• Author / Uploaded
• roberte_79

Citation preview

LEHEN HEZKUNTZA

SANTILLANA ZUBIA

J/- K N PROIEKTUA

KOADERNOA

Euskara Ablari L e h e n hilruhilekoa Lehen Hezkuntzarako 5. mailarako Euskara Abian koadernoa Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, diseinatu eta gauzaturiko talde-lana da. Liburu honen prestatze- eta argitaratze-lanean honako talde honek esku hartu du: TESTUA José Ramiro Urizar Jaio Josu Goikoetxea Gezuraga Jon Ander Rojo García IRUDIAK Alex Orbe Piru velasco EDIZlOA Ainhoa Basterretxea PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA Joseba Santxo Malte López-Sáez

^SANTILLANA ZUBIA

Aurkibidea 1. unitatea IRAKURMENA. Laika, ieiien txakur astronauta

4

HIZKUNTZAREN ERABILERA. Izena, aditza eta esaldia

6

ORTOGRAFIA. Letra larrien erabilera

9

EGITEN JAKIN. Liburu baten fitxa

10

2. unitatea IRAKURMENA. Ez da makaia

12

HIZKUNTZAREN ERABILERA. Izenondoak, izenlagunak eta aditzaren aldia

14

ORTOGRAFIAS, x, z

17

EGITEN JAKIN. Azalpen-testua I

18

3. unitatea IRAKURMENA. Bost koioretako ibaia

20

HIZKUNTZAREN ERABILERA. Mugatzailea eta mugagabea

22

ORTOGRAFIA. A itsatsia

25

EGITEN JAKIN. Azalpen-testua II

26

4. unitatea IRAKURMENA. Pinotxo txotxongiloen antzerkian

28

HIZKUNTZAREN ERABILERA. Zenbatzaileak eta aditza

30

ORTOGRAFIA. Zenbakien idazkera

33

EGITEN JAKIN. Iritzi-artikulua

34

5. unitatea IRAKURMENA. Denboraren zubia

36

HIZKUNTZAREN ERABILERA. Izenordaina eta galde-perpausak

38

ORTOGRAFIA. Ts, tx, tz

41

EGITEN JAKIN. Araudia

42

Berrikusketa orokorra

44

Irakurgaia

Laika, lehen txakur astronauta Laika izeneko txakurra izan zen Lurrari buelta eman zion lehen izaki biziduna. Laika 1957ko azaroaren 2an jaurti zuten Sputnik 2 espazio-ontziaren barruan. Sobiet Batasunaren proiektu hark izugarrizko oihartzuna izan zuen, ordura arte bizidunik gabeko sateliteak baino ez baitziren espaziora bidali. Sputnik 1 izan zen espaziora joan zen lehen satelitea eta 18 kiloko pisua zuen. Sputnik 2k, berriz, 113 kiloko pisua zuen, Laika barne. Orduan, ia pentsaezina zen hainbesteko pisua zuen espazio-ontzia aireratu eta Lurraren orbitan bueltaka jartzea, baina errusiarrek lortu egin zuten. Laika txakurra Moskuko kale gorritik hartu eta espazio-ontziaren barruan ohitzeko trebatu zuten. Espazio-ontziak oxigenoa sortzen zuen tresna bat zuen eta baita gelatina moduko janaria ere. Laikak bizirik astebete iraungo zuela usté zen orduan, baina orain kaleratu diren datuek alderantzizkoa diote. Dirudienez, Laika gaixoa estresak eta beroak jota hil zen, espaziora heldu eta ordu gutxira. Hala ere, espazio-ontziak 2.570 bira eman zizkion Lurrari, eta 1958ko apirilaren 4an, Lurreko atmosferan erre zen. Askorentzat Laika ez da erraz ahaztuko den txakurra, hari esker bizidunok espaziora joan gaitezkeela frogatu zelako. Bestela, batek daki noiz helduko zen lehen astronauta espaziora! Elhuyar aldizkaria

Q

Erant?un galderei. • Noiz bidali zuten espaziora lehen izaki biziduna? Zer izaki mota zen?

• Non bizi zen Laika txakurra? • Zerez elikatu zen Laika espazio-ontziaren barruan? • Zenbat denbora usté zuten iraungo zuela Laikak bizirik? Zenbat iraun zuen?

• Zer onura ekarri zigun Laikaren esperientziak?

4

IRAKURMENA

Adierazi esaidi hauek E (egia) ala G (gezurra) diren. O

Laika izan zen llargiari bira eman zion lehen izakia.

O

Sputnik 1 satelitea Sputnik 2 baino arinagoa zen.

O

Espazio-ontzi barruan oxigenoa berez sortzen zen.

O

Laika gaixoa Lurreko atmosferan erre zen.

O

Sputnik 2 urtebetez ibili zen Lurrari biraka.

O

Laikari esker frogatu zen izakiek espaziora bidaiatu ahal dutela.

Bilatu testuan definizio bakoitzari dagokion hitza. • Soinua errepikatuta entzutearen efektua: • Sinesgaitza, imajinatu ezinekoa: • Itzulinguruka, jiraka: • Argitaratu, plazaratu: Aukeratu. Zer esan nahi du esapide honek? Laika gaixoa estresak eta beroak jota hil zen.

O

Estresaren eta beroaren eraginez, Laika zorabiatu egin zen.

•

Laika txakurra estresaren eta beroaren erruz hil zen.

O

Estresaren eta beroaren eraginez, Laika hilzorian geratu zen.

Lotu hiru zutabeetako hitz sinonimoak. izugarrizko tresna alderantzizkoa frogatu dirudienez iritsi aireratu

• egiaztatu • • heldu •

• ailegatu • antzadenez

• agidanean •

» itzelezko

• ikaragarrizko •

• erreminta

• lanabesa •

• aurkakoa

• jaurti • • kontrakoa •

• bota • ziurtatu

5

Izena, aditza eta esaldia Q

Irakurri testua eta inguratu izen guztiak: arruntak eta bereziak. Matxi katua Matxi kaleko katua da, ez du jaberik eta kalean egiten du bere bizimodua. Goiza Arrandegi kalean ematen du, hantxe baitaude arrandegiak: Maritxu, Bermeotarra, Fresko-fresko,... Arratsaldean, aldiz, Dendarinea kalearen eta Txurruka plazaren artean dagoen kalexkan ematen ditu orduak oinezkoei eta bizikletei begira.

Q

Sailkatu eta idatzi goiko testuan inguratu dituzun izenak. Izen bereziak: •

Izen arruntak: •

Q

Osatu esaidi hauek, zein bere izenarekin. Bidasoa

erie

•

izurde

Tuter^^^

• Ezti apur bat egiteko

askok egin behar izaten du bere lana.

• Valderejoko parkean

talde bat ikusi genuen.

• Herenegun

bat agertu zen Getariako portuan.

• Hondarribian itsasoratzen da

ibaia.

• Erriberako herririk garrantzitsuena Q

orein

da.

Irakurri bi definizio hauek eta erantzun galderei.

balea. Itsas ugaztun zetazeo handia. Moby Dick. H. Melville-ren eleberha (1851). Balea zuharen eta Achab kapitainaren arteko borroka du kontagai. . .

-

.

.-..«.gt?^.

.

• Zure ustez, zein agertuko da entzikiopedia batean, eta zein hiztegi batean? Arrazoitu.

6

m Z K Ü N I £Mri^m

crtABILERA

Osatu esaldiak aditz hauekin. non dagoen autobús geltokia?

• Baal • ibili ziren

• Udazkenean usoak Afrika aldera

• nago • zara

• Ziur

, musker bat ikusi dut leihoan gora igotzen.

• dakizu

• IVlikeldi eta Lorea patinetean

atzo.

• joaten dira • Zu

narrastiak gogoko dituen bakarra.

Aukeratu aditz zuzena kasu bakoitzean. . urtebetetzean.

• Mireiari dortoka bat oparituko D

du

O zion

•

• Ezetz asmatu zer animalia mota U

den

O

diote

_ koiotea. diren

•

dira

•

dio

• Achab kapitainak balea zuri bat harrapatu nahi Moby Dick eleberrian. •

dute

•

du

m Zure txakurra katuaren atzetik O

zebilen

orain. Q j dabiitza

•

dabil

Idatzi aditz trinko egokiak esaldietako hutsuneetan. H Zuriñe, bazatoz ala ez ü Oilarra

gurekin pelikula ikustera? (etorri) oilategiko nagusia. (izan)

m Gure irakasleak bi seme eta alaba bat • Nik ez

(ukan)

galdera horren erantzun zuzena. (jakin)

• Zure adiskideek krispetak eta filmak m Ane zugana

Mikelen etxera. (eraman)

ariketa hauek egiteko laguntza eske. (etorri)

• Orain irakasle guztiak ikasturte amaierako batzarrera H Erabat suminduta. • Zer Guk ez.

Ooan)

gurekin, iaz esan genien gezurragatik. (egon) poltsa horretan, Ikerne? (ekarri) ezer horri buruz, benetan! (jakin)

Berridatzi esaldiak, hitzak era egokian ordenatuz. m haserre / Lorea / daude / eta / zurekín. / Aíízíber

• ez / Zuk / bat / ikusi. / inoiz / duzu / azeri

» zer / marrazki / dituzten / Badakizu / ordutan / bizidunak? / emango

• egiten / latxa / Idiazabal / ardiaren / dute. / esnearekin / gazta

Egin galderak, adibidean bezala. H Libe etorri da ielienengo.

• Ñor etorri da ielienengo?

• Liburu bat hartu dut maileguan liburutegian. • • Bihar Mutrikura joango gara itsasontziz. • • Katuari jaten ematea ahaztu zait. • • Txirritaren bertso bat ikasi dugu gaur.

Lotu, esaldiak osatzeko. Zauritutako txoria

•

Zure aitonak « Nork m Hamabost ikasle • Perú •

• erosiko ditu txokolatea eta gailetak? • joango gara urtegira piraguan ikastera. • hegaztiak sendatzeko zentrora eraman dute. • ogia ematen die kaleko usoei. • arduratuko da datorren astean ikasgelako akuarioaz

Berridatzi esaldiak ezezko eran. • Etzi zinemara joango zarete.

•

• Aurten enarak betiko sasoian etorri dira.

•

• Niri Gabonetan kometa bat oparituko didate.

•

• Gurean Halloween ospatzen da.

•

Ql

Berridatzi esaidi hauek, letra larriak egoki idatzita. • bernardo atxagak idatzi zuen xola eta basurdeak liburua.

• aimar olaizolak eta xalak jokatuko dute larunbatean ogeta pilotalekuan.

• eusko jaurlaritzaren egoitza nagusia gasteizen dago.

• everest igotzeko saioa egingo du edurne pasaban mendizaleak.

Q

Idatzi esaidi osoak, galdera hauei erantzunez. Erreparatu letra larrien erabilerari. • Zein kontinentetan dago Sahara basamortua?

• Zein da Bilboko museo ospetsuena?

s Zein da Pariseko dorrerik ezagunena?

• Zer satélite ari da Lurraren inguruan biraka?

Q

Berridatzi izen hauek, letra larriak zuzen jarrita. maialen lujanbio bertsolaria

•

gorbeia mendia

•

mari jainkosa

•

milou txakurra

•

arriaga antzokia

•

donostiako aste nagusia

•

euskara eta literatura

•

o

EGITEN JAKIN

LIBURU BATEN FITXA

Irakurri liburuaren fitxa eta osatu hutsuneak beheko kutxetako hitzekin. LIBURU-FITXA

Garmendia errege. Kirmen Uribe eta Mikel Valverde. -Elkar. 2004.

______3- ™ -

mendearen bukaeran, Gar-

mendia esaten zioten ondarrutar bat artzain joan zen Ipar Ameriketara. Garmendiak eta bere lagun min Amalio mexikarrak zirku batean lan egingo dute. Garmendia indartsu gisa lan egiteko kontratatu dute zirkuan eta harén ospea lau haizetara zabalduko da. Garmendia ospearen lainoak itsutuko du, ordea, eta azkenean Amalioren eta beste adiskideen laguntza beharko du bizitzan benetan merezi duten gauzez ohartarazteko.

EGILEAK )

[LIBURUAREN LABURPENA^

ARGITARATZE-URTEA

)

[ ARGITALETXEA

Erreparatu liburu honen azalari eta idatzi datu hauek. > IZENBURUA: - EGILEA: > IRUDIGILEA: ARGITALETXEA: Ba al dago beste daturik azalean? Zein? Idatzi hemen behean.

Zer datu ageri da goiko fitxa-ereduan, azal honetan ageri ez dena?

IZENÍURUA) j

Irakurri bi testu hauek eta markatu zure ustez Jon Arretxeren liburuaren laburpena dena.

Rama hamahiru urteko m^^ff eta Asiako Sri Lanka uhartean bízi da. Harén sendia oso txiroo da eta eskolan barre egiten diote. Aukera ¡zango du egoera txar horretatik irteteko Txinako Harresira egindako bidaiari esker, boina aurretik milo oztopo gainditu beharko ditu.

n,odernoahaienganahurbiltzen eta bere aztarnakuzten hasida...

Osatu Harresi Handirantz liburuaren fitxa, aurretik ikusitako datuekin. Laburpena zeure hitzak erabiliz molda dezakezu.

LIBURU-FITXA

3

2

Irakurgaia

Ez da makala Egun batean, Maddalen bakarrik joan zen parkera ikastolatik atera ondoren. Neskatilak hango zuhaitz, arbola eta laudare guztien izenak ikasi zituen. Ederto bereizten zituen, batez ere itxurari eta hostoen formari erreparatuz. Halako batean, ordea, ezezaguna suertatu zitzaion zuhaitz batekin topo egin zuen. Egundoko enborra zeukan eta izugarri garaia zen. Hasieran, makala zela iruditu zitzaion, baina gero zur eta lur geratu zen, enborraren goiko aldetik beste zuhaitz mota batzuen adar-hostoak zeudela konturatu zelako. (cZer zuhaitz ote da hau?», bere buruari galdetu zion neskak, harriturik. Aitonak irakatsia zion txertaketaren bidez aldaketak egin daitezkeela landareetan. -Begira, landare baten adar nagusian kontu handiz ebaketa egin eta gero beste baten adartxoa txertatzea besterik ez da egin behar -esan zion behin aitonak baserri ondoko baratzean. «/j Maddalen apur bat urrundu zen, beheko hostailak goialdea estaltzen baitzuen. Adar batzuk izeiarenak zirela iruditu zitzaion; beste batzuk pagoarenak; baziren lizarraren antza zutenak; baziren gerezi itxurakoak... Gero, berriro enborrera hurbildu eta h a r é n ondoan zegoen idazkia irakurri zuen: ZUHAITZ HAU EZ DA MAKALA Testua irakurritakoan, jakin-mina handitu egin zitzaion neskari. Zer esan nahi zuen esaidi hark? KARLOS SANTISTEBAN, Txoriak eta habiak (moldatua)

Q

Erantzun galderei.

• Zer! erreparatzen zion Maddalenek zuhaitzak bereizteko?

Zer zulnaitz mota zela pentsatu zuen Maddalenek? _ Zer irakatsi zion aitonak baserri ondoko baratzean?.

• Zuhaitz erraldoi hark zer beste zuhaitzen adarrak zituen?

12

Irakurri definizioak eta aukeratu makal hitzari dagozkionak. D

Zuhaitz mota bat, ibaiertzetan hazten dena.

•

Trebea, abila; zerbait egiten ona dena.

O Ahula, indar gutxikoa. •

Arrain mota, Euskal Herrian pil-pilean prestatzen dena.

Bilatu irakurgaian hitz hauen sinonimoak eta idatzi. Ondoren, lotu antonimoekin. irten

•

• baxu

ongi, ederki

•

« hurbildu

aitu

•

• askatu

itsatsi, atxiki

•

• gaizki

aldendu, urrutiratu

•

• sartu

Aukeratu esapide hauen esanahi zuzena. * Ezezaguna suertatu zitzaion zuhaitz batekin topo egin zuen. D

O ezezaguna egin

ezezaguna zozkatu

• Maddalen zur eta lur geratu zen. D

O txundituta geratu

lurrean eserita geratu

• Baziren lizarraren antza zutenak. D

O

itxura zutenak

usain txarra zutenak

Lotu esaera zahar hauek esanahi zuzenarekin.

P

E S A E R A ZAHARRAK

Zuhaitz onak, itzal ona.

Zuhaitz eroriari, orok egur. Zuhaitza zaharrago, zuzentzen zailago.

AhuI dagoenari guztiek eraso egiten diote. Ona denak guztia ondo egiten du. Jende zaharraren izaera eta ohiturak nekez aldatuko dituzu.

13

Izenondoak, izenlagunak eta aditzaren aldia Irakurri testua.

U d a z k e n e k o fruituak Gure inguruan, udazkena da hainbat fruitu biltzeko garai aproposa. Udazkenean, fruituek heldutasun-puntu egokia hartzen dute. Beraz, zurezko saskia hartu eta banan-banan batzen ditu baserritar saiatuak: sagar dirdiratsuak, madari urtsuak, mertxika zaporetsuak.. Zenbat fruitu gozo udazkenean!

Lotu izenak eta izenondoak, goiko testuaren arabera. garai •

• saiatua

baserritar •

• urtsua

sagar •

• aproposa

madari •

m dirdiratsua

Erreparatu irudiko tokiari eta aukeratu bera deskribatzeko izenondo egokiak.

O kojoretsua

•

O usaintsua

D leliorra

hezea

O bitxia

•

ederra

D itsusia

O nazkagarria

Osatu esaldiak, emandako izenondoak dagokien tokian jarrita. kizkur

labur

• Gurasoek auto

berria

erosi dute, aurrekoa hondatu egin zitzaien-eta.

• Irati basoan, edonora zoazela, toki • Sotan etzanda egon gabe, hobe zenuke parkean ibilaidi • Aiorak ile 14

ikusgarri

ugari daude. bat egin.

luze-luzea dauka, eta bi txirikordatan batuta eramaten du.

Azpimarratu esaidi hauetako izenondoak gorriz eta izenlagunak urdinez. • Asteburuan ibilbide zoragarria egin genuen Anbotoko gailurrera igotzeko. • Zuriñeren ahizpak ez ditu bereizten ziza jangarriak eta pozoitsuak. • Ibaiertzeko haitz hostotsu horiek itzal ederra ematen dute udan. • Abaitua kaleko okindegian erosi dut gosarirako ogi kurruskatsua. • Joseluren txakurrak ardi zuriei zaunka egiten die, eta ardi beitzei, ez.

Elkartu hitzak era egokian eta idatzi ondoan. Osasunako

• antxoa •

Zikoinaren

• \ motxila «

Kantauriko

•

Itsasoren

•

\

film

• •

•

moko

zirraragarria • Osasunako jokalari trebea

freskoa ^ trebea •

V jokalari

Beldurrezko •

•

•

•

luzea •

•

urdina •

Sortu izenlagunak, hitzei -ren edo -ko erantsiz. • Botila • Patxi • Iaz

ura baino nahiago dut parke denda uzta

leihoan daude futbol-taldea

ur hotza. argazkiak.

emaitzak hobetu egingo dituztela esan dute Araba

a Eskola

teilatua

B Mireia

amak etxe

• Zubieta

iturri

nekazariek.

gainean jarri dituzte argindarra sortzeko haize-errotak. apalak urdinez pintatu ditu.

zelaietan izango dira jaieta

kontzertuak.

Lotu izen bikote hauek -ren edo -ko atzizkiekin, eta idatzi esaidi baña. •

Kanpandorre / erioju

• Jokalari / oinetako

• Zeru / izar

15

Q

Osatu esaldiak, orainaldiko aditz egokiak idatziz. • Jonek eta nik eguerdian zopa beroa bazkaldu « Etorri ai

ígeííseroak geíako zorua konponízera?

• Annonak arratsaldero irratsaio bera entzuten • Dendariak Mireiari eman

opilik liandiena.

s Uda honetan, Ainize ia egunero joan

hondartzara.

• Zuek elur-denboraldia hasteko irrikan ^

Berridatzi esaldiak orainaldian dauden aditzak lehenaldian emanda • Goenkale Euskal Telebistako telesail famatua da.

• Gorkari aitak laguntzen dio motxila prestatzen.

• Angelak eta Luisek lan asko egin dute musu-truk.

• Nik ez dut usté horrenbesteko alderik dagoenik bi pilotan horien artean.

• Aitonak neguan landatzen ditu fruta-arbolak.

• Puxikak oparitzen dituzte denda horretako sarreran.

Aukeratu esaidi hauetako aditz zuzenak eta idatzi. * Asteburuan, Leioan jokatzen dute/jokatuko dute saskibaloi-partida. • Gero egiten ditugu/egingo ditugu etxeko lanak. • • Etzi, lurrinezko trenak ikustera joan gara/joango gara. • • Etxera heltzen naizenean, mezu bat idatziko dizut/idazten dizut. • Jolasten zara/Joiastuko

16

zara Wii-ra nirekin eguerdian? #

•

Q

Osatu esaldiak, kasu bakoitzean hitz egokia idatziz. hasi / hazi

jaso / jazo

jausi / jauzi

» Ainara garai dago, asko

baita aurten.

• Entrenatzaileak zelaiko pilota guztiak • Kontuz,

tzeko agindu zigun.

gabe, lokarriak askaturik dauzkazu-eta.

» Atzo liburu berri bat irakurtzen

nintzen.

• lazko ekaitzak parkeko

bat airean eraman zuen.

• Lapurrak leihotik

eginda ihes egin zuen.

• Gauza on asko

dira gure familian azken boladan.

» Gure txakurra ongi Q

nahi dugu, txintxoa izan dadin.

Osatu hutsuneak, kontuan izanda zein hitzetik datozen. • sartu •

arrera

• ikasi • ika Q

hesi / hezi

tetxe

» baso •• ba

ati

» zaindu • ate

• gozo • go

otegi

• bizi • bi

ain

itza

Idatzi testu labur honetan falta diren txistukariak. Gastón Txanpon Gastón Txanpon, hama lehen bi batean

arrak artu

ei urte bete eta bibotetxo ahul baten

udurpean jaio en lanean, ate

Berehala eta ongi ika

i

kionean, banketxe

uen bere lana: jendeari atea

abaldu, egun on e an, irribarre noi behinka e kupekoren bat ja Bankariek i

itzai ain.

ugarri malte

amurrena e otzen uen.

uten mutil bi

kaini eta

kor hura.

A . LERTXUNDI, Tristeak kontsolatzeko Q

maMna

Osatu esaldiak, aditz laguntzaileak idatzita. • Kepari izugarri gustatu • Mikelek usté

zuek oparitu zenioten bideoa. dena zekieia, baina atzo konturatu

• Ni nagusitan sukaldaria izango • Nori bururatu

oraindik baduela zer ikasi.

eta zu nire laguntzailea izango

kartei hau hemen jartzea? 17

o

EGITEN JAKIN

AZALPEN-TESTUA I

Irakurri testu-atalak eta esan zer informazio ematen den bakoitzean. ( T ) Sarrera. Parkea non dagoen kokatuta.

Zer den egutegi zelta bat. Parkean zer dagoen.

Lizoain herria Nafarroan dago, Iruñetik 40 kilometrora. Han parke bat egin dute, zelten egutegian oinarrituta.

Izan al zarete inoiz Lizoainen? Ba al dakizue zer den parke zelta bat? Jarraian ikasiko duzue.

Zeltak Irlandako antzinako biztanleak ziren eta haientzat zuhaitza biziaren ikurra zen. Zelten egutegiak 28 eguneko 13 hil zituen eta hil bakoitzak zuhaitz baten izena hartzen zuen.

Parkeak hamahiru zuhaitz desberdin ditu, hil bakoitzeko. Horiez gain, beste bi ditu urte-hasiera eta bukaera adierazteko eta beste lau urtaroak adierazteko.

Izenburu hauetatik, zein aukeratuko zenuke goiko testurako?

Q

Irakurri parágrafo hauek eta aukeratu egokiena testuan txertatzeko.

Eguzki-lorea, antzinako euskaldunentzat, eguzkiaren irudia zen eta jeinu gaizto guztiak uxatzeko erabiltzen zen.

Parkean, liirurogeita hamar zuhaitz gehiago daude. Ikasleak ingurumenaren garrantziaz jabetzeko landatu zituzten.

Gaztainondoak garrantzi handia izan du euskal k u l t u r a n . Gaztainak maitasun-sorginkeriak egiteko erabiltzen ziren.

Testuko zein paragraforen artean txertatuko zenuke?

Idatzi azalpen-testu osoa ordenaturik eta goiko ariketako paragrafoa egoki txertaturik. Izenburua:

d

Irakurgaia

Bost koloretako ibaia Zer polita izango litzatekeen ostadarrean bainatzea, ez da hala? Ezinezkoa badirudi ere, aukera hori ematen du Kolonbiako Caño Cristales ibaiak. Izen horrez gain, bost koloretako ibaia eta munduko ibairik ederrena ere esaten diote. Izadiaren bitxikeria hori Kolonbiako Macarena mendilerroan dago, Andeetako ekialdean. Mendilerro hori Amazonia, Andeak eta Orinoco ibaia batzen diren gunean dago, oso ingurune berezian. Horren ondorioz, fauna eta landaredia oso aberatsak dira. Baina zergatik da Caño Cristales horren ibai koloretsua? Bi arrazoi daude horretarako. Alde batetik, Macarena mendilerroa antzina-antzinakoa da, eta oso haitz gogorrekoa. Ibaiko urak ere badu eragina: garden-gardena da eta harrizko hondoa ederki ikusten da. Bestetik, ibaiko harriak eta haitzak goroldioz eta koloretako algaz estalita daude. Alga horietako bat, Macarenia clavígera izenekoa, kolorez aldatzen da urte sasoiaren arabera. Udan, ibaiaren ur emaria asko gutxitzen denez, alga uretatik kanpo geratzen da. Eguzkiak lehortu egiten du eta kolore gorrixka hartzen du. Beraz, ur gardena batetik eta landarez estalitako haitzak bestetik, hortxe daukagu naturak egindako margolan ikusgarria, bost kolore eder erakusten dituena: gorria, urdina, berdea, horia eta beltza. Ez al zaizu naturaren artelan hori noizbait ikusteko gogoa sortu?

Q

Esan esaidi hauek E (egia) ala G (gezurra) diren. Caño Cristales ibaiari bost koloretako ibaia eta munduko ibairik ederrena esaten diote. Macarena mendilerroa Andeetako iparraldean dago. Macarena mendilerroa oso haitz bigunekoa da. Udan, ibaiaren ur emaria asko gutxitzen da. Macarenia ciavígera alga baten izena da. I Ibaia kolorez janzten da, ura oso gardena delako eta haitzak lorez estalita daudelako. • Berridatzi gezurra diren esaldiak, zuzenduta.

20

Lotu hitzak eta definizioak. emaria

J i

landaredia

•

Toki batean hazten diren landareen muitzoa.

mendilerroa mendilerroa

i

•

• Mendikatea baino txikiagoa izan ohi den gailurren segida. j* ^ Ibai batek daraman ur kantitatea. >

Lotu hitzak eta atzizkiak, eta idatzi. Ondoren, lotu sortutako hitzak esanahi egokiarekin. eder •

• -keria

I*-

•

• Itxura ona izatea.

ikus •

• -tasun

•

•

• Ikusteko modukoa dena.

•

« Kolore asko dueña.

•

• Gauza arraroa.

kolore •

• -tsu

bitxi •

• -garrí

• I»

Berridatzi esaldiak, nabarmendutako hitzen ordez beheko hitz hauek erabiliz. murrizten

idortzen

K-elkartzen

Macarena mendilerroa Amazonia, Andeak eta Orinoko ibaia batzen diren gunean dago.

• Udan, ibaiaren ur emaria asko gutxitzen da.

• Eguzkiak alga lehortzen du eta horrek kolore gorrixka hartzen du.

Irakurri esaera zahar hau eta aukeratu esanahi zuzena.

Ez ¡to ur barik.. Astiro edan behar da, arazorik ez izateko.

Ez da larritu behar arazorik ez dagoenean. 21

Mugatzailea eta mugagabea Irakurri testua eta inguratu izen guztiak. Kanpinean Urbasan -Zer iruditzen zaizu hemen muntatzen badugu kanpadenda? Harriak kenduta, prest edukiko dugu tokia. -Ziur zaude? Ardiak eta zaldiak ikusten ditut hor inguruan; ez ote digute kanpadenda apurtuko? -Bai zera! Arriskutsuagoak dira inurriak. A, eta ezin ahaztu trikua eta harén arantzak. Eta eskerrak hemengo sugeak pozoitsuak ez diren! Baina, baina... Nora zoaz horrelako abiadan motxila hemen utzita?

Sailkatu inguratutako izenak. • Singularra: • Plurala: Osatu esaldietako hutsuneak, - a edo -ak zuzen erantsiz. • Mendira bidean, ardi • Su

ere.

ez da basoaren laguna, osorik erre baitezake.

• Futbol-taldeko jokalari • Izokin

ikusi genituen, baita zaidi

kiroldegian arituko dira, zelai

lokaztuta baitago.

ibaian gora joaten dira, korronteari aurka eginez.

• Dendara joan eta tomate

erosi ditut, baina ogi

ahaztu zait.

Aukeratu hitz zuzena, eta berridatzi esaldiak. • Astelena pilotaleku/pilotalekua

Eibarren dago.

Zenbat katu/katua dabil hemen inguruan azken aldian!

Talde/taldea banandu egingo déla iragarri dute taldekideek.

• Motxila/motxilak hor utziko ditugu, autobús/autobusa

22

heldu arte.

Q

Idatzi erakusle egokiak hutsuneetan.

• hori

• hauek

• haiek

• horiek

• hau

• hura

• Gogoratzen duzu udako oporretan egin nuen argazki hau / hori / hura? m Nire ondoan dauden neska horiel