Citation preview

Lingua

PRIMARIA · TERCEIRO CICLO

5

Proposta Didáctica

ABRE A PORTA

Equipo Carabeiro

Esta Proposta Didáctica forma parte do proxecto educativo de Anaya Educación para o terceiro ciclo de Educación Primaria. Na súa realización interviñeron: Texto: Equipo Carabeiro Edición: Paula López Hortas Deseño de cuberta e interiores: Miguel Ángel Pacheco e Javier Serrano Tratamento infográfico do deseño: Javier Cuéllar e Patricia Gómez Maquetación: David Gómez González Departamento gráfico: Anaya Educación

Esta Proposta Didáctica segue as Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego aprobadas pola Real Academia Galega no ano 2003.

Este produto e os seus contidos son material complementario do manual de Lingua para 5.º de Educación Primaria. O profesorado soamente poderá utilizalo, para impartir as clases desta materia, no propio centro de ensino e sempre que os seus alumnos adquiran o citado manual publicado por Grupo Anaya, S.A. Calquera outro uso, directo ou indirecto, do produto fóra do contorno sinalado, así como a reprodución ou copia do mesmo ou dos seus contidos ou a súa divulgación e/ou difusión en calquera medio, sexa total ou parcial, necesitará permiso expreso e por escrito de Grupo Anaya, S.A.

© Do texto: Equipo Carabeiro, 2009. © Do conxunto desta edición: GRUPO ANAYA, S.A., 2009 - Juan I. Luca de Tena, 15 - 28027 Madrid. Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que establece penas de prisión e/ou multas, amais das correspondentes indemnizacións por perdas e danos, para quen reproduza, plaxie, distribúa ou comunique publicamente, en todo ou en parte, unha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución artística fixada en calquera tipo de soporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a preceptiva autorización.

Depósito Legal: Imprime:

ET011293/1E1I - 9233620

Índice OS MATERIAIS DE ANAYA PARA LINGUA 5 ......................................................

5

Os materiais para o alumno ..............................................................................

6

Os materiais para o profesorado.......................................................................

7

Así é o libro do alumno .....................................................................................

8

Así son os cadernos do alumno ........................................................................ 10 Así é a Proposta Didáctica ................................................................................ 12 Así son os Recursos para o profesorado .......................................................... 13 PROGRAMACIÓN POR COMPETENCIAS ........................................................... 15 DESENVOLVEMENTO DAS UNIDADES............................................................... 23 1. A profe vampiresa ....................................................................................................... 24 2. Versos de outono ........................................................................................................ 40 3. Unha banda de piratas................................................................................................ 56

Os materiais de Anaya para Lingua 5

Os materiais para o alumno

O libro do alumno

PRIMARIA · TERCEIRO CICLO

Lingua

Acompáñase do caderno Imaxes e palabras, composto por unhas láminas de fotografías e debuxos que ilustran e complementan o vocabulario do libro.

5

GALICIA

Leva tamén un CD audio, onde se poden escoitar: • As lecturas que abren cada unidade (agás da 5). • Os ditados de cada unidade (agás da 1).

ABRE A PORTA

Imeaxeas labras P

Lingua

PRIMARIA · TERCEIRO CICLO

nográfico e do propieta utor fo r prod ción, alugueiro e préstamo io da o bra do , así os plica c reit a du iodifusión. © Grupo Anaya, S A omo a grav de idos util ada rad os ib iza ae ció . Ag os proh blic n d ás tod an n pú es os ed ció te ad , qu xecu CD n ió a e GALICIA a

5

CD AUDIO

5

IA GALIC

ABRE A PORTA

Qu ed an au re tor se iza rv pa c r

ibuído con publicación imp resa r distr mpla Exe

O caderno de traballo

PRIMARIA · TERCEIRO CICLO

Lingua

5

Para reforzar e ampliar os contidos traballados en cada unha das unidades do libro do alumno.

Caderno

ABRE A PORTA

As solucións de todas as actividades propostas recóllense no libro de Recursos para o profesorado.

EDUCACIÓN PRIMARIA

8

6

ORTOGRAFÍA GALEGA ORTOGRAFÍA GALEGA ORTOGRAFÍA GALEGA

Os cadernos de ortografía

EDUCACIÓN PRIMARIA

7

EDUCACIÓN PRIMARIA

6

NSOVEZ P BQ

Son tres cadernos para o terceiro ciclo de Educación Primaria. Serven para repasar e reforzar a puntuación, a acentuación e as grafías. Deles, os máis indicados para 5.º curso son o número 6 e parte do 7.

BWDHRH

Os materiais para o profesorado

A Proposta Didáctica

PRIMARIA · TERCEIRO CICLO

Lingua

5

A Proposta Didáctica é unha guía eficaz para organizar o traballo na aula. Nela reprodúcense, en cor, as páxinas do libro do alumno, acompañándoas de elementos que enriquecen o proceso de ensino-aprendizaxe:

GALICIA

• Programación por competencias.

Proposta Didáctica

• Presentación de cada unidade. • Obxectivos, criterios de avaliación e competencias desenvolvidas en cada apartado do libro do alumno.

ABRE A PORTA

• Suxestións metodolóxicas. • Actividades complementarias. • Solucións das actividades propostas no libro do alumno e na Proposta Didáctica.

O CD-ROM para o profesorado Un disco que contén: • Proxecto Curricular. PRIMARIA · TERCEIRO CICLO

• Recursos didácticos interactivos para cada unidade. CD-ROM para o profesorado Para Linux, Microsoft Windows® Vista™

E

ENCERADO DIXITAL

• Recursos fotocopiables: avaliación, reforzo, comprensión lectora, etc.

Exe mp lar dis trib uíd o

co n p

vada. Agás bra gra da o ión deste CD ac tario pie o a utiliz pro m do así co o e mo, . fic rá ésta S.A og pr a, on ro e nay ei o A up ABRE A PORTA

5

sa pre im ión ac lic ub

GALICIA

Lingua

Quedan reser vad os t autorización, quedan odos os p para a execución rohibido dereit públ ica s a du os d e ra o p dio licac pro dif d usi ión, uto ón al r . © ug f G u r

Os recursos fotocopiables

PRIMARIA · TERCEIRO CICLO

Lingua

Un caderno con espiral para fotocopiar comodamente os recursos seguintes:

5

GALICIA

• Programación de cada unidade. • Probas de avaliación.

Programación Avaliación Tratamento da diversidade Comprensión lectora Comprensión de textos orais Solucións do caderno

Recursos

• Fichas de reforzo e de ampliación. • Actividades de comprensión lectora. • Fichas de comprensión de textos orais.

ABRE A PORTA

• Solucións do caderno de traballo.

A Biblioteca de Aula Un material para a aula que consta de dez títulos das nosas prestixiosas coleccións e dun CD-ROM cun proxecto de animacións á lectura para cada un deles.

7

Así é o libro do alumno

Lectura Ábrese cada unidade cunha breve introdución, que pretende suscitar o interese dos rapaces pola historia que van ler. A imaxe que acompaña o texto permite apoiar a súa comprensión e reforzar o seu contido expresivo. Ademais, na marxe, ofrecemos o significado daquelas palabras que poden supoñer certa dificultade de comprensión.

Comenta a lectura e Expresión A páxina de comentario presenta tres apartados: Comprendemos (aclaración de termos e aplicación práctica), Comentamos (actividades de comprensión lectora) e Creamos (exercicios de creación diversos). O apartado de Expresión traballa, tanto no oral como na escrita, diferentes tipos de textos: poemas, noticias, correo electrónico, ficha bibliográfica, relatos…

Vocabulario Dedícase unha dobre páxina á adquisición e asimilación de vocabulario: por unha parte, trátase un campo semántico, ligado á lectura inicial; por outra parte, profúndase nalgúns procedementos para a formación de palabras que xa se viran no ciclo anterior, así como en certas relacións e desprazamentos semánticos.

8

Gramática e Ortografía A Gramática alterna os exemplos ilustrados coa exposición de contidos, para facilitar a comprensión de conceptos case sempre abstractos. Na Ortografía, tamén co apoio do debuxo, propóñense actividades e ditados destinados á formación de hábitos de escritura.

Repaso a unidade Os contidos da unidade repásanse de forma teórica nun resumo e con actividades. Cos xogos de linguaxe, os alumnos teñen a oportunidade de gozar coa lingua na súa dimensión lúdica e estética, ademais de coñecer o contorno e a cultura da nosa comunidade.

As miñas competencias e Volvo atrás O apartado de competencias está orientado ao desenvolvemento explícito dalgunhas competencias estreitamente ligadas á área de Lingua e Literatura, como son a expresión, a organización e interpretación de información, a síntese de contidos nun esquema, etc. Para que a aprendizaxe sexa continua, en cada unidade vólvense a recordar, a través de actividades, os contidos básicos. Así, o proceso nunca se interrompe, senón que se constrúe sobre o xa sabido.

9

Así son os cadernos do alumno

2

O caderno de traballo 3 Completa as casas e forma palabras cambiando cada vez só unha letra:

Versos de outono

L

E

Ñ

A

L

Ñ

A

L

Vocabulario: Na fraga. Palabras sinónimas 1 Nesta fraga hai tres animais perdidos que non deberían estar aí. Localízaos e escribe os seus nomes:

L

U M E

F

M E

F

A

L

M A

A M A

I

R

A M A

O caderno que acompaña o libro vai parello a el. Daquela, as actividades que se propoñen para cada unidade abundan no vocabulario e nos contidos gramaticais e ortográficos que se veñen a estudar.

A M

4 Completa: As palabras ...................................... son aquelas que teñen significados iguais ou moi semellantes.

5 Busca no exercicio 3 un sinónimo de: raia

...........................

barro

póla

...........................

apetito ...........................

...........................

6 Risca a palabra de cada recadro que non é sinónima do resto: amencer

abrente

chuvisca .................................

.................................

atardecer

orballo

amañecer

chuvasqueiro

alba

chuviñeira

babuña

................................. amigo

camarada

compañeiro

avó

colega

2 Busca agora na sopa de letras os nomes dos 7 animais que si están ben 7 Resolve os xeroglíficos e descubre os sinónimos de:

a gusto na fraga: H

P

H

L

G

C

............................................................

E

cartel

aroma

golpe

................................

................................

................................

............................................................

R

A

P

O

S

O

S

T

R

E

B

H

R

Q

............................................................

L

O

N

V

O

T

U

............................................................

E

I

O

I

C

O

Í

............................................................

T

E

I

X

U

G

O

............................................................

X

A

B

A

R

I

L

............................................................

10

11

Gramática: Clases de substantivos 1 Completa o esquema:

Nomes

Comúns: cuncha, corazón, cráter, praia

5 Sigue o exemplo e completa o cadro elixindo a terminación adecuada:

Concretos: nena, pedra, irmán

Substantivos abstractos

Individuais: .................., abella, ovella doce

..................: bandada, .................., ..................

-ura

-eza

-idade

dozura

_____________

_____________

húmido limpo

..................: amor, liberdade, .................. branco novo

..................: Alba, Xabier, Sanxenxo, Sil

alto claro

2 Subliña con azul os nomes comúns e, con vermello, os propios:

belo

sábado

Carlos

alfombra

disco

Miño

monte

azucena

Ourense

sofá

rapaz

electricista

Portugal

muller

Michiño

Sonia

.......................................................

Alpes

sombra

Álvarez

Tambre

can

.......................................................

6 Escribe o colectivo correspondente a cada debuxo:

.......................................................

3 Define cada nome propio como no exemplo:

....................................................... Carlos: nome dun rapaz.

Sonia: ...........................................

Miño: ......................................

Ourense: .......................................

Portugal: ..................................

Michiño: ........................................

Alpes: ....................................

Tambre: ........................................

.......................................................

7 Escribe tres exemplos de cada clase de nomes: Común

..........................................................................................

Propio

..........................................................................................

Concreto

..........................................................................................

amor → ......................................

Abstracto

..........................................................................................

→ ................................

ave

→ ......................................

Individual

..........................................................................................

→ ................................

león → ......................................

Colectivo

..........................................................................................

4 Escribe estes nomes comúns ao revés e terás nomes propios. Terás que poñer maiúsculas e fixarte nos acentos: nada → ................................ leira luar

24

25

Ortografía: O guión. O nh 1 Completa:

5 Completa:

O ............................... é un pequeno trazo horizontal que se pon entre dúas ........................... ou ........................... sen que entre eles haxa ningún espazo en branco.

O nh é un ............................... e a as súas letras non se poden separar.

6 Completa o poema con unha, cunha, nunha ou dunha e le: Atopei .................. agulla

2 Escribe a norma de uso do guión correspondente a cada exemplo: O guión úsase:

.................. febra nun botón, o botón .................. manga,

1. Para ................................................................................................: co-ci-ñei-ro, co-me-dor. 2. Para ................................................................................................: Dicionario galego-castelán, vento nor-noroeste.

a manga dun mandilón, o mandilón .................. bruxa metido

3. Para ................................................................................................: Na clase hai rapaces e rapazas de 10-11 anos.

nese caixón, o caixón

4. Para ................................................................................................: Rosalía de Castro (1837-1885) foi unha grande escritora.

3 Escribe todas as formas posibles de partir estas palabras a final de liña:

.................. mesa, a mesa nun gran salón, o salón

profesor

pro-fesor

profe-sor

torreiro

......................................

.......................................

cadeira

......................................

.......................................

.................. torre .................. porta e un balcón, o balcón

leituga

......................................

.......................................

palleira

......................................

.......................................

.................. princesa gardada por un dragón, o dragón .................. lenda.

4 Coloca o guión onde sexa necesario: – Busca esta palabra nun dicionario de galego inglés.

A lenda... xa rematou!

– A palabra tra pa llei ro ten catro sílabas. – Mañá verei o partido do Compostela Ourense.

50

10

7 Busca no dicionario e escribe unha oración con cada palabra:

– O curso 2008 2009 foi moi divertido.

anhelar: ................................................................................................

– Estudade o comprendido entre as páxinas 20 32.

inhumano:..............................................................................................

– Aos meniños de 1 2 anos gústalles xogar coas pezas.

inhalar: ..................................................................................................

51

Os cadernos de ortografía

As palabras agudas

O acento gráfico ou til cempés

avó O til ou acento gráfico é unha raíña ´ que se escribe sobre a vogal da sílaba tónica nalgunhas palabras.

limón réptil

En xeral, os monosílabos non levan acento gráfico.

Levan acento gráfico as palabras agudas de máis dunha sílaba que acaban en vogal, -n, -s ou -ns.

camisón ventás bambáns

carácter árbore 1 Le este texto e clasifica as palabras destacadas:

1 Pon o acento gráfico onde corresponda:

O cempés Paco tiña moi mal carácter. Vivía na horta da señora Águeda, arrastrando, sempre rosmón, o seu corpiño pola terra húmida. Unha tarde atopouse cun estraño animal que, sen parar de voar, chuchaba o néctar das flores e picaba nos limóns e nas laranxas. —Oes, acaso es unha bolboreta? —preguntoulle o cempés.

caravel

lacazan

lapis

sofa

iglu

xantar

venta

leñador

compas

cabeza

esquimo

nariz

veran

papel

bisturi

2 Todas as palabras anteriores, menos dúas, son agudas. Descubre as intru-

—Non, ho, non ves que só teño dúas alas? —respondeu o outro sen deixar de bater as alas.

sas e ríscaas.

3 Risca as letras que sobran e atopa unha palabra aguda en cada liña. Escrí-

—Es entón unha libélula? —espetoulle o cempés Paco.

bea e ponlle o acento:

—Non, parvo, non ves que teño bico? —respondeu chuchando nun caravel. —Daquela, que clase de bicho es ti? —berrou Paco enfadado. —Moi fácil: son un colibrí; chámome Vítor e estou feliz de vivir nunha horta tan saborosa! Agudas Con til

Graves Sen til

Con til

E

B

S

V

Q

U

I

Z → ..............................................

M

A

O

L

G

U

E

N → .............................................. N → ..............................................

L

O

A

C

A

Z

A

U

C

A

B

E

L

A

T → ..............................................

I

X

N

G

L

A

E

S → ..............................................

Esdrúxulas Sen til

4 Fíxate ben e pon acento gráfico só onde corresponda: pantalon

salchichon

comeron

algodon

viviron

compraron

moscon

bombon

ilusion

cancion

saxofon

cantaron

lambon

camion

acordeon

6

7

Uso do punto

Os cadernos de ortografía recollen, dunha forma esquemática, as principais regras de puntuación, de acentuación e sobre o uso de certas grafías que se estudan ao longo de todo o terceiro ciclo. Estas normas trabállanse dunha maneira lúdica e atraente para o alumnado. Dos tres cadernos, os indicados para 5.º curso son o número 6 e boa parte do 7. En calquera caso, dependerá do criterio do profesor ou da profesora a elección dos máis adecuados, sempre en función do nivel que teñan os alumnos.

Uso do punto 4 Fíxate nas viñetas e escribe un breve texto. Lembra escribir punto ao final de cada oración:

Usamos punto: 1. ao rematar unha oración; 2. ao rematar un parágrafo; 3. ao finalizar un texto; 4. despois dunha abreviatura.

1 Asocia cada tipo de punto cun número das regras anteriores: Punto final.

Punto e seguido.

Punto e á parte.

2 Completa cada oración e lembra poñer punto: A formiga .......................................................................................................... .......................................................................................................................... A miña mellor amiga ........................................................................................

Un día, unha formiga ........................................................................................

..........................................................................................................................

............................................................................................................................

3 Escribe as abreviaturas e pon os puntos que faltan:

............................................................................................................................ Un pouco despois, ..........................................................................................

tel

Sra

D

Vde

páx

Dr

............................................................................................................................

etc

............................................................................................................................

v

Daquela ocorréuselle unha idea: .................................................................... ............................................................................................................................ vostede

..................................

etcétera

....................................

señora

..................................

páxina

....................................

Ao esbirrar, ......................................................................................................

don

..................................

verbo

....................................

............................................................................................................................

doutor

..................................

teléfono

....................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................

12

13

Palabras con b

Palabras con b

3 Atopa nesta sopa de letras 10 palabras que comecen por bu-, bur- ou bus-: buxaina Escríbense con b:

buscar burlar

1. todas as palabras que comezan por bu-, bur- e bus-.

X

B

U

S

C

A

R

M

B

B

D

U

P

S

B

U

Q

U

U

F

O

L

B

Z

O

P

X

B

O

T

B

U

B

E

L

A

U

R

M

C A

1 Completa con bu-, bur- ou bus-:

Q E

R

L

N

Q

A

I

L

T

B

U

R

A

T

O

N

A

B

U

L

L

O

X

E

D

A

C

T

D

I

F

B

U

R

G

A

S

A

4 Escribe cada unha das palabras anteriores onde corresponda: ..........caneiro

..........bullas

..........lón Castaña asada: Xoguete que se baila cun cordel:

............................................................ ............................................................

Ave de cheiro desagradable:

............................................................

Oco, abertura:

............................................................

Barco, nave grande:

............................................................

Tratar de atopar algo:

............................................................

Relativo á boca:

............................................................

............................................................................................................................

Cadeira cómoda con brazos:

............................................................

............................................................................................................................

Asno, animal de carga:

............................................................

............................................................................................................................

Fonte de auga quente en Ourense:

............................................................

..........fanda

..........to

..........cador

2 Escribe unha oración con cada unha das palabras anteriores:

............................................................................................................................

5 Completa:

............................................................................................................................

Todas as palabras anteriores comezan polas ................................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................

20

21

11

Así é a Proposta Didáctica A programación por competencias

Primeiro trimestre CULTURAL E ARTÍSTICA

MATEMÁTICA

SOCIAL E CIDADÁ

• Utilizar formas de expresión adecuadas na comunicación cos demais e establecer relacións sociais sobre a base do respecto.

UNIDADE 1 A PROFE VAMPIRESA

• Coñecer a historia e a UNIDADE 2 VERSOS DE OUTONO

APRENDER A APRENDER

COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA

• Diferenciar as distintas

• Desenvolverse no

formas de comunicarse e recoñecer a lingua como unha delas. • Respectar certos trazos da fala que se afastan da norma e evitalos na escrita.

contorno da escola e respectalo.

• Recoñecer os cambios

tradición de certos costumes autóctonos relacionados co outono: o Magosto.

• Facer esquemas.

• Recoñecer a linguaxe poética como unha forma particular de comunicación.

que se producen na paisaxe coa chegada do outono.

• Reflexionar sobre a lingua a partir do xogo.

• Redactar e ilustrar

• Entender a amizade

breves textos.

como unha relación entre as persoas establecida sobre a base do respecto e o cariño.

• Coñecer algunhas UNIDADE 3 UNHA BANDA DE PIRATAS

COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO

manifestacións da cultura popular.

• Coñecer, valorar e

• Facer esquemas.

respectar o noso contorno natural.

• Coñecer lendas

• Facer esquemas.

• Coñecer contos,

• Tomar conciencia da

cantares e outras tradicións de Nadal.

necesidade dun consumo responsable, sobre todo nestas datas de Nadal.

UNIDADE 5 TEMPO DE NADAL

persoal. linguaxe segundo a canle que se utilice para transmitir a mensaxe.

• Sistematizar información en • Recoñecer o valor das fichas bibliográficas. forma esquemática nun cadro.

Nas primeiras páxinas da Proposta Didáctica preséntase a programación por competencias de cada trimestre. En cómodos cadros, descríbense as competencias que se traballan en cada unidade do libro.

códigos (á parte da lingua), para comunicarse e saber interpretar as mensaxes.

• Investigar para obter información.

• Ordenar sintagmas para formar oracións e interpretalas correctamente.

estrutura e as características dun texto informativo: a noticia periodística.

• Redactar textos de carácter • Utilizar as novas • Utilizar con propiedade a

• Organizar información de

• Coñecer e utilizar outros

• Recoñecer que a linguaxe é • Coñecer e aplicar a un instrumento de comunicación ao mesmo tempo que unha maneira de representar e interpretar a realidade.

populares relacionadas con certos elementos da nosa paisaxe.

UNIDADE 4 SÓ PARA TI

INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL

AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL E COMPETENCIA EMOCIONAL

ilustracións e doutros elementos gráficos en certo tipo de textos.

tecnoloxías na busca de información e nas producións propias.

• Buscar, seleccionar e rexistrar a información e transmitila en distintos soportes.

• Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.

19

18

1

A profe vampiresa

Introdución

A presentación da unidade

Esquema da unidade

Metodoloxía LECTURA

A unidade comeza cun fragmento de Xela volveuse vampira!!, onde Fina Casalderrey aborda o delicado tema da violencia de xénero desde a mirada inocente, imaxinativa e solidaria dos nenos. Xela é a profe, e a lectura que protagoniza serve para introducir o campo semántico da unidade: a escola. O apartado de Expre si ón céntrase na importancia da educación e de falar con cortesía, utilizando as fórmulas adecuadas para cada contexto e situación e en consonancia cos interlocutores do acto comunicativo. O léxico referido á escola será o eixe arredor do cal xire a temática desta unidade; por iso, no apartado de V ocabular io trabállanse termos relacionados con este espazo: dependencias propias do colexio, material escolar, distintos profesionais que desenvolven nel o seu labor, verbos relacionados co ensino... A segunda páxina deste apartado dedícase sempre a traballar un concepto léxico-semántico básico, acorde co nivel do alumnado. Neste caso, abórdase o uso do dicionario e a interpretación das distintas informacións que recolle cada entrada. Na G ram áti ca establécese a diferenza entre linguaxe e lingua e introdúcense os conceptos de lingua románica e lingua oficial. A dobre páxina de Ortogr afí a está dedicada a dous trazos dialectais: o seseo e a gheada. Cómpre facer fincapé en que se tratan de fenómenos propios da fala, que deben ser respectados pero que convén evitar na escrita, a fin de acadar unha norma única.

Cada unidade comeza cunha presentación xeral dos seus contidos e do seu enfoque didáctico, un mapa conceptual, os recursos e os materiais máis adecuados, suxestións para aplicalos, competencias básicas desenvolvidas, etc.

Xela volveuse vampira!!

Os alumnos repasarán contidos xa estudados en 4.º e comezarán a fixar uns hábitos de traballo fundamentais ao longo do curso: como deben responder as actividades do libro, que orde seguirán no caderno, que finalidade ten cada apartado, o uso do dicionario, etc. Comprendemos COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN

Contidos mínimos

EXPRESIÓN ESCRITA

Comentamos Creamos

Utilizar o dicionario. Diferenciar entre linguaxe e lingua e recoñecer o galego como lingua oficial de Galicia. EXPRESIÓN

Recoñecer o galego, o castelán, o catalán e o valenciano como linguas románicas.

As presentacións

Expresarse de forma adecuada, segundo se manexe a lingua oral ou a escrita.

SITUACIÓN COMUNICATIVA: A PROFE VAMPIRESA

Outros recursos e materiais A Editorial Anaya dispón de materiais de apoio para 5.º de Educación Primaria. No caso concreto desta unidade poderán utilizarse: As actividades da unidade 1 do caderno do alumno, do Tratamento da diversidade, da Comprensión lectora e da Avaliación.

VOCABULARIO

O dicionario

GRAMÁTICA

A linguaxe e as linguas

ORTOGRAFÍA

O seseo e a gheada

VOLVO ATRÁS

Repaso da unidade 1

Como reforzo e complemento para a lectura: – Fina Casalderrey: Xela volveuse vampira!!, Baía Edicións, col. Contos da igualdade, 2007.

Competencias básicas Comp etenc ia para o tratame nto da i nfor mac ión. Coñecer e utilizar outros códigos (á parte da lingua), para comunicarse e saber interpretar as mensaxes. Comp etenc ia en comuni cac ión l ing üís tica . Diferenciar as distintas formas de comunicarse e recoñecer a lingua como unha delas. Compe tenc ia s oc ial e c idadá. Utilizar formas de expresión adecuadas na comunicación cos demais e establecer relacións sociais sobre a base do respecto (en concreto, co personal que traballa na escola e cos compañeiros). Comp etenc ia n o coñe cem ento e a i nter acci ón co mundo fís ico . Desenvolverse no contorno da escola e respectalo.

– ______________: A lagoa das nenas mudas, Edicións Xerais, col. Sopa de libros, 2007.

ESTUDO DA LINGUA

CD AUDIO e CD-ROM de Recursos O CD AUDIO que acompaña o libro do alumno contén o texto da lectura inicial. O CD-ROM de recursos didácticos inclúe todo o material fotocopiable, de maneira que tamén aquí poderá utilizarse a unidade 1 do Tratamento da diversidade, da Comprensión lectora e da Avaliación.Así mesmo, serán de utilidade as actividades interactivas que tamén aparecen neste CD.

26

27

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS K F ina Casalde rre y (Xeve, Pontevedra, 1951) estudou Maxisterio e exerce como mestra desde os 19 anos. A súa vocación literaria xurdiulle nas aulas, como autora de diversas pezas teatrais para seren representadas polos seus alumnos. En 1991 deuse a coñecer no mundo editorial coa novela xuvenil Mutacións xenéticas.Ten recibido numerosos premios de literatura infantil, entre eles, o Premio Merlín (Dúas bágoas por máquina, 1991), o Premio Edebé (O estanque dos parrulos pobres, 1995) ou o Premio Nacional de Literatura Infantil (O misterio dos fillos de Lúa, 1996). Unha das súas inquietudes é a investigación etnográfica. Dirixindo os seus alumnos e alumnas, participou en concursos promovidos pola Xunta de Galicia, o Museo de Pontevedra… (traballos galardoados con diferentes premios). A maior parte da súa obra está traducida a todas as linguas peninsulares. Colabora habitualmente en prensa e revistas especializadas, así como en diversos eventos relacionados coa literatura. K Fermosamente ilustrado por Noemí López, Xe la v ol v eu se v a mpira! ! atrévese a tratar o tema da violencia contra as mulleres. E faino desde a perspectiva dun neno, sen dramatismos pero con claridade. Xela, a profesora máis boa do mundo, non era a mesma. Estaría enferma de saudade? Non volveu ás clases, e todos pensaron que se convertera en «vampira». Disposto a salvala, Breixo achegouse á casa da súa querida mestra.Alí viu como o seu home a maltrataba, polo que Breixo lle pediu un desexo á fadiña Rute: que transformase o marido nun porco. Meu dito, meu feito. E por fin Xela recobrou o sorriso. Xela volveuse vampira!! foi finalista do Premio Xosé Neira Vilas ao mellor libro infantil do ano 2007.

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

COMPETENCIAS

Obxectivo

En comunicación lingüística

K

K

Ler unha narración de forma comprensiva.

Comprender diferentes tipos de textos.

Criterios de avaliación

Cultural e artística

• Le con fluidez e corrección unha narración.

K

• Comprende o sentido global dunha narración e responde cuestións de reflexión relacionadas co seu comentario.

Valorar a creación literaria como forma de expresión.

O desenvolvemento da unidade

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS K A dobre páxina que abre cada unidade comeza cunha breve entradiña que pretende crear na aula o ambiente propicio para situar a lectura e comezar a traballar un determinado tema. Por outra parte, o feito de estarmos obrigados case sempre a ofrecer un fragmento dun texto e non un texto completo palíase dalgunha maneira con esta pequena introdución que, en moitos casos, sitúa o lector no contexto da historia. Con todo, recomendamos a lectura completa do relato.

Para cada apartado preséntanse:

K Tanto nesta unidade como nas seguintes, as lecturas adecúanse ao nivel dos rapaces e rapazas destas idades. Non obstante, na marxe do texto adoitamos incluír a definición dalgunhas palabras que poden ofrecer dúbidas de comprensión para o alumnado.Aconsellamos ler previamente eses termos e asegurar a súa comprensión.

• Obxectivos e criterios de avaliación.

K Antes de ler o texto en voz alta, convén que os rapaces e rapazas fagan primeiro unha lectura silenciosa. E sería interesante, así mesmo, poñer o CD audio na aula e escoitar a lectura locutada.

• Competencias básicas.

Anotacións

• Solucións das actividades do libro do alumno. Ademais, atopará: • Suxestións metodolóxicas.

Anotacións

28

12

29

• Actividades complementarias coas súas solucións e ditados.

Así son os Recursos para o profesorado A programación

Programación da unidade 1: A profe vampiresa

Competencias básicas

• Competencia para o tratamento da información.

• Traballar o aspecto lúdico e creativo da linguaxe.

• Competencia social e cidadá.

• Fixar hábitos de traballo: como responder as actividades do libro, finalidade dos seus apartados, elaboración de fichas, etc.

• Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico.

• Fomentar o uso do dicionario. • Fomentar no alumnado o interese por outras formas de comunicarse, como a linguaxe de signos.

1. Ler unha narración de forma comprensiva.

Obxectivos

A programación de cada unha das unidades preséntase en cadros. Neles inclúense todos os elementos necesarios para levar a cabo o proxecto de intervención didáctica do curso: competencias básicas, obxectivos, contidos temporalizados, criterios de avaliación, mínimos esixibles, metodoloxía, etc.

• Repasar contidos xa estudados no curso anterior.

Metodoloxía

• Competencia en comunicación lingüística.

2. Usar correctamente as fórmulas de cortesía na expresión oral. • Libro do alumno, dicionario.

Materiais curriculares e outros recursos didácticos

3. Dominar e utilizar o vocabulario referido á escola. 4. Buscar palabras no dicionario.

• CD-ROM de Recursos Didácticos. • Caderno de actividades.

5. Comprender os conceptos de linguaxe e lingua, así como os de linguas románicas e oficiais.

Procedementos e instrumentos de avaliación

6. Recoñecer o seseo e a gheada como trazos dialectais propios da fala.

• Proba de avaliación inicial adxunta. • Proba de avaliación correspondente á unidade. • Aplicación de modelo de proba de diagnóstico.

Contidos temporalizados

• Lectura: A profe vampiresa (Fina Casalderrey: Xela volveuse vampira!!, col. Contos da igualdade, 2007, adapt.).

• Seguimento da avaliación continua no rexistro.

• Expresión: As presentacións.

Setembro

• Vocabulario: Léxico referido á escola; o dicionario. Outubro

Sistemas de cualificación

• Na proba de avaliación inicial:

Programa de recuperación

• Ficha de reforzo adxunta para esta unidade.

Medidas de atención á diversidade

• Para todos os alumnos e as alumnas:

Actividades complementarias e extraescolares

• Expoñer na clase de forma oral e individual como é a familia de cada un.

– Un punto para as actividades 1, 2, 3, 4, 5, 6 e 9. – Un punto e medio para as actividades 7 e 8.

• Gramática: A linguaxe e as linguas. • Ortografía: O seseo e a gheada.

Criterios de avaliación

1.1. Le con fluidez e corrección unha narración. 1.2. Comprende o sentido global dunha narración e responde cuestións de reflexión relacionadas co seu comentario.

– Ficha de comprensión lectora adxunta da unidade. – Ficha de ampliación adxunta desta unidade.

2.1. Emprega fórmulas de cortesía con corrección e coherencia. 2.2. Comprende o significado dalgunhas expresións e aplícaas en situacións simuladas da vida real. 3.1. Asimila e aplica o léxico aprendido: vocabulario relacionado coa escola e palabras da lectura.

• Dramatizar un diálogo na clase entre un alumno ou alumna e un compañeiro que fará de persoa anciá. Deberán utilizar fórmulas de cortesía. • Usar o código da linguaxe de signos que aparece no apartado de «Competencias» para comunicar mensaxes e comprobar se os compañeiros son capaces de entendelas.

4.1. Localiza no dicionario palabras referidas á escola, ordénaas alfabeticamente e recoñece a súa categoría gramatical. 5.1. Comprende os conceptos de linguaxe e lingua, así como os de linguas románicas e oficiais. 6.1. Identifica o seseo e a gheada como trazos característicos da fala que non se deben empregar na escrita. Mínimos esixibles

• Utilizar o dicionario. • Diferenciar entre linguaxe e lingua e identificar o galego no conxunto das linguas románicas.

Fomento da lectura

• Ademais de Xela volveuse vampira!!, proponse A lagoa das nenas mudas (de Fina Casalderrey, en ed. Xerais, col. Sopa de libros, 2007).

Fomento das TIC

• Escoita nun CD audio da lectura A profe vampiresa.

Educación en valores

• Sensibilidade cara aos problemas dos demais e actitude de colaboración. • Valoración da importancia de establecer relacións interpersoais sobre a base da comunicación.

• Expresarse de forma adecuada, segundo se manexe a lingua oral ou a escrita.

• Respecto cara ás distintas maneiras de falar unha mesma lingua.

6

7

LINGUA LENGUA Comprensión lectora 2 1

Nome e apelidos:......................................................................................................................

CL

Nombre Nome e apelidos:........................................................................................................................................ y apellidos: ................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

1

Fecha: Data: ....................................................................... ....................................................................

Canto tempo poden tardar a vexetación e mais a fauna en se recuperar despois dun incendio? Subliña a resposta correcta. 120 días

Antes de ler o texto.

2

Probablemente teñas visto algún monte queimado, e mesmo un incendio forestal. Que cres que se podería facer para evitalos?

A comprensión de textos escritos

CL2

máis dun século

50 anos

arredor de 3 meses

Marca cun X o que pode pasar se se repiten os incendios: Hai bosques que xa non se poden recuperar. Os gardas forestais marchan. Os animais van cara a outras zonas.

A pesar da mellora e ampliación dos medios de extinción, o número de incendios medra cada ano

O terreo queda árido.

Aínda que a natureza conta cos seus propios mecanismos para se recuperar tras a acción do lume, a intensidade e repetición dos incendios están afectando os bosques e mais a fauna, que poden necesitar ata 120 anos para recuperarse, e iso se non quedan afectados para sempre.

Aumenta o risco de secas. Utilízase a zona para o cultivo. 3

O lume reiterado diminúe a capacidade da vexetación de volver a aparecer no terreo, e os animais que non morresen migran a outras zonas. A erosión, pola súa banda, xera solos cada vez menos produtivos e máis áridos, e increméntase o risco de secas.

Non prender lume no monte en épocas de risco (outubro-abril). → V F Chamar aos servizos de extinción de incendios (112). → V F

Consellos para previr un incendio forestal e sobre como actuar no caso de atopármonos fronte a un lume xa declarado:

Colaborar sempre nos labores de extinción. → V F Non botar lixo no chan. → V F

• Non prender lume no monte en épocas de risco (maio-setembro). O resto do ano, só en lugares acondicionados para facelo.

Cortar a vexetación para que non se propague o lume. → V F

• De se producir un incendio, chamar aos servizos de extinción, ao 112.

4

© GRUPO ANAYA, S.A., Lingua 5.º Educación Primaria. Material fotocopiable autorizado.

Usar un extintor se hai fume. → V F

• Non botar tabaco nin lixo no chan. © GRUPO ANAYA, S.A.,Lingua 5.º Educación Primaria. Material fotocopiable autorizado.

Rodea o V (verdadeiro) ou o F (falso) nas seguintes medidas para evitar incendios ou actuar fronte a eles:

Escribe outro título adecuado para a lectura. ....................................................................................................................................................

• Non participar na extinción se non se está cualificado. • Se o incendio está empezando, pódese intentar apagalo botándolle auga ou terra á base das lapas ou eliminando a vexetación de arredor para que non se propague.

Pensa un pouco máis Debuxa un pequeno cartel e escribe un slogan para evitar os incendios forestais.

• Para afastarse do incendio, o ideal é ir contra o vento sen correr, e cubrindo as vías respiratorias cunha tea húmida.

.....................................................................

http://revista.consumer.es/web/ga/20050701/ medioambiente/69869.php (adaptación)

..................................................................... ..................................................................... .....................................................................

64

63

LENGUA LINGUA Comprensión lectora 1 Nombre y apellidos: ................................................................................................................................... Comprensión de textos orais 2 Curso: .....................................................................

A comprensión de textos orais

LINGUA LENGUA Comprensión de lectora textos 1 orais 2 Nombre Nome e apelidos:........................................................................................................................................ y apellidos: ................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Fecha: ....................................................................

1

Texto 2 O texto que vas oír é unha conversa no colexio. Escoita con atención para poder contestar ben as preguntas.

Fecha: Data: ....................................................................... ....................................................................

Quen son os que están a falar?

O seu obxectivo é tamén potenciar a competencia en comunicación lingüística; neste caso, a comprensión oral. No CD-ROM para o profesorado inclúense gravacións de textos literarios, conversacións coloquiais, simulacións de programas radiofónicos, etc. O libro de Recursos presenta fichas para traballar a comprensión destes textos.

Uns rapaces e mais a directora do colexio. Unha profesora e os seus alumnos. Un profesor e os seus alumnos.

LUCÍA: O martes iremos ao Museo da Vila. Veremos as dúas salas de arte contemporánea; visitarémolas cun guía que nos irá explicando cada obra e nos contará algo sobre a vida do artista. Lembrade que para entrar no museo tedes que levar pegado no brazo dereito o adhesivo que vos dei.

2

Que lugar van visitar?

3

A que clase substitúe a visita?

4

Como poderán entrar no museo?

O Museo de Arte Contemporánea.

RAPAZ: Daquela, o martes non hai clase de debuxo?

Á clase de debuxo do luns.

LUCÍA: Non, non hai clase de debuxo porque alí, no museo, faremos un obradoiro de plástica. RAPACES: Temos que traer as mochilas? LUCÍA: Si. Escoitade. Tedes que deixalas na clase. Despois, ás 9.30 h subiredes ao ximnasio e agardaredes por Moncho e por min.

Cun adhesivo no brazo esquerdo. 5

A que hora deben agardar por Moncho e Lucía?

6

Que van a aprender no obradoiro do museo?

7

Que normas de comportamento hai que seguir dentro do museo?

RAPACES: Lucía, que imos facer no obradoiro?

LUCÍA: Si, estarán os profesores do obradoiro, que vos ensinarán algunhas técnicas que se empregan na pintura, na escultura… e debuxaredes cos materiais que teñen preparados. Portádevos ben e non fagades trasnadas. Xa sabedes que dentro do museo non se pode tocar ningunha obra, nin sentar en calquera sitio. Será divertido, xa veredes. Entendestes todo ben? RAPACES: Siiii. LUCÍA: Perfecto. Daquela, ata mañá.

72

Ás 9. 30 h. © GRUPO ANAYA, S.A.,Lingua 5.º Educación Primaria. Material fotocopiable autorizado.

RAPACES: Alí tamén hai profesores?

Á clase de debuxo do martes.

Cun adhesivo no brazo dereito.

LUCÍA: Ás 12 h irá o autocar ao museo para nos recoller e chegaremos aquí á hora de comer. LUCÍA: Pois ides aprender moitas cousas e coñecer algunhas obras de arte contemporánea.

O Museo da Vila.

Acompañados dun guía.

RAPACES: A que hora volveremos do museo?

Ás 12. 30 h.

O seu obxectivo é potenciar a competencia en comunicación lingüística; concretamente, a comprensión lectora. Para isto, o libro de Recursos presenta fichas con lecturas de diferentes tipos de textos, seguidas por un conxunto de actividades de comprensión.

Ás 12 h.

Farán unha visita guiada e coñecerán a vida dos artistas. Aprenderán algunhas técnicas de pintura, de escultura…

Non facer trasnadas, e sentar en calquera sitio. Non tocar ningunha obra. Non tocar ningunha obra, nin sentar en calquera sitio.

73

13

UNIDADE 1 Lingua

UNIDADE 1

AV

Nome e apelidos:........................................................................................................................................ Curso: .....................................................................

A avaliación

AV

Lingua

O noso proxecto presenta unha proba de avaliación para cada unidade, unha de avaliación inicial e outra final.

Completa estas oracións con palabras relacionadas co material escolar:

3

Data: .......................................................................

– Gústame pintar con xiz no ................................................................ . – Recortamos unhas estrelas de papel coas ................................... e despois pegámolas con

Le atentamente este texto e, despois, responde as preguntas.

............................. nunha cartolina.

1 O que faltaba. Hoxe tiña realmente un día desgraciado. —Toma exemplo de Ánxela e Fuco; eles non só saben facer cálculo, senón que, ademais, tamén prestan atención.

– Esquecín pechar a cremalleira da ............................. e caéronme todos os libros no chan. – No meu ....................................... caben unha chea de bolis e lapis.

Todas as cabezas se volveron cara aos alumnos mencionados. Precisamente estes 5 dous, pensei eu para min, os tíos máis arrogantes da clase. Ninguén estaba a ben con eles ou buscaba a súa amizade, porque eran uns comelibros. Vaia exemplo! Con certeza, sabían facer ben as contas, isto tíñao que admitir sen envexa; como tamén que traían sempre os cadernos e os libros limpos, sen manchas, cousa que, desgraciadamente, acontecía ás veces cos meus. Nunca esquecían facer os 10 deberes como me pasaba a min a miúdo, non me explico por que. Probablemente tamén se concentraban nos ditados e non pensaban de repente no xantar ou no pan untado do recreo como era o meu caso. Con todo, tamén son da opinión de que é mellor saber menos cálculo e ser menos ordenada, pero ter en cambio amigos.

4

Busca no texto cando menos cinco palabras relacionadas coa escola e escríbeas.

5

Busca no dicionario a palabra cálculo e, despois:

....................................................................................................................................................

b) Di cantas acepcións ten. Ten ............................. acepcións.

Úrsula Heinze, A casa abandonada, Edicións Xerais

c) Copia algún exemplo. ....................................................................................................................................................

a) Por que non caían ben os alumnos mencionados?

1

Cal é a diferenza entre lingua e linguaxe?

6

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Imaxina que a protagonista do texto quere pedirlles aos «alumnos mencionados» que a axuden cos deberes de cálculo. Como llelo pediría? Escríbeo e utiliza, cando menos, dúas fórmulas de cortesía. .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

40

UNIDADE 3 Lingua

© GRUPO ANAYA, S.A., Lingua 5.º Educación Primaria. Material fotocopiable autorizado.

© GRUPO ANAYA, S.A., Lingua 5.º Educación Primaria. Material fotocopiable autorizado.

b) Cres que o bo estudante non pode ter amigos, ou que unha cousa non quita a outra? Razoa a túa resposta.

2

7

Qué son as linguas románicas? Di o nome dalgunha delas.

8

Neste texto, rodea con vermello os exemplos de seseo e, con azul, os de gheada. Despois, escribe correctamente esas palabras:

.................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

O mendigho quería comer as cabasas do labregho, pero este neghábase, xa que lle custara un ghrande esforso que estas medrasen. Ao final, o bo corasón do labregho puido con el, e o mendigho, que en realidade era un magho, aghradeseullo cun tesouro. .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

41

UNIDADE 3 Lingua

AR

Nome e apelidos:........................................................................................................................................ Curso: .....................................................................

Ser un moucho

Aparvado

Falador

Andar nas verzas

Medroso

Bo

Ser un caguiñas

Malo

Valente

Ser un demo

Calado

Espelido

O tratamento da diversidade

AA

Nome e apelidos:........................................................................................................................................ Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

Relaciona as expresións da columna da esquerda co seu sinónimo e co seu antónimo:

1

Tamén se inclúen rexistros trimestrais e mais as solucións de todas as probas propostas.

a) Indica cal é a súa categoría gramatical. É un .......................................... .

Data: .......................................................................

Nestas páxinas proponse un conxunto de fichas con actividades de reforzo e de ampliación para cada unha das unidades do libro do alumno.

Le estas oracións. Logo, escríbeas de novo substituíndo as palabras subliñadas polo seu correspondente sinónimo e antónimo:

1

Esta mañá vin a doutora Livesey bastante alporizada. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... John ten o pelo crecho.

Clasifica no cadro as palabras que se subliñaron no seguinte texto:

2

....................................................................................................................................................

Onte, o vento toleirón rachou as árbores nas que as andoriñas adoitaban facer os seus niños. Por iso tiveron que amorear todas as provisións e, unha mañá de tronos e lóstregos, emprenderon a difícil peregrinación a outras terras, cálidas e acolledoras. det.

nome

verbo

adx.

adv.

prep.

.................................................................................................................................................... Completa coa palabra da lista que corresponda á clase que se indica entre parénteses:

2

conx.

Lembro ..................... (adverbio) o día en que ......................... (pronome) chegou ao meu ........................... (nome), respondendo ao anuncio que eu .................................... (verbo) no xornal. Alí estaba, vestido cun estraño traxe ....................................... (adxectivo) e azul que o cubría dos pés á ................................................... (nome) e se lle pegaba ao corpo. ................................................. (adverbio) o identifiquei, que para algo me tiñan que valer No texto anterior, rodea as palabras que levan acento gráfico e escríbeas onde corresponda: Agudas → .................................................................................................................................. Graves → ................................................................................................................................... Esdrúxulas → ............................................................................................................................ • Agora explica por que non levan til as palabras que se destacaron cun trazo máis groso. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

54

1

Entrada taboleiro

Completa:

alfabética

• No dicionario aparecen, por orde ..........................., todas as palabras dun idioma.

acepción

• Cada un dos significados da palabra definida chámase .......................... .

Escribe a letra que vai no medio. A continuación, completa con esas letras a palabra de abaixo: UVX

LMN

OPQ

QRS

DEF

RST

6

Que palabra vai diante das outras? Ordénaas no cadro: 1ª

abrazo - abrazar - abrasar

2ª

3ª

abrasar abrazar abrazo

horrible - horrendo - horror

horrendo horrible

negro - negrura - negrón

negro

escuro - escuridade - escurecer vampiro - vándalo - vampiresa

4

horror

negrón

negrura

escurecer escuridade

7

escuro

vampiresa vampiro

vándalo

despacho

Acentúa graficamente as palabras que cumpra e indica a carón de cada unha A(aguda), G (grave) ou E (esdrúxula), segundo corresponda:

3

Xan

mobil

facil

humido

paspallas

non

corvo

titular

grumete

paxaro

55

bruma chegar honesto

brusco cheirar honor

bruxa cheminea honra

..............................

..............................

..............................

che

..............................

..............................

..............................

hon

..............................

..............................

..............................

substantivo masculino substantivo feminino adxectivo verbo adxectivo

....................................................

......................

....................................................

......................

....................................................

......................

....................................................

......................

....................................................

alumno, -a

......................

s.m. ou f.

Resposta suxerida.

2

substantivo masculino ou feminino ....................................................

Busca no dicionario a palabra papel; escribe as súas acepcións unha debaixo da outra, numeradas:

5

lingua

8

oficial

Subliña en cada caso como se din estas palabras na túa zona. Ao lado, escribe a palabra normativa, é dicir, a que aparecerá escrita no dicionario: touciño

tousiño

abrigo

abrigho

touciño abrigo agora ....................................... luz ....................................... rapaz ....................................... cinco .......................................

.......................................

.......................................

agora

lus

luz

rapaz

rapás

sinco

cinco

Subliña nestas oracións os trazos de seseo e gheada, segundo se indica: seseo

gheada

2

– Brais estaba tan desghustado que lles tirou un sapato ás ghaliñas e foille caer a el na cabesa.

5

– Ghonsalo non me deixa en pas: está empeñado en ir ao sine comigho.

8

9

2

Lembra:

3

Versos de outono

1

linguas románicas.

Nesta fraga hai tres animais perdidos que non deberían estar aí. Localízaos e escribe os seus nomes:

4

a linguaxe catalá

1

a lingua galega

1

a linguaxe de signos

1

a lingua corporal

1

9

Rodea as linguas da Península Ibérica que son románicas: galego

castelán

éuscaro

catalán

francés

inglés

alemán

italiano

ruso

finés

chinés

romanés

11

Entre estas linguas, hai unha que ten certa semellanza co galego; sublíñaa. Investiga e escribe os lugares onde se fala.

7

10 6

Unha lingua é

Portugal, Brasil e antigas colonias portuguesas de África e Asia

........................................... .

vaca

6

ruso italiano español sueco

................................

Italia

................................

Chile

................................

Suecia

................................

Cal é a túa lingua materna? .................................................................

Resposta aberta.

Sabes falar algunha outra lingua? ............................................................

6

14

.................................

Ñ

A

L

I

M A

L

A M A

F

A M A

R

A M A

F

A M E

Completa:

H

As linguas románicas tamén A lingua materna é aquela na que aprendiches a falar.

Busca no exercicio 3 un sinónimo de:

liña rama

raia

...........................

póla

...........................

chuvisca

galiña

romances.

se chaman ............................ .

escribíase sempre en

portugués.

galego-............................. .

7

10

P

R

A

T

R

L

H

L

G

C

E S

barro

lama fame

...........................

11

apetito ...........................

Risca a palabra de cada recadro que non é sinónima do resto: abrente

atardecer

orballo

chuvasqueiro

amañecer

alba

chuviñeira

babuña

.................................

Busca agora na sopa de letras os nomes dos 7 animais que si están ben a gusto na fraga:

Pescuda que lingua se fala maioritariamente en cada un destes países: Rusia

U M E

amigo

2

Na Idade Media, a poesía

78

gaivota

.................................

un tesouro.

.............................................................................................................

inglés ............................... francés ............................... inglés ............................... alemán ...............................

I

F

amencer

Resolve estes xeroglíficos e completa:

catalán, inglés, francés, portugués, árabe, éuscaro, alemán, chinés

Alemaña

L

iguais ou moi semellantes.

5

Con axuda dunha enciclopedia, risca as linguas da seguinte listaxe que non son románicas:

castelán, éuscaro, galego, catalán, valenciano

Estados Unidos

Ñ

portugués

10 Cales destas linguas son oficiais en España? Escríbeas:

Gran Bretaña

A

U M E

sinónimas

castelán, éuscaro, bable, inglés, galego, portugués, catalán, valenciano.

Francia

E

L

As palabras ...................................... son aquelas que teñen significados

Fíxate ben nos seguintes enunciados e marca cun X os correctos:

.............................................................................................................

5

L

Todas as linguas que proceden do latín son ............................................ ................................................. .

4

Completa as casas e forma palabras cambiando cada vez só unha letra:

Vocabulario: Na fraga. Palabras sinónimas

Completa:

empregan todos os cidadáns e as institucións.

3

9

– Ao ghato de Rodrigho, o meu vesiño, ghústalle moito o peixe.

4

• Unha lingua ........................... é aquela que un Estado recoñece e que

.................................................................

– Ghrasiela vén de Saragosa para pasar uns días na casa contigho.

Na obra de fin de curso, fixen o papel de vampiro. Teño que comprar papel cuadriculado para matemáticas.

Como chegou o latín a España? .............................................................

regras

polos membros dunha comunidade concreta.

O seseo substitúe o z por un s. No seseo, substitúese o c de ca, co, cu por s. O seseo e a gheada son tamén correctos na escrita.

Escribe de novo os enunciados falsos do exercicio anterior corrixindo o que sexa necesario:

1 6

Eu son un vampiro bravo e aguerrido. ................................................................. bravo e agherrido. Vivo nun palacio ................................................................. Vivo nun palasio desde raparigo. desde raparigho. ................................................................. Odio a luz do sol, ................................................................. Odio a lus do sol, as cruces e os chíos, as cruses e os chíos, ................................................................. os allos e estacas os allos e estacas ................................................................. e os nenos albinos. e os nenos albinos. ................................................................. Ceo cada noite Seo cada noite ................................................................. sangue con chourizos, sanghe con chourisos, .................................................................. vou ao cemiterio, ................................................................. vou ao semiterio, cazo uns poucos bichos, caso uns poucos bichos, ............................................................... durmo nun sartego durmo nun sartegho ................................................................. metido nun nicho. metido nun nicho. ................................................................. Cólloche da man , Cólloche da man, ................................................................. anda , ven comigo, anda, ven comigho, ................................................................. bícoche o pescozo, bícoche o pescoso, ................................................................. son un bo amigo! son un bo amigho! ................................................................. Eu son un vampiro

O colexio ten un papel importante na nosa educación.

Quen falaba latín? .................................................................................

palabras

cármonos a través de ..........................., xestos, etc. • A ........................... é o conxunto de palabras e ........................... usado

6

As solucións dos cadernos

Subliña os trazos de seseo e gheada nesta canción de saltar á goma. Logo pasa a letra ao galego común:

A gheada represéntase mediante un sh.

aghora

4

Os romanos. Pola conquista da Península Ibérica por parte do Imperio Romano. .............................................................................................................

linguaxe

• A ............................. é a capacidade que temos as persoas para comuni-

3

8

Le as seguintes oracións e ponlles o número que corresponda segundo as definicións anteriores:

Eses inmigrantes teñen xa todos os papeis en regra.

5

A gheada consiste na aspiración do g de ga, go, gu, gue, gui.

A............................................................................................................. gheada represéntase mediante un “gh”. No seseo, substitúese o “c” de “ce, ci” por “s”. ............................................................................................................. O............................................................................................................. seseo e a gheada só se admiten na fala .

5

7

Completa:

Di se son verdadeiras (V) ou falsas (F) as seguintes afirmacións:

V F V F F

Gramática: A linguaxe e as linguas

2

lacazan

complice

substantivo masculino

s.m. s.f. adx. v. adx.

......................

alegre

No meu cuarto teño unha lámpada de papel de moitas cores.

Busca no dicionario tres entradas que comecen por: bru

s.m.

xiz fiestra atento, -a

4

1

el

vermello

1

1.............................................................................................................. Materia feita con fibras vexetais reducidas a pasta e presentada en láminas. ............................................................................................................. 2.............................................................................................................. Peza , anaco desta materia . 3.............................................................................................................. Documento, escrito que se necesita para algo. 4.............................................................................................................. Parte dunha obra teatral que debe representar cada actor. 5.............................................................................................................. Función que realiza unha persoa nun asunto. 6.............................................................................................................. En plural, documentación dunha persoa .

HIL

VAMPIRESA

3

lectura

ben

Categoría gramatical

aprender

entrada

• Unha ........................... é cada unha das palabras que aparecen definidas.

2

Axiña

puxera

Busca as seguintes palabras no dicionario e escribe ao lado de cada unha a súa categoría gramatical. Fíxate no exemplo:

Vocabulario: Na escola. O dicionario

4

Agustín Fdez. Paz, Contos por palabras, Edicións Xerais

cabeza

Ortografía: O seseo e a gheada 5

A profe vampiresa

1

© GRUPO ANAYA, S.A.,Lingua 5.º Educación Primaria. Material fotocopiable autorizado.

tantas horas embebido na .............................................. (nome) daqueles cómics. © GRUPO ANAYA, S.A., Lingua 5.º Educación Primaria. Material fotocopiable autorizado.

3

raposo teixugo xabaril peto lobo corvo ............................................................ esquío ............................................................ ............................................................

7

camarada

compañeiro

avó

colega

Resolve os xeroglíficos e descubre os sinónimos de: cartel

aroma

golpe

pancarta

................................

perfume

................................

............................................................

P

O

S

O

E

B

H

R

Q

............................................................

O

T

O

N

V

U

............................................................

E

I

O

I

C

O

Í

............................................................

T

E

I

X

U

G

O

X

A

B

A

R

I

L

................................

raposo

11

79

O libro de Recursos reproduce as páxinas do caderno de traballo dos alumnos coas solucións incorporadas.

Programación por competencias

Primeiro trimestre CULTURAL E ARTÍSTICA

MATEMÁTICA

SOCIAL E CIDADÁ

• Utilizar formas de expresión adecuadas na comunicación cos demais e establecer relacións sociais sobre a base do respecto.

UNIDADE 1 A PROFE VAMPIRESA

• Coñecer a historia e a

• Redactar e ilustrar • UNIDADE 3 UNHA BANDA DE PIRATAS

breves textos. Coñecer algunhas manifestacións da cultura popular.

• Desenvolverse no contorno da escola e respectalo.

• Recoñecer os cambios

tradición de certos costumes autóctonos relacionados co outono: o Magosto.

UNIDADE 2 VERSOS DE OUTONO

COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO

que se producen na paisaxe coa chegada do outono.

• Entender a amizade como unha relación entre as persoas establecida sobre a base do respecto e o cariño.

• Coñecer, valorar e respectar o noso contorno natural.

• Coñecer lendas populares relacionadas con certos elementos da nosa paisaxe.

UNIDADE 4 SÓ PARA TI

• Coñecer contos, cantares e outras tradicións de Nadal. UNIDADE 5 TEMPO DE NADAL

16

• Tomar conciencia da necesidade dun consumo responsable, sobre todo nestas datas de Nadal.

APRENDER A APRENDER

COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA

• Diferenciar as distintas

•

• Facer esquemas.

• Facer esquemas.

poética como unha forma particular de comunicación. Reflexionar sobre a lingua a partir do xogo.

persoal. Utilizar con propiedade a linguaxe segundo a canle que se utilice para transmitir a mensaxe.

• Sistematizar información en • Recoñecer o valor das •

• Investigar para obter •

información. Ordenar sintagmas para formar oracións e interpretalas correctamente.

estrutura e as características dun texto informativo: a noticia periodística.

• Redactar textos de carácter • Utilizar as novas •

fichas bibliográficas. Organizar información de forma esquemática nun cadro.

códigos (á parte da lingua), para comunicarse e saber interpretar as mensaxes.

• Recoñecer que a linguaxe é • Coñecer e aplicar a un instrumento de comunicación ao mesmo tempo que unha maneira de representar e interpretar a realidade.

• Facer esquemas.

AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL E COMPETENCIA EMOCIONAL

• Coñecer e utilizar outros

formas de comunicarse e recoñecer a lingua como unha delas. Respectar certos trazos da fala que se afastan da norma e evitalos na escrita.

• Recoñecer a linguaxe

•

INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL

•

ilustracións e doutros elementos gráficos en certo tipo de textos. Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.

tecnoloxías na busca de información e nas producións propias.

• Buscar, seleccionar e rexistrar a información e transmitila en distintos soportes.

17

Segundo trimestre CULTURAL E ARTÍSTICA

SOCIAL E CIDADÁ

MATEMÁTICA

COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO

• Coñecer certas manifestacións da literatura popular: encadeados e contos de nunca acabar.

UNIDADE 6 CON TON E SON

• Coñecer crenzas e tradicións populares relacionadas con certos elementos da nosa paisaxe.

UNIDADE 7 QUEN CHO CONTOU?

• Relacionar os

• Respectar certas

determinantes numerais cos contidos da área de Matemáticas.

UNIDADE 8 HISTORIAS DE COMEDOR

normas de comportamento na mesa.

• Coñecer e valorar a gastronomía propia da nosa comunidade.

• Coñecer e respectar o noso contorno natural, así como certas construcións típicas da nosa comunidade.

UNIDADE 9 HAI CENTOS DE ANOS...

• Valorar e respectar UNIDADE 10 UN CONTO SEN FINAL

18

•

certas tradicións autóctonas. Entender o cine como unha forma de cultura.

• Saber relacionarse cos •

demais. Respectar as persoas con independencia do seu lugar de orixe.

APRENDER A APRENDER

COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA

• Facer esquemas e completar • Recoñecer a linguaxe cadros.

•

poética como unha forma particular de comunicación. Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.

• Crear textos propios. • Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.

• Facer esquemas.

• Crear textos propios. • Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.

• Facer esquemas.

• Crear textos propios. • Utilizar con propiedade a linguaxe en función do contexto.

INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL

AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL E COMPETENCIA EMOCIONAL

• Desenvolver a atención para • Ser consciente da deducir información.

importancia dunha alimentación sa e de coidar a saúde.

• Desenvolver a observación necesaria para identificar, descifrar e deducir información.

• Desenvolver o razoamento lóxico para descifrar información.

• Tomar conciencia da importancia dunha alimentación sa e equilibrada.

• Desenvolver a atención para interpretar e descifrar información.

• Comprender e crear distintos • Interpretar titulares •

tipos de textos. Comprender a estrutura gramatical da lingua e as normas ortográficas e saber aplicalas.

periodísticos.

19

Terceiro trimestre CULTURAL E ARTÍSTICA

SOCIAL E CIDADÁ

MATEMÁTICA

• Coñecer o noso pasado

COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO

• Coñecer e valorar vestixios do noso pasado: os castros.

castrexo. UNIDADE 11 UN POUCO DE HISTORIA

• Coñecer algúns autores

UNIDADE 12 A MIÑA TERRA

• •

• Coñecer algúns personaxes e textos clásicos da literatura universal.

UNIDADE 13 PERSONAXES CLÁSICOS

• Coñecer e valorar textos UNIDADE 14 TEXTOS PARA NON ESQUECER

•

moi significativos da literatura xuvenil. Coñecer e valorar a cultura popular.

• Coñecer e valorar a cultura e a tradición popular. UNIDADE 15 ENSAIO XERAL

20

• Desenvolver sentimentos

claves da nosa literatura: Rosalía de Castro. Comprender e valorar o significado do Día das Letras Galegas. Desenvolver a creatividade.

de respecto e empatía cara á nosa terra.

• Respectar e valorar os •

trazos físicos e de carácter das persoas. Saber relacionarse.

• Coñecer e valorar algunhas construcións características do noso contorno: o muíño.

• Gozar con responsabilidade dos lugares de ocio.

• Valorar e respectar as festas e tradicións propias de determinadas épocas do ano.

APRENDER A APRENDER

COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA

• Recoñecer o valor da lectura

•

• Deducir a partir do • •

razoamento lóxico. Facer esquemas. Memorizar textos breves.

• Tomar conciencia da propia capacidade de observación e desenvolver estratexias para aplicala (en concreto, na práctica do retrato).

como unha actividade para ampliar o coñecemento e como unha forma de diversión. Mellorar a capacidade para expresarse con adecuación á norma.

INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL

AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL E COMPETENCIA EMOCIONAL

• Buscar información en •

distintas fontes. Desenvolver a atención para descifrar información.

• Recoñecer a linguaxe poética •

como unha forma particular de comunicación. Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.

• Comprender as interferencias • Desenvolver a atención para •

entre linguas en contacto e saber evitalas. Mellorar a capacidade para expresarse con adecuación á norma.

• Comprender e compoñer •

distintos tipos de textos. Saber comunicar realidades imaxinarias a través da lingua.

• Valorar o teatro como unha

•

forma de comunicación literaria e como un elemento de diversión. Saber expresarse correctamente de forma oral e escrita.

interpretar información.

• Saber interpretar mensaxes cotiás, como notas, avisos, anuncios, etc.

• Saber utilizar a rede na busca de información.

21

Desenvolvemento das unidades

1

A profe vampiresa

Introdución A unidade comeza cun fragmento de Xela volveuse vampira!!, onde Fina Casalderrey aborda o delicado tema da violencia de xénero desde a mirada inocente, imaxinativa e solidaria dos nenos. Xela é a profe, e a lectura que protagoniza serve para introducir o campo semántico da unidade: a escola. O apartado de Expresión céntrase na importancia da educación e de falar con cortesía, utilizando as fórmulas adecuadas para cada contexto e situación e en consonancia cos interlocutores do acto comunicativo. O léxico referido á escola será o eixe arredor do cal xire a temática desta unidade; por iso, no apartado de Vocabulario trabállanse termos relacionados con este espazo: dependencias propias do colexio, material escolar, distintos profesionais que desenvolven nel o seu labor, verbos relacionados co ensino... A segunda páxina deste apartado dedícase sempre a traballar un concepto léxico-semántico básico, acorde co nivel do alumnado. Neste caso, abórdase o uso do dicionario e a interpretación das distintas informacións que recolle cada entrada. Na Gramática establécese a diferenza entre linguaxe e lingua e introdúcense os conceptos de lingua románica e lingua oficial. A dobre páxina de Ortografía está dedicada a dous trazos dialectais: o seseo e a gheada. Cómpre facer fincapé en que se tratan de fenómenos propios da fala, que deben ser respectados pero que convén evitar na escrita, a fin de acadar unha norma única.

Metodoloxía Os alumnos repasarán contidos xa estudados en 4.º e comezarán a fixar uns hábitos de traballo fundamentais ao longo do curso: como deben responder as actividades do libro, que orde seguirán no caderno, que finalidade ten cada apartado, o uso do dicionario, etc.

Contidos mínimos Utilizar o dicionario. Diferenciar entre linguaxe e lingua e recoñecer o galego como lingua oficial de Galicia. Recoñecer o galego, o castelán, o catalán e o valenciano como linguas románicas. Expresarse de forma adecuada, segundo se manexe a lingua oral ou a escrita.

Outros recursos e materiais A Editorial Anaya dispón de materiais de apoio para 5.º de Educación Primaria. No caso concreto desta unidade poderán utilizarse: As actividades da unidade 1 do caderno do alumno, do Tratamento da diversidade, da Comprensión lectora e da Avaliación. Como reforzo e complemento para a lectura:

Competencias básicas Competencia para o tratamento da información. Coñecer e utilizar outros códigos (á parte da lingua), para comunicarse e saber interpretar as mensaxes. Competencia en comunicación lingüística. Diferenciar as distintas formas de comunicarse e recoñecer a lingua como unha delas. Competencia social e cidadá. Utilizar formas de expresión adecuadas na comunicación cos demais e establecer relacións sociais sobre a base do respecto (en concreto, co personal que traballa na escola e cos compañeiros). Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Desenvolverse no contorno da escola e respectalo.

24

– Fina Casalderrey: Xela volveuse vampira!!, Baía Edicións, col. Contos da igualdade, 2007. – ______________: A lagoa das nenas mudas, Edicións Xerais, col. Sopa de libros, 2007.

CD AUDIO e CD-ROM de Recursos O CD AUDIO que acompaña o libro do alumno contén o texto da lectura inicial. O CD-ROM de recursos didácticos inclúe todo o material fotocopiable, así que tamén pode utilizarse a unidade 1 do Tratamento da diversidade, da Comprensión oral e lectora e da Avaliación.Así mesmo, serán de utilidade as actividades interactivas que tamén aparecen neste CD.

Esquema da unidade

LECTURA

Xela volveuse vampira!!

Comprendemos COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN

EXPRESIÓN ESCRITA

Comentamos Creamos

EXPRESIÓN

As presentacións

VOCABULARIO

O dicionario

GRAMÁTICA

A linguaxe e as linguas

ORTOGRAFÍA

O seseo e a gheada

VOLVO ATRÁS

Repaso da unidade 1

SITUACIÓN COMUNICATIVA: A PROFE VAMPIRESA

ESTUDO DA LINGUA

25

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Fina Casalderrey (Xeve, Pontevedra, 1951) estudou Maxisterio e exerce como mestra desde os 19 anos. A súa vocación literaria xurdiulle nas aulas, como autora de diversas pezas teatrais para seren representadas polos seus alumnos. En 1991 deuse a coñecer no mundo editorial coa novela xuvenil Mutacións xenéticas. Ten recibido numerosos premios de literatura infantil, entre eles, o Premio Merlín (Dúas bágoas por máquina, 1991), o Premio Edebé (O estanque dos parrulos pobres, 1995) ou o Premio Nacional de Literatura Infantil (O misterio dos fillos de Lúa, 1996). Unha das súas inquietudes é a investigación etnográfica. Dirixindo os seus alumnos e alumnas, participou en concursos promovidos pola Xunta de Galicia, o Museo de Pontevedra… (traballos galardoados con diferentes premios). A maior parte da súa obra está traducida a todas as linguas peninsulares. Colabora habitualmente en prensa e revistas especializadas, así como en diversos eventos relacionados coa literatura. 쮿 Fermosamente ilustrado por Noemí López, Xel a vo lv eus e v a mp ir a !! atrévese a tratar o tema da violencia contra as mulleres. E faino desde a perspectiva dun neno, sen dramatismos pero con claridade. Xela, a profesora máis boa do mundo, non era a mesma. Estaría enferma de saudade? Non volveu ás clases, e todos pensaron que se convertera en «vampira». Disposto a salvala, Breixo achegouse á casa da súa querida mestra. Alí viu como o seu home a maltrataba, polo que Breixo lle pediu un desexo á fadiña Rute: que transformase o marido nun porco. Meu dito, meu feito. E por fin Xela recobrou o sorriso. Xela volveuse vampira!! foi finalista do Premio Xosé Neira Vilas ao mellor libro infantil do ano 2007.

Anotacións

26

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Ler unha narración de forma comprensiva.

Criterios de avaliación • Le con fluidez e corrección unha narración. • Comprende o sentido global dunha narración e responde cuestións de reflexión relacionadas co seu comentario.

COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Comprender diferentes tipos de textos.

Cultural e artística 쮿

Valorar a creación literaria como forma de expresión.

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 A dobre páxina que abre cada unidade comeza cunha breve entradiña que pretende crear na aula o ambiente propicio para situar a lectura e comezar a traballar un determinado tema. Por outra parte, o feito de estarmos obrigados case sempre a ofrecer un fragmento dun texto e non un texto completo palíase dalgunha maneira con esta pequena introdución que, en moitos casos, sitúa o lector no contexto da historia. Con todo, recomendamos a lectura completa do relato. 쮿 Tanto nesta unidade como nas seguintes, as lecturas adecúanse ao nivel dos rapaces e rapazas destas idades. Non obstante, na marxe do texto adoitamos incluír a definición dalgunhas palabras que poden ofrecer dúbidas de comprensión para o alumnado. Aconsellamos ler previamente eses termos e asegurar a súa comprensión. 쮿 Antes de ler o texto en voz alta, convén que os rapaces e rapazas fagan primeiro unha lectura silenciosa. E sería interesante, así mesmo, poñer o CD audio na aula e escoitar a lectura locutada.

Anotacións

27

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES Comprendemos

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1 Apañar – recoller, ás présas – rapi-

Obxectivo

damente, achegarse – acercarse, esbrancuxada – pálida, decatarse – darse conta, saudade – tristeza.

쮿

Usar correctamente as fórmulas de cortesía na expresión oral.

Criterios de avaliación

2 Resposta aberta. • Emprega fórmulas de cortesía con corrección e coherencia.

Comentamos 3 Porque lles ía dar clase a mesma profe do curso anterior e gustáballes moito.

4 A voz de Xela soaba coma os foguetes das festas. Movía as mans como unha princesa dos contos. Os seus olliños eran negros e brillantes coma boliñas de chocolate e tiña os beizos rosados coma un xeado de amorodo. Xela ulía como as rosas ou como amorodos.

5 Xa non lles levaba caramelos de mel nin xogaba con eles no recreo.

6 Porque seguía ulindo como antes. 7 Baixaba as persianas e quedaba ás escuras, mirando para as paredes.

8 Porque cambiara moito, gustáballe estar ás escuras, levaba lentes de sol, as pálpebras pintadas de negro e tiña unhas manchas vermellas no pescozo.

Creamos 9 Resposta aberta.

Anotacións

28

• Comprende o significado dalgunhas expresións e aplícaas en situacións simuladas da vida real.

CONSIDERACIÓN METODOLÓXICA COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Expresarse adecuadamente conforme á situación comunicativa.

Social e cidadá 쮿

Relacionarse cos demais de maneira respectuosa.

쮿 É importante que os alumnos e as alumnas comprendan que non se debe utilizar o mesmo vocabulario nin as mesmas maneiras cando se fala cos amigos, cos pais, cos profesores ou coa xente máis vella. A situación debe determinar sempre o tipo de léxico empregado.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta aberta. 2 Resposta aberta. 3 Para saudar: boas tardes, boas, boas noites, ola, bos días, que tal está? Para despedirse: ata logo, adeus, chao. • Cun amigo: boas, chao. Cunha persoa maior: bos días, que tal está?

4 a) Perdón; b) grazas; c) parabéns; d) de nada; e) por favor; f) síntoo.

ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1 Emprega algunha fórmula de cortesía e inventa unha conversa co conserxe ou coa conserxe do colexio.

Solución 1 Resposta de aplicación práctica. TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 1 de Reforzo e de Ampliación.

Anotacións

29

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Neste nivel de aprendizaxe, o alumnado debe coñecer xa os termos relativos ao léxico do material escolar, polo que non se profundará neles. Proponse aquí reforzar o léxico referido ás dependencias do centro escolar e dos distintos profesionais que desenvolven nel o seu labor.

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

쮿 A utilización do dicionario será fundamental ao longo de todo o curso e, en xeral, ao longo de toda a formación dos nosos escolares. O profesor ou profesora recomendará o que lle pareza máis oportuno (para estas idades, resulta especialmente útil o Pequeno dicionario Xerais da lingua, de Edicións Xerais, 2004). Cómpre que os alumnos e alumnas comprendan como deben buscar as distintas palabras nas súas páxinas, segundo a categoría gramatical de que se trate.

• Asimila e aplica o léxico aprendido: vocabulario relacionado coa escola e palabras da lectura.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Aula: encerado, titor, pupitre. Patio: fonte, recreo, areeiro. Biblioteca: bibliotecaria, carné, andeis. Ximnasio: vestiario, espaleira, canastra. Conserxería: obxectos perdidos, conserxe, fotocopias.

2 Resposta aberta. Pídalles que as oracións sexan variadas.

3 a) Estoxo: bolígrafo, tesoira, lapis. b) Encerado: xiz, borrador. c) Mochila: cadernos, axenda, libros.

Anotacións

30

Obxectivos 쮿

Dominar e utilizar o vocabulario referido á escola.

쮿

Buscar palabras no dicionario.

Criterios de avaliación

• Localiza no dicionario palabras referidas á escola, ordénaas alfabeticamente e recoñece a súa categoría gramatical.

4 Afialapis, bolígrafo, borrador, cadeiCOMPETENCIAS No coñecemento e a interacción co mundo físico 쮿

Desenvolverse no contorno da escola e respectalo.

ra, caderno, estoxo, folla, goma, lapis, mochila, papeleira, regra, taboleiro, tesoiras, xiz.

5 Véxase a solución na imaxe do libro.

En comunicación lingüística 쮿

Utilizar o dicionario para buscar e procesar información.

Para aprender a aprender 쮿

Manexar de forma eficaz os recursos que proporciona o dicionario.

6 adx.: adxectivo prep.: preposición conx.: conxunción v.: verbo dem.: demostrativo adv.: adverbio m.: masculino pron.: pronome excl.: exclamativo

7 alfabetizar v. 1. Ensinar a unha persoa a ler e a escribir. 2. Ordenar alfabeticamente. arquivo s.m. 1. Lugar destinado a gardar documentos. 2. Conxunto de documentos. 3. Ficheiro informático. cumprido , - a adx. 1. Completo. 2. Longo, ancho, abundante, extenso. 3. Educado, atento.

TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización das actividades 2 e 3 de Reforzo e da actividade 2 de Ampliación.

Anotacións

31

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 A confusión entre os conceptos de linguaxe e lingua é habitual. Neste apartado preténdese, mediante exemplos, deixar clara a diferenza. Ao mesmo tempo, faise unha breve introdución do concepto de linguas románicas e infórmaselles aos alumnos da procedencia da nosa lingua. 쮿 A identificación das distintas linguas faladas en España debe incidir na súa valoración e respecto.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Non é correcto, porque a linguaxe é a capacidade que temos todos para nos comunicar a través de distintos medios. Debemos dicir lingua galega.

2 • O bable ou asturiano fálase en Asturias e mais no norte de León.

• Polo que indica o dicionario («conxunto de modalidades lingüísticas», «variantes lingüísticas») non se trata dunha lingua, polo tanto, non estará recoñecida como tal. O profesor ou profesora pode explicar que hai razóns para consideralo unha lingua e que, de feito, existe unha Academia de la Llingua Asturiana. O que ocorre é que o Principado non a ten recoñecida como oficial. Introduciuse no sistema educativo en 1984 como asignatura optativa e os cidadáns asturianos teñen o dereito de se dirixir á Administración autonómica en bable, pero non é lingua vehicular nin se usa na Administración.

3 Vitoria (Álava, País Vasco): éuscaro; Lisboa (Portugal): portugués; Alacant (Valencia): valenciano; Madrid: castelán; Lleida (Cataluña): catalán; Valencia: valenciano; San Sebastián (Guipuzkoa, País Vasco): éuscaro; Sevilla (Andalucía): castelán; Lugo (Galicia): galego; Barcelona (Cataluña): catalán; O Carballiño (Ourense, Galicia): galego; Betanzos (A Coruña, Galicia): galego.

Anotacións

32

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Comprender os conceptos de linguaxe e lingua, así como os de linguas románicas e oficiais.

Criterio de avaliación • Comprende os conceptos de linguaxe e lingua, así como os de linguas románicas e oficiais.

4 Son románicas o portugués, valenCOMPETENCIA En comunicación lingüística 쮿

Recoñecer a lingua como o principal sistema de comunicación de que dispoñemos os seres humanos.

쮿

Respectar a diversidade lingüística.

ciano, castelán, catalán e galego, porque proceden do latín.

5 • 1 Inglés, 2 galego, 3 éuscaro e castelán. • Galego, éuscaro e castelán. • Non son románicas nin o inglés nin o éuscaro, porque non proceden do latín.

6 • Árabe: fálase en Arabia Saudita, Alxeria, Bahrain, Tchad, Comores, Djibouti, Exipto, Emiratos Árabes Unidos, Iemen, Iraq, Israel, Kuwait, Líbano, Libia, Marrocos, Mauritania, Omán, Qatar, Sáhara Occidental, Sirya, Somalia, Sudán, territorios palestinos, Tunes, Xordania. Dinamarqués: Dinamarca, Groenlandia, Illas Faeroe. Italiano: Cidade do Vaticano, Italia, San Marino, Suíza. Bretón: Bretaña (Francia). Flamengo: Bélxica. Romanés: Romanía, Moldova. Noruegués: Noruega. Polonés: Polonia. • Románicas: italiano e romanés.

7 • Desde finais do século XII ata mediados do século XIV. • Si, era unha lingua románica porque procedía do latín. • Era a lingua por excelencia para a lírica nos reinos de Galicia, León e Castela. • A poesía.

TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 4 de Reforzo.

Anotacións

33

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 O seseo e a gheada son trazos dialectais moi estendidos en Galicia; daquela, os alumnos e alumnas estarán afeitos a escoitalos e, ademais, estudáronos xa no curso anterior. De novo, cómpre facer fincapé nos seguintes aspectos sobre a variación dialectal: – As pequenas variedades non implican fragmentación; existe unha lingua unitaria que permite certas licenzas segundo a zona xeográfica. – As posibles variedades reflíctense só na fala. A escrita debe ser normativa. – Estas variantes deben ser entendidas como unha riqueza. – Tanto o uso do galego e do castelán como o das súas variantes debe estar presidido polo respecto.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Seseo: *rapases, *desidir, *casar, *disía, *eficás, *cruses, *faser. Gheada: *fragha, *enghadiu, *seghía, *xemelgha, *esghotábase.

• Os rapaces reuníronse despois da escola na fraga, para decidir cal era a forma de axudar a Xela. Tiñan que cazar á mestra antes de que se convertese en vampiro. Filipe dicía que o allo era moi eficaz, e Beti engadiu que tamén as cruces valían contra os vampiros. Paula seguía coa teima de que aquela non era Xela, senón a súa malvada xemelga. O tempo esgotábase e aínda non sabían que habían facer para salvar a profesora… 2 Seseo: *enserado, *xis, *pescoso. Gheada: *ringhleiras, *neghro.

3 Seseo: *rapases, *sosiedade, *farmasia, *sentro, *esforso, *faser. Gheada: *investighar, *encargharíanse, *seghir, *Aghradaría, *cheghaba, *seghuro. Seseo e gheada: *orgg hanissáronse, *agghradesseron.

• Os rapaces crearon unha sociedade secreta e organizáronse para investigar o caso. Filipe e Matilde encargaríanse de seguir a Xela. Agardarían por ela na farmacia e no centro de saúde, por ver se chegaba e era seguro que estivese enferma. Beti e os demais agradeceron o esforzo dos compañeiros e comprometéronse a facer un informe.

34

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Recoñecer o seseo e a gheada como trazos dialectais propios da fala.

Criterio de avaliación • Identifica o seseo e a gheada como trazos característicos da fala que non se deben empregar na escrita.

4 Resposta aberta. COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Diferenciar entre o uso normativo da lingua e o uso na fala.

쮿

Respectar a diversidade dialectal.

5 • Rosalía de Castro naceu en Santiago e viviu en Padrón. Utiliza o seseo e a gheada para reflectir a forma de falar da zona onde vivía. • Actividade lectora. • Seseo: *prínsipe, *mosos, *sidades, *mañansiña, *dose. Gheada: *ghaiteiro, *falangheiro, *ghaitiña, *enghanar, *ghaita. • Sen seseo: príncipe, mozos, cidades, mañanciña, doce. Sen gheada: gaiteiro, falangueiro, gaitiña, enganar, gaita. • Actividade lectora.

ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1 Dite o seguinte texto pronunciando o seseo e a gheada. Os nenos e nenas terán que escribilo correctamente, sen seseo nin gheada: Acheghouse unha raposa a unha parra e, mirando os asios que colghaban das súas ramas, alsouse para alcansalos; pero, por máis que se esforsaba, os seus dentes non cheghaban a tan saborosos froitos. Unha e outra ves intentouno, mais sempre era en balde, ata que se convenseu de que todo era inútil. Entón, mirando para as uvas, dixo: «Están verdes; non as quero comer». E marchou, despresiativa.

Solución 1 Achegouse unha raposa a unha parra e, mirando os acios que colgaban das súas ramas, alzouse para alcanzalos; pero, por máis que se esforzaba, os seus dentes non chegaban a tan saborosos froitos. Unha e outra vez intentouno, mais sempre era en balde, ata que se convenceu de que todo era inútil. Entón, mirando para as uvas, dixo: «Están verdes; non as quero comer». E marchou, despreciativa.

TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 3 de Ampliación.

Anotacións

35

RESUMO 쮿 No dicionario atopamos: – a definición da palabra que buscamos; – as distintas acepcións desa palabra. 쮿 A linguaxe é a capacidade de comunicarnos que temos as persoas a través de palabras, xestos, etc. 쮿 A lingua é o conxunto de regras usado por unha comunidade de falantes. Os galegos temos a lingua galega. 쮿 O seseo é un fenómeno da fala que consiste en substituír o z e o c (ce, ci) por un s. A gheada é un fenómeno da fala que consiste na aspiración do g. Na escrita represéntase cun gh.

REFORZO Solucións 1 Resposta aberta. Suxestións: – Bos días, papá. – Moi boas! Axúdolle? – Bos días! (ou Boas tardes!). – Ola! Que facedes?

2 • É un nome ou substantivo. • 1 Agrupamento de follas, xeralmente impresas, destinado á lectura. 2 Cada unha das partes dunha obra extensa, separadas neses agrupamentos. 3 Terceira parte das catro en que se divide o estómago dos ruminantes. 4 Libreto, texto dunha obra musicada.

• Resposta aberta. Suxestións: 1 Fina Casalderrey presentou o seu libro nunha coñecida librería da Coruña. 2 As obras científicas moi longas divídense en libros. 3 No libro dos ruminantes móese o alimento. 4 Nunha feira de antigüidades, miña nai comprou o libro orixinal dunha zarzuela.

• Resposta aberta. Suxestión: falar coma un libro aberto (= falar con elegancia e corrección).

3 Bicicleta, flor, libro, pelota, raqueta, semáforo, tambor, tobogán.

4 —Domingo, ven á mesa que imos cear. —Xa vou, agarda que lle dea de comer ao gato. —Deixa en paz o gato, ven cear; e de paso, trae as cigalas e mais o arroz, que están na cociña.

36

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos 쮿

Sistematizar e resumir os contidos estudados.

쮿

Facer fichas de vocabulario.

Criterios de avaliación • Organiza e resume os contidos estudados. • Elabora fichas de vocabulario.

E DOU UN PASO MÁIS COMPETENCIAS Para aprender a aprender 쮿

Sistematizar a información nun resumo ou nunha ficha.

SUXESTIÓN METODOLÓXICA 쮿 Todas as respostas desta páxina son de aplicación práctica. É importante que os alumnos e as alumnas se habitúen a facer esta tarefa de maneira frecuente e pase a formar parte da súa rutina na clase. Trátase dunha actividade moi adecuada para aumentar o seu caudal léxico, pero tamén lles vai axudar a manexar mellor o dicionario. Ademais, é esta unha tarefa que fomenta a orde e a organización das ideas, imprescindibles para acadar uns bos resultados académicos ao longo de todo o proceso de aprendizaxe.

Anotacións

37

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Propóñense nesta páxina diversos métodos para buscar información, traballar coas palabras, aprender a estudar, investigar ou, simplemente, gozar da linguaxe. Nas dúas primeiras actividades, chámase a atención do alumnado sobre a produtividade da linguaxe non verbal. 쮿 Os procesos de formación interna da lingua (derivación, composición...) e mesmo a súa especificidade como linguaxe articulada (a combinación de unidades lingüísticas máis pequenas dá lugar a unidades maiores) proporcionan un elemento lúdico que non debemos desaproveitar na clase. Os xogos coa linguaxe resultan case sempre atraentes para o alumnado e son unha boa maneira de facerlles a materia máis amena. Invítelles a crear os seus propios xeroglíficos e xogos lingüísticos.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta de aplicación práctica. 2 Resposta de aplicación práctica. 3 Amalia comezou esta historia máxica polo principio: queres tamén ti salvar unha vampira?

4 O primeiro día de escola (espiña piña + cola) fixemos o horario (hora + río) de clase.

Anotacións

38

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Entender que hai outros códigos para comunicarse, á parte da lingua.

Criterio de avaliación • Coñece e aplica outros códigos de comunicación distintos da lingua.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES COMPETENCIAS Para o tratamento da información 쮿

Comprender e utilizar códigos de comunicación non verbal.

쮿

Desenvolver a atención para ordenar e descifrar información.

1 • Rebumbio, recreo, *reghresan, remata, revoa. • Ruído grande, confusión, desorde, mestura de xentes ou cousas de varias clases. • Por esta orde: recreo, suorento, bandada, pregar. • Seseo: *felís (por feliz), *silensio (por silencio). Gheada: *xoghos (por xogos), *aleghre (por alegre), *reghresan (por regresan), *pregha (por prega).

2 Resposta de aplicación práctica. 3 Galego, francés, castelán, italiano, valenciano, catalán, portugués. • As linguas que proceden do latín chámanse linguas románicas ou romances.

4 Seseo: *munisipal (por municipal), *ensiclopedia (por enciclopedia), *ensiclopedias (por enciclopedias). Gheada: *alghunha (por algunha), *ghrande (por grande), *pulgha (por pulga).

CONTIDOS QUE SE REPASAN 쮿 Orde alfabética das palabras. 쮿 Manexo do dicionario. 쮿 Léxico referido á escola. 쮿 Presentacións e fórmulas de cortesía. 쮿 Linguas románicas. 쮿 O seseo e a gheada.

Anotacións

39

2

Versos de outono

Introdución

Metodoloxía

Ofrecemos como texto de lectura dous poemas relacionados co tema nuclear desta unidade.Trátase dun poema de Antonio García Teijeiro, que fala da marcha das aves migratorias nesta época do ano, e doutro de Xosé Neira Vilas, que fala do zoar do vento na vila.

Continuamos fomentando un hábito de traballo: usar o dicionario (escolar e de sinónimos e antónimos); observar, razoar, deducir e responder; memorizar poemas; establecer relacións semánticas e gramaticais lóxicas; elaborar esquemas, etc.

No apartado de Expresión traballamos os textos poéticos, como contraposición á prosa, e repasamos os conceptos de verso e estrofa.

Traballamos o aspecto lúdico e creativo da linguaxe.

Será importante facer fincapé na esencia rítmica da poesía, que obriga a unha lectura pausada e sentida e a poñer especial coidado na entoación. Así mesmo, presentamos unha das figuras retóricas máis frecuentes na poesía infantil: a personificación. A dobre páxina de Vocabulario recolle o campo semántico da fraga en outono, e ofrécense termos relacionados co tempo, a paisaxe ou os froitos propios desta estación. Para completalos, será de utilidade a lámina corresponde do caderno Imaxes e palabras que acompaña o libro do alumno. En canto aos conceptos léxico-semánticos, abordamos neste caso a sinonimia. O apartado de Gramática introduce o estudo das unidades lingüísticas a partir da oración, que se define como un tipo de enunciado diferente da frase e formado por dous constituíntes básicos: o suxeito e o predicado. Por último, na Ortografía desta unidade lémbrase o concepto de sílaba tónica e a clasificación das palabras segundo o número de sílabas e segundo a posición da sílaba tónica.

Contidos mínimos Recoñecer as características propias da poesía, fronte a outro tipo de textos. Identificar sinónimos de palabras dadas. Distinguir o suxeito e o predicado dunha oración. Recoñecer as sílabas que forman unha palabra e clasificar palabras segundo o número de sílabas. Identificar a sílaba tónica das palabras e o acento gráfico.

Outros recursos A Editorial Anaya dispón de materiais de apoio para 5.º de Educación Primaria. Para esta unidade poden usarse: As actividades da unidade 2 do caderno do alumno, do Tratamento da diversidade, da Comprensión lectora e da Avaliación. O caderno Imaxes e palabras. Como reforzo e complemento para a lectura:

Competencias básicas Competencia para o tratamento da información. Investigar para obter información. Ordenar sintagmas para formar oracións e interpretalas correctamente. Competencia en comunicación lingüística. Establecer relacións semánticas lóxicas e comprender a interconexión entre as unidades gramaticais da lingua. Reflexionar sobre a lingua a partir do xogo. Competencia para aprender a aprender. Facer esquemas. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Recoñecer os cambios que se producen na paisaxe coa chegada do outono. Competencia cultural e artística. Coñecer a historia e a tradición de certos costumes autóctonos relacionados co outono: o Magosto.

40

– A. García Teijeiro: As catro estacións, ed. Galaxia, col. Árbore, 2002. – Anisia Miranda e Xosé Neira Vilas: Cantarolas, Edicións Xerais, col. Merlín, 1995. – Manuel María: Os soños na gaiola, Edicións Xerais, col. Merlín, 2007.

CD AUDIO e CD-ROM de Recursos O CD AUDIO que acompaña o libro do alumno contén o texto da lectura inicial e máis o ditado do apartado de Ortografía da unidade. O CD-ROM de recursos didácticos inclúe todo o material fotocopiable, así que tamén utilizarse a unidade 2 do Tratamento da diversidade, da Comprensión oral e lectora e da Avaliación. Así mesmo, serán de utilidade as actividades interactivas que tamén aparecen neste CD.

Esquema da unidade

LECTURA

As catro estacións, Cantarolas

Comprendemos COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN

EXPRESIÓN ESCRITA

Comentamos Creamos

EXPRESIÓN

O rtimo poético

VOCABULARIO

Os sinónimos

GRAMÁTICA

Os compoñentes da oración

ORTOGRAFÍA

As sílabas tónicas e átonas

VOLVO ATRÁS

Repaso das unidades 1 e 2

SITUACIÓN COMUNICATIVA: VERSOS DE OUTONO

ESTUDO DA LINGUA

41

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 A ntonio Garc ía T eije iro (Vigo, 1952) é un dos poetas para o público infantil e xuvenil máis prolíficos da nosa literatura. É mestre e exerceu como crítico de literatura infantil nos xornais e revistas máis importantes de Galicia. Os seus poemas son de doada lectura e destacan polo seu ritmo e a abundancia de recursos fónicos.Ten publicada unha extensa obra poética para nenos e mozos, que comprende títulos como Coplas; Nenos; Aloumiños; As catro estacións; Ventos; Carabín, carabón; Poemas do Sol e da Lúa; Lueiro de papel; Na fogueira dos versos; Caderno de fume; Palabras envoltas en cancións; O que ven os ollos dos nenos (prosa poética), etc. Ten publicado ademais moitas obras narrativas para mozos e mozas. 쮿 As ca tro es tació ns. Libro de poemas, ilustrado por Manuel Uhía, que teñen como motivo central as estacións do ano. Entre un poema de apertura e outro de peche, estrutúranse os demais poemas seguindo o ciclo estacional (seis poemiñas en cada estación). Os animais e os elementos da natureza aparecen como eixe central dos poemas, simbolizando o paso do tempo.

Anotacións

42

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Ler poemas con fluidez, coidando a entoación.

Criterios de avaliación • Le poemas con fluidez e corrección, poñendo especial coidado na entoación. • Comprende o sentido global dun poema e responde cuestións de reflexión relacionadas co seu comentario.

COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Diferenciar a poesía doutros xéneros literarios.

Cultural e artística 쮿

Valorar a creación poética como unha forma especial de expresión.

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Xo sé Ne ira Vilas (Gres, Val do Ulla, 1928), escritor e membro da Real Academia Galega. Desde a publicación en 1961 de Memorias dun neno labrego, converteuse nun dos autores clásicos da literatura galega. Pasou boa parte da súa vida fóra de Galicia (primeiro en Bos Aires e logo en Cuba). A súa extensa obra comprende narrativa, narrativa infantil e poesía, así como diversos textos de investigación e crítica. Unha selección dos seus mellores relatos foi recollida no volume Contos de tres mundos (Xerais, 1995). 쮿 Ca nta r ola s. Libro de poesía para nenos e nenas realizado xunto coa súa dona, Anisia Miranda.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Pode iniciar a unidade preguntándolles aos rapaces e rapazas se coñecen algún poema de memoria ou pedíndolles que memoricen algún moi curtiño e que o reciten na clase. No libro As catro estacións atopará modelos moi válidos. 쮿 Dado que nos textos poéticos é esencial o ritmo e a correcta recitación, convén que os poemas propostos sexan lidos previamente polo profesor ou a profesora en voz alta, de maneira que o alumnado capte o ritmo, o lugar onde deben facer as pausas, etc. A continuación leranse individualmente e en voz alta, poñendo especial coidado na entoación.

Anotacións

43

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES Comprendemos

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1 • Zoar: bufaba, fungar, bruar. • Testán: teimoso.

Obxectivo

2 Coto – unha montaña; sucar – o mar; rinchante – unha porta oxidada; alpendre – unha casa de aldea; fungar – o vento. Oracións: resposta aberta.

3 Resposta de aplicación práctica. Comentamos 4 • Porque, despois do verán, xa comeza a ir máis frío e estes paxaros, como a maioría, non soportan as temperaturas baixas. • Emigran cara ao sur, a terras máis cálidas. • Porque voan todas xuntas, en bandadas. • Vanse, vanse. Voan, voan. Todas xuntas, todas xuntas.

5 • Unha noite. • Moi forte e sen parar (con todos os folgos que puido xuntar; bufaba teimoso, testán, sen acougo, veña de fungar, o vento rinchante). • Bufaba por todas partes: ao longo do val, no cume dos cotos, no piñeiral, nas tellas, no alpendre, na porta e no lar.

• Pola mañá. Comentamos 6 Resposta aberta. Suxestións: a caída das follas, as castañas, o ceo gris, os días máis curtos...

Anotacións

44

쮿

Recoñecer o ritmo dun poema e os conceptos de verso, estrofa e personificación.

Criterios de avaliación • Diferencia un poema doutro tipo de textos polo ritmo. • Coñece a diferenza entre verso e estrofa e pode identificar unha personificación.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Comprender algúns trazos característicos do xénero poético e da linguaxe poética.

Cultural e artística 쮿

Valorar a creación poética como unha forma especial de expresión.

쮿 Veremos ao longo deste curso diferentes aspectos dos textos poéticos. Comezaremos lembrando que é un verso e que é unha estrofa e insistindo na importancia da entoación. 쮿 Convén chamar a atención dos alumnos e alumnas sobre a diferenza formal entre os dous poemas que introducen a unidade: no de Neira Vilas, os versos agrúpanse en estrofas; o de García Teijeiro, en cambio, é un poema non estrófico, e nel os versos dispóñense dunha maneira peculiar.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Actividade lectora. Son doce versos repartidos en tres estrofas.

2 Xoga á mariola (v. 4), visita a un veciño (v. 5), anda algo tristeiro (v. 8) e ten noiva (v. 9).

3 Poema 1: – Ten 19 versos, non ten estrofas. – Personificación: as andoriñas van collidas da man (v. 14) Poema 2: – Ten 16 versos e 4 estrofas. – Personificación: o vento aparece como un ser con vontade propia (botouse a zoar / con todos os folgos) e con características propias dun ser animado (teimoso, testán).

ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1 Redacta un texto curtiño (5-10 liñas) sobre a Lúa, o Sol ou calquera outro elemento da natureza, pero personificado.

Solución 1 Resposta de aplicación práctica. TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 1 de Reforzo.

Anotacións

45

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Convén recordarlles aos alumnos e alumnas a importancia de usar o dicionario, e no caso concreto das palabras sinónimas, a utilidade dos dicionarios de sinónimos e antónimos. Recomendamos o Dicionario Xerais de sinónimos e antónimos, de Luís Castro Macía (Edicións Xerais, 2006). 쮿 Se o profesor ou a profesora o estima oportuno, pode completar o vocabulario referido á fraga coa lámina das páxinas 8-9 do caderno Imaxes e palabras.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Paisaxe – outoniza, terreo – abrupto, ambiente – húmido, chan – mollado. Follas – secas, ceo – encapotado, árbores – espidas, tempo – ventoso.

2 Resposta aberta. 3 Paisaxe: fraga, souto, prado, regato. Clima: treboada, vento, chuvia, nubeiro. Froitos: castaña, noz, landra, mazá. Animais: esquío, xabaril, teixugo.

Anotacións

46

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos 쮿

Dominar e utilizar o vocabulario referido ao outono.

쮿

Recoñecer e aplicar as palabras sinónimas.

Criterios de avaliación • Busca no dicionario, asimila e emprega léxico referido á paisaxe outonal. • Substitúe palabras referidas ao outono polos seus sinónimos.

4 – O fento medra moito nesta época. COMPETENCIAS No coñecemento e a interacción co mundo físico 쮿

Percibir os cambios que se producen na paisaxe coa chegada do outono e respectar o contorno.

En comunicación lingüística 쮿

Utilizar o dicionario para buscar e procesar información.

Para aprender a aprender 쮿

Manexar de forma eficaz os recursos que proporciona o dicionario.

쮿

Desenvolver a atención para establecer relacións semánticas lóxicas.

– O acivro bota boliñas vermellas. – Apaña as castañas que caeron dese castiñeiro. – Ten coidado, non te vaias mancar con esa silva. – Esa nogueira está cargadiña de noces.

5 Sendeiro – carreiro, rama – póla, frondoso – mesto, follaxe – follato, mato – matogueira.

6 Regueiro – regato, reirrei – xoaniña, lóstrego – relampo, landra – belota, ortiga – estruga.

TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 1 de Ampliación.

Anotacións

47

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 – A chuvia cae sobre os tellados. – Vés? – Abre a porta. Son oracións porque comunican un sentido completo e o seu núcleo é un verbo.

2 – Os rapaces xogaban ao baloncesto no patio. – As cegoñas aniñaron no alto da torre. – Meu irmán colleu unha chea de castañas no souto. – As árbores quedan sen follas no outono. – As andoriñas voan todas xuntas sen descanso máis aló do mar.

Anotacións

48

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Diferenciar entre frase e oración e identificar os constituíntes inmediatos da oración.

Criterios de avaliación • Recoñece a frase e a oración como dous tipos diferentes de enunciados. • Identifica o suxeito e o predicado como compoñentes básicos da oración e recoñece os seus respectivos núcleos.

3 Resposta aberta. Suxestións: COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Comprender a interconexión entre as unidades gramaticais da lingua.

– A miña vila é un fermoso lugar para vivir. – A profesora puxo un exame moi fácil. – Meu pai fai unha crema de cabaza boísima. – Os esquíos comen landras. (Subliñado, o suxeito; en negriña, o núcleo do predicado).

4 Subliñamos o suxeito e destacamos en negriña o predicado: – Os rapaces xogaban ao baloncesto no patio. – As cegoñas aniñaron no alto da torre. – Meu irmán co lle u unha c he a de castañas no souto. – As árbores que dan se n f ollas no outono. – As andoriñas v oan tod as xuntas sen descanso máis aló do mar. • Núcleo do suxeito (por esta orde): rapaces, cegoñas, irmán, árbores, andoriñas. Núcleo do predicado (por esta orde): xogaban, aniñaron, colleu, quedan, voan.

5 Subliñamos os complementos do verbo: – Miña nai é arquitecta. – A galiña pon os ovos no galiñeiro. – Os días fanse máis curtos. – Os valentes falan sen medo. – As uvas maduraron moi cedo.

ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1 Escribe tres oracións que teñan os seguintes núcleos de suxeito e predicado: amiga era visitou fume montaña subía

Solución 1 Resposta aberta. TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 2 de Reforzo e de Ampliación.

Anotacións

49

CONSIDERACIÓN METODOLÓXICA 쮿 A clasificación das palabras segundo o número de sílabas e a identificación da sílaba tónica son contidos xa vistos no ciclo anterior. Unha vez asegurada a súa asimilación, os alumnos e as alumnas poderán clasificar as palabras segundo a posición da sílaba tónica, diferenciando entre palabras agudas, graves e esdrúxulas.

• Segmenta palabras nas súas sílabas e clasifícaas en monosílabas, bisílabas, trisílabas e polisílabas.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES

• Recoñece a sílaba tónica das palabras e clasifícaas en agudas, graves e esdrúxulas.

1 1 cogomelo, 2 mazá, 3 folla, 4 paraugas, 5 chuvasqueiros. • Bisílabas: ma-zá, fo-lla. Trisílaba: pa-rau-gas. Polisílabas: co-go-me-lo, chu-vasquei-ros. • Subliñada, a sílaba tónica.

2 A sílaba tónica é a penúltima en todos os casos, excepto en mazá, onde a sílaba tónica é a última.

Anotacións

50

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Clasificar palabras segundo o número de sílabas, así como identificar a tónica e clasificalas segundo a posición desta.

Criterios de avaliación

3 Son todas graves, excepto mazá, COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Comprender e utilizar correctamente as normas ortográficas.

que é aguda.

4 • 1 teléfono (P), 2 rapaz (B), 3 butaca (T), 4 coxín (B), 5 pelota (T), 6 chan (M), 7 mesa (B), 8 lámpada (T), 9 testo (B), 10 parede (T), 11 retrato (T). • Subliñamos a sílaba tónica: te-lé-fono, ra-paz, bu-ta-ca, co-xín, pe-lo-ta, chan, me-sa, lám-pa-da, tes-to, pare-de, re-tra-to.

DITADO • Monosílabas: xa, hai, que. Bisílabas: verán, ventá, cacho. Trisílabas: castañas, preparar, ímonos. Polisílaba: esparexidas. • Agudas: verán, ventá, preparar. Graves: castañas, cacho. Esdrúxula: ímonos. (Subliñada, a sílaba tónica).

TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 3 de Reforzo e de Ampliación.

Anotacións

51

RESUMO 쮿 Cada liña dun poema é un verso. Unha estrofa é un grupo de versos separados dos demais por un espazo en branco. 쮿 A personificación consiste en atribuírlle a un ser inanimado calidades propias dos seres humanos. 쮿 As palabras que teñen significados iguais ou moi semellantes chámanse sinónimas. 쮿 A oración é unha palabra ou conxunto de palabras que expresan un sentido completo. A frase é un grupo de palabras cunha función dentro da oración. 쮿 O suxeito é a parte da oración que di quen realiza a acción. O predicado di o que fai o suxeito. 쮿 Nunha palabra, a sílaba tónica é a que se pronuncia con maior intensidade. As demais son sílabas átonas.

REFORZO Solucións 1 • O poema ten catro estrofas de catro versos cada unha.

• Levaba anteollos e un libro nas ás para contarlles contos ás pombiñas. Este recurso chámase personificación. • Alas – ás, galiñas – pitas, golpes – raposos, palabras – verbas, bruxas – meigas, campos – leiras. 2 – A pomba / levaba anteollos. – Os contos da pomba / enchían as leiras. – O libro / contaba historias de animais. • Núcleo do suxeito (por esta orde): pomba, contos, libro. Núcleo do predicado (por esta orde): levaba, enchían, contaba. • Subliñados, os complementos do verbo.

3 Subliñamos a sílaba tónica: de-trás, lu-za-da, ár-bo-re, per-so-ni-fi-cación, se-tem-bro, lós-tre-go.

Anotacións

52

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Sistematizar e resumir os contidos estudados.

Criterio de avaliación • Organiza e resume os contidos estudados.

E DOU UN PASO MÁIS COMPETENCIAS Cultural e artística 쮿

Coñecer a nosa historia e as nosas tradicións.

Solucións 1 A festa do Magosto celébrase nos primeiros días de novembro, xeralmente coincidindo con San Martiño (11 de novembro). Faise unha fogueira e ásanse as castañas nas súas brasas (moitas veces, tamén chourizos). Os rapaces e rapazas adoitan pintarse a cara cos tizóns e saltar as cacharelas.

2 O principal uso é a obtención da madeira, moi valorada para fabricar mobles, chans, instrumentos, etc. As landras do castiñeiro úsanse como alimento para os animais.

3 Souto. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS 1 Explica o significado destes refráns populares: – O que non ten maña, non come castaña. – Sempre o porco ruín ha topar cunha boa castaña.

2 Aprende esta cantiga popular: Teño un castaño moi alto, no tronco ten mil enredos, tampouco os namorados poden ter os ollos quedos.

3 Busca nun dicionario de sinónimos as seguintes palabras e copia un de cada unha: ourizo, braña, cume, souto.

Solucións 1 – Cómpre ter certa habilidade ou destreza para pelar unha castaña; quen non a ten, non pode comela. – As malas persoas teñen a sorte de dar con boas persoas.

3 Ourizo – casca, orizo; braña – brañal, lameiro; cume – cumio, cima, coto, curota; souto – castañal, castiñeira.

Anotacións

53

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 – Auga en agosto, nin bo viño nin bo magosto. – Polo Pilar as primeiras castañas has de asar. – Polo San Martiño castañas e viño. – Castañas polo Nadal saben ben e pártense mal.

2 Ou(ro) + to(lo) + (vera)no = outono.

3 Unha xargara, xergara, xirgara / tiña tres xergaros, xirgaros, xargaros. / Se non tivese tres xirgaros, xargaros, xergaros / non sería unha xargara, xergara, xirgara. Unha xargará, xergará, xirgará / tiña tres xergarós, xirgarós, xargarós. / Se non tivese tres xirgarós, xargarós, xergarós / non sería unha xargará, xergará, xirgará.

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos 쮿

Ordenar e sistematizar información.

쮿

Reflexionar sobre a lingua.

Criterios de avaliación • Ordena sintagmas para descifrar información. • Aplica os seus coñecementos gramaticais e ortográficos en xogos lingüísticos. • Reflicte nun esquema os contidos estudados.

4 Véxase a solución na imaxe do libro.

Anotacións

– monosílaba: 1 sílaba. Ex. sol Segundo o número de sílabas

– trisílaba: 3 sílabas. Ex. castaña – polisílaba: máis de 3 sílabas. Ex. andoriña

Palabra Segundo o lugar que ocupe a sílaba tónica

54

– bisílaba: 2 sílabas. Ex. cama

– agudas: a sílaba tónica é a última . Ex. cantar – graves: a sílaba tónica é a penúltima. Ex. fraga – esdrúxulas: a sílaba tónica é a antepenúltima . Ex. píntega

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES COMPETENCIAS Para o tratamento da información 쮿

Desenvolver a atención para ordenar e descifrar información.

En comunicación lingüística 쮿

Aplicar coñecementos gramaticais e ortográficos en xogos lingüísticos.

Para aprender a aprender 쮿

Saber sintetizar información e reflectila nun esquema.

1 • Afouto, aínda, amodo, e, recreo, tempo, triste. • s. → recreo, tempo; adv. → aínda, amodo; adx. → afouto, triste; conx. → e. • afouto, -a adx. Dise da persoa que actúa con valentía e temeridade, sen considerar os perigos cos que se pode enfrontar. SIN. valente, ousado, destemido, intrépido. Ti es afouto de máis e calquera día vas levar un susto. • Monosílabas: vou, non, ben. Bisílabas: preto, clases, nenas. Trisílabas: andando, exames, arrastro. Polisílaba: profesores. • Subliñada, a sílaba tónica. • Resposta aberta. Suxestión: Aguda: estudei. Graves: triste, cousas, pesados. Esdrúxulas: Quédame, síntome.

2 Lugo: galego e castelán; Bilbao: éuscaro e castelán; Lleida: catalán e castelán; Valencia: valenciano e castelán; Lisboa: portugués; Salamanca: castelán; Madrid: castelán; Cádiz: castelán. • O éuscaro non procede do latín.

3 Seseo: *rapases, *abrasáronse, *oséano, *silensio. Gheada: *Alghúns, *náufragho. Os rapaces todos saíron a escape botándose no colo dos pais, dos avós, dos irmáns maiores que xa estaban en Primaria e viñan recollelos. Algúns ían moi ledos contando as novidades do profesor novo, outros abrazáronse aos seus coma un náufrago cando atopa unha táboa na inmensidade do océano. De todo había. De alí a un pouco a escola quedou en silencio.

CONTIDOS QUE SE REPASAN 쮿 Orde alfabética das palabras. 쮿 Manexo do dicionario. 쮿 Léxico referido á escola. 쮿 Clasificación das palabras segundo o seu número de sílabas e identificación da sílaba tónica. 쮿 Linguas románicas. 쮿 O seseo e a gheada.

Anotacións

55

3

Unha banda de piratas

Introdución

Metodoloxía

A lectura inicial pertence á novela Os piratas da illa da Esperanza (de X. H. Rivadulla Corcón). Protagonizada por un grupo de amigos preadolescentes, adianta o eixe temático sobre o que se articula a unidade: a forma de ser das persoas.

Continuamos fomentando un hábito de traballo: usar o dicionario (escolar e de sinónimos e antónimos), analizar un texto de acordo cunhas pautas dadas, establecer relacións semánticas lóxicas, clasificar palabras, facer cadros e esquemas, buscar información en Internet, etc.

O fragmento seleccionado serve, así mesmo, como punto de partida para tratar, no apartado de Expresión, a narración dun feito de actualidade.

Convén, ademais espertar o interese do alumnado cara ás noticias de actualidade e facerlles ver as diferentes interpretacións que se poden ofrecer dun mesmo feito. É importante que aprendan a usar os medios de comunicación con responsabilidade e que vaian desenvolvendo certo espírito crítico.

A dobre páxina de Vocabulario céntrase, por unha parte, no léxico relativo aos sentimentos e calidades das persoas. Pártese de ilustracións para traballar adxectivos deste campo semántico, así como algunhas expresións de uso habitual que indican estados de ánimo. O concepto léxico-semántico abordado nesta unidade será o dos antónimos ou contrarios. A este respecto cómpre indicar que, se ben en ciclos superiores se aclarará a diferenza entre antónimos propiamente ditos, contrarios e complementarios, consideramos que neste nivel de aprendizaxe é máis adecuado designar todas estas variantes co termo xenérico de antónimos. No apartado de Gramática trabállanse as distintas clases de palabras.Trátase de que os alumnos e as alumnas as diferencien para que, nas unidades sucesivas, poidan profundar no estudo de cada unha delas. En Ortografía, unha vez asimilada a clasificación das palabras segundo a sílaba tónica, trátanse as normas básicas de acentuación, contido este que non adoita ofrecer grandes problemas ao alumnado.

Contidos mínimos Recoñecer antónimos de palabras dadas. Identificar as diferentes clases de palabras. Saber acentuar graficamente as palabras agudas, graves e esdrúxulas.

Outros recursos e materiais A Editorial Anaya dispón de materiais de apoio para 5.º de Educación Primaria. No caso concreto desta unidade poderán utilizarse: As actividades da unidade 3 do caderno do alumno, do Tratamento da diversidade, da Comprensión lectora e da Avaliación. O caderno Imaxes e palabras.

Competencias básicas Competencia social e cidadá. Entender a amizade como unha relación entre as persoas establecida sobre a base do respecto e o cariño. Competencia cultural e artística. Redactar e ilustrar breves textos. Coñecer algunhas manifestacións da cultura popular. Competencia para aprender a aprender. Facer esquemas. Competencia en comunicación lingüística. Establecer relacións semánticas lóxicas e clasificacións gramaticais. Competencia para o tratamento da información. Coñecer e aplicar a estrutura e as características dun texto informativo: a noticia periodística. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Coñecer, valorar e respectar o noso contorno natural.

56

Como reforzo e complemento para a lectura: – X. H. Rivadulla Corcón: Os piratas da illa da Esperanza, Edicións Xerais, col. Merlín, 2008. – Ramón Caride: A negrura do mar, Edicións Xerais, col. Merlín, 2006.

CD AUDIO e CD-ROM de Recursos O CD AUDIO que acompaña o libro do alumno contén o texto da lectura inicial e mais o ditado do apartado de Ortografía da unidade. O CD-ROM de recursos didácticos inclúe todo o material fotocopiable, así que tamén pode utilizarse a unidade 3 do Tratamento da diversidade, da Comprensión oral e lectora e da Avaliación. Así mesmo, serán de utilidade as actividades interactivas que tamén aparecen neste CD.

Esquema da unidade

LECTURA

Os piratas da illa da Esperanza

Comprendemos COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN

EXPRESIÓN ESCRITA

Comentamos Creamos

EXPRESIÓN

A noticia periodística

VOCABULARIO

Os antónimos

GRAMÁTICA

As clases de palabras

ORTOGRAFÍA

O acento gráfico

VOLVO ATRÁS

Repaso das unidades 1 e 2

SITUACIÓN COMUNICATIVA: UNHA BANDA DE PIRATAS

ESTUDO DA LINGUA

57

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Xosé Henrique Rivadulla Corcón (A Coruña, 1962) é poeta, narrador, dramaturgo e guionista. Na Radio Galega dirixe o programa A casa do vagabundo, e na TVG, os programas Planeta fantasía e Caravana de sabores. Preside a Asociación Galega de Guionistas e colaborou en diversos medios de comunicación (La Voz de Galicia, El Correo Gallego, Faro de Vigo, Radio Nacional de España, Antena 3, Tele 5). En canto ao seu labor literario, cultiva varios xéneros. Publicou as novelas O bebé máxico (2000), Do mar é a noite (2002), O elefante dunha soa orella (2004) e Os piratas da illa da Esperanza (Xerais, 2008). Da súa obra poética, destacamos os poemarios Igor de Albatros en Selene (con Lino Braxe e J. Béjar, 1985), Taberna á deriva (2002) e O adeus do vello mariñeiro (Xerais, 2007). Polo que respecta ao teatro, estreou as pezas Festa rachada (1985), ¡Furga garabela! (2001, con dirección propia), Praia na noite (2002), O soño de Ulises (2002), Salitre (2003, con dirección propia) e O inxenioso cabalo Rocinante da Mancha (2004). 쮿 O s pira ta s da illa da Espera nz a é unha novela de temática mariñeira que, ilustrada por Adrián Solleiro, convida á engaiolante lectura de peripecias vividas desde a lealdade e a amizade. A illa do tesouro, de Robert Louis Stevenson, é o libro máis especial para os protagonistas da historia: os cinco membros do Club de Lectura Pedra dos Corvos. Cando coñecen o Vagabundo, un vello e nobre navegante, que se convertirá nun amigo máis do grupo, vivirán unha arriscada aventura que os levará a embarcarse no Praia de Quenxe para procurar un tesouro na illa da Esperanza e a enfrontarse a unha situación tan inesperada coma dolorosa.

Anotacións

58

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Ler unha narración de forma comprensiva.

Criterios de avaliación • Le unha narración con fluidez e corrección. • Comprende o sentido global dun texto narrativo e identifica os seus elementos máis característicos: espazo, tempo, personaxes e narrador.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Ler diferentes tipos de textos con fluidez de forma comprensiva.

Cultural e artística 쮿

Valorar a lectura como unha peza fundamental no noso desenvolvemento como persoas.

Social e cidadá 쮿

Entender a amizade como unha relación entre as persoas establecida sobre a base do respecto e o cariño.

쮿 O texto seleccionado para introducir esta unidade fomenta, por unha banda, o interese pola lectura, que aquí se presenta e se vive como unha aventura; por outra banda, incide no valor da amizade, entendida como complicidade, colaboración e solidariedade. 쮿 E xa que esta banda de «arriscados piratas» emprenderon a súa peripecia animados polo libro A illa do tesouro, sería interesante contarlles brevemente aos alumnos e alumnas o argumento desta novela, que atraeu a tantas xeracións de lectores novos. Así entenderán de onde tomaron estes rapaces os seus nomes ou que o galeón Praia de Quenxe ben podía ser A Española. 쮿 Así mesmo, pódese ler na clase algún fragmento da obra de R. L. Stevenson, de maneira que os nenos e nenas se decaten mellor do paralelismo que se pode establecer coa de Rivadulla Corcón. Aconsellamos A illa do tesouro traducida por Xavier Alcalá e publicada por Edicións Xerais (col. Xabarín de ouro) no ano 2003. 쮿 Fágalles notar, ademais, que o texto está escrito en primeira persoa, posto que é o protagonista (Mario Stevenson) quen conta o que lle pasou, igual que Jim Hawkins. As voces da narración estudaranse máis adiante (na unidade 7), pero convén que o alumnado se vaia fixando en certas características dos textos que permiten diferencialos doutros. 쮿 E antes de abordar a lectura, cómpre deterse no vocabulario que aparece na marxe, co fin de evitar interrupcións posteriores.

Anotacións

59

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES Comprendemos

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1 Mandaricas: mandón, que lle gusta

Obxectivos

moito mandar. Intrépido: moi valente, que non se detén ante o perigo. Por quendas: seguindo unha orde, de maneira que lle toque cada vez a un membro dun grupo. Insignificante: tan pequeno que case non ten importancia.

쮿

Recoñecer as características dunha noticia periodística e aplicalas en creacións propias.

Criterios de avaliación • Recoñece os trazos característicos dunha noticia periodística. • Escribe unha noticia periodística de acordo cunhas pautas.

Comentamos 2 • Hai catro anos, máis ou menos. • De Muxía. • En busca dun tesouro, á illa da Esperanza.

3 • Un dos rapaces que participou na aventura pirata. • Mario tiña dez anos; Uxía e Lola ían na súa clase. Xan tiña dous anos máis e ía na mesma clase que Luísa, en 6.º. Xan era o maior, e Lola, a máis nova. • Véxase a solución na imaxe do libro. • Xan era o líder. Admirábano porque era moi decidido e valente e porque era un gran pescador.

4 Para que lles dese tempo a xogar un pouco antes de entrar en clase.

5 A illa da Esperanza; o barco, Praia de Quenxe; a vila, Muxía; a praia da Arliña; o Club de Lectores Pedra dos Corvos. • O nome do club facía referencia a unha pedra que había no medio do mar, preto da praia, onde paraban a descansar os corvos mariños.

Creamos 6 Resposta aberta. 7 Resposta de aplicación práctica.

Anotacións

60

CONSIDERACIÓN METODOLÓXICA COMPETENCIAS Competencia para o tratamento da información 쮿

Coñecer e aplicar a estrutura e as características dun texto informativo: a noticia periodística.

쮿 Trátase de ensinarlles a contar os feitos de actualidade seguindo unhas pautas e unha orde ou secuencia, de maneira que aparezan todos os datos necesarios para a súa correcta interpretación.

En comunicación lingüística 쮿

Redactar textos adecuadamente, seguindo unhas pautas.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 • Que ocorreu. Organizouse un barullo no hospital de Cee, porque un corvo comezou a voar polo interior, buscando a cociña. • Quen o fixo. O corvo. • Ond e oc orreu. No hospital de Cee. • Cando sucedeu. O pasado sábado. • Po r que suc ed e u. Porque uns rapaces que foran visitar un amigo seu, ingresado no centro hospitalario, lle levaran un corvo para que lle fixese compañía. O corvo escapouse e aí empezou todo.

2 Resposta de aplicación práctica.

Anotacións

61

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 O campo semántico da forma de ser e dos estados de ánimo pode ser ampliado con adxectivos como cariñoso/-a, arisco/-a, compasivo/-a, desgraciado/-a, envexoso/-a, distraído/-a, doce, rancoroso/-a, tenro/-a, etc. 쮿 Será conveniente mostrar na clase algún dicionario de sinónimos e contrarios, para que comprendan a súa estrutura e practiquen o seu manexo, xa que é este un material de consulta do que non dispoñen todos os alumnos e alumnas. Recomendamos o Dicionario Xerais de sinónimos e antónimos, de Luís Castro Macía (Edicións Xerais, 2006).

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta aberta. Suxestión: (Indíquelles que un mesmo adxectivo pode valer para varios personaxes). Dani: mandaricas, valente. Catuxa: divertida, bromista. Estevo: covarde, apoucado. Pili: forte, divertida. Suso: idealista, romántico. Rita: vaidosa, fachendosa.

2 Presumida – fachendosa; medoñento – covarde; graciosa – divertida; mandón – mandaricas, autoritario; intrépida – valente; soñador – idealista, romántico.

3 Resposta aberta. 4 Está coma un cuco – alegre, quedou de pedra – abraiado, anda amouchado – triste, púxose de mil cores – vergoñento, está feito unha fera – anoxado, tremía coma un xunco – medrosa.

5 Anoxado – anoxo, alegre – alegría, medrosa – medo, vergoñento – vergoña, abraiado – abraio.

Anotacións

62

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos 쮿

Dominar e utilizar o vocabulario relacionado co aspecto físico e coa forma de ser.

쮿

Recoñecer e aplicar as palabras antónimas.

Criterios de avaliación • Asimila e aplica o vocabulario aprendido: léxico relacionado coa forma de ser e palabras e expresións da lectura. • Relaciona palabras cos seus antónimos e diferencia entre sinónimos e antónimos. • Busca os antónimos de certas palabras nun dicionario de sinónimos e antónimos.

6 Calidades positivas: pacífico, xeneCOMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Utilizar o dicionario para buscar e procesar información.

Para aprender a aprender 쮿

Manexar de forma eficaz os recursos que proporciona o dicionario.

쮿

Desenvolver a atención para establecer relacións semánticas lóxicas.

7 Véxase a solución na imaxe do li-

Social e cidadá 쮿

rosa, realista, educada, fantasioso, simpático. Calidades negativas: groseira, antipático, avarenta, fantasioso, violento. (Fantasioso aparece nas dúas listas porque a súa consideración como calidade positiva ou negativa é moi subxectiva). bro.

Respectar a forma de ser dos demais e desenvolver a empatía para comprender as emocións e os sentimentos dos outros.

8 Véxase a solución na imaxe do libro.

9 Amoucado – espelido; trangalleiro – serio, sensato; retranqueiro – sincero; túzaro – sociable.

TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 1 de Reforzo e de Ampliación.

Anotacións

Sinónimo

Antónimo

lixeiro

torpe

bo

malo

amable

afable

desagradable

folgazán

lacazán

traballador

valoroso

valente

covarde

áxil bondadoso

63

CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Nesta dobre páxina faise unha presentación das distintas clases de palabras, e trabállanse en conxunto, sen profundar en ningunha delas en concreto. O seu estudo individualizado e máis polo miúdo estenderase ao longo das unidades 4-15. 쮿 Aínda que se contempla nas actividades e nos exemplos, no cadro teórico (páxina 40) falta unha categoría: o verbo. Os alumnos e alumnas xa saben identificalo, e coñecen a súa relevancia en tanto que núcleo da oración; daquela, pode pedirlles que desenvolvan a atención e reflexionen para deducir a clase de palabra que falta no recadro.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta aberta. Suxestións: Nomes: tempo (l. 1, páx. 34), aventura (l. 1, páx. 34), tesouro (l. 2, páx. 34), Mario (l. 2, páx. 34). Determinantes: algún (indefinido, l. 1, páx. 34), uns (artigo indeterminado, l. 4, páx. 34), meu (posesivo, l. 2, páx. 35). Adxectivos: verdadeiros (l. 11, páx. 34), intrépido (l. 6, páx. 35). Adverbios: Xa (l. 1, páx. 34), agora (l. 3, páx. 34). Pronome: eu (pron. persoal, l. 3, páx. 34). Preposicións: dende (l. 1, páx. 34), en (l. 8, páx. 34). Conxuncións: que (l. 1, páx. 34), e (l. 2, páx. 34).

2 Resposta aberta. Suxestións: – Os amigos xúntanse acotío. – Os amigos rinse acotío. – Os amigos divírtense acotío. – Os amigos escríbense acotío.

3 Resposta aberta. Suxestións: – Os rapaces len acotío. – As profesoras len acotío. – Estes piratas len acotío. – Meus pais len acotío.

Anotacións

64

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Coñecer e identificar as diferentes clases de palabras.

Criterio de avaliación • Diferencia as distintas clases de palabras.

4 Det. → un (artigo indeterminado), COMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Comprender e analizar a estrutura da lingua: desde unidades máis amplas (oración) ata unidades menores (palabras).

os (artigo determinado), meu (posesivo). Adx. → intrépido. Pron. → Eu (pron. persoal), el (pron. persoal). Nomes → pescador, polbo, praia, home. Adv. → sempre, xa, nunca. Prep. → a, en. Conx. → e, que. Verbos (falta a categoría na lista) → fixese, convertería.

5 Os: determinante (artigo determinado), señores: nome ou substantivo, meses: nome ou substantivo, fixeron: verbo, as: determinante (artigo determinado), casas: nome ou substantivo, con: preposición, anacos: nome ou substantivo, de: preposición, lúa: nome ou substantivo, con: preposición, pingas: nome ou substantivo, de: preposición, auga: nome ou substantivo.

6 – Son Mario Stevenson e teño catorce anos. – O verdadeiro nome de John Pelo Crecho é Xan. – Nós vivimos unha aventura emocionante. – Luísa e Lola serían as grumetes. – A bandeira pirata ten unha arrepiante caveira.

TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 2 de Reforzo e de Ampliación.

Anotacións

65

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Cómpre facerlles ver aos alumnos que a meirande parte das palabras teñen acento, aínda que só algunhas levan acento gráfico. 쮿 Se o nivel da clase o permite, pode poñerlles un texto breve no que, a partir da lectura en voz alta, eles mesmos se decaten de que palabras son tónicas e que palabras son átonas (artigos, preposicións, conxuncións…). Tamén, con esta mesma finalidade pode utilizar a lectura da lectura ou o ditado locutados no CD audio. 쮿 No exercicio 1, pídalles que escriban as palabras en maiúscula, para facer fincapé no feito de que as letras maiúsculas tamén deben acentuarse.

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 PORTUGUÉS, ACTRIZ, CARAVEL, CEMPÉS, ESQUÍ, LACAZÁN, REDACTOR, VIOLÍN.

Anotacións

66

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo 쮿

Coñecer e aplicar correctamente as regras básicas de acentuación.

Criterio de avaliación • Aplica as normas básicas de acentuación segundo as palabras sexan agudas, graves ou esdrúxulas.

2 Sen til: aventura, conto, paxaro, seCOMPETENCIAS En comunicación lingüística 쮿

Comprender e utilizar correctamente as normas ortográficas.

gredo, grumete. Con til: inútil, áxil, álbum, néctar, automóbil, hábil, mísil.

3 Agudas: tamén, descansar, pantalóns, xampú, tripulación, mazás, menor. Graves: móbil, cómic, portátil, bíceps, téxtil, lapis. Esdrúxulas: harmónica, mecánico, capítulo, píntega, céspede, século, helicóptero.

DITADO • Agudas: provisións, salvación. Graves: pirata, fame, estabamos, miserable, mortes. Esdrúxulas: deixáranos, morrésemos, súpeto, fantasmagóricas. • Provisións leva til porque é aguda e remata en vogal + -ns. Salvación leva til porque é aguda e remata en vogal + -n. Pirata, fame, estabamos, miserable e mortes non levan til porque son graves que rematan en vogal ou en -s. Deixáranos, morrésemos, súpeto e fantasmagóricas levan til porque son esdrúxulas.

DITADO COMPLEMENTARIO – A educación pública é necesaria. – Todos os nenos e nenas teñen dereito a estudar. – Receitoulle uns fármacos para a tose. – Deixa o lapis e a goma no caixón do escritorio. – O cóndor voaba sobre as montañas.

TRATAMENTO DA DIVERSIDADE 쮿 Recoméndase a realización da actividade 3 de Reforzo e de Ampliación.

Anotacións

67

RESUMO 쮿 A noticia periodística é a narración dun feito de actualidade.

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

쮿 As palabras que teñen significados contrarios chámanse antónimas.

쮿

쮿 As palabras pódense clasificar en grupos, chamados clases de palabras. 쮿 A maior forza con que pronunciamos a sílaba tónica dunha palabra chámase acento. O signo co que se marca nalgunhas palabras chámase acento gráfico ou til. 쮿 As palabras agudas levan til cando rematan en vogal, vogal + -s, vogal + -n ou vogal + -ns. As graves lévano cando rematan en consoante distinta de -n ou -s. As esdrúxulas lévano sempre.

REFORZO Solucións 1 Actividade práctica. 2 Resposta aberta. • Resposta de aplicación práctica. 3 Pequenos – maiores, nunca – sempre, inimigos – amigos, covardes – arriscados, afastados – xuntos, despois – agora.

4 a) Determinantes: Este (demost.), un (art. indet.), As (art. det.). b) Substantivos: visita. c) Adxectivos: cultural, históricos. d) Verbos: poñen, completa, continuarán. e) Adverbios: conxuntamente. f) Preposicións: con. g) Conxuncións: que.

5 Resposta aberta. 6 Agudas: campá, galeón, testán, lector, atrás, hospital. Graves: doutora, túnel, pirata, líder. Esdrúxulas: intrépido, película.

7 Campá leva til porque é aguda e remata en vogal. Galeón e testán, porque son agudas rematadas en -n. Atrás, porque é aguda e remata en -s. Túnel e líder levan til porque son graves e rematan en consoante distinta de -n e de -s. Intrépido e película levan til porque son esdrúxulas (e as esdrúxulas sempre levan til). Lector e hospital non levan acento gráfico porque son agudas que rematan en consoante distinta de -n e de -s. Pirata non leva til porque é grave e remata en vogal.

68

Obxectivo Sistematizar e resumir os contidos estudados.

Criterio de avaliación • Organiza e resume os contidos estudados.

E DOU UN PASO MÁIS COMPETENCIAS No coñecemento e a interacción co mundo físico 쮿

Coñecer, valorar e respectar o noso contorno natural.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS 쮿 Na páxina de Internet indicada no libro atopará información suficiente sobre todas as illas. 쮿 No seguinte enderezo, pode consultar algunhas cantigas tradicionais moi populares: http://www.geocities.com/Area51/ Shadowlands/7336/canpop.htm

SOLUCIÓNS 1 Resposta aberta. 2 Ai Pepiño, adeus... Ai Sálvora, ai san Vicente!, ai Sálvora, adeus, Mourente!, ai Sálvora, boca da ría!, para boas mozas en Vilagarcía! Ai Pepiño, adeus... Ai Sálvora, vento norteiro!, ai Sálvora, meu compañeiro!, ai Sálvora, vento ventiño!, xa están as rapazas na punta de Aguiño. Ai Pepiño, adeus...

Anotacións

69

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta de aplicación práctica.

OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

2 Está receoso, desconfía.

Obxectivos

3 Deixa de pintar a mona: deixa de

쮿

Obter e sistematizar información.

쮿

Reflexionar sobre a lingua.

facer parvadas. Pasouse da raia: excedeuse, esaxerou moito un comentario, unha crítica... Montou un número!: deu un espectáculo, causou vergonza, armou un escándalo... Hai que andar con pés de la: hai que andar con coidado, con precaución ou delicadeza. Ten moi malas pulgas: ten moi mal xenio. É un cacho de pan: é moi boa persoa. Debuxo: Resposta de aplicación práctica.

Criterios de avaliación • Elabora un cuestionario. • Interpreta e explica o sentido figurado de certas expresións. • Reflicte nun esquema os contidos estudados.

4 Véxase a solución na imaxe do libro.

Anotacións

– vogal: mazá. – -n: galeón – -s: compás. – ns: calcetíns. Rematadas en consoante distinta de -n ou -s: cómic, álbum, néctar esdrúxulas

70

Sempre: teléfono, semáforo, libélula

SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES COMPETENCIAS Social e cidadá 쮿

Entender a amizade como unha relación entre as persoas establecida sobre a base do respecto.

Cultural e artística 쮿

Interpretar e ilustrar expresións con sentido figurado.

Para aprender a aprender 쮿

Facer esquemas.

1 Resposta aberta. Suxestión: Bos días, profe!

2 1 Xiz, 2 arquivador, 3 estoxo, 4 librería, 5 regra, 6 borrador, 7 caderno, 8 afialapis, 9 encerado, 10 andel, 11 tesoiras, 12 taboleiro, 13 lapis. (Pódese engadir: 14 mochila).

3 Resposta aberta. • O núcleo do predicado será, en todos os casos, o verbo.

4 Nome ou substantivo. 5 Vello – ancián, encontrar – atopar, escola – colexio, falar – conversar, profesora – mestra, saber – coñecer, xesto – aceno.

6 Bisílabas: nordés, folla, mazá. Trisílabas: húmido, outonal, magosto. Polisílabas: termómetro, fantástico, atmosfera. Agudas: nordés, outonal, mazá. Graves: folla, atmosfera, magosto. Esdrúxulas: húmido, termómetro, fantástico.

CONTIDOS QUE SE REPASAN 쮿 Saúdos e presentacións. 쮿 Léxico referido á escola e ao outono. 쮿 Os compoñentes da oración. 쮿 As clases de palabras. 쮿 Clasificación das palabras segundo o seu número de sílabas e segundo a sílaba tónica.

Anotacións

71