• Author / Uploaded
• MIRIAM GARCIA

Citation preview

EUSKARAKO APUNTEAK

Lehenengo Maila 2011-2012 Ikasturtea

Rubén Crespo Vergara

1-HIZTEGIA  ADITZAK: Beber: EDAN Casar: EZKONDU Crear: SORTU Comer: JAN Comprar: EROSI Contestar: ERANTZUN Curar: SENDATU Decir: ESAN Dormir: LO EGIN Entrar: SARTU Escribir: IRAKURRI Escuchar: ENTZUN Estudiar/aprender: IKASI Ir: JOAN Limpiar: GARBITU Morir: IL Nacer: JAIO Necesitar: BEHAR UKAN Peinarse: ORRATZU Recordar: GOGORATU Trabajar: LAN EGIN Ver: IKUSI Volver: ETORRI Viajar: BIDAIATU

 IZENONDO (son siempre invariables, en género y número): Aburrido: ASPERTUTA Alto: ALTUA Bajo: BAXUA Barbudo/bigotudo: BIZARDUNA/BIBOTEDUNA Cansado: NEKATUTA Cerca: HURBIL/GERTU Delgado: ARGALA/MEHEA Desesperado: ETSITA Encantado: URTE ASKOTARAKO Feo: ITSUSIA Gordo: POTOLO/GIZENA Grande: HANDIA

Guapo: EDERRA/POLITA Lejos: URRUN/URRUTI Nervioso: URDURIA Peinado: ORRAZKERA Pequeño: TXIKIA Rápido/Inteligente: AZKARRA Ruidoso: ZARATATSU Tranquilo: LASAIA  FAMILIA: Padre: AITA Madre: AMA Padres: GURASOAK Abuelo: AITONA/AITITE Abuela: AMONA/AMATXU Abuelos: AITONA-AMONAK Hijo: SEMEA Hija: ALABA Hijos: SEME-ALABA Hermano (de hermano): ANAIA Hermana (de hermano): ARREBA Hermano (de hermana): NEBA Hermana (de hermana): AHIZPA Nieto/a: BILOBA Tío: OSABA Tía: IZEBA Esposo: SENARRA Esposa: EMAZTEA Esposos: SENAR-EMAZTEAK  LANBIDEAK: Abogado: ABOKATUA Bombero: SUHILTZAILEA Comprador: EROSLE Conductor: GIDARIA Cura: APAITZA Deportista: KIROLARIA Dibujante: DISEINATZAILEA Escritor: IDAZLEA Enfermera: ERIZAINA Fontanero: ITURGINA

Fotógrafo: ARGAZKILARIA Jefe: BURUA/NAGUSIA Maestra: ANDEREÑO Maestro: MAISUA Mecánico: MEKANIKARIA Músico: MUSIKARIA Panadero: OKINA Pelotari: PILOTARIA Peluquera: ILE-APAINTZAILEA Periodista: KAZETARIA Policía municipal: UDALTZAILEA Político: POLITIKARIA Profesor: IRAKASLEA Trabajador/operario: LANGILEA Vendedor: SALTZAILEA Viajero: BIDAIARIA  KOLOREAK: Amarillo: HORIA Azul: UEDINA Blanco: TXURIA Gris: GRISA Marrón: MARROIA Morado: MOREA Naranja: LARANJA Negro: BELTZA Rojo: GORRIA Rosa: ARROSA Verde: VERDEA  HILABETEAK: Enero: URTARRILA Febrero: OTSAILA Marzo: MARTXOA Abril: APIRILA Mayo: MAIATZA Junio: EKAINA Julio: UZTAILA Agosto: ABUZTUA Septiembre: IRAILA Octubre: URRIA

Noviembre: AZAROA Diciembre: ABENDUA  URTAROAK: Primavera: UDABERRIA Verano: UDA Otoño: UDAZKENA Invierno: NEGUA  OPORRAK: Vacaciones de Verano: UDAKO OPORRAK Navidades: GABONAK Carnavales: IHAUTERIAK Semana Santa: ASTE SANTUA  EGUNEKO MOMENTUAK: Mañana: GOIZA Mediodía: EGUERDIA Tarde: ARRATSALDEA Noche: GAUA Medianoche: GAUERDIA  GELAK: Sala de estar: EGONGELA Comedor: JANGELA Dormitorio: LOGELA Baño: KOMUNA Cocina: SUKALDEA  GORPUTZ ATALAK: Cabeza: BURUA Pelo: ILEA Oreja: BELARRIA Ojo: BEGIA Nariz: SUDURRA Boca: AHOA Cuello: LEPOA Brazo: BESOA Mano: ESKUA Dedos de la mano: HANTZAK Pierna: HANKA

Pie: OINA Dedos de los pies: BEHATZAK  EGUNAK: Hoy: GAUR Ayer: ATZO Mañana: BIHAR Antes de ayer: HERENEGUN Pasado mañana: ETZI  ASTEANEKO EGUNETAN: Lunes: ASTELEHENA Martes: ASTEARTEA Miércoles: ASTEAZKENA Jueves: OSTEGUNA Viernes: OSTIRALA Sábado: LARUNBATA Domingo: IGANDEA Desde el lunes hasta el viernes, los días centrales de la semana: ASTELEHENETIK OSTIRALERA, ASTEGUNAK. El fin de semana: ASTEBURUA.  CONECTORES: Primero: LEHENENGO La primera cosa: LEHENDABIZI Hoy por la mañana: GAUR GOIZEAN Luego: GERO/ONDOREN Más tarde: GEROAGO Después de ___: ____ ETA GERO Finalmente: AZKENIK Todos los días: EGUNERO

2-ADITZAK: IZAN (Ser) Ni naiz Zu zara Hura da Gu gara Zuek zarete Haiek dira EGON (Estar/haber) Ni nago Zu zaude Hura dago Gu gaude Zuek zaudete Haiek daude UKAN (Tener) Nik dut/ditut Zuk duzu/dituzu Hark du/ditu Guk dugu/ditugu Zuek duzue/dituzue Haiek dute/dituzte GUSTATZEN (Gustar) Niri gustazen zait/zaizkit Zuri gustatzen zaizu/zaizkizu Hari gustatzen zaio/zaizkio Guri gustatzen zaigu/zaizkigu Zuei gustatzen zaizue/zaizkizue Haiei gustatzen zaie/zaizkie

3-AURKEZPENA:            

Nor zara zu? Ni Rubén naiz Nongoa zara zu? Ni Zaragozakoa naiz Non bizi zara? Artikaberrin bizi naiz Zer zara zu? Ni irakaslea naiz Zenbat urte dituzu? Nik 29 urte ditut Zein da zure teléfono zenbakia? 669741456 Zer gustatzen zaizu? Niri musikoa gustatzen zait/ niri ez zait musikoa gustatzen Zein da zure izena? Nire izena Rubén da Zeintzuk dira zure abizenak? Crespo Vergara dira Zein da zure jaioterria? Zaragoza da Zein da zure egoera zibila? Ezkongabea da Noiz da zure urtebetetzea? Nire urtebetetzea Irailean da

4-ZENBAKI KARDINALAK:

0 : huts/zero 1 : bat 2 : bi 3 : hiru 4 : lau 5 : bost (bortz) 6 : sei 7 : zazpi 8 : zortzi 9 : bederatzi 10 : hamar 11 : hamaika 12 : hamabi 13 : hamahiru 14 : hamalau 15 : hamabost (hamabortz) 16 : hamasei 17 : hamazazpi 18 : hemezortzi (hamazortzi) 19 : hemeretzi (hamaretzi) 20 : hogei 21 : hogeita bat 22 : hogeita bi

23 : hogeita hiru ...... 30 : hogeita hamar 31 : hogeita hamaika ...... 38 : hogeita hemezortzi 39 : hogeita hemeretzi 40 : berrogei 50 : berrogeita hamar 60 : hirurogei 70 : hirurogeita hamar 80 : laurogei 90 : laurogeita hamar 100 : ehun 200 : berrehun 300 : hirurehun 400 : laurehun 500 : bostehun 600 : seiehun 700 : zazpiehun 800 : zortziehun 900 : bederatziehun 1.000 : mila 2.000 : bi mila 3.000 : hiru mila 4.000 : lau mila 10.000 : hamar mila 100.000 : ehun mila 1.000.000 : milioi bat 1.000.000.000 : mila milioi (miliar bat) 1.000.000.000.000 : bilioi bat Hogeitik ehunerainoko zenbakiak honela idatziko dira 41: berrogeita bat 69: hirurogeita bederatzi 97: laurogeita hamazazpi

Milakoak bananduta idatziko dira 4.000: lau mila 47.000: berrogeita zazpi mila 91.000: laurogeita hamaika mila

Milioikoak ere bananduta 1.000.000: milioi bat 4.000.000: lau milioi 100.000.000: ehun milioi Ehunetik milarainoko zenbakiak horrela idatziko dira: ehunekoak eta hamarrekoak "eta" partikularekin lotuta: 225: berrehun eta hogeita bost 579: bostehun eta hirurogeita hemeretzi

Milatik gorako zenbakiak idazteko, irizpide bera erabili 1.003: mila eta hiru 3.456: hiru mila, laurehun eta berrogeita hamasei 35.436: hogeita hamabost mila, laurehun eta hogeita hamasei 457.908: laurehun eta berrogeita hamazazpi mila, bederatziehun eta zortzi

5-ESAMOLDEAK:     

Hori da! (¡Eso es!) A zer nolako etxea! (¡Menuda casa!) Bai zera! (¡Será para ti!) Presaka naiz (Tengo prisa) Goazen! (¡Vamos!)

6-AGURKETAK:    

Agur! Kaixo! Egun on! Arratsalde on!

              

Gabon! Gero arte! Bihar arte! Ikusi arte! Laster arte! Aspaldiko! Ongi/ondo Gaizki Ederki/primeran Erdi purdi Beti bezala Berdin/baita zuri ere Ondo lo egin! Ongi segi! Nahi duzun/duzuen arte!

7-ADITZONDO:       

Non? (¿Dónde?) Zein?/Zeintzuk? (¿Cuál?/¿Cuáles?) Zer? (¿Qué?) Nongoa? (¿De dónde?) Zenbat? (¿Cuántos?) Nor? (¿Quién?) Noiz? (¿Cuándo?)

8-NON DAGO? (¿Dónde está?):

Terminados en vocal Terminados en consonante Terminados en “r”

IZEN PROPIOAK Singularra Plurala -N (BurlataN) -ETAN (Estatu BatuETAN) -EN (AntsoainEN) -REN (AmaiurREN)

IZEN ARRUNTAK Singularra Plurala -N /-AN -ETAN (IkastolaN/ (IkastolETAN/ JauregiAN) JauregiETAN) -EAN -ETAN (TrenEAN) (TrenETAN) -REAN -RETAN (LurREAN) (LurRETAN)

9-ERAKUSLEAK: HAU (este/a) HORI (ese/a) HURA (aquel/la)

HAUEK (estos/as) HORIEK (esos/as) HAIEK (aquellos/as)

10-NONGOA DA?/NONGOAK DIRA? (¿De dónde eres?/¿De dónde sois?): IZEN PROPIOAK BAKARRIK Terminados en vocal Terminados en “n”

Singularra -KOA (BurlataKOA) da -GOA (GaraisoainGOA) da

Terminados en “l” Terminados en “r”

-GOA (UsurbilGOA) da -REKOA (AmaiurREKOA) da

Plurala -KOAK (BurlataKOAK) dira -GOAK (Garaisoaingoak) dira -GOAK (UsurbilGOAK) dira -REKOAK (AmaiurREKOAK) dira

11-EDUTEZKOAK: NIRE (mi) ZURE (tu) BERE (su)

GURE (nuestros/as) ZUEN (vuestros/as) HAIEN (sus)

12-ESTRUCTURA DE LAS ORACIONES:

AFIRMATIVA: Sujeto + Pronombre + Complementos + Verbo (+ Verbo auxiliar)

NEGATIVA: Sujeto + Pronombre + EZ + Verbo auxiliar (Concordado) + Verbo + Complementos

INTERROGATIVA: Forma 1: Adverbio interrogativo + Pronombre + Complementos + Verbo (+ Verbo auxiliar)

Forma 2: Adverbio interrogativo + Verbo (+ Verbo auxiliar) + Pronombre + Complementos El principio de la frase o pregunta lo ocupa siempre la información importante de la misma.

13-NOLAKOA DA?/NOLA DAUDE? (¿Cómo es?/¿Cómo está?): NOLAKOA DA?/NOLAKOAK DIRA?: se utiliza para preguntar por características de algo o de alguien. Adibidez: -Nolakoa zara? Ni altuA naiz (se respeta la “a” del adjetivo)

Nola dago?/Nola daude?: se utiliza para preguntar cómo está algo o alguien, referido al sitio físico o estado de ánimo. Adibidez: -Nola zaude? Ni triste nago/Ni nekatuta nago (se quita la “a” del adjetivo)

14-DATAK: -En respuesta a ¿cuándo? Mes + AREN , Día + AN (Adibidez: abenduAREN hiruAN, 3 de Diciembre)

-En respuesta a ¿qué? Mes + AREN , Día + A (Adibidez: urtarrilAREN hemezortziA, 18 de Enero)

15-IRAGARKIAK: ADITZA (Verbo) + LAGUNTZAILE (Auxiliar)

El LAGUNTZAILE puede ser: -UKAN si el verbo principal es transitivo -IZAN si el verbo principal es intransitivo Adibidez: niK ikusi DUT edo ni atera NAIZ

16-DEKLINAZIOA: El adverbio NOR varía según si el verbo de la pregunta es transitivo o intransitivo, por lo que hay que declinarlo.

NOR Sujeto

Ni Zu Hura Gu Zuek Haiek Hau Hori Hura Hauek Horiek Haiek

Demostrativos

NORK Nik Zuk Hark Guk Zuek Haiek Hauek Horrek Hark Hauek Horiek Haiek

En la respuesta, hay que declinar el sustantivo objeto de la pregunta, en el caso de las NORK. En el caso de las preguntas NOR, el verbo es intransitivo y el plural se realiza en la conjugación del verbo. NORK Terminados en vocal Terminados en consonante Terminados en “r”

IZEN PROPIOAK Singularra Plurala -EK (RubenEK)

-K (UnaiK) -REK (MarREK)

IZEN ARRUNTAK Singularra Plurala -K /-AK -EK (IrakasleAK/ (IrakasleEK*/ neskaK) neskEK**) -AK -EK (TrenAK) (TrenEK) -RAK -REK (TxakurRAK) (TxakurREK)

* e+e->ee ** a+e->e

17-NOIZ DA? (¿Cuándo es?): Declinación para responder a NOIZ DA? Con un mes o un día de la semana. HILABETEAK

Singularra UrtarrilEAN OtsailEAN MartxoAN ApirilEAN

Plurala UrtarrilETAN OtsailETAN MartxoETAN ApirilETAN

MaiazteAN EkaineAN UtzailEAN AbuztuAN IrailEAN UrriAN AzaroAN AbenduAN AstelehenAN AstearteAN AsteazkenEAN OstegunEAN OstiralEAN LarunbatEAN IgandeAN

ASTEANEKO EGUNETAN

MaiazteETAN EkaineETAN UtzailETAN AbuztuETAN IrailETAN UrriETAN AzaroETAN AbenduETAN AstelehenETAN AstearteETAN AsteazkenETAN OstegunETAN OstiralETAN LarunbatETAN IgandeETAN

18-DETERMINATZAILEAK: Mucho (cosas físicas): ASKO Mucho (cosas abstractas): HANDIA Poco (cosas físicas/abstractas): GUTXI

19-ADITZ FORMAK:  ORAINALDI BURUTUA (Presente ya realizado; vamos, pasado):

Verbo principal + auxiliar (IZAN edo UKAN)

Adibidez: Donostian egon naiz (He estado en San Sebastián)  GEROALDIA (Futuro planeado): KO Verbo principal +

+ auxiliar (IZAN edo UKAN) GO (terminado en “n”)

Adibidez: Donostian egonGO naiz (Estaré en San Sebastián)

 ORAINALDI EZBURUTUA (Presente habitual): TEN Raiz del verbo principal +

+ auxiliar (IZAN edo UKAN) TZEN

Adibidez: Donostian egonTEN naiz (Estoy habitualmente en San Sebastián)

 ORAINALDIA (Presente continuo): TEN Raiz del verbo principal +

+ ARI + auxiliar (IZAN) TZEN

Adibidez: Donostian egonTEN ARI naiz (Estoy ahora en San Sebastián) Ez naiz Donostian egoTEN ARI (Ahora no estoy en San Sebastián) Excepciones para el eguraldi: ELURRA ARI DU (está nevando) / EURIA ARI DU (está lloviendo)

20-BADAGO?/BADUZU? (¿Hay?/¿Tienes?): Para preguntar si hay algo o si se tiene algo de una manera enfática, se utiliza la partícula “BA” seguida de los verbos EGON y UKAN. BADAGO? Singularra (BAdago iturriRIK?) Plurala (Badago mahaiRIK?)

AFIRMATIVA Bai, badago iturriA

NEGATIVA Ez, ez DAGO iturriRIK

Bai, baDAUDE mahaiAK

Ez, ez DAGO mahaiRIK

BADUZU?/BADUZUE?

AFIRMATIVA

NEGATIVA

Singularra

Bai, baDUT/baDUGU txokolateA

Ez, ez DUT/DUGU txokolateRIK

Bai, baDUT/baDUGU

Ez, ez DUT/DUGU liburuRIK

(BAduzu/duzue txokolateRIK?) Plurala

liburuAK (BAduzu/duzue liburuRIK?)

21-ZER ORDU DA? Mediodía: EGUERDIA Medianoche: GAUDERDIA ORDUA: 01:00 Ordu bata 02:00 Ordu biak 03:00 Hirurak 04:00 Laurak 05:00 Bostak 06:00 Seiak 07:00 Zazpiak 08:00 Zortziak 09:00 Bederatziak 10:00 Hamarrak 11:00 Hamaikak 12:00 Hamabiak

Adibidez: Las siete de la mañana: GOIZEKO ZAZPIAK DIRA Las tres de la tarde: ARRATSALDEKO HIRURAK DIRA Las diez de la noche: GAUEKO HAMARRAK DIRA Las siete y cinco: ZAZPIAK (7ak) ETA BOST Las siete y cuarto: ZAZPIAK (7ak) ETA LAURDEN

Las siete y media: ZAZPI (7_) ETA ERDIAK Las ocho menos cinco: ZORTZIAK (8ak) BOST GUTXI Las ocho menos cuarto: ZORTZIAK (8ak) LAURDEN GUTXI

22-NONDIK-NORA (De dónde a dónde):

Nondik?

Nora?

IZAN BEREZIAK ETA ARRUNTAK Singularra Plurala Bokala + TIK Bokala + ETATIK* Kontsonante + ETIK Kontsonante + ETATIK No o L + DIK No L + ETATIK Bokala + RA Bokala + ETARA* Kontsonante + ERA Kontsonante + ETARA

*a+e->e; e+e->ee Adibidez: DonostiaTIK, ZaratzERA ZuhaitzeTIK, lunera DendETATIK, kaleETARA ApalETATIK, hormETARA

23-LUKUZKO ADITZONDOAK: Aquí: HEMEN Ahí: HOR Allí: HAN

24-NOREKIN? (¿Con quién?): NOREKIN? Singularra Plurala *a+e->e; e+e->ee

IZEN ARRUNTAK LagunAREKIN* LagunEKIN*

IZEN PROPIOAK MikelEKIN/JulianaREKIN MarREKIN eta JonEKIN

25-EXPRESAR GUSTOS QUE CONLLEVAN UNA ACCIÓN:  Se utiliza el verbo en presente habitual (EGUNERO), se le quita la “n” y se añade una “a”.  Siempre, el UKAN se conjugará en singular. Adibidez: Irakurri->IrakurTZEN->IrakurtzeA Edan->EdaTEN->EdateA Nik irakuntzeA, edateA, jatoA gustatzen ZAIT

26-NON DAGO? (¿Dónde está?): Delante: AURREAN Detrás: ATZEAN A la izquierda: EZKERREAN A la derecha: ESKUBIAN Arriba: GOIAN Abajo: BEHEAN Encima: GAINEAN Debajo: AZPIAN Dentro: BARRUAN Fuera: KAMPOAN En medio: ERDIAN Entre: ARTEAN Al lado: ONDOAN