavi cum domina sua fuerat, auxilium el (1) ferre, si non corpore eno, at certe voce plorantem, ut lii, qui jo domo fuerant, ant vicmi audirent; hoc ipsnm manifestum est (2), quod dixit percussorem sibi morteni niinatum, si proclamasset, nitimum utique (3) supplicium pati debet vel hoe (4), ne ueteri cclvi eredant, in periculo doininorum sibi quemque consulere debere». § 29.—Hoc Rescriptuin multa contiuet; nam el non parcit, qui eodern conclavi fuit, et ci, qui timuit moví, non ignoscit, et quod vel voce oporteat servos dominis auxilium ferre, ostendit. § 30.—Si quis fu villa ageus occisus sit, plus quam iniquum est, si forte difTusa late praedia habeat, de omnibus, qui in ea regione fuenint (), servis et quaestionem haberi, et suppUciurn sumí; suffielt ergo (6) cos, qui eum ipso, qui occisus dici-

(1) (2) (6) (4)

Vul.; re¡, el códice Ft. ex col inserta ffaI. ftaque Hal. hace, haz.; in hoc, la VuIg.



455

que aunque deja de ser aplicable el Senadoconsulto Silaniano, y no se sujete al tormento y al suplicio á los que habitaron bajo el mismo techo, sin embargo, si hubo algunos sabedores ó fautores del delito, solamente estos son sujetados al suplicio; y se puede adir la herencia, y abrir el testamento antes de haberse aplicado el tormento. § 22.—Si alguno puso mano en si mismo, no tiene ciertamente lugar el Senadoconsulto Silaniano, pero se castiga su muerte, esto es, que si esto lo hizo en presencia de los esclavos, y pudieron impedirle que se ensañara consigo mismo, serán castigados, pero si no pudieron, quedarán exentos. § 23.—Si alguno puso mano en si mismo, no por miedo do inminente acusación criminal, sino por tedio á la vida, ó por no sufrir un dolor, el accidente de su muerte no impide que se abra y se lea el testamento. § 24.—Asimismo se ha de saber, que si no constara que alguien fué muerto, no se sujeta al tormento á su familia; debe, pues, constar, que fué muerto por crimen, para que haya lugar al Senadoconsulto. § 25.—Mas entendemos por cuestión de tortura, no solamente los tormentos, sino toda inquisición y castigo de la muerte. § 26.—Mas este Senadoconsulto castiga en absoluto á los que ciertamente habitaron bajo el mismo techo; pero á los que no habitaron bajo el mismo techo, sino en la misma región, no e otra suerte, sino si hubiesen sido sabedores. § 27.—Pero veamos de qué manera entenderemos bajo ci mismo techo, ¿acaso dentro de las mismas paredes, 6 también fuera, dentro de la misma habitación, 6 alcoba, ó dentro de la misma casa, 6 de los mismos huertos, ó de toda la granja? Y dice Sexto, que muchas veces se juzgó de modo que fueran castigados cualesquiera que estuvieron en lugar donde pudieron oír la voz, cual si hubieran estado bajo el mismo techo, aunque unos son de voz más fuerte, y otros de voz más débil, y no todos pueden ser oídos de todas partes. § 28.—Pero conforme 6. esto parece que también el Divino Adriano respondió por rescripto en estos términos: «Cuando los esclavos pueden prestar auxilio 6. sus seflores, no deben anteponer á ha salvación de estos Ja suya propia; más pude la esclava, que estaba en la misma cámara con su señora, prestarle auxilio á ésta, si no con su cuerpo, ciertamente con la voz, llorando para que la oyeran los que estaban en la casa, 6 los vecinos; lo cual es evidente, porque dijo que el agresor la amenazó de muerte si gritaba, y ciertamente debe sufrir el último suplicio aun por esto, para que no crean los demás esclavos que debe uno mirar por si estando en peligro sus sefioresb. § 29.—Este Rescripto contiene muchos extremos; porque no perdona al que estuvo en la misma habitación, y no perdona al que temió morir, y porque muestra que aun con la voz deben los esclavos prestar auxilio 6. sus señores. § 30--Si habitando uno en una granja hubiera sido muerto, es sumamente injusto, si acaso tuviere predios muy extensos, que se corneta al tormento V se sujete ab suplicio 6. todos los esclavos que hubieren estado en aquella región; basta, pues, que se

(6) Taur. eegun La escritura original; fnernnt, corrección del códice FI., Br. (6)in, inserta Ha(.

456



DIGESTO.--LIufl0 XXIX: TÍTULO V

ttir, fuerunt, et qui suspicione caedis, ant consciectia attingi videbuntur, de bis ( 1 ) quacstionem haberi. § 31.—Quum dominus En itinere esset occisus, de his, qui una cum co fueruut, quuiu occideietur, vel quurn una fuissent, profugerunt, suppliciuni sumenclum est; quodsi eum domino ucino fuit, quum occideretur, cessant ista Senatuseonsulta. § 32.—Irnpubes servus, vel aucilla nondum viripoteu, non in eadem causa erunt; actas enim excusationem meretur. § 33.—Impuberi auteni utruxn in supplieio tantutn parcimus, an vero etiarn in quaestione? Et magis est, ut de impubore ncc qiiaestio habeatur, el alias solet hoc lii usu observan, ut impuberes non toiqueantur; temen tanturn solent, et haberia vel ferula caedi. § 34.—Excusantur autem servi, qui auxiliiun tulerunt sine dolo malo; nam si finxit se quis auxiliurn forré, vel dicis gratia tulit, nihil hoc coinmentum ci proderit. § 35.—Tulisse autem auxilium non tantmn is vidotur, qui servavit dominum, hoc est, qui potuit ita opcm ferre, ut salviis esset dominus, verum is quoque, qui, quidquid potuit, fecit, tametsi dominus interfectus est, veluti si quis clarnavit, ut ad auxilium conveniretur, ant temnilit aggressores, atque si quis turbam convocavit, ant si corpus suum obiecit, vel alias corpore suo auxiltum tulit. § 36.—Non tamen semper, qui clamore usus est, auxilium tulisse videtur; quid enim, si, quum pos set mann depellere a domino periculum, file cIamoreni inanem elegit? Plectendus utique cnt. § 37.—Quid, si vuinerati sint servi, quum protegerent dorninum? Dicendurn est, pare¡ lis deberé, nisi si aut ipsi sibi vulnera ista fecerunt datap opera, no punirentur, ant talia vulnera isti acceperun!, ut possent nihulominus opem ferre, si voluissent, § 38,—Si dominus niortifere vuineratus supervixenil, ncc de quoquam servoram suoruni conquestus 8it, ctiamsi sub e.odem tecto fuerunt, tarneli parcendum illis cnt. 2. CLLISTaATLJS

libro V. de cognitionibuz.—

Divus Marcus et (2) Commodus Pisoni rcscnipsit in hace verba: «Quum constiterit apud te, Piso carissume, Iuliu'n Donatum, posteaquam conterritus adventu latronurn profugerat (3) villam suam, vulneratum esse, mox testamento facto purgasse officlum servorum suoruin, nec pietas pro cerviz (4), nec sollicitudo heredis obtinere debe!, ul ad poenam voentur, quos absolvil dominus ipse». 8. ULPTANUS libro L. ad Edictum. —Si quis (5) gravi valetudine affeclus opem domino forré non potucrit, subvenieiidum ecl oí.

§ 1.—Si quis moniens dixisset, a servo vim mortis illatam (6,1 eme sibi, dfcendum est, non cese cre-

(1) de his, orr»ítela8 ¡Ial. (2) Vu&q. et, omilela el códice FI. () ad, inserta la Vulg. (4) pro ServEs, omítenZas otros en HaJ,

someta al tormento fi aquellos que estuvieron con el mismo que se dice que fué muerto, y fi quienes pareciere. que les alcanza la sospecha 6 el conocimiento de la muerte. § 31.—Cuando el señor hubiese sido muerto eú un camino, se les ha de imponer el suplicio fi aquellos que iban junto con él cuando fué muerto, ó que, estando con él, huyeron; pero si nadie estaba con el señor, cuando este fuese muerto, dejan de ser aplicables estos Senadoconsultos. § 32.—No estarán en el mismo caso el esclavo impúbero, ó la esclava que no es todavía viripotente; porque su edad merece excusa. § 33.—¿Pero al impúbero le perdonamos acaso solamente el suplicio, ó también e! tormento? Y es más cierto, que al impúbero tampoco se le sujeto al tormento; y en otros casos suele observarse en la práctica que no se dé tormento fi los impúberos; solamente suelen ser atemorizados, y castigados con las diciplinas ó con la caña. § 34.—Mas son excusados los esclavos que sin dolo malo prestaron auxilio; porque si alguno fingió prestar auxilio, ó lo prestó en apariencia, de nada le aprovechará esta ficción. § 35.—Pero se considera que prestó auxilio no solamente el que resguardó á su señor, esto es, el que pudo prestarle auxilio de modo que el señor quedase salvo, sino también el que hizo todo lo que pudo, aunque su señor haya sido muerto, como si uno gritó para que se acudiese cii auxilio, 6 amedrentó fi los agresores, y si alguno convocó gente, ó si interpuso su propio cuerpo, ó de otro modo prestó auxilio con su propio cuerpo. § 86--Mas no siempre se considera que prestó auxilio el que dió voces; porque ¿qué se dirá, si pudiendo apartar de su señor el peligro con la mano, prefirió dar inútiles voces? Deberá ser ciertamente castigado. § 37.—Qué, si hubieran sido heridos los esclavos al proteger ñ su señor? Se ha de decir, que se les debe perdonar, si ellos mismos no se causaron de intento estas heridas para no ser castigados, 6 si recibieron heridas tales, que, no obstante, pudieran prestar auxilio, si hubiesen querido. § 38. —Si sobreviviere el señor herido de muerte, y no se hubiera querellado de ninguno de sus esclavos, aunque estuvieron bajo el mismo techo, sin embargo, se les habrá de perdonar. 2. CALISTRAT0;

De las Jurisdicciones, Libro V.

—El Divino Marco y Cómmodo respondieron por rescripto en 08t05 términos: eConstándote, carisi mo Pison, que Julio Donato fué herido después que aterrado con la llegada de los ladrones había huido fi su granja, y que luego, habiendo hecho testamento, justificó la conducta de sus esclavos, ni la compasión fi los esclavos, ni la solicitud del heredero debe bastar para que sean llamados fi la pena aquellos á quienes el mismo señor absolvió». . ULPiANO;

Comentarios al Edicto, libro L.—

Si afectado alguno de grave enfermedad no hubiere podido prestarle auxilio fi su señor, se le ha de amparar. § 1.—Si alguno al morir hubiese dicho, que por un esclavo se le habla hecho violencia de muerte,

(5) Según nu estra enmienda; 1», inserta el códice gravesceute, inS&rt ¡ial. (6) Hal.; allatam, el códice Fi.

in-

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO V

dendum domino, et probari.

si moriens hoc dixit, nisi potuerit

§ —Si maritus uxorern noctu ultra cubicoluni seeurn cubantein necaverit, vel uxor marituni, servi poena Senatusconsulti liberabuntur. Sed si exaudihscnt, et opern non tulissent, plectendi erunt, non tantnin si proprii essent inulieris, sed etiam si ni ai iti. § 3.—Si tamen mantas la adulterio deprehen5am occidat, quia ignoseitur el, dieenduin est, non tantum maniti, sed etiam uxonie serves liberandos, si iustuin dolorem exeequenti domino non restiterunt. § 4.—Si, quum omnes dorniui aggressurarn paterentur, un¡ servas opern tulit, an sit exciisandus, aii vero, quia omnibus non tulit, plectendus? Et magis est, ut si quidem omnibus ferro potuit, quamvis quibusdam tiilit, supplicio affieienduni; si vero simni omnibus non potuil, excusandum, quia quibusdam opem tulerit. Nam illud durum est dieere, si, quuui duobus auxflium ferre non possit, elegit alter¡ cese auxilio, electione crimen eum contraxisse. § 5.—Quare et si servas mulieris manto dominae (1) magis auxilio fuit, quam dominne, vsi contra, dicendum est, ignosci ei debere. § ti.—Subvenitur iis, qui eo tempore, que dominne domin ave occisa est, clausi ita fuerunt sine dolo malo, nt erumpere succurrendi causa, aut comprehendendi eos, qui eaedem fecenint, non potuenint. Nec interest, a que clausi continebuntur, sic turnen, si non data opera voluenint se ita ineludi, no opem ferre possent 2) Clausos accipere debemus, et si sant vineti, si tamen ita vineti, ut omnino erumpere vincula et auxilio esse non potuerunt.

7.—Ignoscitur etiam his, qui aetate defecti su lit. § 8.—Surdus quoque ínter inibecillos numerandus est, ant inter sos, qul sub eodem tecto non sunt, quia nt illi per spatium, ita bie per rnorbuui nihil audit. § 9—.Caecus quoque ven¡ am mereri debet. § 10 —Mutuin simuli modo excipimus, sed ibi ubi vocis tantum auxilium superfuit. § 11.—Furiosos excipi, nequaquam dubium est. § 12.—Si quis quem eorum servum servamve ex ea familia, qui elus facinoris noxius cnt, receperit vel celaverit sciens dolo malo, in ea causa est, ac si lege, quae de sicariis lata est, facinoris noxius fuerit. § 18.—Si ex stipulato servus debeatur, et caedem domini argueril, et pro hoc praemio liber esse iussus sit, ex stipulatu actio stipulatori non datur; nam et si supplicio affectus fuissct, non daretur. Quodsi sub eodem tecto non fnit, ex stipulatu actio in aestimationem (3) servi utilis cnt creditori.

(1) domino, HaZ. (2) Hal. Vug.; point, el cdd€ce Pl. To10 IT—ss



457

se ha de decir, que no se le ha de dar crédito al se. flor, si esto lo dijo al morir, sino si también se hubiere podido probar. § 2.—Si el marido hubiere matado de noche á su mujer que estaba acostada con él dentro de la alcoba, ó la mujer al marido, los esclavos estarán exentos de la pena del Senadoconsulto. Pero si lo hubiesen oido, y no hubiesen prestado auxilio, habrán de ser castigados, no solo si fuesen propios de la mujer, sino también si del marido. § 3—Pero si el manido la matase habiéndola sorprendido en adulterio, como quiera que so le perdona, se ha de decir, que no solamente han de quedar exentos los esclavos del marido, sino también los de la mujer, si no hicieron resistencia á su señor que vengaba su justo dolor. § 4.—Si cuando todos los señores sufriesen una agresión, el esclavo le presté auxilio á uno solo, ¿habrá de ser excusado, ó por el contrario castigado, porque no se lo presté á todos? Y es más cierto, que si verdaderamente pudo prestárselo á todos, ha de ser castigado con el suplicio, aunque se lo haya prestado i algunos; pero si no pudo á todos al mismo tiempo, ha de ser excusado, porque les habrá prestado auxilio 4 algunos. Porque es duro decir, si no pudiendo prestar auxilio 4 dos, eligió auxiliar 4 uno, que cometió crimen con la elección. § 5.—Por lo cual, también si un esclavo de la mujer presté auxilio al manido de su señora, más bien que.á su señora, ó al contrario, se ha de decir, que so le debe perdonar. § 6.—Se ampara 4 los que al tiempo en que fué muerto el señor ó la señora estuvieron encerrados sin dolo malo de tal suerte, que no hubieren podido salir para- socorrerlo, ó para cogerá los que hubieren hecho la muerte. Y no importa por quién estuvieren encerrados, con tal, sin embargo, que de intento no hubieren querido estar de aquella manera encerrados, para no poder prestar Socorro. Debemos entender que están encerrados, también si están atados, pero si están atados de modo, que absolutamente no hayan podido romper las ligaduras y prestar auxilio. § 7.—Se perdona también 4 los que están agobiados por la edad. § 8.—También el sordo ha de ser contado entre los impedidos, ó entre los que no están bajo el mismo techo, porque así como estos por la distancia, as¡ aquel nada oye por su enfermedad. § 9.—También el ciego debe merecer perdón. § 10.—De igual modo exceptuamos al mudo, pero cii los casos en que quedó el solo auxilio de la voz. § 11.—No es dudoso en modo alguno que se excetua 4 los locos. 12.—Si alguno hubiere albergado ú ocultado 4 sabiendas con dolo malo 4 un esclavo ó esclava de la familia de estos que fuere culpable de tal delito, está en la misma condición que si fuere culpable do delito por la ley que se dió contra los sicarios. § 13.—Si cii virtud de estipulación fuera debido el esclavo, y hubiere denunciado la muerte de su señor, y por esto se hubiera mandado que en premio fuese libre., no se le da la acción de lo estipulado al estipulador; porque tampoco se le darla, si hubiese sido condenado al suplicio. Pero si no estuvo bajo el mismo techo, tendrá el acreedor en virtud de la estipulación la acción útil por la estimación del esclavo.

1

(3) Hal. Vtdg.; sestimatione, di códice Fi.

458



DIGESTO,—LIBELO XXIX: TITW..O Y

§ 14.—Utrum autem is solus vldeatur indicasse (1) vel arguisse, qui ad hoo prosiLit uftro, an e4iam Is, qui. quum aceusarCtur, ipse detorsit in ailum crimen? Et magis est, nt ille lico praemio dignus sil, qui ultro ad accusationoni prosilit. § 15.—Hi quoque, qui non potucrunt alias ad Iibertatern perveuire, utputa si hac lego distraetas erat quis, no manumitteretiir, potertiul propter hoc, quod in commune utile est, ad libertatem pal,venire. § 16.—De itis quoque servis, qui testamento mauumis8i sunt, perinde atque servís sapplieium sumendum est. § 17.—De lijo, qn!, autequam testamenlum occisi oceisaeve aperiretur, profugissent, posteaque aporto testamento liberi senipti invenirentur, perlude, ae si (2) de servís, quaestio habenda supplieiumque sumeudum est; nam est aequissimum. nltioni domiuorum non obstare indulgentiatu ipsoruin; quani (3) quisque pieniorem esset expertus, co graviorom sceleri suo poenam merebiiur. § 18.—Quod ad causam testamenti pertineus relictum ant ab eo, qui occisus case dicetur, id no quis ocieno dolo malo aperiendum, reeitandum describendunique curct, Edicto cavetur, priusquaui de ea familia quaestio ex Senatusco iisulto habitas supp!iciumque de noxiis surntum fuerit. § 19. —Aperire autem hic illc videtur, qui itaturaliter apenit, sive smI sio-natae, ah-e non sint Ji gatae, sed tantum naturaTiter elaubae. § 20.—.-Aperire accf pero debemus prohibitos nos vel palam, vol (4) publica, ve! secreto; omnis enim apertura prohibita col. § 21.—Si quis ignorano oeeisum, apernerit, non debet hoe Edicto tonen. § 22.—El si ocieno, non tameu dolo aperuit, aeque non tenebitur, sí forte por imperitiam, ve¡ por rusticitatem ignarus Edicti Praetoris ve[ SenatusconsultE aperuit. § 23.— Si quío tabulas quidem non aperuit natuialiter, linum autem incideril, excusatus ant, quia dolo carel, .qui ipsas tabulas non aperuit. § 24.—Si autem non toturn testameutum, sed paro cius aporta sit, dieendum est, ID Edictum incidiose eum, qní aperuit; parvi enim rcfert, utrum totum, an pars aperiatur. § 25.—Si quis codicilos aperuenit, testameuluui un aperuenit, in Edietum iueidit; nam et codicilli ad causam testamenti pertinent. § 26.—Rem sive jure vuleat id, quod apertuin col, sive non rabat, attamen Edicto locas est. § 27.—Eadem servantur et de his, quae ad cansain oubstitutiouio pertinent, si pupilas pupillave oceisus occisave esse dicetur. § 28.—Si almo aperuil, alius reeitavit, aliu descripsenit, omnes in Edictum incident, qui siugula eorum fecerunt. (1) vh,dlcasse, Het. Valji

(0) atque, por ae Si, Efal. (5) quo, insertan Bel. vi19.

§ 14.—Pero acaso se considerará que Indicó 6 denuncié solo el que se lanzó fi esto voluntariamente, ó también el que siendo acusado echó el enmcii sobre otro? Y es más cierto, que es digno de este premio el que voluntariamente se lanzó á la acusación. § 16. —También los que de Otro modo no pudio. ron llegar it la libertad, por ejemplo, si uno habla sido vendido con la condición de que no feese manumitido, podrán llegar fi la libertad por causa de esto, que es útil al común. § 16. - Se les ha de imponer pena, lo mismo que fi los esclavoq, también it aquellos esclavos que fueron manumitidos en el testamento. § 17.—A aquellos que hubiesen huido antes que Be abriese el testamento del asesinado 6 de la asesinada, y que después de abierto el testamento fuesen hallados instituidos libres, se les ha de someten al tormento y sujetar fi la pena, lo mismo que si fueran esclavos; porque os muy Justo, que para la venganza da los safo res no obste la indulgencia de los mismos; pues cuanto mayor la hubiese obtenido uno, tanto más gravo pena merecerá por su delito. § 18.—En cuanto fi lo que perteneciente fi la causa del testamento se hubiere dejado por el que se dijere que fué matado, se dispone en el Edicto, que nadie procure it sabiendas con dolo malo abrirlo, leerlo, y copiarlo, antes que aquella familia haya sido sometida en virtud del Senadoconsulto al tormento, y que se haya dado suplicio fi los culpables. § 19.—Pero se considera en este caso que lo abre, el que naturalmente lo abre, ora estén selladas las tablas, ora no estén ligadas, sino solo cerradas naturalmente. § 20.—Debemos entender que nos está prohibido abrirlo 6 manifiestamente, ó en público, ó en secreto; porque está prohibida toda apertura. § 21.—Si alguno lo hubiere abierto ignorando que el tostador habla Sido muerto, no debe quedar sujeto fi esto Edicto. § 22.—Y si sabiéndolo lo abrió, pero no con do• lo, tampoco igualmente quedará obligado, si acaso lo abrió no conociendo por ignorancia ó por rusticidad el Edicto del Pretor 6 el Senadoconsulto. § 23.—Si alguno, it la verdad, no abrió naturalmente el testamento, pero hubiere cortado la cuerda, será excusado, porque carece de dolo el que no abrió las mismas tablas. § 24.—Mas si nose hubiese abierto todo el testamento, sino parto del mismo, se ha de decir, que Incurrió en el Edicto el que la abrió; porque poco importa si se abra Lodo ó parte. § 25.—Si alguno hubiere abierto los codicilos, pero no hubiere abierto el testamento, incurre en el Edicto; porque también Los codicilos pertenecen fi la causa del testamento. § 26.—Asimismo, ya sea 'válido en derecho lo que se abrió, ya no sea válido, tiene, sin embargo, lugar el Edicto. § 27.—Lo mismo se observa también respecto fi lo que pertenece fi la causa de la substitución, si se dijera que fué muerto ó tnLmerta el pupilo 6 la pupila. § 28.—Si uno abrió el testamento, otro lo ieyó, y Otro lo copió, incurrirán en el Edicto todos los que hicieron algunas de estas cosas. (4) Taur. áejIún ¿a escritura original; vsi, omítela la correseón cW ckUs FL Br.; vsi publico, omítelas a c ertadamente Mal.

DIGE'ro.-uBno

§ 29.—Non tantum ex testamento, sed etiam ab intestato hereditas ad hoc Edictum pertinet, ut ne quis adeat bonorumve possessionenm petat, ante. quam quaestio de familia habeatur, nc heres propter compendium suum faniiliae facinus oceultaret. § 30.—Eleganter Scaevola alt, ut quia ad here. dem suum utiles actIones transmittat, si forte ante aditionem decessit, expioratum eme debere, idcirco eum non adire, quod Senatusconsulto Edictoque terreatur. § 1.—Si conditioni intra diem ex dic mortis praestitutum parere iussi ignorautia non paruerunt, si idcirco igooratum est, quia metu senatusconsalti aperiri tabulae non potnerunt, succurritur jis ad implendam conditiouem. § 32.—Si et aliud impediment.um alt de non adeunda hereditate, ve! (1) aperiendarum tabularum, alt et Senatusconsulti, nihil prodeese impedimentum Senatusconsulti, si et aliud fuit, veluti si praegnaña uxor occisi fult, vel etiam putabatur, et propterea adire hereditatem institutus non potiterit. 4.

PAPINIANUS

libro VI. Responsorum. - Qui

postumos heredes institnerat, non natis posturnis uxorem secundo loco scripsit heredem; quum a

familia necatus diceretur, uxor diein suum obierat; heredes mulieris actiones ex constitutione sibi dan postulabant eos ita denium audiendos esse respondi, si mulier, qunín in utero nihil gestare eonstahat, propter Senatuseonsultum hereditatem adire noluir, alioquin praegnante ea defuneta nullam iniuriae querelam iutervenisae.

5. ULPIANUS Libro L. ad Ed.icturn.—Necessanos heredes puto Edicto compre.hendi, si se misceant hereditati.

§ 1.—Nec bonorum possessionem peti Praetor permittit, et ego puto ad omnes bonorum possessiones hoe Edictum pertinere. § 2.—Non alias bona publieantur, quam si constabit, esse occiaum patrernfarnílias, et heredem ante quaestionem de familia habitam suppliciumque sumtam adiisse hereditatem. § 3.—Ubi quis incuria necatus est, vel medici insidiis, adini quidem hereditas potest, sed here di (2) defensio mortis incumbit, 6. PAULUS Libro XL VI, ad Edictum.— Et si percussor certus alt, lamen habenda quaestio est, ut caedis inandator inveniatur; utique autem ipse maxime quaestioni dabitur, quamvis et ceteri puniantur.

§ 1.—Quamvis alias in caput domini servi non torqueantur, recte tamen fiet quaestio, etiamsl heredem accnset, sive extraneus heres, sive ex suis sit. § 2.—Si unus ex dominis non compareat, quae(1) qum,por val, M4.

XXIX:

TirljLo

§ 29.—Pertenece (L este Edicto no solamente la herencia proveniente de testamento, sino también la de abintestato, para que nadie la ada, ó pida la posesión de los bienes, antes que se aplique el tormento á la familia, á fin de que el heredero no oculte por razón de propia ganancia el delito de la familia. § 30—Discretamente dice Scévola, que para que uno transmita fi su heredero las acciones útiles, si acaso falleció antes de la adición, debe haberse explorado, si él no Ja adió precisamente porque temiese al Senadoconsulto y al Edicto. § 31.—Si aquellos fi quienes se les mandó cumplir una condición, dentro del término fijado fi partir del día de la muerte, no la cumplieron por ignorancia, si se ignoré por esto, porque no se pudieron abrir las tablas por miedo al Senadoconsul. te, se les ampara para que cumplan la condición. § 32. —Si además del Senadoconsulto hubiera otro impedimento para no adir la herencia, ó para no abrir las tablas, de nada aprovecha el impedimento del Senadoconsulto, si también hubo otro, por ejemplo, si la mujer del asesinado quedó embarazada, ó aun si se lo creia, y por esto el instituido no hubiere podido adir la herencia. 4. PAPINIANO; Re.puetas, libro VI.—Uno que habla instituido herederos á unos póstumos, instituyó cii segundo lugar heredera fi su mujer, no habiendo nacido los póstumos; cuando se decía que ha1a sido matado por la familia, la mujer habla muerto; los herederos de la mujer pedían que en virtud de la constitución se les diesen las acciones; respondí, que ellos debían ser oídos solamente si la mujer, que constaba que nada llevaba en el vientre, no quiso adir Ja herencia por causa del Senadoconsulto, pero que de otra suerte, habiendo fallecido embarazada, no hubo lugar fi ninguna quereLla de Injuria. 5. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro L.-.-Opino, que los herederos necesarios son comprendidos en el Edicto, si se inmiscuyeran en la herencia. § 1.—Tampoco permite el Pretor que se pida la posesión de bienes, y yo creo que este Edicto pertenece á todas las posesiones de bienes. § 2.— No se confiscarán los bienes de otra suerte, sino si constare que fué muerto el padre de familia, y que el heredero adié la herencia antes de haberse dado tormento fi la familia, y de habérsele aplicado el suplicio. § 3.—Cuando alguno fué muerto por incuria, ó por acechanzas del médico, se puede ciertamente adir Ja herencia, pero le incumbe al heredero el castigo de la muerte. 8. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro XLVI. —Aunque sea conocido el agresor, se ha de aplicar, sin embargo, ci tormento, para descubrir al que mandó dar la muerte; y, fi la vendad, él será sometido especialmente al tormento, aunque también los otros sean castigados. § 1.—Aunque en otros casos no se dé tormento A los esclavos por causa de su señor, sin embargo, con razón se aplicará el tormento, aunque acuse al heredero, ya sea heredero un extraño, ya uno de los suyos. § 2.—Si no pareciera uno de los dueños, se han

(2) sao, in*ertn la

VuLg.

460



DIGESTO.—LIBEO XXIX: TITULO V

rendum est de casu etas per servos, quos communes habnerunt; magis omm de sa1ue ant ultione domini non comparenti, quam in caput praeeutis torquebuntur.

suam potest animadvertere,

de hacer investigaciones sobre lo sucedido al mismo, por medio de los esclavos que tuvieron en común; porque serán sometidos al tormento más bien para salvación ó venganza del señor, que no pare ce, que. por razón del que está presente. § 3. —Si el seflor hubiera sido agredido, pero no muerto, nadase dispone en el Senadoconsulto; porque él mismo puede imponer c.atigo fi su familia,

7. IDEM Libro singular¿ ad SenatusconsulLum ,S'iianianum.—et (in) libertos extra ordinarimn au xilium habebif.

7. EL MTsuo; Comentarios al senadoconsulto Silaniano, Libro único.—y tendrá contra los libertos recurso extraordinario.

S. IDEM libro XLVI. ad Edictum.—Senatusconsulto Pisoniano (1) cavetur, ut, si poenao obnoxius servas vnisset, quandoque animadversurn ¡u eum esset, ut venditor pretium praestaret, ne emtori iniuriam feeisse videatur Senatus.

S. Et MISMO; Comentarios al Edicto, libro XL ¡TI —Dispónese en el Senadoconsulto Pisonia-

§ 8.—Si appetitus sit, nec occissus.douiinus, nihil Senatusconsulto cavetur; ipse enim tu familiarn

§ 1.—Si fluuisfarnilias, qui in castrensi peculio testatus est, oceisus sit, omni modo id de.fendendum est, itt ex quibus casibus ad fiscum patrisfamilias bona pertinent, his casibus et huius peenitum potius, quam ad heredes, qui deliquerunt ¡ti adeundo et sirnilibus, ultive non sunt. 9. GAIØS libro XVII. ad Edietum provinciale. —Quum timo caduca bona defaneti addicantur propter inultam mortem, in eum legatorum actio datar, et libertates ratae sunt, eorum seilicet, qui Senatuseonsulio excipiuntur.

PAULUS Libro sin qalari ad SeatusconsuL 10. tum Sitanianum— Si exheredatus films, antequam adiretur patris hereditas, oceisus Sit, ex eventit inspicietur, itt, si adita fuerit hereditas, quasf alieni fuisee videantur, si vero irritam testarnenturn factum sit, quia ipsius essent, si vivoret, omnia perinde aguntur, nc si dominus esset.

no, que, si hubiese sido vendido un esclavo sujeto á pena, en cualquier tiempo en que se le hubiese impuesto la pena entregue el vendedor el precio, para que no parezca que el Senado le causó injusticia al comprador. § 1.—Si hubiera sido muerto el hijo de familia, que habla testado de su peculio castrense, se hade defender de todos modos esto, que en los casos en que pertenecen al fisco los bienes del hijo de tan-iiha debe pertenecerle también su peculio má bien que fi los herederos, que delinquieron al adir la herencia, y en otras cosas semejantes, 4 que no vengaron la muerte. 9.

GAYO;

Comentarios al Edicto provincial, li-

bro XV1L--Cuando se adjudican al fisco como ca-

ducos los bienes del difunto por no haberse vengado la muerte, se da contra él la acción de los legados, y son válidas las libertades, por supuesto, de aquellos, que están exceptuados en el Senadoconsulto.

§ 1.—Sub Divo Trajano constituturn est, de his libertis, quos vivus manumiserat, quaestionern habei'i.

10. PAULO; Comentarios al Senadoconsulto Silaniano, Libro único.—Si el hijo desheredado hubiera sido muerto antes que fuese adida la herencia del padre, se verá por el resultado, que, si la herencia hubiere sido adida, se consideren como si hubiesen sido ajenos, pero que si se hiciera Irrito el testamento, corno serian de él si viviese, se hace todo lo mismo que si él fuese dueño. § 1.—Se estableció en tiempos del Divino Trajano, que se sujetara al tormento fi aquellos libertos que uno habla manumitido en vida.

11. TRYPEONfNUS libro IT. Disputationurn.-Idemque cnt et de bis, qui ius annulorum potierant.

11. Tniroi.tuto; Disputas, Libro IT.- Y lo mismo será también respecto de los que hablan solicitado el derecho de anillos.

libro singulari cid &natusconsui-

12. PAULO; Comentarios al Senadoconsulto Si. taniano, Libro único.—Si el esclavo ;hiibiera sido legado por el testador que fué muerto, y el Pretor hubiere determinado que por premio fuese libre, se ha de decir, que no se impide la libertad.

12.

PAIrLUS

tura Siianianum.—Si servus a testatoi-e occiso logatas sh, et Praetor pro praernio statuerji liberum eum esse, dicendum est, non impedir¡ libertatern. 18. VENULETUS SATULtNTNUC Libro II. de 1uójjcj,

iudiciis.—ln cognitione aperti adversus Senatus-

consultum testamenti eius, qui a familia sun oe cisus dicatur, quinquennhi tempus constitutum est senatusconsulto, Tauro et Lepido (2) Consulibus; quod tamen ad extraneos pertinet, Iiarnque eos, qui parricidii poena tener¡ possunt, sempor acc.0 sare permittitur eodem Senatusconsulto.

(1) Silanlaim, flul. (2) Taur aegún correceid, del códice FI.; Laepido, la rs-

criÑra original, lic.

13.

VnNULEYO SATURNINO;

De los juicios pú-

blicos, libro 1L—Para el conocimiento de la aper-

tura, hecha contra el Senadoconsulto, del testa monto de quien se dijese que fijé muerto por su familia, se estableció el término de un quinquenio por un Senadoconsulto, hecho bajo el consulado de Tauro y de Lépido; pero en cuanto se refiere fi los extraños, porque en cuanto á los que pueden que. dar sujetos fi la pena de parricidio, se perúite pof el mismo Senadoconsulto acusarlos siempre.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TÍTIJLO Y 14. MAECIAWS (1) libro XL de Publici. iudicus. —Excipiuntur Senatnsconsulto SBaniano impuberes servi. Trebiixs () autem Germanus Legatus etiam de impuhere sumí iussit supplieium, et tamen non sine ratione; nam is puer nec multum a puberi actate aberat, et ad pedes domini cubuemt, quum oceideretur, nec postea caedem ehis prodiderat; ut enim opern ferre eum non potnise constabat ita silenti am pracstitisse etiam pasten, eertum erat; et bici duntaxat ¡ni puberi bus Senatusconsulto pare¡ credehat, qui tantum sub eodern tecto fuissent, qui vero ministri vel participes caedis fuissent, et eius ae.tatis, quamquam nondum puberis, lit reí intellecturn capero possent, his non magis in caede domini? quam in ulla alia causa pare¡ oportere.

15. Maci.us libro singuiari de DelatoribuÑ. —Si sequeas gradusultus fuerit necem testatoris, an priore (8) hereditas ad illurn tmansíeratur? (4) Et ait Papinianus, non esse hoc, nam poena illius huius praemiuni esse non debet. § 1.—Q,uurn ex parte heredi instituto legatum quoque erat, et in ulciscenda marte cessavcrat, Divi Severus et Antoninus rescripserunt, tam hereditatis portionem, quam legatum ei auferendum. § 2.—Heredibus autem, qui in ulciscenda marte defuneti cessavemant, tam testamento, quam ab intestato auferuntur bona, forte et si quasi patronus venit, quam vis h su iure admitta.ntnr.



14. MECIANO;

4( 1 De los juicios públicos, libro XI.

—Se exeeptuan en el Senadoconsolto Silaniano los esclavos impheros. Pero el Legado 'rrebio Germano mandé) que se diera suplicio también á un impúbero, y, sin embargo. no sin raóri; porque este joven no estaba muy lejano de la edad púber, y habla dormido á los pies de su señor cuando esto fué muerto, y después no había denunciado su muerte; porque así como constaba que no pudo prestar auxilio, así era cierto que también después guardó silencio; y crein que en él Senadoconsulto se perdonaba solamente á los impúberos, que únicamente hubiesen estado bajo el mismo techo, pero que á los que hubiesen sido auxiliares ó participes (le la muerte, y de edad que, aun cuando no púberos todavia, pudiesen comprender el hecho, no so les debla perdonar en el casa de muerte de su señor, no de otra suerte que tratándose de otra cualquier causa. 15.

MARCIANO;

De los Delatores, libro único.--

Si el siguiente grado hubiere vengado la muerte del testador, ¿so le transferirá del primero la herencia? Y dice Papiniano, que esto no es as¡, porque la pena del uno no debe ser premio del otro. § 1.—Cuando al instituida heredero de parte se le habla hecho también un legado, y habla dejado de vengar la muerte, respondieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que se le ha de quitar tanto la porción de la herencia, como el legado. § 2.—Pero á los herederos, que habían dejado de vengar la muerte del difunto, se les quitan los bienes aequiridos as¡ por testamento, como abintestato, y quizá también si uno sucedió como patrono, aunque estos sean admitidos á la herencia por derecho propio.

18. MARCELLUS libro XII. Diyestorum. Domino a familia occisso servus commnnis necem eius detexit; favore libertatis liber quidcm fien debet, .pretii autem partem sibi contingentem socium consequi oportet.

16. MARCELO; Digesto, libro XII. --Habiendo sido muerto el señor por la familia, un esclavo coinun descubrió su muerte; en favor de la libertad debe hacerse ciertamente libre, pero su condueño debe obtenerla parte del precio que le corresponde.

libro VIII. Regularum.—Prius

17. M0DESTIN0; Regias, libro VIII.— Primeramente se ha de dar tormento á la familia por lo que á ella respecta, y, si confesara, entonces se le interrogará por mandato de quién se cometió e! delito.

18. IDEM libro IX. llegutarum.—Et (5) inofflcioso testamento queri idem, et mortem vindicare defuncti non prohibetur; idque Paulus respondit.

18. EL MISMO; Reglas, libro 11.—No se prohibe que uno mismo se querelle por testamento inoficioso, y vengue la muerte del difunto; y esto respondió Paulo.

ininus occiditur, auxiliuin ej familia ferre debet et armis, et manu, et clamoribus, et obiectu corporis; quodsi, quum posset, non tulerit, merito de ea supplieiurn silmitur.

libro viir. Pandectaum.—Qunm do-

EL Mis-mo; Pandectas, libro VIII—Cuando 19. se mata al señor, la familia le debe prestar auxilio con ariTías, con la mano, con voces, y con lainterposición del cuerpo; pero si, pudiendo, no lo hubiere prestado, Con razón se le impone el suplicio.

20. PAPINIANUS libro IT. Responsorum— Heres, qui veneni causam persequitur, res hereditarias urgentes ordivare, salvis probationum mdicus, non prohibetur.

20. PAFINIARO; Res-puestas, libro IL—Al heredero, que sigue la causa de envenenamiento, no so te prohibe disponer las cosas urgentes de la herencia, quedando á salvo los indicios de las pruebas.

21. IDEM libro VI. Resporsorum.—Propter veieiñ quaestfonern tenipus petendae possessionis

21. Ep MISE');. sptsa*, libro VL.—Por rTzón de la tortura por causade envenenamiento no

17.

MODESTIN1JS

de se familia torquenda est, et, si confiteatur, tune interrogetur, quo mandante fiagitium admisSuni Bit.

19. IDEM

(1) Caius, Bel. Vulg.

(2) Trebatius, la. Vulg. (3 prior, Hal, .

-

4) La preposiciÓn

1 rans, de transferatur, se cona3.dirj.a-

Sida por antiguos copistas. 5) de, inserte fiel.

42



DLOIS8TO.'—LIBRO

non profertur, quum eo quoque suspenso crimine recto petatur. Aliud Senatui placuit, quum a familia dominus necatus dicitur, servorum videlicet causa, quoruin libertatem quaestionis habenda gratia negligi necesse mt. § L—Neptis, quan possessioiiem avine petierat, mortem eius, iuterfcctam sciens, non defenderat; fldeieomrnissum, quod avia ex alio testamento uepti debuit, iii restituendis fisco honis non eme deducendum plaeuit, dolus enim horedis punitus mt; si autem negligentia mulier emolumentum bonorum amiserit, fideicommissum eme retinendum integrato jure debiti, rationis mt. § 2.—Praesidis iniquitate reis illatae caedis absolutis, heredibus, qui non defunctorie (1) debitum offlcium ímpleverant, quamvis non provocassent, hereditatem anferri non oportere, visum mt.

22.

PAJJLUS

libro X VI. Responsorum.— Calus

Seius, quum languesceret, questus mt, se veneno occidi a servo sno, eh sic exspiravit; cui heres extitit Lucia Titia soror, et mortem eius exaequi nogiexit, el ipsa post annum decimum deeessit; extitit, qul bona nuntiaret Caí¡ Seii; quaero, an morte rfltjae extinctum sit crimen? l'aulus respondit, causam, de qua quaeritur, quum sit pecuniaria, morte ingratae heredis extinctam non videri.

28.

MAECIANUS libro

XIII. Fideicommissorurn.

—Si, antequani patefleret, testatorem ocelsum, tabulan testamenti apertae essent, delude innotuisset, id admissum eme, causa cognita, puto, compeliendum institutum adire hereditatem, quam suspectam diceret, et ex Trebelliano Senatuseonsulto restituere.

Xxix

TITULO y

se prolonga el término para pedir fa posesión, porque perfectamente se pide también estando en suspenso la acusación criminal. Otra cosa lo plugo al Senado, cuando se dice que el señor fué muerto por la familia, por supuesto, por causa de esclavos cuya libertad hay necesidad de diferir para someterlos a! tormento. § 1.—Una nieta, que habla pedido la posesión de los bienes de su abuela, sabiendo que habla sido muerta, no habla vengado su muerte; se determiné, que al restituirse los bienes al fisco no se debla deducir el fideicomiso, que en virtud de otro testamento debla la abuela fi la nieta, porque se castigó el dolo del heredero; mas si por negligencia hubiere perdido la mujer el emolumento de los bienes, es de razón que se ha de retener el fideicomiso, habiéndose integrado el derecho de la deuda. § 2.—Habiendo sido absueltos por injusticia del ]Presidente los reos de la muerte causada, pareció que fi los herederos, que no negligentemente hablan cumplido su cargo debido, aunque no hubiesen apelado, no se les debía quitar la. herencia.

22

PAULO;

ilespuestas,Ubro X VL—Cayo Seyo,

sintiéndose enfermo, se quejé de que habla sido envenenado por su esclavo, y asi espiré; quedó siendo su heredera su hermana Lucia Ticia, descuidé perseguir la muerte de aquel, y ella misma falleció después de diez arios; hubo quien denuncié los bienes de Cayo Seyo; pregunto, ¿se habrá extinguido el crimen con la muerte de. Ticia? Paulo respondió, que siendo pecuniaria la causa, de que se trata, no se considera que se extinguió con la muerte de la heredera ingrata.

23. MuciAxo; Fideicomisos, libro XIII.—Si

ftLI-

les que se bupiera que el testador fuá muerto se

hubiesen abierto las tablas del testamento, y después se hubiese averiguado que se habla eometkio este delito, opino que con conocimiento de causa ha de ser compelido el instituido fi adir la herencia, que dijese que era sospechosa, y fi restituirla en virtud del Senadoconsulto Trebeliano.

24. ULPIANU5 libro L. ad Ediaum—Si quis 24. Ur..PIAWO; Comentarios al Edicto, libro L. quasi suspectain hereditatem coactus adit, non te- —Si compelido adié alguien una herencia como si netur Edicto. fuera sospechosa, no queda sujeto al Edicto. 25. GAIUS

libro XVIL ad Edictum Provincia-

£e.—Lege Cornelia cavetur de praemio accusatons, qui requisivit el renuntiavít eco serves, qui ex ea familia ante quaestiouem fugenint, UI lfl singulos servos, quos convicerit, quinque aureos ex bo1118 oceisi, aut si indo redigi ea quantitas non possit, ex publico aceipiat; quocl praeniium non in omnes servos, qui sub eodem techo locove fuerint, sed in eos solos, qui caedem admisissent, accusatori tnibuitur, § 1.—Praeterea cavetur, ut de his, qui ante quaesttonem habitam fugenint, si aperto testamento liberi seripti inveniantur, lege de sicariis mdicium fiat, ita ut ex vineulis eausam dicant, eh convicti perinde, ac servi puniantur, eh el, qui convícerit, den¡ aurei praemil nomine dentur (2) ex bonis damuati,

(1) perfunctri, Ha¿.

25.

GAYO;

Comentarios al Edicto provincial,

libro XVJI.—Se dispone en la ley Cornelia por premio del acusador, que buscó y denuncié fi los esclavos que de aquella familia hubieren huido antes del tormento, que por cada esclavo que hubiere convicto reciba cinco aúroos de los bienes del que fué muerto, 6 de los fondos públicos, si de aquellos no se pudiera reunir esta cantidad; cuyo premio se le concede al acusador no por todos los esclavos que hubieren estado bajo el mismo techo, ó en el mismo lugar, sino por aquellos solos que hubiesen hecho la muerte. § 1.—Además do, esto se dispone, que respecto de aquellos que hubieren huido antes de haberse aplicado el tormento, si abierto el testamento se hallaran declarados libres, se haga juicio conforme fi la ley sobre los sicarios, de suerte que sostengan la'causa estando aprisionados, y, convictos, sean castigados lo mismo que esclavos, y al que los hubiere hecho convictos se le den fi titulo de premio diez aúreos de los bienes del condenado. t) fla&; darntur, el c4dce Fi.

DIGESTO.—LIBRO xxix: TITULO VI 2.—Ex hoc Edicto actio proficiscitur contra eum, qu.i adversus Edictum Praetoris tabulas te-

stamenti aporuisse dicetur, vel si quid aliud fecisse dicetur; nam, ut ex snpradictis apparet, piura

sunt, propter quae poena Edicti constiluta est. Palam est autem, popularem actionem esse, cu!us poena in ceiiturn aureos ex bonis damnati extenditur; et inde partem dhnidiam ei, cuius opera convictus ant, praemii nomine se datutum Praetor pollicetur, partern ¡u publicum redacturum.

28. SCAEVOLA libro XXXIV. Digetorum.— Fideicommissum, quod ex testamento fratris patruelis Caius Seius Titio debebat, ab heredibus Se¡¡ Titius accepiv; quaesituin est, quum necem Caii Seli heredes ema non vindicaverint, an Titina (1) nihilominue eos heredes ut indignos acensare possit ob Id, quod necem eme non viudicaverint, nec obsit el, quod ab iisdem fideicommissum ex testamento fratris patruelis consecutus sit; respondit, nihil proponi, cur obstaret.



468

§ 2.—De este Edicto dimana acción contra el que se dijere que abrió las tablas del testamento en contravención al Edicto del Pretor, ó si se dijere que se hizo alguna otra cosa; porque, como resulta de lo antes dicho, hay muchas cosas por las cuales se estableció la pena del Edicto. Mas es sabido que es popular la acción, cuya pena se extiende á cien aúreos de los bienes de condenado; y por esto promete el Pretor que dará á titulo de premio la mitad á aquel por cuyos servicios uno hubiere sido convicto, y que aplicará la otra mitad A los fondos públicos.

26. ScÉvor.&; DiUesto, libro XXXIV. Ticio

recibió de los herederos de Seyo el fideicomiso que Cayo Seyo le debla al mismo Ticio en virtud del testamento de su primo hermano; se preguntó, si no habiendo vengado la muerte de Cayo Seyo los herederos de éste, podrá, no obstante, Ticho acusar como indignos A estos herederos, porque no hubieren vengado la muerte de aquel, y no le obstará que haya recibido de los mismos el fideicomiso en virtud del testamento de sa primo hermano; respondió, que nada se proponía para que le obstase.

27. CALUSTRATUS Libro L de jure fi.ci.—Si de piuribus heredibus quibuadam invitis, aut ignorantibus apertum cnt testamentum, non amittunt portiones suas, qui culpa carent.

27. CALISTRATO; Del derecho del fisco, Libro 1. —Si repugnándolo ó ignorándolo algunos de muchos herederos se hubiere abierto el testamento, no pierden sus porciones los que carecen de culpa.

TIT. VI

TITULO VI

SI QTJIS ALIQUE31 TESTARI PROIflBUE11, VEL COEc*ERIT

DE SI ALGUNO HUBIERE IMPEDIDO QUE OTRO TESTE, 6 Á ELLO LE HUBIERE OBLIGADO

(Cf. Co4. VI. 84 ,1

(V4ase Cid. PL 84.1

1. ULPIANUS libro XLVIII. ad Edictum.—Qui, dum captat hereditatem legitimam ve¡ ex testamento, prohibuit testamentarium introire, volente co facere testamentnm, ve! mutare, Divas Hadrianos eoustituit, denegar¡ el debere actiones, denegatisque ci actionibus fisco baum fore. 1.—Si dominus dolo fecerit, ne testamentum mutaretur, in que servus cius ecniptus erat, quamvis mannmissus adierit hereditatem, actiones ei denegantur, quum et liberia chus, si quid fuerit datum, denegari debeat, etst non fuerint in potestate. Sed si legatum ej relictum alt, idque restiLucre siL rogatus, consequens cnt dicere, admitti eum ad legatum, quod non ipse babuisset (2), sed ad alium alt transjaturus. § 2.—Si plures heredes instituti siaL, et omnes dolo teceriut, quominus testamentum mutaretur, dieendum eat, actionea omnibus denegar¡, quia omnes dolo fecerunt. 2. PAULUS libro XLIV. cid Edktum.—Si quis dolo malo fecerit, ut testes non venlant, et per boc deficiatur facultas testamenti faciendi, denegandae sunt actiones ei, qui dolo fecenit, sive legitimus harca alt, sive priore testamento scriptns. § 1.—Fratris autem factum fratri non nocet. (1) Taar. ssgM corrección ast códice Al, an, inserta Zc escritura orginai, Br,

1.

U LP 1 ANO;

comentarios al Edicto, libro

XL VIII.—Al que por captarse una herencia legi-

tima 6 pon testamento impidió que entrase el testamentario, queriendo uno hacer testamento, ó cambiarlo, determinó el Divino Adriano, que se le deben denegar las acciones, y que habiéndoselo denegado las acciones ha de haber lugar para el fisco, § 1.—Si el señor hubiere hecho con dolo que no se cambiase el testamento en que su esclavo habla sido instituido, aunque manumitido hubiere adido la herencia, se le deniegan las acciones, porque también fi sus hijos se le debe denegar la cosa que se le hubiere dado, aunque no hubieren estado bajo potestad. Pero si se le hubiera dejado un legado, y se le hubiera rogado que lo restituyese, será consiguiente decir, quese le admite al legado, que l mismo no habría de tener, sino que habria de transferir fi otro. § 2.—Si hubieran sido instituidos muchos hererederos, y todos hubieren hecho con dolo que no se alterase el testamento, se ha de decir, que A todos se les deniegan las acciones, porque todos obraron con dolo. 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libroXLIV.

—Si alguno hubiere hecho con dolo malo, que no acudan los testigos, y por esto se invalidara la facultad de hacer testamento, se le han de denegar las acciones al que con dolo lo hubiere hecho, ya sea heredero legitimo, ya instituido en el primer testamento. § 1.—Mas el hecho de un hermano no le perjudica fi otro hermano. (2) habituras eet, Hi.

44



DIGBST0.—LrBRO XIX: rtTUio ViI

§ 2.—Si fidei eius, qui dohim admisit, commis sum est, ut hereditatem restitueret, ea hereditas caduca eum anis oneribus fiet, tit cornmoduni logia Falcidiae fiseus sentiat, dodrantis autein fideicommissarius. 8. PAPINIANIJS

libro XV. (t) Re.xponsorun.—

§ 2.—Si A la fidelidad del que coineUbel-dolo se encomendó que restituyese Ja herencia, esta heren cha se liará caduca con sus cargas, de modo que el fisco experimente el beneficio de la ley Falcidia) y el fideicomisario el de las tres cuartas partes. 8. PAP1NuX0; R

puestas', libro XV.—Eespon.

Viruw, qui non per viin, nec dolum, quominus uxor contra eum uutata voluntate codicillos faceret1 intercesserat, sed, ut fien adsolet, of1ensam aegrae mulieris rnaritali sol-mofle piacaverat, in crimen non incidiase respondi, nec ci, quod testamento fucrat datum, aufercndum.

di, que el marido que ni por fuerza, ni por dolo, habla mediado para que su mujer no hiciera contra él codicilos por haber cambiado de voluntad, sitio que, como se suele hacer, habla aplacado con razonamientos de marido la ofensa de su mujer enferma, no incurrió en delito, y que no se le ha de quitar lo que se le habla dado en el testamento.

TIT, VII

TITULO VII

DE lUltE CC)D1CILLOIIUM

(Cf. C104. VI. 35.1

DEL DERECHO DE LOS CODICILOS [V&me Cid. VI. 86.1

1. U1PIAr'ius libro IV. Disputaciorum.— Saepiasime reseriptum et constitutum est, eum, qui testamtntum facere opivat.as est, nec volimit quasi codiciilos Id valene, videni nec codicilos fecisse; ideoque quod in ¡lío testamento scniptutn est, Hect qitasi •n codicillis. poterit valere, tamen non debetur.

1. U.r.PIÁNO; Disputas, libro IV.—Muchisjmas veces se determinó ijor rescriptos y constituciones, que el que creyó hacer testamento, y no quiso que este valiera como codicilos, se consideraba que tampoco hizo codicilos; y por lo tanto, lo que Ee escribió en aquel tectamento, aunque pudiere valer como codicilo, sin embargo, no se debe.

2. IULIANLTS libro XXX Vil. Digestorwn.— Si el, qui post testamenturn factum et ante codicilos seriptos natas esset, eodieihis por fideicommissuni aliquid daretur, utile est.

2. JULIANO; Digesto, libro XXX VII.—Si al que hubiese nacido despaós de hecho el testamento y antes de haberse escrito los codicilos, se le diese alguna cosa en los codicilos por fideicomiso, es válida. § 1.—Pero si al que hubiese muerto después de hecho el testamento y antes que se escribiesen los codicilos se le hubiese dado alguna cosa, se tendrá por no escrita. § 2-Es singular el derecho de los codicilos, do suerte que cualquier cosa que en ellos se escriba es considerada lo mismo que si hubiese sido escrita en el testamento. Y por lo tanto, al esclavo que hubiese sido del testador al tiempo de haber sido hecho el testamento, y de otro al tiempo de los e odicibos, no se he da debidamente la libertad directa. Y por el contrario, si cuando se hacia el testamento fuese de otro, y del tostador al tiempo de los codicilos, se entiende dada la libertad al cadayo de otro. Y por lo tanto, aunque faltan lasliber—tados directas, se ha de recurrir, sin embargo, .á las fideicoinisanias. § 3.—No se considera que el loco hace codicilos, porque tampoco se considera que haga otra cualquier cosa, puesto que por todo y en todo es tenido en el lugar de un ausento ó de uno que está dormido. § 4.—La herencia dada inútilmente en un testamento no puede ser confirmada como herencia en los codicilos, sino que se pide en virtud de fidicomiso, quedando salva la cuenta de la ley Falcidia

§ 1,—Quodsi e¡, qui post testamentum factLlum, et antequam codicilli scnibereutur, mortuus esset, datum esset, pro non seripto habetur. § 2.—Codicillorum ius sitigulare est, ut, quaecunque in his scnibentur, perinde haberentur, ac si in testamento seripta esset. Ideoque servo1 qui testameuti facti tempore testatonia faisset,codicillorum tempore alienus, 11011 recte libertas dire cta datur. Et contra, si, quum testamentum fiebat, alienas esset, codicillorum tempore testatoris, in telligitur alieno servo libertas data. Et ideo hect directae libertates deficiunt, attamen ad fideicommiesarias ernidum est.

§ 3.—Furiosas non intelligitur codicilos facere, quia ncc aliud quidquam agere iutelligitur, quum per omnia et in omnibus absentis vol quiescentis loco habetur. § 4.—Ilereditas testamento iuutiliter data nou potest codiç-illis quasi hereditas confirman, sed ex ñdeicommisso petitur salva ratione legis Faleidiae, 3. IDEM libro XXXIX. Digestorwm.—Si quis, quum testamentumu nuhlum habebat, codicil lis ftdeicomissa hoc modo dedit «quisquis mihi heres erit bonorumve posscssor, chis fidei committo», fideicommissa praestai-i debent, quia paterfamihas, qui tesamenti factionem habet, et codicilbos facit (2), perinde haber¡ debet, ae si omues heredes eius essent, ad quos legitima cias hereditas vel bonorum possessio perventura esset.

i) Taur. según corrección del códice FL; libro quinto resvou0rum decimo, la escritura original, Br,

8. EL MISMO;

Di,qesto, libro XXXIX.—Si al-

guieli, no teniendo ningún testamento, dió en codicilos fideicomisos de este modo: «á la fidelidad de cualquiera que fuere mi heredero, ó poseedor dé mis bienes, lo encomiendo», se deben entregar los fideicomisos, porque el padre de familia, que tiene la testamentifacción, y hace codicilos, debo ser considerado lo mismo que si fuesen sus herederos todos aquellos á. quienes hubiese de ir su herencia legitima ó la posesión de sus bienes. 5) Hai; faceret, el Códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO VII 1.—Sed et si post codicillos factos natus qu.is esset proxi mus agnatus, vol suus heres, fideicommissum praestare dobebit; intelligitur enim is queque herce acriptus, et ideo non perinde habenctiis cst, ac si rupisset hes codicillos. § 2.—Testamento facto, etinmsi codicilli in eo confirmati non essent, vires tamen ex eo capient. Deuique si ex testamento horeditas adita non Luisset, fideicommissnm ex huinsmodi codicillie milhas momenti erit.



4

§ 1.—Pero también si después de hechos los codicilos hubiese nacido un próximo agnado, 6 un heredero suyo, deberá entregar elfideicomiso; porque se entiende que también este fué instituido heredei-o, y por lo tanto no ha de ser considerado co mo si hubiese roto estos codicilos. § 2. -- Hecho el testamento, aunque en él no hubiesen sido confirmados los codicilos, sin embargo, de él recibirán fuerza. Finalmente, ella herencia no hubiese sido adida en virtud del testamento, no será de valor alguno el fideicomiso proveniente de semejantes codicilos.

4. Iixis libro LXIII. Diyeitorum.— Eum, qui codieillorum tempore solvendo cli, recta liberatem daro placuit, quamvis testamenti facti tempere solvendo non fuei'it.

4. EL MISMO; Digesto, Libro LXIII. —Plugo, que el que sea solvente al tiempo de los codicilos, dé perfectamente la libertad, aunque no hubiere sido solvente al tiempo de hacerse el testamento.

5. PAPINIANTJS Libro VII. Responsorum.—Aute tabulas testarnenti eodicihli faeti non aliter valent, quain si testamento, quod postea factum est, vel codicillis confirmeutur, ant volautas eorüm quocunque indicio (1) retineatur; sed non servabuntur ea, de quibus autor clefunctus novissime indicavit.

5. PAPINiAIO; Respuestas, libro VIL—Los codicilos hechos antes que las tablas del testamento no son válidos de otro modo, sino si fuesen confirmados en el testamento, que se hizo después, 6 en codicilos, 6 si la voluntad de los mismos resulta de otro cualquier indicio; pero no se observarán aquellas disposiciones sobre has que el difunto resolvió últimamente de otro modo.

8. MARCIANUS libro VII. Institutionum.— Divi (2) Severus et Antoninus rescripserunt, nihil egisee matrem, quae, quum pure ¡iberos snos heredes institucrit, eonditionem emaucipationis codicillis adiecit, quia neque conditionem heredi instituto codicillis adiicere,neque subetituere directo potest. § 1.—Codicillos et (8) plures quis facere potest, et ipsius mann noque seribi, neque signan neceese est. § 2.—Licot in confirmatione codiciltorum patei-familias adiecerit, nt non alias valere velit, quam sun mann signatos et subscriptos, turnen valent faeti ab co codicilli, hect noque ab eo signati, noque mann etna acripti fuerint; nam ea, quae postea geruntur, prioribus derogant.

6. MARCIANO; Instituta, libro VII.—Respondieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que nada hizo la ¡nr dre, que, habiendo instituido puramente herederos fi sus hijos, añadió en codicilos la condición de la emancipación, porque ni puede agregar en los codicilos condición para el hijo instituido, ni substituido directamente. § 1.—También puede hacer uno muchos codicilos, y no es necesario que se escriban de su propia mano, ni que los selle. § 2.—Aunque al confirmar los codicilos hubiere añadido el padre de familia, que no quena que fuesen válidos de otro modo, sino Si hubieran sido sellados y subscritos por su mano, son válidos, sin embargo, los codicilos hechos por él, aunque ni hubieren sido sellados por él, ni escritos por su mano; porque lo que se hace después deroga lo anterior. § 3.—Solamente puede hacer codicilos el qu también puede hacer testamento. § 4.---Si después de hecho testamento alguien hubiere hecho un legado en codicilos al que ya habla muerto, aunque hayan sido confirmados por testamento, el legado se considera como no escrito.

§ 3.—Codicillos is demum facere potest, qui et testamentum Lacere potest. § 4.—Si post teatamentum factum mortuo codiculis quia legaverit, licet testamento confirmatis, pro non ecripto legatum fit.

7. IDEM Libro H. Regularum. - Quaedam non reforuntur ad conllrmationom codicillorum, veinti si ante captivitatem quis codicillos eonflrmaverit, et m captivitate codicilos seribat, nam non valent; ídem est, si aliquo modo me testamenti faciendi desierit habere § 1.—Praeerea in illis, quae non iuris, sed facii suni, non est perInde habendum,.quod codicillis seribitur, atque si, ubi confirmatio (4), seiiptum fnisset, veluti si ita in codicillis scriptnm erit: zvetem, qune mea est», eodicillorum tempus spectandum, non quo confirmantur. Item: si Titius vivus est», vel: 'ej tot annis est», codicillis legavit Solo; tenipus eodleillorum, non quo tempore flt testarnentum, spectandum. (1) IndicIo, la VuIg. (2) Divus, Hal. (3) Tate'. según corrección del códice Fi.; codiclilos, ¿nerla la escritura original, Br, 'row 11—Ss

7. EL MISMO; Reglas, Libro 11.—Algunas cosas no se refieren á la confirmación de los codicilos, por ejemplo, si alguien hubiere confirmado los codicilos antes de su cautividad, y en el cautiverio escribiese codicilos, porque no son válidos; lo mismo es, si de algún modo hubiere dejado de tener el derecho de hacer testamento. § 1.—Además de esto, respecto fi aquellas cosas que no son de derecho, sino de hecho, no se ha de considerar lo que se escribe en codicilos lo mismo, que si se hubiese escrito al tiempo de la confirmación, por ejemplo, si en los codicilos se hubiere escrito as¡. ¿el vestido, que es mIo, se ha de aten dar al tiempo de los codicilos, no fi aquel en que se confirman. Asimismo: ¿si vive Ticio, 6 si tiene tantos años', y así hizo eh legado fi gayo en los codicilos, se ha de atender al tiempo do los codicilos, no al tiempo en que se hace el testamento. () confirinntnr, Ha¡,

466



DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO VII

8. PAULUS

Libro singular¡ de jure codicWorurn.

—Conficiuntur codicilli quatuor modis, ant enim in tuturum confirmautur, ant in praeteritum, aut por fldeicornmissurn testamento fado, aut sine testamento. § 1.—Sed ideo fldeicommissa dan possunt ab intestato succedeutibus, quouiam creditur paterfamilias spoute sua Ms relinquere legitirnam hereditatem. § 2.—Codicilli toties valent, quoties quis testarnentum quoque facere possit. Non tarnen hoe ita iute1ligIiius, üt exigamus, potuisse eum co tempore, quo serIbit eos codicilos, testarnentum facere,—quid enini, si sufficientium testium facultatem non habuit?--sed s i jure testamenti factionem habnit. § 3.—Si post factum testamentum codicilos quis conflrmaverit, delude arrogandurn se praebuerit, et ibi codicillos fecerit, atque ita ernancipatus decesserit, 4uaenitur, an ex codicillis legata debeantur, nam et (1) testamentuni vatet, sed eo tempore cos focit, quo testamenti factiotiem non habuit, ncc simulis est muto, qui recta codicIlos confirmavenit; licet enirn is testamentuin facere non possit, tamen testamentuui, quod ante t'ecerat, in eotleni statu est, huius auteni testamentum sublatuui est, et de alienis quodainmodo rebus testatur. Sed dicemus, codicilos valore, nam etsi postunius natus ruperit testameuturn, et decessenit, níhulominus codicilli valent,

§ 4.—Si miles test.amentum quiclem ante militiam, sed codicIlos lii militia fecerit, an jure militan valeant codidilhi, quacritur, quoniam testamentum jure eoinrnuui valet, niel si militiae tetnpore signavit (2), 'vel quaedani adiecerit. Corte codicilli rnilltiae tempore faeti non debent referri ad testamentum, sed jure militar¡ valent.

§ 5.—Si ci servo, qui testamento legatum acceperit, libertas codicillis detur, utile legatum esee dicemus, quasi ab initio constiterit legatum. § 6.—Si quis certi generis codicilos confirmavent, puta: «quos uovissimos fecoro», non utique statim, quae codicillis dantur, consistere videbuntur, quamdiu ah quoque fieri possint. et ideo, si alii postea fiant, legata in prionibus data non valebunt.

S. PAULO;

Del derecho de los codicilos, Libro

único.—De cuatro modos se hacen los codicilos, porque 6 se confirman para lo futuro, 6 para lo pasado, 6 por fideicomiso habiéndose hecho testamento, 6 sin testamento. § 1.—Pero se pueden encomendar fideicomisos fi los que suceden abintestato, por esto, porque se cree que el padre de familia les deja espontáneamente la herencia legitima. § 2. - Son válidos los codicilos siempre y cuando uno también pueda hacer testamento. Pero esto no lo entenderemos de modo, que exijamos que uno haya podido hacer testamento al tiempo en que escribo aquellos codicilos,—porque ¿qué seria, si no tuvo posibilidad de hallar suficientes testigos?—, sino si tuvo en derecho la testa mentifacción. § 3.—Si después de hecho el testamento hubiere uno confirmado los codicilos, luego se hubiere dado en arrogación, y estando en ella hubiere hecho codicilos, y así emancipado hubiere fallecido, se pregunta, si se deberán los legados dejados en los codicilos, porque también es válido el testamento, pero aquellos los hizo fi tiempo en que no tuvo la testamentifacción, y no es semejaute al mudo el que convenientemente hubiere confirmado los codicilos; porque aunque este no pueda hacer testamento, sin embargo, el testamento que antes habla hecho se halla en el mismo estado, pero el testamento de aquel se invalidó, y él tecla de cosas en cierto modo ajenas. Pero diremos, que son válidos los codicilos, porque aun cuando el póstumo nacido hubiere roto el testamento, y fallecido, son, sin embargo, válidos los codicilos. § 4.— Si un militar hubiere hecho testamento ciertamente antes de estar en la milicia, pero codicilos estando en la milicia, se pregunta si valdrán por derecho militar los codicilos, puesto que el testamento es válido por derecho común, á no ser que lo haya sellado estando en la milicia, ó que le haya añadido alguna cosa. A la verdad, los codicilos hechos estando en la milicia no se deben referir al testamento, sino que son válidos por derecho militar. § 5.— Si al esclavo, que por testamento hubiere recibido un legado, so le diese la libertad en codicilos, diremos que es útil el legado. como si el legado hubiere sido válido desde el principio. § 6.—Si alguno hubiere confirmado codicilos de cierto género, por ejemplo: «los últimos que yo hubiere hechos, no se considerará ciertamente que sean válidas desde luego las cosas que se dan en los codicilos, mientras todavía se puedan hacer otros, y por lo tanto, si se hicieron otros después, no serán válidos los legados que se dieron en los primeros.

MARCELLUS

(3) Libro IX. Diyestorum.—Ari.

9. MARCELO; Digesto, libro IX.—Negó Aristón que fuesen válidos los codicilos hechos por el que hubiese ignorado si e:a 6 no padre de familia. Y observó Ulpiano: si no fué veterano, porque entonces será también Válido el testamento.

10. PPINIANU5

libro XV. Quaestiouurn.—Quod

10. PAPINIANO; Çuetjones, libro XV.—Lo que vulgarmente se dice, que no se puede dar la herencia por codicilos, tiene esta razón, que no parezca que por los codicilos, que serian válidos por virtud del testamento, se confirma el mismo testamento, que recibe su fuerza de la institución de herederos.

9.

Sto negavit, valere eodieillos ab es factos, qui paterfainilias, ucene esset, iguorasset. Ulpianus notat: nisi veteranus ful, tune enini et testameutum valebit. per manus traditum cst, codicillis hereditatem darl non posee, rationern 111am habet, no por codicillos, qui ex testamento valerent, ipsum testamentum, quod vires per iustitutionem heredum aecipit, confirman videretur. (1) uee,por et, Efi1. (2) reMlgnaverlt, fl'al.

(3) M&rUanu5, Fiat.

DIUE$TO.--LiREO XXIX. TÍTULO

vii



46'i

11. IDEM Ubro XIX. Quaestionurn. - Qui gravi utero uxorem eme ignorabat, codicillis ad flhium scriptis libertales dedit; nata post mortem patris Ulla, quum de ea nihil patrem sensisse Constitisset, plaeuit, libertates a solo filio praestari posse,

11. EL MISMO; Cuestiones, libro XIX,—Uno, que ignoraba que su mujer estuviese embarazada, dió libertades en codicilos escritos para el hijo; habiendo nacido después de la muerte del padre una hija, y constando que nada previno el padre respecto de ella, se determinó, que las libertades se podian dar por el hijo solo,

libro XXII. Quacstionurn.—redemtis a

12. EL MISMO; Cuestiones, libro XXII. —habiendo comprado sus porciones 4 su hermana.

18. IDEM libro XIX. Quaestionurn.—IlIud enim sine dubio die¡ non potest, etiam 1111am manumitLere cogendani, quum ab ea nihil pater petierit, et iure sun heres extiterit.

13. EL MISMO; Cuestiones, Libro XIX.—Porque sin duda no se puede decir, que también la hija haya de ser obligada á manumitir, porque el padre nada le exigió 4 ella, y fué heredera por derecho propio. § 1.—Se suele discutir respecto del que, no habiendo hecho testamento, escribió así en los codicilos: «quiero que Ticio sea heredero»; pero importa mucho ver, si por medio de esta escritura, que quiso tuviera apariencia de codicilo, haya dejado una herencia fideicomisaria 4 cargo del heredero legitimo, ó si haya ercido hacer testamento; porque en este caso nada se le podrá pedir al heredero legitimo. Mas esta cuestión sobre la voluntad se aclarará la más de las veces por el mismo escrito; porque si acaso dejó legados 4 cargo de Ticio, y nombró substituto, si no hubiese sido heredero. se entenderá ciii duda, que no quiso hacer codicilos, sino tesLamento.

12. IDEM

sorore par tibus.

L—Traetari solet de eo, qui, quum tabulas testamenti non feeisset, codicillis ita seripsit: «Titium heredem eme volo»; sed multum internet, ntrnm fldeicommissariam hereditatem a legitimo per hane seripturam, quam codicillorum instar habern voluit, reliquerit, an vero testanientum Lacere se existimaverit; nam hoc casu nihil a legitimo peti pote¡-¡t. Voluntatis autem quaestio ex eo miito plerumqne dectarabitur; nem si forte a Titio legata reliquit, substitutum adscripsit, heres si non extitisset, sine dubio non codicillos, sed testamentum faeere volui.sse intelligetur.

14. SCAEVOLA libro VIII. Quaeetionurn.— Quídam referunt, quantum repeto, apud Vivianum (1) Sabini, et Cassii, et Proculi expositam cese in qunestione hiiiusmodi eontroversiam, an legata, quae, posteaquam instituti mortem obierunt, codicillis adscripta vel ademta sunt, a substitutis debeantur, id est, an perinde datio et ademtio etiam hoe tempore codicillis faca valeat, nc si testamento facta esset (2). Quod Sabinuin et Cassium respondisse aiunt, Proculo dissentiente; nimirum autem Sabini et Cassii collectio, quam et ipsi reddunt, illa est, quod codicilli pro parte testamenti habeantur (3) observationeinque et legem iuris inde traditam servent. Ego autem ausim sententiam Proculi verissirnam dicere; nullius enim momenti ecL tegatuni, quod datum est ei, qui tempore eodicillorum ja rebus humanis non est, Iicet testamenti fuerit, cese enira debet, cuí detur. Deinde sic quaeri, an datum consistat, ut non ante iuris ratio, quam persona quacrenda sit; et in proposito igitur, quod post obitum heredis codicillis legatum vel ademtum est, nullius momenti est, quia heres, ad quem sermonem conferat, ja rebus hunianis non est, eaque ademtio et datio nune vana effleietur. Hace la eo herede, qui ex asee institutus erit dato substituto, ita nL ab instituto codicilli confirmarentur.

§ 1. —Quodsi duo instituti sint substitutis datis, unusque eorum deceeserit, utilia videntur legata, sed circa coheredem erit traetatus, numquid totum legatum debeat, si «quisquis inihi herce erit», Iegátum erit, an vero non, quia siL substitutus (1) lultanum, Ral. Vuly. i) Id ast—set, em;t»nus otro» en UaL

14. SCÉVOLA; Cuestiones, Libro VIII. —Refieren algunos, según recuerdo, que en Vivianose expuso la controversia de Sabino, Cassio y Próculo sobre esta cuestión, silos legados, que después que fallecieron los instituidos fueron consignadosó quitados en los codicilos, se deberán por lossubstitutos, esto es, si la dación y la revocación hechas también en este tiempo cii codicilos serán válidas lo mismo que si hubieran sido hechas en testamento. Lo que dicen que respondieron Sabino y Cassio, disintiendo de ellos Próculo; pero, 4 la verdad, la razón de Sabino y de Cassio, que también ellos mismos exponen, es esta, que los codicilos son considerados como parte del testamento, y guardan las prescrpcioncs y las reglas de derecho de él derivadas. Mas yo me atreveria 4 decir, que la opinión de Próculo es la más verdadera; porque no es de ningún valor el legado que cele dió al que no existe al tiempo de hacerse los codicilos, aunque haya existido al de hacerse el testamento; porque debe existir aquel 4 quien se le dé. Y además as¡ se investiga, si sea válido lo que se dió, fi fin de que no se haya de buscar la razón del derecho antes que la persona; y por lo tanto, en el caco propuesto lo que se legó ó se quitó en los codicilos después de la muerte del heredero no tiene valor alguno, porque no existe el heredero fi quien se dirige el encargo, y estas revocación y dación se hacen ahora vanas. Esto respecto al heredere, que hubiere sido instituido por el as habiéndole nombrabo substituto, de suerte que los codicilós se confirmasen por el instituido. § 1.—Pero si fueran dos los instituidos habiéndose nombrado substitutos, y uno de ellos hubiere fallecido, se consideran útiles los legados, pero respecto al heredero habrá la cuestión de si deberá acaso todo el legado, si as! se hubiere hecho ellega-

(5) Hcd. Vuy.; habeutür, et cÓd4ce Fi.

468



Eso,—LLBRo 1111: TITULO VII

heros, qui parteta faciat, Iicet ¡pse non debeat; idem etiam potest circa nomina expressa tractari, mu1 toque magis solum cohereden1 totum dehere puto, quia is adiunetus Bit, qui etiam tunc, quum afilangebatur, in rebus humanis non erat.

do: «cualquiera que fuere mi heredero», ó si no lo deberá, porque hay un heredero substituto, que forma parte, aunque él no deba el legado; y lo mismo también se puede discutir respecto A los nombres expresados, y con mucha más razón creo que solo el coheredero debe lodo el legado, porque el otro era adjunto, y tampoco existía al tiempo en que era nombrado adjunto.

15. .AFRICANUS libro IL QuaestÍonum (1).—Sed quum ea testatoris voluntas fuerit, ut ex universa lieiedit ate legata erogarentur, dicendum, seriptis heredibus profuturam doli exeeptionem, si ampJius, quam hereditaria portio petatur.

15. AFRICANO; Cuestiones, Libro 11.—Pero cuando la voluntad del testador hubiere sido esta, que los legados se pagasen de toda la herencia, se ha de decir, que A los herederos instituidos les ha de aprovechar la excepción de dolo, si se les pidiera más que su porción de herencia.

16. PAtXLUS (2) Libro XXI. Quaestionurn. - Ab intestato factis codicillis, relicta etiam postea natus intestati successor debebit. Quicunque enim ab intestato suceesserit, locum habent codicilhi, nam unus casus est, nec interest, qui succedit, duru intestato succedat; ad testamentum autem, quod quoquo tempore fecisset., pertinent codicilli. Et, ut nianifestius dicain, intestato patrefamilias mortuo nihil desiderant codicilli, sed vicem testamenti exhibcnt testamento autem facto ius seqUuntur eme.

10. PAULO; Cuestiones, Libro XXI.—Hechos los codicilos abintestato, el sucesor del intestato, aunque nazca después, deberá lo que se dejó. Porque cualquiera que sea el que hubiere sucedido abintestato, tienen lugar los codicilos, porque el caso es uno solo, y no importa quién sucede, con tal que suceda abintestato; pero los codicilos pertenecen al testamento, que hubiese hecho en cualquier tiempo. Y, para decirlo más claramente, habiendo fallecido intestado el padre de familia, nada requieren los codicilos, sino que hacen veces de testamento; pero habiéndose hecho testamento, siguen el derecho de este.

17. IDEM Libro III. Sententhirum.— Literae, quibus hereditas promittitur, vel animi affec.tus oxprimitur, vim codicil1rurn non obtinent.

17. EL MISMO', Sentencias, libro 111.—Las cartas en que se promete una herencia, ó en que se expresa el afecto del ánimo, no alcanzan la fuerza de codicilos.

18. CuLsus Libro XX. Digestorum.-.- Plotiana Celso mio salutem. Lucius Titius hEs verbis ita ca.vit: «si quid tabuhis ahoye quo genere (3) ad hoc teslameutuni pertinens reliquero, ita valere yolo»; quaero, an codicilli, qui ante hoc testamenturn scripti sunt, debeant rati esse? luventius Celsus Plotianae salutem. Hace verba: si quid ad hoc te,tamentum pertinens reliquero, valere volo», etiam ea, quac ante testamentum seripta Sant, comprehendere.

18. CELso; Digesto, libro XX.—Plociana saluda A su Celso. ¡Lucio Ticio dispuso as¡ en estos términos: 'si yo hubiere dejado ó en tablas ó de otro cualquier modo algo que pertenezca A este testamento, quiero que as[ sea válido»; pregunto, ¿deberán ser válidos los codicilos, que se escribieron antes de este testamento? Juvencio Celso A Plociana, salud. Estas palabras: «si yo hubiere dejado algo que pertenezca A este testamento, quiero que sea válido», comprenden también las disposiciones que se escribieron antes del testamento.

19. MARCELLtJS (4) libro XIV. Digertorum.— Is, qui unum flhium habebat, quum codicillos ad eum scripsisset, deccssit intestatus herede co, et quem postea prOcreavit; agnatione sui heredEs nemo dixerit, codicitios cvanuisse; igitur si nihil tum de postumis eperavit, et codicilli non evanescent, et quae relicta sunI, pro parte dimidia filius, ad quem codicihlas factus est, solvere compelhitur, non etiam postumus. Sed et si codicilios rehiquisset duobus superstitibas fihiis deeedens, quum putaret, alterum ex hEs prius decessisse, simili modo die¡ potest, omnia perinde debere flhium, ad quern seripti su.nt codiciili, atque si solus heres extitisset patri. (5) Imo duutaxat partem debet; eorunk Lamen, quac pro parte praestari non possunt, nihil omnino (6) praestandum, quoniarn jito (7) 11011 fuent filio ablaturus, nisi solum putaret suecessorem sibi futurum.

19. MARCELO; Digesto, libro XIV.—Uno, que tenía un solo hijo, habiéndole escrito codicilos, falleció intestado siendo heredero aquel, y otro que procreé después; nadie dirá que con el nacimiento de Ufl heredero suyo se invalidaron los codicilos; así, pués, si entonces no esperé nada en cuanto A póstumos, los codicilos no se invalidan, y el hijo, para quien se hizo el codicilo, es compelido A paar con arreglo A su mitad los legados que se dejaron, pero no también el póstumo. Pero sial fallecer también hubiese dejado codicilos sobreviviéndole dos hijos, creyendo que uno de ellos habla fallecido antes, se puede decir del mismo modo, que el hijo para quien se escribieron los codicilos debe todos los legados, Jo mismo que si solo él hubiese quedado heredero de su padre Por mejor decir, debe solamente su parte; pero de aquellos, que no se pueden pagar en parte, no se ha de satisfacer nada absolutamente, porque el testador no so los habriade haber quitado al hijo, si no hubiese ercido que él solo habría de suceder.

(1) Paulns libro XI. quacstioium. /MI. (2) afrlcanus Ha¿. (3) quid tabuarum aliadve sius generis ¿(al. (t) Mart1auu, ¿(al LS) Ulpianus notat:, inserta ¿(al.

kB) ¿Ial.; eorum, el códice FI. C7) IIal.;llU, el có4ic FI.

I3IGESTO.-11mto XIX:

rtruLo ÚNICO



469

20. PAULIJe tiro V. ad legem Iuiiam et Pa. piam.—Si palam heres nuncupatus sit, legata antem in tabulis collata fucrint, lulianus ait, tabulas testamenti non intelilgi, qeibus heres scriptus non est; et magis codicilli, quam testamentum existimandae sint, et hoc puto rectius dici.

20. PAuLo; Comentarios á la Ley Julia y Papia, libro V.—Si el heredero hubiera sido clara-

LIBER TRIGESIMUS

LIBRO TRIGÉSIMO

DE LEGATIS ET FIDEICOMMIS8IS

(1)

[Cf. Cod. YL87.42.48.47.48.1

1. ULPIANUS Libro LX VII. ad Edictum.—Per omnia exaequata sunt legata fideicommissis.

mente nombrado de palabra, pero los legados hubieren sido consignados en el testamento, dice Juliano, que no se entiende 'que son tablas del testamento aquellas en las que no hay heredero escrito; y más bien se han de considerar como codicilos, que como testamento, y esto creo que es lo que se dice con más acierto.

DE LOS LEGADOS Y DE LOS FIDEICOMISOS [Véase Üdd. VI. 87.

42. 48. 47. 48.1

1. U LP 1 A NO; Comentarios al Edicto, Libro LXVII.—En todo fueron igualados los legados con los fideicomisos.

2. EL MISMO; Fideicomisos, Libro 1.—Se ha de • 2. IDEM libro 1. Fideicommissorum. - Selen- dum est, eos deurnm fideieommissum posse relin- saber, que solamente los que tienen el derecho de quere, qui testandi ius habeiit. testar pueden dejar fideicomiso. 3. IDEM libro IV. ad Sabinum.—Hace verba testatoris: «quisquis mihi ex suprascriptis heres erit», ant: «si heres cnt Seius, ve]- «si hereditatem adierit», subiectum legatum vel fideicomissiirn non faciunt conditionale.

3. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro IV. —Estas palabras del testador: cualquiera que de

4. IDEM libro V. ad Sabinum.—Si quis in fundi voeabulo erravit, et Cornelianum pro Semproniano nominavit, debebitur Senipronianus; sed si in corpore erravit (2), non debebitur. Quodsi quis, quum veliet vestem legare, suppellectiiem adscripsit, dum putat suppellectilis appellatione vestem contineri, Pomponius scripsit, vestezn non deben, quemadmodum si quis putet, aun appellatione eleS Ctrtim ve! aurichalcum contiiieri, ve! quod est stultius, vestis appdllatione etiam argentum contineri. Rerum enim vocabula immutabilia sunt, hominum mutabilia.

4. EL MISMO; Comentarios á Sabino, Libro V.— Si alguno erró en el nombre del fundo, y nombró el Corneliano por el Semproniano, se deberá el Semproniano; pero si erró en la cosa, no se deberá. Mas si alguien, queriendo legar un vestido, escribió un ajuar, creyendo que con la denominación de ajuar se comprendía el vestido, escribió Pomponio, que no se debe el vestido, del mismo modo que si uno creyera que con la denominación de oro se comprendía el ámbar ó el aunicalco, 6, lo que es más nócio, que con la denominación de vestido se comprende también la plata. Porque los nombres de las cosas son inmutables, y variables los de los hombres. § 1.—Si alguno hubiere instituido herederos y hecho legados de este modo: «cualquiera que fuere mi heredero de los bienes de las Galias, esté condenado fi dar», se considera que se leó fi cargo de todos los herederos, porque fi todos eTios pertenecen los bienes de la Galia.

§ 1.—Si quis heredes instituerit et ita legaveiit: «quisquis mihi Gallicanarnm rerum heres cnt, damnas esto () dare', ab omnibus heredibus videri legatum, quoniam (4) ad omnes cos res GalIleanae pertinent. 5. PATJLUS Libro 1. ad Sabinusn.—Servi electionc legata, semel duntaxat optare possumus. § 1.—Labeo alt, quum cena res ant persona legatnr ita: .qui meus erit, qnum moriar, heres dato», et communis sil, totum deben; Trebatium vero respondisse, partem deben, Cassius scnipsit; quod et venus est, § 2.—.Quurn fundus communis legatus sU non

(1 LIBER PRIMUS., adiciona Ha¿.

2) Mal. Y4g.; errablt, el c$dice Fi.

los arriba escritos fuere mi heredero», ó 'si Seyo fuere mi heredero», 6 'si adiere la herencia», no hacen condicional el legado ó el fideicomiso expresado.

5. PAULO; Comentarios d Sabino, Libro 1.—Legada la elección de un esclavo, solo una vez podemos elegir. § 1. —Dice Labeón, que cuando se Jega cierta cosa 6 persona en esta forma; «déla el que fuere mi heredero, cuando yo muera», y se tuviera en común, se debe la totalidad; pero Cassio escribió, que Trebacio respondió, que se debe la parte; lo que también es más cierto. § 2.—Cuando no habiéndose expresado la por-

(3) Lot, inserta Mal, qusudo, Hal,

470



DlGE8IO.-1BE0 XXX: TiTuLO

ÚNICO

adiecta portione, sed «meumi nominaverit, port.0nem deben constat.

clón se haya legado un fundo común, pero que el testador lo hubiere nombrado ando», consta que se debe su porción.

O. JULTANUS Libro XXXIII. Di9estorum.—Stiehum, qni meus cnt, quum moilar, heres meu.s dato»; magis conditionem legato inieciese, quam demonstrare voluissc patremfamilias apparet co, quod, si demonstrandi causa hacc oratio poncre-

8. JULIANO; Digesto, Libro XXXIII.—«Dé mi heredero el esclavo Stico, que fuere mío, cuando yo muera»; parece que el padre de familia más bien impuso una condición para el legado, que no que quiso hacer una demostración, por esto, porque si esta oración se pusiera para hacer la demostración, habría sido expresada de este modo. »Stico, que es mío», no «que fuere mío». Pero esta condición se debe entender en cuanto fuere mio, de suerte que, silo hubiere enajenado todo él, se extinga el legado, y si parte, se deba en aquella porción que fuere del testador al tiempo de su muerte.

tir, ita coneepta esset: tSllchum (1), qui meus

est', non: tqui mena enit». Sed conditio talle accipi debet, quaternis meas erit, itt, si totum alienaverit, legatum extinguatur, si partem, pro ea parte debeatur, quae testatoris mortis tempore fuerit.

PALJLIJS Libro 11. ad Sabinum. - Legatum 7. servo delatum dominus potes! repudiare.

8. POMPONITIS libro II. ad Sabinum. - Si ex teto fundo legato testator partem alienaese!, reliquam duntaxat partem deben placet, quia, etiamsi adiecieset aliquid ci fundo, augmentum legatario cederet.

§ 1.—Si ita seniptum sil; 4Lucius Titius heres meus, ant Maevius herce meas decem Seio dato», cum utrovelit, Solus aget, ut, si eum uno actum Sit, et solutum, alter liberetur, quasi si duo rei promittendi in solidum obligati fuiseeut. Quid ergo, si ab altero partem petierit? Liberum ci (2) erit ab alterutro reliquum petere; idem en!!, et si alter partem solvisset. § 2.—Si ita legatum sit: alecticarios (3) octe, aut pro lis in homtnes singulos certam peeuniam, utrum legatarius vele!», non potest legalarius partem servorum vindicare, pro parte numos petoro, quia unum in alterutra causa legatum eh, quemadmodum si ole¡ pondo quinquaginta, aut ¡u singulas libras certum ace legatum sit, no aliter observantibus etiam uno hornine legato divisio concedatur; nec interes!, divisa ea summa, an luneta ponatur, el corte octo servís, ant pro omnibus (4) corta pecunia legata, non posee invitum heredem partem pecuniae, partem manciplorum debere.

9. IDEM libro III. ad Sabinurn.—Id, quod apud hostes es!, legan (5) posee, Octavenus scripsit, et postliminii iure consistere.

10.

PAULUS libro II. ad Sabinum,--Iulianu.s,

7. PAULO; Comentarios d Sabino, Libro II.—.E1 señor puede repudiar el legado dejado a! esclavo. 8. PoMPoNEo; Comentarios d ~no, libro II.

—Si de todo el fundo legado hubiese enajenado el testador una parte, esté establecido que se deba solo la parte restante, porque aunque hubiese agregado alguna cosa fi este fundo, el aumento cederla á favor del legatario. § 1.—Si se hubiera escrito así: Déle ciento fi Seyo ó mi heredero Lucio Ticio, ó mi heredero Mevio», Seyo ejercitará su acción contra el que quiera de los dos, de suerte que, si la hubiera ejercitado contra uno, y se hubiera hecho el pago, el otro quede libre, como si dos prometedores se hubiesen obligado solidariamente. Luego, ¿qué se dirá, si fi uno le hubiere pedido parte? Que él tendrá libertad para pedirle al otro lo restante; y lo mismo será, también si uno hubiese pagado parte. § 2.—Si as! se hubiera hecho un legado: «ocho mozos de litera, 6 en lugar de estos cierta cantidad por cada hombre, según quiera el legatario», no puede el legatario reivindicar parte de los esclavos, y pedir dinero por la otra parte, porque en uno ú otro caso se legó una sola cosa, así como si se hubieran legado cincuenta libras de aceite, 6 cierta cantidad por cada libra, fi fin de que fi los que lo hicieran de otro modo no se les conceda también la división habiéndose legado un solo esclavo; y no importa que esta cantidad se exprese dividida 6 junta, y fi la verdad, legados ocho esclavos, 6 por todos ellos cierta cantidad, no puede, contra su voluntad deber el heredero parte del dinero, y parte de los esclavos. 9. EL MISMO;

Comentarios d Sabino, libro (11.

—Escribió Octaveno, que se puede legar lo que esté en poder de los enemigos, y que es válido el legado por derecho de postliminio. 10.

PAULO; Comentarios d Sabino, libro II.—

nec a ifhiofamilias sine iussu patris optan posee, ncc ante aditam hereditatein, putat; quod es! verum.

Opina Juliano, que no se puede elegir por el hijo de familia sin órden del padre, ni antes de haber sido adida la herencia; lo que es verdad.

11. PAPIXMNUS Libro IX. Quaestionum. Quum fihiofamilias ve! servo alieno legatum vel heredi tas datur, fldei eommitti patria vel domini potes!; nc tunc demum ex persona ipsorum fideicommissum

fi un hijo de familia 6 fi un esclavo ajeno se le dá

(1) Ha¿.; Stichus, el códice Fi. (2) HaZ. Vulg.; caZ, el códice Fi. (e) Ra¿, Vuig.;lectieiarlos, el códice FI.

11. PAPINiANO; Cuestiones, Libro IX.—Cuando

un legado ó la herencia, se le puede hacer fideicomiso al padre 6 al señor; y entonces el fideicomiso

() hominibue, HaZ. ,) non, l Berta HaZ.

bISTO.—L1BTO

vires capft, qtlum ¡país, per quos comtnodum he reditatis vel legati patri domin ove quaeritur, fidcieommissuni (1) relinquitur. Deuiq'ne Julianas non insubtili ratione motus patrem, cujas filias lieres institutus set, extero quidem habita ratione. legis Faleidiae restituere hereditatem respondit, quoniam ex persona ful teneretur; ipsi vero filio non adro icen Palcidia, quouiaui ex persona sua sibi filias obligarí non posset, ac pater non ut herce, sed ut pater rogar¡ videretur (2). Et ideo si filio rogatus sit pater post mortern suam, quod ad se pervenit ex legato ve¡ hereditate filio relictis, reetituere, isque vivo patre deeédat, omnímodo patrem id retentururn, quoniam fideicommfssum ex persona patrie vires acceperit.

12. POMFON]Vfi

libro Iii. ad Sabinum.—Si mihi

et tibi cadem res legata fuerit, deinde die legati cedente heres tibi extitero, liberum mihi cese Labco alt, ex meo legato, an ex co, quod tibi heres sim1 acquirarn legatum; si voluero eam rem ex meo legato ad me pertinere, ut toca mea sit, ex hereditario legato petere eam posse Proculus ait.

§ 1.—Si que serves, quos Gadibus baberet, eo testamento, quod Rornae moriens fecerit, triduo, quo inortuus fuerit, beredem dare mihi damnavent, ratum cese legatum, et angustias temporis nihil legato nocere. § 2.—Regula iuris civilis est, quac efficit, nl, quibus ipsis legare poscumus, eorum quoque servis leare possimus (3). § 3.—In legatis noviesimas senipturae valent, quia mutarl causa praecedentis legati ve¡ die, vel eouditlone, vel in totum ademtione potest; sed si sub alia et alía condicione tegatum ademtum est, novissima ademtio speetanda est. Interdum tamen in legatis non posterior, sed praecedens seriptura valet; nam si ¡la scripsero: «quod Titio infra legavero1 id zieque do, neque lego», quod infra legatum erit, non valebit; nam et eum sermoneni, quo praesentia legata data in diem proferuntur, ad poste& quoque seripta Jegata pertinere plaeult. YoJuntas ergo faeit, quod la testamento seriptum valeat.

13. IDEM Libro IV. ad Sabinum.—Quum incertus horno legatus tibi esset, herce Stichuin servo tuo tradidit; Neratius respondit, si irohintato domini tradidit, vel ratum boe dominus habaerit, perinde eu.m liberatum, atque si Stichus legatus esset.

14. IJLP1ANUS Libro XV. ad Sabin,um. - Si ¡la sit adscriptum: ial cuí legavero bis, semel herce ci dato', vel itt (4) semel debeatur, el eidem duns quantitates adecripecrit, vel duos fundos, an utrumque debeatur? Et alt Aneto, unum videri legatum; nam quod ademtum est, ncc datum vi(1) baereditatie. inserte ¿a V4g. (3) Ha[.; videtur, «1 códice Fi.

xxi: TiTULO ÚNICiO-



41

adquiere fuerza por razón de la persona de los mismos1 solamente cuando se les deja el fideicomiso 4 los mismos por los cuales se adquiere para el padre 6 para el señor la utilidad de is. herencia 6 del legado. Por último, movido Juliano por sitil razón respondió, que el padre, cuyo hijo fué instituido heredero, le restituye la herencia 4 un extraño, habida ciertamente cuenta de la ley Fakidia, porque se obligarla por la persona de su hijo; pero al mismo hijo, sin admitirse la Faleidia, porque por su propia persona no se le podría obligar el hijo, y el padre parecerla que no era rogado como heredero, sino como padre. Y por esto, si se le hubiera rogado al padre que después de su muerte le res tituy era al hijo lo que fué 4 poder de él en virtud del legado 6 de la herencia dejados al hijo, y éste falleciera viviendo el padre, esto lo habrá de retener de todos modos el padre, porque el fideicomiso habrá recibido fuerza por la persona del padre.

12. PoMPoNlo; Comentarios 4 Sabino, Libro III.

—Si 4 ml y 4 ti nos hubiere sido legada la misma cosa, y después al correr el término del legado yo hubiere quedado siendo tu heredero, dice Labeon, que tengo libertad para adquirir el legado 6 porque se me legó' 6 porque soy tu heredero; y si yo quisiere que la cosa me pertenezca por razón de mi legado, para que toda sea mía, dice Próculo, que puedo pedirla en virtud del legado hereditario. § 1.—Si alguno hubiere condenado 4 su heredero, en testamento que al morir hubiere hecho en Ro> ma, h darme dentro de tres dias después que hubiere muerto, esclavos que tuviese en Cádiz, el legado es válido, y la premura del tiempo en nada le perjudica al legado. § 2.—Hay una regla de derecho civil,.que hace, que también podamos hacer legados 4 los esclavos de aquellos mismos 4 quienes les podemos legar. § 3.—En los legados son válidas las últimas escrituras, porque se puede mudar la causa del legado anterior ó por el término, 6 con la condición, ó en su totalidad con la revocación; pero si se revocó un legado bajo una y otra condición, se ha de atenderá la última revocación. Pero 4 veces no es válida en los legados ¡a escritura posterior, sino la precedente; porque si yo hubiere escrito as!: «lo que abajo yo legare 4 Ticio, esto, ni lo doy, ni lo lego, no será válido lo que abajo se hubiere legado; pues se determinó que también aquella cláusula con la que se difieren 4 término ¡os legados dado-4 de presente, pertenezca asimismo 4 los legados escritos después. Luego la voluntad hace que sea válido lo escrito en el testamento. 18. EL MISMO;

Comentarios 4 ~¡no, Libro IV.

--Habiéndosete legado un esclavo incierto el heredero entregó Stico A tu esclavo; Neracio respondió,que si lo entregó con voluntad del señor, ó si el señor hubiere ratificado esto, queda él Ubre de la obligación lo mismo que si hubiese sido legado Stico.

14.

ULPIÁio;

Comentarios 4 Sabino, Libro XV.

—Si se hubiera escrito asi: «si A alguno le hubiere yo legado dos veces, déle el heredero una vez', 6 como si se debiera una sola vez, y para uno mismo hubiere asignado dos cantidades, 6 dos fundos, ¿se deberá una y otra cosa? Y dice Aristón, que se con(3) HaL; possuinus, «4 có4ce Fi. (11) n*, on4eLü Hal.

472



DTGs'PTÓ.—LIBRO XXX: PtpJLO ÚNf CO

derí sccundum Celsi et Mareelli senlentlam, guao vera est. § 1.—Sed Fapinianus libro uonodeeimo Quaeatiouum alt, el si post legata saepius adscripta idem hoc subiecenit (1), somel praestani velle, et hoc ante impletum testamentum fecerit, ipso lure videri cetera legata ademta; sed quo (2) magis cnt ademtum, non enim apparet? Et alt, posse die¡, exigulus esse praestandum.

15. PAITLVS Libro III. ad Sabinum. - Qui quar1am partem bonorum legare voluit, dimidiam ser¡psit; Proculus recte alt, posse defendi quartam legatam, quia inesset (3) dimidiae. Idem cnt, el si quinquaginta voluit legare, et ccntum seripta smI, quinquaginta enini debebuntur. Sed el si plus legare voluit, el minus scripsit, valebit legatum.

§ 1.—Si quis unaw surnmam filiabus legaverit, ut ctiam de postuma seutiret, si ea non est nata, superstiti solidum debebitur. 10. POMPONIUS Libro V. ad Sabinum.— Si duobus res coniunctim legata sil, quamvis alter ¡ti reram natura non fuerit, alter¡ solam partern 4) deben, puto verum esse. § 1.—Herce adiecto (5) nomine cuiusdam, qui lieres non sil, dare damuatus, totum Iegatuui debet; nam el si duos ex hercdibu8 suis nominatiLn quis damnasset, el alter bereditatem non adiisset, qui adiisset, totum deberet, si pars elus, qul non adiiaset, ad eum, qui adiisset, pervenenit.

§ 2.—Si Tillo el postumis legatum sil, non nato postumo totum Titius vindicabit. Sed el si testator Titio et postumis viriles partes dan voluisset, vel etiam Id expressisset, totum legatum Titio debetur non nato postumo.

17.

ULPIANUS

Libro XV. ad Sabinum.—Qui

fihiabus legavit, si meutiouem aliqua parte testamenti postumae fecil, videtur la filiarum legato et de postuma seusisse.

§ 1.—Si quis ita legaverit «si qua filia niihi genitur (6), el heres meus centum dato», plunibus natis videtur singulis tantundem lcgasse; quod ita accipienduin est, niel evidene sit contraria sententia testatoris. § 2.—Si un¡ ex heredibus fueril legatum, hoc deben el offlcio indIcie familiae creiseuudac, manifestum ccl; sed etsi abetinucnit se hereditato, consequi euni hoc legatum posee, coustat; 18.

IIJLIANUS

libro XXXI. Dige.storum. - el

sidera que se legó una sola cosa; porque lo que se quitó, ni aun parece que se dió, según la opinión de Celso y de Marcelo, la cual es verdadera. § 1.—Pero dice Papiniano en el libro décimo noveno de las Cuestiones, que si después de haber asignado muchas veces legados hubiere aiadido esto mismo, que quena que se hiciese una sola entrega, y esto lo hubiere hecho antes de haber concluido el testamento, se considera que de derecho quedaron revocados los demás legados; pero ¿cual habrá sido revocado preferentemente, puesto que no aparece? Y dice, que se puede decir, que se debe entregar el más exiguo. 15. PAULO; Comentarios d Sabino, Libro III.— Uno que quiso legar la cuarta parte de sus bienes, escribió la mitad; y con razón dice Próculo, que se puede defender que fué legada la cuarta parte, por estar comprendida en la mitad. Lo mismo será, también si quiso legar cincuenta, y se hubiese escrito ciento, porque se deberán los cincuenta. Pero también será válido el legado, si quiso legar más, y escribió menos. 1.—Si uno hubiere legado una sola cantidad á sus hijas, como refiriéndose también á una póstuma, si esta no nació, se deberá la totalidad A la sobreviviente. 16. P0MPONW; Comentarios áSabino,libro V.— Si una cosa hubiera sido logada conjuntamente á dos, aunque 1100 110 hubiere existido, creo que es verdad que al otro se le debe su sola parte. § 1.—El heredero condenado A dar, habiéndose añadido el nombre de cualquiera, que no sea heredero, debe todo el legado; porque también si uno hubiese condenado expresamenteá dos herederos suyo y uno de ellos no hubiese adido la herencia, el que la hubiese adido lo deberla todo, si la parte del que no la hubiese adido hubiere ido A poder del que la hubiese adido. § 2.—Si se les hubiera hecho un legado A Ticio y A los póstumos, Ticio lo reindivicará todo no habiendo nacido el póstumo. Pero asimismo, si el testador hubiese querido que se la diesen porciones viriles á Ticio y á los póstumos, ó también hubiese expresado esto, se le debe lodo el legado A Ticio, no habiendo nacido el póstumo. 17. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XV. —El que dejó un legado A las hijas, si en alguna parte del testamento hizo mención de la póstuma, se considera que en el legado de las hijas también se reerió A la póstuma. § 1.—Si alguien hubiere hecho un legado de este modo: si me nace alguna hija, dele ciento mi heredero», habiendo nacido muchas, se considera que legó otro tanto A cada una; lo que se ha de entender de este mqdo, si no fuere evidente la voluntad contraria del testador. § 2.—Si se hubiere hecho un legado A uno solo de los herederos, es evidente, que se le debe este por el ministerio del juez de la partición de herencia; pero consta, que aunque él se hubiere abstenido de la herencia puede conseguir este legado 18.

JULIANO;

Digesto, Libro

xxxi. - y cierta-

(1) Según nuestra enmienda; 8llblecit, el códice it

(2) quod, ¡Ial. Vidg. (3) ¡iaL; meses, el códice Pi.

(4) Taur. Según ¿a escritura original; partem solem, corrección ¿si códice Fi., Br.

(3) Conjetura Br. según ¿e escritura del códice ÉL,, adf e-

cloelomine; adiecto ci nomine, Tur. (fi)

gignitur, ¡ial.

DffiESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO



478

quiclem totuni legatum petere potest, quamvis a semOt ipso inutiliter el legatum fuisset.

mente puede pedir todo el legados aunque inútilmente á él se le hubiese dejado el legado A cargo de si mismo.

19. ULPIANUS libro XV. ad &ibinurn.—Legata inutiliter data, Papinianus putat libro (1) Quaestiouurn, confirman per repetiiionern, id est, por hane seripturam (2) postea forte in codicillis faetam: «hoc amplins ei heres meus dato, et diversuni esse in iIla seriptura: «quas pecunias legavi, quibus dies appositts non est, annna, bima, trima dio heres nieus clare damnas esto»; non enim hoe egisse testatorem, ni confirmaret, quae inutilia sunt, sed ut diem utílibus prorogaret.

19. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro XV. —Opina Papiniaiio en el libro de las Cuestiones,

que los legados dados inútilmente se confirman con

§ 2.-1u legato pluribus relicto si partes adieetae non sunt, aequae (5) servantur.

Ja repetición, esto es, por esta cláusula acaso puesta después en los codicilos: «déle además esto mi heredero», y que cosa diversa sucede con esta otra cláusula: elas cantidades que legué, para las que no se señaló día, esté condenado mi heredero A darlas dentro del término de uno, dos, tres años»; porque esto no lo hizo ci testador para confirmar los legados inútiles, sino para prorrogar el término de los útiles. § 1.—Escribió él mismo en el mismo lugar yres pecto al substituto de un impúbero, que si inútilmente se hubiere hecho un legado A cargo de un impúbero, lo coba el substituto, si además de esto se hubiera legado A su cargo alguna cosa, y aquel no hubiere sido heredero de su padre, y hubiere fallecido. § 2.—Si en el legado dejado A muchos no se hubiesen asignado las partes, estas se hacen iguales.

20. POMPONIUS libro V. ad Sabirurn. - Qui duos servos haberet, et (6) unum ex his legasset, ut non intelligeretur, quem legasset, legatanli est electio.

—Si el que tuviese dos esclavos hubiese legado uno de ellos, de modo que no se entendiese cuál habla legado, la elección es del legatario.

21. ULPIANUS libro XV. ad Sabinum. - Grege legato, et quae postea accedunt, ad legatariurn pertineni.

—Legado un rebaño, también le pertenecen al legatario las cabezas que después se le agregan.

1.—Idem eodeni loco et in substituto impubens (3) scripsit, nt, si fuenit ab impubere inutiliter legatum, substitutus hoe debeat, si hoc amplius legatum ah eo oit relietuni aliquid, ncc file patri heres extiterit, et (4) decesserit.

20.

POMroNIo;

21.

ULPIANO;

Comentarios ti Sabino, libro V.

Comentarios ti Sabino, libro XV.

22. PoMroNIus libro V. ad Sabinum.—Si groge legato aflqua pecora vivo testatore mortua esseut, in eorumque Iocum aliqua essent substituta, aundeni gregem ricen; et si deminutuin ex eo grege pedus esset, et vol unus bos superesset, eum vijidicari posse, quamvis grex desiisset eme, quemadmoduin insula legata, si combuta esset, arca posset (7) vindican.

22. POMPONTO; Comentarios ti Sabino, libro V. —Si habiéndose legado un rebaño hubiesen muerto algunas reses viviendo el testador, y en lugar de ellas hubiesen sido substituidas otras, se considera que este es el mismo rebaño; y si se hubiese disminuido el ganado de este rebaño, y quedase un solo buey, este puede ser reivindicado, aunque haya dejado de haber rebaño, á la manera que, legada una casa, si se hubiese quemado, se puede reivindicar el solar.

23. PAULLIS libro III. (8) ad Sabinum.—Si quis bonorum partem legaverit, ut hodie fit, sine fruetibus restituitur, nisi mora iutercesserit heredIs.

23. PAULO; Comentarios ti Sabino, libro nL— Si alguno hubiere legado parte de los bienes, como se hace hoy, se restituye sin los frutos, á no ser que hubiere mediado mora del heredero.

24. POMPONIUS libro V. ad Sabinum.—Quod lii reruni natura adbue non Oit, legan posse, veluti: quidquid fila ancilla peperisset», constiLit (9), vel ita: «ex vino, quod in fundo meo natum est», vsI: foetus (10) tantum datos. § 1.—Si usumfructuni habeam, eumque legaverini, nisi postea proprietatem eius nactus sim, inutile legatum est. § 2.—Si quis post testamentum factum fundo Titiano legato partem aliquam adiecenit, quam fundo Titiano (11) destinaret, id, quod adiectum est, exigí a legatario potest; et sirnilis est causa alluvionis, ci maxirne si ex alio agro, qui fuji eius, quum tcstamentum faceret, eam pirtem adiecii.

24. P0MP0NIO; Comentarios ti Sabino, libro V. —Fué constante, que se pueda legar lo que no exista todavía, por ejemplo: 410 que hubiese parido aquella esclava», 6 as¡: «del vino que se haya pro. ducido en mi fundo», 6 «dé tantos fetos». § 1.—Si yo tuviera sI usufruto, y lo legare, es inútil el legado, si después no hubiera adquirido su propiedad. § 2.—Si alguien hubiere agregado después de hecho el testamentoalguna parte al fundo Ticiano, que habla legado, cuya parte destinase para el fundo Ticiano, se puede exigir por el legatario lo que se agregó; y semejante es la causa de aluvión, y principalmente si añadió aquella parte de otro campo, que fué suyo, cuando hacia el testamento.

(1) libris, Hai. Vulq. (2) Id est—script., oimtenlas otros en Hal. (3) Taur.; puberis, el códice .FI., Br. (4) exier1t, sut impubes decesssrlt, Hai, (3) seque, Ha?. (O VuIg.; et, omitela el códice Pl. (7) Bel. Vuty.; pos»it, el códice FI. Tono 11 -

(8) Taur. según corrección del códice PL; reponsoruw, inserta ja escritura original, Br. (9) quidquld 111&m auclllam peperlsae eonstlterlt, ffaL (10) foetu, HaZ. (11) HaZ. Vidg.; fundl Titinul, el códice FI.

t74



DIGESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO

§ 3.—Quodsi post testamentum factum ex fundo Titiano aliquid detraxit, et atii fundo adiecit, videndum est, utrumne eaui quo que partem legatarias petitulus sit, an hoe minus, quasi fundi Titiani esse desicrit, quum nostra destinatione fundorum nomina et domus, non natura constituereutur; et magis et, ut, quod al¡¡ destinatuni est, adotutuin case 'videatur. § 4.—Si navcm legavero, et speciaUter meam (1) adscripsero, earnque per partes totam refecero carina eadem manence, nibilomiuus recte a legatario vindicaretur.

25. PAULUS libro III. ad Sabinum.—A fillo herede etiam puro patri legan potest, nec intenest, an die cedente legaci in patnis potestate sEt. Igitur et si (USSU patrie adita sic hereditas imputabitur ej in Falcidiam.

28. POMPOIUS libro V. ad Babinum. - Non amplius legatorum nomine ad qnemqiiam pertinere videtur, quam quod dcducto co1 quod expienclac conditionis causa datum esset, supereseet. 1.—Si certum corpus hei-es dare damnatus sit, nec fecerit, quorninus ibi, ubi Id esset, tradoret, si id postea sine dolo et culpa heredis perierit, deterior fiL legatarii conditio. § .—Quum bonorum parte legata dubtum siL, utrum rerum partes, an aestimatio debeatur, Sabinus quideni et Cassius aestimationein, Proculus et Nerva rerum partes case legatas existin) averunt. Sed oportet heredi succurri, ut ipse eligat, sive rerum partes, 81ro aestiniationem dare mainent. itt his tamen rebus partem dare herce conceditur, quae sine damno dividi possunt; sin auteni ve¡ naturaliter indivigae smI, vel sine damno divisio earum fien non potest, aestimatio ab herede omnimodo praestanda est. 27. PAULUS libro IX. ad Plautium. - Potest autem heres vel paucioribus, ve¡ in una re relictain partem legatario daro, in quam vel legatarius consenserit, vel mdcx aestimaverit, nc necease haberet legatanius in omnibus rebus vindicare portionem.

28.

ULPIANUS

libro XIX. ad Sabinum. -Si

creditori meo tutus adversus eum excepcione id, quod ej debes, legem, utile legatum est, quia romi8sa ei exceptIo videtur, sicut Aristo alt, id, quod honoraria actione mihi debetur, si legetur mihi, legatum valore, quia civili mili! datur actio, pro honoraria. § 1.—Mareellus libro vicesimo octavo (2) putat, rem, quam ex stipulatu mihi debes, si legaveris, utile cese legatiim, ul neque Falcidia hoc minuat.

29. PAULuS libro VI. ad Leqern Iulia-rn el Papiam.—Sin auteni tieque modo, noque tempore, (1) eam, Ha!. Vt4g.

§ 3.—Pero si después do hecho el testámcñt.Ó séparó algo del fundó Ticiano, y lo agregó fi otró fundo, se ha de ver, si el legatario haya de pedir también esta parte, 6 ella menos, como si hubiere dejado de ser del fundo Ticiann, puesto que los nombres y las casas de los fundos se constituyen por determinación nuestra, no por la naturaleza; y es más cierto, que se considere quitado lo que se destinó para otro § 4.—Si yo hubiere legado una nave, y especialmente hubiere escrito que era mía, y por partes la hubiere rehecho toda ella subsistiendo la misma quilla, con razón será, no obstante, reivindicada por el legatario.

25.

PAULO;

28.

POMPONIO;

Comentarios á Sabino, libro RL—

Al padre se le puede legal también puramente fi cargo del hijo heredero, y no importa si al correr el término del legado está bajo la potestad del padre. As!, pues, también si hubiere sido adida la herencia por órden del padre, se le contará para la Falcidia,

Comentarios á Sabino, Libro V.

—No se considera que por razón de legados le per tenece fi alguien algo más que lo que quedase después de deducido lo que se hubiese dado para curn plir la condición. § 1.—Si el heredero hubiera sido condenado fi dar una cosa cierta, y no hubiere hecho por- no entregarla ahí donde ella estuviese, si después hubiere perecido sin dolo ni culpa del heredero, se hace peor la condición del legatario. § 2—Siendo dudoso, si, legada parte de los bie nec, se deben partes de las cosas, 6 su estitnaeióu, Sabino y Caesio opinaron ciertamente, que se había legado la estimación, y Próculo y Nerva, que partes de las cosas Pero se le debe amparar al heredero, para que él mismo elija si prefiere dar partes de las cosas, 6 si su estimación. Mas se concede que el heredero dé la parte en aquellas cosas, que se pueden dividir sin dafio; pero si naturalmente es tuvieran indivisas, ó no se .puede hacer sin dalio. su división, se debe pagar en todo caso por el heredero la estimación. 27.

PAULO

Comentarios d Pta ucio, libro IX.

—Mas puedo el heredero darle al legatario la par te que se le dejó, 6 en menos cosas, ó en una sola, sobre la que ó el legatario hubiere consentido, 6 el juez hubiere determinado, para que no tenga necesidad el legatario de reivindicar su porción en todas las cosas. U LP 1 ANO; Comentarios á Sabino, Libro 28. XIX.—Si, estando yo seguro contra él con una ex-

cepción, le legara fi ini acreedor lo que le debo, el legado es útil, porque se le considera remitida á aquella excepción, pues según dice Aristón, si seme legara lo que se me debe por acción honoraria, es válido el legado, porque se me da la acción civil en lugar de la honoraria. § 1.—Opina Marcelo en el libro vigésimo octavo, que si me hubieres legado la cosa que me debes por estipulación, es útil el legado, de suerte que ni lo disminuya la Faheidia.

29.

PAULO;

Comentarios á ¿a ley Julia y Fa-

pia, libro VI.—Mas si ni por el modo, ni por el (2) que5tionum,

in.8ra, H2. VuIg.

DIGESTO.—LIBRO

xxx: Tf'ruLo iNIC0



475

neque conditione, noque loco debitum differatur, mutile est legatum.

tiempo, ni por la condición, ni por el lugar se diferenciase lo debido, es inútil el legado.

80. Uipius libro XIX. ad Sabinum. - Taus seriptura: «quas pecunias legavi, quibus dies appositus non est, ene heres meas anima, bima, trima die dato», ad corpora legata non pertinet, sed ad ea, quae pondere, numero, mensura continentur. § 1.—Et ad ea tantum legata pertinet, quibus dies non est appositus; proinde si forte pure legatum est, ex hac adiectione prorogabitur.

30. ULI'iANo; Comentarios á Sabino, Libro XIX.—Esta cláusula: 'las cantidades que legué,

§ 2.—Quid, si forte centum mihi legata sunt praesenia, utrnrn anrna (1) die dabuntur, an vero 1raesentia? Et ait Servius et Labeo, in (2) praesens deben. Quamvis igitur supervacua sit haec adiectio, quantum ad vim et effecturn legati pertinet, tamen ad hoc proficiet itt praesenti die legatum debeatur. • § 3.—Sed si in annos singulos ant singulos menees Bit legatum relictum, ceseabit ea scriptura, quia hoc legatum et in&tium, et finem habet. § 4.—Sed et si sub conditione sit legatum relietum, potest dici, cessare annuam adiectionem, quia dies incertus appellatiir conditio, § 5.—Cal congruit, quod Trebatius existimat, si cui legetur, quando anhioruin viginti cnt, vulgacern hane clausularn ceesare. § 6.—Item si legetur pecunia, quae in arca est, ve¡ vinum, quod in apothecis est, dicendum est, cessare elausulam, quoniam, quoties species legotur, cessare dixirnus. § 7. - Hane autem scripturarn non solum ad praecedentia sola legata, sed ad universa, qune testamento adscripta sant, extendi, Gallus Aquilius, Oflhius, Trebatius reaponderunt; idque vemm est.

para las que no se ha fijado día, délas mi heredero en el término de uno, dos, tres años», no se refiere fi las cosas corpóreas legadas, sino fi las que se contienen en peso, número y medida. § 1.—Y se refiere solamente fi aquellos legados para los que no se fijó día; por lo cual, si acaso se hizo puramente el legado, se prorogará por esta adición. § 2.—,Qué se dirá, si acaso se me legaron ciento de presente, se me darán dentro del término de un año, ó de presente? Y dicen Servio y Labeán, que se deben de presente. As¡, pues, aunque sea supérflua esta adición, en cuanto se refiere fi la fuerza y al efecto del legado, aprovechar4, sin em bargo, para esto, para que se deba el legado en el: presente día. § .—Pero si el legado hubiera sido dejado para cada año ó cada mes, cjará de serle aplicable esta cláusula, porque este legado tiene principio y fin. § 4.—Pero también si el legado hubiera sido dejado bajo condición, se puede decir, que deja de ser aplicable la adición relativa al año, porque el día incierto se llama condición. § 5.—A lo cual es consiguiente lo que opina Trebaeio, que si fi alguno se le legase para cuando fuere de veinte años, deja de ser aplicable esta cláusula vulgar. § 6.—Asimismo, sise legara el dinero, que hay en la caja, ó el vino, que hay en las despensas, se ha de decir, que no tiene aplicación la cláusula, porque hemos dicho que no tiene aplicación cuando se legue una especie. § 7.—Pero respondieron Gato Aqililio, Ofilio, y Trebacio, que esta cláusula no se extiende única-, mente á los solos legados precedentes, sino también á todos los que se escribieron en el testamento; y esto es verdad.

31. PAULUS libro 111. ad Sabtnum.—Sed etiam ad ea, quae codicillis confirmatis postea legata fuerint, hace elausula pertinet.

81. PAULO; Comentarios á Sabino, libro IIL— Pero esta cláusula es aplicable también fi las cosas que hubieren sido legadas después en codicilos confirmados.

82. ULPIANUS libro XX. ad Sabinum.—Si quis a filio pupillo herede instituto, quum 18 in tutelam suam venisset, pecuniam legaverit, et a substituto herede legata. repetierit (3), impubere filio morluo secundus heres legatum non debebit; quod ita ve mm esse tam Sextas, quam Pomponius putant, si repetitio legatorum ad eum modum concepta sit, veluti: «quae a filio meo legan, quneque eum daro ¡usa¡, si niihi Iteres esset, id heres meus iisdem diebus dato'. Sed si ita repetita fucrint: quae a filio meo legavi, heres meus dato', pare repetita videbuntur legata, et duntaxat demonstratio eorum facta; igitur et hoe ipsum Iegattim, de quo quaeritur, praesens debebitur.

32. ULPIANO; Comentarios á Sabino) libro XX. —Si uno hubiere legado una cantidad, fi cargo del pupilo instituido heredero, cuando este hubiese llegado fi su propia tutela, y hubiere repetido los legados fi cargo del heredero substituido, habiendo fallecido impúbero el hijo, el segundo heredero no deberá el legado; lo cual opinan tanto Sexto como Pomponio que es as¡ verdad, si la repetición de los legados hubiera sido concebida de este modo, por ejemplo: »lo que legué fi cargo de mi hijo, y lo que le mandé que diera, si fuese mi heredero, délo en los mismos días mi heredero». Pero si hubieren sido repetidos as¡.. 'lo que legué fi cargo de mi hijo, délo mi heredero», se considerarán repetidos puramente los legados, y hecha solamente la demostración de los mismos; as¡, pues, también se deberá de presente este legado de que se trata. § 1.—Si teniendo alguien muchos Sticos hubiere legado un Stico, si no aparece de qué Stico habló, debe entregar el que hubiere elegido.

§ 1.—Si quis plures Stichos habens Stiebum legaverit, si non apparet, de quo Sticho sensit, quern elegerit, debet praestare (4). i) Sima, trima, insertan Ual. V4g.

2) Ha¿.; in, on»tela et códicFL.

2) ¡Tal. Vulg. repetierat, el códice RL

4) praestarl, 1al.

476



tPICrWFO.—LIBRO XXX;

vivirLo

úNICO

§. 2.—Si pani civitatis aliquid sitrelletum, quod ad ornatum ve! compendium Reipublicac spectat, sine dubio debo bitur.

§ 2.—Si á parte de la ciudad se le hubiera dejado alguna cosa, que respecta al ornato 6 á provecho de la República, sin duda se deberá.

PAiILUS Libro hL Regularum.—Si pluri33. bus eadem res legat.a fuenit, siquidem coniunetim, etiam si alter viudieet, alter ex testamento agat (1), non plus, quam partem habebit 13, qui ex testamento aget. Quodsi separatim, si quidem evidentissime apparuerit, ademtione a priore legatario facta ad secundum legatum (2) testatorem convolasse, solum posteniorem ad !egatum pervenire placet; sin autem hoo mintme apparere potest, pro viril! portione ad legatum omnes venire, scilicoL nisi ipse teStator ex seriptura manifestissimus est, utrumque eorum solidum accipere voluisse; tunc eniln un! pretium, ahú ipea res assignatur electioue re¡, vel pretii servanda el, qui prior de legato sive fldeicommisso litem contestatus est, ¡La tamen, ul non habeat hieentiam altero electo ad alterum transire,

33. PAULO; Regias, libro 111.—Si 4 muchos hubiere sido legada la misma cosa, si conjuntamente, aunque uno la reivindique, y Otro ejercite la acción del testamento, el que ejercitare la acción del testamento no tendrá más que su parte. Pero si separadamente, y apareciere evidentisimamente, que con la revocación hecha respecto al primer legatario el testador se dirigió al segundo legado, se determina que solamente el segundo llegue 4 obtener el legado; mas si de ningún modo puede verse esto, todos entran en el legado pon una porción viril, por supuesto, si el mismo testador no manifestó por escrito que quiso que cada uno de ellos recibiese la totalidad; porque entonces se le asigna á uno el precio, y O otro la cosa misma, debiéndosele reservar bt elección de la cosa, 6 del precio, al primero que contestó la demanda sobre el legado ó sobre el fideicomiso, poro de suerte, que no tenga facultad, habiendo elegido una cosa, para inclinarse O ha otra.

34. ULPIAtUS libro XXI. ad &zbinurn. - Plane ubi transferre voluit legatum in novissimum, priori non debebittr, tametsi novissimus taus Oit, in euius persona legatum non constittt; aL si coniuneti disiunctive (3) commixti sint, coniuneti unius personae potestate funguntur.

84. U LP! ANO; comentarios á Sabino, libro XXL—A la verdad, cuando quiso transferir el legado al último, no se le deberá al primero aunque el último sea tal, que en cuanto 4 su persona no sea válido el legado; mas si estuvieran mezclados conjuntos 6 separados los legatarios, los conjuntos tienen la representación de una sola persona. § L—Si la misma cosa se legara muchas veces en el mismo testamento, no se puede pedir más que una vez, y basta que se consiga ó la cosa, 6 la estimación de la cosa. § 2.—Pero sien los testamentos dedos mehubiera sido legada la misma cosa, podré pedirla dos veces, de modo que por un testamento consiga la cosa, y por el Otro SU estimación. § 3.—Mas si no so hubiera legado una cosa corpórea, sino muchas veces la misma cantidad en el mismo testamento, respondió por rescripto eh Divino Pío, que entonces se ha de pagar muchas veces la suma, si con evidentísimas pruebas se de muestra, que el testador quiso multiplicar eh legado. Y lo mismo estableció también en cuanto 4 los fideicomisos; y la razón de esto es evidente, porque no se puede entregar muchas veces la misma cosa, pero queriéndolo el testador se puede multiplicar la misma suma. § 4.—Pero esto se habrá de entender as!, si no se hubiera dejado muchas veces una cierta cantidad de monedas, por ejemplo, si legó muchas veces cien, que tiene en la caja, porque entonces eres que este se ha de comparar con el legado de un fundo. § 5.—Mas sise hubiera dejado muchas veces cierto peso de oro 6 de plata, respondió Papiniano, que más bien se ha de comparar este con el legado de una suma; y con razón, porque no parece que, se dejó una especie cierta. § 6.—Por lo tanto, también si se dejó muchas veces alguna otra cosa, que se contiene en peso, número, ó medida, se habrá de decir lo mismo, esto es, que se debe muchas veces, si esto hubiere querido el testador. § 7.—Pero si yo hubiese comprado la cosa que

§ 1.—Si eadem res saepius legetur la eodem testamento, amplius, quam semel peti non potest, fufftcitque vel nom consequi, ve! re¡ aestimationem. § 2.—Sed si duornm testamentis mihi endem res legata sit, bis petere potero, ut ex altero testamento rem consequar, ex altero aestimationem. § 3.—Sed si non corpus 8it legatum, sed qdanti. tas eadem la eodem testamento saepius, Divus Plus rescripsit, tune saepius praestandam summam, si evidentissimis pro bationibus ostendatur, testatorem multiplicare (4) legat uni voluisse. Idemque et in fideicommisso constituit; elusque rei ratio evidens coL, quod eadem res saepius praestari non potest, eadem summa volente testatore multiplicar! potest. § 4.—Sed hoc ita cnt accipiendum, si non cert.um corpus numorum Saepius sit relictum, utputa eentum, quae in anca habet, saepius legavit, tune enim fundo 1eato eme comDaran4lnm vdi § 5.—Sed si pondus auri vel argentE saepius siL reliotum, Papinianus respondit, magis suminae legato comparandum; morito, quoniam non species corta relicta videatur. § 6.—Proinde et si quid aliad coL, quod ponde•ré, numero, mensura continetur, Saepius relictum, idem cnt dicendum, id est, saepius deben, si hoc testator voluerit (5). § 7.—Quodoi rem emissem milú legatam, usque (1) JTal.;agc-t,la Vuíg. () legatanlum, Rul. Vul.. (5) dlsluactique lid. Vv!

() Ral. Vu.ig.; multlplicasse, el oid.ic. Pl. 15)Id est—voluerit, omIte ja. ifal.

1flG8TO.—LIBliO XXX! TITULO ÚNICO

ad pretium, quod inihi abest, competet mihi ex testamento actio. § 8.—Et multo magis hoe dicendurn est, si duobus testamentis mihi eadem res legata sit, sed (1) alter me restituere rogaverit ve! ipsam rem, ve! aliad pro ea, ant si sub conditione legasset dandi. quid pro ea; nam hactenus mihi abesse res videtur, quatenus sum praestiturus. § 9.—Si coniunctim res legetur, constat, partes ab initio fien; nec solum hi partem faciunt. in quemm persona constitit legatum, verum hi quoque, in quorum persona non constitit legatum, utputft si Titio, et servo proprio sine libertate. § 10.—Sed si ja pupillari testamento alii eandem legaverit, quam mihi in suo testamento legavit, lulianas esenibit, concursu partes nos habere; interim igítnrpartem habebit is, cal la suo testamento legavit. § 11.---Si duobus sit legata, quorum alter heres institutus sit, a semet ipso el legatum inutiiter videtur, ideoque quod el a se Jegatum est, ad collegatarium pert!nebit. § 12.—lude dicitur, si duo sint heredes, unus ex iincia, alter ex undecim uneiis, et jis fundus legatus sit, unciarium (2) heredem undecim partes la fundo habiturum, eoheredem unciam. § 13.—Plane si alter ex Iegatariis herce extiterit heredi, a quo legatum erat relictum, non ideo miaus partem collegatario faciet, retinet enim pro parte legatum. § 14.—Si ita pitio legetur: fundum Seiauuw, vel usumfructuin ejus sibi habetoi, duo cese legata, es arbitrio eius eme, an velit usumfmuetum viii. dicare. § 15.—Sed et si quis ita leget pitio: cfundum do lego, ut eum pro parte habeat», mihi videtur posee die¡, partem habiturum; videni euim fundi appellatione non totum fundum, sed partem appellasse, nam et pare (3) fundus recte appellatur.

35. PAULUS libro III. ad Sabinum.—Si heres alienum hominem•dare damnatus sit, ci hie a domino manumissus sit, nihil ex hoc legato debetur. 3$. popoiiijs Libro VI. ad ,Sabinurn.—Titiae textorce mees omnes, practerquam quos hoc testamento alii legavi, lego. Plotiae yernas incoe omnes, praeterquam quo ah legavi, lego»; quum essent quidam et vernae, iidem et textores, Labeo alt, quoniam nec quos Titiae textores non legavent, aliter apparere possit, quam si cognitum fueru, quos eorum l-'lotiae legaverit, neo quos Pietiae (4) legaverit, possit, neutrius legato exceptos eme ces, de quibus qua.eriiur, et ideo communes ambobus eme; hee enim iuris caS, etsi neutrius legati nomino quidquam esset exceptum. (i).

si, por sed, Hal.

(2) nnciruin undedm1 undectm,

otro* en Echulting. T. Y.



477

se me legó, me competerá la acción del testamento por el precio que me costó. § 8.—Y con mucha más razón se ha de decir este, si en des testamentos me hubiera sido legada la misma cosa, pero uno me hubiere rogado que restituyese ó la misma cosa, ú otra en su lugar, 6 si la hubiese legado con la condición de que diera algo por ella; porque se considera que en tanto me falta la cosa, en cuanto yo he de entregar. § 9.—Si la cosa fuese legada conjuntamente, es sabido, que se hacen partes desde el principio; y no solamente constituyen parte aquellos respecto de cuya persona es válido el legado, sino también aquellos en cuanto 4 cuya persona no es válido el legado, por ejemplo, si se hubiera hecho 4 Ticio, y á un esclavo propio sin la libertad. § 10.—Pero si en el testamento pupilar hubiere legado 4 otro la misma cosa, que me legó en su propio testamento, escribe Juliano, que tenemos partes en concurso; as¡, pues, interinamente tendrá su parte aquel 4 quien se la legó en su propio testamento. § 11.—Si hubiera sido legada 4 dos, uno de los que hubiera sido instituido heredero, se considera que 4 este se le legó inútilmente 4 cargo de si mismo, y por lo tanto, lo que 4 este se le legó 4 su propio cargo pertenecerá al colegatario. § 12.—Por esto se dice, que si fueran dos los herederos, uno pon una onza, y el otro por once onzas, y se les hubiera legado un fundo, e!. heredero de una onza habrá de tener once partes en el fundo, y su coheredero una onza. § 13.—Pero si uno de los legatarios hubiere quedado heredero del heredero 4 cuyo cargo se habla dejado el legado, no por eso dejará de hacer parte con el colegatario, porque retiene en cuanto 4 . su parte el legado. § 14.—Si así se le legara fi Ticio: 4enga para si el fundo Seyano, 6 su usufrnto, hay dos legados, y está al arbitrio de él, si quisiera reivindicar el usufruto. § 15.—Pero también si alguien le legara de este modo 4 Ticio: »Je doy y lego un fundo, de suerte que lo tenga en partes, me parece que se puede decir, que habrá de tener una parte; porque parece que con la denominación de fundo llamó no todo el fundo, sino una parte, porque perfectamente se llama fundo también una parte.

35.

PAULO;

88.

PoMPoNIo;

Comentarios 4 &zbino, Libro III.—

Si el heredero hubiera sido condenado fi dar un esclavo ajeno, y este hubiera sido manumitido por su señor, no se debe nada en virtud de este legado.

Comentarios á Sabino, Libro VI.

-..tLego fi Ticia todos mis tejedores, excepto los que en este testamento legué fi Otro. Lego A Plocia todos mis esclavos nacidos en ini casa, excepto los que legué A otro.; habiendo algunos esclavos nacidos en su casa, que también eran tejedores, dice Labeón, que, como ni pueda aparecer qué téjedores no haya legado fi Ticia, de otro modo que si se hubiere conocido cuáles de ellos haya legado fi Pbcia'ni se pueda saber cuáles haya legado A Plocia, estos, de que se trata, no están exceptuádos para el legado de ninguno.. de los dos, y por lo tanto son comunes para ambos; porque esto es de derecho, aunque ninguna cosa hubiese sido exceptuada por razón del legado de ninguno de los dos.

P9.. 200.

(3) Taur. según la escritura original; fundi, mienta una

corrección del códice fl. .........

(4)

Plotise yernas non legaverit, InielLigi poesltó,1.

--

478



DIGESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO

§ 1.—Quodsi hoc ¡nodo esset legatum: .textores omnes praeter Yernas», et rursus: vernas omnes praeter textores», qui et yema, et textor esset, neutri fuissc legatum. § 2.—Nihil ditat, utrum ita legetur: cTitio et

Maevio», an ita Titio eum Maevioi, utrubique enim coniunctim legatucu videtur.

§ a—Si alter¡ Stichum heres dederit, quem duobus dame darnuatus fuerat, et antequam interpollaretur ab altero, Stichus mortuus est, beres non tenetur, quia nihil por eum factum intelligitur. 87. ULPIANUS libro XXI. ad Sabinunt.—Legato generaliter relicto, veluti horninis, Caius Cassius acribit, id esse observaudum, nc optimas vel peasimus accipiatur: quae sententia Rescripto Imperatoris nostri et Divi Severi luvatur, qni rescripserunt, homine legato actorem non posee eligi.

§ 1.—Si de certo tundo seasit testator, neo apparca!, de quo cogitavit, electio heredis en!, quem ud!t dame, ant si appareac, ipse fundas vindicabitur. Sed et si lauceni Iegaverit, neo appareat, quam, aeque electio est heredia, quaw veli! dare.

88. POuP0NIUS libro VI. ad Sabinum. - Legatarius pro parte acquirere, pro parte repudiare legatum non potes!, heredes eme possunt, ut alter eorum partem suam aequiral, alter repudiet.

§ 1.—Si legatum nobis relictum, constituerimus, uolle ad nos pertinere, pro co en!, quasi nec legatum quidem sit; et ideo dicimus, neo confusas'servitutes, si forte praediurn mihi legatum praedio meo debnenit sevvitutes; et integra furti actio manebit, si servus legatus sit ei (1), enius nomine furti agere poterit legatarius.

39. tJi.piasus (2) libro XXI. ad Sabinum.—

§ 1.—Pero si se hubiese hecho el legado de este modo: etodos los tejedores, excepto los nacidos en mi easai, y luego, todos los nacidos en mi casa, excepto los tejcdores, al que hubiese nacido en su casa, y fuese tejedor, no fué legado 5. ninguno de los dos. § 2.—No hay diferencia entre que se legue as!: «á Ticio y 4 Mevio», ó as!: «5. Ticio con Mevio., porque de ambos modos se considera que se legó conjuntamente. § 8. -Si el heredero hubiere dado 4 Stico 5. uno de los dos 5. quien habla sido condenado que lo diera, y antes que fuese demandado por el otro mu. rió Stico, el heredero no está obligado, porque se entiende que nada se hizo por él. 37. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XXI. —Habiéndose dejado en general un legado, por ejemplo, de un esclavo, escribe Cayo Cassio, que se ha de observar esto, que no se reciba niel mejor, ni el peor; cuya opinión está apoyada por un rescripto de nuestro Emperador y del Divino Severo, quienes respondieron por rescripto, que, legado un esclavo, no puede ser elegido el que es administrador. § 1. —Si el testador habló de cierto fundo, y no apareciera sobre cual pensó, será del heredero la elección del que quiera dar, ó si apareciera, será reivindicado el mismo fundo. Pero taiibién si hubiere legado nu plato, y no apareciera cual, -es igualmente del heredero la elección del que quiera dar. 38.

PoMPoNlo;

Comentarios 4 Sabino, libro VI.

—EL legatario no puede adquirir en parte, y en parte repudiar el legado, pero pueden sus herederos, de modo que uno de ellos adquiera su parte, y el otro la repudie. § 1.—Si hubiéremos determinado no querer que nos pertenezca el legado que se nos legó, será lo mismo que si verdaderamente no hubiera sido legado; y por esto decimos, que ni aun se confunden las servidumbres, si acaso el predio que se me legó debiere servidumbres 5. un predio mío; y permanecerá Integra la acción de hurto, si se le hubiera legado un esclavo 5. aquel en cuyo nombre pudiere el legatario ejercitar la acción de hurto.

§ 1.—Fructus aute.m hi deducuntur in petitionem, non quos henos percepi!, sed quos legatarius percipere potuit; et id in opone servorum, ve! veeturis iumentorum, vel naulis navium dicendum. Quod in Íructibus dicitur, boe et ¡ti pensionibus urbanoruni acdificiorum iutelligendum cnt; in usurarum autem quantitate mos regionis enit sequendas. mdcx igitur usurarum modum aestimabit et statuet. lpsius quoque re! interitum post moram debet, aicut in stipulatione, si post moram res intei'ierit, aestimatio eius praestatur (4), ítem par-

39. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXI. —Cuando estuviese fugitivo el esclavo legado, ó se exigiese lo que está ausente muy lejos, debe procurar el heredero buscar aquellacosa,y entregarla; y así lo escribe Juliano, porque aun si deberá el heredero hacer gastos para ello, [40.] lo discute Africano en Juliano en el libro vigésimo de las Epístolas, y opina, que se han de sufragar los gastos; lo que también yo creo que se ha de seguir. § 1.—Mas se comprenden en la petición no los frutos que percibió el heredero, sino los que pudo percibir el legatario; y esto se ha de decir respecto 5. los servicios de los esclavos, 6 al transporte de las caballerías, ó 5. los fletes de las naves. Lo que se dice de los frutos se habrá de entender también en cuanto 5. las pensiones de los edificios urbanos; pero en cuanto 5. la cuantía de los intereses se habrá de seguir la costumbre de la región. Así, pues, el juez estimará y fijará la cuantía de los intereses. También debefiespués de la mora lapérdi-

(1) ei, Omllala HaZ. (2) Tatsr. segun la escritura original, concordando con ella el fr. 57. 45 este título; Paulus, corrección del códice kl.Y Br., Mal. Vulg,

(3) Según las ed. Vulg.; libro vicesinio piato1aram, ornit,2as HaZ-. (4) si post—praetatur, oniteZas Hal

Quum servus legatus in fuga esset, ve! longinquo absens exigatur, operam praestare heres debet, ut eaui rem requiL'at, et praestet; et ita lulianus ser¡bit, nam et sumtum an in hanc rem facere beres deberet, [40.] (3) Africanas libro vicesimo Epistommm apud Iulianum quaerit, putatque, sumtum praestandum; quod et ego arbitror sequeudum.

DIrGUTO.'—MItO IXII !r1rULÓ »iÍCO

tus .andilláruni Et si servus fuerit .Iégatus, et (1) hereditas vol legatuin, vel quid por eum acquisitum sit, heres praestare debet.

§ 2.—Si Titius a me rem eniisset, et eandem mliii le-asset, antequam el traderem, inox e! tradidero, et pretium recepero, videtur quidcm is priia facie rem ni!hi meam legasse, et ideo legatum non consistere, sed ex emto actione liberatus utique per legatuin rem vindicare potero, quam tradidi. Sed si nondum erat solutum mihi pretium, lulianas seribit, ex vendito quidem me actururn, 'it pretium exsequar (2), ex testamento vero, ut rem, quam vendidi et tradidi, recipiam. Idem subiungit, si pretiiuu quidem mihi erat solutum, rem autem nondum tiaclideram ex testamento me agentem !ibeiatione.m eonsequi.

§ 3.—(41.] (3) Idem lulianus scribit, si fundum testator, quem ab alio emerat, inihi legavit, herodem cogendum mihi actionem ex emto praestare, reilicet si uondum res tradfta fucrit vel defuneto, ve] heredi. § 4.—Si quis alicui legaverit, licero lapidem caedere, quaesitum est, an etiam ad heredem hoe legatum transeat; et Marcellus riegat, ad heredem transmitti, Bisi nomen heredia adiectum legato fuerit. § 5.—Heres cogitar legati praedii solvere vectigal praeteritum, vel tributum, ve! solarium, vel cloacarium, ve¡ pro aqueo forma. § 6.— Scio ex facto tractatum, quum quidam duos fundos eiusdcm nominis habens Iegasset (undum Cornelianuin, et esset alter pretil maioris, alter minoris, et heres diceret niinorem legatum, !egatarius maiorem, vulgo fatebitur,. utique minorem eum legasse, si maiorem non potuerit docere legatarius. § 7.—Coustat, etiam res alienas legan posse, utique si parar! possint, etiamsi diffleilis earum paralio Bit. § 8.—Si vero Sallustianos (4) hortos, qui sunt Augusti, ve! fundum Albanuin, qui prineipalibus usibus deservit, legaverit quis, turiosi est, talia legata testamento adscribere. § 9.—Ivem campuin Martium, ant (omm Romanum, vel aedem sacram legan non poese constat. § 10.—Sed et ea praedia Caesanis, quae in forniam patrimonii redacta sub produratore patriinoliii sunt, si legontur, nec aesthnatio eorum debet praestari, quoniam commerc!um eorum, nisi iussu Principia, non sU, quum distrahi non soleant (5).

40. [42.3

IDEM

libro ti. Fideicommissorum.—

Sed si res aliena, cuius commercium legatarius non habet, ci, en! inc possidendi non est, per fideicomwissum relin quatur, puto aestim ationem deben.

1) vel, por et, fol. 2) consequar, HoZ. Vulg. (3Según lateS. Vu2.



479

da de la misma cosa, as¡ como en Ja estipulación, si después de la mora pereciere la cosa, se paga su estimación, y lo mismo los partos de las esclavas. Y si se hubiere legado un esclavo, y por medio de él se hubiera adquirido una herencia, ó un legado, ó alguna cosa, esto debe entregarlo el heredero. § 2.—Si Ticio me hubiese comprado una cosa, y me la hubiese legado, antes que yo se la entregase, y luego se la hubiere yo entregado, y hubiere recibido el precio, ciertamente que á primera vista parece que éste me legó mi propia cosa, y que por esto no es válido el legado, pero habiendo quw dado libre de la acción de compra, ciertamente que podré reivindicar por medio del legado la cosa, que entregué. Pero si aún no se me habla pagado el precio, escribe Juliano, que yo, á la verdad, ejercitaré la acción de venta, para conseguir el precio, y la de testamento para recobrar la cosa, que vendí y entregué. Añade el mismo, que si verdaderamente se me habla pagado el precio, pero yo no habla entregado todavía la cosa, ejercitando la acción de testamento consigo la exención de la obligación. § 3. [41.]—Escribe el mismo Juliano, que si el testador me legó el fundo que habla comprado á otro, el heredero ha de ser obligado á cederme la acción de compra, por supuesto, si la cosa aún no hubiere rMo entregada ó al difunto, ó al heredero. § 4.—Si uno le hubiere legado á otro que le sea licito arrancar piedra, se preguntó, si este. legado pasa también al heredero; y Marcelo dice., que no se transmite al heredero, si no se hubiere añadido en el legado el nombre del heredero. § 5.—El heredero está obligado á pagar el ¡mpiloto caldo del predio legado, ó el tributo, 6 el gravámen de solar, ó el impuesto de cloaca, 6 el de conservación de acueducto. § 6.—Sé que se discutió sobre el hecho de que habiendo uno, que tenía dos fundos del mismo nombre, legado el fundo Corneliano, y siendo uno de mayor precio, y otro de menor, y el heredero dijese que se habla legado el menor, y el legatario que el mayor, ordinariamente se reconocerá que ciertamente aquel legó el menor, si el legatario no hubiere podido probar que el mayor. § 7.—Ea sabido, que se pueden legar también las cosas ajenas, por supuesto, si se pudieran comprar, aunque sea dificil su compra. § 8.—Pero si uno hubiere legado los huertos Salustianos, que son de Augusto, ó el fundo Albano, que sirve para los usos del Príncipe, es de loco escribir tales legados en el testamento. § 9.—Asimismo es sabido, que no se puede legar el campo de Marte, ó el foro Romano, ó un edificio sa°rado. 10.—Pero, asimismo, si se legárau los predios del César, que contituidos en su patrimonio se hallan al cuidado del procurador del patrimonio, tampoco se debe entregar la estimación de los mismos, porque no hay el comercio de ellos, sino con órden del Príncipe, pues no se suelen vender.

40. [42.]

EL lISMo;

Fideicomisos, Libro II.—

Pero si á aquel, que no tiene el derecho de poseerla, se le dejara por fideicomiso una cosa ¿tiene, cuyo comercio no tiene el legatario, opino que se de- be su estimación.

() Según nuestro costumbre; Ss1ustisoe, el códice 5'. (5) TOur. segun corrección del r4Síce Fi; solesnt, omitel' la eecrituro. origi,wi, Br.

480

DIGl8TO.—UBRO, XXX: TtrULOÚNICO

41. [43.] IDEM libra XXI. ad &zbinum.— Cetera igitur praeter hace videamus; et quidem corpova legari omnia, et jura, et servitutes possunt.

§ 1.—Sed ea, quae aedibus inneta sunt, legan non possunt, quia hace legari non posse Senatus censuit Aviola et Pansa Consulibus, § 2.—Tractari tarnen potenit, si quando maymoia, vel columnae fucrint sepaiatae ab aedibus, an legatum convalescat. Et si quidem ab initio non constitit legatum, ex postfacto non convalescet, quemadmodum ncc res inca legata mihi, si post Lestarnoutum factum fuerit alienata, quia vires ab juLio legatum no» habuit. Sed si sub conditione legetur, potenit legatum valere, si cxi,itentis conditionis tempore inca non siL, vel aedibus iuneta non lit, scenudum eos, qui et cm¡ rem meatn sub conditione, et promitti mili sUpulauti, et legan aiunt. Furum igitur legatum Catoniana regula impediet, conditionale: non, quia ad conditionalia Catoniana non pertiuet.

§ 3.----Item quacri potest, si quis binas aedes habeus, alteras legaverit, et ex alteris aliquid lunctum ci, cnt aedes legavit, an legatum vatebit? Movet quacstionem, quQd ex Senatusconsulto et Constitutionibus hect nobis ab aedibus nostris tu alias aedes trausferre possessonibus earum futunis, id est non distracturis (1); et ita Imperator noster et Divus Severus rescnipserunt. Nurnquid ergo et legan possit ci, en¡ aliani domum legem ()? Sed itegandum cnt, quia, eui (3) legatum est, non cst possessor futu rus. § 4.—Si duobus (4) donium legavenit Semproniauam, et ex ea alter¡ eonurn marmora ad exstrnetionein dornus Seiauae, quarn ci legaverat,-non malo agitabitur, an valeat, quia dominas est utriusque legatanius. Et quid, si quis domum deductis manmoribus legavenit, quae volult heredem habere ad exstruendam domum, quam rctiuebat la hereditate? Sed melius dicetur, in utroque detractionem non valere; legatum Lamen valebit, nL aestirnatto eorum praestetur. § 5—Sed si quís ad opus Reipublicue facienduin legavit, puto, valere legatum; nam et Papinianus libro undecimo Respousovum refert, Imperatonem nostrum et Divum Severum constituisse, eos, qui Reipublicae ad opus promiserint (5), poase detrahere ex aedibus suis urbanis atque rusticis, et id ad (6) opus uti, quia hi quoque non promercil causa Id habcrcnt. Sed videamus, utnum ci sol¡ civitati legan possft, III cuius territorio est, an eL de alia civitate in aliarn Lnansferri (7) possit; et puto, non cine penniittendum, quamquam eonstitutum siL, ut de domu, quam aliquis habet, ci permittatur in domum altenius civitatis transferLe. § 6.—Roe Senatusconsultum non tanturn ad ur bern, sed et ad alias civitates pertiaet. (i) Id est uon distracturis, o-nOenlas Otros es Dr. (2) Taur. según In escritura original; leget, corrección c(ei

sd4iee Fi., Dr. (3) eum, fieL. (4) Calas, inserte ¿e Vulg.

41. [43.1 Ei 3flio; comentaós á Sabino, libro XXT. —Veamos, pues, otras cosas además de estas; y ciertamente que se pueden legar todas las corpóreas, y los derechos, y las servidumbres. § 1.—Peno las que están unidas ii los edificios no se pueden legar, porque el Senado determinó, siendo cónsules Aviola y Pausa, que estas no se pudieran legan. § .—Pero se podrá discutir, si se convalidará el legado cuando los mármoles, ó las columnas estuvieren separados de los edificios. Y si verdaderamente no fué válido el legado desde el principio, no se convalida por hecho posterior, as¡ como tampoco la cosa mía que me fué legada, si después de hecho el testamento hubiere sido enajenada, porque el legado no tuvo eficacia desde un principio. Pero si se legare bajo condición, podrá ser válido eh legado, si al tiempo de cumplirse la condición no fuese mía la cosa, ó no estuviese unida al edificio, según los que dicen que se puede comprar una cosa mía bajo condición, y prometérseme estipulando, y legárseme. As¡, pues, la regla Catoniana impedirá el legado puro, pero no el condicional, porque la regla Catoniana no se rellene fi los legados condicionales. § 3.—Asimismo se puede preguntar, si el que te.niendo dos casas le hubiere legado una, y de la otra alguna cosa unida, fi aquel fi quien le legó la casa, ¿será válido el legado? Motiva la cuestión, que en virtud del Senadoconsulto y de las Constituciones nos es licito transferir cosas de nuestras casas fi otras casas para los que hayan desen poseedores de ellas, esto es, para los que no las hayan de enajenar; y así lo respondieron por rescripto nuestro Emperador y el Divino Severo, Luego ¿se le podrá legar tmbiéu fi aquel fi quien yo legara la otra casa? Pero se habrá de decir que no, porque aquel, fi quien se le legó, no es poseedor futuro. § 4.—Si fi dos les hubiere legado la casa Semproriiana, y de ella, á uno de los mismos mármoles, para la construcción de Ja casa Seyana, que le había legado, no sin razón se discutirá si será válido, porque el legatario es dueño de ambas. ¿Y qué se dirá, si alguien hubiere legado una casa, deducidos los mármoles, que quiso los tuviera el heredero para construir la casa, que retenía en la herencia? Pero mejor se dirá, que en uno y otro caso no es válida la separación; pero será válido el legado, para que se pague la estimación de estas cosas. § 5.—Pero si alguien hizo un legado para que se hiciera una obra de la República, opino que es válido el legado; porque también refiere Papiniano en el libro undécimo de las Respuestas, que nuestro Emperador y el Divino Severo establecieron, que los que hubieren prometido alguna cosa para una obra de la República, podiati separarla de sus casas urbanas y rústicas, y emplearlas en aquella obra, porque tampoco estos la tendrían por causa de comercio. Pero veamos, si so podrá legar fi aquella sola ciudad, en cuyo territorio está, ó si también se podrá transferir de una ciudad fi otra; y opino, que no se ha de permitir, aunque se halle establecido, que de la casa que uno tiene se le consienta trasladar esas cosas fi casa de otra ciudad. § 6.—Este Senadoconsulto se refiere no solamente fi Roma, sino también fi las demás ciudades. (5) T.tur. según la 8critura original; proml8erunt, corrección del cddice.Fl., Dr. (6) coque ad id, HaZ. 7) Rol.; traasferre, el códice Fl

!MGE8TO.-LIBRO XXX: TITULO Úr4ICO

§ .-Sed et Divorum Fratrum est Reseriptum ad libellum Procliani (1) et Epitynchani (2) ob dobitum publicum desiderantium, ut sibi distrahere permittatur, quod lis me distrahendi denegaVer Un t. § 8.-Hoc Senatnseonsultum non tanturn ad aedes, sed et ad baluea, vol aliud quod aediflcium, ve! porticus sine (3) aedibuB, vol tabernas, ve¡ popinas extenditur, § 9.-Item hoc prohibetur hace (4) legan, quod non alias praestari potest, quam ut aedibus detrahatur, subducatur, Id est marmora vel columuae; idem et la teg'ulis, et in tignis, et ostiis Senatus ceiisuit; sed et in bibliothecis parietibus inhaeren-

tibus. § 10.-Sed si cancelli sint, vel vela, legan poterunt, non tamen fistulae, (5) ve! castelli (6). § 11.-Sed et (7) automataria, ant si qui canthari, por quos aquae saliunt, poterunt legar¡, maxime si impositicil sint. § 12.-Quid ergo in etatuis dicendum? Si quidom inhaereut panietibus, non lieebit,.si vero alias existant, dubitari potest. Venum mene Senatus plenius accipienda est, nl, si qua ibi fuerunt perpetua, quasi portio aedium, distrahi non possint.

§ 13.-Proinde dicendum cst, nec tabulas affixas et panietibus adiunetas, ve! singula sigiUa adaequata legan posee. § 14.-Sed si paravit quaedam testator quasi translaturus 1» aliam domum, et hace legavit, dubitarl poterit, an valeat; et puto valore. § 1.-Sed si ea, quae legavit, aedibus innxit, extinctum enit legatum. § 16.-Sed si herce ea iunxit, puto non exstiugui,

42. [44.]

IDEM

libro II. Fideicommisrorurn.-

43. [45.]

IDEM

libro XXI. ad Babinurn.-Se.

sive scivit (8), sine ignoravil,;

natus enin ea, quae sant aedium, legan (non) permisit; hace autem mortis tempore aedium non 1 uerunt, heres ergo aestiuiationem praestabit. Sed si detraxerit, et (9) praestitenit, ponis enit locas, quamvis, non ut (10) vendat, detraxit, sed ut exsol vat. § 1.-Marcellus etiani seribit, si maritus diaetarn in uxoris hortis, quos in dotem aceeperal, fecerit, poseo eum hace detrab ere, quae usui oms futura sint, sine mulienis tamen damno; neo ad hoc si Senatusconsultum futurum impedimento. Ergo si non est ci obfuturum, quominus detrahat, die¡ oportebit, posee eum hace legare, quao detrahere potest. § 2.-Legatum in aliena voluntate poni potest, in hereclis non potest. § 8.-Qui ab hostibus redemtus est, leg,ari sibi i) PlocrianL, ¡Ial.; Proculiani, ¿a eclg. () Epitychani, ¡Ial. (5) sine, por le, ¡Ial. ( haec, se considera palabra supérftsa. b) ñatulae, se ezeidera a}adila por antiguos opi5t «8. Tomo 11 -di



481

§ 7.-Pero hay además un Rescripto de los Divinos Hermanos, recaído sobre súplica de Procliano y de Epitincano, que deseaba por causa de una deuda pública, que se le permitiese enajenar, por el cual les denegaron el derecho de enajenar. § 8.-Este Senadoconsulto se extiende no solamente i las casas, sino también á los baflos, ó fi otro cualquier edificio, ó fi pórticos sin casas, 6 fi tiendas, ó fi hosterías. § 9.-Asimismo se prohibe que se legue lo que no se puede entregar de otro modo sino quitándolo, ó separándolo, de las casas, esto es, los mármoles 6 las columnas; lo mismo dispuso el Senado también respecto fi las tejas, fi las vigas, y fi las puertas; é igualmente en cuanto á las bibliotecas adheridas fi las paredes. 10.-Peno si fueran celoslas, 6 cortinas, se pot1ráu legar, pero no las cañerías, 6 los depósitos para agua. § 11.-Pero también se podrán legar las máquinas automáticas, ó las tazas de los surtidores por las que salta el agua, especialmente si están sobre. puestas. § 12.-,Qué se dirá, pues, en cuanto fi las estátuas? Que si verdaderamente están adheridas fi las paredes, no será licito; pero si estuvieran de otro modo, se puede dudar. Pero se ha de entender con más amplitud Ja intención del Senado, de modo que, si algunas hubo allí que fueran perpétuas, como formando parte de la casa, no se puedan cnnjenai. § 13.-Por lo cual se ha de decir, que tampoco se pueden legar los cuadros fijados y adheridos fi las paredes, ó las estAtuas adosadas fi las mismas. § 14.-Pero si el testador compró algunas cosas como para trasladarlas fi otra casa, y las legó, se podrá dudar si será válido el legado; y opino que es válido. § 15.-Mas si unió fi las casas las cosas que legó, se habrá extinguido el legado. § 16.-Pero si las unió el heredero, opino que no se extingue,

42. [44.]

EL n81o;

Fideicomisos, libro II.-

43. [45]

EL mismo;

Comentarios 4 Sabino, li-

ya silo supo, ya silo iguoró;

bro XXI.-porque el Senado no permitió que se legasen las cosas que son de las casas; peno como estas no fueron de las casas al tiempo de la muerte, el heredero pagará su estimación. Pero si las hubiere separado, y entregado, habrá lugar fi las penas, aunque las haya separado, no para venderlas, sino para pagar. § 1.-Escribe también Marcelo, que si el marido hubiere hecho un cenador en los huertos de su mujer, que habla recibido en dote, puede él separar las cosas que hayan de servir para su uso, pero sin perjuicio de la mujer; y que el Senadoconsulto no le habrá de servir de impedimento para esto. Luego si no le ha de servir de obstáculo, convendrá decir que él puedo legar las cosas, que puede separar. § 2.-Se puede encomendar un legado fi la voluntad ajena, pero no fi la del heredero. § 3.-El que fué rescatado de los enemigos po-

5) castelle, Bel. Yu4i.

(7) 11u2. el, onntela el códice Fi.

(8) HaZ.; scit, el códice Fi (9) Vielg. - nl, el Códice Fi. (0) HaZ. 'V*dg.; ut non Z cójice. FI.

42



DIGESTO.—LIBRO

vm-

drá ser legádo á él mismo, y el legado aprovechará para la liberación del vinculo de prenda, que sobre él tuvo el que lo rescaté.

Libro XXIL ad Sabinum. —Ser-

44. {46.] Et. MISMO; Comentarios d Sabino, libro XXÍL—EI padre puede legar un esclavo del peculio castrense de su hijo, y si el hijo hubiera muerto viviendo el padre, y el peculio quedó en poder del padre, es válido el legado; porque cuando el hijo no usa de su derecho, se cree por retro• acción que el padre tuvo el dominio sobre el esclavo del peculio. § 1.—Si alguien hubiere legado una cosa ignorando todavía que le habla sido hgada, después lo supiere, y quisiere que lo perteneciese 4 él, será válido el legado, porque cuando el legatario no la repudié, se considera que antes fué de él mlamo, desde que fué adida la herencia; pero si la hubiere repudiado, se considera que la cosa repudiada fab antes del heredero. § 2.—Si uno legó vasos, y se hizo una masa, ó al contrario, y, asimismo, si se legare lana, y con ella se hace un vestido, escribió Juliano en el libro trigésimo segundo del Digesto, que es válido el legado de todas las cosas mencionadas, y que se debe lo que existe; cuya opinión considero 'verdadera, si es que el testador no hubiere cambiado de voluntad. § 3.—Pero también si legó un plato, é hizo una masa, y depués un vaso, se deberá el vaso, por supuesto, subsistiendo la voluntad. § 4. - Si sobre el solar legado se hubiera levantado una casa, se le deberá al legatario, si el testador no cambió de voluntad. § 5.—La venta sirve de prueba de que el que lege un quirógrat'o lega la deuda, no solamente las tablas; porque cuando se venden los quirógrafos, se considera que se vendió el crédito. § 6.—Pero aunque 80 legue un crédito, se ha de entender benignamente legado lo que se debe, de modo que se cedan las acciones contra el deudor. § 7.—Sise hubiera mandado que el mismo esclavo fuera legado, y libre, á veces podrá ser válido solo el legado, por ejemplo, si la libertad hubiera sido dada en fraude de un acreedor, Ó 8i éste.fuera esclavo, que hubiere caldo en esclavitud perpétua, será lo mismo, ó si acaso el esclavo estuviera dado en prenda. § 8.—Si el heredero hubiere legado un esclavo instituido libre bajo condición, le convendrá más entregar este mismo esclavo, que su estimación; porque pagará la verdadera estimación, pero si diere el mismo esclavo, cumpliéndose la condición no experimentará ningún perjuicio, porque después ya no se le pide Ja estimación de un hombre libre. § 9.—Si teniendo el testador dos fundos me legara el U8U fruto de uno, y el oLo 4 Ticio, el legatario no me deberá el paso para él, sino que estará obligado el heredero 4 comprar el paso, y 4 cedérmelo.

poterit, et proficiet legatum ad liberationem cali pignoris, quod ja co habait, qui redemit.

44. í46.]

TDEM

XXX, TÍTULO ÚNICO

vum fui sui, castrensis pecuiii, legare pater potest, et, si 'vivo patre mortuus Bit fihius, et apud patrem peuRum rernansit, consistit (1) legatum; q'iurn eiiirn filias iure sao non utitur, retro creditur pater dominiurn ja servo peculiar¡ habuisse. § 1.—Si quis rem sibi egatam ignoraus adhuc !egaverit, postea cognoverit, et voluerit ad se pertinerc1 legatuin valebit, quia, ubi legatarius non repudiavit, retro ipsius fuisc videtur, ex que hereditas adita est; si vero repudiaverit, retro vidctur res repudiata fuisse heredis. § 2.—Si pocula quis legavit, et massa fata est, vel contra, itein Si lana legetur, et vestimentum ex ea fíat, lulianas libro trigesirno secundo Digestorum scripsit, legatum in oninibus suprascriptis consistere, et deben, quod extat; quam sententiani puto veram, si modo non mutaverit testator voluntatem. § 3.—Sed et si lancem Jegavit, et n]as8am fecit, mox poculum, debebitur poculum, durante sciicet voluntate. § 4. —Si arene legatae domus imposita Bit, debebitur legatario, nisi teslator mutavit voluntatcm. § 5.—Eu.m, qui chirographum legat, debitum legare, non solum tabulas, argumento est venditio; nam quum chirographa veneunt, nomen (2) venisse videtur. § 6.—Sed etsi nomen legetur, benigne id, quod debetur, accipiendum est, ut actiones adversas debitorem cedantur. § 7.—Si ídem servus et legatus, et liber esse lumas Bit, interdum procedere solum legatum potoril, utputa Si in fraudern creditoris data cnt libertas, vel si is sit servas, qui in perpetuam ser vituteni venierit, idem cnt, vel si servas sit forte pignoni datas, § 8.—Si statulibenum henes legaverit, expedid heredi ipsum statuliberum praestare magis, quam aestimationem; etenim aestimationem veram praestabit, ipsum vero si dederit, existente conditione nullum sentiet damnum, lam enim aestimatio postea non petitur ab co hominis liben. § 9.—Si duos fundos habens testator alterius inihi -usumfructum, alterum Titio leget, aditum mihi legatarias non debebit, sed heres cogetur (8) redimere aditum, et praestane.

45. [47.] PoMPoNItrs Libro VI. ad Sabinum.—

Si a substituto pupilli acolitas tibi legassem, easquc tu a pupillo emisses et, antequam scires,-tibi legatas case, alienaveris, utile legatum eme Neratius, ci Ansio, el Ofihius probaut.

§ i.—Heres (4) generaliter dare damnatus Sa(1) Según nuestra e rnienZa; eoustltlt, el códice FI. segun co s tumbre. (2) vsi corpus, mienta la Vulg.

45. [47.] P0MPONIO; Comentarios d Sabino, li-

bro VI.—Si yo te hubiese legado esclavas 4 cargo del substituto del pupilo, y ta las hubieses eouiprado del pupilo, y antes que Supieses que te hablan sido legadas las hubieres enajenado, prueban Neracio, y Aristón y Ofihio que el legado es útil.

§ 1.—El heredero condenado en general 4 dar (3) HaZ. VuIç., cogitar, el códice FI. (4) servum, tnserta Ecl.

iMtflmT0.—tÍBR( XXX: TITULO ÚNI(o



413

§ .—Si vero certus horno legatus est, taus dan debet, qualis est,

un esclavo no debe prometer que está sano, pero deberá prometer que está exento de hurtos y de daños, porque debe darlo de- modo que sea licito tenerlo, pero la salud del esclavo nada tiene que ver con la propiedad del mismo. Pero acouteee que por el hurto que hizo el esclavo, ó por eh daño que causó, no le es licito al señor tenerlo, as¡ como puede suceder que porque el fundo esté obligado no le sea licito al señor tenerlo. § 2.—Mas si se legó un esclavo determinado, se debe dar tal cual es.

48. (48.] IDXM libro IX. Episolaru.n.-- Qnae de legato dieta sunt, eadern transferre Iieebit ad eum, qui vel Stichum, vel hominem dan promiserit.

[48.1 EL MISMO; Epístolas, libro 11.—Lo 46. que se ha dicho respecto al legado será licito aplicarlo también al que hubiere prometido que se dé ó Stico, é un esclavo.

47. 149.1 ULPIANUS libro XXII. ad Sabinum.—

47. [49.] ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXII.—Cuando se legó una cosa, si verdaderarnente fiié propia del testador, y la tiene It su disposición el heredero, no debe causar mora, sino entregarla. Pero si la cosa estuviera en otra parte que al¡¡ donde se pide, es ciertamente sabido en primer lugar, que debe ser entregada alil donde fuá dejada, si el testador no quiso que en otra parte; porque si quiso que en otra parte, ha de ser entregada al¡¡ donde quiso el testador, ó donde es verosimil que él quiso; y as¡ lo escribió Juliano, tanto respecto A los legados propios, como It los ajenos. Pero si fué dejada en un punto,y fué trasladada It otro por el heredero con dolo malo suyo, si no fuese entregada donde se pide, el heredero será condenado por razón de su dolo; mas si sin dolo,, será entregada ah donde la trasladó. § 1.—Pero si se pidiera cosa que se contiene en peso, número ó medida, si- verdaderamente se legó una cosa cierta, por ejemplo, el trigo de aquel granel-o, 6 el vino de aquella despensa, será entregada nRí donde se dejó, si no fué otra la intención del testador; pero si no fué una especie cierta, se habrá de entregan allí donde se pide. § 2. —Así, pues, si hubiera sido legado Stico, y no pareciese por culpa del heredero, deberá entregar su estimación; pero sino medió culpa ninguna, debe dar caución el heredero para la restitución del esclavo, pero no entregar su estimación. Mas si el esclavo ajeno estuviera fugitivo sin culpa del heredero, se puede decir lo mismo, porque también se puede contraer culpa respecto al ajeno; pero se dará caución de este modo, que si hubiere sido cogido, será entregado óél mismo, 6 su estimación; lo que también es constante respecto al esclavo cogido por los enemigos. § 3.—Pero s fuese legado Stico ó Pánfilo, y uno de ellol estuviera 6 fugitivo, ó en poder de los enemigos, se habrá de decir, que se entrega eh presente, 6 la estimación del ausente; porque se le ha de dejar al heredero la elección, siempre y cuando no ha de causarle mora al legatario. Por cuya razón, se determiné, que también si uno do los dos hubiere fallecido, se haya de entregar de todos modos el otro, ó acaso el precio del que murió. Pero si ambos estuviesen fugitivos, no se ha de dar caución de este modo, si ambos volviesen bajo la.potestad, sino si uno de los dos, y se habrá de entregar 6 este mismo, ó la estimación del ausente. § 4.—Asimismo, si la cosa ajena ó de la herencia hubiere perecido sin culpa del heredero, 6 no

num eum esse promittere non debet, sed furti et noxiis solutum esse promittcrc debebit, quia ita dare debet, ut eum hahere liceat, sanitas auem servi ad proprietateni eme nihil pertinet. Sed ob id, quod furtum fecit servus, aut noxam nocuit, evenit, quorninus eum habere domino 1iceat sicuti ob id, quod obligatus en fundus, accidere possit, ut eum habere domino non liceat.

Quum res legata est, si qiiidern propria fuit testatoris, et copiam eius habet heres, moram Lacere non debet, sed eam praestare (1). Sed si res alibí sit, quam ubi petitur, prlrnum quideni constat, lb¡ eme praestandam, ubi relicta cci, ficE nubE testator voluit; nain si alibí voluit, ibi praestanda est, ubi testator voluit, ve] -ubi verisimile est, eum yoluisse; et ita [ulianus scnipsit tam un. propriis, quam in alienis legatis. Sed si alibí relicta est, ahbi autem ab herede transiata est dolo malo cias, nisi ibi pi-nestetur, ubi petitur, heres condemnabitur doli aui nomine; ceterum si sine dolo, ibi praestabitur, que transtulit.

§ 1.—Sed si id petatur, quod pondere, numero, mensura continetur, si quidern eertum corpus legatum est, veluti frumcnturn ex filo horreo, vel vinum ex apotheca lila, lb¡ praestabitur, ubi rehietum est, nisi alia mena fait testantis; sin vero non fuji cena species, lb¡ cnt praestandum, ubi petitur. § 2—Ttaque si Stichus sit legatus, ci culpa heredis non pareat, debebit aestimationem sius prnestare; sed si culpa nulla jidervenhl, cayere heres debet de restitutione servi, non aestimationern praestare (2). Sed ci si a!ieiius servus in fuga cii sine culpa heredi8, idem dici potest, nam ci in alieno culpa admitti potest; cavcbit autem sic, ut, si fuenit apprehensus, ant ipse, ant aestiniatio praestetur; quod et jo servo ab hostibus capto eonstat. § 3.—Sed si Stichus, ant Pamphiius legetur, el alter ex bis vel in fuga sil, vel apud hostes, dicendum cnt, praesentem praestari, aut absentis acstimationem; toties enim electio esi heredi eommittenda, quoties Inot-am non ecl facturus legatario. Qua ratione placuit, et si alter decesserit, alterum omnimodo praestandum, foriassis vel montui pretium. Sed si ambo sint in fuga, non ita cavendum, nl si in potestatem (3) ambo redirent, sed si vel alter, et vel ipsum, ve! absentis aestima.tionern praestandam. § 4.—Item si res aliena vel hereditaria sine culpa heredis perierit, vel non eompareat, nilili am(1) absque mora. Qua jutercedente, usuras el omnem utl- litatem praestandam Sabli,us alt, frten acertadas-,ente Bel. Vulg.

(2) Idem el •n allis un rein actionibus Inlianus putat £nser-

tan acertadamente HaZ. Vii19. (3) Hat, Vuig.; potestaie, el códice FI.

484



D1GE4TO—LIBfl0 *XX TITuLO láNICO

plius, quam cayere eum oporte bit; sed si culpa heredis res penit (1), statim damnandus est. § 5.—Culpa autem qualiter sit aesthuanda, videamus, an non solum ea, qune dolo proxirna sit, verum etiam quae levis est, an numquid et diiigentia quoque exigenda est ab herede? quod verius est. § 6.—ítem si fundus, chaneate perienit, Labeo alt, utique aestiinationem non deben; quod ita veram est, si non post moram factam id evenerit, potuit enim eum acceptum legataritis vendere. libro VI. ad Sabinum.'— Si heiedis serv-us rem legatam ignorante domino subtraxisset et vendidisset, Atilicinus, in factum dandam actionem, ut vel noxae servum dederet dominus, ve¡ ex peculio praestaret, quod ex venditione cias re¡ haberet. • 48. [50.] POMPONWS

§ 1.—Si unus ex heredibus servum legatum oceidisset, omnino mihi non placet, coheredeni tener¡, cuius culpa factum non sit, nc res ja rerum natura sil. 49. [51.] ULP1ANUS libro XXIII. ad Sabinum. —Si cul legetur: 4quum quatuordecim annorum erit, certo jure utimur, ut tune sit quatuordecim annorum, quuui implcvenit; et ita Irnperatorem decrevissc Marcellus (2) scripsit.

§ 1.—Ergo quum esset sic relIctum: «quum ad quartu.m decimum annum pervenisset, annua, bima, trima die», el decem et septem annorum morlis tempere in'neniatur, praeseus legatuni erit; proinde si quindeeim aunorum, consequenter dicernus, post biennium deben, si sedecini, post annum debebitur; si menses desint ad septimumdecimum annum, residuis meuiibus debetur. Hace ita, si putans, minorem esse quatuordecim atinoruin, quurn mm oxcessisset, sic legavit, si vero scit, trienniuni ad legati praestationem ex die testamenti facti numerahimus. §2.—Roe autem legatum el conditionale est, el la diem; conditionale tamdiu, quamdiu quartusdecimus annus sit completus, postea ja diem. § 3.—Et ideo, si quidem ante quartumdecimum annum deeesserit, ad heredem nihil transit, certe postea ad heredeni transfert (3). Quodsi 'testamentí facti tempere mInor quatuordecim annis fihius inveniatur, puto tempus «aunna, bima, tnima die» praestationis ex die completi quartidecimi anni statim cedere, nlsi evidens alía niens probaretar testatonis aliad sentientis.

§ 4.—.Si Titio decem, quae ego debeo, legavero, el rogavero, eadem creditori praestare, fideicommisswn quidcm in creditonis persona non valet, quia nihul cias interest, hatee vero potest, cum legatario agere, quia ipsius interest creditori solvi, !e eum cenveniat; ergo propter hoc valebit legatum.

(1) Según nuestra enmienda: perit, el códice Fi. 5) Martianu, ¡Ial.

pareciese, este no deberá hacer más que dar atición; pero si la cosa pereció por culpa del heredero, debe ser condenado desde luego. § 5.—Pero veamos cómo se haya de estimar la culpa, ¿acaso no solamente la que esté próxima al dolo, ó también la que es leve, ó quizá se ha de exigir también del heredero la diligencia? Y esto es más cierto. § 6.—Asimismo, si un fundo bubiereperecido poi hundimiento, dice Labeón, que ciertamente no se debe su estimación; lo que es set verdad, si esto no hubiere sucedido después de causada la mora, porque pudo el legatario venderlo habiéndolo recibido. 48. [50.] PoMPomo; G'om.entarios ó Sabino, libro Vi—Si un esclavo del heredero hubiese substraído y vendido la cosa legada ignorándolo su seflor, dice Atilicino, que se ha de dar la acción por el hecho, para que ó el señor dé el esclavo por el daño, 6 pague del peculio lo que tuviese por la venta de aquella cosa. § 1.—Si uno de los herederos hubiese matado el esclavo legado, en manera ninguna me parece bien que quede obligado el coheredero, por culpa de quien no se haya hecho que la cosa no exista. 49. [51.] UrPIANo; Comentarios á Sabino, libro XXIII.—Si á alguno se le legara: cuando fuere de catorce añs», usamos de este derecho cierto, ¡que entonces sea de catorce años, cuando lo hubiere cumplido; y así escribió Marcelo que Lo decreté el Emperador. § 1.—Luego cuando así se hubiese dejado una cosa: »en el término de uno, de dos, de tres años, cuando hubiese llegado al décimo cuarto año», y se hallara que es de diez y siete años al tiempo de la muerte, el legado será de presente; por lo cual, si de quince años, diremos consiguientemente que se debe después de dos, y si de diez y seis, se deberá después de un año; si faltaran meses para los diez y siete años, se deberá transcurridos los meses. Esto es así, si juzgando que es menor de catorce arios cuando ya los hubiese cumplido, le legó de esta manera; pero si lo sabe, contaremos los tres años para la prestación del legado desde el día en que se hizo el testamento, § 2.—Mas este legado es condicional, y fi término; condicional, hasta tanto que se haya cumplido el décimo cuarto año, y después, fi término. § 3—Y por esto, si verdaderamente hubiere fallecido antes del décimo cuarto aiiofr nada pasa al heredero, y si después, lo transfiere ciertamente al heredero. Pero si se hallara que elhijo es menor de catorce años al tiempo de haberse hecho el testamento, yo creo que el tiempo, «dentro del término de uno, de dos, de tres años», para la prestación corre inmediatamente desde el día en que se cumplieron los catorce años, si no se probase que fué evidentemente otra la intención del testador, que quiso otra Cosa. § 4.—Si yo le hubiere legado Li Ticlo los diez que yo debo, y Le hubiere rogado que se los entiegue al acreedor, no es válido el fideicomiso, ciertamente en cuanto 4 la persona del acreedor, porque nada le interesa, pero puede el heredero ejercitar la acción contra el legatario, porque fi él mismo le interesa que se pague al acreedor, para que fi él no le demande; luego por esto será válido el legado.

3 traiisfertu, Eai,

IiIGÉS/PO.—LÍBRO XX TtI'ÜLO ÚNICO

§ 5.—Sed si testator decem mihi sub fldeiussore debuit, fideicommissi petitio non solum heredi, sed et fideiussori competit, interest enim elus, (1) solvi mihi, quam ipsum eouventurn mandati actionem intendere, DCC interest, solvendo sit, nec nc. § 6.—Iulianus libro trigesimo (2) nono Digestüram seribit (3), si fideiussor ereditori legasset, quod ej deberet, an legatum valeret et alt, creditoris quidem nihil interesse verum debitorem habere ex testamento actionem; interest enim ipsiu.s liberan, quippe convenir¡ a fideiussoris herede non poterit. § 7.—Q.uodsi idem fideiussor Titio leget, et fidel elas eommiserit, ut creditori solvat, et debitor, et fideiussoris heres a.gere cum Titio ex causa fideieommissi poterunt, quia utriusque interest legatarium solvere. § 8.—Memiuisse autem oportet, eum, qui damnatur (4) fnndum venciere, non gratis damnari hoc facere, sed hoc solum ut vendat vero pretio. § 9.—Quocisi certo pretio sit damnatus facere, neeesse habebit tanti vendere, quanti damnatus mt.

50. [52.) IDnc libro XXIV. ad Sa5inwn. - Si

servus pluriurn sit, pro dominii portione legatum ei relictum acquiret.

§ 1.—Si hcreditatis índex contra heredem pro. nuntiaverit non agentem causam, vel lusorie (5) agentem, nihil hoc nocebit legatariis. Quid ergo, si per ifliflriam fuerit pronuutiatum, non tomen provocavit (6)? Injuria el fa1ta non nocebit legotariis, ut et Sabinus signifieat. Si tomen secundum substitutum pronuntiet, an ille Iegatariis teneatur, videamus; et quum ius facit haec pronuntiatio, quod attinet ad ipsius personam, nnmquid legatariis teneatur—nec enim tam improbe causani potest, secundum se iudicatum pm gratiam—? Respondebit igitur et legatariis, ut creditoribus. § 2.—Si quis ante quaestionem de familia habitam adierit lie±editatem, vol necem testatoris non defenderit, legatorum persecutio adversus fiscum locum habet. Quid tomen, si flscus bono non aguoseat? Ex neceesitate redundabit onus legatoruin ad heredem. Sed si subiecit delatorem sibi, ut ei hereditas adiudicaretur (7), et oneribus careret, vel minus plene defendit causam, non se exoneral, exeinplo eius, qui collusorie de hereditate litigavil. § .—Si numeras numoruin legatus Sit, neque apparet, quales Enlut legati, ante omnia ipsius patnisfamillas consuetudo, deinde regionis, in qua versatus mt, exquirenda mt; sed et mens patrisfamiliae, et legatanii dignitas, ve¡ caritas, et necessitudo, item earum, quae praecedunt, vel qune sequuntur, summarum scripta sunt spectanda.

51. [58.) PAPJNIANUS libro ]V. Quamtionum.— I) otlti, inserta lo Vulg.

(2) Ir. considero trigesimo aMdida por antiguos copie. taS, pero no Taur. (3) lullanus qnaerlt, BI, Hal. (4) Hal.; hc solum, inserta el CdiC Pl.



485

§ 5.—Pero si el testador inc debió diez con fiador, la petición del fideicomiso le compete no solo al heredero, sino también al fiador, porque le interesa á éste más bien que se me pague, que no intentar, siendo él demandado, la acción de mandato, y no importa que sea ó no solvente. § 6. —Pregunta Juliano en el libro trigésimo noveno del Digesto, si cuando el fiador le hubiese legado al acreedor lo que le debiese, seria válido el legado; y dice, que ciertamente nada le interesa al acreedor, pero que el deudor tiene la acción derivada del testamento; porque le interesa fi él mismo quedar libre, porque no podrá ser demandado por el heredero del fiador. § 7.—Pero si el mismo fiador hiciese el legado fi Ticio, y encomendare fi su fé que pague al acreedor, podrán ejercitar contra Ticio la acción por causa del fideicomiso, as¡ el deudor, como el heredero del fiador, porque fi ambos les importa que pague el legatario. § 8.—Pero conviene tener presente, que el que es condenado fi vender un fundo, no es condenado á hacer esto gratuitamente, sino fi esto solo, fi que lo venda por su verdadero precio. § 9.—Pero si hubiera sido condenado fi hacerlo por cierto precio, tendrá necesidad de venderlo por tanto en cuanto fué condenado.

50. 52.] EL MISMO; Comentarios á Sabino, Libro XXI V.—Si el esclavo lo fuera de muchos, adquirjrfl fi proporción del dominio el legado que se le dejó. § 1.—Si el juez de la herencia hubiere fallado contra el heredero que no defendia su causa, 6 que la defendía ficticiamente, esto en nada les perjudicará fi los legatarios, ¿Qué se dirá, pues, si se hubiere fallado con injusticia, pero no apeló? La injusticia fi él hecha no les perjudicará fi los legatarios, como también indica Sabino. Mas si fallara fi favor del substituto, veamos si estará él obligado fi los legatarios; y como este fallo causa derecho en cuanto atañe á la persona del mismo, ¿no estará acaso obligado é los legatarios,—porque no puede excusarse con tanta falta de probidad diciendo que por gracia se falló fi su favor—? Responderá, pues, también fi los legatarios, como fi los acreedores. § 2.—Si uno hubiere adido la herencia antes de haberse aplicado el tormento A la familia, ó no hubiere vengado la muerte del testador, tiene lugar contra el fisco la persecución de los legados. ¿Pero qué se dirá, si el fisco no admitiese los bienes? Que por necesidad recaerá sobre el heredero la cargo de los legados. Pero si se procuró un delator, para que se le adjudicase la herencia, y él estuviese exento de las cargas, 6 si no defendió plenamente la causa, no se descargo fi si propio, fi la manera que el que mediante colusión litigó sobre la herencia. § 3.—Si se hubiera legado un número de monedas, y no aparece cuales son las legadas, se ha de averiguar ante todo Ja costumbre del mismo padre de familia, y después la de la región en que viviA; pero también se ha de atender fi la mente del padre de familia, y fi la dignidad del legatario, ó al confio, y al parentesco, y también fi lo escrito respecto fi las sumas que preceden ó que siguen. 51. [53.]

PxPINIAN0;

Cuestiones, libro IV.--

(5) collusorlefr las ed. citadas por Br. según el § 2. de este fr.

(6) Br; provoceblt, escribe el códice FI. según costumbre. (ji) Según nuestra enmienda; ablufilcetur, el códice FI.; nl etus haereditas adiudlcaret ur, llal.

486



blGEso.—LtBLO ixX: TÍTULO NIC3

Sed si certos numos, veluti quos in aren habet (1), ant certam lancem legavit, non tiurnerata pecunia, sed ¡psa corpora numorum, ve! re¡ Iegatae continentur, neque permutationem recipiunt, et exemplo cuiuslibet corporis aestimanda silut.

52. [54.]

PAULLIS

Libro IV. ad Sabinum.— Si

ex-ti seivi omnes cuni peculio legati sint, etiam hi servi debentur, qui nullum peculium habent. § 1.—Si a filio impubere sub conditione legatum Bit, et films heres extitit, deinde mortuus est, potest die¡, patrernfamilias, qui a filio sub conditione legavit, a substituto pure repetiit (2), statu yoluisge a substituto dan, si fihius pendente conditiene deecssisset.

53. [55.]

ULPIANUS libro XXV. ad Sabinum.—

Quid ergo, si rnaiorem quantitateni a substituto reliquit? Quod excedit, lioe erit, quod a substituto rehictum est; quod vero concurrit cuni suninia supeno ribas tabulis inscripta, inde debobitur.

§ 1.—Sed si repetierit legatum eum alio, forte fundum mihi legaverat ab impubere, repetiit hune ab impuberis herede mihi et Seio, repetitio hace efficiet, ut pars inihi debeatur. § 2.—Si quis duos heredes scripserit, et danniaverit unumquemque solidam rem legatario praestare, idem est, atque si duobus testamentis legatum esset; nam et si mihi et filio, vel servo meo csset eodeni testamento legatum, sine dubio valeret legatum utniusque, ut et Marcellus apud lulianum adhieit. § 3.—Si heres hominem legatum oecldit ob faciune, hoc est merentein (3), sine dubio diceindum cric, eum ex testamento non tener¡. § 4.—Sed si noxae dedit, aii teneatur, quia potest redimere? Et puto teucri, § 5.—Sed si animal legatum occiderit, puto teneri, non ut carneni praestet, vel cetera Xal4inva (4) [reliquia], sed ut praestet pretium, quanti esset, si viveret. § 6—ltem si acdes legatas ob damnum infectum poesideri passus est, puto, eum tener¡; debuit enim repromittere. § 7.—Sed si mortuani intutit, fecitque religiosum locum legatum, si quidem patremfamilias intul it, quum alio inferre non posset, vel tamopportune non haberet, ex testamento flOLi tenebitur. An vero teueatur, ut pretium loci praestet? Et si quidem ipse paterfamilias fflo inrei-ri voluit, ex testamento non tenebitur; quodsi heres intulit suo arbitrio, debebit praestare, si siL in hereditate, unde pretium praestetur; testator enim, qui legavit, ve! alio inferri voluit, vel pretium loci legatario olTerri.

§ 8.—Item si servam non ipse occidit, sed compulit ad maleficium, ut ab alio occideretur, ve! (1) habeo, Llal. 2) fiat.; repetit, el códice !i.

Pero si legó ciertas monedas, por ejemplo, las que tiene en la caja, 6 legó cierto plato, se comprende, no dinero contante, sino las mismas monedas, 6 la misma cosa legada, y estas no admiten permuta, y han de ser estimadas 5. la manera que otra cosa cualquiera.

52. [54.] PAULOI Comentarios á Sabino, libro

IV.—Si fi uno se le hubieran legado todos los es-

clavos con su peculio, se deberán también los esclavos que no tienen ningún peculio. § 1.—Si bajo condición se hubiera hecho un legado fi cargo de un hijo impúbero, y el hijo quedó heredero, y murió después, se puede decir, que el padre de familia, que bajo condición hizo el legado fi cargo del hijo, y lo repitió puramente fi cargo del substituto, quiso que desde luego fuese dado por el substituto, si el hijo hubiese fallecido estando pendiente La condición.

53. [55.] ULPIANo; Comentarios a Sabino, libro XXV.—Luego ¿qué se dirá, si dejó mayor cantidad fi cargo del substituto? Que lo que excede seré Jo que se dejó fi cargo del substituto; porque lo que concurre con la suma inscrita en las anteriores tablas, so deberá en virtud de estas. § 1.—Pero si hubiere repetido el legado con otro, por ejemplo, si me habla legado un fundo fi cargo de un impúbero, y lo repitió para ml y para Seyo fi cargo del heredero del impúbero, esta repetición liará queso me deba una parte. § 2.—Si alguien hubiere instituido dos herederos, y fi cada uno lo hubiere condenado á entregarle toda la cosa al legatario, es lo mismo que si el legado hubiese sido hecho en dos testamentos; porque también si fi mi y fi mi hijo, 6 5. mi esclavo, se nos hubiese hecho el legado en el mismo testamento, sin duda seria válido el legado de uno y de otro, como añade tambien Marcelo en Juliano. § 3.—Si el heredero maté el esclavo legado por causa de un crimen, esto es, mereciéndolo, se habrá de decir, sin duda, que él no está obligado en virtud del testamento. § 4.—Pero si lo dió por noxa, ¿estaré obligado, porque puede rescatarlo? Y opino que está obligado. § 5.—Mas si hubiere matado el animal legado, opino que queda obligado no fi entregar la carne, ó los demás despojos, sino fi entregar el precio, que tendria, si viviese. § 6.—Asimismo, si consintió que por causa de daño inminente fueran post idas las casas legadas, orino, que queda obligado; porque debió prometer. § 7.—Pero si enterré un muerto, é hizo religioso el lugar legado, si verdaderamente enterró un padre de familia, no pudiendo enterrarlo en otra parte, ó no teniendo dónde tan oportunamente, no quedará obligado en virtud del testamento. Mas ¿quedará obligado fi entregar el precio del lugar? Y si verdaderamente quiso eh mismo padre de familia ser enterrado en él, no quedará obligado en virtud del testamento; pero si el heredero lo enterré por su propio arbitrio, deberá entregar, si la hubiera en la herencia, cosa con que se pague el precio; porque el testador, que lo legó, ó quiso ser enterrado en otra parte, 6 que se ofreciera al legatario eh precio del lugar. § S.—Igualmente, si él mismo no maté al esclavo, pero lo compelió fi un delito para que por otro (5) boa est merentem, o,nfteias HaL. () Xe(4ava, omíteia Hat.

DIGESTO.—LIBRO

supplicio affieeretur, aequi asim'am erit, pretiuTe eum praestare; quocisi ana mala mente ad hoc processit, ceasabit aestimatio. § 9.—Servus legatus, si ab bostibus captus sit sine dolo heredia, non praestabitur; si dolo, praostabitur.

54. [56.1 FoMroNIus libro VIII. ad Sabinum.

—'I4urpia lo-ata, quae denotandi magia lcgatarii gratia seribuntur, odio seribentis pro non seriptis h abentur. § 1.—Si Titiae legatum relictum est, si arbitratu Se¡¡ nupsisset, et vivo testatore Seius decessisset, et ea nupsiaset, legaturn ej deben. § 2.—Sed et si servi more impediisset manumissionem, quum tibi legatum esset, si eum mannmisisses, nihilominus debetur tibi legatum, quia per te non stetit, quominus perveniat ad libertatem. § 3.—Si pars hereduni nominata alt in legando, viriles partes heredes debent, si vero omnes, hereditarias.

xxx: TITULO ÜN-co



487

fuese muerto, ó para que se le sujetase al supIiio, será muy justo, que él entregue el precio; pero si llegó á esto por su propia mala intención, no tendrá lugar la estimación. § 9.—El esclavo legado, si hubiera sido cogido por los enemigos sin dolo del heredero, no será pagado; pero si con dolo, será pagado.

54. [56.] POMPONIO; Comentarios á Sabina, libro VIII. - Los legados torpes, que se escriben más

bien para difamar al legatario, se tienen por no escritos fi causa del ódio del que los escribe. § 1.—Si ó. Ticia se le dejó un legado, si se hubiese casado conforme fi la voluntad de Seyo, y Seyo hubiese fallecido viviendo el testador, y ella se hubiese casado, se le debe el legado. § 2.—Pero aun si la muerte del esclavo hubiese impedido la manumisión, cuando te hubiese sido legado, silo hubieses manumitido, se te debe, sin embargo, el legado, porque en ti no consistió, que no llegase fi la libertad. § 3. - Si al hacerse el legado hubiera sido nombrada parte de los herederos, deben los herederos porciones viriles, pero si todos, con arreglo fi las de la herencia.

55. [57.] IDEM libro 1X. ad Sabinum.—Nemo potest in testamento suo cayere, no leges in suc testamento locuin habeant, quia nec tempere, ant loco, ant conditione finiri obligatio heredis legatomm nomine potest.

55. [57.] EL MISMO; Comentarios á Sabina, libro IX.—Nadie puede disponer en su testamento que las leyes no tengan aplicación en su testamento, porque la obligación del heredero respecto fi los legados no se puede extinguir por e! tiempo, 6 por di lugar, ó por la condición.

56. [58.] I,nme libro XIV. ad Sabinum.—Si

56. [58.] EL MISMO; Comentarios á Sabina, libro XI V.—Si el legatario estipulase en nombre del

legati servi nomine atipuletur legatarius, fugitivum eum non eme praestari, nihil voniet in eam stipulationem, quia qualis sit, talis ex testamento praestari debet; nec nilum in legato damnum facero intelligeretur.

57. [59.]

ULPIANUS

libro XXXIII. ad Sabi-

nnnr.—Si res obligata per fideicommissnm fuerit

relicta, si quidcm scit eam testator obligatam, ab herede luenda est, nial si animo alio fuerit; si nescint, a fideicommissario, nial si vel huno, vel aliam rem relieturus fuisset, si seiisset obligatam, vel potest aliquid case superfiuum exsohito aere alieno. Quodai testator eo animo fult, ut, quamquam liberandorum praediorum onus ad heredes Snos pertinere noluerit (1), non tamen aporte utique de his liberandis senserit, poterit fideicommissarius per doli exceptionem a ereditoribus, qui hypotheearia (2) sec'.im agerent, consequi, ut actiones sibi exhiberentur; quod quamquam ano tempore non feeerit, tamen per iurisdictionem Praesidis provincias id ej praestabitur.

58. [60.]

PAPINIANUS

¿i5ro IX. Responsorum.

—Domas hereditarias exustas et heredis numis exstructas ex causa fideicommissi post mortem heredia restituendas, viri boui arbitratu sumtuum rationibus deductis, et aedificiomum aetatibusexaminatis (3), respondi, (1) voluerit, la Vut.

(2j Tour. al m€ren; hypotheeari&in, en el texto.

esclavo legado, que se respondiese de que él no era fugitivo, nada se comprenderá en esta estipulación, porque se debe entregar en virtud del testamento tal cual sea; y no se entenderla que hace dalle alguno en el legado.

57. [59.] ULPIANo; Comentarios á Sabina, libro XXXIII.—Si por fideicomiso hubiere sido de-

jada una cosa obligada, si verdaderamente sabe el testador que estaba obligada, ha de ser desempeñada por el heredero, fi no ser que lo hubiere hecho con otra intención; si no lo supiera, por el fideicomisario, fi no ser que hubiese de haber dejado esta i otra cosa, si hubiese sabido que estaba obligada, ó puede quedar algún remanente pagada la deuda. Pero si el testador tuvo esta intención, que, aunque no haya querido que pertenezca á sus propios herederos la carga de desempeñar los predios, no hubiere, sin embargo, expresado claramente que fueran ellos desempeñados, podrá el fideicomisario mediante la excepción de dolo conseguir de los acreedores, que ejercitasen contra él la acción hipotecaria, que se le cedan las acciones; lo que aun cuando no lo hubiere hecho en su tiempo, le será, sin embargo, concedido por la jurisdicción del Presidente de la provincia.

58. [60.]

PAPINIANO;

Respuestas, libro IX.—

Respondí, que las casas de la herencia que se quemaron, y que se reedificaron.con dinero del heredero, deben ser restituidas por causa de fideicomiso después de la muerte del heredero, deducidas las cuentas de los gastos fi arbitrio de buen varón, y examinada la edad de los edificios, (3) qnanttntIbuE e-%Stanti.bus aetinlatis, otros

es Has.

DIGESTO.-LIBRO XXX: TtTTJLO ÚNICO.

59. [61.] ULPIANUS Libro XXXIII. ad Mi-

59. [61.]

ULPzÁto;

Comentarios al F4icio, Li-

ctum. - (1) si modo nulla culpa eius ¡ncendium bro XXXIII-si es que el incendio hubiese aconcontigisset; tecido sin culpa alguna de di;

80. [62. V. 59. ¿U ] IEJLEANLrS (2) libro XXXIX. Digestorum, - quodel nulla retentione (3) faca domum tradidisset, incerti condictio ej competet, quasi plus debito solverit. 61.[63. V. 60. S.]

PAPIMAMIJS

libro IX. Re

60. [62. V 59. H.]

JULIANO;

Digesto, libro

XXXIX.-pero si hubiese entregado la casa no ha,hiendo hecho ninguna retención, le competerá la con dicción de cosa incierta, como si hubiere pagado más de lo debido. 61. 168. V. 60. ¿U] PAPINIANO; Respuestas, li-

sponsorum. - Sumtus autem in reficienda domu iiecessarios a legatario factos pcteati ci legatuin, culus postea conditio extitit, non esse rcputandos existuuiavi.

bro IX,-Pero juzgué, que los gastos necesarios hechos por el legatario para restaurar la casa, no le han de sci' puestos en cuenta al que pide el legado, cuya condición se cumplió después.

62. [64. V. 81. H.] PAtrLus libro XLI. ad Edictum.-Si antilla eum liberis legata sit, et ancilla sola, si non sint liben, et liben soli, sí non sit ancilla, debentur.

62, [64. V. 61. H.] PAULO; Comentarios al Edicto, Libro XLI.-Si hubiera sido legada una esclava con sus hijos, se debe sola la esclava, si no tuviera hijos, y solos los hijos, si no existiera la esMava.

68. [65. V. 82. ¿U] CsLsLrs libro XVII. Digestorurn.-Si ancilhas omnes, et quod ex lis natum erit, testator legaverit, una inortua Servias partum eius negat deben, quia accessionis loco legatus sil; quod faisum puto, et ncc verbis, nec yolitntati detuncti accomniodata hace sdntentia est.

63. [85. V. 82. H.] CELSO; Digesto, libro XVIL-Si ci testador hubiere legado todas las esclavas, y lo que de ellas hubiere nacido, dice Servio, que, muerta una, no se debe su parto, porque fué legado en calidad de accesión; lo que creo que es falso, y que esta opinión no está ajustada ni á las palabras, ni fi la voluntad del difunto.

64. [66. V. 63. H.] GAIUS libro XV. ad Edictuin provinciale.- Captatoriae senipturac simili

84. [68. V. 63. H.] GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Libro XV.-Lt's escrituras en que se

modo neque la hereditatibus, neque valent.

111

legatis

65. [67. V 64. H.] IDEaL Libro 1. de Leqatis ad Edictam Praetoris urbani (4) - Si ita legatum

Bit: «Sel o servos dccciii do practen eos decem, quos rritio legavi», si quidern decem tantum inveniantun ¡ti hereditate, mutile est legatum, si vero atapliores post eos, quos Titius elegit, in ceteris valet legatum, sed non ja ampliores, quam decem, qui logati sunt; quodsi miaus sant, ¡u tantos, quanti iiaveniaiitui. § 11-11li si volet, Stichum do», conditionale est legatum, et non aliter ad heredem transi!, quam si legatarius volucnit, quamvis alias, quod sine adiectione, «si volet, legatum sit, ad heredem legatanii trausinittitur; aliud est enim iuris, si quid tache continetur, aliud si verbis expnimatur. § 2.-Si domas fnenit legata, licet particulatim ita refeeta sit, ut nihil ex pristina materia supersit, tamen dicmus, utile manero legatum; at si ea domu destructa aliani eodem loco testator aedifiea'verit, dicemus, interire legatuzn, nisi aliad testatorem sensisse fucnit approbatuui.

68. [68. V. 65. H.]

IDEM

libro XVIII. ad Edi-

ctum prooinciale.-Et si aequo pretio enicre vel

vendere iusserit heredem suum testator, adhuc utile legatum esi. Quid enim, si legatarias, a quo emere funduin heres iussus est, qnum ex necessitate eum fundum venderet, niIlum inveniret cinto-

i) Hal. une eie fragmen t o al auteror d6 este modo: respondi Ulpiano, si modo. () tllpianus, ISzI.

capta, no son válidas de igaal modo ni en las herencias, ni en los legados.

65. [87. V. 64. FU] EL MISMO; Comentarios al

Edicto dei Pretor urbano, libro 1. de los Legados.

-Si se hubiera legado as!: «doy fi Seyo diez esclavos además de los diez, que le legad fi rçicio», si verdaderamente en la herencia se encontrasen solo diez, es inútil ci legado, pero si más después de los que eligió Ticio, es válido el legado en cuanto fi los demás, pero no por más que los diez, que se legaron; pero si hay menos, por tantos cuantos se hallen. § 1.-«Le doy Stico fi aquel, si lo quisiese», es un legado condicional, y no pasa al heredero de otro modo, que si hubiere querido el legatario, aunque si el legado se hubiera hecho de otra suerte, sin la adición, «si quisiese», se transmite al heredero del legatario; porque diferente derecho es, si algo se contiene tácitamente, y otra cosa se expresa con las palabras. § 2.-Si se hubiera legado una casa, aunque por partes haya sido restaurada, de modo, que nada quede de sus primitivos materiales, diremos, sin embargo, que el legado subsiste válido; mas si, destruida aquella casa, el testador hubiere edificado otra en ci mismo lugar, diremos, que fenece el legado, si no se hubiere probado que el testador qui80 otra cosa. 88. [88. 17. 65. ¿U] EL mismo; Comentarios al Edicto provincial, libro XVIII.-y si el testador hubiere mandado que su heredero comprase ó vendiese una cosa por su justo precio, también es útil el legado. Porque ¿qué diremos, si el legatario de quien se mandó que el heredero comprase un fun(5) To..ur. segun In esertiurn original; ratione, corrección del códice FI.. Br.; annouae, in85rtan los cid. ciiados por Br.

()

El Códice FI., Br.;

urbani, Onntsla

Tair.

DIGESTO.—LIBRO XXX TITULO ÚNICO



489

rem? vel ex diverso, quid, si legatarii magni interesset eum fundum emere, nec aliter heres venditurus esset, quam si testator iussisset?

do, no encontrase ningún comprador, cuando por necesidad vendiese este fundo? O por el contrario, ¿qué diremos, si al legatario le interesase mucho comprar este fundo y el heredero no hubiese de venderlo, sino si el testador lo hubiese mandado?

67. [69. y. 68. H.] Iiiuu libro 1. (1) de leqatis ad Edictem Paetori.. - Servus un¡ ex hereclihus

87. [69. V. 66. Hj EL MISMO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro 1. de los legados. —Si se di-

legatus si quid in hereditate nialitiose feeisse dicatur, forte rationes interlevísse, non aliter adiudieandiis est, quain (2) ex co volentibus coheredi bus quaestio habealur; ídem est, et si extralleo fucrit legatus. 1.—Si ex pluribus heredibus ex disparibus partibus institutis, duobus eadern res legata sit, heredes non pro hereditaria portione, sed pro viriIi id legatum habere debent (3).

68. [70. V. 67. fU]

IDEM

libro XVIII. ad Edi-

ctumprovinciale.—Si post mortem patris filio legotur, dubiurn non est, quin mortuo patre ad fihium pertineat legatum, nec intersit, an patri heres extiterit, ncc nc.

1.—Sed si servo post mortem domini relictum legatum est, si quidem in ea causa durabit, ad heredem domini pertineat usque (4) adeo, ut idem iuris sit ((5), et si testamento domini liber essc mssus fucrit; ante enim eedit dios legati, qunin edída en juicio, es necesaria caución por ministerio del juez, para que haya la acción de lo estipulado. § 2.-- Cuando se haya legado dinero, se ¡cha de dar al heredero que fe confiesa un corto tiempo para el pago, y no se le ha de apremiar á que acepte el juicio; cuyo tiempo, á la verdad, deberá determinarlo el Pretor según lo bueno y equitativo. § 3.—El que confiesa que fi ciertamente debe, pero niega justa causa por ¡a que verdaderamente no pueda pagar, ha de ser oido, por ejemplo, si hubiera sido legada una cosa ajena, y dijera que su duefio no la vende, ó afirmase que pide un precio excesivo por aquella cosa, ó si dijera que él no debe entregar aquel esclavo de la herencia, que es acaso su padre, ó su madre, ó su hermano natural; porque es muy justo, que por esta causa se le conceda por ministerio del juez pagar la estimación. § 4—Habiéndosele legado á uno un vaso, y queriendo el heredero pagar su estimación, porque decia que era injusto que aquel se separase de él, no iinpetró esto del Pretor; porque una es la condición de los hombres, y otra la de las demás cosas, pues respecto á los hombres se admitió por benigna razón lo que arriba hemos aprobado. § 5.—Si un fundo tributario de un municipio hubiera sido legado á los mismos habitantes del municipio, veamos si subsiste el legado, y si puede ser pedido; y escribe Juliano en el libro trigésimo octavo del Digesto, que aunque el fundo tributario ea de los habitantes del municipio, es, sin embargo, válido el legado, porque algún derecho tiene en él el que lo legó. § 6.—Pero si hubiere legado el fundo tributario no á los habitantes del municipio, sino á otro, no se considera legada la propiedad de la cosa, sino el derecho que tenemos en los fundos tributarios.

72. [74. V. 71. H.] PAULUS libro XLVIII. ad Edicturn.—Si quis legaverit fundiim Corijelianum

72. [74. V. 71. H.] PAULO; Comentarios al Ediclo, libro XLVIII.—Si alguno hubiere legado

78. [75. V. 72. if.) GA1US libro III. de legatis ad &.lictum Praeioris..—Si heres iussns sit lacere,

78. [75. V. 72. H,] GAYO; comentarios al Edicto del Pretor, libro III, de los legados.—Si se

ceterum si indicio petita est, officio iudicis cautio necessaria est, ut sit ex stipulatn actio. • § 2.-In pecunia legata confiteuti heredi mocilcum tempus ad solutionem dandum est, nec urgendum ad suscipiendum iudieium; quod quidein tempus ex bono et aequo Praetorem observare oportebit. § 3.—Qui confitetur, se quidem debere, iustam autem causam affert, cur utiqLle praestare non possit, audiendus est, utputa si aliena res legata uit, negetque dominum eani venciere, ve] immensum pretium eius re¡ petere affirinet, ant si servuin bereditarium neget se debere praestare, forte patrern siunu, vel matrem, vel fratres naturales; aequissimum est enim, concedí ej ex hac causa aestirnationem ofilcio -iudicis praestare. § 4.— Quum alicui poculum legatum esset, velJetque heres aestimationem praestare, quia iniquun esse aiebat, id separan a se,, non impetravit id a Praetore; alia enim conditio est hominum, alia ceteraruni rerum, in hominibus enim benigna ratione reeeptum est, quod supra probavimuis. . 5.—Si fundus municipum vectigalis ipsis municipibus Bit legatus, an legatum consistat, petique possit, videamu; et lulianus libro trigesimo octavo (1) Digestorum seribit, qiiamvis funclus vectigalis mullicipum Bit, attarnen, quia aliuod ius in co is, qui legavit, habet, valere legatum.

exceptis vineis, quae mortis cius tempore erunt, Si nullae vincae erunt, legato nihil deeedit.

ut Lucius centum habeat, cogendus est heres ecutum dare, quia nemo facere potest, ut ego habeam centum, nisi mihi dederit.

§ 1.—Vicis legata perinde licere capere atque civitatibus, Rescripto Imperatoria noStri significatur.

74. [76. V. 78. H.] ULPIANUS libro IV. Eieputationum.—Licet Imperator noster cum patre rescripserit, videri voluntate testatoris repetita a substituto, quae ab instituto fuerant relicta. tamen hoc ita enit aecipiendum, si non fuit evideus diversa voluntas, quae ex multis colligetur, an quis ab herede legatum vel fideicommissum relietum nolucrit a substituto deben (2). Quid euim, si aliam rem reliquit (3) a substituto ci Ildeicoinmissario vel legatario, quam ab instituto non reliquerat (4)? Ve] quid, si certa causa fuit, cur ab instituto reliquerat (5), quae in substituto cessaI) tileesimo tertio, Ha&; XXIX., la Vidq. an QOIS ab herede —deben, o,nitenlae o1os en sal. (3) Segúnnueetra enn,i pida; relinquI, reltnquerat, el có(2)

dice. A.

el fundo Corueliano, exceptuadas las viñas que en él hubiere al tiempo de su muerte, si no hubiere ningunas viñas, nada se deduce del legado.

lo hubiera mandado al heredero, que haga que Lucio tenga ciento, el heredero ha de ser obligado á dar los ciento, porque nadie puede hacer que yo tenga ciento, si no me los diere. § 1.—Se indica en un rescripto de nuestro Emperador, que á las aldeas les es licito recibir legados lo mismo que á las ciudades. 74. [78. V. 73. H.] ULPJAI.ZQ; Disputas, libro IV.-Aunque nuestro Emperador haya resuelto

por rescripto juntamente con su padre, que se considera que por voluntad del testador se repitieron á cargo del substituto los legados, que se hablan dejado á cargo del instituido, sin embargo, esto se habrá de entender as¡, si no fu¿ evidente diversa vo ¡untad, la cual se colegirá de muchas circunstancias, si alguno no hubiere querido que el legado 6 el fideicomiso dejado á cargo del heredero se deba por el substituto. Porque ¿qué se dirá, si á cargo del substituto le dejó á este fideicomisario ó legatario 4) Seqtn ,,neMfr4 enmienda; rellnquft, relinquerat, el có-

dice Pl.

's .Según nuestra enmienda; rellnquit, relinquerat, el códice FI.

492



DIGESTO.—LIBRO xxx: TITULO ÚNICO

ret? Vel quid, si substituit ex parte fideicornmissarium, ciii ab instituto reliquerat fideicomrnissurn? In obscura igitur voluntate locurn habeic Rescripturn, dicenduin est.

otra cosa, que no le habla dejado fi cargo del instituido? ¿O qué, si hubo una causa cierta, por la que habla dejado la cosa fi cargo del instituido, la cual dejase de existir respecto al substituto? ¿O qué, si en parte substituyó al fideicomisario, para quien fi cargo del instituido habl4 dejado un fideicomiso? Así, pues, se ha de decir, que tiene lugar el rescripto siendo obscura la voluntad.

75. [77. V. 74. IL] IDEM libro V. Disputationum.—Si sic legaturn ve¡ fideicoinniissiun sit ie1ietum: si aesliLnaverit (1) lleres, si eornprobavorit, si iustuui putaveril», et legatuui, el fideicornrnissum debebitur, quouiarn quasi viro potius bono ci cornrnissurn est, non in meram voluntatern hereclis coflaturn. 1.—Si mili, quod Titius debet, fucrit legatum, neque Titius debeat, sciendum est, nullum esse legatum, el qaideni, si quantitas non Bit adieeta, evidenti ratione, nihil debebitur, quia non apparet, quantum fuerit legatum; nam el si quod (2) ego Titio debeo, ej legavero quantilate non adiecta, consta, itulluui eme legatum, quum si decem1 quae. Titio debeo, legavero, nec quidquarn Titio debeam, falsa de.rnonstraiio non perirnil (I) legatuui ut ¡ti legato dotis mli aiius respoudit.

§ 8.—Si quis ita stipiilatus: »Stichum, aul decem, utruni ego velim», legaveril, quod ej debebatur, tenebitur heres cius, nl praestct logatnio actionem, electioiieui habituro, utrurn Sticliurn, an decem persequi malil. § 4.-1roinde si Stichum legaveril, quum ille ei Stichuin, ant decem deberel, incerti actio legatario adversus heredem cornpetit, i:tt seripsit lulianus libro trigesirno tertio Digesiorum, per quam actioueui compellal heredem experiri; el si Stichum COnSecutus fuenit, praestabit ci, si dccciii, ¡dlii consequetur; secunduni quod enit in arbitrio debitoris, an sit legatarius is, en¡ SVichu legatus est.

75. [77. V. 74. H.] EL MiSMO; Disputas, libro V.—Si de este modo se hubiera dejado un legado ó un fideicomiso: si ci heredero lo estimare, si lo aprobare, silo juzgare justo', se deberá tanto el legado corno 0 fideicomiso, porque más bien le fufi encomendado como fi hombre bueno, que no atribuido fi la mera voluntad del heredero. § 1.—Si se me hubiere legado lo que debe Ticio, Y Ticio no debiera, se ha de saber que es nulo el hgado, y, fi la verdad, si no se hubiera aiiadido una cantidad, pos- evidente razón no se deberá sia da, porque no aparece cuánto se haya¡ egado; porque también si lo que le debo fi Pido se lo hubiere logado siii:haber expresado la cantidad, es sabido que es nulo el legado, porque si yo le hubiere legado lo.s diez que le debo fi Ticio, y yo no Le debiera cosa alguna It Ticio, esta falsa demostración no extingue el legado, corno respondió Juliano respecto al legado de la dote. § 2.—Pero si hubiere añadido: «lego los diez que me debe Ticio», sin duda no habrá nada en el legado; porque hay mucha diferencia entre la falsa demostración y la falsa condición ó causa; por lo cual, también si fi Ticio le hubiere legado los diez que me debe Seyo, será nulo el legado, porque debe ser deudor; porque también si viviendo yo los hubiese exigido, se extinguirla el legado, y, si el deudor permaneciese siéndolo, mi heredero seria obligado solamente fi ceder contra él las acciones. § 8.—Si habiendo alguien estipulado as!: «Slico, ó diez, según yo quiera», hubiere legado lo que se le debía, su heredero estará obligado A ceder la acción al legatario, que tendrá la elección, según quiera reclamar fi Stico ó los diez. § 4.—Por lo cual, si hubiere legado fi Stico, debiéndole aquel fi Stico 6 los diez, le compele al legatario contra el heredero la acción de cosa incierta, según escribió Juliano en el libro IL-igésihilo tercero del Digesto, por cuya acción compelerá al heredero fi reclamar; y si hubiere conseguido fi Stico, se lo entregará, y silos diez, no conseguirá nada; según lo que, estará al arbitrio del deudor, si será legatario aquel fi quien le fab legado Stico.

76. [78. V. 75- ¡j.] lULiANUS Libro XXXIV. Diyestorum.—Quodsi quis Stichum aut Pamphilum stipulatus, Semproitio Stichum legassct, Mnevio

76. [78. V. 75. if.] JuLIANo; Digesto, libro XXXIV.—Pero si alguno estipuló fi Stico 6 fi Pánfilo, y fi Stico lo hubiese legado fi Senipronio, y fi

§ 2.--Quodsi addiderit: «decern, quae mili Titius debel, lego», sine dubio nuliil cnt ¡u legato; nam inter faisam demonstrationern et falsain conditionem sive causam miiltum unterest; proinde el si Tillo decem, quae mihi SCIuH debet, legavero, nuihini erit legaturn, eme enim debitor debet; itam el si vivus exegissern (:), extingueretur legatum, el, si debitor roanerel, actiones adversus eum heres uieus duntaxat praestare cogeretur.

Paniphilum, oneratus heres intelligitur, nl iiecesse liabeat alteri actionem Suarn, alter¡ aestimationem Stichi ant Paniphili dare.

Mevio fi Pánfilo, se entiende gravado el heredero It tener necesidad de darle al uno su acción, y al otro la estimación de Stico 6 Ja de Pánfilo.

77. 179. V. 76. H.) ULPIANUS libro V. Di.sputalionum.—Si pecunia fuit deposita apud aliquern, ciusque fideicommissum, itt eam pecuniam prae• stet, fideicornrnissum ex Rescripto Divi PIE debebitun, qua8i videatur heres rogatus remiltere Id de. bitori; iiarn si conveniatur debitor ab herede, doli axceptione uti potest, quae res utile fideicommis-

V.—Si en poder de alguien se deposité una cantidad, y el fideicomiso de la misma, para que entregase aquella cantidad, se deberá el fideicomiso en virtud del Rescripto del Divino Pío, cual si pareciera que se le rogó al heredero que esto se lo remitiera nI deudor; porque si el deudor fuera deman-

(1) existimarerit, ifaL

(2) Ha¿. Valg.; quid, el códice Fe.

77. [79. V. 76. EL] ULPIANO; Di.puta.s, Libro

3) Dr.; peremit, el códice FI. según cosium.bre,

4) exegisset, Hai.

DIGESTO.—LIBRO

xxx: T!PIJLO ÚNICO



493

sum facit. Quod quum ita se habet, ab omni debítore fideieommissnm relinqui potest.

dado por el heredero, puede usar de la excepción de dolo, lo cual hace útil el fideicomiso. Y siendo esto as!, se puede dejar un fideicomiso 4 cargo de todo deudor.

libro VIII. Disputa-

78. [80. V. 77. H.] EL MISMO; Disputas, libro 17111.—El fideicomiso, que se deja 4 cargo del le-

78.

[80.

V. 77. II.]

IDEM

t.ionum.—Fideiconirnissurn, quod a legatario relinquitur, ¡la demum ab eo debetur, si ad legatarimin legatum pervenerit.

79. [81. V. 78. H.] IuLwtjs Libro V. ( 1 ) Di-

ge.torum.- Si quis testamento si'o (2) Titio et Seio decem dari iussenit, miliani hace verba redpiunt ambiguitatern, nt den.-, dixisse videatur, qui decem dixit.

80. [82. V.] Ápud IUUANUM libro XXXII. Digestorum MAItCELLUS notat.— 15, qui sola triginta

reliqiierat (3), Titio tniginti legavit, Seio viglnti, Maevio decein; Masurius (4) Sabirms probal, Titium quindecim, Seium decern, Maevium quinque consecuturos, ita tamen, nt ex bis pro rata portionis Falc$diae satisfiat.

81. [83; 17.] IULIANUS libro XXXII. Digesto-

rum.• Si fundum sub conditione legatum heres penclente conditione sub aun conditione xlii legas. set, et post existenlem conditionem, qnae priore testamento proposita (b) fuiset, tune ea conditio, sub qua heres legaverat, extitisset, dominlum a pniore legatario non discedit. § 1.—Si servo conimuni res legata fuisset, potest alter dorninus agnoscere legatum, alter repellene; nam iii hanc cauaam (6) servns communis quasi duo servi sunt. § 2.—cStichum Sempronio do, lego. Si Sempronius Stichum intra annum non manumiserit, candem Stichum Titio do, lego»; quaesitum cgt, quid iuris esset? Respondí, Semproniuni iuterijn totum habiturum et, si qnidem mira annum ulanumisisset, liberum eum effecturum, sin aiitern hoc non fecisset, totum ad Titium pertinere. § 3.—Qui fundum excepto aedifieio legat, appellatione aedificii aut superficiem significat, ant solum quoque, ciii aedificium saperpositum est; si (le sola (7) superficie excepenit, nihilominus iure legati totuS fundus vindicabitur, sed exceptioiie doli mal! posita (8) consequetur heres id, ut gibi habitare in villa liceat; in quo inerit, ut iter quoque et actum in ea habeat. Si vero golum quoque exceptum fuenit, fundus excepta villa vindican debebit, ci servitus ipso jure villae debebitur, non me cts nc si duorum fundorum dominas alteram legaverit ita, ut alteri serviret; sed iuclinandum e.st, testatorem ctiam de solo cogitasse, sine quo aedificium stare non potest.

§ 4.—Si libertus patronum ex septunce heredem scripserit, abs ex ceteris, ci ¡la legaveril: «quisquis mihi fallus ex suprascriptis cum patrono meo 1) XXXII., ¡ial. El mismo tina los fragmentos 80. y 81. con £1 79. (5) Taur s*gtin la escritura original; suo, omít ela la corrección del códice PL., Br. (5) Véanse las notas S. 4.,y 5. de la página 491.

gatario, solamente se debe por este, si el fideicomiso hubiere llegado 4 poder del legatario. 79. [81. V. 78. H.] JULIANO; Digesto, libro 17. —Si alguno hubiere mandado en su testamento que se les diesen diez 4 rricio y 4 Seyo, no admiten duda alguna estas palabras, de modo que parezca que dijo diez para cada uno el que dijo diez.

80. [82.

y.] MARCEL0nota

en el libro XXXII.

que solamente habla dejado treinta, legó treinta 4 Ticio, veinte 4 Sevo, y diez á Mevio; Masurio Sabino prueba, que Ticio habrá de obtener quince, Seyo diez, y Merlo cinco, pero de modo, que de estos se satisfaga 4 prorata de cada porción la Falcidia.

dei Digesto de

JULIANO.—Uno,

81. [83. y.]

JULIANO;

Digesto, libro XXXII,

—Si estando pendiente la condición el heredero bubici-e legado 4 otro bajo otra condición el fundo legado bajo condición, y después de cumplirse la condición, que se hubiese puesto en el primer testamento, entonces se hubiese cumplido la condición bajo la que el heredero lo habla legado, el dominio no Se separa del primer legatúio. • § 1.—Si una cosa hubiese sido legada 4 un esclavo común, puede uno de lo¿; duelios aceptar el legado, y rechazarlo el otro; porque para este caso el esclavo común ea como si fuera dos esclavos. § 2.—«Doy y lego Stico 4 Sempronio. Si Setapronio no hubiere manumitido 4 Stico dentro de un año, doy y lego el mismo SUco 4 Ticio»; se preguntó, ¿qué derecho habría? Respondí, que interinamente todo lo tendría Sempronio, y que, si verdaderamente lo hubiese manumitido dentro de un año, se hania libre, pero que si no hubiese hecho esto, todo le pertenece 4 Ticio. § 3.—El que lega un fundo, exceptuado el edificio, con la denominación de edificio significa ó la superficie, ó también el suelo sobre el que está levantado el edificio; si hubiere hecho la excepción solamente respecto á la superficie, se reivindicará, sin embargo, por derecho de legado todo el fundo pero por la excepción de dolo malo que se haya puesto conseguirá el heredero que le sea licito habitar en la casa (le campo; en lo que estará comprendido, que tenga también paso y conducción para ella. Mas si también se hubiere exceptuado el suelo, deberá ser reivindicado el fundo quedando exceptuada la casa de campo, y de derecho se le deberá servidumbre 4 la casa de campo, no de otra suerte que si el dueño de dos fundos hubiere legado uno, de modo que lo prestase servidumbre al otro; pero nos hemos de inclinar 4 que el testador pen4 también respecto al suelo, sin el que no puede subsistir el edificio. § 4.—Si un liberto hubiere instituido heredero de siete onzas 4 su patrono, y 4 otros de las demás, y hubiere legado así: «sí otro cualquíLea de los un,4) HiL; Msesarius, el Códice n.

(5) ¡inI. Vuly.; praeposita, el Códice Pl. (61 la hae causa, Ha¿. Vuig. (i) 7'aur. al mórgen; sol!, en el temo.

(8) opposita, la Vut.

434



DffIESTO.—LIBRO XXX-. TfTIJLO ITN1OO

heres cnt, (1) servos illum el lilum Titio lego, quos aesti mo singulos vicenis aureis», iutelligendurn Cnt, a coherede patroni duntaxal legatum datttm, et ideo Titium non amplias quindunce () ita servís vindicare posse; adieet.io autem lila; qnos aestirno singulos vicenis aureis, non mutat legati conditionem, si legis Falcidiae rationem habere oporteat, nihilominus cuini verurn pretiurn servorum in aestirnationern deducelur. § 5.—Titio fundum do, lego, si heredi meo decern dederit»; si decem herce Titio debuisset, et ca Titius accepta ej fecisset, funduni vindicare potest. § .—Si Titius, clii Sticlius legatus fuerat, antequam sciret, ad se legatum pertinere, decesserit, et eundem Seio legaverit, el herce Titii legatum non repudiaverit, Stichum Seius vindieabit. § 7—Si paterfarnilias ab iinpubere filio, Titio fundum legaveril, el a substituto eundem eidem Titio, et pupilhis patri henos extiterit, sive vindicaverit Titius legatum, sive repudiavenit, quamvis fihius impubes dec.esserit, a substituto vindicare non potenit; hoc enini, quod rursus a substituto legatur, peninde habendum est, ac si repetita legata essent. Quare et si pare a filio, sub conditione a substituto legatum fucnit, petinde omnia servabuntur, ac si tanluni a filio legatum fuisset; contra autem si a filio sub conditione, a substituto pune Jegatum tucnit, el pupillus peudente coiiditione decesserit, ex substitutione sola legatum valebit.

§ 8.-'--His verbis: «Lucio et Tillo, eorumve cui fundum do, lego, utiliter legatur; et si utique vixerint, utnique, si alter, alter¡ totum debebitur. § 9.—Quum statuliber sub conditione legatus cnt, et pendente couditione legati conditio statutae libertatis defieit, legatum utile lit; nam sicut atatuta libertas tunc penimit (8) legatum, quuna vires accipit, ita legatum quoque non ante penimi potest, quam dies cius cesserit (4). § 10.—A filio impabere legatus el a substituto liben caso iussus, si. quidern pupillus ad pubertatem pervencrit, ab co, cui legatus fucrat, vindicabitur, rnortuo vero pupillo libertas competit. Longo magia hoc servari convenid, si idem servias sub conditiorie ab impubere legatus fucrit, el peudente conditione fihius mIra pubertatem decessenit.

82. [84.

79. H.] IDEM Libro XXXIII. Diga-

tea dichos fuere mi heredero con mi patrono, le lego fi Ticio aquel y aquel esclavos, que estimo en veinte adreos cada UflOD, se habrá de entender, que el legado se dió solamente fi cargo del coheredero del patrono, y que por lo tanto Ticio no pue de reivindicar más de cinco onzas sobre los esclavos; mas aquella adición: que estimo en veinte aúreos cada uno», no altera la condición del legado, si debiera tenerse cuenta de la ley Falcidia, porque, esto no obstante, se comprenderla en la estimación el verdadero valor de los esclavos. § 5. - Doy y lego fi Ticio un fundo, si él le diere diez fi mi heredero»; si el heredero Le hubiese debido los diez fi Ticio, y Ticio se los hubiese dado por recibidos, puede reivindicar el fundo. § 6.—Si Pido, ti. quien le habla sido legado Stico, hubiere fallecido antes que supiese que le pertenecla el legado, y hubiere legado el mismo Stico fi Seyo, y el heredero de Ticio no hubiere repudiado el legado, Seyo reivindicará á Stiro. § 7.—Si un padre de familia le hubire legado un fundo fi Ticio fi cargo de un hijo impúbero, y el mismo fundo al mismo Ticio fi cargo del substituto, y el pupilo hubiere quedado heredero del padre, ora haya reivindicado Ticio al legado, ora lo haya repudiado, no podrá reivindicarlo del substituto, aunque haya fallecido el hijo impúbero; porque lo que se lega de nuevo fi cargo del substituto, ha de set considerado lo mismo que sise hubiesen repetido los legados. Por lo cual, también sise hubiere hecho el legado puramente fi cargo del hijo, y bajo condición fi cargo del substituto, toda se observará, lo mismo que si el legado hubiese sido hecho solamente fi cargo del hijo; mas, por el contrario» si el Ieado se hubiere hecho bajo condición A cargo del hijo,y puramente fi cargo del substituto, y el pupib hubiere fallecido estando pendiente la condición, será válido el legado en virtud de la sola substitución. § 8.—Con estas palabras: doy y lego el fundo fi Lucio y fi Ticio, ó fi cualquiera de ellos», se lega útilmente; y si ambos hubieren vivido, se les deberá fi ambos, y si uno, fi este todo. § 9.—Cuando el instituido libre bajo condición en el testamento fud legado bajo condición, y pendiente la condición del legado falta la condición de la libertad concedida, el legado se hace útil; porque as! como la libertad concedida extingue el legado, entonces cuando adquiere validez, as¡ tampoco se puede extinguir el legado antes que haya corrido el término de la misma. § 10.—El esclavo que fué legado fi cargo de un hijo impúbero, y que fi cargo del substituto se mandó que fuese libre, si verdaderamente hubiere llegado el pupilo fi la pubertad, será reivindicado por aquel fi quien habla sido legado, pero, muerto el pupilo, compete la libertad. Con mucha más razón convendrá que se observe esto, si el mismo es clavo hubiere sido legado bajo condición fi cargo del impúbero, y pendiente la condición hubiere fallecido el,hijo dentro de la pubertad.

lacta fuenit, die cedente obhigatio legati extinguitun, sed ita, si co modo fuerit cina, quo avelli non

82. [84. TI. 79 H.] EL MlslfO; Digesto, Libro XXXIII.—No si de cualquier modo se hubiere hecho del legatario la cosa, se extingue, corriendo el término, la obligación del legado, sino de esta suer-

(1) ab so, inaerio Ifal. (2) H&. Vu&q.; quiiicnncem, el códice ¡'1. 5) ¡IaL; perernit, el códice Fi, según resiembre. (4) Según corrección del códice FI., Br.; cesserit elus, Taur. según la escritura originaL

modo, la escritura original, Sr.

V.

.s-torum. —Non quocunque (5) modo si legatanii res

(5)Taur. aeg»in corrección del códice El .; 11am quoque

DIGESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO

possit. Ponamus, rem, quae mihi pure legata sit, accipero me per tiaditionem die legati cedente ab eo herede, a qno eadem sub conditione alii legata ftterit; nempe agam ex testamento, quia is status est eius, ut existente conditione discesurniu sit a me dominium; nam et si ex stipulatione inihi Stichus debeatur, et is, qtmm sub coiidit.ione alii legatus esset, factus fuerit meus ex causa lucrativa, nihilominus existente conditione ex stipulatu agere pelero.

§ 1.—Si ex bonis eius, qui Reipublicae causa aberat, rem usa acquisierim, et ea, antequam evineeretur, mihi legata sil, deinde postea evincatur, recte ex testamento petam, earn mihi dan oportere. § 2.---Fundus mihi legatus ccl, proprietatem cinc fundi redemi detracto usufructu, postea veaditor capite niinutus cst, et usasfructus ad me pertinere coepit; si ex testamento e.gero, mdcx tanti litem aestimare debebit, quantum mihi aberit. § 3.--Marcellus: idem cnt, et si partem iederncro, el (1) pare mihi 1egata est, ant donata, partem eriim duntaxat petere debebo. § 4.—lulianas: quodsi legatum mihi est, .'quod ex Pamphila natum enit», ego Pampbilain mercatus sum, et ea apud me peperit, non possum videii partum ex causa lucrativa habere, quia matrem eius mercatus dm; argumentuin rei est, quod evicto co actio ex emto competit. § 5.—Qui Caium el Luciam einsclern pecuniae reos habebat, si ita Iegaverit: quod mihi, Caius debet, id herce meus Sempronio damnas esto dare; quod inihi Lucius debet, id heres mene Maevio damnas esto dare», eam conditionern heredis sai constitait, ul is neeesse habeat alter¡ actiones suas, alter¡ litis aestimationem praestare. Si lamen vivus testator Calo acceptum fecit, necesse est, itt Sempronli et Maevii legalum mutile sil. § 6.--Qaum mihi Stichus, aul Pamphilus legati fuissent duorum testamentis, el Stichum ex altero testamento cosisecutus fuissem, ex altero Pamphilum petere possum, quia et si uno testamento Stichus, aut Pamphilus legati fulssent, et Stichus ex causa lucrativa meus factus fuiesel, nihilominus Pamphiluxn petere possem. 88. L85. Y. 80. H.j MARCELLUS libro XIII. Diesorurn. —Titius Stichi partern tibi le.gavit, eiusdem Stichi partem. Seius tibi legavit; ex utniusque testamento consequeris. 84. [86. V.

81.

II.] IULIANtS libro XXXIII.

Diyestorum.—Huiusmodi legatum: «si Titius hered¡ meo caverit, centura Maevio se daturum, et heres mene Titio eeutum dato,» utile legatum ccl; quemadmodum quod alicui legatuin, itt (2) ex causa fideicommiesi restituatur.

(1) HsL; et, onsela el códice FI.



495

te, si se hubiere hecho de él de modo, que no se le pueda quitar. Supongamos que la cosa., que se me haya legado puramente, la recibo yo por entrega, corriendo el término del legado, del heredero á cuyo cargo hubiere sido legada la misma cosa bajo condición A otro; yo, A la verdad, ejercitaré la acción del testamento, porque su esliulo es tal, que, cumpliéndose la condición, se habrá de separar de mi el dominio; porque también si en virtud de estipulación inc fuese dehirlo Stieo, y ésto, habiendo sido legado A otro bajo condición, hubiere sido hecho mío por causa lucrativa, podré, sin embargo, cumpliéndose la condición, ejercitar la acción de lo estipulado. § 1.—Si por el uso hubiere yo adquirido una cosa de los bienes del que estaba ausente. por causa de la Re-pública, y me hubiera sido legada antes que de ella se hiciese la evicción, y después se hiciera su evicción, con sazón pediré en virtud del testamento que se me haya de dar. § 2. —Se me legó un fundo, compró la propiedad de este fundo deducido el usufruto, y después el vendededor fué disminuido de cabeza, y eomen»ó A pertenecerme el usufruto; si yo ejercitare la acción del testamento, el juez deberá estimar el litigio cii tanto cuanto me faltare, § 3.—Dice Marcelo: lo mismo será, también si yo hubiere comprado una parle, y se me legó ó donó la otra parte, porque deberé pedir solamente una parte. §4.—Y dice Juliano: pero si se me legó «le que hubiere nacido de Pánfila», y yo compré A Pánfila, y ésta parió en mi poder, no se puede considerar que yo tenga el parto por causa lucrativa, porque compré A su madre; y es prueba de esto, que, habiéndose hecho evicción del mismo, compete la acción ele compra. § 5.—Si el que tenla obligados por la misma cantidad A Cayo y A Lucio hubiere hecho un legaen esta forma: «esté condenado mi heredero A darle á Sompronio lo que Cayo me debe; y esté condenado mi heredero A darle A Meno lo que Lucio me debe», estableció para su heredero esta condición, que tenga él necesidad de cedes-le nI uno sus acciones, y al otro la estimación del litigio. Pero si viviendo el testador cTió por pagado A Cayo, es necesario que sea inútil el legado de Sempronio y de Merlo. § 6.—Cuando en los testamentos de dos me hubiesen sido legados Stico ó Pánfilo, y yo hubiese obtenido A Stico en virtud de un testamento, puedo pedir por el otro A Pánfilo, porque también si cii un solo testamento hubiesen sido legados Stico 6 Pánfilo, y Stico hubiese sido hecho mio en virtud de causa lucrativa, esto no obstante podría yo pedir A Pánfilo. 88. [8. V.

80. H.]

MARCELO;

Digesto, Libro

81. H.] JULIANO;

Digesto, Libro

XIII.—Ticio te legó una parte de Stiee, y Seyo te legó la otra parte del mismo Stico; adquirirás en virtud del testamento de ambos.

84. [86. V.

XXXIII.—Un legado deesta naturaleza: «si Ticio le hubiere dado caución A mi heredero, de que él le dará ciento 4 Merlo, déle también mi heredero ciento A Ticio», es útil el legado; A la manera que lo que se le legó á uno, para que sea restituido por causa de fideicomiso. . (2) Ui.; nt, oraseia «1 códice Fi

496



DIGE5TO.—LIBRO

§ 1. .—E&lem ratione hoc quoqiLe legatum utile sit: «si Titius heredi meo caverit,se in municipio ex centuni aureis opus facturum, tum ej centiim aureos heres meus dare damnas esto». § 2. —Sí Sempronius Titiurn heredem instituerit, et ab co post bienniuni fundum dan iu.ssenit Maevio, Titius deinde ab herede sito eundem fisuduin Naevio praeseuti die legaverit, et Maevius pretium fundi ab herede Titii acceperit, si ex testameato Sernpronii fundum petere velit, exceptione repetí¡ poterit, si pretio fiindi contentas non cnt. § 3.—Si cuí horno legatus fuissct, et per legatarhun stetisset, quominus Stichum, quum benes tradere volebat, acciperet, rnortuo Sticho exceptio doli mal¡ heredi proderit. § 4.—Aedes, quibus heredis aedos serviebant, legatao sunt traditae legatario non imposita servitute; dlxi, poese legat,arium ex testamento agere, quia non pienum legatum accepisset; flRrn et C1LUI, qui debilitaturn ab herede servurn acceperit, recto ex testamento agere. § 5.— Qui servum testamento sibi legatuni, ignorans eum sibi legatum, ab herede emit, si cognito legato ex testamento egenit, et servum aceepenit, actione ex vendito absolvi debet, quia hoe mdiciarn fldei bonae est, et cont[net in se do¡¡ mal¡ exceptionem. Quodsi pretio soluto ex testamento age.rc itistitucrit, homhicni consequi debebit, actionc ex cmto pretiuin recuperabit, qaemadmodurn recuperaret, si horno evictus fuisset. Quodsi iudicio ex ernto actum fuerit, et tunc actor comperent, legatum sibi horninem eme, et agat ex testamento, non aliter absolvi heredem oportebit, quam si pretium restitucrit, et hominem actoris fecerit.

§ 6.—Quurn pater pro filia cita dotis nomine ecutum promisisset, deinde eidem ceutum eadem legasset, doli mali exceptione heres tutus cnt, si et gener ex proniiSsione, et paella ex testamento agere instituerit; convenire cnim inter cos oportet, nt alterutra actione contenti sint. § 7.—Si ita cuí legatum esset: «si tabulas chirographi me¡ heredi meo reddidenit, heres meus ci decem dato», huiusmodi conditio harte vim habet, si heredem meum debito liberaverit. Quare et si tahulae exstabunt, non intelligetur cotiditioni satisfecisce creditor, nisi accepturn heredi fecenit; et si tabulae in rerum natura non fuerint, existinmabitur implesse conditioneni, si heredem liberaverit. Nec ad rem pertinebit, 1am tune, quum testamentum fiebat, tabulac intercide-nint, un postea, vel mortuo testatore. § 8.—Si Titio et Maevio ¡egatus iuenit Stichus, qui Titii erat, debebitur pars Stichi Maevio, nam Titius, quarnvis ad legatuni non admittatur) partem faciet. § 9.—Stic1urni, aut Parnphllum, utrum heres neus volet, Titio dato.; si dixerit herce, Stichum velle dare Sticho mortuo hiberabitur; quum au-

xxx:

TIIIJLO

Úuro

§ 1.—Por la misma razón también es útil este legado: «si Ticio le hubiere dado caución 4 mi heredero, de que él liará en el municipio una obra de cien áureos, en este caso esté condenado mi heredero 4 darle cien áureos». § 2.—Si Semproiiio hubiere instituido heredero 4 Ticio, y mandado que por éste se le dé un fundo 4 Mevio después de dos anos, y luego Tieio le hubiere legado de presente 4 Mevio el mismo fundo 4 cargo de su heredero, y Mevio hubiere recibido del heredero de Ticio el precio del fundo, si quisiera pedir el fundo en virtud del testamento de Sempronio, podrá ser repelido con excepción, si no se hubiere contentado con el precio del fundo. § 3. —Si 4 alguien se lo hubiese legado un esclavo, y en el legatario hubiese consistido que no recibiese A Stico cuando el heredero quer í a` entregarlo, muerto Stico, lo aprovechará al heredero la excepción de dolo malo. § 4.—Unas casas legadas, 4 las cuales prestaban servidumbre las casas del heredero, le fueron entregadas al legatario no habiéndoseles impuesto servidumbre; dije, que podía el legatario ejercitar la acción del tesfameuto, porque no habla recibido Integro el legado; porque también el que hubiere recibido un esclavo debilitado por el heredero, con razón ejercitará la acción del testamento. § 5.—El que compró del heredero un esclavo que le habla sido legado en testamento, ignorando que le hubiera sido legado, si, habiendo tenido conocimiento del legado, ejercitare la acción del testamento, y recibiere el esclavo, debe ser absuelto de la acción de venta, porque este juicio es de bitena fé, y contiene en si la excepción de dolo malo. Pero si pagado el precio hubiere, determinado ejercitar la acción del testawento, deberá obtener el esclavo) y por la acción de compra recuperará el precio, as¡ como lo recuperaría si se hubiese hecho evicción del esclavo. Pero si se hubiere ejercitado la acción de compra, y entonces hubiere sabido ci actor que se le liahia legado el esclavo, y ejercitara la acción del testamento, no deberá ser absuelto ci heredero de otra suerte, SinO si hubiere restituido el precio, y hubiere hecho del actor el esclavo. § 6.—Cuando el padre hubiese prometido por su hija cielito por razón de dote, y después le hubiese legado los mismos ciento, el heredero estará seguro con la excepción de dolo malo, si el yerno hubiere determinado ejercitar la acción nacida de la promesa, y la joven la del testamento; porque se debe convenir entre ellos, que se contenten con una ü otra acción. § 7.—Si A alguno se le hubiese legado de este modo: «si le hubiere devuelto 4 mi heredero las tablas de mi qitirógrafo, déle diez mi lieredio», esta condición tiene esta eficacia, si hubiere librado de la deuda árni heredero. Por lo cual, también si existieren las tablas, no se entenderá que el acreedor cumplió la condición, si no hubiere dado por quito al heredero; y si no existieren las tablas, se estimará que cumplió la condición, si liberé al heredero. Y no importará al caso que hayan perecido las tablas entonces cuando se hacia el testamento, ó después, ó muerto el testador. § 8.—Si 4 Ticio y 4 Mevio hubiere sido legado Stico, que era de Ticio, se le deberá 5 Mevio una parte de Stico, porque Ticio, aunque no sea admitido allegado, formará parte. § 9.—«Déle 4 Ticio ó A Stico 6 4 Pánfilo, al que de loe dos quiera mi heredero.; si el heredero hubiere dicho, que 61 quena dar A Stieo, muerto Sti-

DIGESTO.—LIBRO

tem semel dixerit herce, utrum daro velit, mutare sententiam non poterit. § 10.—Legatum est ita; «f'undum Cornelianum et mancipia, quae in eo fundo, quum moriar, mea erunt, heres mene Titie dato ancilla, quae la eo fundo cese coiisueverat, mortis tempore, quum in fuga esset, enixa est; quaero, an ve] ipsa, vel partus cias legato cedat.Respondí: ancilla, quamvis in fuga sit, legata videtur, et hect fugitiva erat, perindo habetur, tic si in co fundo fuleset moriente patrefarnilias; hule consequens est, ut partus queque matrcm sequatur, et perinde legato cedat, ac si in fundo editas fuisset. § 11.—Si - Titio Stichus ant Pamphilus, utrurn corurn mailet (i), legatus est, delude Pamphulum testator Titio donavit, Stichus ja obligatione remanet, § 12.—Quibus ita legatum tuerit: KTitio et Macvio singues servos do, lego», constat, eos non coneursuros ja eundem servum sicuti non concurrunt, quum ¡La legatur: Tikium servum do, lego; Maevio alterun servum do, lego». § 13.—Si le, cui legatum fuerat, antequam constitueret, qua actione uti vellet, decessit duobus heredibus relictis, legatum accipere simul venientes, nisi consenserint, non possunt. Quare qnarndiu alter rem vindicare vult; alter in personam age.re non potest, sed si consenserint, rem communiter habebunt; consentire autern vel sua sponte debent, ve! iudic.e imminente,

85. f87. V. 82.

ILI PAULUS

libro XI. ad Plau-

tium.—Duobu.s coniunctim fundus erat legatus, alter ex his partis aestiinationem por actionem personalem abstulit, alter, si fundum totum vindicare veli!, exceptione doli pro parte d.Imidia repellitur, quia defunctus semel ad cos legatum pervenire voluit.

86. 188. V. 83. H.J JULiANIJS libro XXXIV. Digestorum.—Si tibi horno, quem pignori dederas,

legatus ab alío fucrit, actionem ex testamento hahebis adversus heredem, ut pigmis luatur.

§ 1.—Si testamento Stichus ab uno herede legatus fuerit Maevlo, et eidem codicillis idem Stichus ab omnibus heredibus, et antequam codidihi aperirentur, Maevius litis aestimationem consecutus fuerit, ipso jure víndicarl ex codicillis non potest, quia testator sernel legatum ad eum pervenire voluit. § 2.—Quum servas legatur, et ipeine servi status, et omnium, quae personam eius attingunt, ja suspenso est; nam si legatarius repulerit a se legatum, uunquam eius fuisse videbitur, si non ropalenit, ex die aditae hereditatis eme intelhigetur. Secundum bane regulam et de jure eorurn, quae per traditionern servus aeeeperit, ant stipulatus fuerit, deque his, quac legata el ve! donata fue-

(1) .74 Vu!g..j malet, el códice FI. Toxo 11-63

1XX TiTULO ÚNICO

497.

co, se librará de la obligación; mas cu%do una vez hubiere dicho el heredero, á cuál ch0 los do quena dar, no podrá cambiar de parecer. § 10.—Se legó as¡: «déle, mi heredero á Ticio el fundo Corneliano, y los esclavos que en este fundo hubiere míos cuando yo flhlJera»; una esclava, que habla acostumbrado á estar en este fuacho, dió A luz al tiempo de la muerte, hallándose Íhgjliva• pregunto, si cederá al legado ella misma, 6 el parto de ella. Respondí: aunque está fugitiva, Se considera legada la esclava, y aun cuando estaba fugitiva, es considerada lo mismo que si hubiese estado en el fundo al morir el padre de familia; á esto es consiguiente, que también el parto siga á la madre, y que ceda allegado lo mismo que si hubiese sido dado á luz en el fundo. § 11.—Si á Ticio se le legó Stieo ó Pánfilo, el que de los dos prefiriese, y después el testador le hizo á Ticio donación de Pánfilo, Stico queda sujeto Ii la obligación. § 12.—Es sabido, que aquellos á quienes se les hubiere legado as!: «doy y lego á Ticio y i Mevio un esclavo á cada uno', no han de concurrir respecto al mismo esclavo, como no concurren, cuando se lega as!: «doy y lego un esclavo á Ticio; doy y lego otro esclavo á Mevio». § 13.—Si aquel á quien se le habla hecho un legado falleció, habiendo dejado dos herederos, antes quedeterminase de qué acción quena usar, los sucesores no pueden recibir simultáneamente el legado, si no lo consintieren. Por lo cual, mientras unó quiere reivindicar la cosa, el otro no puede ejercitar la acción personal, pero, si se hubieren convenido, tendrán en común la cosa; mas deben convenirse ó por su espontánea voluntad, 6 apremiándolos el juez.

85. [87. V. 82. H.] PAULO; Comentarios á Plaucio, libro XI.—Un fundo habla sido legado

conjuntamente á dos, y uno de ellos tomó por la acción personal la estimación de su parte, y el otro, si quisiera reivindicar todo el fundo, es repelido en cuanto ála mitad con la excepción de dolo, porque el difunto quiso que el. legado fuese á poder de ellos una vez.

86. [88. V. 83. fi.] JULIANO; Digesto, Libro XXXIV. —Si por otro se te hubiere legado el escla-

vo que hablas dado en prenda, tendrás contra el heredero la acción del testamento, para que se desempeñe la prenda. § 1.—Si en el testamento hubiere sido legado Stico á Mevio, á cargo de un solo heredero, y al mismo le hubiere sido legado en codicilos el mismo Stico á cargo de todos los herederos, y antes que se abriesen los codicilos hubiere obtenido Mevio la estimación del litigio, no puede de derecho ser reivindicado en virtud de los codicilos, porque el testador quiso que una vez fuera el legado A poder de aquel. § 2—Cuando se lega un esclavo, queda en suspenso eh estado asi, del mismo esclavo, como de todo lo que atañe A su persona; porque si el legatario hubiere repelido de si el legado, se considerará que nunca fué de él, y si no lo hubiere repelido, se entenderá que ftié de él desde el dia en que fuá adida la herencia. Según esta regla, se determinará as! sobre el derecho de las cosas que el esclavo

498



DIGESTO.--L!BRO

xxx: TITULO ÚNICO

§ 4.-Valet legatum, si superficies legata sit ei, cuita in solo faerit, Iicet is dominus soli sit; nam consequetur, itt hac servitute liberetur, el superficiem luerifaciat.

hubiere recibido por entrega, ó hubiere estipulado, como sobre las que se le legaron ó donaron, de suerte, que se considere que el esclavo administró cada una de estas cosas, ó del heredero, ó del legatario. § 3. -Si fi cargo de todos los herederos hubiera sido legado un fundo, que fuese de un solo heredero, fi la verdad, este de quien fuese el fundo no entregará más que su parte, yios demás estarán obligados por- las restantes parles. § 4. -Es válido el legado, si se hubiera legado la superficie fi aquel en cuyo suelo estuviere, aunque este sea el dueño del suelo; porque conseguirá que quede libre de estaservidurnbre, y gane la superficie.

87. [89. V. 84. H.] PxPINrA!iS libro XVIII. Quaestionun. -Filio pate!, que.rn in potestate re-

87. [89. V. 84. H.] PAPINIANO; Cuestiones, libro XVIII.-Un padre le dejó también un legado al hi-

runt, statuetur, itt vel heredis vel legatarli servus

singula gessisse existirnetar.

§ 3.-Si fundas ab omnibus heredibus legatus sit, qui unius heredia esset, is quidem, citius fundna esset, non amplius, quam partera suatn praestabit, ecteri in reliquas parles tenebuntur.

tinuit, heredi pro parte instituto legatum quoque reliquil (1); durissirna sententia est existiniantium, denegandam ci legati petitionem, si patria abatinuerit hereditate; non enira impuguatur iudiciurn ab co, qui iustis rationibus noluil (2) negotiis hereditariis implican.

jo instituido heredero de parte, que retuvo en su potestad; es muy duro el parecer de los que juzgan que se le ha de denegar la petición del legado, si se hubiere abstenido de la herencia de su padre; porque no se impugna la última voluntad por quien por justas razones no quiso inmiscuirse en los negocios de la herencia.

88. [90. V. 85. ¡1.] MAECLANUS libro VI. Instituionum,-Sed si non alias voluit pater habere

88. [90. V. 85. II.] MARCIANO; Instituta, libro VI.-Pero si el padre no quiso que él tuviera el le-

eum legatum, nisi hereditatem retineat, tune noque adversus coheredera dandam el legati (3) petitioucm secundurn Aristonis sententiam constat, quum ipsi filio non videretur esse solvendo hereditas; et hoc ita est, hect non conditionaliter cxpressisset (4), intellexisse. tamen manifestissime approbetur;

gado de otro modo, sino si retuviera la herencia, es sabido, que en cate caso no se le ha de dar ni aun contra el coheredero la petición del legado conforme al parecer de Aristón, puesto que al mismo hijo no le pn.recerf a que era solvente la herencia; y esto es as¡, aunque no lo hubiese expresado condicionalmente, pero si se probara clarisimamente que as¡ lo entendió;

89. [91. V. 88. H.] IULIANUS libro XXXVI. (5) .Digestorvm. - nam nec emancipatus hereditate omissa legal ura ab herede petere prohibetur; Prae-

89. [91. V. 86. H.] JULIANO; Digesto, libro XXXVI. -porque ni aun al emancipado se le

tor enim permittendo bis, qui in potestate faenint, abstinere se hereditate paterna, manifestum £acit, tus se ja persona eorurn tribuere, quod futurura esset, si liberunt arbitrium adeundae hereditatis habuissent.

prohibe pedirle al heredero el legado, habiendo prescindido de la herencia; porque el Pretor, permitiéndoles abstenerse de la herencia paterna fi los que hubieren estado bajo potestad, hace evidente, que él concede fi la persona de los mismos el derecho que habnia habido, si hubiesen tenido el libre arbitrio de adir la herencia.

90. [92. V. 87. IL] PA1'INIANUS libro XVIII. Quaestjonum.-Quid ergo, si ita legaverit: choc

90. [92. V. 87. E] PAPINIANO; Cuestiones,¿¡bro XVIIL-,Luego, qué se dina, si hubiere lega-

amplius filio meo-? Non dubis (6) voluntatis quidem quaestio cnt; sed non absimilis cal prioris casus circa fui providentiaui, nisi evideus voluntas contraria patria probetur. § 1.-Plane si pluribus fihiis institutis, (7) rallono legatorum actio denegabitur ei, qui non agnoverit hereditatem.

do de este modo: «esto además fi mi hijo-? Indudablemente habrá cuestión sobre la voluntad; pero no es este caso desemejante del anterior en cuanto fi la resolución del hijo, fi no ser que se pruebe la contraria voluntad del padre. § 1.-Pero si esto sucediere habiendo instituido fi muchos hijos, se le denegará la acción p01' razón de legados al que no hubiere aceptado la herencia.

91. [93. V. 88. H.J IuLixNus libro XXXVI. Digestorurn.-Quaesitum est, si fihiusfamillas, qui

91. [93. V. 88. II.] 3ULEANO; Digesto, libro XXXVL-So preguntó, si habiendo sido instituido

fihium habebat, heres institutus fuisset, quuni esset uterque in potestate aliena, an ab co, filio cias legar¡ possit. Respondi: quum possit a filio patri legari, consequens cal, itt ve¡ fratri ipsias, vel filio, ve¡ etiam servo patria sui legetur. § L-Praescnti quidem die dala liber late servo (1) HaL. Vslg.; rslinquil, el códice Vi. según costumbre(2) voluit, Hal, (3) ad legata. por legati, 11o2. (4) Taur. según la escritura original; expresslt, corrección del códice Fi., Br.

heredero un hijo de familia, que tenia un hijo, eslaudo ambos bajo ajena potestad, se le podría hacer fi cargo de él un legado fi su hijo. Respondi: puesto que se le puede hacer al padre ira legado fi cargo de su hijo, es consiguiente, que se legue ó al hermano del mismo, ó al hijo, 6 aun también fi un esclavo de su padre. § 1.-Habiéndose dado ciertamente de presente (3) XXXII, HaZ. (5) dubiae, Hcil. Vulg.

(7) leter eos verbis legatorum boira diviserit, voluntatis, iaeerto.. ffaL

DIGESTO.—LIBRO

legad ve! puro, vel sub conditione poterit, quum vero libertas sub condtione data fuerit, alias utiliter, alias iniitiliter pura legabitur. Nasa si ea conditio libertatis fuerit, ut patrefamilias statim mortuo possit ante aclitarn hereditatem existere conditio, veluti: cStichus, si decem Titio dederit», vel: (1) «eapitolium asceiiderit, liber esto», utile legatum est; huiusmodi autem conditiones: 'si heredi decem dederit; si post aditam hereditatem capitolium ascenderit» (2), mutile legatum efficient. Necessario autem ex assc herede seripto etiam hae conditiones, quae ante aditam bereditatesa iuipleri possunt, mutile legatum efficient.

§ 2.—Dnobus heredibus institutis alteriStiehusa Legaverat, et eidcm Sticho decem-, quam Stichus vivo testa.tore ad Iibertatem pervenisset, totum legatum ej debebitur; nam in solidum constitisse eausam legati in chis persona, hoc quoque argumento est, quod, si heres, cui legatiis fueral, hereditatem llOn adiisset, solidum ab altero herede consequi possit. § 3.—Servo le-ato legatum datum est; si alienatus a testatore fuisset,legatnrn ad emtorem pertinebit. § 4.—Quum servus Titio, et eidem servo aliq cid legatur, fideieommitti (3) potest, ut ant servunl lieui restituat, vel ea, quae servo legata sunt; hoc amplius etiam ipsi servo, quum liber erit, tideicommissum a Titio dari potest. § 5.—Si quia Stichum legaverit, et eundem alienaverit vel manurniserit, deinde codicillis eidem legatum dederit, legatam vel manumiaso, vel cmtori debebitur. § 6.—Si mihi servus a te herede legatus fuerit, et eidern servo aliquis legaverit, et vivo eo, qui mihi servum legaverat (4), dios legati servo dati cesserit, eonfestim id legatuni hereditati acqiiiritur; et ideo, quamvis postea montar (5) is, qui servum mihi legaverat, ad me id, quod servo legatum est, non pertinebit. § 7.—Quum horno ex testamento petitas est, causa eius temporis, quo lis contestabatur, repraesentari debet actor¡, et sient partus ancillarum, sicut fru.ctus fundorum interim percepti in hoc iiidicium deducuntur, ita quod servo legatorum vel hereditatis nomine interim obvenos-it, praestandum est petitoni.

92. 194. V. 89. II.] TULIANUS libro XXXIX. Digestorurn.—Si fundum per fideicommissum reli

cturn anua ex heredibus excusso pretio secundum reditum ema fundi mercatus sit propter aes alíenum hereditarium, praesente et assignante eo, Ciii lldeicomrnissum debebatur, placet, non fundun, sed pretium ema restitui de'oere (6). Marcellus notat: si fundum restituere malit heres, audiendum existimo. § 1.—{95.] (7) lulianus: si Titio pecunia legata (1) Taur. #egin la «altura original; in, insenia la corneeCión del códice Fi., Br. Véase el fr. iOS. 9 3. de este 111,410, y 103 fr. 1. y S. D. XXXI, .

(2) liuiugmodj aute,n condjjioi,es post aditm hereditatem mutile legatam efllcient, Ha¡., onsitiendo si heredi —aceuderit.

xxx:

TITULO ÚNICO



499

la libertad A un esclavo, se le podrá legar ó puramente, ó bajo condición, pero cuando la libertad hubiere sido dada bajo condición, unas veces se legará puramente con utilidad, y otras inútilmente. Porque si la condición (le la libertad hubiere sido esta, que inmediatamente después de muerto.eI padre de familia se pueda cumplir la condición antes de adida la herencia, por ejemplo: «sea libre Stico, si le hubiere dado diez Ticio», ó «si hubiere subido al capitolio», es útil el legado; mas las condiciones de esta naturaleza: «si le hubiere dado diez al heredero; si después de adida la herencia subiere al capitolio», harán inútil el legado. Mas instituido un heredero necesario de toda la herencia, también estas condiciones, que se pueden cumplir antes de adida la herencia, harán inútil el legado. § .—Instituidos dos herederos, A uno le habla legado A Stico, y diez al mismo Stieo; habiendo llegado Stico á la Libertad en vida del testador, se le deberá todo el legado; porque la causa del legado se consolidó por completo en su persona, y de ello es prueba también, que si el heredero, ft quien le habla sido legado, no hubiese adido la herencia, podría conseguir del otro heredero la totalidad. § 3.—Se le dió un legado A un esclavo legado; si hubiese sido enajenado por el testador, el legado pertenecerá al comprador. § 4.—Cuando h Ticio se le lega un esclavo, y al mismo esclavo alguna cosa, se le puede encomendar en fideicomiso, que restituya A alguien ó el esclavo, ó las cosas, que se le legaron al esclavo; ademá9 de esto, se puede dar á cargo de Ticio un fideicomiso también para el mismo esclavo, cuando fuere libre. § 5.—Si alguno hubiere legado A Stico, y al mismo lo hubiere enajenado ó manumitido, y después le hubiere dado al mismo un legado en codicilos, se deberá el legado ó al manumitido, 6 al comprador. § 6.—Si á tu cargo, siendo tú heredero, me hubiere sido legado un esclavo, y alguien le hiciere un legado al mismo esclavo, y, viviendo el que me habla legado el esclavo, corriere el término del legado dado al esclavo, inmediatamente se adquiere este legado para la herencia; y por lo tanto, aunque muera después el que me habla legado el esclavo, te me pertenecerá lo que se legó al esclavo. § 7,—Cuando se ha pedido un esclavo en virtud de un testamento, se le debe dar por anticipado al actor la causa de aquel tiempo en que se contestaba la demanda, y asi como se comprenden en este juicio los partos de las esclavas, y los frutos de los fundos percibidos entretanto, así se le ha de dar al demandante lo que entretanto le correspondiere al esclavo A titulo de legados 6 de herencia.

92. [94. V. 89. H.J

JULIANO;

Digesto, libro

XXXIX.—Si uno de los herederos compró por causa de deudas de Ja herencia sin fundo dejado por fideicomiso, habiendo pagado el precio conforme A la renta de este fundo, estando presente y asintiendo aquel á quien se debla el fideicomiso, se determina, que no se debe restituir el fundo, sino su precio. Marcelo observa: si el heredero prefiriese restituir el fundo, opino que ha de ser oído. § 1. [95.1—Dice Juliano: si A Ticio le hubiere (3) Ildei Titii committl, la Vulg. (4 Taur.; lcgaveri, el códice ?l., Br. s) moriatur, Hal. Vulg. (6) Ha?. Vuly.; debed «1 códice Fi. (7) Según las ediciones vulgares.

500



DIGESTO.-LIBRO 1:U:

rFrlto UNJOO

fuerit, et cius fidei eommissum, ut alienum servum manumitteret, nec dominus eum vendere velit, nihiloutinus legatum capiet, quia per eum non stat) quorninus fideicommissum praestet; nam et si morIuus fuisset servus, a le.gato non surnmoveretur. § 2.- Sicuti conceditur unicuique ab co, ad quem legitima elus hereditas, vol bonorum poseessio perventura est, íldeieommissum date, ita et ab co, ad quem impuberis ful legitima hereditas ve! bonorum possessio perveutura est, fideicomrnis.sa recto dabuntur;

sido legada una cantidad, y se hubiera encomendado it su fidelidad, que manumitiese un esclavo ajeno, y su dueño no quisiera venderlo, adquirirá, no obstante, el legado, porque en él no consiste, que no cumpla el fideicomiso; porque aun si el esclavo hubiese muerto, no seria excluido del legado. § 2-Asi corno se le concede it cada cual dar un fideicomiso it cargo de aquel it quien ha de ir su herencia legitima, 6 la posesión de los bienes, as¡ también se darán perfectamente fideicomisos it cargo de aquel it quien ha de ir la herencia legitima de un hijo impúbero, ó la posesión de los bienes; -

98. [96. V. 90. fi.] ULPIANIJS libro 1. Fidcicommiss orum. - quod fldeicommissum hactenus,

quatenus imp ubes deeedat, valebit; ceterum 8i pubes factus decesserit, evaneselt fideieommissuin.

93. [98. V. 90. fi.] ULPIANO; Fideicomisos, libro 1.-cuyo fideicomiso será válido en tanto cuanto fallezca impúbero; pero si hubiere fallecido hechó púbero, se extingue el fideicomiso.

94. [97. Y. 91. fi.] IULIANU8 libro XXXIX. Diqestorum.-Plane si fihium impuberern exhere-

94. [97. V. 91. H.] JULIANO; Digesto, Libro XXXIX. -Pero si hubiere desheredado it un hijo

daverit, fideieommissum legitimus herce praestare cogendus non cnt, nisi idem et patri heres fuerit.

§ 1.-Qui iogatus erat, hereditatem, ex qua servus eius heres institutus erat, restituere, (quuin) al!! servum vendidisset, quaesituni est, an hereditatem restituere cogeudus est Ls, ad quem hereditas ex emtione serví heredis scripti pervcnerit? Dixi, compellendum eme ad fidcicommissun restituendum eum, qni servum suum heredem scriptum vendidit, quam pretium hereditatis, quam restituere rogatus est, habeat. le autem, ad quem hereditas ex emtione serví heredis scripti pervenerit, ex causa cogendus erit fideicommissurn praestare, id ccl, si dominus servi heredis seripti solvendo non cnt. § 2.-Si cui Stichus, ant Dama legatus esset electione legatario data, et fidei cine comrnissum esset, ut Stichum alter¡ praestaret, si Damarn vindicare malticnit, nihilominus Stichum ex causa fideicommissi praestare debebil. Sive enim pluris est Dama, compellendus est Stichuru redimene, sive minoris, aeque Stichum iusie date cogetur, quum por eum steterit, quominus ex testamento haberel, quod fideicommissum fuerit. § 3.-Qui testamento manumittitur, et neque legatum, noque hereditatem capil, fideicommissujn praestare cogendus non ecl. Ac no is quidem, qui servum legatum rogatus fuenil manumittere; is enim demum pecuniam ex causa ftdeicomissi praestare cogendus ccl, qui aliquid eiusdem generis, vel similis, ex testamento consequitur.

95. [98.

V.

92. fi.]

LILPIANUS

Libro 1. Fidei-

cornmisorunl. - Videndum tamen est, numquid, si vice operarum rogavenit euni aliquid, debeal hoc fidcicornmissum valore; quod nequaquarn dicendurn cal, quia nec operae impon¡ huiusuiodi liberto possuut, nec impositae exigunlut, quanwis testator ita carerit.

impúbero, el heredero legitimo no habrá de ser obligado it entregar el fideicomiso, it no ser que él mismo fuere heredero también del padre.. § 1.-Como quiera que uno it quien se le habla rogado que restituyese la herencia, de que habla sido instituido heredero un esclavo del mismo, hubiese vendido it otro el esclavo, se preguntó, ¿há de ser obligado it restituir la herencia aquel it quien hubiere Ido la herencia por virtud de la compra del esclavo instituido heredero? Dije, que ha de ser compelido it restituir el fideicomiso el que vendió su esclavo instituido heredero, puesto que tiene el precio de la herencia, que se le rogó que restituyera. Mas aquel it quien hubiere ido la herencia en virtud de la compra del esclavo instituido heredero, habrá de ser obligado en virtud de causa it entregar el fideicomiso, esto es, si no fuere solvente el dueño del esclavo instituido heredero. § 2.-Si it alguien le hubiese sido legado .Stieo, ó Dama, habiéndosele dado la elección al legatario, y se hubiese encomendado it su fidelidad, que á Stico lo entregase it otro, si hubiere preferido reivindicar it Dama, deberá, no obstante, entregar it Stico por causa del fideicomiso. Porque si Dama vale más, debe ser compelido it rescatan it Stico, y si menos, con razón será obligado it dar it Stico, puesto que en él consistió que no tuviese en virtud del testamento lo que so hubiere dejado por el fideicomiso. § 3.-El que es manumitido en un testamento, y no recibe ni un legado, ni la herencia, noha de ser obligado it entregar un fideicomiso. Y tampoco ciertamente aquel it quien se le hubiere rogado que inanum ita un esclavo legado; porque ha de ser obligado it dar dinero por causa de fideicomiso solamente el que cii virtud del testamento obtiene alguna cosa del mismo género, ó de otro semejante.

95. [98. V. 92. fi.] ULPIANO; Fideicomisos, Libro 1.-Pero se ha de ver, si, en el caso de que le

hubiere rogado alguna cosa en vez de servicios, deberá ser válido este fideicomiso; lo que de ningún modo se ha de decir, porque ni se le pueden imponer servicios it un liberto de esta clase, ni se exigen los que se hayan impuesto, aunque nsj lo hubiere dispuesto el testador.

98. í99. V. 93. fi.] JULIANO; Digesto, libro 96. [99. V. 93. H.] IULTANEJS (1) libro XXXIX. Digestorum. -Quidam testamento vel codicillis ita XXXIX. -Uno legó asi en testamento ó en codici(fl (del

DIGESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO

legavit: aureos quadringentos Pamphilae dan volo, ita ut infra &C!iptum est; ab mho (1) actora aiireos tot, et in castris quos babeo, tot, ob in nu morato quos habeotot; post multos anuos eadem voluntate manente decessit, quurn omnes summae in alios usas translatae essent; quaeio, an debeatur üdeiconnnissum. Respondi: ve.rosirnilius est, patremfamilias denionstrare potius heredibus voluisse, unde aureos quadringentos sine iucommodo re¡ familiaris contrahere posslnt, quam conditiosiem fideicornmisso inieeisse, quod initio puro datum esset; et ideo quadririgenti Pamphilae debebuntur. § 1,— Quotie.s lege lulla bona vacantia ad fiscuni pertinent, et Iegata7 et fideicommissa praestantur, q'uae praestare cogeretur heres, a quo relieta e: ant. § 2.— Si tibi servus legatus fnerit, et pebitum a te, ut Titio ahiquid praestares usque ad pretium servi, delude servus deeesserit, nihil lidcicommissi nomine praestare cogendus cris. § 3.— Si seriptus ex parte heres rogatus sit praeelpere (2) pecuniani, et iis, quibus testamento legatuui erat, distribuere, id, quod sub conditione legatum ccl, tunc praecipere 3) debebit, quum conditio extiterit; interim aut ei, aut his (4), qulbus legatum est, satisdari oportet. § 4.—Cui statuliber pecuniam dare iussus est, is rogar¡ potest, ut eandem pecuniam alicul restituat. Nani quum possit testator codicillis pura IIhertatem date, et hoc modo conditionem extinguere, cuy non etiam per fideicommissum eandem pecuniam adimendi potestatein habeat?

97. [100. V. 94. H.] his libro XLII. Digestorurn.—Si mihi Stichus legatus esset, fideique

meae commissuni, ut ant Stichum, ant Painphilum rneum servum redderem, et in Sticho aliquid ex legato propter legem Faleidiam perdidissem, necesce habebo, aut Pamphilum servum meum totum Titio dare, ant eam partem Stl 2hi, quam legabernia nomine accepero.

98. [101. V. 95. II.] IDEM libro LII. Digestoruin. - Servus ab hostibus captus recte legatur;

hoc enim iure postlimhiii fib, nt, quemadmodum heredeminstituere possumus servum, qui in hostium potestate est, ita legare quoque eum possimas (5).

99.

[102. Y. 96. IL]

IDEM

libro LXX. Dige-

storun:.—Si domino Stichus legatus esset, et servo chus optio daba, partem dimidiam Stichi dico ad dominum pertinere, quod poscit servus manumis sus eundem Stichum optare.

100. 1103. V. 97. H.] Inuis libro LXX Vil. (6) Digestorum.—Si niihi Sempronius a Titio herede

legaverit, Titiusque mibi sub eadem conditione eandem rem legaverit, existente conditione capiam legatum ex testamento Sempronhi. (1) lubhio, Hal. (5) perclpere.Hal. Vul. (5) percipere, HaZ. Vulg. (4) interim ab eo, ant els, quibue, Hui.



501

los: quiero que se le dén fi Pánfila cuatrocientos núreos, as¡ como fi seguida está escrito; por el ad ministrador Julio tantos aúreos, y tantos que tengo en eh campamento, y tantos que tengo en moneda contante,; falleció después de muchos años subsistiendo la misma voluntad, cuando todas las sumas hablan sido aplicadas fi otros usos; pregunto, si se deberá eh fideicomiso. Respondi: es más verosimil que el padre de familia quiso demostrar fi los herederos de donde podrían reunir los cuatrocientos aúreos sin quebranto de los bienes familiares, más bien que haber impuesto una condición al fideicomiso, que en un principio fué dado puramente; y por lo tanto se le deberán los cuatrocientos á Pánfila. § 1.—Siempre que por la ley Julia pertenecen al fisco los bienes vacantes, se pagan los legados y los fideicomisos, que seria obligado fi pagar el heredero, fi cuyo cargo habían sido dejados. § 2.—Si te hubiere sido legado un esclavo, y se te hubiere pedido que entregases fi Ticio alguna cosa hasta el precio del esclavo, y después hubiere fallecido el esclavo, no habrás de ser obligado fi entregar nada por razón del fideicomiso. § 3.—Si al instituido heredero de una parte se le hubiera rogado que tomase antes una cantidad, y se:la distribuyese fi aquellos fi quienes se les habla legado en el testamento, lo que se legó bajo condición deberá tomarlo cuando se hubiere cumplido la condición; mientras tanto, deberá darse fianza á aquel, 6 fi aquellos 4 quienes se hizo el legado. 4.—A aquel fi quien se mandó que un instituido libre bajo condición le diese una cantidad, se le puede rogar que restituya fi otro la misma cantidad. Porque pudiendo el testador dar puramente la libertad en codicilos, y extinguir de este modo la condición, ¿porqué no tendria también la facultad de revocar por fideicomiso la misma cantidad?

97. [100.

V.

94.

H.] EL MISMO;

Digesto, libro

XLII.—Si se me hubiese legado Stico, y se hubiera encomendado fi mi fidelidad, que yo entregase ó fi Stien, 6 fi mi esclavo Pánfilo, y en Stico hubiese yo perdido algo por virtud del legado fi causa de la ley Falcidia, tendré necesidad ó de darle fi Ticio todo mi esclavo Pánfilo, 6 aquella parte de Stieo que yo hubiere recibido fi titulo de legado.

98. [101. V. 95. H.] EL MISMO; Digesto, libro LII.—Se lega válidamente el esclavo cogido por los enemigos; porque por derecho de postliminio resulta, que, así como podemos instituir heredero fi un esclavo, que está en poder de los enemigos, así también podemos legarlo. 99. [102. V. 98.

H.] EL MISMO;

Digesto, Libro

LXX.—Si Stico hubiese sido legado al señor, y al

esclavo de este le hubiese sido dada la elección, digo que al señor le pertenece la mitad de Stico, porque puede el esclavo manumitido elegir al mismo Stico.

100. [103. V. 97. H.]

EL MiSMO;

Digesto, libro

LXX ViI.—Si Sempronio me hubiere hecho un le-

gado fi cargo de su heredero 'l'ieio, y Ticio me hubiere legado la misma cosa bajo la misma condición, cumpliéndose la condición adquiriré el legado en virtud del testamento de Seinpronio. (5) Según nuestra enmienda poSsemUs. el códice Fi. (6) Taur. segun corrección eei códice FI.; hlbroageSlmoBe-

ptimo, ja escriiura original, Br.

502



DIGESTO.—LIBEO XXX: TiTULO ÚNICO

101. (104. V. 98. H.] IDEM Libro LXX VIII. Digestorun —Si servo meo Stkhus legatus fuerit

testamento, idque legatum repudiavero, deinde prolatis codicillis apparuerit, milLi quoque eundeni Stichum legatum csse, nihilo niinus eundem vindicare possurn. § 1.—Si ei, qui i hostium potcsLate est, legatuni fuerit, et is apud hostes deecsseLi, nullius momenti legatuin erit, quamvis postliminio confirman potuit. 102. [105. V. 99 fi.] IDEM libro LXXXI. (1) Digetorurn. - Si minor quam viginti aunis domi-

nus servum causa non probata manurniserit, et pos tea legatum ej dedenil, isque alienatus ad libertatefn perduetus fuisset, legatum non eapit; nam perinde nullius est mornenti legatum, ac si sine Iibertate datum fuiset.

103. [106. V. 100. fi.] IDEM Libro LXXXIII. (2) Digcstorurn.—In tacjtjs fideicornrnissts fraus legi

fieri videtur, quoties quis neque testamento, noque codicillis rogaretur, sed domestica cautione vel chirographo ob1igaet se ad praestaudurn fide icommissum el, qui capero non potest. 104. [107. V. 101. H.] IDEM libro I. ad (frseium Ferocen?. -Ab oninibus heredibus legatum

ita erat: «quisquis mihi licres erit, damnas esto Titio clare ceutuni, deinde infra cornprehensurn erat, no mius ex heredibus ej daret; quaenitur, reliqui heredes utrum tota centum dara deberent, an deducta unjas ilmo hereditaria portione. Respon. dit, venus esse, reliquos heredes tota centitin dehere, quum et significatio verborum non repugnet hule sententiae, et voluntas testatonis congruat.

§ 1.—In testamento sic erat seriptum: .Lucio TitEo, si lS heredi meo tabellas (3), quibus ej pecuniam exprorniseram, dederit, centum dato;» Titius deinde, antequam tabellas heredi redderet, decesserat; quaesitum est, an heredi cius legatum deberetur; Cassius respondit, si tabulae fuisscut, non deben, quia non redditis his dios legati non ceosli. lulianus notat: si testamenti faciendi tempore tabulue nullae faerunt, una (4) ratione dici potest, legatum Titio deben, quod dtbúvarog [irnposübiiisJ conditio pro non scnipta habetur. § 2.—Etiam rem hostium poose legan, Sabinus ait, si aliquo casu cm! possit. § 3.—Si Attio (5) ita tegatum fuerit: «quisquis mihi heres erit, damuas esto Attio (6) heredi decem daro,» dedueta sua parte, Attius (7) decem. petet. § 4.—Rent si iussus fuissct heres decem dare, et fuudurn sibi habere, deducta su& parte decem dabit. § 5.—.Denique constitit, quum ita legatuni fuisset; »quisquis mihi heres enit, damuas esto heredi meo decem dane,» exaequani oniniurn hereduni I) Taur.; oct gasino, el códice FI. (2) Tau.r. octageslmo, el eniire FI. (3) tabulas, La Vu19. (4) vera Ha?. Vulg,

101. [104. V. 98. fi.] EL MISMO; Digesto, libro LXX VIII—Si Stico hubiere sido legado por tes-

tamento fi un esclavo mi o, y yo hubiere repudiado este legado, y después abiertos los codicilos hubiere aparecido que también me fué legado el mismo Stico, puedo, elfo no obstante, reivindicarlo. § 1.—Si al que está en poder do los enemigos se le hubiere hecho un legado, y falleciere en poder de los enemigos, el legado no será de valor alguno, aunque pudo ser confirmado por el postiiminio.

102. [106. V. 99. H.] EL ausIO; Digesto, libro

LXXXI.—Si un señor menor de veinte años hubiere manumitido un esclavo sin causa justificada, y después lo hubiere dado un legado, y habiendo sido enajenado hubiese sido puesto en libertad, no adquiere el legado; porque es de ningún valor el legado, lo mismo que si hubiese sido dado sin la libertad.

108. [106. V. 100. H.] EL MISMO; Digesto, libro LXXXIII—Sei considera que en los fideicomisos tácitos se defrauda fi la ley, siempre que uno

no fuese rogado ni en el testamento, ni c,i los codicilos, pero en callejón doméstica, ó en quirógrafo se obligase fi entregar el fideicomiso al que no puede adquirirlo.

104. [107. V. 101. lI.] EL MISMO; Comentarios ci Urse,o Ferox, Libro 1.—Se habla hecho así un legado fi cargo de todos los herederos: «cualquiera

que fuere ini heredero esté condenado fi darte ciento fi Ticio», y después se había expresado fi continuación, que no se los diese uno de los herederos; se pregunta, silos demás herederos deberían dar todos los ciento, ó deducida la porción hereditaria do aquel solo. Respondió, que era más verdadero, que los demás herederos doblan Íntegros los ciento, porque ni la significación de las palabras se opone fi este parecer, y es congruente la voluntad M testador. § 1.—En un testamento se lLabla escrito de este modo: «déle ciento fi Lucio Ticio, si éste diere fi mi heredero las tablao en que yo le habla prometido dinero'; después falleció Ticio antes que le devolviese las tablas al heredero; se preguntó, si se le deberla el legado fi su heredero; Oassio respondió, que si existiesen las tablas, no se le debla, porque no habiendo sido devueltas aquellas, no corrió el término del legado. Juliano observa si no existieron ningunas tablas al tiempo de hacerse el testamento, se puede decir por una sola razón, que se le debe fi Ticio el legado, porque la condición imposible se tiene por no escrita. § 2.—Dice Sabino, que también se puede legar ana cosa de los enemigos, si en algún caso se pudiera comprar. § 3.—Si fi Ateio se le hubiere legado aol: cualquiera que fuere mi heredero, esté condenado á darle diez al heredero AtejOD, Atcio pedirá los diez, deducida su propia parte. § 4.—Asimismo, si se le hubiese mandado al heredero que diese diez, y que tuviese para si un fundo, dará los diez deducida su propia parte. § 5.—Por último, es sabido, que si1se hubiese hecho as¡ un legado: cualquiera que fuere mi heredero, esté condenado fi darle diez fi mi heredero', (5) TIt., la Vulg. (6) Tit., la Vulg. (7) TIC., La Vlg.

DIGESTO.-LIBRO XXX: TITULO ÚNICO partes, eo, quod unusquisque et sibi, et coheredi suo dare (1) damnatus videtur. § 6.-Quum quidam heredem instituit, quandoque utater eius decessisset, deinde secundus heres scriptus fuisset, et ab eo legata ei, qui sub corniltione beres institutus fuisset, relieta essent, isque viva matre decessisset, postqnain dies legati cesserat (2), quaesitum est, an heredi cius legata deberentur; venus est, legatum heredi deben, sive pure a substituto (3) legatum datum est primo hered¡, sive sub hac conditione: «si heres non fucrit,» quia moriente eo conditio impletur.

§ 7.-Si socero a genero suo herede instituto pare hereditatis alii legata tuisset, deducta dote eum debiturum cese partem hereditatis legatam, Sabinus respondit, quemadmodum, si pecunia ex crediti causa eoceno debita fuisset, (4) ea doducta partem hereditatis daturus fuisset..



503

se igualan las partes de todos los herederos, por esto, porque se considera que cada uno está condenado á darse á si mismo y á. darle 5. su coheredero. § 6.-Habiendo uno instituido un heredero para cuando hubiese fallecido su madre, y habiendo sido instituido después un segundo heredero, y habiéndose dejado i cargo de este legados al que bajo condición habla sido instituido heredero, y habiendo fallecido éste viniendo la madre, después que habla corrido el término del legado, se preguntó, si se le deberían los legados 5. su heredero; y es más cierto, qae se le debe el legado al heredero, ya si 5. cargo del substituto se le dió al primer heredero el legado puramente, ya si bajo esta condición: «si no fuere heredero», porque muriendo él se cumple la condición. § 7.-Si instituido el suegro heredero por su yerno le hubiese sido legada 5. otro parte de la herencia, respondió Sabino, que deducida la dote habrá de deber él la parte legada de la herencia, 5. la manera que, si por causa de un crédito se le hubiese debido una cantidad al suegro, habría de dar, deducida esta, parte de la herencia.

105. [108. v.102. H} IDE M libro 1. ex Mini cio-Legaturn ita erat: quae Lucius Titius rnihi debet, ea heres meus Cornelio dare •damnas esto;» nihil amplii.rs ex hoe legato, quam actiones suas heres praestare debet.

105. [108. V. 102 H.] EL MiSMO; Doctrina de Minicio, libro 1. -Se habla hecho así un legado:

106. [109. Y. 103. ] ALFENIJS VARUS libro Ii.

108. [109. Y. 108. ¡L] ALFENO Vo; Digesto compendiado por Paulo, libro 11.-Si en un tes-

Digestorum a Paulo epilo?natorum.-Si in testa

mento scriptum esset: «heres meus aureos centum Licinio damnas esto,» neque adscripsisset «dare,» deben legatum constat. 107. [110. V. 104. II.] AFR1CANUS Libro 11. Quaestionum. - Si a pluribus heredibus legata sint,

eaque unus ex hís praecipere (5) lubeatur, et praestare, in potestate eorum, quibus sit legatum, debere esse alt, utrumiie a singuuis beredibus petere velint, an ab eo, qui praecipere sit iussus; itaque eum, qui praecipere iussus est, cayere debere coheredibus, indemnes eos praestani.

§ 1.-Si quis servum, cui aliquid sine libertate legavenit, quum moritur ipse servus, leget, minime dubitandum, quin titile legatum futurum sit; propterea scilicet, quod inoriente servo id, quod Jpsi legatum cnt, ad eum, cui ipse legatus fuerit, perventuniiin sit. 108. [111. Y. 105. II.] IDEM Libro V. Quaestionum.-Si servus legatus vivo testatore fugisee dicatur, et impensa, et periculo elus, ciii legatus sit, reddi debet, qnoniam rem legatam eo loco praestare heres debeat, in quo a testatore sit relicta. § 1.-Si id, quod ex testamento mihi debes, quilibet alius servo meo donaverit, manebit adhuc mihi ex testamento actio, et inaxime si ignorcrn, meam factam cese; alioquin consequens cnt, nt, (1) JIal. Vid9.; dan, el códice Fi. eegCn cosw,nbre. (2) HaL; ceeserlt, l códice F& (5) Instituto, Ha!,

«esté condenado mi heredero 5. darle 5. Cornelio lo que Lucio Ticio me debe»; en virtud de este legado DO debe prestar el heredero nada más que sus propias acciones.

tamento se hubiese escrito: 'esté condenado mi heredero 5. cien, áureos 5. favor de Licinio», y no hubiese escrito «dar», es sabido que se debe el legado. 107. [110. Y. 104. H.] AFRICANO; Cuestiones, libro 11.-Sise hubieran hecho legados 5. cargo de muchos herederos, y se mandara que uno de ellos los percibiera antes y los entregase, dice que debe estar en la facultad de aquellos, 5. quienes se les haya legado, si quisieran reclamarlos de cada uno de los herederos, ó de aquel 5. quien se le haya mandado percibirlos antes; y as!, aquel 5. quien se le mandó que los percibiera antes, debe dar caución 5. los coherederos de que 5. ellos los mantendrá indemnes. § 1.-Si alguien legara el esclavo, al cual le hubiere legadon!g-una cosa sin la libertad, para cuando muriese el mismo esclavo, de ningún modo se ha de dudar que no haya de ser útil el legado; 5. saber, por esto, porque muriendo el esclavo, lo que 5. este mismo se le hubiere legado habrá de ir 5. aquel 5. quien él mismo haya sido legado. 108. [111. V. 105. II.] EL MiSMO; Cuestiones, libro V.-Si se dijera que el esclavo legado huyó viviendo el testador, debe ser entregado 5. costa y 5. riesgo de aquel 5 quien haya sido legado, porque. el heredero debe entregar la cosa legada en aquel lugar en que haya sido dejada por el testador. 1.-Si otro cualquiera hubiere donado 5. mi esclavo lo que me debes en virtud del testamento, me quedará todavía la acción del testamento, y principalmente si yo ignorase que la cosa se hu-

(t) nam et, mUrta Ha!, (5) perelpere, la Vulg.

504



DIOE8TO.—LIBRO xxx: TtTULO ÚNICO

etiamsi tu ipse servo meo earn donaveris, invito me libereris; quod nulo modo rccipiendurn est, c1uando no solutJonc quidem invito me facta liboverle. § 2.—Quum horno Titio legatus esset, quaesitum est, utrum arbitrinni heredis est, quem velit dandi, an potius legatarii? Respondi, venus dici, electionem eius cese, cuí potestas sit, qua actioue uti velit, id cst legatarii (1). • 8.—Huiusrnodi legatum: cilli, ant liii, uter earum prior Capitolium ascenderit,» utile esse cvideati argumento probar¡ ait, quod constet, usumfructum libertis legatum et (2), qui eorum supervixerit, proprietatem utiliter legan; idque et de herede instituendo dicendum existimavit. § 4—Stichum, quem de te stipulatus eram1 Titius a te herede mihi legavit; si quidern non ex lucrativa causa stipulatio intereessit, utile legatum esee placebat; sin e duabus, tuno magis ptacet, mutile cese logatam, quia nec absit quidquam, ncc bis cadem res praestari possit. § 5.—Sed si, quuni mihi ex testamento Titii Stichurn deberes, euudeni a te herede Senipronius mihi legaverit, fideique meae comrniserit, ut eum alicui restituam, legatum utile erit, quia non sum habiturus. Idem iuris cnt, et si pecuniam a InC legaverit; multo magis si in priore testamento fldeicommissum sit. ítem si la pliore testamento Falcidiae- locus sit, quod lude abscidit (3) ratione Fa!cidliae, ex sequenti testamento consequar.

§ 6.— Item si domiuo herce extitero, qui non esset solvendo, cujes fuudum tu mihi dare iussus ceses, manebit tun obligatio, sieut inaneret, si eum funduni emissem. § 7.—Si ita scriptum cnt: «amplius quam Titio legavi, herce mene Seio decem dato,» dubitandum non cnt, quin et Titio suum legatum -maneat, et Solo nihil ultra decem debeatun; nam et usitatum fere est sic legare: «Lucio TiLlo tot, et bac amplius uxori et liberis cine § 8.—Si ci, cul nihil legatum est, curn hac adieotione «hoc amplius,» aliquid legetur, mínimo dubitandum est, quin Id, quod ita legaverit, debeatur, multoque minus dubitandum, si ab co, qui nihil mihi debet, ita stipulatus fuero: «amplius, quam mihi debes, decem dare epondes?» quin decem debeantur. § 9.—Si servus alienus liben e8se iussus, et togatus sit, peti CmB ex legato posee ait, nam quurn libertas nullius momeuti siL, absurdum cese, per eam legatum infirmar¡, quod alioquin valeret, et si solum datum fuieset. § 10.—Qui quinque in ares habebat, ita legavit, vel etipulanti prornisit: «decem, quac in arca habeo;» et legatum, et etipulatio valebit, ita tannen, ut sola quinque vol ex stipulatiolie, vel ex testa(1) Id est le?s.tarli, ornige1a HaL 2) Robreents4nase el; n5ufructu llbertfs legato, el qui, .ffai,

biera hecho mía; de otra suerte, será consiguiente que, aun cuando tú mismo la hubieres donado fi mi esclavo, quedáras exento contra mi voluntad; lo que de ningún modo se ha de admitir, puesto que ni aun ciertamente por el pago hecho contra mí voluntad quedarias libre. § 2.—Habiéndosele legado fi Ticio un esclavo, se preguntó, ¿es acaso arbitrio del heredero dar el que quiera, ó más bien del legatario? Res poudi, que con más verdad se dice, que la elección es de aquel que tenga facultad de usar de la acción que quiera, esto es, del legatario. § 3.—Dice que se prueba con evidente argumento que es útil un legado de esta naturaleza: «fi aquel, ó fi aquel, al que de los dos subiere primero al Capitolio», porque es sabido que fi 108 libertos se les lega útilmente el usufruto legado, y la propiedad al que de ellos sobreviviere; y creyó que esto mismo se ha de decir también respecto al heredero que se instituye. § 4.....rf lelo me legó fi tu cargo, siendo tú heredero, fi Stico, que yo habla estipulado de ti; si-verdaderamente no medió estipulación por causa lucrativa, se determinaba que era útil el legado; pero si por las dos, en este caso parece mejor que sea inútil el legado, porque ni falta cosa alguna, ni una misma cosa puede ser eutreada dos veces. § 5.—Pero si debiéndome tú fi 9tico en virtud del testamento de rrieio, Sempronio me lo hubiere legado fi tu cargo siendo tú su heredero, y hubiere encomendado fi mi fidelidad, que yo lo restituya fi otro, el legado será útil, porque yo no lo he de tener. El mismo derecho habrá, tambión si fi ml cargo hubiere legado dinero; con mucha mas razón, si el fideicomiso se hubiere hecho en el primer testamento. Asimismo, si en el primer testamento hubiera lugará la Falcidia, conseguiré por el siguiente testamento lo que del primero faltó por razón de la Falcidia. § 6.— Igualmente, si yo hubiere quedado heredero de un dueflo, que no fuese solvente, cuyo fundo se te hubiese mandado que me lo dieras, subsistirá tu obligación, como subsistiría, si yo hubiese comprado aquel fundo. § 7.—Si se hubiere escrito así- «además de lo que legué fi Ticio, déle mi heredero diez fi Seyo», no se habrá de dudar que subsistirá para Ticio su legado, y que, fi Seyo no se le deberá nada más que los diez; porque también es bastante usual legar de este modo: «tanto fi Lucio Ticio, y además de esto, tanto fi su mujer y fi sus hijos». § 8.—Si al que nadase le legó se le legara alguna cosa con esta adición: «esto además, de ningún modo se bu de dudar que se deba lo que as! hubiere legado, y mucho menos se ha de dudar que se deban los diez, si yo hubiere estipulado de este modo de quien nada me debe: «prometes dar diez, además de lo que me debes?» § 9.—Si se mandó que fuese libre un esclavos ajeno, y hubiera sido legado, dice que puede ser pedido en virtud del legado, porque siendo de ningún valor la libertad, es absurdo que p01- ella se invalide el legado, que de otra manera valdría, aunque hubiese sido dado solo. § 10.—Uno que tenla cinco en su cajón, legó de este modo, ó le prometió al estipulante: «los diez que tengo en el cajón»; y serán válidos el legado y la estipulación, pero de suerte, que se deban so-

(3) decedlt, ¡tal.

DIGESTO.—LTBRG

mento debentur. Ut vero quinque, quae deeruut1 ex testamento peti possint, vix ratio patietur; nam quodammodo certum corpus, quod in rerum natura non sit, legatum videtur. Qnodsi mortis tempore plena summa fuerit (1) et postea aliquid (2) ex ea deperierit, sine dubio soli heredi deperit. § 11.—Si servus legatus sit, et moram heres fe. Ceril, periculo eme et vivit, et deterior fit, ut, si debilem forte tradat, nihilorninus teneat!tr. § 12.—Quurn quid tibi legatum, fideive tuae commissum sit, ut mihi restituas, siquidem nihil praeterea ex testamento capias, dolum malum duntaxat in exigendo eo legato, alioquiri etlam culpam te mihi praestare debere, existimavit, sieut 111 contractibus fidel bonae servatur, u!, si quidem utriusque contrahentis commodum versetur, etiam culpa, sin uní-ns solius, dome maine tantummodo praestetur. 13.—Qui margarita (3) Titio pignori dederat, fihium heredem iustituit, et flhiam exheredavi!, delude ita cavit: «te, Titi, rogo, Ildeique tunc cominittó, uti margarita (4), quae tibi pignori dedi, vendas, et deducto omni debito tuo quod amplius en!, id omne fihiae mene restituas; ex ea ecniptura filiam a fratre fideicominisaum petere posee, ut is actiones suas adversus debitorem el praestaret; hoc enim casu euni, qui creditor fuisset, debitorem iutelligendum, cine sci!icet, quod pretium pignoris summam debiti excedat. § 14.—Non autem mirandum, si, quum alius rogatus sit, alius fide[commisso obstringatur; nam et quum in testamento ita seribatur: «te, Titi, rogo, nt acceptis centum lilum servum manumittas, ve! Sempronio quid praestes, » parum quidem apte (5) acribi, verum aeque intelligendum heredis fidel eomuiissum, ut pecuniam Titio praestet; ideoque e! ipsum Titium cum herede acturuin, et libertatem servo, ve! Sempronio, quod regatos sit, praestare cogendum. § 15.—Avidius (6) fu sui fidei commisit, ut ocrtam pecuniam quatuor libertis sui mutuam daret, et usuras le-vieres taxavera!; placuit, hoc fideicommiSsUm utile totum cese. 109. [112. V. 106. H.] IDEM libro Vi. (uaestionum.—Si quando quis uori suae ea, quae vivus donaverat, vulgar¡ modo leget, non de allis donationibus videri eum sentire alt, quam de his, quae iure vallturae non sunt. Alioquin et frustra legaturus sit; atque si ita expriinat: qiJae Uxori jure donavero, ve! ita: «quae uxori manumiesionia causa donavero, ea el lego;» nam mutile legatuna futurum est. § 1.—llores, cuius fideicommissum era!, at fliihi fundum, aut centum daret, fundum Titio vendidit;

(1) Hat. Vi4g.; fuert, el códÁce A. (2) HaZ. Vuig.; alíquod, el cddfce Pi. (8) mrgsritam, la Vulç.

TOMO fl—

XXX. TiTULO ÚNICO



505

los los cinco, en virtud de la'estipnlsción, ó en virtud del testamento. Mas dificilmente coesentirá la razón, que se puedan pedir por el testamento los cinco que faltaren; porque en cierto modo se considera legada una cierta cosa que no existe. Pero si al tiempo de la muerte hubiere estado comple. tala suma, y después hubiere faltado algo de ella, sin duda falta á cargo del heredero solo. § 11.— Si hubiera sido legado un esclavo, y el heredero hubiere incurrido en mora, vive y se dete nora 4 riesgo de éste, de modo que, si acaso lo entregara débil, esté no obstante obligado. § 12.—Cuando se te hubiere legado alguna cosa, ó hubiera sido encomendada 4 tu fidelidad, para que me la restituyas, si verdaderamente no recibieras nada más en virtud del testamento, opiné que solamente debes prestarme el dolo malo al exigirse este legado, y en otro caso, también la culpa, como se observa en los contratos de buena té, de modo, que, si verdaderamente se tratara de la conveniencia de ambos contratantes, se preste también Ja culpa, y si de la de uno solo, solamente el dolo malo. § 13.—Uno que 4 Ticio le habla dado en prenda unas margaritas instituyó heredero á su hijo, desheredé 4 su hija, y después dispuso de este modo: te ruego, Ticio, y encomiendo 4 tu fidelidad, que vendas las margaritas que te di en prenda, y que deducida toda tu deuda le restituyas fi ml hija todo lo demás que hubiere»; en virtud de esta cIflusuiaia hija puede pedirle fi su hermano el fideicomiso, fi fin de que él le ceda sus acciones contra el deudor; porque en este caso se ha de entender que es deudor el que hubiese sido acreedor, fi saber, de lo que el precio de la prenda exceda del importe de la deuda. § 14.—Mas no se ha de extrafiar, que habiendo sido rogado uno, sea otro el obligado al fideicomiso; porque también cuando en el testamento se escriba asi: te ruego, Ticio, que, recibidos ciento, manumitas fi aquel esclavo, 6 le des alguna cosa fi Sempronio», se escribe ciertamente con poca propiedad, pero se ha de entender igualmente que se encomendé fi la fidelidad del heredero, que le entregue fi Ticio el dinero; y por esto, el mismo Ticio ejercitará la acción contra el heredero, y será obligado fi darle al esclavo la libertad, 6 4 Sempronio lo que se le haya rogado. § 15.—Avidio encomendé fi la fidelidad de su hijo que les diese en mútuo fi cuatro libertos suyos cierta cantidad, y habla señalado más reducidos intereses; se determiné, que todo este fideicomiso es útil. 109. [112. V. 106. H.] EL

MISMO; CUeStiOfle8,

libro VI.—Cuando alguno legue fi su mujer en la

forma vulgar Jo que en vida le habla donado,, dice, que se considera que él no se refirió fi otras donaciones, sino 6. aquellas que no han de ser válidas en derecho. De otra suerte, también habría de haber legado inútilmente; como si se expresase asi: «lo que en derecho hubiere yo donado fi mi mujer', ó de este modo: lo que yo le hubiere donado fi irti mujer por causa de manumisión, se lo lego»; porque el legado ha de ser inútil. § 1.—Un heredero, fi quien se le habi& encomendado por fideicomiso que me diese un fundo, 4) margsritam, la Vuig. (5) aparte, Ja Vuig. (5) Ánfidls, Mal.

506



DIG$i8T0.—LIR0 XXX: TiTULO

(rfacO

quum eleetio ci relinquitur, utrum malit, dandi, ut tamen alterum solidum praestet, Praetoris ofIlcio convenire existimo, ut, si pecuniam Titius nfferat, inhibeat fuiidt pers(cutioneni; ita enim iadem causa constitueretur, quae futura esset, si alienatus fundus non fuisset, quando etiam adversus ipeurn heredem officium Praetoris, sive arbitri tale cese deberet, ut, si fundus non praestaretur, neque pluris, neque minoris, quam centum acetimaretur.

ó ciento, le vendió el fundo fi Ticio; como fi él se le deja la elección de cuál de las dos cosas prefiera darme, con tal, sin embargo, que entregue una úotra íntegra, opino que corresponde A las atribuciones del Pretor prohibir la persecución del fundo, si Ticio ofreciese el dinero; porque así se constituirla la misma causa, que habría de existir, si el fundo 110 hubiese sido enajenado, puesto que también contra el mismo heredero deberla ser tal la función del Pretor, ó del árbitro, que, si no se entregase el fundo, no estimase ni más, ni menos, que los ciento.

110. [118. V. 107. B.]. IDEM Libro VIII. Quaestionum.—Si herce gcneralitereervum, quem ipse volucrit, date iussue, eciene furem dederit, isque furtum legatario fecerit, de dolo malo agi posee alt. Sed quoniam illud verum est, heredem ja hoe teneri, ul non peseimuni del, ad hoc tenetur, ut et alium hominem praestet, et hunc pro noxae dedito (1) relinquat.

110. [113. V. 107. H.] En MISMO; Cuestiones, Libro VIII.—Si el heredero, fi quien en general se

111, [114. V. 108. H.] MARCIANOS Libro II. Institutionum.--Etiamsipartis bonorum se excusave nt tutor, puta Italicaium, vel provineialium rerum, totum, quod testamento datum est, ci auferetur; el ita, Divi Severus et Antoninus reseripecrunt.

111.[114. V. 108. H.] MARCIANO; Instituta, libro II.—Aunque se haya excusado el tutor de

112. (115. V. 109. 11.1 IDEM Libro VI. Institutionum.—Si quis inquilinos sine praediis, quibus adhaerent, legaverit, mutile est legatum; sed an aestimatio debeatur, ex voluntate defuneti Statuendum cese, Divi Marcus et Commodus recenpseruut. § L—Qunm servum suurn heres damnatu8 date, eum manumiseril, teiietur ¡a cius acstimationem; ncc interest, scierit, an iguoraverit legatum. Sed ci si donaveiit ser s'um heres, et eum is, cm donatus est, manumiserit, tenetur herce, quamvis ignoraverit, a se eum legatuni cese. § 2.—Si ita legatum fuenit; «Titio cura Seto do lego, utrisque legatum esi, sicut utrumque legatum cci, quum fundus cum domo Formiana legatus est. § 3.—Si quis scripserit testamento fien, quod contra me est, vel bonos mores, non valet, veluti si quis scripserit contra legem aliquid, ve! contra Edictum Praetoris, vel etiam turpe aliquid. § 4.—Divi Severus et Antoninus rcscripserunt, iusiurandum contra vim legum et auctonitateni iuris ja testamento seriptum nullius cese momenti.

118. [116. V. 110. H.] IDEM libro VIL Institutionum.—Servo alieno ita legan potest, quoad serviaL, vel si servus forte Titii cnt, ut et Marcellus ait. § 1.—Si quis post tempus libertatem servo sao dederit, et interea rogaverit heredem, donee ad libertatem perveuiat, cibaria ci date, testatonis yoluntati obtemperandum cese, Divi Severus et Aatoninus rescripserunt.

I dedltione, Hai. Vuig.

le mandó que diese el esclavo que él mismo quisiere, hubiere dado fi sabiendas uno ladrón, y éste le hubiere hecho un hurto al legatario, dice, que se puede ejercitar la acción de dolo malo. Pero como es verdad que el heredero está obligado fi esto, fi no dar el peor, es obligado fi entregar además otro esclavo, y fi dejar éste como dado por el daño.

parte de los bienes, por ejemplo, de los bienes de Italia, 6 de las provincias, se le quitará todo lo que se le dIÓ en el testamento; y así lo decidieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino.

112. [115. V. 109. H.J EL MISMO', Instituta, Libro VI.—Si alguno hubiere legado los inquilinos

sin los predios fi que están adheridos, es inútil el legado; pero respondieron por rescripto los Divinos Marco y Cómmodo, que se ha de determinar con arreglo fi la voluntad del difunto, si se deberá la estimación. § 1.—Cuando el heredero condenado fi dar su propio esclavo lo hubiere manumitido, está obligado fi la estimación del mismo; y no importa que haya sabido, ó ignorado, que fué legado. Pero también si el heredero hubiere donado el esclavo, y lo hubiere manumitido éste fi quien fué donado, está obligado el heredero, aunque haya ignorado que aquelfmI legado fi su cargo. § 2.—Si se hubiere legado as!: d. Ticio con Seyo le doy y le lego'., se les legó fi ambos, as! como se legó una y otra cosa, cuando se legó un fundo con la casa 'ormiana. § 3.—Si alguno hubiere escrito en su testamento, que se haga lo que es contra derecho, 6 contra las buenas costumbres, no es válido, corno si alguno hubiere escrito alguna cosa contra la ley, 6 contra el Edicto del Pretor, ó aun alguna cosa torpe. § 4.—Los Divinos Severo y Antonino respondieron por rescripto, que no es de ningún valor eljuramento escrito en un testamento contra la fuerza de las leyes y la autoridad del derecho. -

113. [116 V. hO. H.] EL MISMO; Instituta, Libro VII.—Al esclavo ajeno se le puede legar de es-

te modo, mientras sea esclavo, 6 si acaso fuere esclavo de Ticio, como también dice Marcelo. § 1.—Si alguno hubiere dado libertad fi su esclavo para después de cierto tiempo, y hubiere rogado fi su heredero que mientras tanto, hasta que llegue fi la libertad, le dé alimentos, respondieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que se ha de estar fi la voluntad del testador.

nroEsto.—LIBitO xxx: TITULO ifl1CO § 2.—Si quis a primo herede centum legaverit alicui, et cidein a secundo ducenta, posteaque generaliter repetierit legata, trecenta (1) videtur repetiisse.

§ 8.—Sed si pater impuberi filio substituerit, et a substituto legata repetierit, si pupillus heres extiterit, et intra pubertatern deeesserit, repetitio non valet, quia voluntas defuacti haec est, uL semel debeantur. § 4.—Si ab impubere legatum fuerit sub conditione, «si ad pubertatom pervenerit,b et a substituto repetitiim fiierit, legatum debetur et a substituto; nec videtur repetita conditio, quae mutile legatum facit. § 5.—Ineptas voluntates defunctoram circa sepulturam, veluti vestes, aut si qua alia supervacua uL jil funus impendandur, non valere, Papinianus libro tertio Reapousorum (2) seribit.

114. [117. V. 111. J7.] IDEM libro VIII. Institutionum.—Fjljusfarnilias miles ve! veteranus, IiecL sine testamento decedat, potest fideicommittere a patre, quia eiiam testamentuni facere potest. § 1.—Si libertus ab intestato deceeserit, a patrono potest usque ad partem debí tam fideicommissum relinquere, quia, si testamentuni faceret, licebit ci partem debitam solam relinquere. § 2.—Qui intestato decedit, et scit bona e-aa ad fiscum perventura vacantia, fidel fisci conimittere potest. § 3.—Apud Marcelluim libro duodeciirio Digestorum taus quaestio agitatur: quidam ab co, cui fundum legaverat, fideicommiserat, ut eum fundum post inortem suam restitueret Sempronio; eiusdem legatarli fidei commiserat, ut Titio daret centum; quacritur, quid Wris siL. EL alt Marcellus si Titio testator eentum ex fructibus, quos vivus legatarius perceperit, rcliquerit, et legatarius post tantuni temperie decessisset, ut ex fractibus centum fierent, Titium eeutum acceptiiram; si post acceptum legatum confestim deeessisset legatarius, Titii Ildeieommissum extinguí, quia placet, non plus posee rogar¡ quem restituere, quani quantum ej relictiun est.

% 4.—Sed si Titil fideicommissum non est in tempus mortis legatnrii coflatum, ait Marcellus, çonfestim fideicommissnm Titio dandum, sed cautone exacta, quanto amplius ceperit, reddi; quani cantionem ita committi, si prius legatarius decesserit, quam ex fructibus centum perciperet; sed vix est, nt legatarium ex reditibus voluerit (3) ante dare, quam fructus legatarius percepisset. Certe cnt legatanius audiendus, si velit Lot-am fundum praecLare, si de restituendo cavetur; absurdum enim est, de siio eum praestare centum, maxime si fundus centuni, ve! non multo pluris est; quo jure utiinur.

5.—Si quid alicui licite fuerit relictum, ve! ius (1) Taur. ugin La escritura original; trecentum, corrección del cÓdice Fi.



507

§ 2.—Si uno le hubiere legado fi otro ciento fi cargo de su primer heredero, y doscientos al mismo fi cargo del segundo, y después hubiere repetido en general los legados, se conbidera que repitió los trescientos. § 3.—Mas si el padre le hubiere dado substituto fi un hijo impúbero, y hubiere repetido los legados fi cargo del substituto, si el pupilo hubiere quedado heredero y hubiere fallecido dentro de la pubertad, no es válida la repetición, porque la voluntad del difunto es esta, que se deban una vez. § 4.—Si fi cargo de un impúbero se hubiere hecho un legado bajo esta condición, «si llegare fi la pubertad., y se hubiere repetido fi cargo del substituto, se debe el legado también por el substituto; y no se considera repetida la condición, que hace inútil el legado. § 5—Escribe Papiniano en el libro tercero de las Respuestas, que no son válidas las voluntades nécias de los difuntos respecto fi la sepultura, por ejemplo, que se gasten en los funerales vestidos, ó algunas otras cosas supénfluas. 114. [117. V. 111. H] EL MISMO; Instituta, 11bro VIII.—El hijo de familia, militar ó veterano, aunque fallezca sin testamento, puede dejar un fideicomiso fi cargo de su padre, porque también puede hacer testamento. § 1.—Si un liberto 1 - iere fallecido intestado, puede dejar fi cargo di t patrono un fideicomiso hasta la porción debidc rque si hiciera testamento, le será licito dejar ola porción debida. § 2.—El que fallece¡ stado, y sabe que sus bienes vacantes habrán di al fisco, puede encomendarle al fiscoiin fideice. so . § 3.—En el libro duodécimo del Digesto se discute por Marcelo esta cuestiúu: uno había dejado un fideicomiso fi cargo de aquel fi quien le habla legado un fundo, para que después de su muerte restituyese este fundo fi Sernpronio; habla encomendado fi la fidelidad del mismo legatario, que le diese ciento fi Ticio; se pregunta, qué derecho habrá. Y dice Marcelo, que si el testador hubiere dejado fi Ticio los ciento de los frutos que el legatario hubiere percibido en vida, y el legatario hubiese fallecido después de tanto tiempo, que se reuniesen los ciento de los frutos, Ticio deberá recibirlos ciento; pero que si el legatario hubiese fallecido inmediatamente después de recibido el legado, se extingue el fideicomiso de Ticio, porque está, establecido, que no se le pueda rogar fi nadie que restituya más de cuanto se le dejó. § 4.—Mas si el fideicomiso de Ticio no fué referido al tiempo del legatario, dice Marcelo, que inmediatamente se le ha de dar fi Ticio el fideicomiso, pero habiéndose exigido caución de que se devolverá lo que de más hubiere recibido; cuya caución se hace efectiva, si el legatario hubiere fallecido antes que de los frutos percibiese los cienLo; pero rara vez sucederá que haya querido que el legatario los dé de las rentas antes que el legatario hubiese percibido los frutos. Y fi la verdad, se habrá de oír al legatario, si quisiera entregar todo el fundo, si se diera canción de restituirlo; porque es absurdo, que él entregue ciento de lo suyo,especialmente si el fundo vale ciento, 6 no mucho más; de cuyo derecho usamos. § 5.—Si fi alguien le hubiere sido dejada licita(3) ReponSorum, or4iteZa Mal. (5) HsL. Vuig.; 'roluiL, el códiem FI.

508



bIGB8!1'O.—LIBRO XXX TITULO tN300

aliud (1), quod ipse quidem propter corporis su! vitium, ve! propter qualitatem relicti, vel aliam quameunque probabilem causam habere non potult, alius tarnen hoc (2) habere potuit, quanti solet comparan, tantam aestimatiouem accipiet. § 6.—Ut quis heredem instituat ahquem, rógari non potest; plano Senatus censuit perinde habendum, atque si rogasset hereditatem restitni. 7.—Quid ergo, si heres post morteal suam rogatus fucrit hereditatis suae partem quartam restituere? Venus esse existimo, quod et Scaevola notat, el Papines Pronto seribit, valore fideicomrnissum, alque si de hereditale sea restituenda rogatus esset; et catenus restituenda est, quatenus hereditas testatonis patitur secuudum vulgarem foninam iuris (3), § 8.—Sed s'liberos suos emancipare rogatus fuent, non cogitur hon facere, potestas enim patria inaestimabilis est. § 9.—Aedes destrueudae neque legan, neque por fideicommissum relinqui possuiit; el ita Senatus censuil. § 10.—Si fideicommissum relictuni fuerit servo alieno sine libertate, el ad libertatem pervenenil, dicendum e.st, poese eum admilti ad capiendum. § 11.—Divi Severus el Antoninus reseripserunt, eum, qui rogatus est sub conditione fratris sui filiis restituere, ante diem fideicommissi eedentem tie quideni ex voluntate eorum posse restituere bis in potestate patrio agentibus, quum possit die fl deicomrnissj cedente sui jurie constitutis ipsis debere restitui, ve!, si aliquis ex his ante deceseeril, non omnibus.

§ 12.—lidem Pnincipes rescnipseruut, fihii& ante diem fideicouimissi venienteni restitul hereditatem maternam ueCe.sse 11011 esse, sed praestare heredem posee vulgarem cautionem, ant si praestare eam non potenit, mitti liberes in possessionem fideicommiesi servaudi causa, nl pro pignore, non itt pro dominis possideant1 vel alienandi me, sed UI pignus habeant, itt fUme per patrem fructus consequatur, et servus per dominum. § 13.—Quum cnt rogatus, si sine liberte decasseiit, per fidcicommissurn restituere, conditio deíecisse videbitun, si patri supervixenint liben; ncc quaeritnr, an heredes extitertnt. § 14.—Divi Severus el Antoninus rescnipserunt, eec (4), qui testamento vetaut quid alienan, nec causaa exprimuilt, propter quam Id fien velint, niel invenitur persona, cuius respectu hoc a teclatoro diepositum est, nullius osee niomentiscripturam, quasi itudum praeceptum reliquerint, quia talem legem testamento non possunt dicere. Quodsi liberis, aut poderle, aul libertis, ant heredibus, aut aliis quibusdam personis consulentes eiusmodi voluntateni significarent, cani servandam asee; sed linee neque creditoribus, neque fisco fraudi cese, nam si heredis propter testatoris creditores (5) vel fue aliud, omítelas HaZ. (e; b4.c, o1i1iela «st. (3) Secnndum vulgarem foimain liirls et 81 liLei-os, HU, (1)

mente alguna cosa, ó algún derecho, que él ciertamente no pudo tener por causa de vicio de su cuerpo, ó por la calidad de la cosa dejada, 6 pon Otra cualquier causa admisible, pero que otro pudo tener, recibirá tanta estimación como en cuanto se suele Comprar. § 6.—No sé puede rogar que uno iustituya heredero fi alguien; pero e! Senado decretó que esto ha de ser considerado lo mismo que si hubiese rogado que se restituyese la herencia. § 7.—Luego ¿qué se dirá, si se le hubiere rogado al heredero que después de su muerte restituya la cuarta parte de su propia herencia? Juzgo que os más verdadero, lo que observa Scévola y escribe Papinio Pronton, que es válido el fideicomiso, lo mismo que si se le hubiese rogado que restituyese su herencia; y ha de ser restituida hasta el limite que consiente la herencia del testador según la disposición vulgar del derecho. § 8.—Mas si se le hubiere rogado que emancipe A sus propios hijos, no es obligado 4 hacer esto, porque la patria potestad es inestimable. § 9.—No se pueden legar ni dejar por fideicomiso casas para que sean demolidas; y as[ lo decretó el Senado. § 10.—Si ú un esclavo ajeno se le hubiere dejado un fideicomiso sin la libertad, y él hubiere llegado fi la libertad, se ha de decir, que puede ser admitido á adquirirlo. § 11.—Respondieron por rescripto los Divinos Severo y Autónino, que aquel fi quien se le rogó que bajo condición restituyera una cosa fi los hijos de su hermano no puede, ni aun ciertamente con la voluntad de estos, restituírsela antes de correr el término del fideicomiso, viviendo ellos bajo la potestad de su padre, porque podría suceder que al correr el término del fideicomiso se les deba restituir fi ellos mismos, constituidos de propio derecho, ó no fi todos, si alguno de ellos hubiere fallecido antes. § 12.—Los mismos Príncipes respondieron pon rescripto, que no era necesario que se les restituyera fi los hijos la herencia antes de vencer el t&½rmino del fideicomiso, pero que el heredero podía prestarla caución vulgar, ó que, si no pudiere prestarla, se pone fi los hijos en posesión para conser. var el fideicomiso, para que posean en prenda, no como dueños ó con el derecho de enajenar, sino para que la tengan como prenda, de suerte, que el hijo adquiera los frutos por medio de su padre, y el esclavo por medio de su señor. § 13.—Cuando á uno se le hubiere rogado, que, si hubiere fallecido sin hijos, restituya por fideicomiso una cosa, se considerará que faltó la condición, silos hijos hubieren sobrevivido al padre; y no se pregunta, si hayan quedado herederos. § 14.—Respondieron los divinos Severo y Antonino, que la disposición de los que en su testame!Ilo vedan que se enajene alguna cosa, y no expresan la causa, por la que quieren que se haga esto, es de ningún valor, si no se halla persona por cuya consideración se dispuso esto por el testador, cual si hubieren dejado un nudo precepto, porque no pueden imponer tal condición en el testamento. Pero si expresasen esta voluntad mirando por sus hijos, ó por sus descendientes, 6 por sus libertos, 6 por sus herederos, ó por otras cualesquiera personas, so habrá de guardar; pero esto, sin que sea (4) corum, ccerta4amente «al. (5) eaw si propter haeredis creditores tcttojis bona, Md-

DIGESTO.-LIBRO 'xX: TÍTULO úMU0

bona venierunt, fortunam communem fideicommissarii quoque seqinintur. § 15.—Quum pater filio herede instituto, ex quo tres habucrat nepotes, fideicommisit, nc fundurn alienaret, et iit in familia relinqueret, et fihius decedens duos heredes instituit, tertium exheredavit1 eum fundum extraneo legavit, Divi Severus et Aatoninus rescripserunt, verum eme, non paruisse voluntati defuneti fihium. § 16.—Sed et si, qiuim duos exheredavit, anam herederu instituit, funduxn ext.raneo legavit, (1) putat Marcellus, posse exheredatos petere fi deicomxnissum; quod evenit, et si virus flEos emancipasse.t, et postea fundum alienasset. § 17.—Sed si omnes fui heredes instituti sint ex disparibus partibus, non possunt petere fideieommissum ex minore parte acripti, itt viriles, non hereditarias partes la co habeant; verum est enim, in familia reliquisse, licet un¡ reliquisset. § 18.—Item si linum heredem instituisset, ncc quidquam legasset, exheredati nihil interim, quamdin ja familia res est, petere possrnit. § 19.—Interdum etiam ema lucro heredis moritur servas legatus, vel per fldeicommissum relictus, veluti si alienus, vel Hect proprius, plurlbus tamen Separatim ita relictus, ut unusquisque in solidum eapiat, scilicet si sine culpa heredis m9rtuis sit.



509

en fraude ni de los acreedores, ni del fisco, porque si por causa de los acreedores del testador se vendieron los bienes del heredero, también los del fideicomisario siguen la suerte común. § 15.—Como un padre, habiendo instituido heredero fi un hijo, del cual habla tenido tres hijos, le encargó por fideicomiso que no enajenase un fundo, y que lo dejase en la familia, y el hijo al morir instituyó herederos fi dos, desheredó al tercero, y legó aquel fundo á un extraño, respondieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que era verdad que el hijo no obedeció fi la voluntad del difunto. § 16.—Pero aun si habiendo desheredado fi dos instituyó heredero fi uno solo, y legó el fundo fi un extraño, opina Marcelo, que los desheredados pueden pedir el fideicomiso; lo que tiene lugar tanibién si en vida hubiese emancipado fi los hijos, y después hubiese enajenado el fundo. § 17.—Mas si todos los hijos hubieran sido instituidos herederos por partes desiguales, no pueden los instituidos en menor parte pedir el fideicomiso, para tener en él porciones viriles, y no las de la herencia; porque es verdad que lo dejó en la familia, aunque ¡o haya dejado fi uno solo. § 18.—Asimismo, si hubiese instituido heredelo 5. uno solo, y no hubiese legado cosa alguna, los desheredados no pueden pedir nada mientras la cosa está en la familia. § 19.—A veces también muere con lucro del heredero el esclavo legado, ó el dejado por fideicolniSQ por ejemplo, si ci ajeno, ó aun el propio, pero dejado separadamente fi muchos de manera que cada uno Jo adquiera poi completo, hubiera muerto, por supuesto, sin culpa del heredero. 115. [118. V. 112. H.] ULPIANO; Instituía, li bro 11,—También se hace un fideicomiso de este

116. [118 V. 112. E.] ULPIANIIS libro II. Institulionum. - Etiam hoe modo: «cupio (2) des, opto (3) des, credo te daturum, fideieommissum est.

modo: «deseo que dés, prefiero que dés, creo que

118. íl19. V. 113. H.] FLORENTINUS libro XL InsWufionum.— Legatum est delibatio hei'editatis,

116. [119. V. 113. Ej FLORENTINO; Instituta libro X1.—Legado es una disgregación de la he-

qua testator ex eo, quod universum heredis foret, alicui quid collatum velit.

§ 1.—Heredi a semet ipso leoatum dan non potest, a te (4) coherede potest. Itaque si fundus legatue sit ei, qui ex parte dimidia heres institutus est, et duobus extraneis, ad heredein, cui legatus est, sexta pare fundi pertinet, quia a se vindicare non potest, a coherede vero semissario, duobus extraneis con currentibus, non amplius tertia parte; extranei autem et ab ipso herede, cai legatum mt, se.missern, et ab alío herede tnientem viudicabunt.

§ 2.—Alienas servas heres institutus legan ipse a se nec totus, nec pro parte potest. § 3.—Servo hereditario recte legatur, Hect ea adita non eh, quia hereditas personae defuneti, qui eam reliquit, rice fungitur. § 4.—Ftwdus legatus taus dafl debet, qualis relictus mt, Itaque sive ipse fundo heredis servitutem debuit, sive ej fundus heredis, licet confusione dominli servitus extincta sit, pristinum ius resti(1) HaZ. Yelg.; st inserta 2) ut, inserta H4.

a códice FI.

darás*.

rencia, con la cual quiere el testador que sea dado fi otro algo de lo que en su totalidad habría- de ser del heredero. § 1.—No se le puede dr al heredero un legado fi cargo de si mismo, pero se le puede dar fi tu cargo siendo tú coheredero. Y asi, si ce le hubiera legado un fundo fi tino que fué instituido heredero de la mitad, y á dos extraños, pertenécele la sexta parte del fundo al heredero fi quien fué legado, porque no puede reivindicar de si mismo, y del coheredero de la mitad de la herencia nada más que la tercera parte, concurriendo los dos extraños; pero los extraños reivindicarán Ja mitad del mismo heredero, 4 quien se le hizo el legado, y del otro heredero la tercera parte. § 2.—El esclavo ajeno instituido heredero no puede él mismo ser legado fi cargo de si mismo ni en totalidad, ni en parte. § 3.—Válidamente se hace un legado fi un esclaro de la herencia, aunque esta no haya sido adida, porque la herencia representa las veces de la persona del difunto que la dejó. 4.—El fundo legado debe ser dado tal cual se dejó, y as¡, ya si el mismo fundo debió servidumbre al fundo del heredero, ya si fi él el fundo del heredero, aunque con la confusión del dominio se (3) st, ntar1a Mal. (1) te, onffi4a HaL

510



DW&STO.-LIBRO XII: TÍTULO ÚNICO

tucndum est; et niel logatarius impon¡ servitutem patiatur, petenti ej legatum exceptio doli mali opponetur, si vero fundo legato servitus non restiuetur, actio ex testamento saperest.

haya extinguido la servidumbre, se ha de restituir el primitivo derecho; y si el legatario no consiente que se imponga la servidumbre, se le opondrá al pedir él el legado la excepción de dolo malo, y si no se le restituyese al fundo legado la servidumbre, queda la acción del testamento.

117. [120. V. 114. H] MARcIANUs (1) Libro XIIL InsLitutjonum.-Si quid reliotum sit elvitatibus, omne valet, sive in distribntiouern relinquatur, sive in opus, sive in alimenta, ve] jo eruditionem pueroruin, sive quid aliud.

117. [120. V. 114. .11.3 MARCIANO; Instituía, Libro XIII. -Sí se hubiera dejado alguna cosa 5. ciudades,- es válida toda ella, ya se deje para distribuirla, ya para una obra, ya para alimentos, ya para la enseñanza de niños, ya para otra cualquier cosa.

118. (121. V. 115. ¿(.3 NERATIUS Libro X. RsguLarum..-Et eo modo relictum: .exigo, desidero, uti des, fideicommissum valet, sed et ita: volo hereditatem meam Titii cese; solo hereditatem meam restituturum te Titio. 119. [122. V. 116. IL] MARCIANUS libro 1. Rs-

gularum.-Si servus vetitu8 est a testatore rationos reddere, non hoc consequitur, ut no, quod apud euni sit, redd:t, et lucrifaeiat, sed no acmpulosa inquisitio fiat, hoc est, ut negligentiac ratio non habeatur, sed tanturn frauduni (2). Ideo et manumiseo non videtur peculium legan por Lioc, quod vetitus est rationes reddere.

120. [123. V. 117. H.]

ULPIANUS

libro II. Re.

spon.sorum (3).-Nihil propon¡, cur prohibeatur heres aedifieia distrahere, quorum reditus (4) sportulae sunt relictae, salva tamen causa le gati. § 1.-Omnibus, quibus fideicommissum relictum est, ad distractionem consentientibus nullam fideicommissf petitionem superfuturam. § 2.-(6) Fructus ex fundo puro legato post aditam hereditatem a legatario perceptos ad ipsuni pertinere, colonum autem eum herede ex conducto habere- actionem.

118. [121. V. 115. H.]

NERACI0;

Reglas, Li-

MARCIANO;

RegLa8, Li-

bro X.-También vale el fideicomiso dejado de este modo:. exijo, deseo, que dés; y también as!: a quiero que mi herencia sea de Ticio; sé que ti le restituirás fi Ticio ml herencia).

- 119. [122. V. 118. H.]

bro 1. -Si por el testador se le prohibió al esclavo que rindiera cuentas, no se consigue con esto que no devuelva lo que tenga en su poder, y que se lucre con ello, sino que no se haga una escrupulosa investigación, esto es, que no se tenga cuenta de la negligencia, sino solamente de los fraudes. Por esto tampoco se considera que se le lega al manumitido el peculio, porque se le haya prohibido que rinda cuentas.

120. [123. V. 117. H] tTLPIAN0; Respueslas, Libro 11.-Nada se expone para que al heredero se

le prohiba enajenar edificios de cuyas rentas se dejaron espórtulas, quedando, sin embargo, salva la causa del legado. § 1.-A ninguno de aquellos fi quienes se les dejó un fideicomiso les habrá de quedar, consintiendo ellos en la enajenación, ninguna acción para pedir ci fideicomiso. § 2.--Los frutos percibidos por el legatario, después de adida la herencia, de un fundo legado puramente, le pertenecen fi él mismo, pero el colono tiene contra el heredero Ix acción de conducción.

121. 1124. K 118. H.3 MARCIANrS libro hL Regutaru?1.-Si quia legaverit Titio cum Maevio, et sine altero alter ad legatum admit.titur; nam et quum dicit Praetor: VENTREM Cmi LIBEIUS IN POSSESSIONEM ESSE IUBEO, elsi non slut liben, venter in possessionem mittetur.

121. 1125. V. 118. 11.] MARCJANO; Reglas, Libro IIL--Si alguno le hubiere hecho un legado fi

122. [125. V. 119. H.] PAIJLUS libro 111. Re-

122 [125. V. 119. H.] PAULO; Reglas, Libro IhI.-.Se les puede legar fi las ciudades también lo que corresponde fi honor y fi ornato do la ciudad; para ornato, por ejemplo, lo que se hubiere legado para construir un foro, un teatro, un estadio; para honor, por ejemplo, lo que se hubiere dejado para-hacer una fiesta, ó una cacería, ó para juego escénicos, ó juegos circenses, ó lo que se hubiere dejado para repartirlo entre los ciudadanos, 6 pava banquetes. Además de esto, se responde que pertenece fi honor de la ciudad, lo que se hubiere dejado para alimentos de los débiles por su edad, por ejemplo, fi Los más ancianos, 6 5. los niños y fi las limas.

gularum.-Civitatibus legan potest etiam quod ad honorem ornatumque civitatis pertinet; ad ornatum, puta quod ad instruendum forum, theatrum, etadi am legatum fucnit; ad honorem, puta quod ad munus edendum 'venationenive, ludos seenicos, ludos Circenses, relictum fuenit, ant quod ad divilo nem singulorum civium, vl epulum relictum fuerit. loe amplius, quod in alimenta infirmae aetatis, puta senioribus, vel pueris puellisque relictum fuerit, ad honorem civitatis pertinere respondetui.

(1) Marcellus, Hal. (2) Hczl.; fraudtum, el códice Fi. (5) repozsllt, ins erta HaZ.

Ticio juntamente con Mevio, aun sin el uno es admitido el otro al legado; porque también cuando dice el Pretor: amando que esté en posesión el vientre junto con los hijos'., el vientre será puesto en posesión aunque no haya hijos.

(4) e quorum re,litu, Sial. (5) Véase Frag,n. VaUc. § 144.

DIGESTO.—LIBRO

§ 1.—Lucius Ttrns et Cajas Scius Publio Macvio decem daro damnas sunto,'. Caius Seius heres non extitit; Sabinus ait, Titiuin solum legatum debiturum, nam Setum pro non seripto habendum esse; haec sententia vera est, hoc est, Titius tota decem debebit (1). § 2.—Eum, eni sub hac conditione fundus legatus est, si eentum heredi dedisset, si tanturn sit in pretio fundi, quantum heredi dare iussus est, non est legatarius cogendus, fideieommissum a se relictum praestare, quoniarn nihil ex testamento videtur capere, qni tan tum erogat, quantum accipit.

128, [126. V. 120. H.] MAnCELLUS libro singulari Responsorum.—Lucius Titius, quum duos

fijos heredes relinqueret, testamento ita cavit: quisquis mihi liberorum meorum heres cnt, eius fidei committo, ut, si quis ex lija sine liberis decedat, hereditatis mene bessem, quum inonietur, fratribus suis restituat; frater decedensfratrem suum ex dodrante feeit heredem; quaero, an fideieommimo satisfecenit. Marcellus respondit, Id, quod ex testamento Lueii Titil fratri testator debuisset, pro ea parte, qua alius beyes extitisset, peti posee, nisi diversum sensiese eum probaretur; nam parum (2) inter hane specieln interest, et quum alias creditor debitori sao extitit heree. Sed plano audiendus cnt coheree, si probare possit, ea mente testatorem heredem instituisee fratrern suuni, ut contentus institutione fideicomrnisso abstinere deberet.

§ 1.—In testamento ita scniptum est: «Calo Seio illud et illtid herce meus dato; et te rogo, Se¡, fideique tuae mando, uti ea omnia, qune supra seripta sunt, reddas sine ulla mora; el redde res ipse, (3); quaero, an tacitum fideicommissum sit, quUm personam testator, cui restitui veliet, testamento non significaverit. Marcellus respondit: si in fraudem legum tacitam fidem Seius accommodasset, nihil ej prodeese potest, si his verbis paterfamilias eum eo locutus esset; non enim ideo cmcumvenisse minus leges existimandus est, quum peniude incertum Sit, cul prospeetum volnerit.

124. [127. V. 121. H.] NERATIUS libro V. Membranarum.—Si heredes nominatim enumerati

xxx: TÍTULO ÚNICO



511

§ 1.—Estén condenados Lucio Tieio y Cayo Seyo, fi darle diez fi Publio Mes-jo»; Cayo Seyo no fué .heredero; dice Sabino, que solo 'rieio deberá el legado1 porque Seyo ha de ser considerado como no instituido; esta opinión es verdadera, esto es, que Ticio deberá Integres los diez. § 2.—Aquel 4 quien se le hubiere legado un fundo bajo esta condición, si hubiese dado ciento al heredero, noha de ser obligado como legatario 4 pagar el fideicomiso dejado fi su cargo, si el precio del fundo importase tanto como lo que se mandó que le diera al heredero, porque se considera que no adquiere nada por el testamento ci que paga tanto como lo que recibe.

123. [128. V. 120. H.]

MARCELO;

Respuestas,

libro único.—Lucio Ticio, al instituir herederos fi dos hijos, dispuso asi en el testamento: cualquiera que de mis hijos fuere mi heredero, encomiendo 4 su fidelidad, que, si alguno de ellos faFleciese sin hijos, restituya fi sus hermanos los dos tercios de mi herencia, cuando muriere»; al fallecer el hermano hizo fi su hermano heredero de tres cuartos; pregunto, si habrá cumplido con el fideicomiso. Marcelo respondió, que lo que en virtud del testamento de Lucio Ti do le hubiese debido el testador fi su hermano, puede ser pedido en cuanto fi la parte en que otro hubiese quedado heredero, si no se probase que aquel pensó diversa cosa; porque hay poca diferencia entre este caso y aquel-en que de otra suerte el acreedor quedó heredero de su deudor. Pero, fi la verdad, habrá de ser oído el coheredero, si pudiera probar que el testador instituyó heredero fi su hermano con la intención de que contentándose con la institución debiese abtenerse del fideicomiso. § 1.—Se escribió así ea un testamento: «dé mi heredero esto y aquello fi Cayo Seyo; y te ruego, Seyo, y encomiendo fi tu fidelidad, que sin demora alguna entregues todo lo que arriba queda es crito; y entrégale tú mismo las cosas fi aqueli; pregunto, si será este un fideicomiso tácito, no habiendo indicado el testador en su testamento la persona fi la cual quisiera que se hiciese la restitución. Marcelo respondió: sI Seyo hubiese acomodado su tácita fidelidad en fraudede las leyes, de nada puede aprovecharle, si en estos términos hubiese hablado con él el padre de familia; porque no se ha de creer que dejó de burlar las leyes, por lo mismo que sea cosa incierta fi quién haya querido él que se atienda.

124. [127. V. 121. H.] NisuAclo; Pergaminos,

dare quid damnati sant, propius est, nt viriles partes debe ant, quia personarum enumeratfo liune effeetum habel, ut exaequentur le legato praestando, qui, si nominati non essent, hereditarias partes debituri essent.

¿iro V.—Si los herederos enumerados por su nombre fueron condenados fi dar alguna cosa, es más cierto que deben porciones viriles, porque la enumeración de las personas produce este efecto, que estén igualadas para pagar el legado, los cuales, si no hubiesen sido nombrados, habrían de haber debido según sus porciones de la herencia.

125. [128. V. 122. if] RUT1LIUS MAXIMUS (1) libro singular¡ cid legem Falc'idiam.—Si heres cen-

125. [128. V. 122. 11.] RUTILIO MÁXIMO; Comentarios 4 la ley Fakidia, libro único. -Si se le

tum praecipere () iussus sit, et nestituere hereditatem, et patronus bonorum possessionem contra tabulas petierit, sieut legata, ita et praeceptio- (6) pro parte, quam patronus abstulit, minnetur.

(1) hoc est—debeblt, on'4elas Hal. () Hal. Vtdg.; prvnm, sI códice Fi. (3) et rddU pee. ilai.

hubiera mandado al heredero, que previamente tomase ciento, y que restituyese la herencia, y el patrono hubiere pedido la posesión de los bienes contra el testamento, como los legados, así también se disminuirá la percepción prévia fi proporción de la parte que tomó el patrono. (4) 1u11anu, HaL (6) perclpere, la Vulg. 6) percipere, la Vulg.

512



DIGESTO.-.LIBIO

126. [129. V. 123 H.] PAULUS libro singularide secundis ¿abulis.-Áb exheredati substituto inutiliter legatum datur; ergo nec a legitimo eheredati fideicommissum dan poterit; quod et legitimi 00 iure praestare coguntur, quo si ecripti fuisscnt. Sed si cominiltente aliquo ex liberis (1) Edictum Praetoris, quo contra tabulas honorum possessionem polJtcetur, seriptus quoque films contra tabulas bonorum possessionem petierit, substitutus eius legata pro modo patrimonhi, quod ad fihium pervenit, praestabit, perinde ac si id, quod por bonorum possessionem filius habuit, a patre aeeepisset.

§ 1.-Quum a postumo ita legelur: si heres erit», et non nato postumo substituti adeant, legata cos debere, existimandum est, quae file, si viveret, debiturus erat. 127. [130. V. 124. H.] IiaM libro singular¡

de jure OodicWorum.-A fratris (2) postumo fidci-

eommissum dan potest; sola enim voluntas servatu.r in fideicommissis; et obtinuit Galli sententia, alienos quoque postumos legitimos nobis heredes fien. 128. (131. V. 125. 11.1 MARCIANUS libro II.

Inetitutionum.- Si tutor pupillam suam contra

xxxi:

TÍTULO ÚNICO

126. [129. V. 123, H.] PAULO; De los segundos testamentos, libro único. -Inútilmente se dA un legado fi cargo del substituto de un desheredado; luego ni A cargo del heredero legitimo del desheredado se podrá dar un fideicomiso; porque también los legitimos son obligados fi hacer prestaciones por el mismo derecho que si hubiesen sido instituidos. Pero si hallándose alguno de los hijos dentro del Edicto del Pretor, por el que esto promete la posesión de los bienes contra el testamento, y también el hijo instituido hubiere pedido la posesión de los bienes contra el testamento, su substituto pagará los legados con arreglo fi la cuantía del patrimonio, que fué fi poder del hijo, lo mismo que si lo que el hijo obtuvo por la posesión de los bienes lo hubiese recibido del padre. § 1.- Cuando fi cargo del póstumo 80 legara así: si fuere heredero», y no habiendo nacido el pósturno adiesen la herencia los substitutos, se ha de juzgar que ellos deben los legados que aquel habnta de haber debido, si viviera. 127. [130. V. 124. H.) EL MISMO; Dei derecho de los Codicilos, Libro único. -Se puede dar un fideicomiso fi cargo de un póstumo del hermano; porque en los fideicomisos se observa la sola voluntad; y prevaleció la opinión de Galo, de que también los póstumos ajenos se hacen herederos legitimes nuestros. 128. [131. V. 125. ff1 MARCIANO; Institucio-

nes, libro IL-Si un tutor hubiere tornado por mu-

Seuatuseonsu[tum uxorem duxit, illa quidem ex testamento elus capero potest, ipse autom non potest; st merito, delinquunt enim lii, qui prohibitas nuptias contrahunt, et morito puniendi sunt, quod Imputan non potest mulieri, quae a tutore docepta esi.

jer fi su pupila contra el tenor del Senadoconsulto, ciertamente que ella puede adquirir en virtud del testamento del mismo, pero él no puede; y con razón, porque delinquen los que contraen nupcias prohibidas, y con justicia han de ser castigados, cosa que no se puede imputar fi la mujer, que fué engañada por su tutor.

LIBER TRIGESIMUSPRIMUS

LIBRO TRIGÉSIMO PRIMERO

DE LEGATIS ET FIDEICOMMISSIS (3)

DE LOS LEGADOS Y DE LOS FIDEICOMISOS

[Of. Ood. VI. 87. 42. 48. 47. 48.3

(Véase C61. VI. 87. 41. 48, 47. 48.3

1. ULPIANUS libro IX. ad Sabinum.-In arbitnium alterius conferri legatum velidi conditio potest; quid enim interest: si Titius in capitolium aecendenit', mihi legetur, an: «si voluerit-?»

1. ULPIANO; Comentarios d ~no, Libro IX.El legado, corno la condición, se puede dejar al arbitrio de otro; porque ¿qué importa que se me legue, céi 'Ficio hubiere subido al Capitolio», ó tel él quisiere-?» § 1.-Pero cuando as! se hubiera hecho un legado fi un pupilo ó fi una pupila: cal arbitrio de los tutores', no hay en el legado ni condición, ni mora, puesto que está determinado que ci legado dejado en los tektamentos al arbitrio de otro se entienda conforme al arbitrio de buen varón; porque, ¿qué morosidad hay en el arbitrio de buen varón, el cual agregado al legado expresa como cierta cantidad, fi saber, con arreglo fi las fuerzas del patrimonio?

§ 1.-Sed quum ita logatum sit pupillo sive pupulse: «arbitrio tutorum», neque conditio iuest legato, noque mora, quurn placeat, in testamentis legatum in alterius arbitrium collatum pro viri boni arbitrio accipi; quae enim mora est in beni viri arbitrio, quod iniectum legato velut certam quautitatem exprimit, pro vinibus videlicet patrimonii?

2.

PAIrLUS

libro LXXV. cid Edictum.-Quoties

(1) tu, insenan Ha¿. Vuig. (5) IleredL,.por fi fratrls, otras en Ua&

2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXV.

(5) LIBSE SECUNDUS, 41fsade )1o2.

DIGESTO.—LIBRO XXXI: TITULO ÚNICO

norninatiin plures res in legato exprimuntur, piura legata sant, si autem suppnllex, aut argentum, aut peeulium, aut instrumentum legatum sit, unurn legatum est. 8. IDNM libro IV. ad Plautium.—Si ita legetur: «heres dare damnas esto, si la capitolium non aseenderiti, utile legatum est, quanrvis in potestate cias siL, asceudere, ve¡ non ascendere.

4.

IDEM

libro VIII. ad Plautiurn.—Neminem



13

—Siempre que nominalmente se expresan muchas cosas en un legado, hay muchos legados, mas si se hubiera legado un ajuar, ó plata, 6 un peculio, ¿ un instrumento, hay un solo legado. 3.

EL MISMO;

Comentarios á Plaucio, Libro IV.

4.

EL MISMO;

Comentarios i Plaucio, Libro VIII.

Si as¡ se hiciera un legado: «esté el heredero condenado ó. dar, si no subiere al Capitolio», el legado es Útil, aunque esté en su potestad subir, ó no, al Capitolio.

eiusdom re¡ legatae sibi partem velle, partem nolle, verlas est.

—Es más verdadero, que nadie puede querer una parte, y no querer otra parte, de la misma cosa que se le legó.

IDEM libro VII. Quaestionurn. -Sed duobus 5. legatis relictis unum quidem repudiare, alterum vero ampleeti posse, respondetur. § 1.---Sed si unum ex legatis onus babeat (1), et hoc repellatur, non idem dicendum est; pone eum, cui decem et Stichus legatus est, rogatum servum manumittere, si Faleidia locura habet, ex decem utriusque legati quarta deducetur igitur repudiato servo non evitabittir onus deductionis, sed legatarius ex pecunia duas quartas reIinque.

5. EL MISMO; Cuestiones, libro VIL— Pero se responderá, que habiéndose dejado dos legados, se puede ciertamente repudiar uno; y aceptar el otro. § 1.—Mas no se ha de decir lo mismo si uno de los legados tuviese gravámen, y este fuese repelido; supón, que al que se le legaron diez y Stico, se le rogó que manumitiera al esclavo; si tiene lugar la Falcidia, se deducirá de los diez la cuarta de uno y otro legado; as¡, pues, repudiado el esclavo, no se evitará el gravámen de la deducción, sino que el legatario dejará dos cuartas partes del dinero.

libro singular¡ ad legem Falcidiam.—

6 EL MISMO; comentarios á La ley FaleÁdia, Libro Único. —Mas habiéndose legado un rebaño, no

6.

IDEM

Grege autem legato non possunt (2) quaedam (3) sperni, quaedam vindican, quia non piura, sed unum legatum est. Idem que dicemus peculio legaLo, aut veste, aut argento, et similibus. 7. IDEM libro VIII. ad Plautium. —Si Titio et ci, qul capero non potest, decem legata sint, quia duobus heras daro damnatur, et unas capere non potest, quinque sola TiLlo dantur.

8. Ii»ni libro IX. ad Pta utlunt.— Si quis servum heredis vel alienum legaverit, et is fugisset, cautiones interponendae sunt de reducendo coi sed si quidein vivo testatore fugerit, expende legatarli reducitur, si post mortem, sumtibus heredis. § 1.—Si ita legetur: iSempronio dcccxii, aut, si nolucrit, hominem Stichum lego), hoc caen duo legata sunt, sed uno (4) contentas esse debet. § 2.—Si quis legaverit ex illo dolio amphoras decem, etsi non decem, sed pauciores inveniri possunt, non extinguitur legatum, sed hoc tantnmmodo accipit, quod invenitur. § 3.—Si inter duos dubitetur de eodem legato, ciii potius dan oportet, utputa si Pitio relietum est, et duo eiusde.m nominis amici testatoris veniant, et legatum petant, et heres solvere paratas siL, deinde ambo defendere heredem parati sunt, eligere debere heredem, cui solvat, nt ab co defendatur (5). § 4.—Certam pecuniam legatam si et legatarius, et substituti legatarii peterent, eL beres solvero paratus siL, si ambo defendere heredem parati sint, eligere debet herce, cui solvat, ut ab co deRol.; babeL, el cddicg A. fol.; potes, el códice Fi. 3) non potest quaedam res spernl, la Vulg.

(1) (2),

Tomo 11-66

se pueden rechazar unas cabezas, y reivindicar otra, porque no hay muchos, sino un solo legado. Y lo mismo diremos habiéndose legado un peculio, ó un vestido, 6 plata, y otras cosas semejantes.

7.

EL MISMO;

Comentarios Plaucio, Libro VIII.

S. EL MISMO;

Comentarios 4 Ptaucio, libro IX.

—Si hubieren sido legados diez á Ticio, y á otro, que no puede adquirir, como el heredero está condenado á dar á dos, y uno no puede adquirir, á Ticio se le dán solamente cinco. —Si alguno hubiere legado un esclavo del heredero, 6 de otro, y él hubiese huido, se han de interponer cauciones de recobrarlo; pero si verdaderamente hubiere huido viviendo el testador, es recobrado á expensas del legatario, y, si despues de la muerte, á costas del heredero. § 1.—Si así se hiciera un legado: le lego diez á Sempronio, 6, si no los quisiere, el esclavo Sticoi, en este caso son dos los legados, pero debe contentarse con uno solo. § 2.--Si alguno hubiere legado diez ánforas de aquella tinaja, no se extingue el legado, aunque no se puedan hallar diez, sino menos, sino que recibe solamente lo que se halla. § 3.—Si respecto It un mismo legado se dudara entre dos It quién se le debe dar preferentemente, por ejemplo, si se le dejó 6. Ticio, y se presentaran dos amigos del testador del mismo nombre, y pidieran el legado, y el heredero estuviera dispuesto It pagarlo, y después ambos estuvieran prontos It defender al heredero, el heredero debe elegir 6. quién pagará, para que por él sea defendido. § 4.—Si así el legatario como los substitutos del legatario pidiesen cierta cantidad legada, y el heredero estuviera dispuesto It pagarla, si ambos estuvieran prontos a defender al heredero, el hero(4) HaZ. Vsig.; uni, el códice (5) constet, inserta Ha¡.

Fi.; inico, co,sjsiura Br. -

514



DIGESTO.—LIBRO

fendatui-; et si neutrius manifesta calumnia videatu; ej potius solvendum, ciii prirnurn legatum est.

§ 5.—Si ciii certarn partem hereditatis legavero, Divus Hadrianus rescripsit, ut neque pretia mannmissonum, neque funeris impensa. dedueeretur. 9. MODESTZNEJS libro IX. Regularum. - Quum autem pars bonorum ita legatur: .bonorum meoruin, quae sunt, quum moriar», dos (1) et manumissorum pretia e medio deducenda sunt. 10. IAvOLENUS () libro L ex Plautio. -- Quum fundus nominatim legatus sit, si quid ej post te stamentum factum adiectum est. Id quoque legato cedit, etiamsi lila verba adiecta non sint qui meus cnt», si modo testator eam partem iíon separatim poasedit, sed unIversitati pnioris fundi adiunxit.

11.

POMpONIUS

libro VIL ex Plautio.—Statu-

liberum ab herede no tune quidern quum dubia sit eius ex testamento libertas, legatum sine libertate accipere posee, Labeo alt, quia servus chis esset; sed si heres eanderin conditiónem legato inserat, quae libertati a testatore datae(3) praeposila fuerit, valet legatum, nam et si, qiluin utoreretur heres, servus liber cese iussus esset, recte sine 11bertate ci, ab herede legan posee coustitit, quia supervacuum sit, ci libertatem dare, quam ex testamento heredis capturus non sit, sed ex testatons habet.

§ 1.—eStichum, ant Pamphihum, ntrurn herce meus volet, Titio dato, dum, utrum ve]¡¿ clare, eo die, quo testamentm ineuni reeitatum cnt, dicat; si non dixerit herce, Pamhi1uin, an Stichum dare rnalit, peninde obligatum eum cese puto, ac si Stichum, ant Pamphilum dare damnatus esset, utrum legatarius elegerit. Si dixerit, se Stichum date velle, Sticho mortuo liberarí eum. Si ante diem legati cedentem alter mortuus fuerit, alter, qui supererit, ja obligatione manebit. Quum nutem semel dix cnt herce, utrum dare velit, mutare Sententiam non potorit; et ita et luliano plaeuit.

12. PAULUS libro II. ad Vitefliuni.— Si pecunia legata in bonis legantis non eh, solvendo tamen hereditas siL, heros pecuuiam tegatain dare compellitur, sive de suo, sive ex venditione rerum hereditariarum, sive unde voluerit.

§ 1.—Quod ita legatum est: ilieros, quum monietur, Lucio TitEo dato decem», qilum incerta die legatum cgt, ad heredes legatarii non pertinet, si vivo herede decessenit. 13. POMPONIUS

libro VII. ex Pta utio. - Qui

duog reos eiusdem peeuniae habet, Titium atque (1) morlar,do, la Ve4çj; dos, o'nfeZa ¡Ial. (2) Labeo, ¡Ial.

XXXI: TÍTULO ÚNICO dero debe elegir fi quién pagará, para que por él sea defendido; y si no pareciera manifiesta la calumnia de ninguno de los dos, se le ha de pagar preferentemente al que primeramente se le hizo el legado. § 5.—SE fi alguien le hubiere yo legado cierta parte de la herencia, respondió por rescripto el Divino Adriano, que no se dedujesen ni el precio de los manumitidos, ni los gastos del funeral. 9. Monzwrixo; Reglas, libro IX.—Mas cuando se lega de este modo parte de los bienes: 'de mis bienes, que haya cuando yo muera», se han de deducir de ellos la dote y ci precio de los manumitidos. 10.

JAVOLENO;

Doctrina de .Plaucio, Libro 1.—

Cuando haya sido legado nominalmente un fundo, si se le agregó alguna cosa después de hecho el testamento, también esta cedo al legado, aunque no se hayan añadido aquellas palabras: tque fuere mío», si es que el testador no poseyó separadamente aquella parte, sino que la agregó fi la totalidad del primer fundo.

11. Poowro; Doctrina de Plaucio, libro VIL

—Dice Labeón, que el instituido libre bajo condición no puede recibir un legado, sin la libertad, fi cargo del heredero, ni ciertamente cuando sea dudosa su libertad en virtud del testamento; pero si el heredero Ie.pusiese al legado la misma condición, que hubiere sido puesta fi la libertad dada por el testador, es válido el legado; porque también si se hubiese mandado que el esclavo fuese libre cuando muriese el heredero, es sabido que perfectamente se le puede hacer un legado sin la libertad fi cargo del heredero, porque es supérfino que se le dé la libertad, que él no habría de obtener en virtud del testamento del heredero, sino que tiene por el del testador. § 1.—«Déle fi Ticio ó fi Stico i fi Pánfilo, al que de los dos quiera, mi heredero, mientras declare fi cual de loe dos quiera dar en el día en que se leyere mi testamento»; si el heredero no dijere que prefería dar fi Pánfilo, ó fi Stieo, opino que está obligado lo mismo que si hubiese sido condenado fi dar fi Stico ó fi Pánfilo, al que de los dos hubiere elegido el legatario. Si hubiere dicho que quena dar fi Stico, muerto Stieo, se libra de la obligación. Si uno de los dos hubiere muerto antes de correr el término del legado, quedará sujeto fi la obligación el otro que sobreviviere. Mas cuando una vez hubiere dicho el heredero á cual ¿le los dos quena dar, no podrá cambiar de parecer; y asile pareció también fi Juliano. 12. PAuio; Comentarios á Vitelio, libro II.—Si en los bienes del que legó no hubiera el dinero legado, pero la herencia fuera solvente, el heredero es compelido fi dar el dinero legado, ora de lo suyo, ora de la venta de los bienes de la herencia, ora de donde quisiere. § 1.—Lo que se legó de este modo: dé el heredero, cuando muriere, diez fi Lucio Ticio», como se legó fi día incierto, no pertenece fi los herederos del legatario, si hubiere fallecido viviendo el heredero. 13. Pouroxio; Doctrina de Plaucio, Libro VIL —Uno que tiene dos deudores de una misma can5) Vi49.; date, el cdUce Fi,

tnGEWrO.—Lta10 XXXI: TITULO ÚiicO

Maevinm, ita lgavit «quod mihi Titius debet, Maevio beres meus dato; quod Maevius debet, Seio dato; his verbis onerat heredem, nam quum actiones suas heres Maevio praestilerit adversus Titium, videtur Maevius facto eme liberatus eme, et idcirco Seio heres tenebitur. § 1.—Si is, qui unurn reum habebat, quod Is sibi cleberet, duobus in solidum separatiin legasset, oneratur heres duobus satisfacere, un¡ aetioiie ccdeudo, alter¡ peeuniam solvendo. 14. PATJL1JS libro IV. ad VitelUurn..— Si idem servus et legatus, et liber cese iussus sit, favor libertatis praevalet; sin autem et in posteriore SCTiptnra lega.tus est, el evidene adcmtio libertatis ostenditur, legatum propter defuneti voluntatern praevalebit.

§ 1.—Servo alieno herede instituto, post mortem domini eius, cuí acquisita hereditas, et libertatem fldeieommissariam dar! posee constat.



515

tídad, Ticio y Mevio, legó así:« dé mi heredero fi Mevio lo que Ticio me debe; dé fi Seyo lo que debe Mevio»; con estas palabras grava al heredero, porque habiendo cedido el heredero fi Meno sus acciones contra Ticio, se considera que Meno fué libeindo por hecho de él, y por lo tanto el heredero estará obligado fi Seyo. § 1.---Si el que tenla un solo deudor hubiese legado separadamente fi dos por completo Jo que aquel le debiese, se grava al heredero fi pagar fi los dos, cediendo fi uno la acción, y pagando fi otro el dinero. 14.

PAULO;

Comentarios á Vite'io, libro IV.—

Si se hubiera mandado que el mismo esclavo legado fuera también libre, prevalece el favor de la libertad; más si fué legado también en una escritura posterior, y se demuestra la evidente revocación de la libertad, prevalecerá el legado por causa de la voluntad del difunto. § 1.—Instituido heredero un esclavo ajeno, es sabido que se le puede dar también la libertad fideicomisaria después de la muerte de su señor, pael cual fu& adquirida la herencia.

15. CELCIJS libro VI. Digeetorum. - Si quis duobus heredibus institutis ita legaverit: .Stichum, ant decem heredes danto», non potest alter here dum quinque, alter partem Stichi dare, sed necesse est, utruinque ant Stichum totuin, ant decem solvere.

15. CELso; Digesto, libro VI.—Si alguien, habiendo instituido dos herederos, hubiere hecho así un legado: «dén los herederos fi Stieo, ó ciento», no puede uno de los herederos dar cinco, y el otro una parte de Stico, sino que es uecesario que ambos entreguen ó fi todo Stieo, ó los diez.

1DE& libro XVI. Digestoru.m.— Si Titio, 16. ant Seio, utri heres veliet, legatumn relictum est, heres alter¡ dando ab utroque liberatur; si neutri dat, uterque perinde petere potest, atque si ipsi sol¡ legatum foret; nam ut stipiilando duo re¡ constituí possunt, ita et testamento potest id fien.

16. EL MiSMO; Digesto, Libro XVI. - Si se hubiera dejado un legado para Ticio ó para 5eyo, para el que de los dos quiera el heredero, dándoselo el heredero fi uno queda libre respecto fi ambos; pero si no se lo dá fi ninguno de los dos, ambos pueden pedirlo lo mismo que si fi cada uno solo hubiera sido legado; porque así coio estipulando se pueden constituir des acreedores, así también se puede hacer esto por testamento.

libro X. Diçjetorum.— Si quis

17. MARCELO; Digesto, libro X.—Si alguno le hubiere legado diez fi Ticio, y le hubiere rogado que se los restituya fi Mevio, y Mevio hubiere fallecido, el legado cede en beneficio de Ticio, 110 del heredero, si no eligió fi Ticio solamente como fi ejecu ter; lo mismo es, también si supusieras que se legó el uufruto. § 1.—Si el heredero hubiese sido condenado fi darle diez fi uno de los libertos, y el testador no hubiere determinado fi quién se los dará, el heredero debe ser obligado fi darles fi todos los mismos diez.

17.

MARCELLIJS

Titio decem legavenit, et rogaverit, nt ea reetituat Maevio, Maeviusque fnerit mortuus, Titii cominodo cedit, non heredis, nisi duntaxat ut ministrum Titium elegit; idem est, et si penas usumfructum legatum. § 1.—Si heres damnatus esset, decem un¡ ex ubertis dare, et non constituerit (1), tui daret, heres omnibus eadem decem praestare cogendus eat.

18. CELSU5 libro XVII. Digestorum.—lleredem meum ita tibi obligare possum, ut, si, quandoque ego moriar, taus serme Stichus non erit, dare eum tIbi damnas Sit.

18. CELSo; Digesto, libro XVII.- Yo puedo obligar á mi heredero fi tu favor de manera que, sí cuando yo muera Stico no fuere esclavo tuyo, esté condenado fi dártelo.

IDEM

Libro XVIII. Digestorum.— Si is, caí

19. EL MISMO; Digesto, libro XVIII.—Si aquel fi quien le hubiera sido legado Stico ó Pánfilo, hubiere reivindicado á Stico creyendo que le habla sido legado, no tiene ya el derecho de cambiar la reivindicación, así como si el heredero condenado fi dar uno ú otro hubiere dado fi Stico, ignorando que le estaba permitido dar fi Pánfilo, no podría repetir nada.

20. IDEM

libro XIX. Digestorurn.—Et Proculo

19.

legatus sil Stichus, ant Pamphilus, qiruni Stichum sibi legatum putaret, vindicaverit, amplius mutandae vindicationis ius non habet, tanqnam si dainatus heres altárutrum dare, Stichum dederit, quum ignoret, sibi permissum ve! Pamphilnm da. re , nihil repetere possit.

(1) Esto el, sí ulador; constlterlt, Huí. Vul1.

20. Et

MISMO;

Digesto, libro XIX.—A Pr óculo

616



XLGiøTO.—LtBliO XXXI: TITULO *JNWO

placebat, el a patre sic accepi, quod servo cotemuni legatum sil, si alter dorninorum ornitteret, alter¡ non accrescere; non enim eoniunctirn, sed partes legatas; nam ambo si viudicarent, eam quemquc legati, partem habitarum, quarn ¡a servo haberet.

le parecÍa bien, y as! lo 01 yo de mi padre, que lo que se le hubiera legado fi un esclavo común, si uno de los dueños no lo aceptase, no le acrecia al otro; porque no fué legado conjuntamente, sino que se legaron las parles; pues si ambos lo reivindicasen, cada cual habría de tener aquella parte del legado que tuviese en el esclavo.

21. IDEM libro XX. Digestorum.— Quum quidam uxori sane dotem reddidisset, quadraginta ci legare votuisset, el, quamquam sciret doteni redditam, hoc lamen praetextu usus esset, quasi dolis reddendae nomine eam summarn legaret, existimo1 deben quadraginta; ctoiiim reddendi verbum, quamquam significationcm habeat retrodandi, recipit lamen el per se dandi significationem.

21. EL Misno; Digesto, libro XX.— Cuando uno le hubiese devuelto la dote fi su mujer, y hubiese querido legarle cuarenta, y, aunque supiese que había sido devuelta la dote, se hubiese valido, sin embargo, de este pretexto, cual si legara esta suma por razón de devolver la dote, opino, que se deben los cuarenta; porque la palabra devolver, aunque tenga la significación de volver fi dar, admite, Sin embargo, también en si la significación de dar.

22. IDEM Libro XXI. Diyestorum.— Lucius Titías ja testamento eno Publio Maevio militiarn Suam reliquit, sive pecuniam eius, quaccunque redigi ex vendilione cias potueril, curn suis eornmodis; sed quum supervixil testamento Lucius Titius, militiam vendidit, el pretium exegit, et dedil ci (1), cal illam rnilitiam vel pretium eius testamento dan voluerit; post mortem Lueii Titii iteram Publius Maevius ve¡ rnilitiam, vel pretium, eius ab heredibus Lucil Titii exigebat; Celsus: existimo, pretium inilitiae praestari non oportere, nisi legatanius ostendcrit, te.statorern el post fa etam solationem iterum eum pretium militiao accipere voluissc. Quodsi non totum pretinrn mililEne, sed partem vivus testator legatario dedil, reliqul superesse exactionem,'nisi heres el ab hoe decessisse (2) testatorem ostenderit; onus eniin probaudi, mutatam cese defuncti volunlatem, ad eum pertinel, qui fideicommissum recusat.

22. EL MISMO; Digesto, libro XXL—Lucio Tido le dejó en su testamento fi Publio Mevio su propio cargo en la milicia, ó el dinero que por la venta del mismo se hubiere podido obtener, con sus beneficios; pero habiendo sobrevivido Lucio Ticio fi su testamento, vendió su cargo en la milicia, y cobré el precio, y se lo dió 4 aquel fi quien habla querido en su testamento que se le diera aquel cargo ó su precio; después de la muerte de Lucio Ti cio les exigía otra vez Publio Mevio fi los herederos de Lucio Ticio ó el cargo en la milicia, ó su precio; y dice Celso: yo creo, que no se debe pagar el precio del cargo en la milicia, si el legatario no probare, que el testador quiso, aun después de hecho el pago, que él recibiese otra vez el precio del cargo en la milicia. Pero si en vida no le dió el testador al legatario todo el precio del cargo en la milicia, sino una parte, queda Ja exacción de la res taute, fi no ser que el heredero hubiere probado que también desistió de esto el testador; porque la carga de probar que cambió la voluntad del difunto, le incumbe al que deniega el fideicomiso.

libro XIII. Digestorum.—tLu-

MARCELO; Digesto, libro XIII. - «Lego fl 23. Lucio Ticio el fundo Seyano, ó el usufruto del fundo Seyano»; el legatario puede reivindicar el fundo, ó el usufruto; lo que no puede hacer aquel fi quien solamente so le legó el fundo.

23.

MAECELLUS

24.

ULPIANUS

do Tillo futidum Seianurn, vel usunifructum fundí Seiani lego»; potest legatarius vel fundum vindicare, vel fructum; quod facere non potest is, cal tantum fundas legatus ecl.

libro II. Fideicommissorum.—

Quum quidarn ita fideicornmissum reliquisset: «rogo restituas libertis meis, quibus volee», Marcellus putabit, posee heredezn (3) et indignurn praeferre. Al si ita: «his, quos digúos putaveris», pelero posse ait eos, qui non offenderiet. Idem ait, si nemíneni elial, omites ad petitionem fideicomrnissi adinitti vigeri, quasi mm praesenti die datam, quum sic relinquitur: «quibus volee», nec ulli oft'erat. Plane si ceteri defancti sunt, superstiti dandum, vel he.redi cine, si, priusquam peterel, decessit. Scaevola autem notal: si omnes petere potueruut 4), quum nulli offertur, cur non el qui deeesserunt, ad heredem transrniserunt? utíque si uno petente 1am eligere non potest, cui det? Videtur enim Narcellus, quum fideicommissum ita relinquitur: «ex libertis cui volaeris», arbitran, nisi offerat, ciii heres velit, et statini offerat, sine al!quo scilicet intervallo, statim competere omnibus (1) Tau?. «egún La escritura original; hoc1 inserta una

corrección del códice Fi., Dr.

(2) rece5slaee, acertadamente Hal.

24.

ULPIANo;

Fideicomisos, Libro II. - Como

uno hubiese dejado asi un fideicomiso: «e ruego que lo restituyas fi aquellos de mis libertos fi quienes quieras», opiné Marcelo, que el heredero podía preferir aun al indigno. Mas si de este modo: «fi los que hubieres juzgado dignos», dice que pueden reclamar los que no hubieren ofendido. Dice el mismo, que si no eligiera fi ninguno, se considera que todos son admitidos fi la petición del fideicomiso, cual si ya do presente se hubiere dado, cuando se deja así: «fi quienes quieras», y no se lo ofreciera fi ninguno. Pero si los demás fallecieron, se le ha de dar al sobreviviente, ó fi su heredero, si falleció antes que lo pidiese. Pero observa Scévola: si todos pudieron pedirlo, cuando fi ninguno se le ofrece, ¿por qué no lo transmitieron fi su heredero también los que fallecieron? A la verdad, si pidiéndolo uno ya no puede elegir, ¿fi quién lo dará? Porque parece que Marcelo estima, que, cuando se deja (3) Taur. según la escritura original; heredem pone, según

corrección del códice FI., Br.

(4) et allí uoluerinut, inserta la Vid9.

bIGE81O.—LIBR0 XXXI: TITULO ÚNICO



517

petitionem; quum igitur omnibus eompetat, merito notatus est, cur superstiti sol¡ putet dandum, nisi forte, antequarn iustum tcrnpus praetereat, quo potuit eligere, cuí potius offerat, ceteri decesserint.

as¡ el fideicomiso: «fi quien quisieres de los libertos», si no lo ofreciera el heredero fi quien quisiera, y no lo ofreciera inmediatamente, esto es, sin ningún intérvalo, les compete desde luego fi todos la petición; as¡, pues, competiéndole á todos, con razón se le observó, por qué opina que se ha dedar solo al sobreviviente, si acaso no hubieren muerto los demás antes.que transcurra el tiempo legitimo en que pudo elegir fi quien ofrecérselo preferentemente?

25. MARCELLIJS libro XV. Digestorum.—Si tamen quibusdarn absentibus praesentes petent, quum praesenti die relictum sit fideieom.rnissum, causa cogriita statuendum est exptoraudumque, an et al¡¡ sint petituri.

25. MARCELO; Digesto, libro XV.—Pero si ha. hlándose ausentes algunos lo pidieron los presentes, cuando el fideicomiso haya sido dejado de presente, se ha de determinar con conocimiento de causa y se ha de investigar, si también otros lo hayan de pedir.

libro XVI. Diyestorum.—Is, cuius in

28. EL MISMO; Digesto, libro XVI.—Uno, de quien era la propiedad sobre un esclavo, habiendo sido instituido heredero el usufructuario, legó fi otro el mismo esclavo; no puede el heredero utilizar la excepción de dolo malo, sí el legatario quisiera reivindicar su esclavo no habiéndosele dejado el usufruto al heredero.

26.

IDEM

27.

IJELSUS

28.

MARCELLUS

servo proprietas erat, fructuario herede instituto alicui eum servum legavit;. non potest heres dolí mal¡ exceptione uti, si legatarius vindicare servum voliet non relicto heredi (1) usufruetu.

libro XXXIV. Digestorum.—Si

27. CELso; Digesto, libro XXXIV.—Si se hubiera legado esto ó aquello, hay un solo legado; si bajo condiciones contrarias se legó esto y aquello, creernos que hay un solo legado; y no importa que sean diversas personas las de los herederos y las de aquellos fi quienes se hizo el legado, como si asi se hizo el legado: «si Nerva hubiere sido hecho Cónsul, dále el heredero Ticio un fundo fi Atoio, y si Nerva no hubiere sido hecho Cónsul, déle tiento fi Mevio el heredero Seyo».

Libro XXIX. Digestorum. -

MARCELO; Digesto, libro XXIX.—No sien28. do obligado el patrono, instituido heredero en ha parte debida, fi entregar el fideicomiso dejado fi su cargo, si hubiere prescindido de Ja institución, ¿deberán los que reivindican esta parte retenerlo del mismo modo, 6 entregar el fideicomiso? Y es más cierto, que se debe el fideicomiso, porque Jo que se le entregase fi la persona de él, esto, de ninguna manera deberla pertenecerle fi otro.

29. CELSUS libro XXX VI. Digestorum.—Pater ineus rcferebat, quum esset in consilio Duceni (5) Ven Consulis, itum lii sententiam suam, ut, quum Otacilius Catulus (6) filia ex asse herede instituta liberto duceuta le.gasset, petiissetque ab eo, ut ea concubinae ipsius daret, ci libertus vivo testatore decessisset, ci quod ej relictum erat, apud flliam rmansisset, cogereturfihia id fideicommissum concubinae reddere.

29. CELSO; Digesto, libro XXX VI. - Referla mi padre, que siendo del consejo del Cónsul Duceno Vero, 8e siguió su dictmen, para que, hablenOtacilio Cátulo legado, siendo su hija instituida heredera del as, doscientos fi un liberto, y habiéndole pedido fi este que se los diese fi la concubina del mismo, y habiendo fallecido el liberto en vida del testador, y habiendo quedado en poder de la hija lo que fi aquel se le habla dejado, fuese obligada la hija fi entregar este fideicomiso fi la concubina. § 1.—Lo que se encomienda epi-esamente fi la fidelidad de algún heredero, se puede considerar que se quiso que se diera solamente si aquel hubiese quedado heredero. § 2.—Si ha parte de aquel fi cuyo cargo se dejó expresamente un legado acrece al hijo heredero, no pagará el legado, que adquiere por el antiguo derecho.

illud, ant illud legatum sit, unum legatum est (2); si sub eontrariis conditionibus aliud atque aliud legatum est, unum legatum esse arbitramur; neque refert, et heredum, et eorum, quihus legatum est, diversas personas esse, veluti si ita legatum est: «si Nerva Consul factus cnt, Titius heres Attio fundum, si non cnt Nerva Consul faetus, Seius heres Maevio centum dato»,

Quum patronus ex debita parte institutus fideicommissum relictum ab eo praestare non cogitar, Si OmiSerit institutionem, qui eam partem vindieant (3), utrum eodem modo retinere, an vero praestare debeant (4) fideicoinmissum? Et magis est, deben fideicornmissum, quoniam quod illius personae praestaretur, hoc nequaquam ad alium pertinere deberet.

1.— Quod alicuius heredis nominatim fidei committitur, potest videri ita demum dan voluisse, si ille extitisset heres.

§ 2. —Si filio heredi pars eius, a quo nominatim legatum est, accreseit, non praestabit legatum, quod jure antiquo capit (7).

(1) elus seryl, inserta la Vulg. (2) Si lUud—.legatum e5t, omenlaa otros en fiel. (5) vindlcat Hal.

(4) debet, kai.

(5 Ducenli, conjeture Dr.; Ducenuli, fiel. (6) Catullns, fiel.

(7) quod iure eadlt. fmI,

518 80.



DIGESTO.—LIBkO XXXI IÍTIfl,O ÚNICO IDnM

Libro XXXVII. Digesto rim.--Qui-

80.

EL MISMO;

Digesto, libro XXXVII. —Uno

dam (1) iii testamento ita scripsit: Reipublicae Graviseanorum (2) lego in tutelani viae reficiendae, quae est in colonia eorum usque ad viam AureIiam; quaesitum est, an hoc legatuni valeat. luventius Celsus reapondit: propemodum quidem imperfecta est hace scriptura: «tu tutelam Aureliae (3) viae, quia summa adscripta non est. Potest tamen videri tanta summa legata, quanta ej re¡ suffieeret, si modo non apparet, aliam fuisse defuacti voluntatem, ant ex magnitudine ema pecuniae, aut ex mediocritate facultatum, quam testatrix (4) reliquit; tune enim offlcio iudicis secundum aestimationern patrimonii et legati quantitas definir¡ potest.

escribió as! en su testamento: «hago un legado 4 1a República de loa Graviscanos para el cuidado de la reparación de la via que hay en su colonia hasta la vi a Aurelia»; so preguntó, si será válido este legado. Juvencio Celso respondió: ciertamente que es algo imperfecta esta cláusula: «para el cuidado de la vía Aurelia», porque no hay señalada cantidad. Sin embargo, se puede considerar legada tanta suma cuanta fuese suficiente para este objeto, si es que no aparece que fué otra la voluntad del difunto, ó por la grande importancia de tal cantidad, 6 por la mediocre cuantía de bienes, que dejó la testadora; porque entonces puede ser determinada la cantidad por ministerio del juez conforme 4 la estimación del patrimonio y del legado.

Libro 1. Regularum.— Si quis,

81. M0DESPIN0; Reglas, libro L—Si uno legó los esclavos que no podía manumitir, para que fuesen manumitidos, no son válidos ni el legado, ni la libertad.

IDEM Libro IX. Regularum.—Omnia, quae 82. testamentis sine die ve! conditione adscribuntur, ex dio aditae hereditatis praestentu.r.

82. EL MISMO; Reglas, libro IX. —Todo lo que Be consigna en los testamentos sin día ó condición, se ha de pagar desde el día en que fué adida la herencia. § 1.—El heredero podrá reivindicar con los frutos, antes de haberse cumplido la condición, el fundo no entregado por el heredero, pero detentado por el legatario. § 2—Cuando se lega as¡- «además de esto, 4 aquel tal fundo con todas las cosas que en el mismo fundo hubiere», se comprenden también los esclavos. § 3. [33.1—Cuando se deja así un legado: «todo lo que hubiere en mi granero», y aquel 4 quien se le hizo el legado hubiere introducido en el granero, ignorándolo el testador, cosas de las no legadas, para aumentar su legado, no se considera legado lo que se introdujo. § 4.—Lo que se le habla pedido al legatario que lo restituyese 4 otro, si falleciera el legatario, también su heredero deberá entregarlo como legado. § 5.—Las especies legadas determinadamente, si no se hallaran, ni se probase que faltan por dolo del heredero, no pueden ser pedidas en virtud del mismo testamento. § 6.—Tratándose de un fideicomiso, que se deja 4 la familia, pueden ser admitidos 4 la petición del mismo los que fueron nombrados, 6, después de haber muerto todos estos, los que hubiere del nombre del testador al tiempo en que el testador muriese, y los que de ellos hayan sido procreados en el primer grado, 4 no ser que el difunto hubiere extendido especialmente su voluntad 4 otros más lejanos.

81.

MODESTINUS

quos non poterat (5) manumittere, legavit, ut manumitterentur, neo legatum, neo libertas valet.

§ 1.—Fundum ante condhionem eompletam ab herede non traditum, sed a legatario detentum heres vindicare cam fructibu.s poterit. § 2.—Quum ita legatur: «illi boc amplius fundura illum curn omnibus rebus, quae in eodem fundo erunt», mancipia quoque continentur. § 3.-183.] (6) Quum ita legatur: «quidquid in horreo meo cnt», et is, eui legatum est, ex rebus ignorante co, ampliandi legati sui non le ,g gratia, in borreum iutulerit, quod illatum est, non videtur case legatum. § 4.—Quod a legatario petitum erat, ut alii' restitueret, si legatarius decedat, heres quoque eius id, quod legatum est, praestare debebit. § 5.—Spee.ies norninatim legatae, si non reperiantur, neo dolo (7) heredis deesse probentur, peti ex eodem testamento non possuut. § 6.—In fideieommisso, quod familiae relinquitur, hi ad petitionem chis admitti possunt, qui nominati sunt, aut post omnes eos extinetos, qui ex nomine defuneti fuenint eo tempore, quo testator moreretur, et qui ex bis primo grata procreati sint, nisi apecialiter defuuctus ad ulteriores voluntatem suam extenderit.

83. [84.] IDEM libro IX. Responsorurn respon-

dit.—Legatorum petitio adversus heredes pro partibus hereditariis competit, nec pro lis, qui solvendo non sant, onerari coheredes oportet.

§ L—Qui plures heredes instituit testamento, a quibusdam nominatim reliquit legata, postea codicilIos ad omnes heredes scripsit; quaero, quae legata debeant? Modestinus respondit: quum manifestc testator testamento expresserit, a quibus he(1) qu&dam, Bi.

() Galllcanorum, Hal. Aurelfae, o,iteia HaZ.

(a>

(4)

teatator, acertadamsnø ¿a

Vulg.

83. [84.] EL MISMO respondió en si libro IX. de Las Respuestas.—La petición de los legados com-

pete contra los herederos con arreglo 4 las porciones de la herencia, y por los que no son solventes no deben ser gravados los coherederos. § 1.—Uno, que instituyó varios herederos en su testamento, dejó legados expresamente 4 cargo de algunos, y después escribió codicilos para todos los herederos; pregunto, ¿qué legados deberán? Mo destino respondió: habiendo expresado claramente

(5) Ha¿.; poterit, si ecidtee Pl. (0) Según Hal. y la Vulg., anteponiendo Idem. (7) malo, insoria la V,49.

DIGESTO.—LIBRO XXXI: TITULO tNICO



519

redibus legata praestari veltet, hect codicillos ad omnes scripserit, apparet tamen, ea quae codicillis dedit, ab his praestanda esse, quos niunere fungi debere testamento suc osteudit testator.

el testador en su testamento por qué herederos quería que se pagasen los legados, aunque haya escrito codicilos para todos, aparece, sin embargo, que los que dió en los codicilos deben ser pagados por aquellos que el testador señala en su testamento que deben desempeñar este cargo.

34. [35.] IDEM libro X. Responmrum.—Titia, quum testamento facto decederet, beredibus institutis Maevia et Sempronio filie cuis ex aequis par. tibus, petiit (1) a Maevia, ut Stichum servum suum mainimitteret, in haee verba: ca te autein, Maevia fija carissima, peto, nt Stiehurn servum tnum manumittas, quurn in ministerio tuo (2) tot capita Servoruni tibi bis codicillis legavero», nec legavit; quacro, quid his verbis relictum videatur, quum, —ut supra cautum esi, duobus heredibus institutis defunctam• testatricem, et mancipia hereditaria duarum personarum fuisse—, et codieillis nihil relictum sit de praestanclis mavcipiis, neo possit utile fideieommissum putari, quod datum non sit, quum legaese se dixerit, nec •adiecerit legati-epeejem, neo ab herede, uti praestarenur maneipia, petierit? Modestinus respondit, ex verbis consultationi insertis Maeviam neque legati, neque fideicommissi petitionexn habere, neque libertatem servo eno dare compelli.

34. [35.] EL MISMO; Respuestas, libro X.—Ticia, falleciendo después de haber hecho testamento, habiendo instituido herederos por partes iguales á sus hijos Mevia y Sempronio, le pidió á Mevia que manumitiese á su esclavo Stico, en estos términos: «pero te pido, muy querida hija Mevia, que manumitas á tu esclavo- Stico, pues para tu servicio te legaré tantos esclavos en estos codicilos», y no se los legó; pregunto, ¿qué se considerará dejado con estas palabras, puesto que,—Como antes se ha dicho, la testadora falleció habiendo instituido dos herederos, y los esclavos de la herencia fueron de dos personas—, en los codicilos no se dijo nada sobre la entrega de los esclavos, ni se puede considerar útil el fideicomiso, que no se haya dado, habiendo dicho ella que legaba, no habiendo añadido la especie del legado, y no habiéndole pedido al heredero que se entregasen los esclavos?Modestino respondió, que por las palabras insertas en la consulta no tenia Mevia ni la petición del legado, ni la del fideicomiso, ni era compelida á dar la libertad á su esclavo. §1.—Lucio Ticio dispuso así en su testamento: «Salud á Octaviana Stratónica, in¡ cariñosisima hija; *quiero que ella reciba de si misma la casa de campo Gaza con todas sus pertenencias. A Octaviano Alejandro, mi cariñosísimo hijo, salud. Quiero que particularmente él reciba de si mismo el conjunto de las casas de campo estériles con todas sus dependencias»; pregunto, ¿se considerará que por esta cláusula se le dió fi cada uno todo el predio, ó contendrá solamente la parte hereditaria, porque inútilmente quiso que cada uno de ellos recibiera de el mismo la parte que tenla? Modestino respondió, que la cláusula, de que se trata, no se ha de interpretar de modo que se haga inútil el fideicomiso. También pregunto, si se considera dejado Integro el predio, ¿se le ha de pagar al hermano coheredero el precio de la porción, como si, por lo mismo que dispuso que recibiera el predio de si mismo, hubiere querido que habiéndose pagado el precio lo tenga Integro? También respondió, que de ningún modo ha de ser compelido al pago el fideicomisario.

§ 1.—Lucius Titius in testamento suc ita cavit:

(3) poe 450yaCP1, pnmvx-9, at yXci Owu4hdv XGdPEV oúXopa akv (4) tp' áOCUTIK XaEI XtOPIOY (5) hxç a6,coB x.aaç (6). 'Octccv(v4í riçav aúv psrov (8) 'AXecLvpcp njl yXexwcitcp (7) gau ei4 oojint OCUbv xap t.no'coü Xa€tv yxav aTovo6(10) P0V (9) Koj.n4vjv, aby all IXEL

[Octavianas Stratonica e, dv lcissimae filias meae, salutem; voto sam a seipsa accipere viUam Gasam cum impositionibus (11) anis omnibus Octaviano Alexandro, dulcisairno filio meo, salutem. Fraecipuum yole cuma se ipso accipere synthesin. (12) sterüiu.mvillarzøn(13)cum irnpositionibussuis;(14)J quaero, an huiusmodi seriptura integrunTi praedium singulis datum esse videatur, an vero partem hereditariam duntaxat contineat, qnum inutiliter a semet ipso quemque eorum, quam habebat, partem accipere volait? Modestinus respondit, non sit interpretaudam seripturam, de qua quaeritur, ut fideicominissum mutile fiat. Item quacro, si integrum praedium relictum esse videtur, an pretium portionis fratri et coheredi solvendum siL, nL hoc ipso, quod a semet ipso accipere praeeepit, pretio illato untegrurn habere eum voluerit? Item respondit, ad solutionem pretil fideieommissarium minime compellendum. § 2.—Lacia TiLia intestata morlens a ñus sale per fideicommissum alieno servo domum reliquit, post mortern fui eius iidem, qui (15) heredes, quum divisernut hereditatem matris, diviserunt etiam domum; in qua divisione domunus servi fideieommissarii quasi testis adfuit; quacro, an fideicommissi perseeutionem acquisitam sibi per servum (1) Hai. Vtdg.; petit., el códice Fi. según costumbre. (2) mlntBlerIum tunin, Ho.l. (9)taCUTU, la cd,. Sleph.

(4) UsIVIIV, la ea. Steph. (3)TIV xb.iiv', la cd,. dteph. 5V WLC. la ed, Sleplu. (6) cuy (7) '&atq), la cd. Stepi'. capén)V, la ea. Bteph. ($)

§ 2.—Lucia Ticia, al morir intestada, le dejó por fideicomiso fi cargo de sus hijos una casa fi un esclavo ajeno, y después de su muerte, los mismos hijos de ella, que eran herederos, cuando dividieron la herencia de su madre dividieron también la casa; fi cuya división estuvo presente como testigo el dueño del esclavo fideicomisario; pregunto, (9) Según nuestra enmienda; áyiDVOpópoV, el códice Fi.; [fundum viticibul, obeltum], Conjetura acertadamente Cuyacio; a lIVOCOPOY [ngnlfernm}, fol. (lo) aóv at-1 Iv áOaI 5iCOi. la ad. Bteph. (11) Esto es, cum instrumento. (12) Esto es, massnm 5 compiexum. (13) Súplase Com1neruin. (14) La v,-ián vulgar. áVOcpópOV

(13) Ildemque, fol.

520



DrneT0.—LIBRO XXxi: TtTUtG ÚNICO

eo, quod interfuil divisioni1 amisise videatur? Mode8tinus respondit, fideicommissurn ipso iure n.missUm non ese, quod ne repudian qiiidem potest; sed nec per doli exceptionem summovetiir, niel evidenter apparuerit, omittcndi fideicornmissi causa hoc euin fecisse. § 3.—Caius Seius, quum domum suam haberet, et iii praetorio uxoris suae transtulisset, quasdam res de domo sua in eodem praetorio transtulit, ibique post multos dios deeedens testamento uxorem suam heredem et alios complures reliquit; quo testamento significavit verba, quae infra senpta sunt: in primis sciant heredes me¡, nullarn pecuniam esse penes uxorern meam, sed nec aliud quidquam; ideoque hoc nomine eam inquietan nolo»; quaoro, an ea, quae vivo eo in praetorio uxoris elus transiata sunt, commuui bereditati vindican possint, et an secandiim verba testamenti praescribi coheredibus possit a parte uxoris defuncti? Modestinus respoudit, si ea, quae in domum son (1) praetorium uxoris defunetus transtulit, praecipua ad eam perlinere voluit, nihil propon¡, cuy voluntati (2) ipsius standum non Oit. Neeesse igitur habet mulier, talem voluntatern fuisse testatoris, osteadere; quod nIsi feeerit, in hereditate maniti et linee remanere oportet.

§ 4.—Si ea conditiono liberto fideicommissum reJictum est, no a fihiis eius recederet, et per tutores factum est, quominus couditionem impleret, iniquum est, eum, quum oit inculpatus, emolumento fideieommissi carero. § 5.—.Qui invita fila de dote egerat, deeessit eadem lila exheredata, filio herede instituto, et ab 00 fideieomrnissum filme dotis nomine reliquil; qUacro, quantum a fratre mulicr conscqui debeat? Modestinus respoudit, quod in primis est, non eme consumtam de dote actioiiern mullen, quupa patri ono non consenserit, utique non ignorans (3). Sic enim res explicatur, ut, si quidem maior quautitas in priore dote fuit, illius petitione (4) sit tautummodo mullen contenta; quodsi lii summa dotis nomine legata amplius sit, quam in dote priucipali, compensatio fiat usque ad eandem sumnlam, quae concurrit, et id tantumrnodo, quod excedit in sequenti summa, ex testamento consequatur; non est cuita verisiinile, patrem duplici praestatione dotis fihium eundernque heredem onerare voiuisse, praeterea quum putaverit, se efficaciter, licet non consentiente fija, iustituisse adversas generum de doto actionein.

§ 6. —Lucius Titius relictis duobu8 fluís suIs heredibus diversi sexus institutis, addidit capul genetale, uti legata et libertates ab his heredibus suis praestarentur; quadam tamen párte testarnenti a filio petiit (5), ut omne onus legatorum in se sustineret, in liune modum: cea, quaecunquo iu legatis reliqul, vel dan pi-aecepi, ab Attiauo (6),

(1) quse de domo ma tu proetorinm, ffaL (2) Uat. Yu4j.; voluntate, el códice Fi. según costumbre. () Hai. Vu19.; Ignoras, el có4ice E.

¿se considerará que perdió la acción que para perseguir el fideicomiso se adquirió para él por medio del esclavo, por esto, porque asistió fi la división? Modestino respondió, que no se perdió de derecho el fideicomiso, que ciertamente no puede ser repudiado; pero tampoco es repelido por la excepción de dolo, A no ser que se viere evidentemente que él hizo esto para renunciar el fideicomiso. § 3.—Teniendo Cayo Seyo una casa suya, y- habiéndose trasladado fi una quinta de su mujer, transportó do su propia casa fi la misma quinta algunas cosas, y, falleciendo en ella después de muchos dias, dejó en su testamento heredera fi su mujer y fi otros muchos; en cuyo testamento consignó las palabras, que van escritas fi continuación: con primer lugar, sepan mis herederos, que en poder de mi mujer no hay ningún dinero, pero tampoco ninguna otra cosa; y por lo tanto, no quiero que con este motivo sea molestada»; pregunto, ¿las cosas que viviendo él fueron trasladadas fi la quinta de su mujer, podrán ser reivindicadas para laherencia común, y podrán ser prescritas contra los coherederos, conforme A las palabras del testamento, por la parte de la mujer del difunto? Modestino respondió, que silo que el difunto trasladó fi la casa ó fi la quinta de lamujer quiso que le perteneciera especialmente fi. ella, nada se expone para que no se haya de estar fi la voluntad del mismo. Aol, pues, la mujer tiene necesidad de probar que tal fué la voluntad del testador; y si no hiciere esto, también deben quedar estas cosas en la herencia del marido. § 4—Si fi un liberto se le dejó un fideicomiso con esta condición, que no se separase de sus hijos, y por los tutores se hizo de mocho que no cumpliera la condición, es injusto, que, no siendo culpable, carezca del emolumento del fideicomiso. § 5.— Un padre, que contra la voluntad de la hija habla ejercitado la acción de dote, falleció habiéndola desheredado, y habiendo instituido heredero fi un hijo, y fi cargo de este dejó un fideicomiso pira la hija por razón de la dote; pregunto, ¿cuánto debe obtener del hermano la mujer? Modestino respondió, quo,en primer lugar, no se extinguió para la mujer la acción de dote, no habiéndole prestado su consentimiento fi su padre, ciertamente no ignorándolo. Porque eh caso se explica de modo, que, si verdaderamente fal mayor la cantidad de la primera dote, se contente la mujer solamente con la petición de esta; pero si la suma legada por razón de la dote fuera mayor que la de la dote principal, se haga la compensación hasta la misma suma fi que alcanza, y consiga en virtud del testamento solamente lo que hay de exceso en en la siguiente suma; porque no es verosimil que ci padre haya querido gravar fi su hijo y heredero con la doble prestación de la dote, principalmente habiendo creido que él intentó eficazmente conl.ra el yerno la acción de dote, aun no consintiéndolo la hija. § 6.—Lucio Ticio, habiendo dejado instituidos herederos fi dos hijos suyos de diverso sexo, afladió una cláusula general, para que por estos herederos suyos se diesen los legados y las libertades; pero en cierta parte del testamento le pidió fi su hijo que soportase toda la carga de los legados, en esta forma: «mandaré que todo lo que dejé en le(4) portlone, la rulg.

(5) HaL. Vulg.; petit, el códice FI. (6) A.tti'lno, HaZ.

DIGESTO.—LIBRO

fijó meo et herede, darí praestarique iubebo (1); delude subiccit in praeceptiode relinquenda filme sume hace verba: «Paulinac, filias meae dulcissimas, si quid me vivo dedi, comparavi, sibi habere iubeo; cuius rei quaestionem fieri veto; et peto a te, filia canisshlla, nc velis ¡rase¡, quod ampliorem substantiam fratni mo reliquenim, quem seis magna onera sustentaturum (), et legata, quae supra feci, praestiturum. Quaero, mu ex his extremis verbis, quibus eum fila sua in testamento pater locutus est, efTectum videatur, ut hereditarus acLionibus, id est omnibas, fihium suum oneravenit, an vero mm solum propter onus legatorum Ioutus esse videatur, petitiones autem hereditaniae in utrumque heredem ereditonibus dan debeant? Modestinus respondit, ut actiones credito ru m films so tus e.xcipiat, iussisse testatorem, non proponi.

§ 7.—Titia, quum nuberet Caio Seto, dedit in dotem praedia, et quasdam alias res; postea dcccdens codicillis ita cavit: rdrov IE Coy óv &vn ioo pxCEf1aL ocr., Tutep 4i or».op= a0 ,bl vaL cu xr.v tmxaprr.av gsccox t v (3) xdtiç Na%1^vtúv, jv UFI aca 8abwXtAa eç itpo(xa c( oaor. 4,9 8POPéVOLI rtponc( xaf xatn il.v tvc)lval nrrv ipl tf ltpce(óç, atar. T&p is-& tv iXaut dto5 cá xnt r&v cíxvwv aorr [Caiurn Seium vfr^ meum

commendo tibi, o filia; cui rolo dan ad vitae usuni et fructum. participationem. Ca st clii .Wacleorum quam praeveni dedisse in dolem cum copori bus, quas iuferuntur doti; et in nihilum mole8tari e.um de dote, erunt enim post mortem tua, el fihiorum.

tuorum; (4)] praeterea aiim multa huic eidem marito legavit, ut, quamdiu viveret, haberet; quacro, an propter (5) hace, quae codicillis el extra dotem relleta sunt, possit post mortem Cmii Seii ex causa fideicommissi petitio fihiac et heredi Titiae competere, et earum rerum nomine, quas in dotein Caius Seius accepit? Modestinus respondit: hect non ea verba proponun tun, ex quibus fIja testatricis fideieommissum a Cajo Seio, postquam praestiterit, quas testamento legata sunt, petere possít, tamen nihil prohibet, propter voluntatem testatricis post montem Cali Seil fideicommissum peti. 35. [86.] IDn libro XVI. (6) Responsorum respandit.—Legatis uxoni, qume usus chis causa

XXfl TÍTULO

1N1CO

gados, ó que mandé que se diese, se dé y se entregue por Atciano, mi hijo y heredero;» despliés, al dejar un prelegado fi su hija, añadió estas palabras: si viviendo yo le di ó le compré alguna cosa fi Paulina, mi cariñosísima hija, mando que la tenga para ella, sobre lo que prohibo que se promueva cuestión; y te pido, quenidisima hija, que no quieras llevar fi nial que yo haya dejado más bienes fi tu hermano, que sabes ha de soportar grandes cargas, y ha de pagarlos legados que antes he hecho.) Pregunto, en virtud de estas últimas palabras, con que el padre habló con su hija en eh testamento, ¿se considerará haberse efectuado que haya gravado fi su hijo con las acciones de la herencia, esto es, con todas ellas, ó se considerará que habló ya solamente respecto al gravamen de los legados, pero que las peticiones de la herencia deban darse contra ambos herederos fi los acreedores? Modestino respondió, que nada se exponía por lo que el testador hubiese mandado que solo su hijo contestase la acciones de los acreedores. § 7.—Ticia, al casarse con Cayo Seyo, dió en dote predios y al-unas otras cosas; al fallecer después dispuso asi en los codicilos: «te, recomiendo, hija, A Cayo Boyo mi marido, fi quien quiero que se le dé para usufruto durante su vida la participación de la aldea de Nacléos, que mutes dije le di en dote con has cosas que se agregan fi la dote; y que por nada se le moleste respecto fi la dote, porque después de su muerte estas cosas serán tuyas y dotus hijos;» además le legó otras muhas cosas fi este mismo marido, para que las tuviera mientras viviese; pregunto, ¿por razón de lo que además de la dote se le dejó en los codicilos, podrá competerles fi la hija y al heredero de Ticia acción para pedir después de la muerte de Cayo Seyo por causa del fideicomiso, y por razón de las cosas que Cayo Seyo recibió en dote?• Modestino respondió aunque no se alegan palabras por las cuales pueda pedir la hija de la testadora el fideicomiso fi Cayo Seyo después que hubiere pagado lo que se legó en el testamento, sin embargo, nada impide que conforme fi la voluntad de la testadora se pida el fideicomiso después de la muerto de Cayo Bey o. .

35. [36.] EL MISMO respondió en el libro XVI, de las Res-pueslas.—Habiéndose legado fi la mujer

parata sunt, coa servos ad eam non pertinere, qui non propril ipsius, sed commmiis Usus causa partí sunt.

las cosas que se destinaron para su uso, no le pertenecen los esclavos que no se adquirieron por causa de uso de ella misma, sino de uso común.

88. [37.) IDEM libro III. Pandectarum.—Legatum est donatio testamento relicta.

86. [37.] EL MISMO; Pandectas, libro 111.—El legado es una donación dejada por testamento.

37. [38.] IAyoIxNu5 (7) libro 1. ex Caesio.— Qui testamento inutiliter manumissus est, legan eodcm testamento potest, quia toties effieacior est libertas legato, quoties utiliter data est.

37. [88.] JÁVOLENO; Doctrina de Cascio, libio 1.—Eh que inútilmente fuá manumitido en un testamento, puede ser legado en el mismo testamento, porque siempre y cuando ha sido dada útilmente, es más eficaz la libertad que el legado.

88. [39.] IDEM libro H. ex Cassio. —Quod servus legatus ante aditamn hereditatem acquisiit, hereditati aequirit.

88. [89.] EL MISMO; Doctrina de Cas8io, libio 11.—Lo que un esclavo legado adquirió antes de adida la herencia, lo adquiere para la herencia.

(1) iubeo, fla.L Vug. (2) sustentursm, Ha(. V(g.

()

XO)Y, Mal.

(4) 1'rHÓn Vulgar. TOMO 11—SS

(5) raster, otros en lía¿. VU. MaL (6) (7) Papinlanne, Mal,

DIGE8TO —LIBRO XUI VtTULO Ú)ICO

89 [40.];: IDEM Libro III. ez (mssio. ---Si areae legatae post testamentum factum aediflcium i mpositum est, utruquc m debebitur, et soium, eL super ficium (1). •

40. [41.] IDBM libro 1. Epistoiarum.—Si duobus servís meis eadcm res legata es¿, et alterius servi nomine ad me eam pertinere nolo, totrnn ad me pertinebit, quia partem alterius (serviper alterum servum acquiro, perinde ac si meo et allerius) (2) servo esset legatum.

41.

[42.] IDEM

(3) libro VII. Epi4olarurn.—

cMaevio fundi partem dimidiam, Seio .partem dimidiam lego, eundem-fundum TiLlo lego,> si Seius decesserit, pars oms utrique accrescit, quia, quum separatim et partes fundi, et totus legatus siL, ne cesse est, ul ea.pars, quae cessat, pro (4) portione legati duque eorum, quibus fufidus separatim legatus est, accreseat. § 1.—A me herede uxori mene ita leatum est: «quidquid propter Titiam ad Seiuni dotis nomine pervenit, tantam peeu.niam Sius heres mons Titiae deL; quaero, an deduetiones impensarum fieri possint, quae uierent, si de dote ageretur? Respondit: non dubito, quin uxori suac, quod ita logatum est: ta te heres peto, quidquid ad te pervenisset, nL tantum el dares, tota dos sine ratione deductionis impensarum mutieri debeatur. Non autem idem ius servari debet ex testamento extranni, quod servatur in testamento viri, qui dotem uxori relegavit; linee enim taxationis loco habenda esi: ¿quidquid ad te pervenit,» illie autem, ubi vir uxoni relegat (5), Id videtur legare, quod in indicio dotis mulier consecutura fuerit.

39. 1404 EL MISMO Doctrina de cassio, Libra 111.—Si en un solar legado se levantó un edificio

después de hecho el testamento, se doberá. una •y otra cosa, así el solar, como lo edificado. 40.

[41.] EL MISMO;

Epístolas, libro 1.—Si la

misma cosa fué legada 4 dos esclavos míos, y no quiero que ella me pertenezca 4 nombro de uno de los esclavos, me pertenecerá la totalidad, porque adquiero por medio de un esclavo ¡a parte del otro esclavo,lo mismo que si el legado se hubiese hecho 4 un esclavo mío y al de otro. 41.-142.] EL MISMO; Epistolar, Libro VII.— « Le go fi Mevio la mitad de un fundo, fi Seyo la otra mitad, y lego el mismo fundo fi Ticio;' si hubiere fallecido Seyo,su parte les acrece fi ambos, por. que, habiéndose legado por separado as! las partes del fundo, como todo el legado, es necesario que aquella parte, que queda vacante, le acrezca, 4 proporción del legado, fi cada uno de aquellos fi quienes por separado les fué legado ci fundo. § 1.—Siendo yo heredero, fi mi cargo se le legó así fi mi mujer: «déle fi Ticia mi heredero Seyo tanta cantidad cuanta por razón de floja fué fi po, der de Seyo fi titulo de doto;» pregunto, ¿acaso se podrán hacer las deducciones de los gastos, que se harían, si se ejercitase la acción de dote? Respondió: no dudo, que, habiéndoselo hecho as! el legado fi su mujer: 'te pido, heredero, que le dés tanto cuanto hubiese ido fi tu poder,» se le deba fi la mujer toda la dote sin la cuenta de la deducción do los gastos. Mas no se debe observar en virtud del testamento de un extrafio el mismo derecho, que se observa en el testamento de un marido, que le legó fi su mujer la doto; porque esta cláusula, 4odo lo que fué fi tu poder,» ha de ser considerada en calidad de tasación, pero en aquel caso, cuando el manido le lega fi su mujer, se considera que le lega lo que la mujer hubiere de conseguir con la acción de dote.

Libro XL Epistolarum.—Quum

42. [43.] EL MESMO; Epistolar, Libro XI.—Se determinó, que, cuando al que adquiría una parte se lo hubiese hecho un legado, para que lo restituyese fi otro, puede adquirirlo todo.

43. [44.] PoMPouus libro III. ad Quintum .fucium.—Si ita relietum fuerit: «quantum henos meus habebit, tantum Titliaso (6) dan velo, pro eo ecL, quasi ita siL seriptum: cquantum omnes heredes babebunt'. § 1.—Quodsi ita fuerit: equantum unus boros habebit, tantum Tithaso ,( 7) heredes mees daro volo,» mínor pars cnt accipienda, quae vonit in legato.

43. [44.1 POMpONIo Comentarios d Quinto Mucio, libro hI.—Si se hubiere legado así: