El Digesto Del Emperador Justiniano

Acerca de este libro Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estantería

Views 145 Downloads 3 File size 53MB

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Recommend stories

Citation preview

Acerca de este libro Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo. Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir. Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted. Normas de uso Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas. Asimismo, le pedimos que: + Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares; como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales. + No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos propósitos y seguro que podremos ayudarle. + Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine. + Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de autor puede ser muy grave. Acerca de la Búsqueda de libros de Google El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com

HARVARD LAW LIBRARY

Received ^JL^C *X O \ ^ V "t-

*

EL

DIGESTO DEL

EMPERADOR

JUSTINIANO

TRADUCIDO Y PUBLICADO EN EL SIGLO ANTERIOR POR EL LICENCIADO

DON BARTOLOMÉ AGUSTIN RODRIGUEZ

DE

FONSECA

del Colegio de Abogados do esta Coete.

NUEVA EDICION

c IjumeuUxdcx,

cow,

traducción t)e íoó pweuwoó, cíiu.p tetada tj. i^PKiada cou, alteólo á ioi texto*) mocó autouxadoó . Idem libro X. ad Edictum.—Item si, quum putavi a te mihi mandatum, negotia gessi, el hie nascitur negotiorum gestorum actio cessante mandati actione. Idem est etiam, si pro te fideiussero, dum puto mihi a te mandatum esse.

5. El mismo, libro X. sobre el Edicto. —Tambien si juzgando que me lo habias mandado fui Gestor de tus negocios; en este caso, cesando la accion de mandato, se dará la que resulla de la gestion de los negocios. Lo mismo es si fui tu fiador, creyendo que me lo habias mandado. §. 1. Pero si fui Gestor de los negocios de Sempronio, creyendo que eran de Ticio, solo Sempronio me estará obligado por la accion, que resulla" de la gestion de los negocios.

§. 1 . Sed et si, quum putavi Titii negotia esse, quum essent Sempronii, ea gessi, sotus Sempronius mihi actione negotiorum gestorum tenetur.

b. Iulianus libro III. Digestorum scribit: —Si pupilli tui negotia gessero, non mandatu tuo, sed ne tutelae iudicio tenearis, negotiorum gestorum te habebo obligatum; sed et pupiltum, modo si locupletior fùerit factus.

§. 1. Item si procuratori tuo mutuam pecuniam dedero tui contemplatione, ut creditorem tuum vel pignus tuum liberet, adversus te negotiorum gestorum habebo actionem, adversus eum, cum quo contraxi, nullam. Quid lamen, si a procuratore tuo stipulatus sum? Potest dici, superesse mihi adversus te negotiorum gestorum

6. Juliano, escribe en el libro III. del Digesto.— Si fui Gestor de los negocios de tu pupito, no por man dato tuyo, sino porque no te obligases por la accion de Tutela, me estarás obligado por la accion que resulla de la gestion de los negocios, y tambien el Pupilo, si se le aumentó su Patrimonio. §. 1 . Tambien si por tu contemplacion presté dinero á tu Procurador para que pagase á tu acreedor, ó redi miese alguna prenda tuya, tendré contra tí la accion que resulta de la gestion de los negocios, y ninguna contra aquel con quien contraxe. ¿Pero qué se dirá si estipulé por tu Procurador? se puede decir que se me da contra tí

DigesTO. —Libro 3.°—Titulo U. actionem, quia ex abundanti haue stipulationem interposui. §. 2. Si quis pee и nia m vol aliam quandam rom ad me perferendam acceperit, quia meum negotium gessit, negotiorum gestorum mihi actio adversus cum compelit. §. 3. Sed et, si quis negotia mea gessit non mei contemplatione, sed sui tucri causa, Labeo scripsit, suum eum potius, quam meum negotium gessisse; qui enim depraedandi causa accedit, suo tucro, non meo commodo studet. Sed nihilominus, imo magis el is tencbitur nego tiorum gestorum actione. Ipse lamen si circa res meas aliquid impendent, non iu id, quod ei abost, quia im probe ad negotia mea accessit, sed in quod ego locupletior factus sum, habet contra mo actionem.

§. 4. Si quis ita simpliciter versatus est, ut suum negotium in suis bonis quasi moum gesserit, nulla ex utroque latere nascitur actio, quia nec fides bona hoc patiatur. Quodsi et suum el meum quasi meum gesse rit, in meum tenebitur; nam el si cui mandavero, ut meum negotium gerat, quod mihi tecum erat commune, dicendum esse Labeo ait, si el tuum gessit sciens, negotiorum gestorum eum tibi teneri. §.5. Si quis quasi servus meus negotium meum gesserit, quum esset vel libertus, vel ingenuus, dabitur negotiorum gestorum actio. §. 6. Sed si ego tui lilii negotia gessero, vel servi, videamus, an tecum negotiorum gestorum habeam actio nem. El mihi videtur verum, quod Labeo distinguit et Pomponius libro vicesimo sexto probat, ut, si quidem contemplatione tui negotia gessi peculiaria, tu mihi tenearis; quod si amicilia tilii tui vel servi, vol corum con templatione, adversus patrem vel dominum de peculio duntaxat dandam actionem. Idemque est, etsi sui iuris esse eos putavi, nam elsi servum non necessarium emero filio tuo, et tu ratum habuoris, nihil agitur ratihabitione. Eodem loco Pomponius scribil hoc adiecto, quod putat, elsi nihil sit in peculio, quoniam ptus patri dominove debetur, et in patrem dandam actionem in quantum locuplelior ex mea administratione factus sit.

§. 7. Sed si hominis liberi, qui tibi bona fide serviebat, negotia gessero, siquidem putans tuum esso ser vum gessi, Pomponius scribil, earum rerum peculiarium causa, quae le sequi debent, tecum mihi fore negotiorum gestorum actionem, earum vero rerum, quae ipsum scquuntur, non tecum, sed cum ipso. Sed si liberum scivi, earum quidem rerum, quae eum sequuntur, habebo ad versus eum actionem, earum vero, quae to sequuntur, adversus te. §. 8. Si Tilii servum putans, qui erat Sempronii, dedero pecuniam, ne occideretur, ut Pomponius ait, ha bebo negotiorum gestorum adversus Sempronium actio nem. §. 9. Item quaeritur apud Pedium libro septimo: Si Titiiim quasi debitorem tuum extra iudicium admovero, et is mihi solvent, quum debitor non essel, tuque postea cognoveris et ratum habueris, an negotiorum gestorum actione me possis convenirc? El ait, dubilari posse, quia nultum negotium tuum gestum est, quum

ИЗ

la accion, que resulta de la gestion de los negocios; por3uo esta estipulacion la interpuse á mayor abunamiento. §. 2. Si alguno recibiese algun dinero ú otra cosa, para entregármela, porque trató do negocio mio, se me dará contra él la accion que resulla de la gestion de los negocios. §. 3. Pero si alguno fue Gestor de mis negocios, no por mi contemplacion, sino por su ganancia, escribió Labeon, que este mas bien trató de su negocio que del mio: porque el que se me/cla por causa de utilizarse, procura su aumento y no mi provecho; pero no osbtante este se obligará mas bien por la accion que resulta de la gestion de los negocios; pero si gastase algo en utilidad do mis cosas, tendrá accion con tra mí, no para la repe ticion de lo que gastó (porque se mezcló en mis negocios con mala intencioné, si no por aquello que aumentó mi caudal. §. 4. Si alguno procedió con tan grande ignorancia, que en sus bienes tratase su propio negocio, como si fuese Gestor del mio, no resulta obligacion de parte alguna, porque ni aun la buena fe lo permite. Pero si fuese Ges tor de su negocio y del mio, como si fuera mio, so obligará por el mio; porque tambien si yo mandase á alguno que tratase algun negocio mio, que tenia comun contigo, dice Labeon que si fue Gestor del tuyo sabiéndolo, tendrás contra él la accion que resulta de la gestion. §. 5. Si alguno fuese Gestor de mi negocio, como si fuera siervo mio, siendo ó liberto, ó libro, se dará la accion que resulla de la gestion de los negocios. §. 6. Pero si yo fuese Gestor do los negocios de algun hijo, ó siervo tuyo, hemos de ver si tendré contra lí la accion que resulta de la gestion de los negocios. A mí me parece que es verdadera la distincion de Labeon, y la aprueba Pomponio en el libro veinte y seis, que si á la verdad por contemplacion tuya fui Gestor do los ne gocios do los peculios, me estaras obligado; pero si lohice por amistad do tu hijo ó tu siervo, ó por contempla cion do ellos, contra el padre ó el señor, solo se ha de dar la accion de Peculio. Lo mismo se dirá si juzgué que no estaban sujetos á la potestad del padre; porque aun que si comprase un siervo que tu hijo no necesitaba, y, tú lo ratificases, do nada sirve la ratificacion. En el mismo tugar escribe Pomponio, añadiendo que lo juzga así; y que se ha de dar accion contra el padre, por lo que respecto mi administracion haya aumentado de su pa trimonio, aunque al padre ó al señor se le deba mas de lo que importa el peculio, y nada haya en él. §. 7. Pero si fui Gestor de los negocios do un hom bre libre, que te servia con buena fe, si lo hice creyen do que era tu siervo, escribe Pomponio quo se me dará contra tí la accion que resulla de la gestion de los nego cios, respecto á aquellas cosas peculiares que deben se guir á tu persona, y respecto las quo corresponden al mismo, no contra lí, sino contra ét; y si supo quo era libre, se me dará accion contra él por aquellas cosas que le siguen, y contra tí por las que te siguen. §. 8. Si creyendo que era de Ticio el siervo de Sempronio, diese dinero porque no le quitasen la vida, como dice Pomponio, se me dará contra Sempronio la accion que resulta de la gestion de los negocios. §. 9. Tambien pregunta Pedio en el libro siete, que si reconviniese extrajudicialmente á Ticio, como á deu dor tuyo, y este me pagase no siendo tu deudor, y des pues ló supieses tú, y lo ratificases, ¿acaso me podrás re convenir con la accion que resulta de la gestion de los negocios? y dice que se puede dudar, porque no fui

144

DiGESTO. —Libro З-*—Titulo 5.

debitor tuus non fuerit. Sed ratiliabilio, inquit, fecil tuum negotium, et sicut ei, a quo exactum est, adversus eum datur repetitio, qui ratum habuit, ita et ipsi debebit post ratihabitionem adversus me competere actio. Sic ratihabilio constituet tuum negotium, quod ab initio tuum non erat, sed tua contemplatione gestum.

§. 10. Idem ait, si Titii debitorem, cui te beredem putabam, quum esset Seius heres, convenero similiter et exegero, mox tu ratum habueris, esse mihi adversus te, et tibi mutuam negotiorum gestorum actioneto. Atqui alienum negotium gestum est, sed ratihabitio hoc couciHat; quae res efficit, ut tuum negotium gestum videatur, et a te hereditas peti possit. §. 11. Quid ergo, inquit Pedius, si, quum te bere dend putarem, insulam fulsero hereditariam, tuque ra tum habueris, an sit mihi adversus te actio? Sed non fore ait, quum hoc facto ineo alter sit locuplctatus, et alterius re ipsa gestum negotium sit, nec possit, quod alii acquisitum est ipso gestu, hoc tuum negotium videri. §. 12. Videamus in persona eius, qui negotia admi nistrat, si quaedam gessil, quaedam non, contemplatio ne lamen eius alius ad haec non accessit, etsi vir diligens, quod ab eo exigimus, etiam ca gesturus fuit; an dici debcat, negotiorum gestorum eum teneri et propter ea, quae non gessit? Quod hic puto verius. Certe si quid a se exigere debuit, procul dubio hoc ei imputabitur; quamquam enim hoc ei imputari non possit, cur alios debitores non convenerit, quoniam conveniendi eos iudicio facultatem non habuit, qui nullam actionem intendere potuit, tamen a semotipso cur non exegorit, ei imputabitur; *t si forte non fuerit usurarium debitum, ineipit esse usurarium, ut Divus Pius Flavio Longino rescripsit, nisi forte, inquit, usuras ei remiserat;

Gestor de ningun negoíio tuyo, no habiendo sido tu deudor. Pero dice que la ratificacion hizo tuyo el ne gocio; y así como a aquel de quien se exigió, se da la repeticion contra aquel que lo ratificó; así tambien des pues de la ratificacion, á él mismo se le deberá dar accion contra mí; У de este modo el negocio, que al principio no era tuvo, y se trató por contemplacion tuya, se hace tuyo por la ratificacion. §. 10. Dice el mismo: Si yo de la misma manera reconviniese al deudor de Ticio, ú cobrase de él creyen do que tú eras su heredero, siéndolo Seyo, y tú lo rati ficases despues, tendré contra tí, y tú contra mí la accion que resulta de la gestion de los negocios; pues aunque se hüo el negocio ageno, la ratificacion hizo que parezca haberse hecho el negocio tuyo, y que se te pueda pedir la herencia. §. 11. Pregunta Pedio, ¿qué diremos si creyendo tfue tú eras heredero, reparo la casa correspondiente á la herencia, y tú lo ratificases, se me dará accion contra tí? y dice que no; porque de este hecho mio le resultó á otro utilidad, y á la verdad se hizo el negocio de otro; y lo que por la misma gestion adquirió otro, no puede parecer que es negocio tuyo. §. 12. Si el que administra los negocios fue Gestor de unas cosas, y de otras no, y por contemplacion suya no las tomó á su cargo otro varon diligente, como para esto se requiere, hemos de ver si acaso se debe decir que se obliga tambien á la accion que resulta de la gestion de los negocios, por aquellas cosas de que no fue Gestor; lo qual tengo por mas verdadero Ciertamente si debió exigir alguna cosa de sí mismo, esto sin duda alguna se le deberá imputar, aunque no será responsable por no ha ber reconvenido á otros deudores, porque no tuvo facultad para reconvenirtos judicialmente el que no tenia accion para ello; con todo eso se le imputará el no haber cobra do de él mismo; y si el crédito no producia usuras, emempieza desde entonces á producirtas, segun rescripto del Emperador Pio á Flavio Longino; á no ser como dice, que le hubiese remitido las usuras.

7. Paulas libro IX. ad Edictum. —quia tantundem in bonae fidei iudieiis officium iudicis valet, quantum in stipulatione nominatim eius rei facta interrogatio.

7. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. —Porque el oficio del Juez vale en los juicios de buena fe lo mismo, que lo que particularmente se expresa en la estipulacion.

8. Ulpianus libro X. ad Edictum.—Si autem is fuit, qui negotia administravit, a quo mandatum non exigebatur, posse ei imputari, cur oblata de rato cautione eum non convenit, si modo facile ei fuerit satisdare. Certe in sua persona indubilatum est; et ideo si ex causa fuit obligatus, quae certo tempore finiebatur, et tempore liberatus est, nihilominus negotiorum gesto rum actione erit obligatus. Idem erit dicendum et in ea causa, ex qua heres non tenetur, ut Marceltus scribit. §. 1 . Item si fundum tuum vel civitatis per obreptionem petiero negotium tuum vel civitatis gerens, et ampliores, quam oportuit, fruetus fuero consecutus, debebo hoc ipsum tibi vel Reipublicae praestare, licet petere non potuerim. §. 2. Si quocunque modo ratio compensationis ha bita non est a iudice, potest contrario iudicio agi. Quodsi post examinationem reprobatae fuerint pensationes, verius est, quasi re iudicata amplius agi contrario iudieio non posse, quia exceptio rei iudicatae opponenda est.

8. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto.—Pero si fue gestor de los negocios el que no necesitó mandato para ello, se le podrá imputar porque no reconvino ofrecien do la caucion de rato, si le fue fácil darta. Ciertamente es indubitable rospecto su persona, y por esto si estuvo obligado por causa que fenecia con el tiempo, y pasado quedó libre, con todo será responsable por la accion que resulta de la gestion: y en aquella causa por la qual no se obliga el heredero, se dirá lo mismo como escribe Marcelo. §. 1 . De la misma manera si tu Gestor, ó el de la Ciu dad, suponiendo mandato, pidiese tu fundo ó el de la ciudad y consiguiese mas frutos de los que se debian, es tará obligado á darte los mismos á tí, ó á la ciudad, aun que no haya podido pedir. §. 2. Si el Juez por alguna razon no hizo la com pensacion, se puede pedir por la accion contraria; pero si despues de haber conocido sobre las compensaciones, fuesen reprobados, es mas cierto que no se puede pedir segunda vez por la dicha accion contraria, porque se puede oponer la excepcion de cosa juzgada. §. 3. Pregunta Juliano en el libro tercero, si de dos compañeros el uno me prohibe administrar, y el otro no, ¿por ventura se me dará la accion que resulla de la

§. 3. lulianus libro tertio tractat: Si ex duobus sociis alter me prohibuerit administrare, alter non, an adversus eum, qui non prohibuit, habeam negotiorum

Digesto. —Libro 3.°—Titulo 5.

14o

gestorum actionem? Movetur eo, quodsi data fuerit adversus eum actio, necesse crit et eum perlingi, qui vetuit. Sed et illud esse iniquura, eum, qui non prohibuit, alieno facto liberan, quum, si mutuam pecuniam alteri ex sociis prohibenle socio dedissem, utique eum obliga ren). Et puto secundum Iulianum deberé dici, superesse contra eum, qui non prohibuit, negotiorum gestorum actionem, itátamen, ut is, qui prohibuit, ex nulla parle ñeque per socium, ñeque per ipsum aliquid damni sentiat.

gestión de los negocios, contra el que no prohibió? Le muevo á esto el que si se diese contra él acción, es ne cesario que también obligue á aquel que prohibió la ad ministración; pero también es injusto que aquel que no prohibió quede libre por hecho ageno; porque si yo hu biera dado dinero prestado á uno de los compañeros, prohibiéndolo el otro, ciertamente lo obligaría; y juzgo que según Juliano se debe decir que me compete la acción que resulta de la gestión de los negocios, contra aquel 3ue no lo prohibió; de tal modo que al que lo prohibió, e manera alguna le resulte perjuicio, ni por el compa ñero ni por él mismo.

9. Scaevola libro I. Quaestionum. —Pomponius scribit, si negolium a te, quamvis male gestum, probavero, negotiorum tamen gestorum te mihi non teneri. Videndum ergo, ne in dubio, hoc an ratum habeam, actio negotiorum gestorum pendeat; nam quomodo, quum semcl coeperit, nuda volúntate tolletur? sed superius ita verum se putare, si dolus malus a te absit. Scaevola: imo puto, etsi coniprobem, adhuc negotiorum gestorum actionem esse; sed eo dictum, te mihi non teneri, quod reprobare non possim semel probatum, et quemadmodum, quod utiliter gestum est, necesse est apud iudicem pro rato haberi, ita omne, quod ab ipso proba tum est. Ceterum si, ubi probavi, non est negotiorum actio, quid fiel, si a debitore meo exegerit, et probaverim, quemadmodum recipiam? item si vendiderit? ipse denique, si quid impendit, quemadmodum recipiet? Nam utique mandatum non est; erit igitur et post ratihabitionem negotiorum gestorum actio.

9. Scevola, libro I. de las Cuestiones.—Escribe Pomponio, que aunque apruebe la mala gestión, que hi ciste en mi nombre, no se te dará contra mí la acción que resulta de la gestión de los negocios. En esta duda se ha de ver, si la acción que resulta de la geslion, pende de si hubo ratificación; porque si la hubo, ¿cómo se ha de revocar por sola la voluntad? y juzga que será cierto lo expresado, si en tí no hubo dolo malo. Escevola juzga, que aunque haya ratificación, no resultará acción de la gestión de los negocios; y por esto se ha dicho que tú no me estas obligado, porque no puedo reprobar lo que una vez aprobé; y al modo que es necesario que ratifique ante el Juez la gestión útil, es también necesaria la de todo lo que yo mismo aprobé; pero si al tiempo de la aprobación no se verificó la acción que resulla de la ges tión de los negocios, ¿qué se dirá si cobró de mi deudor, y yo lo aprobase? de qué modo lo pediré? y si también vendió? y finalmente si hubiese hecho algunos gastos, ¿de qué modo los repetirá? porque ciertamente no ha inter venido mandato. Se dará, pues, la acción que resulta de la gestión de los negocios después de la ratificación.

10. Ulpianus libro X. ad Edictum.—Sed an ultro mihi tribuitur actio sumtuum, quos feci? Et pulo com peteré, nisi specialiler id actum est, ut neuler adversus alterum habeat actionem. §. 1. Is autem, qui negotiorum gestorum agit, non solum si effectum habuit negolium, quod gessit, actione isla uletur, sed sufficit, si utiliter gessit, etsi effectum non habuit negolium; et ideo, si insulam fulsit, vel servum aegrum curavit, etiamsi Ínsula exusta est, vel scrvus obiit, aget negotiorum gestorum; idque etLabeo pro¿at. Sed ut Celsus refert, Proculus apud eum notat, non semper deberé dari. Quid enim, si eam insulam fulsit, quam dominus quasi impar sumtui dereliquerit, vel quam sibi necessariam non putavit? Oneravit, inquit, dominum secundum Labeonis sententiam, quum unicuique liceat et damni infecti nomine rem derelinquere. Sed istam 8enlentiam Celsus eleganler deridet; is enim negotiorum gestorum, inquit, habet actionem, qui utiliter negotia gessit; non autem utiliter negotia gerit, qui rem non ne cessariam, vel quae oneratura est patremfamilias, aggreditur. Iuxta hoc est et quod lulianus scribit, eum, qui insulam fulsit, vel servum aegrotum curavit, habere ne gotiorum gestorum actionem, si utiliter hoc faceret, licet eventus non sit secutus. Ego quaero, quid, si putavit se utiliter faceré, sed patrifamilias non expediebat? dico hunc non habiturum negotiorum gestorum actionem; ut enim eventum non spectemus, debet utiliter esse coeptum.

10. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto.—¿Pero por ventura se me dará acción por los gastos que hice? juz go que sí, si no se traló particularmente, que el uno no tuviese acción contra el olro. §. 1 . Mas aquel que pide por la acción que resulta de ía gestión de los negocios, no solo usará de ella quanto tuvo efecto el negocio, de que fue gestor, porque basta que la gestión haya sido útil, aunque el negocio no haya tenido efecto. Y por tanto si alguno reparó la casa, ó cu ró el siervo enfermo, aunque la casa se quemase, ó se muriese el siervo, podrá pedir por la acción que resultó de la gestión; y esto mismo aprueba Labeon. Pero como refiere Celso Próculo en las notas á él, siente que no siempre se debe dar; ¿pero qué se dirá si reparó la casa que desamparó el señor por no poderla reparar, ó porque creyó que no la necesitaba? Dice que gravó al señor se gún la sentencia de Labeon, porque a qualquiera se le permite abandonar su casa para que no se le precise á dar caución por el daño que amenaza; pero Celso ridicu liza con elegancia este parecer. Dice este: Al Gestor, que trató los negocios útilmente, se le da esta acción; pero el 3ue emprende una cosa no necesaria, ó que ha de servir e gravámen al padre de familias, no trata útilmente sus negocios. También es conforme á esto lo que escribe Ju liano, que el que reparó la casa, ó curó al siervo enfer mo, tiene la acción que resulta de la geslion de los ne gocios, si lo hizó útilmente, aunque no haya tenido efec to. Yo pregunto, ¿qué se dirá si creyó que hacía el nego cio útil, y al señor no le convenia?" Respondo que á este no se le dará la acción que resulla de la geslion de los negocios; porque aunque no se debe atender á sus resul tas, debe empezarse útilmente. 19

DigeSTO.—LiBBO 3.°—Titulo 5. 11. Pomponius libro XXI. adQuintum Murium.— Si negotia absentis et ignorantis geras, et culpam, et dotum praestarc debes. Sed Procutus, interdum etiam casum praestare debere, veluli si novum negotium, quod non sit solitiis absens facere, tu nomine eius geras, vetuti venates novicios coemendo, vel aliquam negotiationem ineundo. Nam si quid damnum ex ea re secutum fuerit, te sequetur, tucrum vero absentem; quodsi in quibusdam tucrum factum fuerit, in quibusdam damnum,1 absens pensare tuerum cum damno debet.

11• Pomponio, libro XXI. sobre Quinto Murio.— Si eres gestor del ausente, y del que lo ignora, te obli gas al dolo y á la culpa. Pero dice Próculo que tambien obliga alguna vez el caso fortuito: v. g. si tu fueses ges tor del ausente, y hicieses en su nombre algun negocio nuevo no acostumbrado por él, como comprar siervos no acostumbrados á servir, ó mezclándote en alguna otra negociacion; porque si de esto hubiese resultado alguna pérdida, será de cuenta tuya, y el beneficio será para el ausente; y si en unas cosas hubiese ganancia, y en otras pérdida, el ausente debe compensar el beneficio con el daño.

12. Ulpianm libro X. ad Edictum. —Successori eius, cuius fuerunt negotia, qui apud hostes decessit, haec actio danda erit. §. 1. Sed si filiifamilias mililis defuncli testamento facto gessi, similiter erit danda actio.

12. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. —Esta ac cion se dará tambien al sucesor de aquel de quien eran los negocios, y murió en poder de los. enemigos. §. 1. Y si fui gestor de los negocios del hijo de fa milias soldado, que murió habiendo hecho testamento, del mismo modo se dará esta accion. §. 2. Así eomoЪaз1a que la gestion de los negocios de los vivos haya sido útil, del mismo modo basta que lo sea la de los bienes de los difuntos, aunque el éxito no sea favorable.

§. 2. Sicut autem in negotiis vivorum gestis sufficit utiliter negotium gestum, ita et in bonis mortuorum, licet diversus exitus sit.

13. Paulus libro IX. ad Edictum. —Debitor meus, qui mihi quinquagiota debebat, decessit; huius hereditatis curationem suscepi, et impendi decem; deinde reda cta ex venditione rci heredilariae centum in area reposui; haec sine culpa mea pericrunt; quaesitum est, an ab herede, qui quandoque extilisset, vel creditam pecuniam Îuinquaginta petcre possim vel decem, quae impendi? ulianus scribit, in eo vertí quaestionem, ut animadverlamus, an iustam causam habuerim seponendorum cen tum; nam si debuerim et mihi, et ceteris hereditariis creditoribus solvere, pericutum non sotum sexaginta, sed et reliquorum quadraginta millium me praestiturum, de cem tamen, quae impenderim, reten turum, id est, sola nonaginta restituenda. Si vero iusta causa fuerit, pro pter quam integra centum custodirentur, vetuti si pericu lum erat, no praedia in publicum commilterentur, ne poena traiectiliae pecuniae augeretur, aut ex compromis80 committeretur, non sotum decem, quae in hereditaria negotia impenderim, sed eliam quinquagunta, quae mihi debita sunt, ab herede me consequi posse.

13. Paulo, libro IX. sobre el Edicto.—Un deu dor que me debia cincuenla, murió: recibi la curadu ria de esta herencia, y gasté diez: despues deposité en el arca ciento,' que percibi por la cosa que vendí perte neciente á la herencia, cuya cantidad se perdió sin culpa mia: se preguntó ¿si acaso podria yo pedir al heredero, que fuese de esta herencia, ó los cincuenta que se me de bian, ó los diez que gasté? Juliano escribe, que la duda consiste en que veamos si yo tuve justa causa para depo sitar los ciento; porque si debi no solo haberme hecho pago demi deuda, sino tambien pagar á los demás acreedores hereditarios, debo responder no solo de la pérdida de los sesenta, sino tambien de los quarenta restantes; pero los diez que gasté los podré retener; esto es, solo debo res tituir los noventa; pero si tuve justo motivo para depo sitar todos los ciento, como si hubiese peligro de que se confiscasen las heredades, ó de que se aumentase la pena por no entregar á tiempo el dinero, que se debia dar, 6 la del compromiso; no solo podré pedir al heredero los diez que gasté en los negocios de la herencia, sino tam bien los cincuenta que se me debian.

14. Ulpianus libro X. ad Edictum. —Si filiusfamilias negotia gessisse proponatur, aequissimum erit, in patrem quoque actionem dari, sive peculium habet, sive in rem patris sui vertit; et, si ancilla, simili modo.

14. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. —Si se propone que el hijo de familias fue gestor de negocios, sera muy justo que tambien se dé accion contra el padre, ya sea que tenga peculio, ó que haya aumentado el pa trimonio del padre: y si fuese sierva del mismo modo.

15. Paulus libro IX. ad Edictum. —Pomponius libro vicesimo sexto, in negotiis gestis initio cuiusque temporis conditionem spectandam, ait. Quid enim, inquit, si pupilli negotia coeperim gerere, el inter moras pubes factus sit? vel servi aut filiifamilias, et interea liber aut paterfamilias effectus sit? Hoc et ego verius esse didici, nisi, si ab initio quasi unum negotium gesturus accessero, deinde alio animo ad alterum accessero eo tempore, quo iam pubes, vel liber, vel paterfamilias effectus est; hie enim quasi ptura negotia gesta sunt, et pro qualilate personarum et actio formatur, ctcondemnatio moderatur.

15. Paulo, libro IX. sobre el Edicto.—En el li bro veinte y seis dice Pomponio, que en la gestion de los negocios, respecto la condicion, se ha de mirar al tiempo en que empezaron, porque pregunta ¿qué se dirá si empezase á ser gestor de los negocios del pupilo, y en este tiempo llegase á los años de la pubertad? ó de los de un siervo, ó hijo de familias, y antes do conctuirtos se hiciese libre, ó padre de familias? Tambien me parece mas verdadero lo expresado, sino es que desde el prin cipio se tomase la gestion como si fuese un solo negocio, y despues con otro ánimo, tomase á mi cargo otro en el tiempo en que ya se habia hecho púbero, libre, ó padre de familias; porque en este caso parece que han interve nido muchas gestiones, y segun la qualidad de las perso nas resultará accion, y se modera la condenacion.

Digesto.—Libro 3.°—Titulo 5.

147

16. Idem libro VIL ad Plautium.—Sed et quuni aliquis negotia mea gerit, non multa negolia sunt, sed unus contraclus, nisi si ab initio ad unum negotium accessil, ut finito eo discederet; hoc enim casu si nova volúntate aliud quoque aggredi coeperit, alius contractus est.

16. El mismo, libro VII. sobre Plaucio.—Quando alguno es gestor de mis negocios, no se entiende que hay muchas gestiones, sino un solo contrato, á no ser que al principio tomase la gestión de un solo negocio para dexarlo después de concluido; porque en este caso si con nueva voluntad tomó otro, ya es distinto contrato.

17. Ulpianus libro XXXV. ad Edictum.—Eum actum, quem quis in servitute egit, manumissus non cogitur reddere. Plañe si quid connexum fuit, ut separan ratio eius, quod in servitute geslum est, ab eo, quod in libértate gessit, non possit, constatvenire in iudicium vel mandati, vel negotiorum gestorum et quod in servitute gestum est. Denique si tempore servilutis aream emerit et in ea insulana aedificaverit, eaque corruerit, deindo manumissus fundum locaverit, sola locatio fundorum in iudicio negotiorum gestorum deducetur; quia ex superioris temporis ad ministra tione nihil amptius iudicio deduci potest, quam id, sine quo ratio libertatis tempore administralorum negotiorum expediri non potest.

17. Ulpiano, libro XXXV. sobre el Edicto. —El siervo gestor no se obliga á dar cuenta de la gestión des pués de libre; pero si á la verdad alguna cosa tuviese tanta conexión, que la gestión en el eslado de siervo no se pueda separar de la del tiempo de libre, es constante 3ue por la gestión en el tiempo de siervo, se puede peir, ó por la acción do mandato, ó por la que resulta de la gestión de los negocios. Finalmente, si estando en servidumbre compró algún solar, y en él edificase casa, que se arruinase, y después de hecho libre arrendase el suelo, solo se comprehenderá este arrendamiento en el juicio de la gestión, porque por la administración del tiempo anterior'no se puede pedir en juicio otra cosa, ue aquello, sin lo qual no se puede liquidar la cuenta e la administración de los negocios en el tiempo de li bertad.

18. Paulus libro IX. ad Edictum. —Proculus et Pegasus bonam fidem eum, qui in servitute gerere coepit, praestare deberé aiunt; ideoque quantum, si alius eius negotia gessisset, servare potuissot, tantum eum, qui a semetipso non exegerit, negotiorum gestorum aclione praestiturum, si aliquid habuit in peculio, cuius retentione id servari potest. Idem Neratius.

18. Paulo, libro IX. sobre el Edicto.— Próculo, y Pegaso dicen que aquel que empezó la gestión siendo siervo, se obliga á proceder de buena fe, y que por esto se obliga por la acción de la gestión de los negocios a todo aquello que no exigió de sí mismo, y hubiera podi do cobrar otro gestor, si tuvo alguna cosa en el peculio, con cuya retención pudo cobrarlo. Lo mismo dice Ne racio.

19. Idem libro II. ad Neratium.—At qui natura debitor fuit, etiam si in peculio nihil habuit et sibi post ea solvere debet in eodem actu perseverans, sicut is, qui temporali actione lenebatur, etiam posttempus exactum negotiorum gestorum aclione id praestare cogitur.

19. El mismo, libro II. sobre Neracio. —Pero el que se hizo deudor por obligación natural, aunque nada tuviese en el peculio, perseverando en el mismo acto, debe cobrar de él mismo; así como por la acción que re sulta de la gestión de los negocios, se obliga también á pagar lo que debia, aun después de pasado el tiempo, el que estaba obligado por acción temporal. §. 1 . Dice nuestro Escevola, quo le parece que lo que escribe Sabino: que se ha de dar la cuenta desde el principio, debe entenderse solo para que se reconozca lo 3ue quedó al tiempo que se hizo libre, y no para que el olo, ó la culpa cometida en el estado de siervo obligue después; y asi aunque se verifique que malgastó algún dinero quando era siervo, no estará obligado. §. 2. Si yo mando que haga alguna cosa el hombre libre, que me servia con buena fe, dice Labeon que no tendré contra él la acción de mandato; porque la cosa mandada no la executa con libre voluntad, sino por ne cesidad, como siervo, y se me dará la acción que resulta de la gestión de los negocios; porque tuvo voluntad de ser gestor de mis negocios, y fue persona que se pudo obligar. §. 3. Fuiste gestor de mis negocios en mi ausencia, imprudentemente compraste una cosa mia, y con igno rancia la hiciste tuya por la usucapión, no estás obligado á restituírmela por la acción de la gestión de los negocios; pero si antes de usucapirla supiste que era mia, debes substituir á alguno, que en mi nombre te la pida, para que yo no pierda la cosa, y á tí te aproveche la eviccion que se estipuló, y en esta substitución no parece que procedes con dolo malo; porque debes hacerla, para no obligarte por la acción de la gestión de los negocios. §. 4. Por la acción de la gestión de los negocios, no

§. 1. Scaevola noster ait, putare se, quod Sabinus scribit, deberé a capite rationem reddendum, sic intelligi, ut appareat, quid reliquum fuerit tune, quum primum liber esse coeperit, non ut dolum aut culpam in servitute admissam in obligationem revocet; itaque si inveniatur vel malo more pecunia in servitute erógala, liberabitur. §. 2. Si libero homini, qui bona fide mihi serviebat, maudem, ut aliquid agat, non fore cum eo mandali actio-' nem Labeo ait; quia non libera volúntate exsequitur rem sibi mandatam, sed quasi ex necessitate servili. Erit igitur negotiorum gestorum actio, quia et gerendi negotii mei habuerit affeclionem, et is fuit, quem obligare possem. §. 3. Quum me absenté negotia mea gereres, imprudens rem meam emisti et ignorans usucepisti, mihi nego tiorum gestorum, ut restituas, obligatus non es; sed, si antequam usucapías, cognoscas rem meam esse, subiieere debes aliquem, qui a te petat meo nomine, ut et mihi rem, et Ubi stipulationem evictionis committat. Nec videris dolum malum faceré in hac subieclione; ideo enim hoc faceré debes, ne actione negotiorum gestorum lenearis. §. 4.

Non tantum sortem, verum etiam usuras ex pe-

148

DigeSTo.—Libro 3.°—Titulo 5.

cunia aliena perceplas negotiorum gestorum iudicio praestabimus, vel eliam quas percipere potuimus. Con tra quoque usuras, (quas) praestavimus, vel quas e no stra pecunia percipere potuimus, quam in aliena negotia impendimus, servabimus negotiorum gestorum iudicio. §. 5. Dum apud hostes esset Tilius, negotia eius administravi, postea reversus est; negotiorum gestorum mihi actio competit, cliamsi eo tempore, quo gerebantur, dominum non habuerunt;

solo nos obligamos responder de la cantidad principal, sino tambien de las usuras recibidas del dinero ageno, y de las que pudimos percibir; y al contrario, por esta accion podemos repetir tambien las usuras, que pudi mos percibir del dinero propio, que gastamos en los ne gocios agenos. §. 5. Mientras que Ticio estuvo en poder de los enemigos fui Administrador de sus bienes; y aunque en este tiempo estaban sin dueño, despues que volvió, se me dará contra él la accion de la gestion de los nego cios.

20. Ulpianus libro X. ad Edictum. —sin autem apud hostes constitutus decessit, et successor!, et adversus successorem eius negotiorum gestorum directa et contraria competit.

20. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. —Pero si murió en poder de los enemigos, se da á su sucesor, y contra este la accion directa, y contraria, que resulta dé la gestion de los bienes.

21. Paulus libro IX. ad Edictum. —Nan et Servius respondit, ut est relatum apud Alfenum libro trige simo nono Digestorum, quum a Lusilanis tres capti essent, et unus ea conditione missus, uti pecuniam pro tribus afferret, et nisi rediisset, ut duo pro eo quoque pecuniam darent, isque reverti notuisset, et ob hanc cau sam il l i pro tertio quoque pecuniam solvissent; Servius respondit aequum esse, Praetorem in eum reddere iudicium. §. 1. Qui negotia hereditaria gerit, quodammodo sibi hereditatem, seque ei obligat; ideoque nihil refert, an etiam pupiltus heres existat, quia id aes alienum cum ceteris hereditariis oneribus ad eum transit. §.2. Si vivo Titio negotia eius administrare coepi, intermittere mortuo eo non debeo; nova tamem inchoare necesse mihi non est, vetera explicare ac conservare necessarium est; ut accidit, quum alter ex soeiis mortuus est. Nam quaecunque prioris negotii explicandi causa gerentur, nihitum refert, quo tempore consummentur, sed quo tempore inchoarentur.

21. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. —Porque como refiere Alfeno al libro treinta y nueve de los Diges tos, habiendo los Portugueses hecho tres prisioneros, al uno de ellos le dieron libertad para que traxese dinero para el rescate de los tres, con la condicion que si no volvia, los dos pagasen por él: no habiendo querido vol. ver, pagaron los dos por él: respondió Servio que era justo que el Pretor diese accion contra él.

§. 3. Mandatu tuo negotia mea Lucius Tilius gessit; quod is non recte gessit, tu mihi actione negotiorum ge storum teneris, non in hoc tantum, ut acliones tuas praestes, sed etiam quod imprudenter eum elegeris, ut, quidquid detrimenti negligentia eius fecit, tu mihi praestes.

§.1. El gestor de los bienes hereditarios, en cierto modo se obliga á la herencia, y obliga la herencia á él, y para esto no impide que sea pupilo el heredero; porque esta deuda pasa á él con las demás cargas hereditarias. §.2. Si viviendo Ticio empecé á administrar sus negocios, aunque muera, debo continuar; pero no estoy obligado á la administracion de otros nuevos, sino á con ctuir, y perfeccionar los antiguos, como sucede quando muere alguno de los que tienen sociedad; porque las cosas que se hacen para dar expedicion al primer negocio, nada importa en qué tiempo se perfeccionen, sino en el que se hayan empezado. . §. 3. Lucio Ticio fue gestor de mis negocios por tu mandato: tú me estás obligado por la accion que resulta de la gestion de los negocios, en lo que faltó' á ella, no solo á cederme tus acciones, sino tambien á abonarme el perjuicio que me resultó de su omision, porque lo elegiste imprudentemente.

22. Gains libro III. ad Edictum provinciale. — Sive hereditaria negotia, sive ea, quae alicuius essent, gerens aliquis necessario rem emerit, licet ea interierit, poterit, quod impendent, iudicio negotiorum gestorum consequi; vetuli si frumentum aut vinum familiae para vent, ldque casu quodam interierit, forte incendio, ruina. Sed ita scilicet hoc dici potest, si ipsa ruina vel incendium sine vitio eius acciderit; nam quum propter ipsam ruinam aut incendium damnandus sit, absurdum est, eum istarum rerum nomine, quae ita consumtae sunt, quidquam consequi.

22. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial.— Si algun gestor de los negocios de alguna herencia, ó de los de qualquiera otro, comprase alguna cosa necesaria, aunque esta perezca, podrá pedir lo que le co¿tó, por la accion de la gestion de los negocios, como si hizo pro vision de trigo, ó vino para los siervos, y se perdiese por caso fortuito de incendio, ó ruina; pero esto se podrá decir si el incendio, ó la ruina fue sin culpa, ni cansa suya; porque si debiese ser condenado por haber causado la ruina, ó el incendio, es absurdo darte accion para la repeticion de los gastos hechos en las cosas que pere cieron del modo expresado.

23 . Paulus libro XX. ad Edictum.—Si quis ne gotia aliena gerens indebitum exegerit, restituere cogitur; de eo autem, quod indebitum solvit, magis est, ut sibi imputare debeat.

23. Paulo, libro XX. sobre el Edicto.—Si el ges tor de los negocios ágenos exige lo que no se debe, está obligado á la restitucion; pero de lo que paga indebida mente, es mas cierto que se le debe hacer cargo.

24. Idem libro XXIV. ad Edictum.—Si ego hac mente pecuniam procuratori dem, ut ea ipsa creditoris fieret, proprietas quidem per procuratorem non acquiritur. Potest tamen creditor etiam invito me ratum habendo

24. El mismo, libro XXIV. sobre el Edicto.—Si doy dinero al Procurador con la intencion de pagar á mi acreedor, no adquiere la propiedad por el Procurador; pero si lo ratifica el acreedor, lo hace suyo, aunque sea

DiGESTO. —Linne- 3/—Titulo 5.

149

pecuniam suam faeere, quia procurator in accipiendo creditoris dun laxat negotium gessit; et ideo creditons ratihabitatione liberor.

contra mi votuntad; porque el Procurador por el solo hecho do recibirto hizo el negocio del acreedor; y por esto por la ratificacion del acreedor quedó libre de la obligacion.

2d. Idem libro XXVII. ad Edictum.—Si quis negotia aliena gerens ptus, quam oportet, impendent, recuperaturum eum id, quod praestari debuerit.

25. El mismo, libro XXVII. sobre el Edicto.—Si el gestor de los negocios agenos gastáro mas de lo que conviene, solo ha de repetir aquello que debió gastar.

26. Modestims libro I. Responsorum. —Quum alicui civitati per fideicommissum restitui iussa esset heredilas, Magistratus actores horum bonorum Titium et Seium et Caium idoneos crcaverunt; postmodum hi actores inter se diviseront administrationem bonorum, idque egeruut sine auctoritate et sine consensu Magistratuum; post aliquod tempus testamentum, per quod restitui civitati hereditas fideicommissa esset, irritum probatum est pro tribunali, atque ita ab intestato Sempronius legitimus heres defuncti extitit, sed ex his actoribus unus non solvendo decessit, et nemo heres eius extitit. Quaero, si Sempronius convenict actores horum bonorum, pericutum inopis defuncti ad quos pertinet? Herennius Modestinus respondit, quod ab uno ex actoribus ob ea, quae sotus gessit, negotiorum gestorum actio ne servari non potest, ad damnum eius, cui legitima he redilas quaesita est, pertinere.

26. Modestino, libro I. de las Respuestas.— Habiéndose mandado por fideicomiso, que se restituyese una herencia á una ciudad, los Magistrados nombraron por actores abonados de estos bienes á Ticio, Seyo y Gayo: despues dividieron estos entre sí la administracion de los bienes sin autoridad, ni consentimiento de los Ma gistrados: despues de algun tiempo se declaró nulo el testamento, por el qual se mandó restituir la herencia á la ciudad; y por esto en defecto de testamento fue Sempronio legítimo heredero del difunto; pero de estos ac tores murió uno sin dexar heredero, ni bienes para pagar. Pregunto, ¿si Sempronio reconviene á los actores de estos bienes, la pérdida del difunto pobre á quien corresponde? Herennio Modestino respondió, que por aquellas cosas do que solo fue gestor uno de los actores, no se ha de dar contra los demas la accion, que resulla de la gestion de los negocios; y que la pérdida corresponde al legítimo heredero.

27. Idem libro II. Responsorum. —Ex duobus fratribus, uno quidem suae aelatis, alio vero minore annis, quum haberent communia praedia rustica, maior frater in saltu communi habenti habilationes paternas ampia aedificia- aedificaverat; quumque eundem saltum cum fratre divideret, sumtus sibi, quasi re meliore ab eo facta, desiderabat fratre minore iam legilimae aelatis constitute; Herennius Modestinus respondit, ob sumtus nulla re urgente, sed votuptatis causa factos eum, de quo quaeritur, actionem non habere.

27. El mismo, libro II. de las Respuestas. —Dos hermanos, uno mayor de veinte y cinco avos, y otro menor, tenian sin dividir unas heredades de campo: el hermano mayor amplió suntuosamente la habitacion que sus padres tenian en uno de ellos: habiendo cumplido los л einte y cinco años el hermano menor, tratando de la division de esta heredad, el hermano mayor pedia los gastos hechos como mejoras hechas por él en la cosa. Herenio Modestino respondió, que por los gastos hechos sin necesidad alguna, sino por causa de recreacion, no tenia accion aquel de quien se trata. §. 1. Ticio dió alimentos á una hija de su hermana; respondí que si lo hizo por causa de piedad, no tenia accion para repetirtos de ella.

§. 1 . Titium, si pietatis respectu sororis atuit filiam , actionem hoc nomine contra eam non habere respondí.

28. Iavolenus libro VIII. ex. Cassio. —Si quis mandata Titii negotia Seii gessit, Titio mandati tenetur, lisque aestimari debet, quanto Seii et Titii interest; Titii autem interest, quantum is Seio praestare debet, cui vel mandati, vel negotiorum gestorum nomine obligatus est. Titio autem actio compelit cum eo, cui mandavit aliena negotia gerenda, el antequam ipse quidquam domino praestet, quia id ei abesse videtur, in quo obligatus est.

28. Javoleno, libro VIII. sobre Casio. —Si algu no por mandato de Ticio fue gestor de los negocios de Seyo, se obliga á Ticio por la accion de mandato en tan to quanto importa á Seyo, y á Ticio; á este le importa quanto le debe dar á Seyo por la accion de mandato, ó por la que resulta de la gestion de los bienes. Tambien compete accion á Ticio contra aquel á quien le mandó ser gestor de los negocios agenos, y antes que al señor le dé cosa alguna, porque parece que le falta aquello á que está obligado.

29. Callistratus libro III. Edicti monitori. — Quum pater testamento postumo tutorem dederit, isque tutelam interim administraverit, nec postumus natus fuerit, cum eo non tutelae, sed negotiorum gestorum erit agendum. Quodsi natus fuerit postumus, tutelae erit actio, et in eam utrumque tempus veniet, et quo, ante quam nasceretur infans, gessit, et quo posteaquam na tus sit.

29. Calistralo, libro III. del Edicto instructor.— Quando el padre le nombra tutor al póstumo en su teslamento, y este administró la tutela hasta que el póstu mo nació muerto, no se dará contra él la accion de tute la, sino la que resulla de la gestion de los negocios; pero si el póstumo nació vivo, se dará la accion de tutela por la gestion del tiempo antes de nacer el infante, y despues de haber nacido.

30 Iulianus libro III. Digestorum. —Ex facto ouaerebatur, quendam ad siliginem emendam curatorem decreto ordinis constitutum, eidem alium subcuratorem constitutum siliginem miscendo corrupisse, atqueita pre-

30. Juliano, libro III. del Digesto. —Por decreto del Cabildo del Pueblo so nombró un Procurador para comprar trigo candial: á este se le nombró substituto, que mezclando el trigo, lo vició, y así se le apremió al

150

DiGESTO.—LibBO 3.°—Titulo 5.

tium siliginis, quae in publicum emta erat, curatori afflictum esse; quaque actione curator cum subeuratore experiri possitet consequi id, ut ei salvum esset, quod causa eius damnum cepisset? Valerius Severus respondit, adversus contutorem negotiorum gestorum actionem tutori dandam. idem respondit, ut Magistratui adversus Ma gistratum eadem actio detur, ita tamen, si non sit conscius fraudis. Secundum quae eliam in subeuratore idem dicendum est.

Procurador por el precio del trigo, que habia comprado para el público; se pregunta ¿de qué accion podrá usar el Procurador contra el substituto para pedir indemniza cion del perjuicio que l0 causó? Valerio Severo respon dió, que se debe dar al Procurador contra el substituto la accion que resulta de la gestion de los negocios. Tam bien responde que se ha de dar la misma accion al Ma gistrado contra el Magistrado, si no fue cómplice en el fraude; y segun esto se ha de decir lo mismo respecto el substituto.

31. Papinianus libro II. Responsorum. —Liberto vel amico mandavit pecuniam accipere mutuam, cuius literas creditor secutus contraxit, et fideiussor intervenit; etiamsi pecunia non sit in rem eius versa, tamen dabitur in eum negotiorum gestorum actio creditori vel fideiussori, scilicet ad exemptum institoriae actionis.

31. Papiniano, libro II. de las Respuestas.— Mandó uno á su liberto, ó amigo que recibiese dinero prestado: en virtud de estas cartas contraxo el acreedor, é intervino fiador; aunque el dinero no se convirtiese en utilidad suya, se dará tambien contra él al acreedor, ó al fiador la accion que resulta do la gestion de los nego cios; esto es, del mismo modo que se da en la accion institoria. %. 1 . El gestor de los negocios de Sempronio, junta mente con estos administró los de Ticio, ignorando que eran de este: por esta gestion tambien se obligará á Sem pronio; pero es necesario que el Juez mande de oficio que Sempronio, á quien se le da la accion, dé caucion de indemnidad contra Ticio. Lo mismo se dice respecto del tutor. §. 2. Despues de contestado el pleyto lo abandonó el reo: un amigo suyo de su propia votuntad alegó ante el Juez las causas de su ausencia: por no haber apelado de la sentencia que se pronunció contra el ausente, no parece que incurrió en culpa. Así lo dice Ulpiano: esto es cierto; porque fue condenado el que desamparó la causa. Pero si el amigo que defendió al ausente, habien do salido condenado, pidiere por la accion que resulta do la gestion, se le podrá culpar, si pudo apelar y no lo hizo. §.3. El gestor de los negocios agenos se obliga á las usuras del dinero que sobra despues de hechos los gastos necesarios. §. 4. Dispuso uno en su testamento que sus libertos recibiesen cierta cantidad de dinero para los gastos de su sepulcro: si hubiese gastado alguna cosa mas en virtud del fideicomiso, no la podrán pedir al heredero por la accion de la gestion de los negocios, porque el testador expresó la cantidad que se habia de gastar. §. 5. El hijo impúbero heredero del tutor, no se obliga por la gestion del tutor en las cosas de la pupila de su padre; pero el tutor será reconvenido en su propio nombre con la accion quo resulla de la gestion. §. 6. Aunque la madre por razon de piedad sea ges tora de los negocios del hijo, segun la disposicion del padre; con todo no tiene facultad de nombrar Procurador para que pida en su nombre judicialmente; porque ni ella misma puede pedir en nombre del hijo, ni enagenar las cosas de su patrimonio, ni disolver la obligacion del deudor del impubero recibiendo lo que so le debe. §. 7. Si uno defiende la causa sobre servidumbre de agua comun, y se da sentencia en favor de la here dad, al que hizo gastos necesarios y probables en el pley to comun se le da la accion que resulta de la gestion de los negocios.

§. 1 . Inter negotia Sempronii, quae gerebat, ignorans Tilii negotium gessit; ob eam quoque speciem Sem pro nto tenebitur; sed ei cautionem indemnitatis officio iudicis praeberi necesse est adversus Tilium, cui datur actio. Idem in tutore iuris est.

§. 2. Litem in iudicium deductam et a reo desertam frustatoris amicus ultro egit, causas absentiae eius alle gan» iudici; culpam contraxisse non videbitur, quod sententia contra absentem dicta ipse non provocavit. Ulpianus notat: hoc verum est, quia frustrator condemnatus est. Ceterum si amicus, quum absentem defenderet, condemnatus negotiorum gestorum aget, poterit ei impu tan, si, quum posset, non appellasset.

§. 3. Qui aliena negotia gerit, usuras praestare cogitur, eius scilicet pecuniae, quae purgatis necessariis sumlibus superest. §. 4. Libertos certam pecuniam accipere testator ad sum tu m monumenti votuit; si quid amplius fuerit erogatum, iudicio negotiorum gestorum ab heredenon recte petetur de iure fideicommissi, quum votuntas finem erogationis fecerit. §. 5. Tutoris heres impubes filius ob ea, quae tutor eius in rebus pupillae paternae gessit, non tenetur; sed tutor proprio nomine iudicio negotiorum gestorum convenietur. §. 6. Quamquam mater filii negotia secundum patris votuntalem piclatis fiducia gerat, tamem ius actoris periculo suo litium causa constituendi non habebit; quia nec ipsa filii nomine recte agit, aut res bonorum eius alienat, vel debitorem impuberis accipiendo pecuniam liberat. §. 7. Uno defendente causam communis aquae, sen tentia praedio datur; sed qui sumtus necessarios proba bles in communi lite fecit, negotiorum gestorum actio nem habet.

Idem libro III. Responsorum. —Fideiussor imperilia lapsus alterius quoque contractus, qui perso nam eius non contingebat, pignora vel hypothecas suscepit, et utramque pecuniam creditori solvit, existimans indemnilati suae confusis praediis consuli posse; ob eas

32. El mismo, libro III. de las Respuestas.—Un fiador por impericia recibió las prendas, ó las hypotecas de otro contrato, que á él no le pertenecia, y pagó al acreedor una y otra deuda, creyendo que confundidas las heredades se podria indemnizar; por esto será inútil

DiGESTO.—Libro 3.°—Tjtulo 5. res iudicio mandati frustra coHvenietur, et ipse debilorem frustra convenict; negotiorum autem gestorum actio utrique necessariacrit. In qua lite culpam aestimari satis est, non etiam casum, quia praedo fideiussor non videtur. Creditor ob id factum ad restituendum iudicio, quod de pignore dato redditur, quum videatur ius suum vendidisse, non tenebitur.

§. 1. Ignorante virgine mater a sponso filiae res do natas suscepit; quia mandati vel depositi cessat actio, negotiorum gestorum agitur.

151

mente reconvenido con la accion de mandato, y él tam bien reconvendrá inútilmente al deudor. Mas uno y otro tiene necesidad de usar de la accion que resulla de la gestion de los negocios; en cuyo juicio bastará que se le haga responsable á la culpa, y no al caso fortuito; porque el fiador no se entiende que hurtó: el acreedor, porque Earece qne vendió su derecho, no se obligará por este echo á la restitucion en el juicio que se da por la accion de prenda. §. 1. La madre recibió las cosas que á su hija le regaló su esposo, ignorándolo la doncella; porque en este caso cesa la accion de mandato, ó de depósito, se da la que resulta de la gestion de los negocios.

33. Idem libro X. Responsorum.—Heres viri defuncti uxorem, quae res viri tempore nuptiarum in sua potestate habuit, compilatae hereditatis postulare non debet; prudentius ilaque faciet, si ad exhibendum, et negotiorum gestorum, si negotia quoque viri gessit, cum ea fuerit expertus.

33. El mismo, libro X. de las Respuestas. —El heredero del marido difunto no debe pedir á la muger, como robadas de la herencia, las cosas del marido, que tuvo en su poder el tiempo que estuvieron casados, y hará mas prudentemente, si pide que las manifieste, ó usa de la accion que resulta de la gestion de los bienes, si tambien fue gestora de los negocios del marido.

34. Paulus libro I. Quaestionum.—Nesennius Apollinaris Iulio Paulo satutem: Avia nepotis sui negotia gessit, defunctis utrisque aviae heredes conveniebantur a nepotis heredibus negotiorum gestorum actione, reputabant heredes aviae alimenta praestita nepoti. Rcspondebatur, aviam iure pietatis de suo praestilisse; nec enim aut desiderasse, ut decernerentur alimenta, aut de creta esse; praeterea constitutum esse dicebatur, ut, si mater atuisset, non posset atimenta, quae pietate cogente de suo praestitisset, repetere. Ex contrario dicebatur, tunc hoc recte dici, ut de suo atuisse mater probaretur; at in proposito aviam, quae negotia administrabat, verisimile esse de re ipsius nepotis eum atuisse. Tractatum est, numquid utroque patrimonio erogata videantur? Quaero, quid tibi iustius videatur? Res pond i: haec diseeptatio in factum constitit; nam et iltud, quod in matre constitutum est, non puto ila perpetuo observandum. Quid enim, si eliam protestata est, se filium ideo alero, ut aut ipsum, aut tutores eius con veniret? Pone peregre patrem eius obiisse, et matren, dum in patriam revertitur, tam filium quam familiam eius exhibuiesse; in qua specie etiam in ipsum pupiltum negotiorum gestorum dandam actionem Divus Pius Antonius constituit. Igitur in re facti facilius putabo aviam vel heredes eius audiendos, si reputare velint alimenta; maxime, si etiam in ratione impensarum ea retulisse aviam apparebit. lltud nequaquam admiltendum puto, ut de utroque patrimonio erogata videantur.

34. Paulo, libro I. de las Cuestiones.—Nesenio Apolinar satuda á Julio Paulo. La avuela fue gestora de los negocios de su nieto: muertos los dos, los herederos del nieto reconvinieron á los de la abuela con la accion que resulla de la gestion de los negocios. Los herederos de la abuela repetian los alimentos dados al nieto, y se les replicaba que la abuela los habia dado de sus propios bienes por pura piedad, porque no habia pedido que se le señalasen alimentos, ni el Juez se los habia señalado. Ademas de esto se decia que habia constitucion para que si la madre diese alimentos, no pudiese repetir los que dió de sus propios bienes, movida de piedad. Se decia en contrario, que esto tendrá tugar, quando se probase que la madre dió los alimentos de sus bienes; pero que en el caso propuesto era verosímil que la abuela, que administraba los negocios del nieto, lo hubiese alimen tado con los bienes de él mismo. Tambien se dudó si acaso se entenderia que los alimentos se habian gastado de uno, y otro patrimonio: pregunto ¿qué te parece mas justo? Respondí que esta disputa consiste en el hecho; porqne no juzgo que la constitucion se haya de observar sin distincion alguna respecto de la madre; ¿pero qué se dirá si protestó que daba los alimentos al hijo, con la intencion de repetirtos 'de él, ó de sus tutores? Supon gamos que el padre hubiese muerto en pais muy remoto, y que la madre mientras la ausencia mantuvo de sus propios bienes al hijo y á su familia; en cuyo caso deter minó el Emperador Antonino que se habia de dar la ac cion, que resulta de la gestion de los negocios contra el mismo pupilo. Esto supuesto, en el presente caso, tengo por mas cierto que han de ser oidos la abuela, ó sus here deros, si quieren computar los alimentos: en especial si se encontrase que la abuela los puso en sus cuentas; y juzgo que de ningun modo so ha de admitir el que se pre suman gastados de uno y otro patrimonio.

35. Scaevola libro I. Quaestionum. —Divortio facto negotia uxoris gessit maritus; dos non sotum dolis actio ne, verum negotiorum gestorum servari potest. Haec ita, si in negotiis gestis maritus, dum gerit, facere potuit; alias enim i m pu tari non potest, quod a se non exegerit. Sed et posteaquam patrimonium amiserit, plena erit ne gotiorum gestorum actio, quamvis, si dotis actione ma ritus conveniatur, absolvendus est. Sed hic quidam mo dus servandus est, ut ita querelae locus sit: quantum fa-

35. Scevola, libro I. de las Cuestiones. —Despues del divorcio fue el marido gestor de los negocios de la muger. La dote se puede repetir, no solo por la accion de dote, sino tambien por la que resulta de la gestion de los negocios: esto so entiende si el marido mientras fue gestor de los negocios pudo pagar; porque de otro modo no se le puede culpar por no haber cobrado de sí mismo; pero aun despues de haber perdido su patrimonio, se dará por el todo la accion que resulta de la gestion de los

152

DiGESTO.—Libro 3.°—Titulo 5.

§. 3. Ceterum, si ex alia causa perpetuae obligationis, quum sit locuples, debeat, non est imputandum, quod non solvent; utique, si neque usurarum ratio qaerelam movet. Diversumque est in tutore debitore, quia ibi interfuit ex priore obligationo solvi, ut deberetur ex tutelae actione.

negocios; aunqne si el marido fuese reconvenido con la accion de dote, se le habrá de absolver; pero esto se en tiende con esta limitacion, que la querella tenga tugar solo en aquello que pudo pagar, aunque despues se haya quedado imposibilitado de hacerto, si en aquel tiempo pudo cobrar de si mismo; porque no faltó á su oficio desde el principio, si inmediatamente no vendió sus cosas para pagar. Finalmente deberá pasar algun espacio de tiempo, para que parezca que dexó de pagar; pero si entretanto, antes do cumplir con el oficio de gestor perdió sus bienes, en este caso no se obliga por la accion que resulta de la gestion de los negocios, como si en ningun tiempo hubiese tenido de donde pagar; mas aunque pueda pagar 'el marido, tendrá tugar la accion que resulta de la gestion de los negocios; porque tal vez se hizo insolvente por no haber pagado á tiempo. §. 1. Mas el gestor de los negocios de su deudor, no creemos que está obligado á volver la prenda misntras permanece acreedor, si no tiene de donde hacerse pago. §.2. Ni la accion redhibitoria concurre con la que resulta de la gestion de los negocios; y por esto perece pasados seis meses, si el siervo no se encontró entre las cosas; ó si se encontró, lo que se aumentó por via de accesion, ó lo que se deterioró el siervo, ó lo que adquirió no perteneciente á la cosa del emtor, no se entiende que se encontró, ni qne se recibió, ni que el gestor tuviese al presente en los bienes del comprador, pertenecientes á su gestion, de donde hacerse pago. §. 3. Pero si debia por otra causa de obligacion per petua (teniendo bienes) no se le imputará el no haber pa gado, á no ser que se pida por razon de usuras. Y en el tutor deudor se dice lo contrario, porque allí importó que se pagase por la primera obligacion, para que se debiese por la accion de tutela.

36. Paulus libro IV. Quaestionum. —Si liber homo bona fide mihi serviens mutuam pecuniam sumserit, eamque in rem meam verterit, qua actione id, quod in rem nostram vertit, reddere debeam, videndum est; non enim quasi amici, sed quasi domini negotium gessit. Sed negotiorum gestorum actio danda est, quae desinit competere, si creditori eius sotuta sit.

36. Paulo, libro IV. de las Cuestiones. —Si el hombre libre que me sirve con buena fe, tomase dinero prestado, y lo gastase en negocios mios, se ha de ver por qué accion lo deba yo pagar, porque no administró el ne gocio como de su amigo, sino como de su señor; pero se le ha de dar la accion quo resulta de la gestion, y si le pa gué á su acreedor, no se le dará.

37. Idem libro I. Sententiarum.—Litis contestatae tempore quaeri solet, an pupiltus, cuius sine tutoris auctoritato negotia gesta sunt, locupletior sit ex ea re fa ctus, cuius pafitur actionem.

37. El mismo, libro I. de las Sentencias.— Si al guno fue gestor de los negocios del pupilo sin autoridad del tutor, para ver á lo que está obligado, se ha de mirar en quanto está aumentado su patrimonio, al tiempo de la contestacion de la demanda. §. 1 . Si alguno fuese gestor del dinero de otro, so obliga á sus usuras, y á la responsabilidad de lo que pres tó; á no ser que los deudores pierdan sus caudales por ca sos fortuitos, de modo que al tiempo de la contestacion del pleyto no tengan de donde pagar. §. 2. Si el padre administró las cosas del hijo eman cipado, que él mismo le habia donado, se obligará á él por la accion que resulta de la gestion de los negocios.

cere potuit, quamvis postea amiseril, si illo tempore ei solvere potuit; non enim e vestigio in officio deliquit, si non protinus res suas distraxit ad pecuniam redigendam; praeterire denique aliquid temporis debebit, quo cessasse videatur. Quodsi interea, priusquam officium impleat, res amissa est, perinde negotiorum gestorum non tenetur, ac si nunquam facere possit. Sed et si facere possit maritus, actio negotiorum gestorum inducitur, quia forte pericutum est, ne facere desinat.

§. 1. Iltum autem non credimus teneri, qui gerit negotia debitons, ad reddendum pignus; quum pecunia ei debeatur, nee fuerit, quod sibi possit exsolvere. §. 2. Sed nec redhibitoriae speciem venire in nego tiorum gestorum actionem, et per hoc sex mensibus exactis perire; si vel mancipium in rebus non invenit, vel eo invento, quod accessionum nomine addictum est, vel quod deterior homo factus esset, vel quod per eum esset acquisitum non ex re emtoris, nec invenit, nec recepisset, nec esset in ipsis emtoris negotiis, quae gerebat, unde sibi in praesenti reddere,

§. 1. Si pecuniae quis negotium gerat, usuras quoque praestare cogitur, et pericutum eorum nominum, quae ipse contraxit, nisi fortuilis casibus debitores ita suas fortunas amiserunt, ut tempore litis ex ea actione contestatae sol vendo non essent. §. 2. Pater, si emancipati filii res ase donatas administravit, filio actione negotiorum gestorum tenetur.

38. Tryphoninus libro II. Disputationum. —Qui sine usuris pecuniam debebat, creditons sui gessit ne gotia; quaesitum est, an negotiorum gestorum actione summae illius usuras praestare debeat. Dixi, si a semetipso exigere eum oportuit, debiturum usuras; quodsi dies solvendae pecuniae tempore, quo negotia gerebat, nondum venerat, usuras non debiturum; sed die praeterito, si non intulit rationibus creditons, cuius negotia gerebat, eam pecuniam ase debitam, merito usuras bonае fidei iudicio praestiturum. Sed quas usuras debebit,

38. Trifonino, libro II. de las Disputas. —El que debia dinero sin usuras fue gestor de los negocios de su acreedor, se preguntó ¿si por la accion que resulta de la gestion do los negocios debia dar usuras de aquella suma? respondí que si debió cobrar del mismo, deberá dartas; pero si mientras que fue gestor no llegó el tiempo en que debia pagartas, no las deberá; mas si pasado el diaen que debió pagar no anotó en las cuentas su deuda con las de los demas deudores de aquel de quien era gestor, estará obligado á las usuras por este juicio de buena fe. Pero

DiGEsTO.—Libro 3.*—Titulo o.

153

videamus; utrnm eas, quibus aliis idem creditor foencrassel, an et maximas usuras, quoniam, ubi quis eius pecuniam, cuius tutelam negotiave administrat, aut Ma gistratus municipii publicam in usus suos convertit, ma ximas usuras praestat, ut est constitutum a Divis Principibus. Sed istius diversa causa est, qui non sibi sumsil ex administratione numos, sed ab amico accepit, et ante negotiorum administrationem. Nam illi, de quibus con stitutum est, quum gratuitam, certe integram et abstinen tem omni tucro praestare fidem deberent, licentia, qua Aidentur abuti, maximis usuris vice cuiusdam poenae subiiciuntur. Hie bona ratione accepit ab alio mutuum, et usuris, quia non solvit, non quia ex negotiis, quae gerebat, ad se pecuniam transtulit, condemnandus est. Multum autem refert, incipiat nunc debitum, an ante nomen fuer it debitons; quod satis est ex non usurario facere usurarium.

veamos qué usuras deberá, si las mismas que á él se le darian si hubiera prestado á otro, ó las mayores; porque quando alguno convierte en sus propios usos el dinero do aquel de quien fue tutor, ó gestor, ó el Magistrado del municipio empleó en negocios suyos el dinero público, paga las usuras mayores, como osta prevenido por cons titucion de los Príncipes; pero este es distinto caso, por que no tomó el dinero de la administracion, sino del ami go, y antes de ser gestor de sus negocios, porque la cons titucion habla de los que deben dar caucion de adminis trar integra y graciosamente, sin interés alguno, y se obligan á las usuras mayores en pena de haber abusado de sus facultades. Este á la verdad recibió de otro á bue na cuenta dinero prestado, y ha de ser condenado á las usuras, porque no pagó; y no porque tomó el dinero de aquellos negocios, de qué era gestor, pues es muy dife rente que proceda la deuda del tiempo de la gestion, ó antes de ella: loqual os bastaute para de no usurario ha ce rio usurario.

39. Gaius libro III. de Verborum Obligationibus .— Sol vendo quisque pro alio, licet invito et ignorante, li berat cum; quod autem alicui debetur, alius sine volun tate eius non potest iure exigere. Naturalis enim, simul el cítílis ratio suasit, alienam coodilionem meliorem qui dem, etiam ignorantis el invili nos facere posse, deteriorem non posse.

39. Gayo, libro III. sobre las Obligaciones ver bales. —Pagando uno por otro, aunque sea ignorándolo, y contra su votuntad, le libra de la obligacion; mas lo que á uno se le debe, sin su votuntad no lo puede otro cobrar, porque la razon natural, y juntamente la civil, dictan que nosotros podemos hacer mejor la condicion de otro, aunque lo ignore, y no consienta; pero no po demos hacerta peor.

40. Pautus libro X. ad Sabinum. —Si communes aedee tecum habeam, et pro tua parte damni infecti vicino cavero, dicendum est, quod praestitero, negotiorum gestorum actione potius, quam communi dividundo iudicio posse me petere; quia potui partem meam ita defen dere, ut socii partem defeuderc non cogerer.

40. Paulo, libro X. sobre Sabino. —Si tengo con tigo unas casas comunes, y por tu parte diese al vecino caucion por el daño que amenaza su ruina, se hade decir que puedo pedir lo que di por la accion que resulta de la gestion de los negocios, mas bien, que por la division do los bienes comunes, porque pude defender mi parte, de modo que no me obligase á defenderta del compañero.

41. Idem libro XXX. ad E dictum. —Qui servum meum me ignorante vel abssente in noxali causa defen dent, negotiorum gestorum in solidum mecum, non de pomlio agel.

41. El mismo, libro XXX. sobre Sabino.—El que estando yo ausente, ó ignorándolo, defendiese á mi sier vo en la causa noxal, se le dará contra mi la accion que resulla de la gestion de los negocios por el lodo, y no la de Peculio.

42. Idem libro XXXII. ad Edictum. —Si servi mei rogatu negotia mea susceperis, si duntaxat admonitus a servo meo id feceris, eril inter nos negotiorum ge storum actio; si vero quasi mandatu servi, ctiam de pe culio et de in rem verso agere te posse responsum est.

42. El mismo, libro XX XII. sobre el Edicto. —Si por ruegos de mi siervo tomaste á tu cargo mis negocios: si solamente lo hiciste por habértelo pedido mi siervo, resultará entre nosotros la accion de la gestion de los ne gocios; pero si por mandato del siervo, se respondió que te compete tambien la accion de peculio; y la de lo que se convirtió en utilidad propia.

43. Labeo libro VI. Posteriorum Epitomatortim a Iawleno.—Quum pecuniam eius nomine solveres, qui tibi nihil mandaverat, negotiorum gestorum actio tibi compelit, quum ea sotulione debitor a creditore liberatus sit, nisi si quid debitoris interfuit, eam pecuniam non solvi.

43. Labeon, libro VI. de los Epitomes posteriores á Javoleno. —Si tú pagaste alguna deuda en nombre de aquel que no te lo habia mandado, te compete la accion que resulta de la gestion de los negocios, porque por aquella paga quedó el deudor libro de la obligacion; á no ser que importe alguna cosa al deudor que no se pa gue aquella deuda.

44. IJlpianus libro VI. Disputationum. —Is, qui amicitia ductus paterna pupillis tutorem peliorit, vel su spectes tutores postulavit, nullam adversus cos habet actionem secundum Divi Severi Constitutionem.

44. Ulpiano, libro VI. de las Disputas.—El que movido de la amistad del padre pidió se les diese tutor á los pupilos, ó los acusó de sospechosos, segun la consti tucion del Emperador Severo, no tiene contra ellos ac cion alguna.

45. Idem libro IV. Opinionuт.—Quae utiliter in negotia alicuius erogantur, in quibus est eliam sumtus

45. El mismo, libro IV. de las Opiniones. —Lo que se gasta útilmente en la gestion de los ncgocios de algu

ш

DiGESTO.—Libro 3.°—Titulo 5.

honeste ad honores per gradus pertinentes factus, actio ne negotiorum gestorum peti possunt.

§. 1. Qui puro testamento libertatem acceperunt, actus, quem viventibus dominis administraverunt, rationem reddere non compeltuntur. §. 2. Titius pccuniam creditoribus hereditariis sol vit existimans, sororem suam defuncto heredem testamen to extitisse; quamvis animo gerendi sororis negotia id fecisset, veritate lamen liliorum defuncti, qui sui here des patri subiato testamento erant, gessisset, quia aequum est in damno eum non versan, actione negotiorum ge storum id eum patere placuit.

no, y lo consumido con moderacion para obtener los honores que por su grado le correspondian, se puede pe dir por la accion que resulta de la gestion de los ne gocios. §. 1. Los que sin condicion alguna recibieron liber tad por el testamento, no estan obligados á dar cuenta del negocio que administraron viviendo sus señores. §. 2. Ticio pagó las deudas á los acreedores heredi tarios, creyendo que su hermana era heredera por el testamento del difunto: aunque esto lo hiciese con la in tencion de ser gestor de los negocios de su hermana; á la verdad hizo el negocio de los hijos del difunto, que anulado el testamento del padre, eran sus herederos. Porque es justo que á él no lo resulte daño, agradó que pudiese pedir lo que pagó por la accion quo resulla de la gestion de los negocios.

46. Africano, libro VII. de las Cuestiones. —Man 46. Africanus libro VII. Quaestionum. —Mandasti daste á mi hijo, que te comprase una heredad: lo qual filio meo, ut Ubi fundum emeret; quod quum cognovissabiéndolo yo, te la compré. Juzgo que importa saber sem, ipse eum tibi emi; puto referre, qua mente emerim; con qué intencion la compré; porque si lo hice por saber nam si propter ea, quae tibi necessaria esse scirem, et te eius votuntatis esse, ut emtum habere velles, agemus in que tú la necesitabas, y que estabas en ánimo de ratifi car la compra, se nos dará á los dos la accion que resul ter nos negotiorum gestorum, sicut ageremus, si aut nul tum omnino mandatum intercessisset, aut Tilio mandas ta de la gestion de los negocios, del mismo modo que ses, et ego, quia per mo commodius negotium possim ' si no hubiese intervenido mandato, ó lo hubieses man dado á Ticio, y yo la comprase por que lo podia hacer conficere, emissem. Si vero propterea emerim, ne filius con mas comodidad; pero si la compré porque mi hijo mandati iudicio toneatur, magis est, ut ex persona eius et no se obligase por la accion de mandato, es mas cierto ego tecum mandati agere possim, et tu mecum actionem que por su persona te puedo pedir por la accion de man habeas de peculio; quia, et si Titius id mandatum suscedato, y tú á mí por la de peculio; porque aunque Ticio pisset et, ne eo nomine 'teneretur, ego emissem, agerem recibiese este mandato, y yo comprase para que él nose cum Titio negotiorum gestorum, et il lo tecum, et tu cum obligase por esto, se me daria contra Ticio la accion que illo mandati. Idem est, et si filio meo mandaveris, ut resulta de la gestion de los negocios, y á él contra tí, y pro te tideiuberet, et ego pro to fideiusserim. á tí contra él la de mandato: y lo mismo es si mandases á mi hijo que fuese tu fiador, y yo te fiase. §. 1 . Si proponatur, te Titio mandasse, ut pro te fi§.1. Si se propone que tu mandaste á Ticio que deiuberet, meque, quod is aliqua de causa impediretur, fuese tu fiador, y por estar impedido por alguna causa, quo minus fideiuberet, Iiberandae fidei eius causa fideiusy libertarte de serto, lo fui yo; me compete la accion que resulta de la gestion de los negocios. sisse, negotiorum gestorum mihi competit actio. 47. Paulus libro I. Sententiarum.—Actio negotio rum gestorum illi datur, cuius interest hoc iudicio ex penri. §. 1. Nec refert, directa quis, an utili actione agat vel conveniatur; quia in extraerdinariis iudicis, ubi con cepts formularum non observatur, haec sublililas supervacua est, maxime quum utraque actio ciusdem potestatis est, eundemque habet effectum.

47. Paulo, libro I. de las Sentencias. —La accion de la gestion de los negocios se da á aquel á quien le importa pedir por ella. §. 1 . Ni es del caso que alguno pida, ó se le pida por la accion directa, ó por la útit; porque en los juicios extraerdinarios, donde no se observa la solemnidad de las fórmulas, es inútil esta sutileza, en especial quando es igual la fuerza de las dos, y causa el mismo efecto.

48. Papinianus libro III. Quaestionum.—Igno rante quoque sorore si frater negotium eius gerons dotem a viro stipulatus sit, iudicio negotiorum gestorum, ut virum liberaret, iure convenitur.

48. Papiniano, libro III. de las Cuestiones.— Si el hermano gestor de los negocios de su hermana, ignorándolo ella, estipuló la dote con el marido; este le podrá reconvenir con la accion que resulla de la gestion de los negocios para que le liberte.

49. Africanus libro VIH. Quaestionum. —Si rem, quam servus venditus surripuisset a mo venditore, emtor vendiderit, eaque in rerum natura esse desierit, de pretio negotiorum gestorum actio mihi danda sil, ut dari deberet, si negolium, quod tuum esse existimares, quum e-set meum, gessisses. Sicut ex contrario in me tibi daretur, si, quum hereditatem, quae ad me pertincl, tuam putares, res tuas proprias legatas solvisses, quandoquo de ea sotulionc libera reí-.

49. Africano, libro VIH. de las Cuestiones. —Si la cosa que me hurtó el siervo que vendí, la vendiese el comprador, y pereciese, podré pedir su precio por la ac cion que resulta de la gestion de los negocios, del mis mo modo que se deberia dar, si hubieses sido gestor de mis negocios, creyendo que eran tuyos; así como al con trario, á lí te competiria contTa mí esta accion si creyen do que era tuya la herencia que á mí me corresponde, pagases las cosas legadas tuyas propias, para librarte de la obligacion con esta paga.

Digesto.—Liuno 3.°—Titulo 6.

155

Tit. VI.

Titulo VI.

De CalumniatoribuB.

De los Calumniadores.

1. Ulpianus libro X. ad Edictum. —In cum, qui ut ealumniae causa negotium faccrel vcl non faceret, pecuniam accepisso dicetur, intra annum in quadruplum eius pecuniae, quam accepisse dicetur, posl annum simpli in faclum aclio corapelit. §. 1. Hoc auteiri iudicium non solum in pecuniariis causis, sed et ad publica crimina pertinere Pomponius scribil; máxime quum et lege repelundarum tenealur, qui oh negolium faciendum aut non faciendum per calumniam pecuniam accepit. §. 2. Qui autem accepit pecuniam, sive ante iudi cium, sive post iudicium acceplum lenelur. §. 3. Sed et Constitulio Imperatoris nostri, quae scripla est ad Cassium Sabinum, prohibuit iudici, vel adversario in publicis, vel privatis, vcl íiscalibus causis pecuniam daré; et ex hac causa litem perire iussit. ¡Nam traclari potest, si adversarius non per calumniam transigendi animo accepit, an Constitulio cessal? Et puto cessaro, sicuti hocquoque iudicium; ñeque enim transalionibus est interdictum, sed sordidis concussionibus. §. 4. Pecuniam autem accepisse dicemus, etiam si aliquid pro pecunia acceplum.

1• Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. — Contra aquel que se diga haber recibido dinero porque calumnie, ó aexe de calumniar, dentro del año se da la acción por el quádruplo de loque hubiese recibido, y después del año la ac ción in faclum por solo lo que hubiese recibido. §. 1 . Escribe Pomponio que esta acción no solo tie ne lugar en las causas pecuniarias, sino también en los delitos públicos criminales, en especial obligándose tam bién por la ley Repetundarum el que tomó dinero por hacer, ó no algún negocio por causado la calumnia. §. 2. También se obliga el que recibió dinero, ya sea que lo reciba antes, ó después del juicio. §. 3. La Constitución de nuestro Emperador, escrita á Casio Sabino, prohibió dar dinero al Juez, ó á la parte contraria, en las causas públicas fiscales, ó particulares, y mandó que por ello se perdiese la causa; pero se podrá preguntar, si acaso cesará la constitución quando la par te contraria recibió sin intención de transigir por calum nia; y juzgo que cesa; porque por este juicio no se prohi ben las transacciones, sino los cohechos torpes. §. i. También diremos que recibió dinero, si recibió cosa que lo valga.

2. Paulus libro X. ad Edictum.—Quin etiam, si quis obligalione liberatus sit, potest videri cepisse. Idemque, si gratuita pecunia utenda data sit, aut minoris locala venditave res sit. Nec refert, ipse pecuniam acceperit, an alii dari iusserit, vel aceptum suo nomine ralum habueril.

2. Paulo, libro X. sobre el Edicto. —Si alguno se libertó de alguna obligación, también puede parecer que recibió. Y lo mismo se dirá si se le dió dinero, para que sin pagar usuras usase de él: ó si se le vendió, ó arren dó la cosa en menos de su justo precio. Ni es del caso que él reciba el dinero, ó lo mande dar á otro, ó lo ra tifique si otro lo recibió en su nombre.

3. Ulpianus libro X. ad Edictum. —Et generaliter ídem erit, si quid omnino compendii sensit propter hoc, sive ab adversario, sive ab alio quocunque. §. 1. Si igitur accepit, ut negolium faceret, sive fecil, sive non fecit, et qui accepit, ne faceret, et si fecit, tenetur. §. i. Hoc Edicto tenetur etiam is, qui depectus esl; depeclus aulem dicitur turpiler paclus.

3. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto.—Y general mente se dirá lo mismo, si por esto tuvo alguna ganan cia, ó de la parte contraria, ó de qualquiera otro. §. 1. Esto supuesto, si recibió por hacer alguna cosa, que la haga ó no, también se obliga: y el que reci bió por no hacerla, si la hizo también está obligado. §. 2. También está obligado por este Edicto el que pacta torpemente: se dice que pacta torpemente, el que pacta por causa torpe. §.3. Se ha de advertir, que el que dió dinero por que se calumniase á otro, no lo podrá repetir, porque obró torpemente; pero podrá repetirlo aquel por causa de quien se dió, para que se le calumniase; por lo qual, si alguno recibió dinero de tí porque me calumniase, y de mí porque no lo hiciese, me estará obligado por dos acciones.

§. 3. III ud erit notandum, quod, qui dedil pecuniam, ut negolium quis paleretur, non habebit ipse repetitionem; turpiterenim fecit. Sed ei dabilur pelitio, propter quem datum est, ut calumnia ei fiat. Quare, si quis et a te pecuniam accepit, ut mihi negotium faceret, et a me, ne mihi faceret, duobus iudiciis mihi tenebitur.

4. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale. —Haec actio heredi quidem non competit, quia sufficere ei debet, quod eam pecuniam, quam defunctus dedit, repeterc potest;

4. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial.— Esta acción no compele al heredero, porque lo basta po der repetir aquel dinero que dió el difunto.

5 Ulpianus libro X. ad Edictum. —in heredem aufem competit in id, quod ad eum pervenil. Nam est conslitulum, turpia lucra heredibus quoque extorquen, licet crimina extinguanlur; utpula ob falsum, vel iudici ob graliosam sententiam datum et heredi extorquebitur, et si quid aliud scelerc quaesitum. .

5 Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. —Pero com pete contra el heredero por aquello que percibió; porque está determinado por constitución, que lo adquirido por causa torpe, se pueda también pedir á los herederos, aunque se extingan los delitos; v. g. lo que se haya dado por la falsa declaración, ó al Juez por la sentencia gra ciosa, se podrá también pedir á sus herederos, y qualuiera otra cosa que haya percibido por cometer algún elito.

I56

DiGESTO. —Libro 3.°—Titulo 6.

§. 1 . Sed eliam praeter hanc actionem condictio competit, si sola turpitudo accipientis versetur; nam si et dantis, melior causa erit possidentis. Quare si fuerit condictum, utrum tollitur haec actio, an vero in triptum danda sit? An exemplo furis et in quadruptum actionem damus et condictionem? Sed puto sufficere alterutram actionem. Ubi autem condictio com pelit, ibinon est iecesse post annum dare in factum actionem.

§. 1. Ademas de esta accion compete tambien la re peticion, si solamente se verificó torpeza de parte del que recibió; pero si lambien incurrió en ella el que dió, será mejor la causa del que posee. Por lo qual si se hu biese repelido, ¿acaso se extingue esta accion ó se ha de dar por ventura la del tres tanto, así como en la accion do hurto damos la del quádruplo, y la repelicion? Pero juzgo que basta una, ù otra; mas quando compete la re pelicion despues del año, no es necesario que se dé la accion in factum.

6. Gains libro IV . ad Edictum provinciale. —Annus autem in personam quidem eius, qui dedit pecuniam, ne secum ageretur, ex eo tempore cedit, ex quo dedit, si modo potestas ci fieret experiundi. In illius vero perso nam, cum quo utagatur, alius pecuniam dedit, dubitari potest, utrum ex die datae pecuniae numeran debeat, an potius ex quo cognovit datam esse; quia qui nescit, is videtur experiundi potestatem non habere. Et verius est, ex eo annum numerari, ex quo cognovit.

6Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — El año, respecto la persona que dió el dinero para que no se le catumniase, corre desde el tiempo que lo dió, si tuvo facultad de poder pedir; y de la del que dió dinero á otro porque catumniase, se puede dudar si se ha de contar desde el dia que se dió el dinero, ó mas bien des do que tuvo noticia de haberse dado; porque parece que no tiene facultad de pedir aquel que ignora; y es mas cierto que se cuenta el año desdo que tuvo noticia de haberse dado.

7. Paulus libro X. ad Edichm. —Si quis ab alio acceperit pecuniam, ne mihi negotium faciat, siquidem mandatu meo datum est, vel a procuratore meo omnium rcrum, vel ab eo, qui nogotium meum gerere volebat, et ratum habui, ego dedisse intelligor. Si autem non man datu meo alius ei, licet misericordiae causa dederit, ne fiat, neque ratum habui, tunc et ipsum repetere, et me in quadruptum agere posse. §. 1. Si, ut filiofamilias negotium fieret, acceptum est, et patri actio danda est. Item si filiusfamilias pecu niam acceperit, ut faeeret negotium, vel non faceret, in ipsum iudicium dabitur; et si alius non meo mandatu ei dederit, ne fiat, tunc etiam ipsum repetere, et me in quadruptum agere posse. §. 2. Quum publicanus mancipia retineret, dataque ei pecunia esset, quae non deberetur, et ipse ex hac parte Edicli in factum actione tenetur.

7. Paulo, libro X. sobre el Edicto. —Si alguno re cibe de otro algun dinero porque no me catumnie, si se dió por mandato mio, ó por mi Procurador general, ó por aquel que en esto queria ser mi gestor, y lo ratifiqué, se entiende que lo di yo; pero si lo dió otro sin mi rati ficacion ni mandato, aunque por causa de misericordia, él lo podrá repetir, y yo podré usar de la accion del quá druplo. §.1. Si se recibió por catumniar al hijo de familias, lambien se da accion al padre: si el hijo de familias re cibiese dinero por catumniar á otro, o no catumniarto, se dará accion contra él-, y si otro porque no lo haga le diese dinero sin mandárselo yo, lo podrá repetir, y se le dará contra mí la accion del quádruplo. §. 2. Si el recaudador de las rentas públicas retu viese los siervos, y se le diese dinero que no se te debia, tambien se obliga en esto por este Edicto por la accion in factum.

8. Ulpianus libro IV. Opinionum. —Si ab eo, qui innocens fuit, sub specie criminis alicuius, quod in eo probatum non est, pecuniam aceplam, is, cuius de ea re notio est, edoctus fuerit; id, quod illicite extortum est, secundum Edicti formam, quod de his est, qui pecuniam, ut negotium facerent aut non facerent, accepisse dicerentur, restitui iubeat, el ei, qui id commisit, pro modo de licti poenam irroget.

8. Ulpiano, libro IV. de las Opiniones.-—Si alguno recibió dinero del que estaba inocente por apartarse de la acusacion del delito que no se justificó, el Juez que tuvo el conocimiento de la causa, como instruido del caso, se gun la forma de este Edicto, пиз trata de los que se dice haber recibido dinero por catumniar, ó no catumniar, debe mandar que se te restituya lo que dió, y aquel que cometió este delito le impondrá la pena correspondiente.

9. Papinianus libro II. de Adulteriis.—De servo, qui accusatur, si postuletur, quaestio habetur; quo abso luto in duptum pretium accusator domino damnatur. Sed et citra prelii aestimationem quaeritur de catumnia eius. Separatum est etenim catumniae crimen a damno, quod in servo propter quaestionem domino datum est.

9. Papiniano, libro IT. sobre los Adulterios.—Si se pidió que se atormentase al siervo acusado, y este fuese absuelto de la acusacion, el que lo acusó ha de ser condenado á pagar duplicado el detrimento del siervo á su señor, y á mas de esto ha de ser responsable á la ca tumnia, porque este delito es distinto del daño que el siervo padeció en el tormento, y se le abonó al señor.

:

DiCESTO. —Libro L*—Titulo 1.

LIBER QÜARTÜS. (LIBRO

Tit.

L

157

CUARTO.)

Titulo I.

De in integrum restitutionibus.

De las restituciones in inteokum.

1« Ulpianus libro XI. ad Edietum. —Utilitas huius Tituli non eget commendatione, ipso enim se ostendit. Nam sub hoe Titulo plurifariam Praelor hominibus vel lapsis, vel circumscriptis subvenit, sive metu, sive calliditate, sive aetate, sive absentia inciderunt in caplionem,

1• Ulpiano, libro AV. sobre el Edicto. —La utili dad de este título no necesita recomendación, pues él mismo la manifiesta; porque con este título socorre do muchos modos el Pretor á los que por su propia facili dad, ó por engaño, miedo, astucia, ó por su edad, ó au sencia, fueron en algo perjudicados.

2. Paulus libro I. Sententiarum. —sive per status mutationem, aut iustum errorem.

2. Paulo, libro I. de las Sentencias. —Ya sea par mutación de estado, ó por justo error.

3. Modestinus libro VIII. Pandeclarum. —Omnes in integrum restitutiones causa cognita a Praelore promittuntur; scilicet ut iustiliam earum causarum examinet, an verae sint, quarum nomine singulis subvenit.

3. Modéstino, libro VIII. de las Pandectas. —Pro mete el Pretor todas las restituciones por entero, con co nocimiento de causa; esto es, para examinar si son jus tas, y si son verdaderas aquellas por las quales socorre á todos.

4. Callistratus libro 1. Edicli monitorii. —Scio illus a quibusdam observatum, ne propter satis minimarn rem vel summam, si maiori rei vel summae praeiudicetur, audiatur is, qui in integrum restituí postulat,

4. Calistrato, libro I. del Edicto instructor.—No ignoro que por algunos se ha observado, que no sea oído aquel que pide ser restituido en el todo, por cosa, ó can tidad muy corta, si se perjudicase á la cosa, ó á la suma mayor.

5. Paulus libro VII. ad Edietum. —Nemo videtur re exclusus, quem Praetor in integrum se restituturum pollicealur.

5. Paulo, libro Vil. sobre el Edicto. —A quien el Pretor concede la restitución por entero, parece que no queda excluido de la cosa.

6. Ulpianus libro XIII. ad Edietum. —Non solum minoris, verum eorum quoque, qui Reipublicae causa abfuerunt, ilem omnium, qui ipsi potuerunl restitui in integrum, successores in integrum restitui possunt; ita saepissime est constilutum. Sive igilur heres sit, sive is, cui heredilas restituía est, sive íiliifamilias mililis successor, in integrum restitui poterit. Proinde et si minor in servitutem redtgatur, vel ancilla fiat, dorainis eorum dabitur non ultra tempus statutum in integrum restilutio. Sed etsi forte hic minor erat captus in hereditale, quam adierit, Iulianus libro séptimo décimo Digeslorum scribit, abstinendi facultatem dorainum posse habere non solum aetatis beneficio, verum et si aetas non patrocinetur; quia non adipiscendae hereditatis gratia legum be neficio usi sunt, sed vindictae gratia.

6. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. —No sola mente pueden ser restituidos en el todo los sucesores del menor, sino los de aquellos que estuvieron ausentes por causa de la República, y también los de todos aquellos que pudieron ser enteramente restituidos; y así es con forme á muchas Constituciones. Podrá ser enteramente restituido aquel a quien se le restituyó la herencia: tam bién el sucesor del hijo de familias soldado. Por tanto, aunque la menor se reduzca al estado de servidumbre, ó sea hecha esclava, se dará á sus señores la restitución por entero, no habiendo pasado el tiempo establecido. Pero si este menor estuviese cautivo, escribe Juliano en el libro diez y siete del Digesio, que el señor puede tener facultad de abstenerse de la herencia que ya había adido, no solo por beneficio de la edad, sino también aunque la edad no lo patrocine, porque no usaron del beneficio de las leyes por causa de alcanzar la herencia, sino por la libertad.

7. Marcelias libro III. Digeslorum.—Divus Antoninus Marcio Avito Praetori de suecurrenelo ei, qui absens rem amiserat, in hanc sententiam rescripsit: Etsi nihil facile mutandum est ex solennibus, tamen ubi aequitas evídens poscit, subveniendum est; ¡taque si citatus non respondit, et ob hoc more pronuntiatum est, confestim autem pro tribunali te sedentem adiit, existí -

7. Marcelo, libro III. del Digesto. —El Emperador Antonino declaró al Pretor Marcio Avito el modo de socorrer al que perdió la cosa por estar ausente, en el siguiente rescripto: Aunque nada se debe mudar con fa cilidad de las solemnidades, esto no obstante se debe socorrer quando la equidad evidente lo pida: y así, cuando no res pondió el que fue citado, y por este motivo se dio, según

DiGESTO.—Libro i.°—Titulo 2.

158

mari potest non sua culpa, sed parum exaudita voce praeconis defuisse; ideoque restitui potest.

§. 1 . Nec intra has sotum species consistet huius ge neris auxilium; etenim deceplis sine culpa sua, maxime si fraus ab adversario intervenerit, succurri oportebit, quum ctiam de dolo malo actio competere soleat. Et boni Praetoris est potius restituere litem, ut et ratio et acquitas postulabit, quam actionem famosam constituere, ad quam tune demum descendendum est, quum remedio locus esse non potest.

costumbre, la sentencia, è inmediatamente compareció estando tú sentado en el tribunal, se puede juzgar que el haber faltado no fue por culpa suya, sino por no haber entendido bien la voz del pregonero, y en esta inteligenria vuede ser restituido. §. 1. Este género de auxilio no se limita á estas especies; porque el que sin culpa suya fue engañado, en especial si el engaño fue por la parte contraria, conven drá que sea socorrido: tambien quando suete com peterte la accion de dolo malo, es propio del buen Pretor restituirto en la causa, segun la razon y equidad lo pidiesen, mejor que dar tugar á una accion famosa, á la que solo se debe recurrir en defecto de otro remedio.

8. Macer libro //. de Appellationibus. —inier mi nores vigintiquinque annis et eos, qui Reipublicae causa absunt, hoc interest, quod minores annis, etiam qui per tutores curatoresve suos defensi sunt, nihilominus in in tegrum contra Rempublicam restituuntur, cognita scili cet causa; ei vero, qui Reipublicae causa absit, ceteris quoque, qui in eadem causa habentur, si per procuratores suos defensi sunt, hactenus in integrum restitutionc subveniri solet, ut appellare his permittatur.

8. Macer, libro II. de las Apelaciones.—Entre los menores de veinte y cinco años, y aquellos que estan ausentes por causa de la República, hay esta diferencia; que los menores en edad, aunque los hayan defendido sus tutores ó curadores, sin embargo son restituidos en el todo contra la República; esto se entiende con conoci miento de causa: mas al que está ausente por causa de la República, y tambien á los demas que se comprehenden en la misma causa, si fueron defendidos por sus Procura dores, se les suele conceder entera restitucion, en tanto quanto se les permite que apelen.

Tit. П.

Titulo II.

Quod metus causa gestum erit.

De lo hecho por causa de miedo.

1. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —Ait Praetor: Quod metus causa geSTum erit, ratum non iiabebo. Olim ita edicebatur: quod vi metusve causa; vis enim fiebat mentio propter necessitatem impositam contrariam votuntati, metus instantis vel futuri periculi causa mentis trepidatione. Sed postea detracta est vis mentio ideo, quia quodeunque vi atroci fil, id metu quoque fieri videatur.

1. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—Dice el Pretor: No tendré por válido lo que se hubiese hecho por miedo. Antiguamente decia: lo que por fuerza ó por miedo; se hacia mencion de la fuerza, por la necesidad ó preci sion impuesta, contraria á la votuntad; y se hacia tam bien del miedo presente, ó peligro futuro, por la pertur bacion del entendimiento: pero despues se quitó la palabra fuerza, no por otro motivo, sino porque lo que se hace por fuerza atroz, parece que se hace tambien por miedo.

2. Paulus libro I . Sententiarum. —Vis autem est maioris rei impetus, qui repelli non potest.

2. Paulo, libro I. de las Sentencias.—Fuerza es el ímpetu de cosa mayor, que no se puede repeler.

3. Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Continet igitur haec clausula et vim, et metum; et, si quis vi eompulsus aliquid fecit, per hoc Ediclum restituitur.

3. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Contiene, pues, esta ctáusula, así la violencia, como el miedo; y si alguno violentado hizo alguna cosa, es restituido por este Edicto. §. 1. Pero tambien entendemos por fuerza atroz aquella que se hace contra las buenas costumbres: no la que rectamente hace el Magistrado, es á saber, por de recho lícito y por derecho del empleo que obtiene; pero si el Magistrado de Roma, ó el Presidente de la Provincia hizo alguna cosa con injusticia, escribe Pomponio que tiene tugar este Edicto, v. g. si le sacase á alguno dinero amenazándole con la muerte ó con azotes.

§. 1. Sed vim aeeipitnus atrocemel cam, quae adver sus bonos mores liat, non eam, quam Magistrats recte intulit, scilicet iure licito et iure honoris, quem sustinet. Ceterum, si per iniuriam quid fecit populi Romani Ma gistrats, vel provinciae Praeses, Pomponius scribit, hoc Edictum locum habere, si forte, inquit, mortis aut verberum terrore pecuniam alicui extorserit.

4. Paulus libro XI. ad Edictum.—Ego puto etiam servitutis timorem similiumque admittendum.

4. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Yo juzgo que lambien se debe admitir el temor de la servidumbre y otras cosas semejantes.

5Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Metum accipiendum Labeo dicit non quemlibet timorem, sed maioris malitatis.

5. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—Dice Labeon que por miedo hemos de entender no qualquiera temor, sino el de mal grave.

6. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale. —Me tum autem non vani hominis, sed qui merito et in ho-

6Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial.— Diremos que pertenece á este Edicto, no el miedo de un

DígesTO.—Libro 4.°—Titulo 2.

159

mine constantísimo cadat, ad hoc Edictum pertinere dicemus.

hombre apocado, sino el que cabe justamente en un hom bre fuerte y constante.

•Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Nec timorem infamiae hoc Edicto contineri Pedius decit libro septimo, neque alicuius vexationis timorem per hoc Edictum re stitui. Proinde, si quis meliculosus rem nullam frustra limuerit, per hoc Edictum non restituitur, quoniam ne que vi, neque metus causa factum est.

7. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Dice Pedio en el libro septimo, que no se comprebende en este Edicto el temor de la infamia: ni se restituye por el temor de alguna vexacion. Por lo que si algun medroso temiese sin fundamento alguna cosa, no es restituido por este Edicto, porque ni so hizo por fuerza, ni por causa do miedo; §. 1 . por cuyo motivo, si el que fue cogido en hur to, adulterio, ó en algun otro delito, dio ó se obligó á dar alguna cosa, escribe muy bien Pomponio en el li bro veinte y ocho, que á esto puede pertenecer este Edicto; porque temió, á la verdad, á la prision, ó la muerte, aunque no sea lícito matar á todo adúltero, ó ladron, sino se defiende con armas, porque aunque no fuese por derecho, pudieron ser muertos, y por esta ra zon ser justo el miedo: y tambien parece que es so corrido por este Edicto, si dió alguna cosa al que le co gió para que no lo descubriese , porque pudo padecer las penas que hemos dicho, si hubiera sido entregado.

§. 1. Proinde si quis infurto, vel adulterio deprehensus, vel in alio flagitio, vel dedit aliquid, vel se obligavit, Pomponius libro vicesimo octavo recte scribit, posse eum ad hoc Edictum pertinere; timuil enim vel mortem, vel vincula, quamquam non omnem adultorum liceat occidere, vel furem, nisi se telo defendat; sed po tuerunt vel non iure occidi, et ideo iustus fuerit metus. Sed etsi, ne prodatur ab eo, qui deprehenderit, alienaverit, succurri et per hoc Edictum videtur, quoniam, si proditus esset, potueritea pati, quae diximus.

8. Paulus libro XI. ad E dictum . —Isti quidem et in legem luliam incidunt, quod pro comperto stupro acceperunt. Praetor tamen etiam, ut restituant, interve nue debet; nam et gestum est malo more, et Praetor non respicit, an adulter sit, qui dedit, sed hoc sotum, quod hie accepit metu mortis illato. §. J. Si is-accipiat pecuniam, qui instrumenta status mei interversurus est, nisi dem, non dubitatur, quin maximo metu compellat; utique si iam in servitutem petor, et il lis instrumentis perditis liber pronuníian non possum. §. 2. Quod si dederit, ne stuprum patiatur vir seu mutier, hoc Edictum locum habet, quum viris bonis iste metus maior, quam mortis esse debet. §. 3. Haec, quae diximus ad Edictum pertinere, ni hil interest, in se quis veritus sit, an in Ii be ris suis, quum pro affectu parentes magis in liberis terreantur.

9. Clpianus libro XI. ad Edictum. —Metum autem praesentem aeeipere debemus, non suspicionem inferendi eius. Et ita Pomponius libro vicesimo octavo scri bit; ait enim metum i'latum accipiendum, id est, si Hia tus est timor ab aliquo. Denique tractat, si fundum meum dereliquero, audito quod quis cum armis veniret, an huic Edicto locus sit; et refert Labeonem existimare, Edicto locum non esse, et linde vi interdictum cessare, quoniam non videor vi deiectus, qui deiici non expectavi, sed profugi. Aliter atque si, posteaquam armati ingressi sunt, tunc discessi; huic enim Edicto locum facere. Idem ait, el si forte adhibita manu in meo solo per vim aedilices, el interdictum Quod vi aut clam, el hoc Edictum locum habere; scilicet quoniam metu patior id te facere. Sed el si per vim tibi possessionem tradidero, dicit Pomponius huic Edicto locum esse. ^. 1. Auimadvertendum autem, quod Praetor hoc Edicto generaliter. et in rom loquitur, nee adiieit, a quo gestum; et ideo sive singulars sit persona, quae metum intulit, vel poputus, vel curia, vel collegium, vel corpus, huic Edicto locus erit. Sed licot vim faclam a quocunquo

8. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Los que recibieron porestrupo manifiesto, incurren tambien en la Loy Julia, y debe intervenir el Pretor para que restituvan, porque se hizo por mala costumbre, y el Pretor no atiende á si fue adúltero el que dió, sino solamente á que Ыс recibe por el miedo de la muerte. §. 1. Si recibe dinero aquel á quien si no se lo doy me ha de trampear los instrumentos de mi estado, no hay duda que soy compelido por miedo muy grave, si á la verdad se pone demanda sobre que sea declarado siervo, y no puedo ser declarado libre perdidos aquellos ins trumentos. §. 2. Pero si el hombre ó la muger diese dinero por no padecer estupro, tiene tugar este Edicto, porque en los buenos hombres debe ser este mayor miedo que el de la muerte. §. 3. Estas cosas que hemos dicho que pertenecen al Edicto, nada importa que uno los tema en su persona, ó en las de sus hijos, quando á los padres atemoriza mas esto en las personas de sus hijos, por el afecto que les tienen. 9. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Por miedo debemos entender el presente, y no el que sospechamos que se nos quiere causar, y asi lo escribe Pomponio en el libro veinte y ocho, porque dice que se ha de entender el miedo queso padece; esto es, el que actualmente causa uno á otro. Finalmente trata de si tendrá tugar este Edicto, quando yo dexé mi heredad porque oí que alguno venia con armas? Y dice que Labeon es de sentir que no liene tugar; y que cesa el interdicto unde vi, porque no parece que fui despojado por fuerza, pues hui sin esperar á que me echasen: y al contrario si hui despues que en traron armados, que tiene tugar este Edicto. Lo mismo dice si por fuerza edificases en mi suelo, que tiene tugar este Edicto y el interdicto quod vi, aut clam, porque por miedo permito que tú edifiques: y si por fuerza te en tregase la posesion, dice Pomponio que liene tugar este Edicto. §. 1. Se debe advertir, que el Pretor habla general mente en oste Edicto, respecto las cosas, sin añadir por quien se causó el miedo: y por lanío, ya la persona que lo hizo sea una sola, ó ya sea Pueblo, Curia, Colegio ó algun otro Cuerpo, tendrá lugar este Edicto. Pero aunque

160

DiGESTO. —Libro 4.*—Titulo 2.

Praetor complectatur, clegauter lamen Pomponius ail, si, quo magis te de vi hostiiim, vel Iatronum, vel populi tuerer vel liberarem, aliquid a teaeeepero, vel te obligavero, non debere me hoc Edicto teneri, nisi ipse banc tibi vim submisi; ceterum si alienus sum a vi, teneri me non debere, ego enim operae potius meae mercedem accepisse videor. §. 2. Idem Pomponius scribit, quosdam bene putare, etiam servi manumissionem, vel aedificii depositionem, quam quis coactus fecit, ad restitutionem huius Edicti porrigendam esse. §. 3. Sed quod Praetor ait, ratum se non habiturum, quatenus accipiendum est, videamus. Et quidem aut imperfecta res est, licet metus intervenerit, utputa, sti|)ulationem numeratio non est secuta, aut perfecta, si post stipulationom et numeratio facta est, aut per metum accepto debitor liberatus est, vel quid simile contigerit, quod negotium porficeret. Et Pomponius scribit, in negotiis quidem perfectis et exceptionem interdum, et actionen competere, in imperfectis au tem solam exceptionem. Sed ex facto scio, quum Campani metu cuidam i! lato extorsissent cautionem pollicitationis, rescriptum esse ab Imperatore nostro, posse eum a Praetore in inte grum restitutionem postulare; et Praetorem me assidentc intertocutum esse, ut sive actione vellel adversus Cam panos experiri, esse proposilam, sive exceplione adver sus petentes, non deesse exceplionem. Ex qua Contitutione colligitur, ut, sive perfecta, sive imperfecta res sit, el actio, et exceptio dotur.

§. 4. Volenti autem datur et in rem actio, ot in per sonam, rescissa acceptilatione vol alia liberatione. §. 5. Iulianus libro tertio Digestorum putat, eum, cui res metus causa tradita est, non sotum reddere, ve rum et de dolo repromittere debere. §. 6. Licet tamen in rem actionem dandam existimemus, quia res in bonis est eius, qui vim passus est, ve rum non sine ratione dicetur, si in quadruptum quis egerit, finiri in rem actionem, vel contra. §. 7. Ex hoc Edicto restitutio talis facienda est, id est in integrum officio iudicis, ut, si per vim res tradita est, retradatur, et de dolo, sicut dictum est, repromiltatur, ne forte deterior res sit facta. Et si acceptilatione liberatio intervenit, restituenda erit in pristinum statum obligatio; usque adeo, ut Iulianus scribat libro quarto Digestorum, si pecunia debita fuit, quae accepta per vim facta est, nisi vel solvatur, vel restituta obligatione iudicium accipiatur, quadruple eum condemnandum. Sed el si per vim stipulanti promisero, stipulatio accepto fa cienda erit. Sed et si ususfructus vel servitutes amissae sunt, restituendae erunt.

§. 8. Quum autem haec aclio in rem sit scripta, nec personam vim facientis coërceat, sed adrersus omnes restitui velit, quod metus causa factum est, non immcrito Iulianus a Marcello notatus est scribens, si fideiussor vim intulit, ut accepto liberetur, in reum non esse restituendam actionem; sed tideiussorem, nisi adversus reum quoque actionem restituai, debere in quadruptum condemuari. Sed est verius, quod Marceltus notat, etiam adversus reum competere banc actionem, quum in rem sit scripta.

el Pretor com prebende la fuerza hecha por qualquiera; sin embargo dice elegantemente Pomponio, que no estoy obligado por este Edicto, si recibo de tí alguna cosa por defenderte de la viotencia de los enemigos, ó ladrones, ó del pueblo, y te obligase á que me la des, á no ser que yo mismo te cause esta violencia ó fuerza: pero si no cometí fuerza, no debo estar obligado, porque mas bien parece que recibi el premio de mi trabajo. §. 2. El mismo Pomponio escribe, que algunos juz gan con razon q^ue tambien se ha de extender á la resti tucion de este Edicto, la manumision del siervo, ó la de posicion del edificio, que alguno executó por fuerza. §. 3. Pero veamos cómo se han de entender las pa labras del Pretor: que no ha de tener por válido. Y cier tamente, ó no se perfeccionó el negocio, aunque inter viniese miedo, como si no se siguió la numeracion del precio que se estipuló, ó se perfeccionó pagando la can tidad estipulada, ó quedó libre el deudor dando la cantidad por recibida en fuerza del miedo, ó se verificó alguna otra cosa semejante, que conctuyese el negocio. Tambien escribe Pomponio, que en los negocios perfeccionados compete algunas veces la excepcion y accion, y en los no perfeccionados solamento la excepcion. Pero sucedió de hecho, que habiendo los Campanos precisado á uno por miedo á dar caucion de lo prometido, determinó nuestro Emperador por su Rescripto, que podia pedir al Pretor la restitucion por entero; y el Pretor, siendo yo su Asesor, determinó por sentencia intertocutoria, que si queria usase contra los Campanos, de la accion propuesta, ó se le diese la excepcion contra los que pedian. De cuya constitucion se colige, que se da accion y excepcion, esté ó no perfeccionado el negocio. §. 4. Al que lo pide se le da tambien la accion real ó personal, rescindida la aceptilacion, ù otra liberacion. §. 5. Juliano en el libro tercero del Digesto, juzga que aquel á quien se entregó lacosa por causa de miedo, no solamente debe volverta, sino tambien reprometer de dolo. §. 6. Mas aunque juzguemos que se ha de dar la accion real, porque lacosa está en los bienes de aquel que padeció fuerza, con todo eso se dirá no sin razon, que si alguno liligase por el quatro tanto, se acabará la accion real, ó al contrario. §. 7. Por este Edicto se ha de hacer la tal restitucion; esto es, la restitucion por entero, por oficio del Juez, de modo que si la co.;a se entregó por fuerza, se devuelva, y se reprometa de dolo (como se ha dicho), no sea que se deteriore: y si interviniese la liberacion por acep tilacion, se habrá de restituir la obligacion á su antiguo estado: en tal conformidad, que segun escribo Juliano en el libro quarto de los Digestos, si se debia la cantidad que por fuerza se dio por recibida, ha de ser condenado en el quatro tanto, á no ser que se pague, ó restituida la obligacion se conteste el pleyto; pero si yo prometiese por fuerza al que estipuló, lo estipulado se ha de dar por recibido; y si se perdieron el usufruto ó las servidumbres, se habrán de restituir. §. 8. Mas como esta accion real no se limita á la persona del que hizo la fuerza, sino que quiere que se restituya contra todos, lo que por causa de miedo se hizo; con razon es notado Juliano por Marcelo, que es cribe, que si el fiador hace fuerza para ser libertado de su obligacion por aceptilacion, no se ha de restituir la accion contra el reo; y el fiador debe ser condenado en el quatro tanto, á no ser que tambien restituya la accion contra el reo. Pero está mas bien fundado lo que nota Marcelo, que tambien compete esta accion contra el reo, poique es real.

I Digesto.—Libro 10. Gaius libro IV. ad Edictum provinciafe.— Illud verum est, si cx facto debitoris metum adhibentis fideiussores acceptilatione Hberati sunt, etiam adversus fideiussores agi posse, ut se reponant in obligalioneni. §. 1. Si metu a le coactus acceptara tibi slipulationem fecerim, arbitratu iudicis, apud quem ex hoc Edi cto agilur, non solum illud continelur, ut in tua persona redintegrelur obligalio, sed ut fideiussores quoque vel eosdem, vel.alios.non minus idóneos adhibeas; praeterea ut et pignora, quae dederas, in eandem causam restituas.

.—Titulo 2.

161

10. Gayo, libro IV. sobre Edicto provincial.— También es cierto que si los fiadores quedaron libres con la aceptilacion, por el hecho del deudor que causó el miedo, se puede también pedir contra ellos, que se re pongan en la obligación. §. 1 . Si tú me fuerzas por miedo á que dé por re cibido lo que me debías por estipulación; según el alvcdrío del Juez ante quien se pida por este Edicto, no solo se contiene que se reintegre la obligación en tu misma persona, sino que también dés los mismos fiadores, ú otros igualmente abonados; y ademas de esto, que res tituyas en el mismo estado las prendas que hablas dado.

11 Paulus libro IV. Iuliani Digestorum notal:— Si quis alius sine malilia fideiussoris, ut fideiussori accepto fieret, vim fecit, non tenebitur fideiussor, ut rei quoque obligalionem restituat.

11. Paulo, hace notar en el libro IV. del Digesto de Juliano. —Si algún otro sin malicia del fiador, hizo por fuerza que se diese por libre al fiador, este no estará obligado á restituir también la obligación de la cosa.

12. Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Sed et parlus ancillarum, et foetus pecorum, et fructus reslitui et omnem causam oportet; nec solum eos, qui percepli sunt, verum si plus ego pcreipere polui, et per melum impedilus suna, hoc quoque praestabit. §. 1. Quaeri polerit, an eliam ei, qui vim fecerat, passo vim restituí Praotor velit por hoc Edictum ea, quae alienavil? Et Pomponius scribit libro vicésimo octavo, non oportere ei Praetorem opem ferré; nam quum liceat, inquit, vim vi repeliere, quod fecit, passus est. Quare si metu te coégerit sibi promittere, mox ego eum coegero metu, te accepto liberare, nihil esse, quod ei restituatur.

12. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Con viene que se restituyan los partos de las esclavas, las crias de las reses, y los frulos, y el producto de esto; no solamente lo que se percibió, sino también lo que dexé de percibir por el miedo que se me causó. §. 1. Se podrá preguntar si á aquel que había he cho fuerza, y la padeció también, quiere el Pretor por este Edicto que se le restituyan aquellas cosas que enagenó? y escribe Pom ponió en el libro veinte y ocho, que no con viene que el Pretor favorezca á este; porque, como dice, siendo lícito repeler la fuerza con la fuerza, hizo lo mismo que padeció. Por lo qual, si por miedo te obligó á que le prometieses, y después yo le obligase por miedo á que diese por recibido lo prometido, no hay que restituirle. §. 2. Dice Juliano, que aquel que violentó á su deu dor para que le pagase, no está obligado por este Edic to, por la naturaleza de la acción por causa de miedo, que pide se verifique daño, aunque no se puede negar que este incurrió en la ley Julia de vi, y que perdió el derecho á lo que se le debia.

§. 1. Iulianus ait eum, qui vim adhibuit debitori suo, ut ei solvercl, hoc Edicto non teneri propter naturam metus causa aclionis, quae damnum exigit; quamvis negari non possit, in Iuliam eum de vi incidisse, et ius credili amisisse.

13. Callistratus libro V. de Cognitionibus.—Exlat enim Decretum Divi Marci in haec verba: Oplimum est, ut, si quas pulas te habere petitiones, actionibus experiaris. Quum Marcianus diceret: vim nullam feci, Caesar dixit: lu vim pulas esse solum, si homines vulnerenlur? \is est et tune, quoties quis id, quod deberi sibi putat, non per iudicem reposcit. Quisquís igilur probatus milii fuerit rem ullam debitoris, vel pecuniam debilam non ab ipso sibi sponte datam, sine ullo iudice temeré possidere, vel accepisse, isque sibi ius in eam rem dixisse, ius crediti non habebit.

13. Calistrato, libro V. sobre los Conocimientos de las causas.—Hay un Decreto del Emperador Marco en esta forma: Está bien que si juzgas que tienes alguna cosa que pedir, uses do tus acciones, pues diciendo Marciano: Ninguna fuerza hice; dixoel Cesar: ¿Crees tú, que sola mente hay fuerza quando los hombres son heridos? Tam bién hay fuerza quando alguno no pide ante el Juez aquello que juzga se lo debe; pues qualquiera que yo su piere que posée, ó recibió temerariamente sin interven ción del Juez, alguna cosa del deudor, y que el mismo acreedor se hizp juez para ello, perderá el derecho á la deuda.

14. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —Item si, quum exceptione adversus te perpetua tutus essem, coe gero te acceptum mihi faceré, cessare hoc Edictum, quia nihil tibi abest. §. 1. Si quis non restituat, in quadruplum in eum iudicium pollicetur. Quadruplabitur autem omne, quodcunque restituí oporluit. Satis ciernen ter cum reo Prae tor egit, ut daret ei restituendi facultatem, si vult poenam evitare. Post annum vero in simplum actionem pol licetur, sed non semper, sed causa cognita.

14. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Del mismo modo, si teniendo yo contra tí excepción perpe tua, te violentase á que dieses por recibido lo que te de bia, cesa también este Edicto, porque nada te falta. §. 1. Si alguno no restituye, se da contra él la ac ción por el quatro tanto de todo lo que debe restituir: con bastante conmiseración se portó el Pretor con el reo, dándole facultad de restituir, si quiere evitar la pena. Después de un año promete la acción por solo el importe de lo que se debia restituir; pero no siempre, sino con conocimiento de causa. §. 2. En el conocimiento de la causa se examinará si no hay otra acción, para conceder esta: y á la verdad habiéndose suspendido por un afío útil, el uso de la ac

§. 2. In causae autem cognilione versatur, ut, si alia actio non sit, tune haec detur; et sane quum per metum facta iniuria anno, et quidem utili, exoleverit, idónea

21

162

DiGESTO.—Libro 4. —Titulo 2.

esse causa debet, ut post annum actio baec dari debeat. Alia autem actio esse sic potest: si is, cui vis admissa est, decesserit, heres eius habet heredilatis pctilionem, quoniam pro possessore, qui vim intulit, possidet; propter quod heredi non eril metus causa actio, quamvis, si annus largiretur, etiam heres in quadruptum expenri possit. Ideo autem successoribus datur, quoniam ct rei habet pcrsccutionem.

§. 3. In hac actione non quaeritur, utrum is, qui convenitur, an alius metum fecit; sufficit enim hoc docere, metum sibi illatum vel vim, el ex hac re eum, qui convenitur, elsi crimino caret, tucrum lamen sensisse. Nam quum metus habeat in se ignorantiam, merito quis non adstringitur, ut designel, quis ei metum vel vim adhibuit; et ideo ad hoc tantum actor adstringitur, ut doceat metum in causa fuisse, ut alicui acceptam pecuniam facerct, vel rem tiaderet, vel quid aliud faceret. Nec cuiquam iniquumívidetur ex alieno facto alium in qua druptum condemnari, quia non statim quadrupli est actio, sed si res non restituatur. §. ï. Haec autem actio quum arbitraria sit, habet reus licentiam usque ad sententiam ab arbitro datam restitutionem, secundum quod supra diximus, rei facere; quod si non feceril, iure meritoque quadrupli condemnationem patietur. §. 5. Aliquando tamen, etsi metus adhibitus proponatur, arbitrium absotutionem affert. Quid enim, si metum quidem Titius adhibuit me non conscio, res autem ad me pervenit, et haec in rebus humanis non est sine dolo malo meo, nonne iudicis officio absolvar? autsi servus in fuga est, aeque si cavero iudicis officio, me, si in meam potestatem pervenerit, restituturum, absolvi debebo. Unde quidam putant, bona fide emtorem ab eo, qui vim intulit, comparantem non teneri, nec eum, qui dono accepit, vel cui res tegata est. Sed reclissime Vi viano videtur, eliam hos teneri, ne metus, quem passus sum, mihi capliosus sit. Pedius quoque libro ectavo scribit, arbitrium iudicis in restituenda re tale esse, ut eum quidem, qui vim admisit, iubeat restituere, etiamsi ad alium res pervenit, eum autem, ad quem pervenit, etiam si alius metum fecit, nam in alterius praemium verti alienum metum non oportet. §. 6. Labeo ait: si quis per metum reus sit constitutus, et fideiussorem volentem dederit, et ipse, et fideiussor liberatur; si sotus fideiussor metu accessit, non etiam reus, sotus fideiussor liberabitur. §. 7. Quadruplatur autem id, quanti ea res erit, id est cum fructibus et omni causa. §. 8. Si quis per vim sisti promiltendo postea fi deiussorem adhibeat, is quoque liberatur. §. 9. Sed etsi quis per vim stipulatus, quum acceptum non faceret, fuerit in quadruptum condemnatus, ex stipulatu eum agentem adversus exceplionem replicatione adiuvari Iulianus putat, quum in quadruple et simptum sit reus consecutus. Labeo autem etiam post qua drupli actionem nihilominus exceptione summovendum eum, qui vim intulit, dicebat; quod quum durum videatur, ita temperandum est, ut tam tripli condemnatione plectatur, quam acceptilationem omnimodo facere compellatur.

cion de injuria que resultó del miedo, debe haber causa suficiente para que esta accion se dé despues del año. Así podrá tener tugar otra accion: si aquel que padeció la fuerza muriese, á su heredero le competerá la peticion de la herencia; porque el que hizo la fuerza se entiende que posée como posedor, por lo qual no se dará al he redero la accion que resultó por causa del miedo; aun que si no hubiese pasado el año, podrá tambien el here dero pedir el quatro tanto; y por esto se concede á los sucesores, poi que tambien les compete la persecucion de la cosa. §. 3. No se pregunta en esta accion, si el que es reconvenido, ú otro causó el miedo; porque basta justifi car qúe se le hizo fuerza, ó se causó miedo; y por esta razon aquel que es reconvenido, aunque carece de culpa, con todo tuvo su ganancia: porque como el miedo conten ga en sí ignorancia, con razon, ninguno está obligado á justificar quien le causó el miedo, ó le hizo fuerza; y por esto el actor se obliga solamente á probar que el miedo fue causa de dar por recibida la cantidad, de entregarta, ó de hacer alguna otra cosa semejante. Ni á ninguuo pa rece injusto que otro sea condenado en el quatro tanto, por el hecho ageno, porque la accion al quatro tanto nose da inmediatamente, sino quando no se restituye la cosa. §. 4. Porque esta accion es arbitraria, se le permite al reo restituir la cosa hasta la sentencia del Juez arbi tro, segun lo que hemos dicho arriba; pero si no lo hi ciese, con derecho y razon sufrirá la condenacion del quatro tanto. §. 5. Aunque algunas veces se proponga que se ha pa decido miedo, absuelve el Juez árbitro. ¿Qué se dirá si Ticio causó el miedo, ignorándolo yo, y despues vino á mí la cosa, y pereció sin dolo malo mio? Por ventura no seré absuelto por el Juez? ó si el siervo hubiese huido, tambien deberé ser absuelto, dando caucion judicial de restituirto si volviese á mi poder. Por esto juzgan algu nos, que el comprador de buena fe, que compró la cosa del que causó fuerza, no está obligado, ni el que la reci bió por donacion ó legado; pero con razon le parece á Viviano que están obligados, para que no me perjudique el miedo que padecí. Tambien escribe Pedio en el libro octavo, que el arbitrio del Juez sobre restituir la cosa, sea tal que restituya aquel que verdaderamente hizo la fuerza, aunque la cosa haya pasado á otro; y tambien aquel que la posée, aunque otro haya causado el miedo, porque no conviene que del miedo que uno causó, resul te utilidad á otros. §. 6. Dice Labeon: Si alguno se obligó por miedo, y diese por fiador al que votuntariamente quiso serto, el que se obligó y el fiador quedan libres: si solo el fiador lo fue por miedo, y no el que se obligó, solo el fiador quedará libre. §. 7. Se quadruplica el importe de la cosa con el de los frutos, y todo quanto por causa de ella se hubiese percibido ó dexado de percibir. §. 8. Si el que prometió por fuerza presentarse á juicio, despues da fiador, este tambien queda libre. §. 9. Si alguno no recibió lo que estipuló por fuer za, y se te condenase en el quatro tanto; juzga Juliano, que si pide lo que estipuló, le compete repíicacion contra la excepcion, porque en el quatro tanto el reo recibió tambien el importe de la cantidad estipulada: mas La^ beon decia, que aun despues de la accion del quatro tan to, debia no obstante ser repelido por la excepcion el que causó la fuerza; lo qual pareciendo duro, se debe moderar así, que tanto debe ser condenado al triplo, co mo precisado á la aceptilacion.

Digesto. —Libro 4.°—Titilo 2. §. 10. Quatenus autem diximus, quadruplo simplum inessc, sic hoc disponendum est, ut in condemnatione quadrupli res quidem omnímodo continealur, et eius restitutio Gal, poenae autem usque ad Iriplum stetur.

163

§. 15. Secundum haec, si plures metum adhibuerint, etuous fuerit conventus, siquidem sponte rem ante senlentiam restituerit, omnes liberati sunt. Sed etsi id non fecerit, sed ex senlentia quadruplum restituerit, verius est eliam sic perimi adversus ceteros metus causa actionem;

§. 10. Lo que se ha dicho de que en el qualro tanto se comprehende el valor de la cosa, se ha de entender así, que en la condenación del quatro tanto, do todos modos se contenga el valor de la cosa, y se haga resti tución do él; mas la pena sea solo el tres doblado. § 11. ¿Qué se dirá si murió el hombre, sin dolo malo ni culpa del que hizo la fuerza, y fue condenado? En este caso quedará por esto relevado de la condena ción de la cosa, si murió dentro del tiempo de la senten cia, porque por el delito está obligado á satisfacer con la pena del triplo. Mas por aquel que se dice que huyó, se le ha de apremiar á que dé caución de buscarlo, y resti tuirlo de todos modos: y con todo, al que padeció la fuer za se le reserva íntegra la acción real, ó de que se le exhi ba, ó qualquiera otra que lo competa para percibirlo; de modo, que si el señor lo recibiese de alguna manera, el que es reconvenido por la estipulación se podrá defender con la excepción; esto se entiende después de la senten cia; pero si antes de la sentencia muriese el hombre, sin dolo malo ni culpa, estará obligado; y esto es así por es tas palabras del Edicto: ni aquella cosa se restituye por el arbitrio del Juez. Esto supuesto, si el siervo hubiese huido, sin dolo malo ni culpa de aquel con quien se liti ga, se ha de procurar por el Juez, que persiga al siervo, y lo vuelva: pero si se ausentase sin culpa de aquel con quien se litiga, con todo eso, si el miedo fue la causa de que pereciese la cosa, estará obligado el reo; así como se observa en el interdicto do quando so hizo fuerza, délo que se tomó por fuerza, ó clandestinamente; por lo qual, algunas veces recibe el precio del hombre muerto, el que lo hubo de vender, si no hubiera padecido fuerza. §. 12. El que por fuerza obtuvo de mí la posesión, no es ladrón, aunque el que arrebató por fuerza, parezca ladrón perverso, como dice Juliano. §. 13. Es cierto que el que causó miedo también esta obligado por el dolo (y así lo juzga Pomponio), y la una acción se consume por la otra, opuesta la excepción del hecho. §. 14. Dice Juliano, que solamente se quadruplica loque importa; y por esta razón, aquel que por causado fideicomiso debia quarenta, si por fuerza prometiese y pagase trescientos, ha de conseguir, el quatro tanto de doscientos y sesenta, porque en estos efectivamente pa deció fuerza. §. 15. Según esto, si muchos causaron el miedo, y fuese reconvenido uno solo, si de su voluntad restituyela cosa antes de la sentencia, todos quedaron libres; pero si no lo hizo así, sino que restituyó el quatro tanto en fuerza de la sentencia, es mas cierto que aun así fenécela acción que se da por causa del miedo contra los demás.

15. Paulus libro XI. ad Ediclum. —aut in id dabilur adversus ceteros actio, quod minus ab illo exactum sit.

15. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. -r~0 se dará contra los demás la acción, en aquello que se exigió de menos al que pagó.

16. Ulpianus libro XI. ad Edicturrk.—Quod di ximus, si plures metum admiserunt, idem dicendum erit, et si ad alium res pervenit, alter metum adhibuit.

16. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. — Lo mismo que diximos quando son muchos los quo causa ron el miedo, se debe decir si uno causó el miedo, y la cosa la recibió otro. §. 1. Pero si los siervos causaron el miedo, se dará en su nombre la acción noxal, y qualquiera podrá recon venir al señor que poseyese la cosa; el qual, si reconve nido la diese, ó el qualro tanto (según lo que ya se ha dicho), aprovechará también á los siervos: pero si recon venido con la acción noxal, eligiese dar el siervo, podrá sin embargo, ser reconvenido el mismo, si fuese poseedor de la cosa.

§. 11. Quid, si homo sine dolo malo et culpa eius, qui vim intulit et conderanalus est, periit? In hoc casu a rei condemnalione ideo relaxabilur, si inlra témpora iudicali actionis moriatur, quia tripli poena propter facinus satisfacere cogitur. Pro eo autem, qui in fuga esse dicilur, caulio ab eo extorquenda est, quatenus et persequatur, et omnímodo eum restituat; et nihilominus in rem, vel ad exhibendum, vel, si qua alia ei corapetit aclio, ad eum recipiendum, integra ei, qui vim passus est, servabilur; ita ut, si dominus eum quoquo modo recepcrit, is, qui ex stipulalione convenitur, exceptione tutus fíat. Haec, si post condemnationem; si autem ante senlenliam homo sine dolo malo et culpa mortuus fuerit, tenebitur. Et hoc fit his verbis Edicti: ñeque ea res arbi trio lüDicis restituetlr. Ergo si in fuga sit servus sine dolo malo et culpa eius, cum quo agetur, cavendum est per iudicem, ut eum servum perseculus reddat. Sed etsi non culpa ab eo, quocum agitur, aberit, si tamen peritura res non fuit, si melum non adhibuisset, tenebitur reus; sicut in interdicto Unde vi, vel Qiiod vi aut clam observatur. Itaque interdum hominis mortui pretium recipit, qui eum venditurus fuit, si vim pasus non esset.

§. 12. Qui vim intulit, quum possessionem a me sit consecutus, fur non est, quamvis, qui vi rapuit, fur improbior esse videalur, ut Juliano placeL §. 13. Eum, qui melum fecit, et de dolo teneri certum est; et ita Pomponius; et consumí alteram actionem per alteram excepcionem in factum opposita. §. 14. Iulianus ait, quod interest, quadruplari solum, et ideo eum, qui ex causa fideicommissi quadraginta debebat, si trecenla promiserit per vim, et solverit, ducentorum sexaginla quadruplum consecuturum; in his enim cum effectu vim passus est.

$. 1. Sed si servi metum adhibuerint, noxalis quidem actio ipsorum nomino erit, poterit autem quis dominum, ad quera res pervenerit, convenire; qui conven tus si ve rem, sive, secundum quod iam dictum est, qua druplum praesliterit, proderit et servís. Si vero noxali conventus maluerit noxae dedere, nihilominus ipse pote rit conveniri, si ad eum res pervenit.

164

DjgeSTo.—Libro 4.°—Titulo 2.

§. 2. Haec actio heredi ceterisque successoribus datur, quoniam rei habet pcrsecutionem. In heredem autem et ceteros in id, quod pervenit ad eos, datur non immerito; licet enim poena ad heredem non transeat, attamenquod turpiter vel scelere quaesitum est, utestet rescriptum, ad compendium beredis non debet pertinere.

§. 2. Esta accion se da á los herederos y á los de más sucesores, porque es persecutoria de la cosa. Se da tambien esta accion contra el heredero y los demás suce sores, respecto la parte que poseen; pues aunque la pena no pase al heredero, no obstante, to que por causa torpe, ó por delito se adquirió (como consta de Rescripto), no debe aumentar el patrimonio del heredero.

17. Paulus libro I. Quaestionum. —Videamus ergo, si heres, ad quem aliquid pervenerit, consumserit id, quo pervenit, desinat teneri, an vero sufficit semel Servenisse? el si consumto eo decesserit, utrum adversus eredem eius omnimodo competit actio, quoniam hereditariam suscepit obligationem, an non sit danda, quoniam ad secundum heredem nihil pervenit? Et melius est, omnimodo competere in heredem heredis actionem; suf ñcit enim semel pervenisse ad proximum heredem, et perpetua actio esse coepit; alioquin dicendum erit, nec ipsum, qui consumsit, quod ad eum pervenit, teneri.

17. Paulo, libro I. de las Cuestiones. —Veamos, pues, si el heredero que consumió lo que llegó á él, dexará de estar obligado á ello, ó si bastará que lo haya percibido; y si despues de haberto consumido muriese, acaso compela la accion contra su heredero, porque se le transfirió la obligacion hereditaria; ó no se puede repetir contra il, porque no llegó cosa alguna al segundo here dero? Y es mas verdadero que de todos modos compete la accion contra el heredero del heredero, porque basta que la cosa se hiciese del primer heredero, y que esta accion se llegase á perpetuar; pues de otro modo, se habrá de decir que no está obligado ni aquel que adquirió la cosa y la consumió despues.

18. Iulianus libro LXIV. Digestorum. —Si ipsa res, quae ad alium pervenit, interiit, non esse locupletiorem dicemus; sin vero in pecuniam aliamve rem conversa sit, nihil amplius quaerendum est, quis exitus sit, sed omnimodo locuples factus videtur, licet postea deperdat. Nam et Imperator Titus Antoninus Claudio Fronti no de pretlis rerum heredilariarum rescripsit, ob id ipsum peti ab eo hereditatem posse, quia, licet res, quae in hereditate fuerant, apud eum non sint, lamem pretium earum, quo locupletem eum vel saepius mutata specie faciendo, perinde obligat, ac si corpora ipsa in eadem specie mansissent.

18. Juliano, libro LXIV. del Digesto. —Si uno consumió la misma cosa que vino á su poder, no diremos ue aumentó su patrimonio; pero si la reduxo á dinero, ó la cambió por otra, ya no hay que mirar al éxito que haya tenido, porque de todos modos parece que aumentó su patrimonio, aunque perezca despues; porque segun el Rescripto del Emperador Tito Antonino á Claudio Fron tino acerca de los precios de las cosas hereditarias, por esto mismo se le puede pedir la herencia; porque aun que no retenga las cosas que habian sido de la herencia, con todo, si aumenta su patrimonio con el precio de ellas, ó cambiándolas muchas veces, se obliga del mismo modo que si existiese la cosa en su misma especie.

19. Gains libro IV. ad Edictum provinciale.— Quod autem in heredem eatenus pollicetur actionem Pro consul, quatenus ad eum pervenerit, intelligendum est, ad perpetuo dandam actionem pertinere.

19. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — Lo que promete el Proconsul, que dará la accion contra el heredero, por quanto se justilicase que percibió, se ha de entender en quanto á dar accion perpetua.

20. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —Quantum autem ad heredem pervenerit, litis contestatae tempore spectabitur, si modo certum sit aliquid pervenisse. Idem et ipsius, qui vim intulit, (si) sic in corpus patrimonii per venit aliquid, ut certum sit ad heredem perventurum, id est, si debitor liberatus est.

20. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—Se ha de mirar al tiempo do la contestacion del pleyto para ver lo que el heredero adquirió, si se justifica que adquirió alguna cosa; y lo mismo se ha de decir respecto del que hizo fuerza, si en su patrimonio se incorporó alguna cosa, para que se verifique que ha de llegar al heredero; esto se entiende si el deudor quedó libre.

21. Paulus libro XI. ad Edictum.—Si mulier contra patronum suum ingrata facta sciens se ingratam, quum de suo statu periclilabatur, aliquid patrono dederit vel promiserit, ne in servitutem redigatur, cessat Edi ctum, quia hunc sibi metum ipsa infert.

21. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Si la muger que se hizo ingrata á su patrono, conociendo su ingratitud, y viendo que peligraba su libertad, dió ó prometió alguna cosa á su patrono para que no la vol viese á servidumbre, no tiene lugar este Edicto, porque este miedo se lo causa ella misma. §. 1. . Lo> que por causa de miedo se hiciese, no lo dará el Pretor por válido en tiempo alguno. §.2. El que entregó la posesion del fundo que no era suyo, conseguirá el quatro tanto de aquello en que se estime, no el fundo, sino la posesion, ó el valor de ella con los frutos; porque se ha de tasar lo que se debe restituir; esto es, aquello en que se le perjudicó á quien se le restituye, que es la posesion sola con los frutos; así lo escribe Pomponio. §. 3. Si por miedo se prometió la dote, juzgo que no nace obligacion; porque es cierto que no es' válida esta promesa.

§. 1. Quod metus causa gestum erit, nullo tempore Praetor ratum habebit. §. 2. Qui possessionem non sui fundi tradidit, non quanti fundus, sed quanti possessio est, eius quadruptum vel simptum cum fructibus consequetur; aestimatur enim, quod restitui oportet, id est, quod abest; (abest) autem nuda possessio cum suis fructibus; quod et Pomponius. §. 3. Si dos metu promissa sit, non puto nasci obli gationem, quia est verissimum, nec talem promissionem dotis ullam esse.

>

Digesto. —Libro L°—Titulo 3. §. 4. Si metu coaclus sini ab emtione, localiono discederc, videndum est, an nihil sit acti, et antiqua obligalio remancat, an hoc similc sit acceptilationi, quia nulla ex bonae fidoi obligatione possimus nili, quum fi nita sit, dum amitlilur. Et magis est, ut similis species acceptilationi sit; et ideo Praeloria actio nascitur.

16o

§. 6. Si coaclus hereditalem repudicm, duplici via Praelor mihi succurrit, aut útiles actiones quasi heredi dando, aut actionem melus causa praestando, ut quam viam ego elegerini, haec mihi pateat.

§. 4. Si por miedo se me precisó á que me aparta se de la compra, ó arrendamiento, se ha de ver si es nulo este acto y queda en su fuerza la obligación anterior; ó si esto es lo mismo que si hubiera intervenido aceplilacion, porque por la buena fe no nos podemos fundar en obligación, pues acaba quando se pierde; y es mas ver dadero que es especie semejante á la aceplilacion; y por esto resulla acción pretoria. §. 5. Si forzado d^l miedo adí la herencia, juzgo que me hice heredero; pues aunque no hubiera querido, si hubiera estado en libertad, con todo quise violentado; pero he de ser restituido por el Pretor, para que se me dé facultad de abstenerme. §. 6. Si repudiare la herencia violentado, me socor re el Prelor por dos medios, ó dándome como á heredero las acciones ú liles, ó la acción de lo que se hizo por mie do, para que elija la que mas bien me parezca.

22. Paulas libro I. Sentenliarum. —Qui in carcerein quem detrusit, ut aliquid ei extorqueret, quidquid ob hanc causam factum est, nullius momenti est.

22. Paulo, libro I. de las Sentencias. —El que metió á otro en la cárcel, para sacarle alguna cosa, todo quanto por esta causa se hizo es nulo.

23. Paidus libro V. Opinionum. —Non est verisiniile, compulsum in urbe inique indebitum solvisse eum, quiclaram dignitatein se habere praelendebat, quum potuerit ius publicum invocare et adire aliquem potestale fraedilum, qui ulique vim eum pali prohibuisset; sed uiusmodi pracsumtioni debet apertissimas probaliones violenliao opponere.

23. Ulpiano, libro V. de las Opiniones. —Al que tenia ilustre dignidad, no es verisímil que se le haya violentado injustamente en la Ciudad, á pagar lo que no debia, porque pudo usar de la jurisdicción pública que exercia, ó acudir á otro Magistrado, que ciertamente hu biera impedido la fuerza que se le quería hacer; y contra semejante presunción se deben dar unas pruebas claras y manifiestas de la violencia. §.1. Si amedrentado de justo miedo por contrario poderoso, que le amenazaba llevarlo atado ante el Juez para que conociese de la causa, vendió forzado aquello que le era lícito tener, por equidad es restituido por el Pretor de la Provincia. §. 2. Si el que prestó dinero al lidiador, lo detiene injustamenle, y privándole de asistir á las luchas, lo pre cisase á dar caución por mas de lo que le debe; justifica do esto, el Juez competente determinará por equidad que se le restituya la cosa. §. 3. Si alguno sin conocimiento de Juez fue preci sado á dar á su contrario lo que no le debia, delegándolo este por fuerza, interviniendo el Alguacil del Presidente; deberá mandar el Juez, que las cosas sacadas injustamen te por fuerza, sean restituidas por aquel que causó el daño de la cosa; pero si pagó lo que debia, por simple mandato y sin conocimiento de causa; aunque no se de bió executar la exacción extraordinariamente, sino con forme á Derecho; con todo eso, no es justo revocar aque llas cosas que aprovecharon para la solución de las can tidades debidas por él.

§. 5. Si metu coaclus adii hereditatem, puto me heredem offiei, quia, quamvis, si liberura esset, noluissem, tamen coactus volui; sed per Praetorem reslituendus sum, ut abslinendi mihi poteslas tribuatur.

§. 1 . Si iuslo metu perterritus cognilionera, ad quam ut vinclus iret, potens adversarius minabalur, id, quod habere licebat, compulsus vendidit, res suae aequitati per Praesidem provinciac resluitur. §. 2. Si foenerator inciviliter custodiendo alhlelam et a cerlaminibus prohibendo cavere compulerit ultra quanlitalem debitae pccuniae, his probatis competens iudex rem suae aequitati restituí decernat. §.3. Si quis quod adversario non debebat, dele gante eo, per vim, apparilione Praesidis interveniente, sine notione iudicis coactus est daré, iudex inciviliter extorta rcslitui ab eo, qui rei damnum praestiterit, iubeat. Quodsi debilis satisfecit simplici iussione, et non cognilione habita, quamvis non exlra ordinem exactionem fieri, sed civililer oportuit, tamen quae solutioni debitarum ab eo quanlitalum profecerunt, revocare incivile est.

Tu. III.

Titulo III.

De dolo malo.

Del dolo malo.

!• Ulpianus libro XI. ad Edictum. —IIoc Edicto Praetor adversus varios el dolosos, qui aliis obfuerunl callidilale quadam, subvenit, ne vel illis malilia sua sil lucrosa, vel islis simplicitas damnosa.

1• Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—Esle Edic to se da por el Prelor contra los varios y dolosos, que con cierta astucia perjudicaron á otros, para que á aque llos no les resulte interés do su malicia, ni á estos les perjudique su sinceridad. §. 1. Estas son las palabras del Edicto: Sobre las cosas que se diga que han sido hechas con dolo malo, si pareciese que hay justa causa, daré' acción en defecto de otra. §. 2. Servio difine así el dolo malo: Es cierta ma

§. 1. Verba autem Edicti talia sunt: Quae dolo malo FACTA ESSE DICENTUR, SI DE HIS REBUS ALIA ACTIO NON ERIT, ET 1U8TA CAUSA ESSE V1DEB1TUR, 1UDICIUM DABO. §. 2.

Dolum malum Scrvius quidem ita definiit, ma-

166

DiGESTO.—Libro 4.°—Titulo 3.

chinationem quandam alterius decipiendi causa, quum aliud simulatur, el aliud agitur. Labeo autem, posse el sine simulatione id agi, ut quis circumveniatur, posse el sine dolo malo aliud agi, aliud simulan, sicuti faciunt, qui per eiusmodi dissimulationem deserviant, et tuentur vel sua, vel aliena. Itaque ipse sic definiit, dotum matum esse omnem callidatem, fallaciam, machinationem ad circumveniendum, falleodum, decipiendum alterum adhibilam. Labeonis delinitio vera est. §. 3. Non fuit autem contentus Praetor dotum dicere, sed adiecit matum, quoniam veteres dolum eliam bonum dicebant, el pro soltertia boc nomem accipiebant, ma xime si adversus hostem lalronemve quis machinetur. §. 4. Ait Praetor: si de his rebus alia actio non erit; meiito Praetor ita demum banc actionem pollicetur, si alia non sit, quoniam famosa actio non temere debuit a Praetore decerni, si sit civilis vel honoraria, qua possil experiri; usque adeo, ut el Pedius libro octavo scribat, eliamsi interdictum sit, quo quis experiri, vel exceptio, qua se tueri possit, cessare hoc Edictum. Idem et Pomponius libro vicesimo octavo; et adiicit, etsi stipulatione tutus sit quis, eum actionem de dolo habere non posse, utputa si de dolo stipulatum sit. §. 5. Idem Pomponius ait, ctsi actionem in nos dari non oporteat, vetuti si stipulatio tam turpis dolo malo facta sit, ut nemo daturus sit ex ea actionem, non debere laborare, ut habeam de dolo malo actionem, quum nemo sit adversus me daturus aclionem. §. 6. Idem Pomponius refert, Labeonem, existimare, eliamsi quis in integrum restitui possit, non debere ei hanc actionem competere; el si alia actio tempore finita sit, hanc competere non debere sibi imputaturo eo, qui agere supersedit, nisi in hoc quoque dotus matus admissus sit, ut tempus exiret. §. 7. Si quis, quum actionem civilem haberet, vel honorariam in stipulatum deductam, acceptilatione vel alio modo sustulerit, de dolo experiri non potent, quo niam habuit aliam actionem, nisi in araittenda actione dotum matum passus est. §. 8. Non sotum autem, si adversus eum sit alia aclio, adversus quem de dolo quaeritur,

quinacion con el fin de engañar á otro, quando se finge una cosa, y se hace otra. Labeon dice que tambien puede engañar uno á otro sin simulacion; y quß se puede sin dolo malo hacer una cosa y fingir otra, como hacen los que usan de alguna ficcion que defiende sus cosas ó las agenas; por lo qual, el mismo lo difine así: el dolo malo es toda astucia, engaño ó maquinacion, que se hace para perjudicar, engañar ó coger á otro. La difinicion de La beon es verdadera. §. 3. No se contentó el Pretor con decir dolo, y aña dió malo, porque los antiguos decian que habia dolo bueno, y daban este nombre á la astucia, en especial si alguno maquinase contra el enemigo ó el ladron. §. 4. Dice el Pretor: ti no hubiere otra accion sobre estas cosas. Con razon promete el Pretor esta accion, si no hay otra; porque el Pretor no debia dar temeraria mente la que cause infamia, compeliendo civil ú hono raria: en tanto grado que, como tambien escribe Pedio en el libro octavo, cesará este Edicto si hay interdicto con que se pueda pedir, ó excepcion para defenderse. Lo mismo dice Pom ponio en el libro veinte y ocho; y añade, que si alguno está seguro con estipulacion, no puede usar de la accion de dolo, v. g. si estipuló de dolo. §. 5. El mismo Pomponio dice: aunque no conven ga que se dé accion; como si la estipulacion se haya he cho tan torpe con el dolo malo, que ninguno haya de dar accion por ella; no debe solicitar que se le dé la accion de dolo malo, porque ninguno dará accion contra mí. §. 6. Refiere el mismo Pomponio, que es de sentir Labeon, que si alguno puede ser restituido en el todo, no se le debe dar esta accion; y si prescribiese la otra accion, esta no tendrá tugar: impútese á sí la omision de no pedir por ella; á no ser que esto se haya hecho tam bien con dolo malo, para que se pasase el tiempo. §. 7. Si el que tenia accion civil ú honoraria, esti pulando sobre ella la quitase por aceptilacion ó de otro modo, no podrá usar de la de dolo, porque tuvo otra ac cion; á no ser que la haya perdido por haber padecido dolo malo. §. 8. No solamente si liene otra accion contra el que propone la de dolo::::

2. Paulus libro XI. ad Edictum. —vel ab eo res servari poterit,

2. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —O si pudiese obtener la cosa de él.

3. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —non habel hoc Edictum locum; verum etiam, si adversus alium

3. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —No tiene tugar este Edicto: sino tambien si contra otro::::

4. Paulus libro XI. ad Edictum.—sit actio, vel si ab alio res mihi servari potest.

4. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Hay ac cion; ó si puedo conseguir de otro la cosa.

5. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —Ideoque si quis pupiltus a Tilio tutore auctore coltudente circumscriptus sit, non debere eum de dolo actionem adversus Tilium habere, quum habeat tutelae actionem, per quam consequatur, quod sua intersit. Plane si tutor solvendo non sit, dicendum erit, de dolo actionem dari ei.

5. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.— Y portan te, si algun menor fuese engañado por Ticio intervinien do la autoridad de su tutor, no se le debe dar contra Ti cio la accion de dolo, porque tiene la accion de tutela, por la que puede pedir aquello que le importa; pero si el tutor no tiene de donde pagar, se dirá que se le da la accion de dolo.

b. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale.—Nam is nullam videtur aclionem habere, cui propter inopiam adversarii inanis actio est.

6. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — Porque parece que no tiene accion alguna el que por la pobreza del contrario no la puede proponer útilmente.

•• Ulpianus libro XI. ad Edictum. —Et eleganter Pomponius haec verba: si alia actio non sit, sic excipit, quasi res alio modo ei, ad quem ea res pertinet, salva esse non poterit. Nec videtur huic sententiae adversari,

7Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—Pomponio explica con elegancia las palabras si no hay otra accion, do esta manera, si aquel á quien le pertenece la cosa, no la puede conseguir de otro modo. Ni parece que se opo—

DigeSTO. —Libro quod Iulianus libro quarto scribit, si minor annis viginti quinque consilio servi circumscriptus eum vendidit cum peculio, emtorque cum manumisit, dandam in manumissum de dolo actionem. Hoc enim sic accipimus, carcre doloemtorem, ut ex emto teneri non possit; aut nullam esse venditionem, si in hoc ipso, ut venderet, circumgcriptua est. Et quod minor proponitur, non inducit in in tegrum restitutionem; nam adversus manumissum nulla in integrum restitutio potest locum habere.

§. 1. Secundum quae, etsi poenali actione indomnilati eius consuli possit, dicendum eril, cessare de dolo actionem. §. 2. Pomponius autem, etiamsi popularis actio sit, cessare de dolo ait actionem. §. 3. Non sotum autem, si alia actio non sit, sed et si dubitetur, an alia sit, putat Labeo de dolo dandam actioncm; ct affert talem speciem: Qui servum mihi dobebat vel ex venditione vel ex stipulatu, venenum ci dedit ct sic eum tradidit; vel fundum, et dum tradit, imposuit ei servitutem, vel aedifieia diruit, arbores excidit vel cxtirpavit, ait Labeo, sive cavit do dolo, sivo non, dan dam in eum detlolo actionem, quoniam, si cavit, dubium est, an competat ex stipulatu actio. Sed est verius, siquidem de dolo cautum est, cessare actionem de dolo, quoniam est ex stipulatu actio; si non est cautum, in ex emto quidem actione cessat de dolo actio, quoniam est ex emto; in ex stipulatu de dolo actio nccessaria est.

§. 4. Si servum usuarium proprietarius occidit, legis Aquiliae actioni et ad exhibendum accedit, si possidens proprietarius occidit, ideoque cessat de dolo actio.

§. 5. Item si servum legatum heres ante aditam heredilatem occident, quoniam prius, quam factus sit legatarii, interemtus est, cessat tegis Aquiliae actio; de dolo autem actio, quocunque tempore eum occident, ces sat, quia ex testamento actio competit. §. 6. Si quadrupes tua dolo alterius damnum mihi dederit, quaeritur, an de dolo habeam adversus eum actionem? Et placuit mihi quod Labeo scribit, si dominus quadru pedis non sit sol vendo, dari deberede dolo, quamш, si noxae deditio sit secuta, non puto dandam, nec in id, quod excedit. §. 7. Idem Labeo quaerit, si compeditum servum meum, ut fugeret sol veris, an de dolo actio danda sit? Et ail Quintus apud eum notans, si non misericordia ductus fecisti, furti teneris; si misericordia, in factum actionem dari debere. §. 8. Servos pactionis pro libertate reum domino dedit ea conditione, ut post libertatem transferatur in eum obligatio, manumissus non patitur in se obligationem transferri; Pomponius scribit, locum habere de dolo actionem; sed si per patronum stabit, quo minus obligatio Iransferatur, dicendum ait, patronum exceptione a reo summovendum. Ego moveor, quemadmodum de dolo actio dabitur, quum sit alia actio? nisi forte quis dicat, quo niam exceptione patronus summoveri potest, si agat cum reo, debere dici, quasi nulla actio sit, quae exceptione repellilur, de dolo decernendam. Atqui patronus tunc summovetur, si nolitexpromissorem ipsum manumissum accipere; expromissori plane adversus manumissum dari

.°—Titulo 3.

167

no á esta sentencia lo que escribe Juliano en el libro quarto: 5/ el menor de veinte y cinco años, engañado por el consejo del siervo, lo vendiese con el peculio, y el comprador lo manumitiese, despues de manumitido se dará contra él la accion de dolo: porque esto lo entendemos así: que el comprador ha de haber comprado sin dolo, para no obligarse con la accion que resulta de la compra; ó que sea la venta nula, si en el mismo acto de vender intervino engaño; y aunque se supone que fue menor, no se da entera restitucion, porque esta no puede tener tu gar contra el manumitido. §. 1. Segun lo que se ha expresado, porque se pue de indemnizar con la accion penal, se ha de decir que cesa la de dolo. §. 2. Tambien dice Pomponio, que aunque se dé ac- cion popuLr, cesa la de dolo. §. 3. Dice Labeon, quo se debe dar la accion do dolo, no solo quando no hay otra accion, sino tambien quando se duda si la hay; y propone esta especie: El que me debia un siervo, ó un fundo, por venta ó estipula cion, le dió veneno y lo entregó asi, val fundo le impu so servidumbre antes de entregarto, ó desbarató el edi ficio, cortó ó arrancó los árboles, dice Labeon, que dé ó no caucion de dolo, se ha de dar contra él esta accion: porque si dió caucion, se duda si compela accion por lo estipulado: pero es mas cierto que si se dió cau cion de dolo, cesa esta accion, porque hay accion por lo estipulado. Si no se dió caucion en la accion por lo com prado, ciertamente cesa la accion de dolo, porque com pete la de venta: es necesaria la accion de dolo en la estipulacion. §. 4. Si el siervo, de quien otro tenia el uso, muriese á manos de su señor, resulta la accion de la ley Aquilia, y la de pedir que se exhiba, si el señor que lo mató, lo poseia, y por esto cesa la accion de dolo. §.5. Si el heredero antes de adir la herencia ma tase el siervo legado, porque fue muerto antes de ser del legatario, cesa tambien la accion de la ley Aquilia: y en qualquiera tiempo que lo mate cesa tambien la accion de dolo, porque se da la del testamento. §. 6. Si alguna bestia tuya me hiciese algun daño por dolo de otro, se pregunta ¿si so me dará contra él la accion de dolo? Y me agradó la opinion de Labeon, quo se debe4dar, si el señor de la bestia no tiene de donde pagar; aunque si se hubiese dado la bestia que hizo el daño, juzgo que no se ha de dar accion, ni aun por aque llo que excede. §. 7. Pregunta el mismo Labeon: ¿Tendrá tugar la accion de dolo, si desatases, para que hiriese, un siervo mio, que tenia atado? Y dice Quinto Mucio en las notas á él, que si no lo hiciste por compasion, te obliga rás por la accion de hurto; y si por misericordia, por la del hecho. §.8. Un siervo pactó su libertad con su señor, y por él so obligó otro con la condicion de que hecho li bre, se habia de transferir en él la obligacion, que no quiso cumplir despues de manumitido. Pomponio escri be, que tiene tugar la accion de dolo; pero si consiste en el patrono el que no se transfiera la obligacion, so dirá que al deudor le compete excepcion contra él. Pero en este caso que compete excepcion contra mí, habiendo otra accion, cómo tendrá tugar la de dolo? si no que al guno diga, que porque al deudor lo compete excepcion contra el patrono que le pide, tiene tugar la accion de dolo; porque so dice que no hay accion quando por la excepcion se naco inutil: pero si se da excepcion contra

108

DiGESTO.—Libro i.°—Titulo 3.

§. 10. Idem Pomponius refert, Caecidianum Praetorem non dedisse de dolo actionem adversus eum, qui affirmaverat, idoneum esse eum, cui mutua pecunia dabatur. Quod verum est; nam nisi ex magna et evidenti calliditate, non debet de dolo actio dari.

el patrono, quando no quiere admilir como obligado al siervo que manumitió, ciertamente deberá darse al que se obligó la acción de dolo contra el siervo á quien se dió libertad; y si no tuviese de donde pagar, se le dará al señor. §. 9. Si mi Procurador permitió con dolo malo, que mi contrario venciese, para que se le absolviese; se pue de preguntar ¿si se me dará la accion de dolo contra el que fue absuelto? y juzgo que no, si se me obliga á liti gar de nuevo, con esta condicion si se justifica que hubo cotusion; y no siendo así, se dará contra él la accion de dolo, si no se puede repetir contra el Procurador por no tener de donde pagar. §. 10. Refiere el mismo Pomponio, que el Pretor Ceciliano no dió la accion de dolo contra aquel que afir mó que era abonado otro á quien se le daba dinero pres tado; lo qual es cierto, porque la accion de dolo no se da sino por un engaño grande y manifiesto.

8. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale. —Quodsi, quum scires eum facultatibus labi, tui tucri gratia affirmasti mihi idoneum esse, merito adversus te, quum mei decipiendi gratia alium falso laudasti, de dolo iudicium dandum est.

8. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — Pero si sabiendo tú que no podia pagar, movido de tu propio interés, dixiste que era abonado, se dará contra tí la accion de dolo, porque lo abonaste para enga ñarme. . •

9. Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Si quis affirmavit minimam esse heredilatem, et ita eam ab herede emit, non est de dolo actio, quum ex vendito sufficiat.

9. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Si alguno afirmase que era pequeña la herencia, y el heredero se la vendió en esta inteligencia, no se dará la accion de dolo, porque compete lade venia. 4 §. 1. Pero si me persuadiste á que repudie la heren cia porque importa menos que las deudas, ó que elija algun siervo como mejor que los demas; si esto lo hiciste por engañarme, digo que se ha de dar la acción de dolo. §. 2. Si el testamento se oculló por mucho tiempo, porque contra él no se intentase la querella de inoficioso, y se manifestase despues de la muerte del hijo, los here deros de él podrán usar de la accion do dolo, y la de la ley Cornelia contra los que le ocultaron. §. 3. Si Ticio pide como suyo el aceyte que tienes en tu poder, y lo depositas en Seyo para que lo venda, y guardo su importe hasta que el Juez declare de quien es el aceyte; si Ticio no quisiese continuar el pleyto, dice Labeon en el libro treinta y siete de los Posteriores, quo tendrá tugar la accion de dolo, porque mientras no se cumpla la condicion del depósito, no puede Seyo usar de la accion de mandato, ni de la seqitestro. Pero Pomponio en el libro veinte y siete, dice que se puede usar de la accion de seqüestro contra el depositario, ó si esto no tuviese de donde pagar, se dará la accion de dolo contra Ticio; cuya distincion parece que es verdadera. §. i. Si el siervo que tenias en prenda, me lo en tregases en satisdacion del daño que hizo, y así fuese absuelto por el Juez, te obligarás por la accion de dolo, si despues se justificase que fue dado en prenda. Esta ac cion de dolo será noxat; y por esto escribe Labeon en el libro treinta del Pretor de los peregrinos, que en nombre del siervo se da la accion de dolo, algunas veces noxal, y otras de peculio; porque si por la cosa que so cometió el dolo, correspondiese la accion de peculio, se dará esta accion; y si correspondiese la noxal, se usará de ella. §. 5. Con razon dice el Pretor con conocimiento de causa, porque esta accion no se ha de conceder á cada paso, y en primer tugar se ha de atender á si es corta la cantidad:::

debebit de dolo, aut si non sit solvendo expromissor, domino dabitur.

§.9. Si dolo malo procurator passus sit vincere adversarium meum, ut absolveretur, an de dolo mihi actio adversus eum, qui vicit, competat, potest quaeri. Et puto non competere, si paratus sit reus transferre iudicium sub exceptiono hac: si coltusum est; alioquin de dolo actio erit danda, scilicet si cum procuratore agi non possit, quia non esset solvendo.

§.1. Si autem mihi persuaseris, ut repudiem here dilatem, quasi minus solvendo sit, vel ut optem servum, quasi melior eo in familia non sit, dico de dolo dandam, si callide hoc feceris. §. 2. Item si tabulae testamenti, ne de inofficioso diceretur, diu suppressae sint, mox mortuo filio prolatae, heredes filii adversus eos, qui suppresserunt, et lege Cor nelia, et de dolo posse experiri. §. 3. Labeo libro trigesimo septimo Posteriorum scribit, si oleum tuum quasi suum defendat Titius, et tu hoc oleum deposueris apud Seium, utis hoc venderet et pretium servaret, donee inter vos diiudicetur, cuius oleum esset, neque Titius velit iudicium accipere, quoniam neque mandati, neque sequestraria Seium convenire potes, non dum implela condilione depositionis, de dolo adversus Titium agendum. Sed Pomponius libro vicesimo septimo, posse cum sequestre praescriptis verbis actione agi, vel si is solvendo non sit, cum Titio de dolo; quae distinctio vera esse videtur. §. 4. Et, si servum pignoratum noxae mihi dederis per iudicem,et ita absotutus de dolo teneris, si apparuerit esse eum pignori datum; haec de dolo actio noxalis erit. Ideo Labeo quoque libro trigesimo Praetoris peregrini scribit, de dolo actionem servi nomine, interdum de pe culio, interdum noxalem dari. Nam si ea res est, in quam dotus commissus est, ex qua de peculio daretur actio, et nunc in peculio dandam; sin vero ea sit, ex qua noxalis, hoc quoque noxale futurum. §. 5. Merito causae cognitionem Praetor inseruit; neque enim passim haec actio idulgenda est; nan ecce, in primis si modica summa sit,

10. Paulus libro XI. ad Edictum. —id est, usque ad duos aureos,

10. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Esto es, hasta dos escudos de oro:::

DiGESTO. —Libro 4.*—Titulo 3.

16!)

11. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —non debet dari. §. 1. Quibusdam personis non dabitur, utputa liberis vel libertis adversus parentes patronosve, quum sit famosa. Sed nec humili ad versus eum, qui dignitate excellet, debet dari, puta plebeio adversus Consularem receptae auctoritatis, vel tuxurioso atque prodigo, aut alias vili adversus hominem vitae emendatioris; et ita Labeo. Quid ergo est? In horum persona dicendum est, in factum verbis temperandam actionem dandam, ut bonae fidei mentio fiat,

11. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —No se debe dar. §. 1. No se dará á ciertas personas, v. g. á los hijos, ó á los libertos contra sus padres ó patronos, por que infama: ni á la persona humilde contra el que está en alta dignidad, v. g. al plebeyo contra el que goza dignidad consular, ó al tuxurioso y pródigo, ni al que en algun tiempo fue vil, contra el de vida mas corregida; y así lo dice Labeon. ¿Pues que se debe hacer? Se dirá que la accion que se ha de dar contra ellos por el hecho, se ha do moderar, de modo que se exprese que es de buena fe.

1 2. Pautus libro XI. adEdictum.—ne ex dolo suo lucrentur.

12. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Para que no le resulte interes de su dolo.

13. Ulpianus libro XI. adEdictum.—Heredibus tamen harum personarum, item adversus heredes de dolo actio erit danda. §. 1. Item in causae cognitione versari Labeo ait, ne in pupiltum de dolo detur actio, nisi forte nomine he reditario conveniatur. Ego arbitror et ex suo dolo conveniendum, si proximus pubertati est; maxime si locupletior ex hoc factus est.

13. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—A los herederos y contra los herederos de estas personas se dará tambien la accion de dolo. §. 1. Tambien dice Labeon que en el conocimiento de causa se com prebende el que no se dé contra el pupilo la accion de dolo, á no ser que haya de ser reconvenido como heredero. Yo juzgo que tambien debe ser reconve nido por su dolo, si está próximo á la pubertad, y con mas razon si del dolo le resultó mayor interés.

14. Paulus libro XI. adEdictum. —Quid enim, si impetraverit a procuratore petitoris, ut ab eo absolveretur, vel si de tutore mentitus pecuniam aeeepit, vel alia similia admisit, quae non magnam machinalionem exigunt?

14. Paulo, libro XI. sobre el Edicto.—¿Y qué se dirá si por composicion con el Procurador del actor, consiguió ser absuelto? ó si fingiéndose tutor, recibió dinero, ó alguna otra cosa semejante de las que no nece sitan grande maquinacion?

15. Ulpianus libro XI. adEdictum.—Sed et ex dolo tutoris, si factus est locupletior, puto in eum dan dam actionem, sicut exceptio datur.

15. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Pero si le resultó interés del dolo del tutor, tambien juzgo que se ha de dar contra él la accion de dolo, así como se da excepcion. §. 1. Mas: se duda si se dará la accion de dolo con tra los municipios; y juzgo que no se puedo dar por su dolo; ¿porque qué dolo pueden cometer los municipios? Pero en el caso que les haya resultado algun interés por el dolo de los que administran sus caudales, juzgo que se ha de dar. Por el dolo de los Decuriones se dará la accion de dolo contra ellos. §.2. Si por dolo del Procurador le resultó al señor algun interés, se dará tambien contra el señor la accion de dolo por aquello en que se aumentó su patrimonio, porque el Procurador sin duda alguna está obligado por su dolo. §.3. En esta accion se ha de expresar el autor del dolo, aunque en el miedo no sea necesario.

§. 1. Sed an in munieipes de dolo detur actio, dubilatur. Et puto, ex suo quidem dolo non posse dari; quid enim munieipes dolo facere possunt? Sed si quid ad eos pervenit, ex dolo eorum, qui res eorum administrant, puto dandam. De dolo autem decurionum in ipsos decu riones dabitur de dolo actio. §. 2. Item si quid ex dolo procuratoris ad dominum pervenit. datur in dominum de dolo actio, in quantum ad eum pervenit; nam procurator ex dolo suo procul dubio tenetur. §. 3. In bac actione designari oportet, cuius dolo factum sit, quamvis in metu non sit necesse. 16. Paulus libro XI. ad Edictum. —Item exigit Praetor, ut comprehendatur, quid dolo malo factum sit; scire enim debet actor, in qua re circumscriptus sit, nec in tanto crimine vagari.

16. Paulo, libro XI. sobre el Edicto.—Tambien manda el Pretor que se exprese lo que se hizo con dolo malo, porque el actor debo saber en qué cosa fue enga ñado, y no deberse proponer con generalidad un delito tan grave.

17. Ulpianus libro XI. adEdictum. —Si ptures dolo fecerint, et unus restituérit, omnes liberantur; quod si unus' quanti ea res est, praestiterit, puto adhuc ceteros liberari. §. 1 . Haec actio in heredem et ceteros successores datur dun taxat de eo, quo ad eos pervenit.

17. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—Si con currieron muchos al dolo, y restituye uno solo, todos se libran; pero si uno diese el valor de la cosa, juzgo tam bien que los demas quedan libres. §. 1. Esta accion se da tambien contra el heredero y los demas sucesores, solo por aquello en que aumenta ron su patrimonio.

1 8.

Paulus libro VL adEdictum. —Arbitrio iudicis

18.

Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —La resti 22

170

DiGESTO.—Libro 4.°—Titulo 3.

in hac quoque actione restitutio comprehenditur et, nisi fiat restitutio, sequitur condemnatio, quanti ea res est. Ideo autem et hic, et in metus causa actione certa quan tilas non adiieitur, ut possit per contumaciam suam lanti reus condemnari, quanti actor in litem iuraverit; sed officio iudicis debet in utraque actione taxatione iusiurandum refrenari. §. 1. Non tamen semper in hoc iudicio arbitrio iu dicis dandum est. Quid enim, si manifestum sit, restitui non posse? Vetuli si servus dolo malo traditus defunctus sit, ideoque protinus condemnari debeat in id, quod intersit actoris., §. 2. Si dominus proprietatis insulam, cuius ususfructus legatus erat, incenderit, non est de dolo actio, quoniam aliae ex hoc oriuntur actiones. §. 3. De eo, qui sciens commodasset pondera, ut venditor emtori merces adpenderct, Trebatius de dolo dabat actionem. Atqui simaiora pondera commodavit, id, quod ampliun mercis datum est, repeti condictione potest; si minora, ut reliqua merx detur, ex emto agi potest, nisi si ea conditionemerx venit, ut Ulis ponderibustraderetur, quum ille decipiendi causa affinnassct,,se aequa pondera habere.

§. 4. Dolo cuius effectum est, ut lis temporibus legi timais transactis pereat; Trebatius ait de dolo dand um iudicium, non ut arbitrio iudicis res restituatur, sed ut tantum actor consequatur, quanti eius interfuerit, id non esse factum, ne aliter observantibus lex circumscribatur.

§. 5. Si servum, quem tu mihi promiseras, alius occident, de dolo malo actionem in eum dandam pleriquo recte putant, quia tu a me liberatus sis; ideoque legis Aquiliae actio tibi denegabitur.

tucion que se hace segun el arbitrio del Juez, se comprehende lambien en esta accion; y si no se hace, es consiguiente la condenacion en el importe de la cosa; y en esta accion y la del miedo no se expresa cantidad cierta, para que el reo pueda ser condenado por su con tumacia en aquello que el actor jurase en el pleyto; pero en una y otra accion el Juez debe moderar de oficio la tasacion hecha con juramento. §. 1. Pero en este juicio no tiene tugar el arbitrio del Juez en todos los casos; ¿pues de qué servirá, si cla ramente consta que no se puede restituir; como si murió el siervo entregado por el dolo, y por esto deba ser con denado inmediatamente en aquello que importa al actor? §. 2. Si el propietario de una casa, de la qual se había legado el usufruto, la incendiase, no resulta la ac cion de dolo, porque se dan otras acciones. §. 3. Contra el que con ciencia cierta prestó las pesas falsas, para que el vendedor pesase con ellas al comprador lo que le vendia, daba Trebácio la accion do dolo; y así, si prestó las pesas que eran mayores, aque llo que se dió de mas, se puede repetir por la condwlion; y si eran menores, por la accion que resultó de la ven ta, se puede pedir lo que se dió de menos; á no ser que se vendiese con la condicion de pesar lo que se vendia con aquellas pesas; habiendo afirmado, con el fin de en gañar, que las tenia por cabales. §. i. Contra el que hizo con dolo, que feneciese la instancia, dexando pasar los términos legales de ella, dice Trebacio, que se ha de dar la accion de dolo, no para f ue la restitucion de la cosa se haga segun el arbitrio c el Juez, sino para que el actor consiga lo que le impor tase que esto no se hubiera hecho, para que no se con travenga á la ley observando lo contrario. §. 5. Si otro mató el siervo que tú me habias pro metido, juzgan los mas que se dará contra él la accion de dolo malo, porque tú te libraste de la obligacion; y por esto no se te dará la accion de la ley Aquilia.

19. Papinianus libro XXXVII. Quaestionum.— Si fideiussor promissum animal ante moram occiderit, de dolo actionem reddi adversus eum oportere Neratius Priscuseltulianus responderunt, quoniam debitore libera te per consequentias ipse quoque dimittitur.

19. Papiniano, libro XXXVII. de las Cuestio nes. —Si el fiador mató al animal prometido antes de in currir en mora, conviene que se dé contra él la accion de dolo, segun respondieron Neracio Prisco, y Juliano; por que libertado el deudor de la obligacion, por consiguien te se liberta el fiador.

20. Paulus libro XI. ad Edictum. —Servus tuus quum tibi deberet, nec solvendo esset, hortatu tuo pecuniam mutuam a me accepit, et tibi solvit; Labeo ait de dolo malo actionem in te dandam, quia nec de peculio utilis sit, quum in peculio nihil sit, nec- in rem domini versum videatur, quum ob debitum dominus acceperit.

20. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Te debia tu siervo y no te podia pagar, y por consejo tuyo reci bió de mí dinero prestado para pagarte: dice Labeon, 3uo se da contra lí la accion do dolo; porque no habieno cosa alguna en el peculio, no es útil esta accion, ni parece que se convirtió en utilidad del señor, porque re cibió lo que se le debia. §. 1 . Si me hiciste creer que no tuviste sociedad con aquel de quien soy heredero, y por esto permití se te ab solviese de esta accion, escribe Juliano, que se me dará la de dolo.

§. 1. Si persuasoris mihi, nullam societatem tibi fuisse cum eo, cui heres sunt, et ob id iudicio absolvi te passus sim, dandam mihi de dolo actionem Iulianus scribit. 21. Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Quodsi de ferente mo iuraveris, et absotutus sis, postea periurium fuerit approbatum, Labeo ait de dolo actionem in eum dandam, Pomponius autem per iusiurandum transactum videri. Quam sententiam et Marcetus libro octavo Digestorum probat; stari enim religioni debet,

21. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Si pi diéndolo yo, juraste y fuiste absuelto, y despues se pro base que juraste falso; dice Labeon, que se dará contra tí la accion de dolo: pero á Pomponio le parece que se transigió por el juramento; cuya sentencia aprueba Mar celo en el libro octavo de los Digestos, porque se debe estar á la religion del juramento::

22. Paulus libro XI. ad Edictum.—nam sufficit periurii poena.

22. Paulo, libro XI. sobre el Edicto.—Porque basta la pena de perjuro.

DiGESTo. —Libro i.°—Titulo 3.

171

23. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale.—Si legatarius, cui supra mod um legis Falcidiae logatum est, heredi adhuc ignoranti substantiam heredilatis ultro iurando, vel quadam alia fallacia pcrsuascrit, tanquam satis abundeque ad solida legata soivenda sufliciat hereditas, atque eo modo solida legata fuerit consecutus, datur de dolo actio.

¿o. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial.— Si el legatario á quien se le legó mas de lo que permite la ley Falcidia, con juramento votuntario, ó con qualquiera otro engaño, persuadiese al heredero (que todavía ignoraba á lo que se extendia la herencia), que era sufi ciente para que cupiesen los legados, y de este modo los percibiese íntegros, tiene tugar la accion de dolo.

24. Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Si dolo accident eius, qui verba faciebat pro eo, qui de libertate contendebat, quo minus praesente adversario secundum libertatem pronuntietur, puto statim de dolo dandam in eum actionem; quia semel pro libertate dictam sententiam retractan non oportet.

24. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Si por dolo del Abogado del que litigaba sobre libertad, so veri ficase que en ausencia de la parte contraria se pronun ciase á favor de la libertad, juzgo que inmediatamente se dará contra él la accion de dolo, porque la sentencia quo se da á favor do la libertad, no conviene que so revoque.

25. Paulus libro XI. ad Edictum. —Quum a te pecuniam pelerem, eoquc nomine iudicium acceptum est, falso mihi persuasisti, tanquam eam pccuniam servo meo aut procuratori solvisses, eoquc modo consecutus es, ut consenticnte me absolvereris; quaerentibùs nobis, an in te doli iudicium daridebeat, placuit de dolo actionem non dari, quia alio modo mihi succuiri potest; nam ex inte gro agere possum, et, si obiieiatur exceplio rei iudicatae, replicatione iure uti potero.

25. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Te pedí el dinero que me debias, y habiéndose contestado pleyto sobre esto, me hiciste creer que se lo habias pagado á mi siervo ó á mi Procurador, siendo falso; y de este modo resultó que fueses absuelto con consentimiento mio; y habiéndosenos preguntado, si se me debia dar contra lí la accion do dolo, respondimos, que no se de bia dar, porque podias ser socorrido de otro modo con la restitucion por entero; y si se alega contra mí la excep cion de cosa juzgada, con derecho podré usar de replicacion.

26. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale. — In heredem eatenus daturum se eam actionem Proconsul pollicetur, quatenus ad eum pervenerit, id est, quatenus ex ea re locuplelior ad enm hereditas venerit,

26. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial.— Promete el Pretor dar esta accion contra el heredero, por aquello que llegó á ét; esto es, en todo aquello que por esta razon se hubiese aumentado la herencia que ad quirió.

27. Paultis libro XI. ad Edictum. —dolove malo eius factum est, quo minus pervenerit.

27. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —O que hizo con dolo malo, que no se aumentase.

28. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale.— Kaquc si accepto lata sit tibi pecunia, omnimodo cum herede tuo agetur. Al si res tibi tradita sit, siquidem mortuo te ea res extitit, agetur cum herede tuo, si mi nus, non agetur. Sed utique in heredem perpetuo dabitur, quia non debel tucrari ex alieno damno. Cui conve niens est, ut el in ipso, qui dolo commiserit, in id, quod locupleIior esset, perpetuo danda sit in factum aclio.

28. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial.— Y así, si se dio por recibido el dinero mediante aceptilacion, do todas maneras se podrá reconvenir á tu herede ro. Pero si á tí se te entregó la cosa, y existe despues de tu muerte, podrá ser reconvenido tu heredero; y si no, no se te podrá pedir, y ciertamente se dará accion perpetua contra el heredero, porque del daño de otro no le debe resultar beneficio. Tambien es conveniente que contra el mismo que cometió el dolo se dé perpetuamen te accion contra su hecho, por aquello que hubiese au mentado su patrimonio.

29 . Paulus libro XI. ad Edictum. —Sabinus putat, calculi ratione potius, quam maleficii heredem con vening denique famosum non fieri, ideoque in perpetuum teneri oportere.

29. Paulo, libro XI. sobre el Edicto.—Juzga Sa bino, que el heredero es reconvenido por razon de lo que recibe, mas bien que por el delito; y finalmente que no se hace infame; y por lo mismo conviene que su obli gacion sea perpetua.

30. Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Neque cau sae cognitio in heredis persona erit necessaria.

30. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —En la persona del heredero no se necesita conocimiento do causa.

31. Proculus libro II. Epistolarum.—Quum quis persuaserit familiae meae, ut de possessionc decedat, possessio quidem non amiltitur, sed de dolo malo iudi cium in eum competit, si quid damni mihi accesserit.

31. Proculo, libro II. de las Epístolas—Quando alguno persuadiese á mi familia que dexe de poseer, á la verdad no se pierde la posesion, y me compete contra él la accion de dolo malo, si se me sigue algun daño.

32 Scaevola libro II. Digcstorum.—Filius legatum sibi servum per praeeeptionem rogatus manumiltere post certum tempus, posteaquam rationes ipsi et cohe-

32. Scevola, libro II. del Digesto.—Se le rogó al hijo manumitiese dentro de cierto tiempo, al siervo que se le habia legado del modo llamado por precepcion, des

172

DigestO.—Libro 4.°—Titulo 3.

redibus fratribus reddidisset, ante diem et ante redditas rationes adJibertatem vindicta manumittendo perduxerat; quaesitum est, an ex fideicommisso fratribus tenetur, ut rationes eorum pro portionibus redderet? Respondí, quum liberum fecisset, ex causa quidem fideicommissi non teneri, verum, si ideo properasset manumittere, ne rationes fratribus redderet, posse de dolo actionem iu eum exercere.

pues que hubiese dado las cuentas á él y á sus herma nos y coherederos; antes que llegase el dia y antes de dar las cuentas, lo hizo libre, manumitiéndolo del modo llamado vindicta: se preguntó si por el fideicomiso que dó obligado á los hermanos, para que les diese las cuen tas por las partes que les correspondian? Respondí, que habiéndolo hecho libre, no estaba obligado por razon del fideicomiso; pero si se hubiese anticipado á manumitirto para que no diese las cuentas á sus hermanos, se les daria contra él la accion de dolo.

33. Ulpianus libro IV. Opinionum. —Rei, quam venalem possessor habebat, litem proprietatis adversarius movere coepit, el posteaquam opportunilatem emtoris, cui venundari potuit, peremit, destitit; placuit, possessori hoc nomine actionem in factum cum sua indemnitate competere.

33 . Ulpiano, libro IV. de las Opiniones. —Sobre la propiedad de la cosa que el poseedor tenia de venta, puso el contrario pleyto, y se desistió de él despues que estorvó la ocasion del comprador á quien la pudo vender; y por esto agradó, que para indemnizarse, se le diese al poseedor la accion que resultó del hecho.

34. Idem libro XLII. ad Sabinum. —Si quum mihi permisisses saxum ex fundo tuo eiieere, vel cretam vel arenam foderc, ct sumtum in hanc rem fecerim, et non patiaris me tollere, nulla alia, quam de dolo malo actio locum habebit.

34. El mismo, libro XLII. sobre Sabino. —Si habiéndome permitido sacar de tu heredad piedra, ó greda, ó arrancar arena, y despues de haber gastado en esto, no me permites llevarto, ninguna otra accion ten drá tugar sino la de dolo.

35. Idem libro XXX. ad Edictum. —Si quis ta bulas testamenti apud se depositas post mortem testatoris delevit vel alio modo corruperit, heres scriptus habe bit ad versus cum actionem de dolo. Sed et his, quibus legata data sunt, danda erit de dolo actio.

35. El mismo, libro XXX. sobre el Edicto. — Si alguno despues de la muerte del testador, borró, ó de otro modo corrompió las tablas del testamento que esta ban depositadas en él, el heredero escrito tendrá contra él la accion de dolo; y la misma accion se les dará á los legatarios.

36. Marcianus libro II. Regularum, —Si duo dolo malo fecerint, invicem de dolo non agent.

36. Marciano, libro II de las Reglas. —Si dos se hiciesen dolo recíprocamente, no podrá usar el uno con tra el otro de esta accion.

37. Ulpianus libro XLIV. ad Sabinum. —Quod venditor, ut commendet, dicit, sic habendum, quasi neque dictum, neque promissum est. Si vero decipiendi emto ris causa dictum est, aeque sic habendum est, ut non nascatur adversus dictum promissumve actio, sed de dolo actio.

37. Ulpiano, libro XLIV. sobre Sabino. —Lo que dice el vendedor en recomendacion de la cosa que ven de, se ha de reputar como si no se hubiese dicho, ni prometido; pero si lo dixo con el fin de engañar al com prador, se ha de recibir tambien de modo que por su di cho ó promesa no resulte la accion de venta, sino la del dolo.

38. Idem libro V. Opinionum.—Quidam debitor epistolam quasi a Titio milti creditori suo effecit, ut ipso liberetur; hac epístola creditor deceptus Aquiliana stipulatione et acceptilatione liberavit debitorem; postea epí stola falsa vel inani reperta, creditor maior quidem annis vigintiquinque de dolo habebit actionem, minor autem in integrum restituetur.

38. El mismo, libro V. de las Opiniones. —Cierto deudor dispuso que se enviase á su acreedor una caí ta, como que era de Ticio, para libertarse de la obligacion: engañado el acreedor con esta carta, mediante estipula cion Aquiliana y aceptilacion, libertó al deudor de la obli gacion: despues que se averiguó ser la carta falsa, ó de ningun efecto, al acreedor mayor de veinte y cinco años, se le dará la accion de dolo, y el menor será restituido enteramente.

39. Gaius libro XXVII. ad Edictum provincia le. —Si te Titio obtuleris de ea re, quam non possidebas, in hoc, ut alius usucapiat, et iudicatum solvi satisdederis, quamvis absotutus sis, de dolo malo lamen teneberis; et ita Sabino placet.

39. Gayo, libro XXVII. sobre el Edicto provin cial. —Si te presentaste en juicio contra Ticio, sobro la cosaque no poseias, para que otro la usucapiese y diese cancion de estar á lo que se juzgase, y sentenciase; aun que hayas sido absuelto, con todo, segun Sabino, se dará contra tí la accion de dolo.

40. Furius Anthianus libro I. ad Edictum. —Is, 3ui decepil aliquem, ut hereditatem non idoneam adiret, e dolo tenebitur, nisi fortasse ipse creditor erat, et sotus erat; tunc enim sufficit contra eum doli malí exceptio.

40. Furto Antiano, libro I. sobre el Edicto. —El que engañó á alguno para que adiese la herencia que no era tucrosa, se obliga por la accion "de dolo; á no ser que sea el único acreedor hereditario, que en este caso basta se dé contra él la excepcion de dolo malo.

DiGESTO.—Libro i.0—Titulo 4.

173

Tit. IV.

Titulo IV.

De minoribua vigintiquinque annis.

Be los menores de veinte y cinco años.

1• Ulpianus libro XI. ad Edictum. —Hoc Edictum Praetor naturalem aequitatem secutus proposuit, quo tutelam minorum suscepit; nan quum ínter orones constet, fragüe esse et infirroum huiusmodi aetatum consilium, et mullís caplionibus suppositum, multorum insidiis exposilum, auxilium iis Praetor hoc Edicto pollicitus est el adversus captiones opitulalionem. §. 1. Praetor edicit: Quod cuu minore, qdam vigin tiquinque ANNIS NATO GESTUM ESSE D1CETUR, UTI QUAEQUE RES ERIT, ANIMADVERTAM. §. 2 Apparet minoribus annis vigintiquinque euro opero polliceri; nam post hoc tempus compleri virilem vigorem constat. §. 3. Et ideo hodie in hancusque aetatem adolescen tes curatorum auxilio regunlur; nec ante rei suae administratio iis commitli debebit, quamvis bene rem suam gerentibus.

1• Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. —Siguien do el Pretor la equidad natural, propuso este Edicto, en el qual mira por la defensa de los menores. Porque cons tando á todos, que en los de semejante edad es el conse jo muy frágil y débil, sujeto á muchos engaños, y ex puesto á los fraudes de muchos; por este Edicto les pro metió socorrer contra los fraudes y engaños. §. 1. Dice el Pretor en su Edicto: Conoceré según lo pidan las circunstancias del aso, sobre lo que se diga ha berse tratado con el menor de veinte y cinco años. §. 2. Expresa que este socorro lo promete á los me nores de veinte y cinco años, porque después de este tiempo se perfecciona la edad del hombre. §. 3. Y por esto al présenle se gobiernan los meno res hasla esta edad por el consejo de curadores; ni antes se les deberá dar la administración de su hacienda, aunque la cuiden bien.

2. Idem libro XIX. ad legem Iuliam et Papiam.— Nec per liberos suos rem suam maturius a curatoribus recipiat. Quod enim legi buscavetur, ut singuli anni per singulos liberos demittantur, ad honores perlinere Divus Severus ait, non ad rem suam recipiendam.

2. El mismo, libro XIX. sobre la ley Julia y Papia.—Ni los Curadores le han de entregar la administra ción de sus bienes antes del tiempo expresado, aunque tenga hijos de legítimo matrimonio. Lo que previenen las leyes, que por cada hijo se dispense un año, dice el Emperador Severo que se ha de entender para obtener empleos honoríficos, y no para la administración de los bienes.

3. Idem libro XI. ad Edictum. —Denique Divus Severus et Imperator noster huiusmodi Consulum vel Praesidum decreta quasi ambiliosa esse interpretati sunt; ipsi autem perraro minoribus rerum suarum administra tionem extra ordinem indulserunt; et eodem iure utimur.

3. El mismo, libro XI. sobre el Edicto. —Final mente el Emperador Severo, y el nuestro declararon por ambiciosos semejantes decretos de los Cónsules ó Presi dentes, y rara vez concedieron á los menores la adminis tración de sus bienes anles del tiempo ordinario, y así lo practicamos. §. 1 . Si alguno contraxese con un menor, y el con trato se perfeccionase á tiempo que ya era mayor ¿acaso se mirará al principio de él, ó al fin? \ responde (como está determinado por constitución) que si alguno después de la menor edad ratificase lo que hizo siendo menor, no tiene lugar la restitución. Por lo qual dice Celso elegan temente en el libro once de sus epístolas, y en el segun do de los Digestos, que siendo Pretor fue consultado por Flavio Respecto, sobre este caso: Un menor de veinte y cinco años, que acaso estaba ya para cumplir los veinte y qualro, había reconvenido con la acción do lulela al heredero de su tutor; proponiéndose también, que antes de concluido el pleyto, y quando ya había cumplido los veinte y cinco años, fue absuelto el heredero del tulor; y se pedia la restitución por entero. Celso aconsejó á Res pecto, que á este que al principio era menor, no se le debia conceder fácilmente la restitución por el lodo, á no ser quo probase haber sido engañado por el contrario para que hiciese esto, á fin de quedar libre después que el menor se hiciese mayor: pues dice que este menor pare ce que no solamente fue engañado en el último dia del pleyto, sino que todo fue ordenado para libertarse luego que el menor se hiciese mayor: mas también confiesa él mismo que si solo hubiese una leve sospecha de que el contrario procedió con dolo, no debe este ser enteramen te restituido. §. 2. También sé que algunas veces ocurrió, que un menor do veinte y cinco años, se mezcló en la herencia

§. 1 . Si quis cum minore contraxerit, et contractus inciderit in tempus, quo maior efficitur, utrum initium spectamus, an finem? Et placel, ut est et conslitutum, si quis maior factus coroprobaverit, quod minor gesscrat, reslitutionem cessare. Unde illud non ineleganter Celsus Epistolarum libro undécimo et Digestorum secun do tractat, ex facto a Flavio Respecto Praetore consultus: Minor annis vigintiquinque, annos forte vigintiquatuor agens, iudicium tutelae heredi tutoris diclaverat; mox factum, ut non finito iudicio, iam eo maiore effecto vigintiquinque annis, tutoris heres absolutus proponeretur; in integrum restitutio desiderabatur. Celsus igitur Respecto suasit, non facile hunc quondam rainorem in inte grum restituí, sed si ei probaretur, calliditate adversarii id actum, ut maiore eo facto liberaretur. Ñeque enim ex tremo, inquit, iudicii die videtur solum deceptus hic mi nor, sed totum hoc structum, ut maiore eo facto libera retur. Idem tamen confitetur, si levior sil suspicio adver sará quasi dolóse versali, non deberé hunc in integrum restituí.

§. 2. Scio eliam illud aliquando incidisse: Minor vi gintiquinque annis miscuerat ¡se paternae hereditali,

174

DiGESTO. —Libro t°—Titulo 4.

maiorque factus exegerat aliquid a debitoribus paternis; mox desiderabat restitui in integrum, quo magis abstineret paterna heredilate; contradicebatur ei, quasi maior factus comprobasset, quod minori sibi placuit; putavimus tamen restituendum in integrum, initio inspecte. Idem puto, et si alienam adiit heredilatem.

§. 3. Minorem autem vigintiquinque annis natu videndum, an etiam diem natalis sui adhuc dicimus ante horam, qua natus est, ut, si captus sit, restituatur; et quum nondum compleverit, ita eril dicendum, ut a mo mento in momentum tempus spectetur. Proinde et si bissexto natus est, sive priore, sive posteriore die, Celsus scripsit, nihil referre; nam id biduum pro uno die habe tur, el posterior dies Kalendarum intercalatur. §. 4. Sed utrum solis patribus familiarum, an etiam filiisfamiliarum succurri debeat, videndum. Movetdubitationem, quod, si quis dixerit etiam filiisfamiliarum in re peeuliari subveniendum, efficiet, ut per eos etiam maioribus subveniatur, id est patribus eorum. Quod ne quaquam fuit Praetori propositum; Praetor enim minoribus auxilium promisit, non maioribus. Ego autem verissimam arbitror sententiam existimantium, filiumfamilias minorem annis in integrum restitui posse ex his solis causis, quae ipsius intersint, puta si sitobligatus. Proin de si iussu patris obligatus sit, pater utique poterit in solidum convenid, filius autem, quum et ipse possit vel in potestate manens conveniri, vel etiam emancipatus vel exheredatus, in id, quod facere potest, et quidem in potestate manens etiam invito patre ex condemnatione con veniri, auxilium impetrare debebit, si ipse conveniatur. Sed an hoc auxilium patri quoque prosit, ut solel interdum fideiussori eius prodesse, videamus; et non puto Íirofuturum. Si igitur filius conveniatur, postulct auxiium; si patrem conveniat creditor, auxilium cessat, excepta mutui datione; in hanc enim, si iussu patris mutuam pecuniam aeeepit, non adiuvatur. Proinde et si sine iussu patris contraxil et captus est, siquidem pater de peculio conveniatur, filius non erit restituendus; si filius conveniatur, poterit restitui. Ncc eo movemur, quasi intersit lilii peculium habere; magis enim patris, quam filii interest, licet aliquocasu adfilium peculium spectet, utputa si patris eius bona a fisco propter debitumoccupata sunt; nam peculium ei ex Constitutione Claudii sc-paratur.

§. 5. Ergo eliam filiamfamilias in dote captam, dum patri consentit stipulanti dotem non statim, quam dedil, vel adhibenti aliquem, qui dotem stipularetur, puto restituendam, quoniam dos ipsius filiae proprium patrimo nium est. §. 6. Si quis minor vigintiquinque annis arrogandum se dedil, et in ipsa arrogatione so circumventum dicat, —finge enim a praedone eum hominem locupletem arrogatum — , dico debere eum audiri in integrum se restituentem. §. 7. Si quis minori fuerit filiofamilias legatum post mortem patris, vel fideicommissum relictum, et captus est, forte dum consentit patri paciscenti, ne legatum peteretur, potest dici, in integrum restituendum, quoniam

do su padre; y siendo ya mayor, cobró alguna cosa de los deudores de su padre, y despues pretendia la restitu cion por el todo, para abstenerse mas bien de la herencia de su padre: se decia contra su pretension, que tuego que fue mayor de edad aprobó lo que hizo siendo me nor; y con todo, atendiendo al principio, juzgamos que debia ser restituido en el todo, y lo mismo juzgo aunque ada la herencia del extraño. §. 3. Hemos de ver si tambien hemos de llamar menor de veinte y cinco años al que solo le falta una hora para cumplirtos, de tal suerte que si fuese engañado, deba ser restituido? Y so ha de decir que no habiéndolos cumpli do, se ha de esperar al último momento en que los cum ple: y por lo mismo si nació en año bisiesto, escribió Celso que nada importaba que fuese en el penúltimo, ó en el último dia, porque estos dos dias se cuentan por uno, y se quita el dia último de las calendas. §. 4. Tambien se ha de ver si solo se debe socorrer á los padres de familias, ó tambien á los hijos de fami lias: esta duda la motiva, que si alguno dixese que tambien se ha do socorrer á los hijos de familias en los bienes de sus peculios, sucederá que los mayo res, esto es, sus padres, serán tambien socorridos por ellos; lo qual no es conforme á la intencion del Pretor, que promelió este socorro á los menores, y no á los ma yores. Yo tengo por muy verdadero el sentir de los que juzgan que el hijo de familias que es menor de edad, puede ser restituido por el todo, por todas aquellas cosas en que á él le resulta interés, v. g. si está obligado. Por tanto, si se obligó por mandato do su padre, ciertamen te podrá el padre ser reconvenido: tambien puede serto el hijo en aquello que puede hacer, ya sea que esté en la potestad del padre, ó emancipado, ó desheredado; y á la verdad, el que está en la patria potestad, aun contra la votuntad de su padre puede ser reconvenido por alguna condenacion; y si lo fuese, podrá pedir esta restitucion. Veamos tambien si esta restitucion le ha de aprovechar al padre, del modo que algunas veces suele aprovechar le al fiador, y juzgo que no. Por lo qual, si el hijo es re convenido, ha de pedir restitucion; y cesa si el acreedor reconviene al padre, excepto quando se da en mutuo, que en este caso si recibió el dinero prestado por mandato de su padre, no se le dará la restitucion. Por esto, si contraxo sin consentimiento del padre, y fue engañado, si ciertamente fuese el padre reconvenido por el peculio, no será restituido el hijo; pero si fuese reconvenido el hijo, podrá ser restituido: y no nos movemos á esto porque importe al hijo tener peculio, porque mas le importa al padre que al hijo; aunque en algun caso pertenezca el peculio al hijo, como sucede quando el Fisco ocupa por deuda los bienes de su padre; porque en este caso por la constitucion del Emperador Claudio, se le separa al hijo su peculio para él. §. 5. Tambien juzgo que debe ser restituida la hija de familias, que fue engañada en la dote, consintiendo el padre quando estipulaba la dote que no le dió de contado, ó que nombró alguno que la estipulase; porque la dote es patrimonio propio de la misma hija. §.6. Si algun menor de veinte y cinco años se dió en arrogacion, y diga que fue engañado en la misma arrogacion (finge que un hombre rico fue arrogado por un ladron), digo que debe ser oido si pide la restitu cion. §. 7. Si al hijo de familias, menor, se le dexó algun legado ó fideicomiso, despues de la muerte del padre, y fue perjudicado en consentir el pacto del padre sobre que no se pidiese el legado, se puede decir que ha de ser res

Diuestü. —Lidbo 4.*—Titulo 4. ipsius interest propter spom legati, quod ei post mortem patris competit. Sed et si ei legatum sit aliquid, quod personae eius cohaeret, puta ius militiae, dicendum est, posse eum restitui in integrum; interfuil enim eius non capí, quum hanc patri non acquireret, sed ipso haberet.

§. 8. Et si heres sit institutus, si a patro in diebus centum sit emaneipatus, mox patrem debucril certiorare nec fecerit, quum posset, qui eum emancipasset, si cognovisset; dicendum erit, posse eum restitui in integrum, parato patre eum emancipare. §. 9. Pomponius adiieit, ex his causis, ex quibus in re peculiari filiifamilias restituuntur, posse et patrem, quasi heredem, nomine filii postobitum eius impetrare cognitionem. §. 10. Si autem filiusfamilias sit, qui castrense peculium habeat, proeul dubio ex his, quae ad castrense peculium spectant, in integrum restituendus erit, quasi in proprio patrimonio captus. §. il. Servus autem minor annis vigintiquinquo nullo modo restitui poterit, quoniam domini porsonaspectatur, qui sibi debebit imputare, cur minori rem commisit. Quare et si per impuberem contraxerit, idem erit dicendum, ut et Marceltus libro secundo Digestorum scribit. Et si forte libera peculii administratio minori servo sit concessa, maior dominus ex hac causa non rcstituetur.

175

tituido por el todo, porque tiene propio interés por la es peranza del legado que le compete despues de la muerto de su padre. Pero si le lega alguna cosa que tenga cohe rencia con su propia persona, v. g. el derecho de mili cia, se ha de decir que puede ser restituido enteramente: porque le importó no ser engañado, pues no la adquiria para el padre, sino para él. §. 8. Y si fuese instituido heredero, si su padre lo emancipase en el término de cien dias; y despues de biendo hacérselo saber al padre, no lo hiciese pudiendo, el qual lo hubiera emancipado si lo hubiera sabido; se ha de decir que puede ser restituido por el todo, estando el padre pronto á emanciparto. §. 9. Añade Pomponio: Por aquellas causas, por las quales son restituidos los hijos de familias en las cosas pertenecientes al peculio, puede el padre como heredero, despues de la muerte del hijo obtener el conocimiento. §. 10. Pero si el hijo de familias tuviese peculio castrense, sin duda por las cosas que pertenecen á este peculio, deberá ser restituido en el todo, como perjudi cado en su propio patrimonio. §.11. El siervo menor de veinte y cinco años, de ningun modo podrá jer restituido, porque so mira á la persona del señor, el qual se debera culpar á sí mismo el haber encargado sus cosas al menor. Por lo qual, aunque haya contrahido por medio de un menor de catorce años, se dirá lo mismo, como escribe Marcelo en el libro se gundo de los Digestos: y si acaso al siervo menor se le concedió la administracion del peculio, por esto no será restituido el señor mayor de edad.

4. Africanus libro VII. Quaestionum. — Etenim quodeunque servus ita gerit, voluntate domini gerere intel ligeníes est; et magis hoc apparebit, si aut de institoria actione quaeratur, aut si proponatur, maiorem annis viginLiquinque negotium aliquot! gerendum minori man dasse, et ilium in ea re deeeptum esse.

4. Africano, libro VII. de las Cuestiones.—Porque todo lo que el siervo trata así, se ha de entender que lo trata con la votuntad del señor; y esto se conocera mas bien, si ó se pregunta de la accion institutoria, ó si se propone que un mayor de veinte y cinco años encargó la administracion de algun negocio á un menor, y este fue engañado en él.

5. ülpianus libro XI. ad Edictum. —Si lamen is servus fuit, cui fideicommissaria libertas debabatur prae sens, et fuit eaptus, jquum re mora ci fit, poterit dici, Praetorem ei succurrere oportere.

5. Ul¡ñano, libro XI. sobre el Edicto.—Pero si á este siervo se le debia dar libertad inmediatamente, en virtud de fideicomiso, y por tu morosidad en dársela fue perjudicado, se puede decir que es conveniente que el Pretor lo socorra.

6. Idem libro X. ad Edictum. —Minoribus vigintiquinque annis subvenitur per in integrum restitutionem non sotum, quum do bonis eorum aliquid minuitur, sed etiam quum intersit ipsorum lilibus et sumtibus non vexari.

6. El mismo, libro X. sobre el Edicto. —A los meno res do veinte y cinco años so les soco i re con la restitu cion por entero, no solamente quando so disminuye al guna cosa do los bienes de ellos, sino tambien quando les convenga no ser molestados con pleytos y gastos.

7. Idem libro XI. ad Edictum. —Ait Praetor: Gestum esse dicetur; gestum sic accipimus qualiterqualiter, sive contractus sit, sive quid aliud contigit.

7. El mismo, libro XI. sobre el Edicto. —Dice el Pretor: Lo que se dixese haberse hecho. La palabra hecho la entendemos de qualquiera especie de trato, ya sea contrato, ú otra qualquiera negociacion. §. 1. Por lo qual, si compró alguna cosa, si la ven dió, si contraxo sociedad, si recibió dinero prestado, y fue engañado, será restituido. §. 2. Y tambien si el deudor de su padre, ó el suyo propio le pagó dinero y lo perdió, se diiá que ha do ser restituido, como si hubiera contrahido con él. Y por esto, si el menor reconviene al deudor, debe hacerte pago con la autoridad del Curador, y no se le podrá pre cisar á entregárselo á él solo; pero el dia de hoy se suele depositaron el Oficio, como escribe Pomponio en el libro veintoy ocho, para que ó el deudor quede libre de pagar usuras desde este tiempo, ó el acreedor menor no pierda

§. 1. Proinde si emit aliquid, si vendidit, si societatem coïit, si mutuam pecuniam accepit, et captus est, ei succurretur. §. 2. Sed et si ci pecunia a debitorc paterno sotuta sit vel proprio, et hanc perdidit, dicendum est, ei subveniri, quasi gestum sit cum eo. Et ideo, si minor con veniat debitorem, adhibere debet curatores, ut ei sol va tur pecunia; ceterum non ci compcltetur solvere. Sed hodie solet pecunia in aedem deponi, ut Pomponius libro vicesimo octavo scribit, novel debitor ultra usuris oneretur, vel creditor minor perdat pecuniam; autcuratoribus solvi, si sunt. Pcrmittitur etiam ex Constitutione Princi-

176

DiGESTO.—Libro 4.°—Titulo 4.

puni debitori, competiere adolescentem ad pelendos sibi curatores. Quid tamen, si Praetor decernat solvendam pecuniam minori sine curatoribus, et solvent? an possit esse securus, dubitari potest. Puto autem, si allegans minorem esse, compulsus sit ad sotutionem, nihil ei imputandum, nisi forte quasi adversus iniuriam appellandum quis ei putet. Sed credo, Praetorem hunc minorem in integrum restitui volentem auditurum non esse.

§. 3. Non sotum autem in his ei succurritur, sed etiam in interventionibus, utputa si fideiussorio nomine se, vel rem suam obiigavit. Pomponius autem videtur acquiescere distinguentibus: arbiter ad fideiussores probandos constitutus eum probavit, an vero ipse adversa rme? Mihi autem semper succurrendum videtur, si minor sit, et se circumventum doceat. §. 4. Sed et in iudiciis subvenitur, sive dum agit, sive dum convenitur, captus sit. §. 5. Sed et si heredilatem minor adiit minus tucrosam, succurritur ei. ut se possit abstinere; nam et hic deceptus est. Idem et in bonorum possessione, vel alia successione. Non sotum autem filius, qui se miscuit paternae hereditati, sed etsi aliquis sit ex necessariis minor annis, simili modo restitutionem impetrabit; vetuti si servus sit cum libertate institutus. Dicendum enim erit, si se miscuit, posse ei subveniri aetatis beneficio, ut habeat bonorum suorum separationem. Plane qui post aditam heredilatem restituitur, debet praestare, si quid ex hereditate in rem eius pervenit, nec periit per aetatis imbecillitatem.

§. 6. Hodie certo iure utimur, ut et in tuGro minoribus succurratur. §. 7. Pomponius quoque libro vicesimo octavo scribit, etsi sine dolo cuiusquam legatum repudiaverit, vel in optionis legato captus sit, dum elegit deteriorem, vel si duas res promiserit, illam aut illam, et pretiosiorem dederit, debere subveniri; et subveniendum est. §. 8. Quaesitum est, ex eo, quod in tucro quoque minoribus subveniendum dicitur, si res eius venierit, et existat, qui ptus'liceatur, an in integrum propter tucrum restituendus sit? etquotidie Praetores eos restituunt, ut rursum admiltatur licitatio. Idem faciunt et in his rebus, quae scrvari iis debent. Quod circumspecte erit facien dum. Ceterum nemo accedet ad emtionem rerum pupillarium, nec si bona fide distrahantur. Etdestricte probandum est, in rebus, quae fortuilis casibus subiectae sunt, non esse minori adversus emtorem succurrendum, nisi aut sordes, aut evidens gratia tutorum sive curatorum docoatur.

§. 9. Restitutus autem, quum se hereditati misceat, vel eam adeat, quam repudiavit, rursus restitui poterit, ut se abstineat; et hoc et rescriptum, et responsum est. §. 10. Sed quod Papinianus libro secundo Responsorum ait, minori substitutum servum necessarium, repu-

el dinero, ó pagarto á su Curador, si lo tiene. Por Cons titucion de los Príncipes so permite tambien al deudor que obligue al mayor de catorce años, ó á la mayor de doce, á pedir que se le nombre Curador. Pero ¿qué diremos si el Pretor determinase que se pague al menor, que no tiene Curador, y se le pagase? Se puede dudar si queda seguro. Yo juzgo que si el deudor que alega que el acree dor es menor, fuese compelido á pagarte, no se le puede culpar en cosa alguna, sino que alguno diga que debió apelar de la injusticia; pero creo que el Pretor no ha de oir á este menor, que quiere que se le restituya por entero. §. 3. No solo es socorrido el menor en las cosas que llevamos dichas, sino tambien quando es fiador, v. g. si como fiador se obligó ú obligó sus cosas. Pomponio pa rece que se conforma con los que distinguen, quando el Juez árbitro, nombrado para aprobar los fiadores, los aprobó, ó los aprobó la parte contraria; pero á mí siem pre me parece que debe ser socorrido, si es menor, y justifica que fue engañado. §. 4. Tambien es socorrido en los juicios, si fue per judicado ó en demandar, ó en haber contestado á la de manda. §. 5. Pero si el menor adió la herencia que no le era útil, es socorrido para poderse abstener de ella, por que tambien se perjudicó en esto; lo mismo es en la po sesion de los bienes, ó en otra sucesion. No solamenie el hijo que se mezcló en la herencia del padre, sino tam bien si fuese algun otro menor pariente suyo el que se mezcló en su herencia, alcanzará la restitucion del mismo modo: como si algun siervo es instituido heredero con libertad, y se mezcló en la herencia, se ha de decir que debe ser socorrido por beneficio de la heredad, para que haga separacion de sus bienes. El que enteramente es restituido despues de la adicion de la herencia, si au mentó su patrimonio con alguna cosa perteneciente á la herencia, que no pereció por la fragilidad de su edad, la debe restituir. §. 6. El dia de hoy usamos tambien de cierto dere cho de socorrer á los menores, aun en la adquisicion de intereses. §. 7. Tambien escribe Pomponio en el libro veinte y ocho, que aunque sin dolo de otro repudiase el legado, ó fuese engañado en el legado llamado de opcion, eli giendo lo peor, ó si promiliese dos cosas, una ú otra, y diese la mas preciosa, debe socorrérsele, y se le ha de socorrer. §. 8. Por lo que se dice, que tambien se debe so correr el menor en la adquisicion de intereses, se pre guntó si se vendia alguna cosa de él, y hay quien ofrez ca mas por ella, si por este aumento será restituido por el todo? Y todos los dias los restituyen los Pretores para que segunda vez se saque ásubhastacion: lo mismo prac tican' en aquellas cosas que se les deben guardar, lo qual se deberá hacer con alguna limitacion, y conocimiento de causa, porque ninguno se atreverá á comprar cosa al guna de los menores aunque se venda de buena fe. Debe probarse exactamente que no debe ser restituido el me nor contra el comprador, en aquellas cosas que estan su jetas á casos fortuitos, á no ser que se justifique ó algun vicio torpe, ó alguna ganancia evidente de los Tutores, ó Curadores. §. 9. El que fue restituido por haberse mezclado en la herencia, ó por adir la que repudió, podrá segunda vez ser restituido para abstenerse; y esto consta que se respondió por Rescripto. §. 10. Lo que dice Papiniano en el libro segundo de las Respuestas, que el siervo substituto necesario del me

Digesto.—Libro 4.*—Titulo 4. diante quidem hcredilatem minore, necessarium fore, et, si fuerit restitutus minor, liberum nihilominus remanere, siaulem prius minor adiithereditalem, mox abstenlus est, substilulum pupillo servum cum libértate non posso hercdem existere, ñeque liberum esse; non per omnia verum est. Nam si non est solvendo hereditas abstinente se he rede, el Divus Pius rescripsit, et Imperator noster, et quidem in extraneo pupillo, locum fore necessario sub stituto. El quod ait: libernm manere, tale est, quasi non et heres maneat, quum pupillus impetrat reslitutionem, posteaquam abstenlus est; quum enim pupillus heres non fíat, sed útiles acliones habeat, sine dubio heres manebit, qui semel extitit. §. 11. Item sinon provocavit inlradiem, subvenilur, ut provocet; tinge enim hoc desiderare. §. 12. Item et in eremodiciis ei subvenitur; constat autem omnis aetalis hominibus restaurationem eremodicii praeslari, sise doceant ex iusla causa abfuisse.

117

ñor, si este repudia la herencia, lo ha de ser necesario; y si el menor fuere restituido, sin embargo quedará libre; pero que si el menor adió la herencia al principio, y después se abstuvo, el siervo substituido al pupilo con libertad, no puede permanecer heredero, ni ser libre; no es absolutamente cierto, si la herencia no es suficiente para pagar, absteniéndose el heredero, según Rescripto del Emperador Pió, y del nuestro (y también en el me nor extraño), tendrá lugar el subslituto necesario. Y la expresión queda libre, es lo mismo que si dixese que no c ueda heredero quando el menor obtiene la restitución c espues que se abstuvo; porque no haciéndose heredero el menor, y teniendo las acciones útiles, sin duda queda rá heredero el que lo fue una vez. §. 11. También es socorrido para que apele si no apeló dentro del tiempo, si así lo pidiese. §. 12. También es socorrido quando dexó el pleyto por desierto; pues consta que á los de qualquiera edad se da la restitución por razón de la deserción, si prueban que estuvieron ausentes por justa causa.

8. fíermogenianus libro I. Iuris Epitomarum.— Minor, etiamsi quasi contumax condemnalus sit, in integrum reslitutionis auxilium implorabit.

8. fíermogeniano, libro I. del Epitome del Dere cho. —Aunque el menor haya sido condenado como contu maz, podrá pedir el auxilio de la restitución por el todo.

9. Ulpianus libro XI. ad Edictum.—Si ex causa iudicati pignora minoris capta sint et distracta, mox re stitutus sit adversus sententiam Praesidis vel Procuratoris Caesaris, videndum, an ea revocan debeant, quae distra cta sunl; nan illud certum esl, pecuniam ex causa iudicati solutam ei restituendum. Sed interest ipsius, corpora potius habere; et pulo interdum permillendum, id est, si grande damnum sit minoris.

9. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—Si en vir tud de la sentencia se le tomaron prendas al menor, y se vendieron, y después fue restituido contra la sentencia del Presidente, ó Procurador del Cesar, se ha de ver si aquellas cosas que se vendieron, se han de volver; por que no se duda que el dinero pagado en virtud de la sen tencia, se le debe reslituir; pero le es mas conveniente al menor tener las mismas cosas; y juzgo que alguna vez se le debe permitir; esto es, si al menor le resulta daño considerable. §. 1. También se socorre á la muger en el modo de la dote, si habiendo sido engañada, dió en dote mas de lo que permitía su patrimonio, ó todo él. §. 2. Ahora veremos si solamente se socorre á los menores que han sido engañados en los contratos, ó tam bién á los que han cometido delito; v. g. si el menor co metió algún dolo en la cosa depositada, ó recibida en co modato, ó en alguna otra especie de contrato, ¿si acaso será socorrido si en nada aumentó su patrimonio? Y agra da que los menores no sean restituidos en los delitos; y así, ni en los casos propuestos lo serán; porque si hizo algún hurto, ó por injuria hizo algún daño, no será socorrido. Pero si pudiendo confesar por el daño que causó, quiso mas negar, porque no se obligue á la pena del doblo, ha de ser restituido en esto solamente, para que se tenga por confeso; y si también pudo, y le fue mas convenien te transigir el daño que causó por el hurto, que sufrir la pena del duplo, ó del quatro tanto, se le socorrerá. §. 3. Si la muger, ó el marido, que se divorció por culpa, quiere ser restituido, juzgo que no se le ha de con ceder la restitución, porque no es pequeño delito; y aun que el menor cometa adulterio, no será socorrido. §. 4. Dice Papiniano, si el mayor de veinte años, y menor de veinte y cinco permite ser vendido por siervo, no suele ser restituido; esto es, si recibió el precio; y esto con razón, porque quando la cosa muda de estado no admite restitución. §. 5. Si se dice que se le dió la cosa por de comiso por no haber pagado el derecho de alcavala, le compete la restitución por el todo; lo qual se ha de entender de este modo, si no intervino dolo de parte del menor, pues de lo contrario cesará la restitución.

§. 1. In dotis quoque modo mulieri subvenitur, si ultra vires patrimonii. vel totum patrimonium circumscripla in dotem dedil. §. 2. Nunc videndum, minoribus utrum in contraclibus captis duntaxat subveniatur, an etiam delinquentibus; utputa dolo aliquid minor fecit in re deposita vel commodata, vel alias in contractu, an ei subveniatur, si nihil ad eum pervenit?Et placet, in delictis minoribus non subveniri; nec hic ilaque subvenietur. Nam et si furtum fecit, vel damnum iniuria dedit, non ei subvenietur. Sed si, quum ex damno dato confiten possit, ne dupli teneatur, maluit negare, in hocsolum restituendus est, ut pro confesso habeatur. Ergoct si potuit profure damnum decidero magis, quam actionem dupli vel quadrupli pati, ei sub venietur.

§. 3. Si mulier, quum culpa divertisset, velit sibi subveniri, vel si maritus, puto restitutionem non habendam. Est enim deliclum non modicum; nam et si adulterium minor commisit, ei non subvenitur. §. 4. Papinianus ait, si maior annis viginti, minor vigintiquinque se in servitutem venire patialur, id est, si pretium parlicipatus est, non soleré reslilui; sed hoc mérito, quoniam res nec capit restitutionem, quum statum mutat. §.5. Si in commissum incidisse vectigalis dicatur, erit in integrum reslitutio. Quod sic erit accipiendum, si non dolus ipsorum interveniat; ceterum cessabit restitutio.

23

178

DigeSTO. —Lineo 4.*—Titulo 4.

§. 6. Adversus libertatem quoque minori a Practorc subveniri impossibile est,

§. 6. Es imposible que el Pretor socorra tambien al menor contra la libertad.

10. Pautus libro XI. ad Бdictum.—nisi ex ma gna causa hoc a Principe fuerit consecutus.

10. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —A no ser 3ue por una causa grande haya conseguido este indulto el Príncipe.

11. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —Verum vel de dolo, vel utilis actio erit in id, quod minoris interfuit non manumilli; proinde quidquid hic haberet, si non manumisisset, id ei nunc praestabitur. Sed et nomine earum reium, quas dominicas servus manumissus supprimebat, competunt adversus eum actiones ad exhibendum, et furti, et condictio; videlicet quoniam et manu missus eas contrectabat. Ceterum ex delicto in servitute facto domino adversus eum post libertatem aclio non competit; et hoc Rescripto Divi Severi continetur.

11. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—Pero ten drá, ó la accion de dolo, ó la útil, por aquello que le importase al menor que no se le haya dado libertad: por lo qual, todo lo que el menor hubiera percibido, si no se hubiese manumitido, se le dará en oste caso. Tambien por todas aquellas cosas del señor, que ocultó el siervo manumitido, sedarán contra él las acciones parala exihibicion, la de hurto, y la condiction, ó accion contra la persona: conviene á saber, porque el siervo manumitido las administraba; pero despues de la libertad no se le da al señor accion contra el siervo por el delito que come tió quando era siervo, y así se expresa en Rescripto del Emperador Severo. §. 1. Que diremos si el menor de veinte y cinco años, mayor de veinte, vendiese con la condicion de que se manumita: he dicho mayor de veinte, porque tambien lo escribe Escévola en el libro catorce de las Qüestiones; y mas es, que la sentencia de la Constitucion del Empera dor Marco á Aufidio Victorino, dice lo mismo; esto es, que no comprehende al menor de veinte años; por lo que hemos de ver si se ha de socorrer al mayor de veinte años. Y á la verdad si lo hubiere pedido antes que le competa la libertad, será oido; pero si despues, no pue de serto. Tambien se puede preguntar, ¿si el que compra con esta condicion es menor, podrá ser restituido? Y se dirá que si aun no le compete la libertad," se le puede socorrer; pero despues que llegó el dia, te da libertad la votuntad del mayor que lo vendió. §. 2. Se preguntó sobre este caso: ciertos menores habian recibido por su curador á uno llamado Salviano; este habiendo administrado la curaduria, por beneficio del Príncipe fue hecho Procurador de la Ciudad, y se escusó ante el Pretor, de la Curaduria de los menores, estando estos ausentes: acudieron los menores al Pretor, pidiendo contra él la restitucion por el todo, por haberse escusado contra las Constituciones; porque la tutela ya recibida, no la suelen dexar, sino aquellos que por causa de la República se ausentan á las Provincias ultramari nas, ó los que están ocupados en la asistencia de la per sona del Príncipe, como se indultó el Consejero Menandro Arrio; y tambien Salviano mereció esta escusa. Los menores, como perjudicados, solicitaban del Pretor la restitucion por el todo. Estrio Severo dudoso en este caso, consultó al Emperador Severo, á cuya consulta respondió su sucesor á Benidio Quieto, que esto no cor respondia al Pretor, porque no se proponia alguna espe cie de contrato contra el menor de veinte y cinco años, sino que debia conocer el Principe; y que volviese la administracion á este que fue escusado de ella por el Pretor. §. 3. Tambien se debe saber que no siempre se ha de restituir á los menores, sino con conocimiento de causa, si dicen que fueron perjudicados. §. 4. Tampoco será restituido el que administrando bien su hacienda, quiere ser restituido por razon del daño que le sobrevino, no por falla de consejo, sino por caso fortuito; porque la restitucion no la motiva el daño que acontece, sino la facilidad, y falla de consejo, y asi lo escribe Pom ponio en el libro veinte y ocho. Por cuyo motivo dice Marcelo en las notas á Juliano, que si el me

§. 1. Quid, si minor vigintiquinque annis, maior viginti hac lege vendiderit, ut manumittatur? ideo proposui maiorem viginti, quoniam elScaevolascribit libro quarto decimo Quaestionum. Et magis est, ut sententia Constitulionis Divi Marci ad Aufidium Victorinum hunc, id est minorem viginti annis, non complectatur. Quare videndum, an maiori viginti annis subveniatui? Et si quidem ante desideret, quam libertas compelat, audietur, sin vero postea, non possit. Item quacri potest, si is, qui emit hac lege, minor sit, an restitui possit? Et si quidem nondum libertas competit, erit dicendum, posse ei sub veniri; sin vero posteaquamdies venit, votuntas maioris venditoris libertatem imponit.

§. 2. Et facto quaesitum est: Adolescentes quidam acceperant curatorem Salvianum quendam nomine; hie, quum curam administrasset, beneficio Principis urbicam procurationem erat adeptus, et apud Praetorem se a cura adolescentium excusaverat absentibus iis; adolescentes adierant Praetorem desiderantes in integrum adversus eum restitui, quod esset contra Constitutiones excusatus; quum enim susceplam tutelam non alii soleant deponere, quam qui trans mare Rcipublicae causa absunt, vel hi, qui circa Principem sunt occupati, ut in Consiliarii Menandri Arrii persona est indultum, meruisset autem Salvianus excusationem, adolescentes quasi capti in integrum restitui a Praetore desideraverant; Aetrius Severus, quia dubilabat, ad Imperatorem Severum retulit; ad quam consultationem successor eius Benidio Quieto rescripsit, millas partes esse Praetoris, neque enim contractum proponi cum minore annis vigintiquinque, sed Principes intervenire, et reducere hunc ad administrationem, qui perperam esset a Praetore excusatus.

§. 3. Sciendum est autem, non passim minoribus subveniri, sed causa cognita, si capti esse proponantur. §. 4. Item non restituetur, qui sobrie rem suam administrans occasione damni non inconsulte accidentis, sed fato, velit restitui; nee enim eventus damni restitutionem indulget, sed inconsulta facilitas; et ita et Pomponius libio vicesimo octavo scripsit. Unde Marceltus apud Iulianum notat, si minor sibi servum necessarium comparaverit, mox decesserit, non debere eum restitui;

Digesto.—Libro L'—Titulo 4. Deque enim captus est emendo sibi rem pernecessariam, licel mortalem.

§. 5. Si locupleti heres extitit, et subilo hereditas lapsa sit, puta praedia fuerunf, quae chasmate perierunt, insulae exuslae sunt, servi fugerunt aut decesserunt, Iulianus quidem libro quadragesimo sexto sic loquitur, quasi possit minor in integrum restituí; Marcellus autem apud Iulianum notat, cessare in integrum restitutionem; ñeque enim aetalis lubrico captus est adeundo locupletem hereditatem, el quod fato contingit, cuivis patrifamilias, quamvis diligentísimo, possit conlingere. Sed haec res afferre polest restitutionem minori, si adiit heredita tem, in qua res eiant multae mortales, vel praedia urba na, aes autem alienum grave, quod non prospexit posse evenire, ut demoriantur mancipia, praedia ruanl, vel quod non cito distraxerit haec, quae multis casibus obno xia sunt. §. 6. Item quaeritur, si minor adversus minorem restituí desiderat, an sit audiendus? Et Pomponius simpliciler scribit, non restituendum. Puto autem inspiciendum a Praelore, quis captus sit; proinde si ambo capti sunt, verbi gralia minor minori pecuniam dedit, et ille perdidit, melior est causa secundum Pomponium eius, qui accepit, et vel dilapidavit, vel perdidit. §. 7. Plañe si minor annis cum filiofamilias maiore contraxerit, et Iulianus libro quarlo Digestorum, et Mar cellus libro secundo Digestorum scribit, posse in inte grum restituí, ut magis aetalis ralio, quam Senatusconsulti habeatur.

179

ñor comprase para sí un siervo que le era necesario, y después muriese, no debe ser restituido, porque no fue engañado en comprar una cosa que lo era muy necesa ria, aunque mortal. §. 5. Si fue heredero de un rico, y repentinamente pereció la herencia, v. g. perecieron las heredades abrién dose la tierra, se quemaron las casas, huyeron los sier vos, ó se murieron: Aunque Juliano en el libro quarenta y seis da á entender que el menor puede ser restituido por el todo; Marcelo en las ñolas á Juliano, dice que cesa esta restitución; porque no fue engañado por la facilidad de su edad, en adir una herencia opulenta; y lo que su cede por caso fortuito, puede suceder á qualquiera padre de familias por muy diligente que sea: pero en este caso puede el menor ser restituido, si adió la herencia que se componía de casas, y de muchas cosas expuestas a mo rirse, y estaba gravada con muchas deudas, porque no tuvo presente que podía suceder morirse los esclavos, ar ruinarse las casas, ó porque estas cosas expuestas á mu chos accidentes, no las vendió tan prontamente. §. fi. También se pregunta; si un menor pretende ser restituido contra otro menor, ¿debe ser oído? Pomponio escribe absolutamente que no debe ser restituido; pero yo juzgo que el Pretor debe examinar quien fue el engañado; porque si lo fueron ambos, v. g. el un menor dio dinero al otro, y este lo perdió, según la opinión de Pomponio es mejor la causa de aquel que lo recibió, y lo malgastó, ó lo perdió. §.7. Si un menor contraxo con un hijo de familias, mayor de veinte y cinco añós, así Juliano en el libro 3uarto de los Digestos, como Marcelo en el libro segundo e los Digestos, escribe que puede ser restituido por el todo, atendiendo mas a la edad, que al Decreto del Se nado.

12. Gaius libro IV. ad Ediclum provinciale. — Si apud minorem mulier pro alio intercesserit, non est ei aclio in mulierem danda, sed perinde atque celeri per exceplionem summoveri debet; scilicet, quia communi iurein priorem debitorem ei aclio resliluitur; haec, si solvendo sit prior debilor, alioquin mulier non utetur Senatusconsulti auxilio.

12. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — Si una muger fue fiadora de otro por un menor, no se le ha de dar á este acción contra ella, sino que del mismo modo que los demás ha de ser removido con la excep ción; conviene á saber, porque por Derecho Común se le restituye esta acción contra el primer deudor; esto se en tiende, si el primer deudor tiene de donde pagar; porque de otro modo, no usará la muger del beneficio de la constitución del Senado.

13. Ulpianus libro XI. atl Edictum. —In causao cognitione versabitur, utrum soli ei succurrendum sit, an eliam his, qui pro eo obligati sunt, utputa fideiussoribus. I laque si, quum scirem minorem, et ei íidem non haberem, lu fideiusseris pro eo, non est aequum, fuleiussori in necem meam subveniri, sed potius ipsi deneganda erit mandati aclio. In summa perpendendum erit Praetori, cui potius subveniat, utrum creditori, an fideiussori; nam minor captus neutri tenebitur. Facilius in mandatore dicendum erit, non deberé ei subvenire; hic enim velut affirmator fuit et suasor, ut cum minore contraheretur. Unde tractari potest, minor in inlegrum re stitutionem utrum adversus credilorem, an et adversus fídeiussorem implorare debeat? Et puto tulius adversus utrumque; causa enim cognila et praesentibus adversariis, vel si per contumaciam desint, in integrum restitutiones perpendendae sunt.

13. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—En el co nocimiento de la causa se ha de examinar también si aca so el menor ha de ser socorrido, ó si también lo han de ser aquellos que se obligaron por ól, v. g. sus fiadores; y así, si sabiendo yo que era menor, y no dándole cré dito, ó no queriendo admitirlo, fuiste su fiador, no es justo que se socorra al fiador en perjuicio mió, antes bien se le denegará á él la acción de mandato. En suma, de berá considerar el Pretor á quién deba socorrer mas bien, si al acreedor, ó al fiador; porque el menor perjudicado, no se obliga á ninguno de los dos: mas fácilmente se dirá que no debe ser socorrido el que manda, porque este en algún modo fue el que persuadió, y aconsejó que se contraxese con el menor; por lo qual se puede tratar si el menor deberá implorar la restitución por el todo, contra el acreedor, ó también contra el fiador; y juzgo mas cierto, que contra los dos. Pero con conocimiento de causa, y estando presentes los contrarios, ó si no se pre sentan por contumacia, se han de examinar con atención las restituciones por el todo. §. 1. Algunas veces se da también al menor la res titución á la cosa; esto es, contra el poseedor de la mis

§. 1. Interdum autem restitulio et in rem datur mi nori, id est adversus rei eius possessorem, licet cum eo

180

DiGESTO. —Libro 4.°—Titulo 4.

non sit contractum; utputa rem a minore emisti ct alii vendidisti, potest desiderare interdum adversus possessorem restitui, ne rem suam perdat, vel re sua careat; et hoc vel cognitione Praetoria, vel rescissa alienatione, dato in rem iudieio. Pompouius quoque libro vicesimo octavo scribit, Labeonem existimasse, si minor vigiutiquinque annis fundum vendidit et tradidit, si emtor rursus eum alienavit, siquidem emtor sequens seit rem ita gestam, restitutionem adversus eum faciendam; si ignoravit, et prior emtor solvendo esset, non esse faciendam; sin vero non esset solvendo, aequius esse minori succurri etiam adversus ignorantem, quam vis bona lide emtor est.

ma cosa, aunque no se haya contrahido con él, v. g. com praste al menor alguna cosa, y se la vendiste a otro; puede alguna vez pretender la restitucion contra el po seedor, para no perder, ó carecer de su cosa; y esto, ó por conocimiento del Pretor, ó rescindiendo la enagenacion por la accion real. Tambien escribe Pomponio en el libro veinte y ocho, que habia juzgado Labeon que quando el menor de veinte y cinco años vendió el fundo, y lo entregó, si despues lo enagenó el comprador, y el que despues lo compró segunda vez sabe el hecho cierto, se ha de dar contra él la restitucion: si lo ignoró, y el pri mer comprador tiene con que pagar, no se ha de hacer la restitucion; pero si no tuviese con que pagar, es mas justo que se socorra al menor, aunque sea contra el igno rante, sin embargo de que es comprador de buena fe.

14. Paulus libro XI. adEdictum.—Plane quamdiu is, qui a minore rem accepit, aut heres eius idoneus sit, nihil novi constituendum est in eum, qui кem bona fide emerit; idque et Pomponius scribit.

14. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Verdade ramente, mientras que aquel que recibió la cosa del me nor, ó su heredero, sea abonado, no se ha de hacer no vedad contra el que compró con buena fe; y esto mismo escribe Pomponio.

15. Gains libro IV. ad Edictum provinciale. — Sed ubi restitutio datur, posterior emtor reverti ad auctorem suum poterit. Per ptures quoque personas si emtio ambulaverit, idem iuris erit.

15. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — Pero quando se da restitucion, el último que compró po drá repetir contra el que le vendió: y lo mismo se dirá quando la venta so haya reiterado muchas veces entre muchas personas.

16. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —In cau sae cognitione etiam hoc versabitur, num forte alia actio possit competere citra in integrum restitutionem. Nam si communi auxilio el mero iure munitus sit, non debet ei tribuí extraerdinarium auxilium, utputa cum pupillo contractum est sine tutoris auctorilate, nec locupletior factus est. §. 1. Item relatum est apud Labeonem, si minor circumscriptus socielatem co'ierit, vel etiam donationis causa, nullam esse socielatem nec inter maiores quidem, et ideo cessare partes Praetoris. Idem et Ofilius respondit; satis enim ipso iure munitus est.

16. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto.—En el co nocimiento de la causa lambien se examinará si puede tener tugar otra accion, á mas de la restitucion por en tero; porque si puede ser socorrido por disposicion de Derecho comun, no se le debe dar remedio extraerdina rio; v. g. si se contraxo con el pupilo sin autoridad del Tutor, y no aumentó su patrimonio. §. 1. Tambien dice Labeon, que si el menor enga ñado entrase en compañía, aunque sea por causa de do nacion, que es nula la compañía, aun respecto los ma yores; y por esto cesa el conocimiento del Pretor; y lo mismo respondió Otilio: suficientemente lo defiende el Derecho. §. 2. Tambien refiere el mismo Pomponio en el li bro veinte y ocho, que habiendo sido rogado cierto he redero, diese muchas cosas á la hija de su hermano, con esta condicion, que si muriese sin hijos las restituyese al heredero; y habiendo muerto el heredero, esta dió caucion de restituirselas al heredero de él, juzgó Aristono que habia.de ser restituida por el todo. Y Pomponio añade tambien, que puede el mayor usar de la condiction de incierto, porque está socorrido no por el mismo Dere cho, sino por la condiction. §. 3. Generalmente se ha de tener por regla cierta, que quando no vale el contrato, el Pretor no se debe in terponer. §. 4. El mismo Pomponio dice, que naturalmente es lícito á los contrayentes engañarse en el precio de la compra y venta. §. 5. Ahora hemos de ver quienes pueden restituir por el todo. Así el Pretor de la Ciudad, como los demas Magistrados, segun su jurisdiccion, pueden restituir por el todo, tanto de otras causas, como contra su sen tencia.

§. 2. Pomponius quoque refert libro vicesimo octa vo, quum quidam heres rogatus esset, fratris filiae comptures res dare ea conditione, ut, si sine liberis decessisset, restitueret eas heredi, et haec defuncto herede heredi eius cavisset se restituturam, Aristonem putasse in integrum restituendam. Sed et iltud Pomponius adiicit, quod potui incerti condici haec cautio etiam a maiore; non enim ipso iure, sed per condiclionem munitus est.

§. 3. Et generaliter probandum est, ubi contractus non valet, pro certo Praetorem se non debere interponere. §. 4. Idem Pomponius ait, in pretio emtionis et venditionis naturaliter licere contrahentibus secircumvenire. §. 5. Nunc videndum, qui in integrum restituere possunt. Et lam Praefectus Urbi, quam alii magistratus pro iurisdiclione sua restituere in integrum possunt, tam m aliis causis, quam contra sententiam suam.

17 . Hermogenianus libro I. Iuris Epitomarum.— Praefecti etiam Praetorio ex sua sententia in integrum Eossunt restituere, quamvis appellari ab his non possit. [aec ideirco tam varie, quia appellatio quidem iniquita-

17. Hermogeniano, libro I. del Epitome del Dere cho.—Tambien los Prefectos Pretorios pueden por su sen tencia restituir por el todo, aunque no se puede apelar de ellos. Consiste esta diferencia, en que la apelacion

DiGESTO.—Libro 4.°—Titulo 4.

181

tis sententiao qucrclam, in integrum vero roslitutio erroris proprii veniae petilionem, vel adversarii circumventionis allegationem continet.

contiene quexa de la sentencia injusta: y la restitución por el todo, petición de la venia del error propio, ó de la alegación del engaño del contrario.

18. Ulpianus libro XI. ad Edictum. —Minor autem magislratus contra sententiam maiorum non reslituet.

18. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. — El Ma gistrado menor no restituirá contra la sentencia del mayor. §. 1. Pero si el Principe pronunció sentencia, muy raras veces se suele permitir la restitución; mas se lo permite su audiencia al que dice que ha sido engañado por falta de edad, no alegando aquellas cosas que ya estan dichas en la causa, ó déla prevaricación de los Abo gados. Finalmente los Emperadores Severo y Antonino no quisieron dar audiencia á Glabrion Acilio, que pre tendía sin justa causa ser restituido contra su hermano, después de finalizada la causa en su Audiencia. §. 2. Pero también los mismos Emperadores Severo y Anlonino permitieron á Pescenio Severo la restitución por el todo, contra las cosas dos veces juzgadas, para que se examinasen en su Audiencia. §. 3. El mismo Emperador respondió á Licinio Fron tón, que no era costumbre que otro alguno que no fuese el Príncipe, concediese la restitución por el todo, des pués do la sentencia dada en su nombre por apelación. §. 4. Pero si conociese el Juez nombrado por el Em perador, no se concederá la restitución por otro, sino por el Príncipe que lo nombró por Juez. §. 5. Mas no solo á los menores, sino también ásus sucesores se les da la restitución por el todo, aunque sean mayores.

§. 1. Sin autem Princeps sententiam dixit, perraro solet permitiere restitutionem, et induci in auditorium suum eum, qui per infirmitatem aelatis captum se dicat, dum ea, quae pro causa sunt dicta, non allegat, vel advo calis proditum queratur. Denique Glabrionem Acilium üivus Severus et Imperator Antoninus non audierunt incolorate restitui desiderantem adversus fratrem post speciem in auditorio eorum finitam. §. 2. Sed et Percennio Severo contra res bis iudicatas in integrum restituí, Divus Severus et Imperator An toninus permiserunl in auditorio suo examinan. §. 3. Idem Imperator Licinio Frontoni rescripsit, insolitum esse, post sententiam vice sua ex appellatione dictam alium in integrum restitutionem tribuerc, nisi solum Principem. §. 4. Sed et si ab Imperatore iudex dalus cognoscat, reslitutio ab alio, nisi a Principe, qui iudicem destinavit, non fiet. §. 5. Non solum autem minoribus, verum successoribus quoque minorum datur in inlegrum reslilutio, elsi sinl ipsi maiores. 19. Idem libro XIII. ad Edictum. —Interdum lamen suocessori plus quam annum dabimus, ut esl Edi cto expressum, si forte aetas ipsius sub venial; nam post annum vicesimum quintum habebit legitimum lempus. Hoc enim ipso deceptus videlur, quod quum posset restitui intra lempus slalulum ex persona defuncti, hoc non fecit. Plañe, si defunctus ad in integrum restitutionem modicum tempus ex anno ulili habuit, huic heredi minori post annum vicesimum quintum complelum non lotum statulum tempus dabimus ad in integrum restitutionem, sed id duntaxat tempus, quod habuit is, cui heres extitit.

19. El mismo, libro XIII. sobre el Edicto. Algunas veces daremos al sucesor mas de un año, como está expreso en el Edicto, si acaso le favorece su edad; porque después de los veinte y cinco años tendrá el tiem po legitimo; pues parece que fue engañado por esto mis mo, porque pudiendo ser restituido por la persona del difunto dentro del tiempo establecido, no lo hizo. Pero si el difunto tuvo poco tiempo del año útil para la restitu ción por el todo, á este heredero menor, después de ha ber cumplido los veinte y cinco años, no le daremos todo el tiempo establecido para la restitución por el todo, sino solamente el tiempo que tuvo aquel de quien fue he redero.

20. Idem libro XI. ad Edictum. —Papinianus libro secundo Responsorum ait, exuli reverso non deberé prorogari tempus in integrum restitulionis statulum, quia abfuit, quum potuerit adire Praelorem per procuratorem; nec dixit: vel Praesidem, ubi erat. Sed quod idem dicit, et iadignum esse propter irrogatam poenam, non recte. Quid enim commune habet delictum cum venia aetalis?

20. El mismo, libro XI. sobre el Edicto. —Dice Papiniano en el libro segundo de sus Respuestas, que al que ha vuelto de destierro no se le debe prorogar el tiempo establecido para la restitución por el todo, porque haya estado ausente, habiendo podido acudir ante el Pre tor por medio de Procurador; y no dixo, ó ante el Presi dente del territorio donde estaba. Pero lo que este mismo dice, que es indigno por la pena que se le impuso, care ce de fundamento, porque ¿qué conexión tiene el delito con la venia de la edad? §. 1. Pero si algún menor de veinte y cinco años, que dentro del tiempo establecido para la restitución contestó el pleyto, después desisliese, nada le aprovecha la contestación para la restitución por el todo, como consta de muchos Rescriptos.

§. 1 . Si quis lamen maior vigintiquinq^ie annis in tra tempus restitutionis statutum contestatus postea destilerit, nihil ei proficit ad in integrum restitutionem conteslatio, ut est saepissime rescriptum.

21. Idem libro X. ad Edictum. —Destitisse autem is videtur, non qui dislulit, sed qui lili renuntiavit in totum.

21. El mismo, libro X. sobre el Edicto. —No pa rece que desistió el que dió dilaciones, sino el que en un todo se apartó del pleyto.

22 Idem libro XI. ad Edictum.—In integrum vero reslitutione postúlala adversus adilionem a mino-

22. El mismo, libro XI. sobre el Edicto. —Pedi da la restitución por el todo contra la adición hecha

182

DiGESTO. —Libro 4.°—Titulo 4.

refactam, si quis legatis expensum est, vel pretia corum, qui ad libertatem aditione eius pervenerunt, a minore refundenda non sunt; quemadmodum per contrarium, quum minor restituitur ad adeundam hereditatem, quae antea gesta erunt per curatorem bonorum, decreto Praetoris ad distrahenda boua secundum iuris forman consti tutum, rata esse habenda Calpurnio Flacco Severus et Antoninus rescripserunt.

por el menor, si se gastó alguna cosa en legados, ó en los precios de aquellos que por la adicion de él consi guieron libertad, no se han de abonar por el menor; á la manera que por el contrario, quando el menor es resti tuido para adir la herencia, se han de ratificar aquellas cosas que se hicieron antes por el Curador de los bienes, nombrado por Decreto del Pretor, segun Derecho, para vender los bienes. Así lo previnieron por su Rescripto á Calfurnio Flaco los Emperadores Severo y Antonino.

23. Paulus libro XI. ad Edictum. —Quum mandatu patris filiusfamilias res administraret, non habet beneficium restitutionis; nam etsi alius eimandasset, non succurreretur, quum eo modo maiori potius consuleretur, cuius damno res sit cessura. Sed si eventu damnum minor passurus sit, quia, quod pracstiterit, servare abeo, cuius negotia gessit, non potest, quia is non erit solvendo, sine dubio Praetor intervenict. Si autem ipse domi nus minor sit, procurator vero maioris aetatis, non potest facile dominus audiri, nisi si mandatu eius gestum eril, nec a procuratore servari res possit. Ergo et si procuratorio nomine minor circumscriptus sit, imputari debet hoc domino, qui tali commisit sua negotia; idque el Marcello placet.

23. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Quando el hijo de familias administra las cosas por mandado del padre, no tiene el beneficio de la restitucion, porque aunque otro se lo mandára no se le socorreria; pues de ese modo mas bien se miraria por el mayor, en cuyo daño haya de ceder la administracion. Pero si por algun acontecimiento hubiere de padecer el menor algun daño, porque aquel cuyos negocios administró, no puede cum plirte lo que le prometió, porque no tenia de donde pa gar, sin duda deberá intervenir el Pretor. Mas si el mismo señor es menor, y el procurador de mayor edad, no puede con facilidad ser oido el señor, á no ser que por su mandato haya administrado, y no puede conse guir la cosa del procurador. Y así, aunque el menor haya sido engañado en nombre del procurador, esto se debe imputar al señor, que encargó sus negocios á se mejante persona: tambien agrada esto á Marcelo.

24. Paulus libro I. Sententiarum. —Quodst minor sua sponte negotiis maioris intervenerit, restituendus erit, ne maiori damnum accidat. Quodsi hoc facere recusaverit, tunc si conventus fuerit negotiorum gestorum, adversus hanc actionem non restituitur; sed compellendus est sic ei cedere auxilium in integrum restitutionis, ut procuratorem eum in rem suam faciat, ut possit per hunc modum damnum sibi propter minorem contingens resar cire.

24. Paulo, libro I. de las Sentencias. —Si el me nor por su propia votuntad interviniese en los negocios del mayor, habrá de ser restituido, para que no se le siga daño al mayor; pero si rehusare hacer esto, enton ces si fuese reconvenido sobre los negocios que adminis tró, no es restituido contra esta accion; pero ha de ser compelido á cederte el auxilio de la restitucion por el todo, de forma que lo haga Procurador en su propia causa, para que por este modo pueda resarcir el daño que le sobrevenga por el menor. §. 1. Pero no siempre se han de reseindir las cosas que se tratan con menores, sino que se han de reducir á lo que sea bueno y justo, para que los hombres de esta edad no padezcan el grave daño de que ninguno contrate con ellos, y en cierto modo se les impida el comercio: y así, á no ser manifiesto el engaño, ó notable la negligencia que hubo en la causa, no se debe interponer el Pretor. §. 2. Decia nuestro Escévola: si alguno llevado de su ligereza juvenil, dexase pasar, ó repudiase la herencia ó la posesion de los bienes; si aúq estan todos íntegros, debe absotutamente ser oido; pero si despues de ya ven dida la herencia, y conctuidos los negocios, quiere repe tir contra el dinero recogido por el trabajo dol substitu to, debe ser repelido; y con mas dificultad ha de ser res tituido por esta causa el heredero del menor. §. 3. Si el siervo, ó el hijo de familias engañaso al menor, al padre, ó al señor, se le ha de mandar resti tuir lo que entró en su poder; y si no percibió cosa al guna, lo ha de dar del peculio de ellos. Si no satisface por uno ni por otro, é intervino dolo en el siervo, será azotado, ó entregado en pena del daño: §. i. y si el hijo de familias causó este daño, será condenado por su doto. La restitucion se debe hacer de modo, que cada uno se indemnice enteramente de su de recho; y así, si es restituido el que fue engañado en la venta de una heredad, mandará el Pretor que el compra dor la devuelva con los frutos, y que reciba lo que dió por ella; á no ser que la diese quando sabia que la habia de perder, como sucede con el dinero que se presta ó se

§. 1. Non semper autem ea, quae cum minoribus geruntur, rescindenda sunt, sed ad bonum et aequum redigenda sunt, ne magno incommodo huius aetatis ho mines afflciantur nemine cum his contrahente; et quodammodo commercio iis interdicetur. Itaque nisi aut ma nifesta circumscriptio sit, aut tam negligenter in ea cau sa versati sunt, Praetor interponere se non debet. §. 2. Scaevola noster aiebat: si quis, iuvenili levi tate ductus, omiserit vel repudiaverit hereditatem vel bo norum possessionem, siquidem omnia in integro sint, omnimodo audiendus est; si vero iam distracta hereditate et negotiis finilis ad paratam pecuniam laboribus substituti veniat, repellendus est; multoque parcius ex hac causa heredem minoris restituendum esse. §. 3. Si servus vel filiusfamilias minorem cireumsenpserit, pater dominusve, quod ad eum pervenerit, restituere iubendus est, quod non pervenerit, ex peculio eorum praestare; si ex neutro satisfiet ct dotus servi in tervenerit, aut verberibus castigandus, aut noxae dedendus erit. §. 4. Sed et si filiusfamilias hoc fecit, ob dotum suum condemnabitur. Restitutio autem ita facienda est, ut unusquisque in integrum ius suum recipiat. Itaque si in vendendo fundo circumscriptus restituetur, iubeat Praetor emtorem fundum cum fructibus reddere et pretium recipere, nisi si tunc dederit, quum eum perditurum non ignoraret, sicuti facit in ea pecunia, quae ei consumturo creditur. Sed parcius in venditione, quia aes alienum ei sol-

Digesto. —Libro í."—Titulo 4. vitur, quod faceré necesse est; credere autcm non est necesse. Nam etsi origo contractus ita constitit, ut inflrmanda sit, si lamen necesse fuit pretium solvi, non omnímodo emlor damno afficiendus est.

§. 5. Ex hoc Edicto nulla propria aclio vel cautio proficiscitur, totum enim hoc pendet ex Praetoris cognitione. 25. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale.— Illud nullam habet dubitationem, quin minor, si non debitum solverit ex ea causa, ex qua iure civili repetilio non es danda, sit ei utilis actio ad repetendum, quurn et maioribus vigintiquiuque annis iuslis ex causis dari solet repetilio. §. 1. Si talis interveniat iuvenis, cui praestanda sit restitutio, ipso postulante praestari debet, aut procuratori eius, cui id ipsum nominatim mandatum sit; qui vero genérale mandatum de universis negotiis gerendis alleget, non debet audiri.

183

fia á aquel que lo ha de consumir; pero con menos rigor se procede en la cosa vendida, porque se recibe el pre cio de ella; y es preciso hacerlo asi, mas no hay necesi dad de fiar; porque aunque al principio del contrato se tratase que se haya de deshacer ó rescindir; con lodo, si fue preciso que se pagase el precio, de ningún modo debe ser perjudicado el comprador. §. 5. De este Edicto no procede ninguna acción, ó caución propia, porque todo esto pende del conocimien to del Pretor. 25. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — No tiene duda, que quando el menor paga lo quo no debe, por aquella causa, por la qual el Derecho Civil no per mite la repetición, se le ha de dar la acción úlil para re petir, supuesto que por justas causas se suele también conceder la repetición á los mayores de veinte y cinco años. §. 1 . Si el menor que pide la restitución por sí mismo, es acreedor á que se le conceda, se le debe dar, ó á su Procurador, que para ello tenga mandato especial; pero si solo dice que tiene mandato general para la administración de todos sus negocios, no debe ser oido.

26. Paulus libro XI. ad Edictum. —Quodsi de speciali mandatur dubitetur, quum restitutio posluletur, inlerposita stipulaliono ratam rem dominum habiturum, rei polest mederi. §. 1 . Quodsi is, qui circumscripsisse dicitur, absit, defensor eius satis iudicalum solvi daré' debebit.

26. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Pero si quando se pide la restitución se duda del mandato espe cial, se podrá precaver estipulando que el señor lo rati ficará. §. 1. Pero si aquel quo se dice que causó el dolo, está ausente, su defensor deberá dar fianzas de estar á lo juzgado y sentenciado.

27. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale.— Patri pro filio omnimodo praestanda restitutio est, licet filius restitui nolit, quia patris periculum agilur, qui de peculio tenetur. Ex quo apparet, ceteros agnatos vel affines allerius esse conditionis, nec aliter audiri oportere, quamsiex volúntate adolescenÜ3 poslulent, aut eius vilae sit iste adolescens, ut mérito etiam bonis ei debeat interdici.

27. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial.— De todos modos se le debe dar al padre la restitución por el hijo, aunque este no quiera ser restituido; porque se trata del perjuicio del padre, que está obligado por el peculio: de lo que se infiere que los demás parientes por consanguinidad ó afinidad, son de diferente condición, y que no conviene que sean oidos, á no ser que pidan con el consentimiento del menor, ó que esle viva de modo que con razón se le deba prohibir la administración de sus bienes. §.1. Si el menor malgastó el dinero que recibió prestado, el Procónsul debe denegar al acreedor la ac ción contra él; pero si lo prestó al menor que estaba ne cesitado, no se ha de proceder contra él en mas, que mandarle ceder las acciones propias aue tiene contra aquel que le prestó el dinero; y si con el compró alguna heredad por mas de lo que valía, también se ha de dis poner de modo que se le mande al vendedor que reciba su heredad, y vuelva el precio que por ella recibió; de tal modo quo sin perjuicio ageno, el vendedor reciba también del menor lo que era suyo. Por lo qual, entende remos también qué conviene observar quando con su propio dinero compra alguna cosa en mas délo que vale; para que en este caso, y en el antecedente, el vendedor vuelva también las usuras que recibió, ó pudo recibir de aquel dinero que volvió, recibiendo del menor los frutos que aumentaron su patrimonio. Por lo contrario, si el menor vendió en menos del justo precio, también se debe mandar al comprador que restituya la heredad con los frutos, y que el menor entregue el precio, con el aumento que respecto de él hubiese tenido su patrimonio. §. 2. Si el menor de veinte y cinco años, sin causa alguna diese por recibido lo que su deudor le debia, se le debe restituir la acción, no solo contra el deudor, sino

§.1. Si pecuniam, quam mutuam minor accepit, dissipavit, denegare debet Procónsul creditori adversus eum actionem. Quodsi egenti minor crediderit, ullerius procedendum non est, quam ut iubeatur iuvenis aclionibus suis, quas habet adversus eum, cui ipse credidisset, cederé creditori suo. Praedium quoque si ex ea pe cunia pluris, quam oporteret, emit, ita temperanda res erit, ut iubeatur venditor reddito pretio recuperare prae dium, ita ut sine alterius damno etiam creditor a iuvene suum consequatur. Ex quo scilicet simul inlelligimus, quid observari oporleat, si sua pecunia pluris, quam opoi tet, emerit; ut tamen hoc et superiore casu venditor, qui pre tium reddidil, etiam usuras, quas ex ea pecunia percepit autpercipere potuit, reddat, et fruclus, quibus locupletior faotusest iuvenis, recipiat. ítem ex diverso, si minore pre tio, quam oportet, vendiderit adolescens, emtor quidem iuberi debebit praedia cum fructibus restiluere, iuvenis autem ealenus ex pretio reddere, quatenus ex ea pecunia locupletior est.

§.2. Si minor annis vigintiquinque sine causa debitori acceptum tulerit, non solum in ipsum, sed et in fideiussores et in pignora actio restitui debet; et, si ex

181

DiGESTO. —Libro 4.°—Titulo 4.

§. i. Adversus eos quoque restitutio praestanda est,, quorum de dolo agero non permiltitur; nisi quaedam personae speciali legeexceptae sint.

tambien contra los fiadores, y prendas; y si los deudores eran dos, y diese por recibida la deuda por el uno de ellos, se ha de restituir la accion contra uno y otro. §. 3. Se infiere de esto, que si hiciese alguna nova cion que le perjudique, v. g. si por causa de novacion, la obligacion de un deudor abonado la transfiriese á uno que no tenia de donde pagar, conviene que sea restituido á la del primer deudor. §. 4. Tambien se ha de conceder restitucion contra aquellos contra quienes no se da la accion de dolo, á no ser personas de las exceptuadas por ley.

28. Celsus libro II. Digestorum. —Quum minor quam quinque et viginti annis adversus cum, cum quo tutelae egil, restituitur, non ideo tutori contrarium tutelae iudicium restituendum est.

28. Celso, libro II. del Digesto. —Quando el menor de veinte y cinco años es restituido contra el que admi nistró su tutela, no por esto ha de ser restituido el tutor por la accion contraria de tutela.

29. 3Iodestinus libro II. Besponsorum. —Etiam si patre eodemque tutore auctore pupiltus captus probari possit, curatorem postea ei datum nomine ipsius in inte grum restitutionem postulare non prohiben.

29. Modesíino, libro II. de las Respuestas.—Aun que se pueda probar que el pupilo fue engañado siendo tutor de él su padre, y despues se le dió Curador, no se le prohibe pedir restitucion por el todo, en su propio nombre. §. 1. Una menor, que habia sido condenada en la causa sobre curaduria, pretendia ser restituida por el todo, contra una parte de la sentencia; y porque parecia que habia sido favorecida en las demás partes de ella, el actor, mayor de edad, que consintió al tiempo de ella, decia que de nuevo se debia empezar todo el pleyto. Herenio Modestino respondió, que si la parte en que la pupila pretendia ser restituida por el todo, no tenia conexion con las demás, no se proponia razon por la qual debiese ser oido el actor, que pedia que se anulase en todo la sentencia. §. 2. Si el que se abstuvo de la herencia de su padre, por razon de la edad fue restituido por el todo, sin hallarse presente alguno de los acreedores del padre, ni habertos citado el Presidente á la causa de restitucion; se pregunta, si acaso esta fue bien hecha? Herenio Modestino respondió, que como se suponia haberse dado el decreto de restitu cion sin citacion delos acreedores, esto no les habia per judicado de manera alguna.

duobus reis alteri acceptum tulerit, in utrumque restituenda est actio. §. 3. Ex hoc intelligimus, si damnosam sibi novationem fecerit, forte si ab idoneo debitore ad inopem novandi causa transtuterit obligationem, oportere eum in priorem debitorem restitui.

§. 1. Ex causa curationis condemnata pupilla adver sus unum caput sententiae restitui volebat, ct quia videtur in ceteris lilis speciebus relevata fuisse, actor maior aetate, qui acquievit tunc temporis sententiae, dicebat totam debere litem restauran; Herennius Modestinus respondit, si species, in qua pupilla in integrum restitui desiderat, ceteris speciebus non cohaeret, nihil proponi, cur a tota sententia recedi actor postulans audiendus est.

§. 2. Si heredilate patris aelatis beneficio in inte grum restitutus abstinuit se, nemine de creditoribus paternis praesente vel ad agendum a Praeside evocato, an ea restitutio recte facta videatur, quaeritur; Herennius Modestinus respondít, quum non evocatis creditoribus in integrum restitutions decretum interpositum proponatur, minime id creditoribus praeiudicasse.

30. Papinianus libro III. Quaestionum. —Si filius emancipatus contra tabulas non accepta possessione, post inchoatam restitutionis quaestionem legatum ex testa mento patris maior vigintiquinque annis petiisset, lili renuntiare videtur, quum, etsi bonorum possessionis tempus largiretur, electo iudieio defuncti, repudiatum beneficium Praetoris existimaretur.

31. Idem libro IX. Responsorum. —Si mulier, postquam heres extitit, propter aetatem abstinendi causa in integrum rostituta fuerit, servos hereditarios ex fideicommisso ab ea recte manumissos retinere libertatem respondí; nee erunt cogendi viginti aureos pro libertate relinenda dependere, quam iure optimo consecuti videntur. Nam etsi quidam ex creditoribus pecuniam suam ante restitutionem ab ea recuperassent, ceterorum que rela contra eos, qui acceperunt, ut pecunia communicetur, non admittetur.

32. Paulus libro I. Quaestionum. —Minor vigintiquinque annis adito Praeside ex adspectu corporis falso probavit perfectam aetatem; curatores, quum intellexis-

30. Papiniano, libro III. de las Cuestiones. —Si el hijo emancipado, que no pidió la posesion de los bienes contra el testamento del padre; despues de empezada la causa de restitucion, siendo ya mayor de veinte y cinco años, pidiese el legado que el padre le dexó en el tes tamento, parece que renuncia la causa; pues aunque no hubiese finalizado el tiempo para pedir la posesion de los bienes, habiendo aceptado el legado, se crée que repudió el beneficio del Pretor. 31. El mismo, libro IX. de las Respuestas. —Si la muger, despues que adió la herencia, por razon de la edad fue restituida en el todo, para que se abstuviese; los siervos de la herencia, manumitidos por ella recta mente en virtud del fideicomiso, respondí' que retenian la libertad, y no serán precisados á pagar veinte ducados por la retencion de ella, la qual consiguieron por derecho optimo; y aunque alguno de los acreedores cobrase jsu crédito antes que fuese restituida, no se admitirá la que rella de los demás, para que se comunique el dinero per dido contra aquellos que lo recibieron. 32. Paulo, libro I. de las Cuestiones.—Un menor de veinte y cinco años, habiéndose presentado ante el Presidente, por el aspecto del cuerpo probó falsamente

Digesto.—Libbo 4.'—Titulo 4.

185

sent esse minorem, perseveraverunt in administrationc; medio tempore post probatam aetatem ante impletum vicesimum quiotum annum solutae sunt adolcscenti pecunhe debitae, easque male consumsit; quaero, cuius sit periculum? et quid, si curatores quoque in eodem errore perseverassent, ut putarent maiorem esse, el abstinuissent se ab adminislratione, curationem etiam restituissent, an periculum temporis, quod post probatam aeta tem cessit, ad eos pertineal? Respondí: hi, qui debita exsolverunt, liberati iure ipso non debent iterum conve nid; plañe curatores, qui scientes eum minorem esse, perseveraverunt in eodem officio, non debuerunt eum pati accipere pecunias debitas, et debebunt hoc nomine con venid. Quodsi et ipsi decreto Praesidis crediderunt et administrare cessaverunt, vcl etiam ralionem reddiderunt, símiles sunt ceteris debitoribus, ideoque non conveniunlur.

ser de perfecta edad: los Curadores sabiendo que era menor, continuaron en la administración: en este inter medio, después de probada la edad, antes de cumplir los veinte y cinco años se le pagaron al menor dineros que se le debian, y los malgastó: pregunto, ¿quién será responsa ble? Y qué se hará si los Curadores hubieren perseverado en el mismo error de juzgar que era mayor, y hubieran dexado la administración y la tutela; ¿por ventura per tenecerá á ellos el peligro del tiempo que pasó después que se declaró mayor? Respondí, que aquellos que pa garon sus deudas se libertaron luego al punto, y no de ben ser reconvenidos segunda vez. Pero los Curadores que sabiondo que era menor, perseveraron en su oficio, no debieron permitir que el menor recibiese el dinero que se le debía, y deben ser reconvenidos por esta razón; pero si también ellos mismos dieron crédito al Decreto del Pretor, y cesaron en la administración, y aun tam bién dieron las cuentas, serán semejantes á los demás deudores, y no serán reconvenidos por esto.

Oo. Áburnius Valens libro VI. Fideicommissorum. —Si minor vigintiquinque annis servum suum, qui pluris est, quam in testamento ei legatum sit, manumit iere rogalus fuerit, et legatum acceperit, non cogendum {iraestare libertatem, si legatum reddere paratus sit; ulianus respondit, ut, quemadmodum maioribus liberum sit non accipere, si nolint manumitiere, sic huic reddenti legatum necessitas manumittendi remiltatur.

33. Aburnio Valenté, libro VI. de los Fideicomi sos. —Si el menor de veinte y cinco años fuese rogado que manumita un siervo suyo, de mas valor que el legado que se le dexó en el testamento, y recibiese el legado; respondió Juliano que no se le ha de precisar á darle li bertad, si eslá pronto á ¡volver el legado, á la manera que queda al arbitrio de los mayores no recibir, si no uieren manumitir, así aquí se ha de remitir la necesidad e manumitir, al que vuelve el legado,

34. Paulus libro I. Sententiarum. —Si minor vigintiquinque annis filiofamilias minori pecuniam credidit, melior est causa consumentis, nisi locupletior ex hoc inveniatur litis contestatae tempore is, qui accepit.

34. Paulo, libro I. de las Sen tencias. —Si el menor de veinte y cinco años dió dinero á un hijo de familias, también menor, es mejor la causa del que lo consume; a no ser que al tiempo de la contestación de la demanda se justifique que el que recibió aumentó con él su patrimonio. §. i. Si los menores se comprometieron en algún Juez, y estipularon con autoridad de tutor, con derecho pretenden la restitución por el todo, contra la tal obli gación.

§. 1. Minores, si in iudicem compromiserunt et tutore auctore stipulati sunt, integri restitutionem adversus talem obligationem iure desiderant.

35. Hermogenianus libro I. luris Epibmarum.— Si in emtionem penes se collatam minor adiectione ab alio superetur, implorans in inlegrum restitutionem audietur, si eius interesse eralara ab eo rom fuisse approbelur, veluti quod maiorum eius fuisset, ita lamen, ut id, quod ex licitatione accessit, ipse offerat venditori.

35. Hermogeniano, libro I. del Epitome del Dere cho. —El menor que es vencido por otro que hizo mejora en el precio de la cosa vendida con el pacto de addictionis in diem, si pide la restitución por el todo, deberá ser oido si probase que compró la cosa por afecto á ella, v. g. porque fue de sus mayores; de tal modo que aque llo que se aumentó del precio, lo ofrezca él al ven dedor.

36. Paulus libro V. Sententiarum. —Minor vigin tiquinque annis omissam allegalionem per in inlegrum restilutionis auxilium repetere potest.

36. Paulo, libro V. de las Sentencias. —El me nor de veinte y cinco años puede repetir la alegación que omitió, por el auxilio de la restitución por el todo.

37. Tryphoninus libro III. Disputationum.—Auxi lium in integrum restilutionis exsecutionibus poenarum paratum non est; ideoque iniuriarum iudicium semel omissuin repeti non potest. §. 1. Sed et in sexaginta diebus praeteritis, in quibus iure mariti sine calumnia vir aecusare mulierem adulterii potest, denegaturei in inlegrum restitutio; quod ius omissum si nunc repetere vult, quid aliud, quam delicti veniam, id est calumniae, deprecalur? Et quum ñe que in delictis, ñeque in calumniatoribus Praetorem succurrere oportere certi iuris sit, cessabit in integrum reslitulio. In delictis autem minor annis vigintiquinque non meretur in integrum restitutionem, utique atrocioribus, nisi quatenus interdum miseralio aelatis ad medio-

37. Trifonino, libro III. de las Disputas. —El au xilio de la restitución por el todo, no está prevenido en la execucion de las penas; y por tanto el juicio sobre in jurias, una vez admitido, no se puede repetir. §. 1. Pasados también los sesenta dias dentro de los quales el marido, como tal, puede acusar á la muger de adúltera, se le deniega la restitución por el todo; cuyo derecho omitido, si ahora lo quiere repetir ¿qué otra cosa pide que el perdón del delito? esto es, de la calumnia: y siendo derecho cierto, que no conviene que socorra el Pretor por el todo, ni en los delitos, ni á los calumnia dores, cesará la restitución por el todo. El menor de veinte y cinco años no merece restitución por el todo en los delitos que ciertamente son atroces, á no ser que al

ш

DiGESTO. —Libro i.°—Titulo 4.

crem poenam iudicem produxerit. Sed ut ad legis Iuliae de adulteriis coèrcendis praccepta veniamus, utiquo nulla deprecatio adulterii poenae est, si se minor annis adulterum fateatur. Dixi, nec si quid eorum commiserit, quae pro adulterio eadem lex punit, vetuti si adulterii damnatam sciens uxorem duxerit, aut in adulterio deprehensam uxorem non dimiserit, quaestumve de adulterio uxoris fecerit, pretiumve pro comperto stupro acceperit, aut domum praebuerit ad stuprum adulteriutnve in eam committendum; et non sit aetatis excusatiojad versus praecepla legum ei, qui dum leges invocat, contra eas committit.

guna vez la conmiseracion de la edad moviese al Juez á minorar la pena. Mas para que vengamos á los preceptos de la ley Julia, que trata de la pena de los adulterios; ciertamente no hay remision alguna del adulterio, aun que el adúltero diga que es menor de veinte y cinco años. Dixe, si no es que cometiese alguna cosa que la misma ley castiga como adulterio, como si sabiéndolo ca sase con muger condenada de adulterio, ó cogida la mu ger en el adulterio, no la dexase, ó hiciese ganancia del adulterio de la muger, ó recibiese precio por el estupro manifiesto, ó diese casa para que en ella se cometa es tupro ó adullerio; y no sirva de escusa la edad, contra los preceptos de las leyes, á aquel que quando pide el fa vor de las leyes, peca contra ellas.

38. Paulus libro I. Decretorum. —Aemilius Larianus ab Ovinio fundum Rutilianum lege commissoria emerat data parte pecuniae, ita ut, si intra duos menses ab emtione reliqui pretii partem dimidiam non solvisset, inemtus esset, item, si intra alios duos menses reliquum pretium non numerasset, similiter esset inemtus; intra priores duos menses Lariano defuncto Rutiliana pupillaris aetatis successerat, cuius tutores in sotutione cessayerunt; venditor denuntiationibus tutoribus saepe datis post annum candem possessionem Caudio Telemacho vendiderat; pupilla in integrum rostitui desiderabat; vi da tam apud Praetorem, quam apud Praefectum Urbi provocaverat. Putabam bene iudicatum, quod pater eius, non ipsa coutraxeiat. Imperator autem motus est, quod dies commiltendi in tempus pupillae incidisset, eaque effecisset, ne parcretur legi venditionis. Dicebam posse magis ea ratione rcstitui eam, quod venditor denuntiando post dijm, quo placuerat esse commissum, et pre tium petendo recessisse a lege sua videretur; non me moveri, quod dies postea transiisset, non magis, quam si creditor pignus distraxisset post mortem debitons, die sotutionis finita; quia tamen lex commissoria displicebat ei, pronuntiavit in integrum restituendam. Movit etiam iltud lmperatorem, quod priores tutores, qui non restitui desiderassent, suspecti pronuntiati erant.

38. Paulo, libro I. de los Decretos.—Emilio La riano habia comprado un fundo, llamado Rutiliano, á Obinio, con el pacto llamado legis commissoriae, habién dole dado parte del precio con la condicion de que si dentro de dos meses no le pagaba la mitad de lo restante del precio, se tuviese por no comprado; y tambien, que si dentro de otros dos meses no le pagaba el precio res tante, del mismo modo se tuviese por no comprado: mu rió Lariano dentro de los dos primeros meses, y le suce dió Rutiliana, de edad pupilar; cuyos tutores cesaron en la paga: habiendo denunciado el vendedor á los tutores muchas veces, despues de un año vendió la misma pose sion á Claudio Telemaco: la pupila pedia la restitucion por el todo: vencida, así ante el Pretor, como ante el Pre fecto de la Ciudad para quien habia apelado; yo juzgaba que habia sido justa la sentencia, porque contraxo su padre y no ella; mas el Emperador se fundó en que el dia en que se cumplió la condicion, se habia cumplido en el tiempo de la pupila, y que en ella habia consistido el que no se obedeciese la condicion puesta en la venta. Tambien decia yo que podia mas bien ser restituida por esta razon, porque el vendedor denunciando despues de cumplido el dia señalado, y pidiendo el precio, parecia que habia fallado á la condicion: no me movia que des pues hubiese pasado el dia, como si el acreedor enagenase la prenda despues de la muerte del deudor, cumpli do ya el dia señalado para la paga. Pero porque le des agradaba la ley Comisoria, pronunció que debia ser resr tituida por el todo. Tambien le movió al Emperador, haber sido declarados sospechosos los primeros tutores, que no solicitaron la restitucion. §.1. Lo que se dice, que despues de la emancipa cion no se suele socorrer á los hijos de familias, que aun son menores, en aquellas cosas que hubiesen omitido quando estaban en potestad, se ha de entender quando pueden adquirir para el padre.

§. 1. Quod dicitur, non solere filiisfamilias post emancipationem adhuc minoribus succurri in his, quae omisissent manen tes in potestate, tunc recte dicitur, quum patri acquirere possunt.

39. Scaevola libro II. Digestorum. —Intra utile tempus restilutionis apud Praesidem petierunt in inte grum restitulionem minores, et de aelate sua probaverunt; dicta pro aetate sententia, adversarii, ut impedirent cognilionem Praesidis, ad lmperatorem appellarunt; Praeses in eventum appellationis cetera cognitionis distulit; quaesitum est, si finita appellationis apud lmperato rem cognilione, et iniusta appellatione pronuntiata, egressi aetatem deprehendantur, an cetera negotii implere possunt, quum per eos non steterit, quo minus res iinem accipiat? Respondí, secundum ea, quae proponuntur, periode cognosci, atque si nunc intra aelatem essent.

39. Scevola, libro II. del Digesto. —Dentro del tiempo útil do la restitucion, la pidieron unos menores ante el Presidente, por el todo, haciendo constar su edad: pronunciada sentencia sobre su menor edad, los contra rios con el fin de quilar al Presidente el conocimiento de la causa, apelaron para ante el Emperador: el Presiden te cesó en el conocimiento de lo demás, hasta que se doterminase la apelacion: se preguntó, si despues de con ctuido el conocimiento de ella ante el Emperador, y de clarado ser injusta la apelacion, se hubiesen hecho ma yores de edad; ¿por ventura se podria continuar en la causa acerca de lo demás, no habiendo consistido en ellos el no haberse finalizado? Respondí, que segun se proponia, se debia conocer del mismo modo que si aun fueran menores.

DigeSTO. —Linno 4.°—Titulo 4.

187

§. 1. Vendentibus curatoribus minoris fundum emtor extitit Lucius Titius et sex fere annis possedit, et longe longeque rem meliorem fecit; quaero, quum sint idonei curatores, an minor adyersus Tilium emtorem in integrum restitui possit? Respondí, ex omnibus, quae proponerentur, vix esse eum restituendum, nisi si maluerit omnes expensas, quas bona fide emtor fecisse approbaverit, ei praestare, maxime quum sit ei paratum promtum auxilium, curatoribus cius idoneis constitutis.

§. 1. Lucio Ticio compró la heredad de un menor, que vendieron sus Curadores, y la poseyó casi por espa cio de seis años, habiéndola mejorado muchísimo: pre gunto, si siendo los Curadores abonados, podrá el menor ser restituido contra Ticio comprador? Respondí, que por las cosas que se proponian, no podia ser restituido de otro modo, que abonándole al comprador de buena fe to das las expensas que justificase haber hecho; especial mente teniendo pronta repeticion con tra sus Curadores abonados.

40. Ulpianus libro V. Opinionum. —Minor annis vigintiquinque, cui fideicommissum solvi pronuntiatum erat, caverat, id se accepisse, et cautionem cidem debi tor quasi credilae pecuniae fecerat; in integrum resti tuí potest, quia partam ex causa iudicati persecutionem novo contractu ad initium alterius petitionis redegerat.

40. Ulpiano, libro V. de las Opiniones. —El me nor de veinte y cinco años, á quien se le habia mandado pagar un fideicomiso, dió caucion de haberto recibido, y el deudor dió tambien caucion al menor, como si le hu biese dado el dinero en mutuo; puede ser restituido por el todo, porque la repeticion que le competia por la ac cion de cosa juzgada, la reduxo con el nuevo contrato á otra accion nueva. §. 1. Un menor de veinte y cinco años inconsidera damente dió las heredades en pago de la deuda que habia resultado de la cuenta de una tutela, que habia adminis trado su padre: por la restitucion por entero se ha de re vocar esta entrega conforme á equidad, regulando las usuras del dinero que se debia de la administracion de la tutela, compensándolas con la cantidad de los frutos recibidos.

§. 1. Praedia patris sui minor annis vigintiquinquc ob debita rationis tutelae aliorum, quam pater administraverat, in sotutum ineonsulte dedit; ad suam aequtlatem per in integrum rostitutionem revocanda res est, usuris pecuniae, quam constiterit ex tutela deberi, rcputalis et cum quantilate fructuum perceptorum com pensais.

41 fulianus libro XLV. Digestorum. —Si iudex circumvento in vendilionc adolescenti iussit fundum re stitui, eumquc prctium emtori reddere, et hie nolit uti hac in integrum restitutione, poenitenlia acta exceptionem utilem adversus potentem prctium, quasi ex causa iudicati, adolescens habere poteril, quia unicuique licet contemnere haec, quae pro se introducta sunt. Nec queri poteril venditor, si restitutus fuerit in eam causam, in qua se ipse constituit, et quam mutare non potuissct, si minor auxilium Praetoris non implorasset.

41. Juliano, libro XLV. del Digesto. —Si el Juez mandó que se te restituyese su heredad al menor que fue engañado en la venta, y que este entregase el precio al comprador; y el menor arrepentido de esto, no quisiese usar de la restitucion, podrá usar contra cl que pide el precio, de la excepcion útil, como de cosa juzgada; por que á qualquiera le es lícito menospreciar aquellas cosas que se establecieron en favor suyo: y no podrá quejarse el vendedor si fuese restituido á aquel estado en que él mismo se constituyó, y que no hubiera podido mudar si el menor no hubiera pedido el auxilio del Pretor.

42. Ulpianus tibro II. de officio Proconsulis. — Praeses provinciae minorem in integrum restituere po test etiam contra suam, vel decessoris sui sententiam; quod enim appellatio interposila maioribus praestat, hoc beneficio aelatis consequuntur minores.

42. Ulpiano, libro II. sobre el cargo de Pro consul. —El Presidente de la Provincia puede restituir por el todo al menor, aunque sea contra su sentencia, ó la de su antecesor, porque los menores consiguen por su edad el beneficio que a los mayores se les concede por la apelacion que interponen.

43. Marcellus libro I. de officio Praesidis. —De aetate eius, qui se maiorem annis vigintiquinquc dicit, causa cognita probandum est, quia per eam probationem in integrum restilutioni eiusdem adolescentis et aliis causis praeiudicatur.

43. Marcelo, libro I. sobre el cargo de Presiden te. —Se debe probar con conocimiento de causa, la edad del que dice ser mayor de veinte y cinco años, porque por esta prueba se perjudica á la restitucion por el todo del mismo menor, y á las demás causas.

44. Ulpianus libro V. Opinionum. —Non omnia, quae minores annis vigintiquinque gerunt, irrita sunt, sed ea lantum, quae causa cognila eiusmodi deprehensa sunt; vel ab aliis circumventi, vel sua facilitate decepti autquod habuerunt, amiserunt, aut quod acquirerc emotumentum potuerunt, omiserint, aut se oneri, quod non suscipere licuit, obligaverunt.

44. Ulpiano, libro V. de las Opiniones.—No to das las cosas que tratan los menores de veinte y cinco años, son nulas, sino solamente aquellas quo precediendo conocimiento de causa, se encontrase que lo son, v. g. si hubiesen sido engañados por otros, ó perjudicados por su propia facilidad, ó hubiesen perdido lo que tenian, ó dexaron de adquirir la ganancia que pudieron percibir, ó se obligaron á tomar lo que no les era conveniente re cibir.

45. Callistratus libro I. Edictimonitorii. —Etiam ei, qui priusquam nasceretur, usucaptum amisit, restituendam actionem Labeo scribit.

45. Calistrato, libro I. del Edicto instructor. — Escribe Labeon, que aun á aquel que antes de nacer per dió por la usucapcion alguna cosa, se le ha de restituir la accion.

188

DiGESio.—Libro 4.°—Titulo 4.

§. 1. Imperator Titus Antoninus rescripsit, eum, qui fraude tutoris adversarium suum diceret absotutum, et agere cum eo ex integro vellet, licentiam habere prius cum tutore agere.

§. 1 . El Emperador Tito Antonino respondió, que al que dixese que su contrario habia sido absuelto por fraude de su tutor, y quiere pedir contra él la restitucion por el todo, se le ha de dar licencia para reconvenir pri mero á su tutor.

46. Paulus libro II. Responsorum.—Eum, qui ex sua voluntate minorem annis in iudicio defendit, et condemnatus est, ex causam iudicati posse conveniri, nec eius, quem defendit, aetatem ad restitutionem impetrandam ei prodesse, quum causam iudicati recusare non possit. Ex quo apparet, nec eum, cuius nomine condemnatus est, auxilium restitutionis propter eam senientiam implorare posse.

46. Paulo, libro II. de las Respuestas.—Aquel que de su propia votuntad defiende en Juicio al menor y es condenado, puede ser reconvenido por razon de lo juzgado; ni la edad de aquel á quien defiende, le aprove cha para obtener restitucion, porque no puede repugnar la accion de cosa juzgada: de lo que se manifiesta, que ni aquel en cuyo nombre fue condenado, puede pedir el auxilio de la restitucion por aquella sentencia.

47. Scaevola libro I. Responsorum. —Tutor urgentibus creditoribus rem pupillarem bona fide vendidit, denuntiante lamen matre et emtoribus, quaero, quum urgentibus creditoribus distracta sit, nec de sordibus tuto ris merito quidpiam dici potest, an pupiltus in integrum restitui potest? Respondí, cognita causa aestimandum, nec ideirco, si iustum sit restitui, denegandum id auxi lium, quod tutor delicto vacaret.

47. Scevola, libro I. de las Respuestas.—Un tu tor apremiado do los acreedores, vendió con buena fe la cosa del pupilo; habiéndolo denunciado la madre al tu tor y á los compradores: pregunto, si habiéndose vendi do por apremiar los acreedores, y no pudiéndose decir cosa alguna contra la pureza del tutor, ¿por ventura el menor podrá ser restituido por el todo? Respondí, que se debia determinar sobre esto con conocimiento de causa, para que si fuese justo que se conceda la restitucion, no se le deniegue este beneficio, porque el tutor no tuviese culpa. §. 1. El Curador de unos menores vendió el predio comun de él, y de aquellos cuya curaduria administra ba: pregunto, si los menores fuesen restituidos por el todo, ¿se ha de rescindir la venta solo por aquella parte que los menores tenian en el fundo comun? Respondí, que solamente se rescinde por la parte de los menores, a no ser que el comprador quiera que se anule la venta en el todo. Tambien pregunto, si acaso el emptor deberá re cibir el precio con las usuras, de los menores, ó del he redero del Curador? Respondí, que el heredero del Cu rador estaba obligado; pero que contra Seyo y Sempro nio le compelia accion, por la parte de fundo que les correspondia; esto es, si hubiesen percibido el precio por la parte que les pertenecia.

§. 1. Curator adolescentium praedia communia sibi et his, quorum curam administrabat, vendidit; quaero, si decreto Praetoris adolescentes in integrum restituti fuerint, aneatenus venditio rescindenda sit, quatenus ado lescentium pro parte fundus communis fuit? Respondí, eatenus rescindí, nisi si emtor a toto contractu velit discedi, quod partem emturus non esset. Item quaero, emtor utrum a Seio et Sempronio pupillis prelium cum usuris recipere deberet, an vero ab herede curatoris? Respondí, heredes quidem curatoris teneri, verum in Seium et Sempronium pro parte, qua eorum fundus fuit, actiones dandas, utique si ad eos accepta pecunia pro eadem par te pervenisset.

48. Paulus libro I. Sententiarum. —Minor sein id, quod fldeiussit vel mandavit, in integrum restituendo reum principalem non liberat. §. 1. Minor ancillam vendidit; si eam emtor manumiserit, ob hoc in integrum restitui non potent, sed adversus emtorem quanti sua interest actionem habebit. §. 2. Mulier minor vigintiquinque annis, si paclione dotis deterior conditio eius fiat, et tale pactum inierit, quod nunquam maioris aetatis constitutae paciscerentur, atque ideo revocare velit, audienda est.

48. Paulo, libro I. de las Sentencias. — Quando el menor es restituido por el todo respecto de fianza ó mandato, no libra de la obligacion al reo principal. §. 1. Si el menor vendió una sierva, y el compra dor le diese libertad, no podrá ser restituido por el todo; pero contra el comprador se le dará accion por aquello que le importe. §.2. Si la muger menor de veinte y cinco años, se perjudicase en el pacto de la dote, pactando de un modo que ninguna mayor de veinte y cinco años pactaria, y por esto pida que se revoque el pacto, ha de ser oida.

49. Ulpianus libro XXXV. ad Edictum.—Si res pupillaris vel adolescentis distracta fuerit, quam lex dis tratn non prohibet, venditio quidem valet, verumtamen si grande damnum pupilli vel adolescentis versatur, eliamsi coltusio non intorcessit, distractio per in integrum restitutionem revocatur.

49. Ulpiano, libro XXXV. sobre el Edicto.— Si se vendió la cosa del pupilo, ó del adulto, que la ley no prohibe venderta, será válida la venta; pero si en ella fuese muy perjudicado el pupilo, ó el adulto, aunque no haya intervenido engaño, se revocará la venta por la res titucion por el todo.

50. Pomponius libro IX. Epistolarum et variurum Lcctionum. —Iunius Diophantus Pomponio suo satutem. Minor vigintiquinque annis novandi animo intercessit pro eo, qui temporali actione ienebatur tunc, quum adhuc supererant decem dies, et postea in integrum restitutus est; utrum restitutio, quae creditori adversus priorem debitorem datur, decem dierum sit, an plenior?

50. Pomponio, libro IX. de las Epístolas.—Junio Diofanto satuda á su amigo Pomponio, y le consulta, que un menor do veinte y cinco años, con ánimo de ha cer novacion, fió á otro que estaba obligado por accion temporal, á tiempo que solo faltaban diez dias para que se cumpliese el tiempo, y despues fue restituido por el todo: la restitucion que se da al acreedor contra el pri

Digesto.—Libro 4.°—Titulo S. Ego didici, ex tempore in integrum restilutionis tantundera temporis praestandum, quantum supererat; tu quid de eo putas, velim rescribas. Respondit, sine dubio quod de temporali actione, in qua intercessit minor, sensisti, puto verius esse; ideoque et pignus, quod dederat prior debitor, manet obligatum.

mer deudor, ¿será por los diez dias, ó por mas? Yo hice juicio que debia ser restituido por aquel tiempo que fal taba: quiero que me respondas qué juzgas sobro esto. Respondió: no tiene duda que es mas cierto lo que juzaste de la acción temporal; y por esto el primer deuor, y la prenda que había dado, permanece en la obli gación.

Tit. V.

Titulo V.

Be capite minutis.

De los Capite-minuidos.

1 • Gaius libro IV. ad Edichm provinciale.—Capilis minutio est status permutatio.

1Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — La mutación de estado de la persona, se llama capitisdiminucion.

2. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —Pertinet hoc Edictum ad eas capilis deminutiones, quae salva civitate conlingunt; ceterum sive amissione civilatis, sive liber taos amissione contingat capilis deminutio, cessabit Edictum, ñeque possunt hi penitus conveniri; dabitur plañe aclio in eos, ad quos bona pcrvenerunt eorum.

2. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —Perte nece este Edicto á aquellas mutaciones de estado de la persona, que suceden sin que dexe'de ser Ciudadano; pero no tendrá lugar este Edicto quando por la mutación de estado se pierde la Ciudad ó la libertad; y estos abso lutamente no pueden ser reconvenidos; pero se dará ac ción contra aquellos que adquirieron sus bienes. §. 1. Dice el Pretor, los que ó las que después que con ellos se trató ó contrató, se diga que padecieron capitisdimimcion, daré acción contra ellos, del mismo modo que si no la hubiesen padecido. §. 2. Los que padecen mutación de estado por aque llas causas que la precedieron, permanecen naturalmente obligados; pero si después, qualquiera deberá culpar á sí mismo, por haber contrahido contra lo prevenido por este Edicto. Mas algunas veces, si se contraxese con es tos después de la mutación de estado, sedará acción: y ciertamente si se contraxo con el arrogado, no tiene duda, porque se obligará como hijo de familias. §. 3. Ninguno dexa de obligarse por delitos, aunque haya mudado de estado. §. 4. Al que arrogó á su deudor no se le restituye la acción contra él después que se hace padre de fami lias. §. 5. Esta acción es perpetua, y se da contra los herederos y á los herederos.

§. 1. Ait Praetor: Qui qüaeve, posteaquam quid cum BIS ACTUM CONTRACTUMVE S1T, CAPITE DEMINUTI DEMINUTAE ESSE D1CENTUR, IN EOS EASVE PE RINDE QUASI ID FACTUM NON S1T, 1UD1CIUM DABO. §. 2. Di, qui capite minuuntur, ex his causis, quae capilis deminulionem praccesserunl, manent obligati naturaliter; ceterum si postea, imputare quis sibi debebit, cur conlraxerit, quantum ad verba huius Edicti pertinet. Sed interdum si contrahatur cum his post capitis deminutionem, danda est actio. El quidem, si arrogalus sit, nullus labor; nam perinde obligabitur ut filiusfamilias. §. 3. Nemo deliclis exuitur, quamvis capite minutus sit. §. 4. Ei, qui debitorem suum arrogavit, non restituitur actio in eum, postquam sui iuris fíat. §. S. Hoc iudicium perpetuum est, et in heredes, et heredibus datur. 3. Paulus libro XI. ad Edictum. —Liberos, qui arrogatum parentem sequunlur, placet minui caput, quum in aliena potestate sint, et quum familiam mutaverint. §. 1. Emancipato filio et ceteris personis capitis mi nutio manifestó accidit, quum emancipari nemo possit, nisi in imaginariam servilem causam deductus. Aliler atque quum servus manumillitur, quia servile caput nullum ius habet, ideo nec minui potest;

3. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Agrada que los hijos que siguen al padre arrogado, padezcan tam bién mutación de estado, porque están en agena potes tad, y han mudado familia. §. 1. Emancipado el hijo, es claro que también mu dan de estado los hijos do él, porque ninguno puede ser emancipado sin que haya recaído en imaginaria servi dumbre, diferente de quando al siervo se le da libertad, porque la persona del siervo no es conocida por Derecho, y por esto no puede mudar de estado.

4. Modestinus libro 1. Pandectarum.—eo die enim incipit statum habere.

4. Modestino, libro I. de las Pandectas. —En el dia que al siervo se le da libertad, empieza á tener es tado.

5. Paulus libro XI. ad Edictum. —Amissione civitatis fil capitis minutio, ut in aqua et igni interdictione.

5. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Por la pér dida de la Ciudad se padece mutación de estado, del mismo modo que por la deportación. §. 1. Los desertores del Exército padecen mutación de estado; y se dice que desertan los que huyen de aque llos, baxo cuyo mando están, y se pasan a los enemi gos; y aquellos á quienes el Senado, ó la ley juzgó ene migos, á lo menos para que no fuesen tenidos por Ciuda danos.

§. 1. Qui deficiunt, capite minuuntur; deficere autem dicuntur, qui ab his, quorum sub imperio sunt, desistunt et in hostium numerum se conferunt; sed et hi, quos Senatus hostes iudicavit, vel Iegc lata, utique usque eo, ut civitalem amittant.

«

189

190

DiGESTO. —Libro 4.°—Titulo 5.

§. 2. Nunc respiciendum, quae capitis deminutione pereant; et primo de ea capitis deminutione, quae salva civitate accidit, per quam publica iura non interverti constat; nam manere Magistratum vol Senatorem vel iudicem certum est.

§. 2. Ahora hemos de ver las cosas que so pierden por la mutacion de estado, y hemos de empezar por aque lla mutacion de estado que sucede sin que se pierda la Ciudad; por la qual consta que se retienen los derechos públicos, y que se permanece en la dignidad de Magis trado, Senador, ó Juez.

6. Ulpianus libro LI. ad Sabinum.—Nam etcetera officia, quae publica sunt, in eo non finiuntur; capitis enim minutio privata hominis et familiae eius iura, non civitatis ami Hit.

6. Ulpiano, libro LI. sobre Sabino.—Ni los demás oficios públicos se acaban en él, porque por la mutacion de estado se pierden los derechos particulares de la per sona y la familia, no los de la Ciudad.

7. Pautus libro XI. ad Edictum. —Tutelas etiam non amittit- capitis minutio, exceptis his, quae in iure alieno personis positis deferuntur. Igitur testamento dati, vel ex Lege, vel ex Senatusconsulto, erunt nihilominus tutores. Sed legitimae tutelae ex duodecim tabulis intervertuntur eadem ratione, qua et hereditates exinde legiti mae, quia agnatic deferuntur, qui desinunt esse familia mutati. Ex novis aulem legibus et hereditates, et tutelae plerumquc sie deferuntur, ut personae naturaliler designentur; ut ecce deferunt hereditatem Senatusconsulta matri et filio.

7. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Ni por la mutacion de estado se pierden las tutelas, á excepcion de aquellas que se dan á personas sujetas á agena potes tad: mas las dadas por testamento, ó por ley, ó por De creto del Senado, sin embargo permanecerán. Pero las tu telas legítimas se quitan por las doce tablas, por la mis ma razon que tambien se quitan las herencias legítimas, porque se dan á los agnados, que mudados de la familia dexan de serto. Por las nuevas leyes, así las herencias como las tutelas se dan las mas veces á las personas á Íuienes corresponden por Derecho Natural, como por onslitucion del Senado se da la herencia á la madre y al hijo. §. 1. Las obligaciones que resultan de delito, ó pro ceden de injurias, siguen á la persona. §.2. Si por haber perdido la libertad resultó la mu tacion de estado, ninguna restitucion hay contra el sier vo, porque este no está sujeto á la jurisdiccion del Pre tor, de modo que se dé accion contra él, como escribe Juliano; y si no es defendido en el todo, se me ha de dar la posesion de los bienes que tuvo. §. 3. Ninguna restitucion compete contra el que ha biendo perdido la Ciudad y sus bienes, vive desterrado de ella.

§. 1. Iniuriarum et actionum ex delicto venientium obligationes cum capite ambulant. §. 2. Si libertate ademta capitis deminutio subsecuta sit, nulli rostitutioni adversus servum locus est, quia nec Praetoria iurisdiclione itaservus obligatur, utcum eo actio sit. Sed utilis actio adversus dominum danda est, ut Iulianus scribit; et nisi in solidum defendatur, permiltendum mihi est in bona, quae habuit, milti. §. 3. Item quum civitas amissa est, nulla restitutionis aequilas est adversus eum, qui amissis bonis et civi tate relicta nudus exulat. 8. Gains libro IV. ad Edictum provinciale.—Eas obligationes, quae naturalem praestationem habere intelliguntur, palam est capitis deminutione non perire, quia civilis ratio naturalia iura corrumpere non potest. Itaque de dote actio, quia in bonum et aequum concepta est, nihilo minus durat ctiam post capitis deminutionem,

8. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial.— Aquellas obligaciones que por derecho natural se deben cumplir, es claro que no perecen por la mutacion de es tado, porque la razon civil no puede derogar los dere chos naturales. Y así la accion de dote permanece tambien aun despues de la mutacion de estado, porque está con cebida segun lo bueno y equitativo.

9. Paulus libro XI. ad Edictum. —ut quandoque emancipata agat.

9. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —Y algunas veces pide despues de emancipada.

10. Modestinus libro VIII. Differentiarum. — Legatum in annos singulos vol menses singulos relictum, Yel si habitatio legetur, morte quidem legatarii legatum intercidit, capitis deminutione tamen interveniente per Severat; videlicet, quia tale legatum in facto potius, quam in iure consistit.

10. Modestino, libro VIII. de las Diferencias.— El legado que se dexó para cada aйo, ó para cada mes, ó si se lega la habitacion, á la verdad, muerto el legatario cesa el legado; pero permanece aunque haya mutacion de estado, conviene á saber, porque el tal legado mas bien consiste en hecho, que en derecho.

11. Paulus libro II. ad Sabinum. —Capitis deminutionis tria genera sunt: maxima, media, minima; tria enim sunt, quae habemus: libertatem, civilatem, familiam. Igitur quum omnia haec amittimus, hoc est, liber ta tem , et civitatem, et familiam, maximam esse capitis deminutionem; quum vero amittimus civitatem, liberta tem retinemus, mediam esse capitis deminutionem; quum et libertas et civitas retinetur, familia tantum mutatur, miniman esse capitis deminutionem constat.

11• Paulo, libro II. sobre Sabino. —Hay tres es pecies decápitis-diminucion: grande, mediana y pequeña; porque particularmente tenemos estas tres cosas, libertad , Ciudad y familia; y así, cuando las perdemos todas, esto es, la libertad, la Ciudad y la familia, padecemos la cápitis-diminucion máxima; quando perdemos la Ciudad, pero retenemos la libertad, padecemos la media; y quan do se retiene la libertad y la Ciudad, y solamente muda mos la familia, consta que solamente padecemos la mí nima.

DiGESTO.—Libro 4.*—Titulo 6.

Tit. VI.

191

Tituo VI.

Ex quibus causis maiores vigintiquinque annia in inte grum restituuntur.

For que causas son restituidos tn гатдоким los ma yores de veinte y cinco años.

1• Ulpianus libro XII. ad Edictum. —ITuius Edicti causam nemo non iustissimam esse confitebitur; laesum enim ius per id tempus, quo quis Reipublicae operam dabat, vel adverso casu laborabat, corrigitur, nec non et ad versus eos succurritur, ne vel obsit, vel prosit, quod evenit.

1. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —Ningun» dexará do confesar que es muy justa la causa de este Edicto; porque por él es restituido á su derecho el que le perdió en el tiempo que estaba ausente por causa de la República, ó impedido; y tambien se les concede resti tucion contra los que les causaron algun perjuicio, para que no los perjudiquen, ni les aprovechen los aconte cimientos durante su ausencia. §. 1. Las palabras de este Edicto son las siguientes: Si alguno hubiese padecido detrimento en sus bienes, sin dolo malo, quando estaba ausente por causa de la Repú blica, ó por miedo, ó quando estaba preso, en servidumbre, ó en poder de los enemigos; ó si se dice que á alguno de ellos se le acabó el tiempo de alguna accion, ó si alguno hubiese adquirido alguna cosa por el uso, ó adquirido lo que él perdió por el no uso, ó se hubiese libertado de alguna accion por haberse pasado el término de ella, por no haber pedido por su ausencia, ó porque estaba preso, ó porque no pudo litigar con él, ó porque no le fuese permitido recon venirlo judicialmente contra su votuntad, ni se defendiese, ó se apeló al Magistrado sobre la misma cosa, o se diga que a alguno le privó el Magistrado de alguna accion, sin dolo suyo; daré accion por todas estas cosas dentro del primer año que pueden usar de ella, y tambien con cederé la restitucion por entero por alguna otra causa que me pareciese justa, y fuese permitida por las Leyes, Constituciones de la Plebe o del Senado, y Decretos de los Príncipes.

§. 1. Verba autem Edicti talia sunt: Si cuius quid DE BOMS, CUM IS METU, AUT SINE HOLO MALO REIPUBLICAE CAUSA ABESSET; 1NVE VINCULIS, SERVITUTE, HOSTIUMQUE POteSTate esset; sive cuius ACT10N1S EOÄUM cli dies exissb mcetlr; ítem si quis quid usu suum FECISSIT, ALT, QUOD NON CTENDO AM1SIT, CONSECITUS, ACTIONEVE QUA SOLUTUS OB ID, QUOD DIES EIUS EXIERIT, CUM ABSENS NON DEFENDERETUR, 1NVE VINCULIS ESSET, SECUMVE AGENDI POTESTATEM NON ГАСЕRET, AUT CUM EUM INV1TUM IN IUS VOCAR1 NON L1CERET, ÑE QUE DEFENDERETUR; CUMVE MAGISTRATUR DE EA RE APPELLATUS ESSET, SIVE CU1 PRO MAG1STRATU SINE DOLO IPSIUS ACTlO EXEMPTA ESSE D1CETUR; EARUM RERUM ACTIONEM INTRA AN KUM, QUO PRIMUN DE EA RE EXPERUNDI POTESTAS ERIT; ITEM SI QDA ALIA ¡MIH1 IUSTA CAUSA ESSE V1DEBITUR, IN INTEGRUM RESTITUAM, QUOD EIUS PER LEGES, PLEBIS SC1TA, SENATUSCONSULTA, ED1CTA, DECRETA PRINCIPUM LICEB1T.

2. Callistratus libro II. Edicti monitorii. —Hoc Edictum, quod ad eos pertinet, qui ei continentur, mi nus in usu frequentatur; huiusmodi enim persouis extra ordinem ius dicitur ex Senatusconsultis et Principalibus Constitutionibus. §. 1. Hoc autem capite adiuvantur in primis hi, qui metus causa abfuissent, scilicet si non supervacuo timo re deterriti abfuissent.

2. Calistrato, libro II. del Edicto instructor. — Este Edicto está poco recibido en la práctica por lo que toca á aquellas personas expresadas en ét; por que las expresadas, fuera del orden son socorridas por Derecho, por Contituciones del Senado y de los Prín cipes. §. 1. Por este Edicto son socorridos en primer tugar los que se ausentaron por causa de miedo, couviene á saber, si no fueron atemorizados por temor vano.

3. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —Metus au tem causa abesse videtur, qui iusto timore mortis vel cruciatus corporis conterritus abest; et hoc ex affectu eius intelligitur. Sed non sufficit quolibet Icrroie abductum timuisse, sed huius rei disquisitio iudicis est.

3. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —El que se ausenta por temor de la muerte, ó por no ser atormenta do en el cuerpo, parece que se ausenta por temor justo; y esto so entiende por su afecto; pero no basta que haya temido por qualquier temor, y el conocimiento de esto pertenece al Juez.

4. Callistratus libro II. Edicti monitorii. —Item hi, qui Reipublicae causa sine dolo malo abfuissent. Dotum malum eo pertinere aceepi, ut qui revertí potest, neque reverteretur, in eo, quod per id tempus ad versus eum factum est, non adiuvetur; vetuli si alterius gran dis commodi captandi gratia id egerit, ut Reipublicae causa abesset, et revocatur ab isto privilegio;

4. Calistrato, libro II. del Edicto instructor.— Tambien son socorridos los que sin dolo malo se ausen taron por causa de la República. Dolo malo juzgo que se debe entender, si no volviese el que podia volver, y este no es socorrido por aquel tiempo en el qual pudo volver, y no lo hizo; y si tambien dispuso el modo de ausentarse por causa de la República, y lo hizo por motivo de la gran de utilidad que le resultaba, no gozará del privilegio de este Edicto.

5. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —et qui data opera et sine tucro hoc affectaverit, vel qui maturius profectus est, vel litis gratia coepit Reipublicae causa abesse. Sed haee adiectio doli mali ad Reipublicae causa absen-

5. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto.—Y el que habiéndolo solicitado, y fingió no tener interés en ello, ó se partió antes de tiempo, ó por razon de algun pleyto se ausentó por causa de la República. La expre

192



DiGESTO.—Lie

Titulo 6.

§. 1 . Sed qui Romae Reipublicae causa operam dant, Reipublicae causa non absunt;

sion de estas palabras por dolo malo hacen relacion á los que se ausentan por causa de la República, y no al que se ausenta por causa de miedo; porque no hay miedo alguno si interviene dolo. t. 1 . Pero los que se ocupan en Roma por causa de epública, no están ausentes de ella:

6. Paulus libro XII. ad Edictum. —ut sunt Ma gistratus.

6. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. —Como son los Magistrados.

7. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —Milites pla ne, qui Romae militant, pro Reipublicae causa absentibus habentur.

7. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —Tambien los soldados que militan en Roma, se tienen por ausentes por causa de la República.

8. Paulus libro III. Brevium. —Legatis quoque municipiorum succurritur ex Principum Marci et Commodi Constitutione.

8. Paulo, libro III. de los Breves. —Tambien son restituidos los legados de los Municipios por Constitucion de los Emperadores Marco y Cómodo.

9. Catlistratus libro II. Edicti monitorii. —Suc curritur eliam ei, qui in vinculis fuisset. Quod non so tum ad cum pertinet, qui publica custodia coërcetur, sed ad eum quoque, qui a latronibus aut praedonibus, vel potentiore vi oppressus vinculis coércebatur. Vinculorum autem appellatio latius accipitur; nam eliam inctusos, vetuti lautumiis, vinctorum Dumero habori placet, quia nihil intersit, purictibus, an compedibus teneatur. Custodiam autem solain publicam accipi Labeo putat.

9. Calistrato, libro II. del Edicto instructor. —Se socorre al que estuvo preso: lo qual pertenece no solo al que lo está en cárcel pública, sino tambien al que es de tenido por los ladrones, ó fuerza superior. La palabra prisiones se toma en significado muy lato; pues tambien se extiende á los que estan encarcelados en calabozos subterraneos, porque nada importa que osté aprisionado con encierro, ó con grillos; pero Labeon juzga, que por cárcel solamente se ha de entender la pública.

10. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —In eadem causa sunt el qui a mililibus statoribusque, vel a municipalibus ministeriis asservantur, si probentur rei suae superesse non potuisse In vinculis autem eliam eos accipimus, qui ita alligati sunt, ut sine dedecore in publico parere non possint.

10. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —Lo mismo se dice de los que estan presos por soldados, al guaciles, ó ministros públicos, si se prueba que no pu dieron asistir á sus cosas. Tambien entendemos que estan presos, los que lo estan de modo que no pueden presen tarse al público sin deshonor suyo.

11. Callistratus libro II. Edicti monitorii. —Ei quoque succurritur, qui in servitute fuerit, sive bona fide serviat homo liber, sive detentus sit.

11. Calistrato, libro II. del Edicto instructor.— Tambien es socorrido aquel que ha estado en servidum bre, ya sea que el hombre libre sirva de buena fe, ó que esté detenido.

12. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —Is autem, qui de statu suo liligat, ex quo lis inchoata est, hoc Edi cto non continetur; tamdiu igitur in servitute esse videtur, quamdiu non est eiusmodi lis coepta.

12. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —Aquel Ïue litiga sobre su estado, no es comprehendido en este dicto, desde que se contestó el pleyto, porque parece que estuvo en servidumbre desde antes de la contesta cion.

13. Paulus libro XII. ad Edictum. —Recte Labeo ait eum non contineri, qui liber et heres institutus sit, antequam sit heres, quia nec bona habeat, et Praetor de libens hominibus loquatur.

13. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. —Con ra zon dice Labeon, que no es comprehendido el que fue instituido heredero con libertad, antes de serto; porque no tenia bienes, y el Pretor habla de los hombres li bres. ' §. 1. El hijo de familias, por lo perteneciente al peculio castrense, juzgo que tambien es comprehendido en este Edicto.

tes rcfertur, non eliam ad eum, qui metus causa; quoniam nultus metus est, si dotus intercedit.

§. 1. Puto tamen filiumfamilias in castrensi peculio pertinere ad hoc Edictum.

14. Callistratus libro II. Edicti monitorii. —Item ei succurritur, qui in hostium potestate fuit, id est ab hostibus captus; nam transfugis nultum credendum est beneficium tribui, quibus negatum est postliminium. Poterant tamen, qui in hostium potestate essent, illa parte Edicti contineri, quae loquitur de his, qui in servitute fuerint.

14. Calistrato, libro II. del Edicto instructor.— Del mismo modo es socorrido el que estuvo en poder de los enemigos, esto es, el que fue cogido por ellos; por que á los desertores se ha de creer que no se les concede este beneficio, á los quales se les niega tambien el dere cho de postliminio. Pero podian tambien los que estu vieron en poder de los enemigos ser comprehendidos en aquella parte de Edicto que habla de aquellos que hayan estado en servidumbre.

15. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —Ab ho stibus autem caplis postliminio reversis succurritur, aut

15. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —A los que cogieron ios enemigos, tuego que vuelven se les so

DiGESTO.—Libro 4.°—Titulo б. ibi mortuis, quia nee procuratorem habere possunt, quum aliis suprascriptis etiam per procuratorem possit subve niri, praeter eos, qui in Servitute detinentur. Ego autem etiam nomine eius, qui bostium potitus est, si cura tor, ut plerumque, fuent bonis constitutus, auxilium competere existimo.

§. 1. Non minus autem ab hostibus capto, quam ibi nato, qui postliminium babel, succursum videtur. §. 2. Si damni infecli missus sit in aedes mililis, siquidem praesente eo iussit Praetor possideri, non restituitur; sin vero absente eo, dicendum subveniriei debere.

§. 3. Sed quod simpliciter Praetor edixit postoave, ita accipiendum est, ut, si inchoata sit bonae fidei possessoris detentatio ante absentiam; finita autem reverso, restitutionis auxilium locum habeat non quandoquc, sed itademum, si intra modicum tempus, quam rediit, hoc contigit, id est, dum hospitium quis conducit, sarcinulas componit, quaerit advocatum. Nam eum, qui differt restitutionem, non esse audiendum Neratius scribit;

193

corre por el derecho de postliminio: los que murieron en el cautiverio tambien son socorridos, porque no pueden tener procurador; pudiendo ser socorridos los arriba ex presados por Procurador, excepto los detenidos en servi dumbre. Yo juzgo tambien que debo ser socorrido en nombre del que fue cogido por los enemigos, el Curador que se nombrase de sus bienes, como muchas veces se le nombra. §. 1. No menos parece debe ser socorrido, y que debe gozar del derecho de postliminio el que fue cogido por los enemigos, que el que nació en poder de ellos. §.2. Si fui puesto en posesion de las casas del sol dado, por causa del daño que amenazaban, si estando él presente me mandó el Pretor poseertas, no será restitui do; pero si lo mandó en ausencia suya, se dirá que debe ser socorrido. §. 3. La palabra despues, que simplemente se expre sa en el Edicto del Pretor, se ha de entender de esta manera: si empezase la detentacion del poseedor de bue na fe antes de su ausencia, y se finalizase despues que volvió, tenga tugar el beneficio de la restitucion, no siempre, sino quando se verifica la usucapion á poco tiempo de haber vuelto; esto es, mientras que alquila casa, compone los fardos y busca Abogado; porque es cribe Neracio, que el que dilata la restitucion no debe ser oido.

16. Paulus libro XII. ad Edictum.—non enim ncgligentibus subvenitur, sed necessitate rerum impeditis. Totumquc istud arbitrio Praetoris temperabitur, id est, ut ita demum restituat, si non negligentia, sed temporis angustia non potuerunt litem contestari.

16. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. —Porque no se socorre á los perezosos, sino á los impedidos para la asistencia de sus negocios; y solo esto quedará al ar bitrio del Pretor; esto es, concederá la rcstitucion si no pudieron contestar el pleyto, no por descuido, sino por falta de tiempo.

17. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —Iulianus libro quarto scribit, non sotum adversus possessorem hereditatis succurrendum militi, verum adversus eos quoque, qui a possessore emerunt, ut vindican res possint, si miles hereditatem agnoverit; quodsi non agnoverit, ex postfacto usucapionem processisse manifestatur.

17. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —Escri be Juliano en el libro quarto, que se debo socorrer al soldado, no solo contra el poseedor de la herencia, sino tambien contra los que la compraron al poseedor, para que se puedan vindicar las cosas si el soldado aceptase la herencia; pero si no la aceptase, se expresa que se usucapió despues. §. 1. Aquel á quien se le dexó un legado en estos términos: para todos los años que estuviese en Italia, tam bien ha de ser restituido para poderto acoplar del mismo modo que si estuviera en Italia, así lo escribe Labeon; y Juliano lo comfirma en el libro quarto, y Pomponio en el libro treinta y uno: porque no pasa el dia de la ac cion, quando es necesario el auxilio del Pretor, y la con dicion esta en la causa.

§. 1. Eum quoque, cui sic legatum sit: vel in annos singulos, quibus in Italia esset, restituendum, ut capiat, atque si in Italia fuisset, et tabeo scribit, et Iulianus libro quarto el Pomponius libro trigesimo primo probant; non enim dies actionis exiit, ubi Praetoris auxilium nccessarium erat, sed conditio in causa est.

18. Paulus libro XII. ad Edictum. —Sciendum est, quod in his casibus restitutionis auxilium maioribus damus, in quibus rei duntaxat persequendae gratia queruntur, non quum et tucri faciendi ex alterius poena vel damno auxilium sibi impertiri desiderant.

18. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. —Se ha de saber que damos á los mayores el auxilio de la restitu cion en aquellos casos, en los quales solamente se trata de la persecucion de la cosa, y no quando pretenden ser socorridos para que les resulte interes de la pena ó daño de otro.

19. Papinianus libro III. Quaestionum. —Denique si emtor, priusquam per usum sibi acquireret, ab hostibus captus sit, placet interruptam possessionem postliminio non restitui, quia haec sine possessione non consietit, possessio autem pturimum facti habet, causa vero acti non continetur postliminio;

19. Paniniano, libro III. de las Cuestiones.—Fi nalmente, si el comprador, antes de adquirir para sí por el uso (esto es, antes de usucapir), fuese cogido por los ene migos, agrada que la usucapion interrumpida, no se res tituya por derecho de postliminio, porque esta no se puedo verificar sin posesion: la posesion consiste mucho en hecho, y la causa de hecho no se contieno en el postliminio.

20.

Idem libro XIII. Quaestionum.—nec utilem

20.

El mismo, libro XIII. de las Cuestiones. — Ni 25

194

DiGESTo.—Libro 4'°—Titulo 6.

actionem ei tribui oportet, quum sil iniquissimum auferre domino, quod usus non abstulil; neque enim intelligitur amissum, quod ablatum alteri non est.

conviene que se le dé accion útil, porque es muy iniqüo quitarte al señor lo que no le quitó el uso, ni se entiende perdido lo que no se le quitó a otro.

21. llpianus libro XII. ad Edictum, —Item ail Praetor: si quis usu suum fecisset, aut, quod non utendo sit amissum, consecutus, actioneve qua sotutus ob id, quod dies eius exierit, quum absens non defenderetur. Quam clausulam Praetor inseruit, ut, quemadmodum succurrit supra scriptis personis, ne capiantur, ita el adversus ipsas succurrit, ne capiant.

21. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. —Dice tambien el Pretor: si alguno hubiese hecho suya alguna cosa por el uso, ó hubiese adquirido lo que se perdió por el no uso, ó se hubiese hecho libre de alguna obligacion por haberse pasado el dia de ella sin haberse defendido, por estar ausente: cuya cláusula la puso el Pretor, porque así como socorre á las personas expresadas arriba para que no st an engañadas, socorre tambien contra ellas para que no engañen. §.1. Y se deberá advertir que el Pretor quiso decir mas en lo que dixo, que restituirá contra ellos, que quando expresó que los socorreria: porque aqui no expresó personas ciertas contra quienes socorre, como lo hizo arriba; pero puso la cláusula en que comprehendió á todos los que estando ausentes no se defienden. §. 2. Tiene tambien tugar esta restitucion si los que no se defienden estando ausentes, ó por sí, ó por otra persona adquirieron por el uso; y tambien si ninguno de ellos tenia defensor: porque si tuvo Procurador, teniendo á quien poder reconvenir, no debe ser inquietado. Pero si no habia defensor, es muy justo que lo sea, y mucho mejor porque los que no se defienden y se ocultan, pro mete el Pretor por su Edicto entrar al contrario en los bienes do ellos, yen caso de necesidad, que tambien se vendan; pero si no se ocultan, aunque no se defiendan, solo se entra al contrario en los bienes de ellos. §. 3. Mas no parece que se defiende aquel que es de fendido por defensor intruso, sino el que requerido por el actor, no ha de faltar á la defensa. Y se dirá que es defendido como corresponde, el que continúa la defensa, y da fianza de estar á lo juzgado y sentenciado.

§. 1. Et crit notandum, quod ptus Praetor ex pressi I, quum adversus cos restituit, quam quum ipsis subvenit; nam hic non certas personas enumeiavit, adversus quas subvenit, ut supra, sed adiccil clausulam, qua omnes, qui absentes non defenduntur, complexus est. §. 2. Haec autem restitutio locum habet, sive per se, sive per subiectas sibi personas usu acquisierunt, qui absentes non defendebantur; et ita, si nemo eorum erat defensor. Nam si fuit procurator, quum habueris, quem convenias, non debet inquietan. Ceterum si non existebat defensor, aequissimum eral subveniri; eo potius, quod eorum, qui non defenduntur, siquidem latitent, Praetor ex edicto pollicetur in bona eorum miltero, ut, si res exegerit, etiam distrahantur; si vero non latitent, licet non defendantur, in bona tantum milti. §. 3. Defendí autem non is videtur, cuius se defen sor ingerit, sed qui requisitus ab actore, non (est) defensioni defuturus; plenaque defensio accipietur, si el iudicium non detrectetur, el iudicatum solvi satisdetur.

22. Paulus libro XII. ad Edictum. —Ergo scien dum est, non aliter hoc Edictum locum habere, quam si amici eius interrogati fuerint, an defendant; aut si nemo sit, qui interrogan potest. Ita enim absens defendí non videtur, si actor ultro interpellat, nec quisquam defensioni se offerat; eaque testatione complecti oportet.

§. 1. Sicut igitur danino eos affici non vult, ita lu crum facere non patitur. §. 2. Quod Edictum etiam ad furiosos, et infantes, et civitates pertinere Labeo ait,

23. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —Ait Prae tor: inve vinculis esset, secumve agendi potestatem non faceret; haec persona merito adiecta est; fieri enim poterat, ut quis in vinculis praesens esset, vel in publica vel in privata vincula ductus; nam et eum, qui in*vinculis est, si modo non sit in servitute, posse usu acquirere constat. Sed et is, qui in vinculis est, si defendatur, ces sat restitutio. §. 1. Is autem, qui apud hostes est, nihil per usum sibi acquirere potest, nec coeplam possessionem poterit implere, dum est apud hostes, hoc amplius nec postliminio reversus recuperabit per usum dominii acquisitionem. §. 2. Item ci, qui per captivitatem fundi possessio nem, vel ususfructus quasi possessionem amisit, succurrendum esse Papinianus ait; et fructus quoquo medio

22. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. —Se ha de saber que este Edicto no tendrá tugar de otro modo, que •si sus amigos fuesen preguntados, si quieren defenderto, ó si no hay persona alguna á quien se le pueda preguntar. Mas no parece que es defendido el ausente, si el actor votuntariamente reconviene, y no hay quien se ofrezca á la defensa; y es conveniente que se reciba informacion sobre esto. §.1. Y asi como el Pretor no quiere que estos sean perjudicados, no permito que aumenten su patri monio. §. 2. El cual edicto, dice Labeon, que tambien per tenece á los furiosos, á los menores de siete años, y a las Ciudades. 23. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. —Dice el Pretor: si estuviesen presos, ó no tuviesen facultad para litigar; y con razon se expresó esta persona, porque podia suceder que estuviese presente el que estaba preso, ó puesto en prision pública, ó privada; porque aquel que está preso, como no esté en servidumbre, consta que pue de tambien adquirir por el uso; pero si aquel que está preso se defiende, cesa la restitucion. §. 1. Aquel que está en poder de los enemigos no puede adquirir cosa alguna por el uso, ni mientras está en poder suyo puede cumplir la usucapion empezada; ni despues que vuelva, por el derecho de postliminio recu perará la adquisicion del dominio por el uso. §. 2. Dice tambien Papiniano que hade ser socorrido el que por el cautiverio perdió la posesion del fundo, ó la quasi posesion del usufruto; y tambien juzga que es jus

DiGESTO.—Libro 4.°—Titulo 6. tempore ab alio ex usufructo pcicepto debere captivo restituí aequum putat. §. 3. Hi plane, qui fuerunt in potestate captivi, usu rem acquirere possunt ex re peculiari; el aequum erit ex bac clausula praesentibus, id est, qui non sunt in caplivitate, subveniri, si, quum nondefenderentur, usucaptum quid sil. Sed et si dies actionis, quae adversus captivum competebat, exieril, succurrctur adversus eum. §. 4. Deinde adiicit Praetor: secumve agendi potestatem non faceret, ut, si, dum hoc faciat, per usuni acquisitio implcta, vel quid ex suprascriptis contigit, restitutio concedatur; merito. Nec enim sufficit semper in possessionem bonorum eius milli, quia ea interdum species esse potest, ut in bonis latilantis mitti non possil, aut non latitet; finge enim, dum advncationes postulat, diem exiisse, vel dum alia mora iudicii contingit.

195

to que tambien se restituyan al cautivo los frutos del usufruto, percibidos por otro en el medio tiempo. §. 3. Los que estuvieron en la potestad del cautivo pueden adquirir la cosa por el uso, por lo respectivo á su peculio. Y será justo que por esta cláusula se socorra los presentes, esto es, á los que no estan en cautiverio, si quando no se defendian, se usucapió alguna cosa. Mas aun que se haya pasado el dia de la accion que compelía contra el cautivo, sedará restitucion contra él. §. 4. Dice el Pretor, ó no pudiese litigar con él, para que si mientras sucede esto, se perfeccionó la adquisicion por el uso, ó sucedió alguna cosa de las expresadas, se conceda la restitucion: y con razon, porque no siempre es suficiente que se entre en la posesion de los bienes; pues puede tal vez suceder que no se pueda entrar en la pose sion de los bienes del que se oculta, ó que no se oculte; v. g. si mientras que pide Abogado se cumplió el dia, ó durante alguna otra dilacion del Juicio.

24. Paulus libro XII. ad Edictum.—-Sed et ad eos pertinet, qui conventi frustrantur, et qualibel tergiversatione et sollertia effieiunt, ne cum ipsis agi possit.

24. Paulo, libro XII. sobre el Edicto.—Tam bien son comprehendidos aquellos, que siendo reconve nidos, no hacen caso, y con alguna tergiversacion ó astucia hacen de modo que no se les pueda reconvenir.

25. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale.— Quod quidem simili modo ad eum queque pertincre dicemus, qui non frustrandi gratia id faceret, sed quod muUitudine renim distringeretur.

25. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — Lo qual diremos que pertenece tambien á aquel que hi ciese lo mismo, no con ánimo de dilatar el Juicio, sino porque estaba ocupado con muchos negocios.

26. Ulpianus libro XII. ad Ediclum.—Sed el si per Praetorem stetit, restitutio indulgebitur. §. 1. Adversus relegatum restituliooem faciendam ex generali clausula Pomponius ait, sed non el ipsi concedendam, quia potuit procuralorem relinquere; ex causa lamen puto eliam ipsi succurrendum.

96. Vlpiano. libro XII. sobre el Edicto. —Pero si consistiese en el Pretor, se concederá la restitucion. §. 1. Dice Pomponio qtie por la cláusula general so ha de conceder la restitucion contra el desterrado, y que no se le ha do conceder á ét, porque pudo dexar procu rador. Pero por causa justa, juzgo que tambien ha de ser restituido. §. 2. Dice el Pretor: ó r/uando no es permitirlo citar lo a juicio contra su voluntan, ni se defendiese: Esta cláu sula pertenece á aquellos, á quienes segun costumbre de los mayores, no es licito llamartos ajuicio, sin pena; co mo al Cónsul, al Pretor y á los demas que tienen algun imperio ó potestad. Pero no pertenece este Edicto á aque llos, que prohibe el Pretor llamartos á juicio sin su per miso, porque pidiéndolo, pudo permitirlo; v. g. á los patronos y á los padres. §. 3. Tambien dice, y no se defendiese; lo qual per tenece á todos los expresados, excepto á aquel que estan do ausente usucapió alguna cosa, porque particularmen te se ha dicho arriba que debe ser socorrido. §. 4. Dice el Pretor, ó si se dice que sin dolo suyo, se le ha quitado por el Magistrado alguna accion. Y esto para qué? para que se restituya, si por las dilaciones del Juez sucedió que perdiese la accion: pero si no hubo Ma gistrado á quien poder recurrir, dice Labeon que se ha de conceder la restitucion. Y tambien se ha de entender que consistió en el Magistrado, si no determinó segun derecho: pero si denegó la accion con conocimiento do causa, cesa la restitucion, segun la opinion do Servio. Tambien parece que consistió en el Magistrado^ si no sentenció conforme á derecho, por amistad, ó por sobor no; y tendrá tambien tugar esta parte del Edicto, y la antecedente ó no pudiese litigar con él, porque el litigan te quando corrompe al Juez, lo hace para no ser reconTenido. §. 5. Estas palabras: se ha quitado la accion, se han de entender así, si dexó de poder litigar. §. 6. Se dice tambien sin dolo malo de él mismo;

§. 2. Ait Praetor: aut quum eum invitum in ius vocare non liceret, neque defendercliir; haec clausula ad eos pertinet, quos more moiorum sine fraude in ius vocare non licet, ut Consulcin, Praetorem, ceterosque, qui imperium potestatemve quam habent. Sed nec ad eos pertinet hoc Edictum, quos Praetor prohibet sine permissu suo vocari, quoniam aditus potuil permittere; pa tronos puta et parentes. §. 3. Deinde adiieit: neque defenderetur; quod ad omnes suprascriptos pertinet, praelerquam ad eum, qui absens quid usueepit, quoniam plene supra de eo-cautum est. §. 4. Ait Praetor: sive cui per Magistratus sine dolo malo ipsius actio exemta esse dicetur. Hoc quo? ut, si per dilationes iudicis effcctum sit, ut actio eximatur, liat restitutio. Sed et si Magistratus copia non fuit, Labeo ait restitutionem faciendam. Per Magistratus autem factum ita accipiendum est, si ius non dixit, alioquin. si causa cognila denegavit actionem, restitutio cessat; et ita Servio videtur. Item per Magistratus factum videtur, si per gratiam, aut sordes Magistratus ius non dixerit; cl haec pars locum habebit, nec non et superior: secumvo agendi potestatem non faciat, nam id egit litigator, ne secum agatur, dum iudicem corrumpit.

§. 5. Actio exemta sic erit accipienda, si desiit agere posse . §. 6. Et adiieitur: sine dolo malo ipsius, videlicet

юс

DiGESTO. —Libro 4.°—Titulo 6.

ut, si dotus cius intervenit, ne ei succurratur; ipsisenim delinquentibus Praetor non subvenit. Proinde si, dum vult apud sequentem Praetorem agere, tempus frustratus est, non ei subvenietur. Sed et si, dum Decreto Praetoris non obtemperat, iurisdictionem ei denegaverit, non esse eum restituendum Labeo scribit; idemque, si ex alia iusta causa non fucrit ab eoauditus. §. 7. Si feriae extra ordinem sint indictae, ob res puta prospere gestas, vel in honorem Principis, et propterea Magistrats ius non dixerit, Caius Cassius nominatim edicebat restituturum se, quia per Praetorem videbatur factum; solennium enim feriarum rationem haberi non debere, quia prospicere eas potuerit et debuerit actor, ne in eas incidat; quod verius est, et ita Celsus libro se cundo Digestorum scribit. Sed quum feriae tempus eximunt, restitutio duntaxat ipsorum dierum facienda est, non totius temporis. Et iía Iulianus libro quarto Dige storum scribit; ail enim rescissionem usucapionis ita faciendam, ut hi dies restituantur, quibus actor agere votuil, et interventu feriarum impeditus est.

§. 8. Quoties per absentiam quis non toto tempore aliquem exetusit, utputa rem tuam possedi uno minus die statuto in usucapionibus tempore, deinde Reipublicae causa abesse coepi, restitutio adversus me unius diei facienda est. §. 9. Item, inquit Praetor, si qua alia mihi iusta causa videbitur, in integrum restituam. Haec clausula Edicto inserta est necesario, multi enim casus eveniro potuerunt, qui deferrent restitutionis auxilium, nec singulatim enumeraci potuerunt, ut, quoties aequitas restitutionem suggerit, ad hanc clausulam erit descendendum; utputa legatione quis pro civitate functus est, aequissimum est eum restitui, licet Reipublicae causa non aosit; et saepissime constitutum est, adiuvari eum debere, sive habuit procuratorem, sive non. Idem puto et si testimonii causa sit evocatus ex qualibet provincia vel in Urbem, vol ad Principem; nam et hic saepissime est rescriptum subveniri. Sed el his, qui cognitiones gratia vel appella tions peregi inilati sunt, similiter subventum. Et generaliter quotiescunque quis ex necessitate, non ex voluntate abfuit, dici oportet, ei subveniendum.

conviene á saber, para que no se les socorra si intervi niese dolo de parte suya, porque el Pretor no socorre á los mismos delinqüentes. Por tanto, no será socorrido si dexó pasar el tiempo, para litigar ante el Pretor sucesi vo. Tambien escribe Labeon, que no ha de ser socorrido el que denegó la jurisdiccion al Pretor por no obedecer su decreto: y lo mismo se dirá si no fuese oido por él por otra justa causa. §. 7. Si se hubiesen publicado algunas ferias ex traerdinarias por razon de algunos sucesos favorables, ó en honor del Príncipe, y por este motivo no diesen au diencia los Magistrados; Gayo Casio decia expresamente, que habia de conceder restitucion, porque esto parece que habia consistido en el Pretor. No deben servir de escusa las fiestas solemnes, porque el actor podia y debia ha bertas previsto, para que no le perjudicasen; lo qual es mas verdadero, y así lo escribe Celso en el libror segun do de los Digestos: pero quando las ferias impiden el tiempo, solo se ha de hacer restitucion de aquellos dias, no de todo el tiempo; y así lo escribe Juliano en el libro quarto del Digesto; pues dice, que la rescision de la usu capion se debe hacer de modo, que se restituyan aque llos dias, en los quales quiso litigar el actor, y se lo im pidieron las ferias que ocurrieron. §. 8. Todas las veces que la ausencia no le im pidió á alguno, de todo el tiempo, v. g. si posei al guna cosa tuya un dia menos de lo determinado pa ra las usucapiones, y en este tiempo me ausenté de la República, solo se me concederá la restitucion de un dia. §. 9. Tambien dice el Pretor: si me parece que hay alguna otra justa causa, daré la restitucion por el todo: esta cláusula necesaríamente se insertó en el Edicto; por que pueden ocurrir muchos casos, en que se dé el auxi lio de la restitucion, que no se pueden expresar con dis tincion: por lo que, siempre que la equidad dictase que se debe restituir, se habrá de recurrir á esta cláusula: v. g. si á alguno se le diese por la Ciudad alguna lega cia, es justo que goce de la restitucion, aunque no esté ausente por causa de la República. Y consta por muchas Constituciones, que este debe ser socorrido, que haya tenido ó no Procurador. Y lo mismo juzgo si fuere llamado á alguna Provincia ó Ciudad, ó por el Principo por causa de alguna declaracion; porque consta de muchos Rescrip tos, que debe ser socorrido en este caso. Tambien son socorridos del mismo modo aquellos que peregrinan para el conocimiento de alguna causa ó apelacion; y general mente, siempre que alguno se ausente por necesidad, se dice que ha de ser socorrido.

27. Pautus libro XII. ad Edictum. —Et sive quid amiserit, vel tucratus non sit, restitutio facienda est, etiamsi non ex bonis quid amissum sit.

27. Paulo, libro XII. sobre el Edicto.—Y ya sea que haya perdido alguna cosa, ó no la haya adquirido, se ha de hacer la restitucion, aunque no haya perdido cosa alguna de sus bienes.

28. Ulpianus libro XII. ad Edictum. —Nec non et si quis de causa probabili abfuerit, deliberare debet Praetor, an ei subveniri debeat; puta sludiorum causa, forte procuratore suo defuneto, no deeipiatur per iustissimam absentiac causam.

28. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto.—Si al guno se ausentase por causa probable, deberá tambien deliberar el Pretor, si lo ha de restituir, v. g. por causa de los estudios, habiendo muerto su Procurador, para que no sea perjudicado por esta justísima causa de au sencia. §. 1 . Tambien si alguno, que no está preso ni en cus todia, sino baxo de fianzas, y no pudiendo apartarse por esto, le resultase algun perjuicio, será restituido, y tam bien se da la restitucion contra él. §. 2. Dice el Pretor: lo que sea lícito á ellos por las leyes Constituciones de la Plebe, y del Senado, Edictos y

§. 1 . Item si quis nec in custodia, nec in vineulis sit, sed sub fideiussorum satisdatione, et dum propter hoc recedeie non potest, captus sit, restituetur; et adversus eum dabitur restitutio. §. 2. Quod eius, inquit Praetor, per Leges, Plebis cita, Senatusconsulta, Edicta, Decreta Principum licebit;

DiGESTO. —Libro 4.*—Titulo 6. quae clausula non iltud pollicetur, reslituturum, si leges permittant, sed, si leges non prohibeant. §. 3. Si quis saepius Reipublicae causa abfuit, ex novissimo reditu tempus restitutionis esse ei computandum, Labeo putat. Sed si omnes quidem abscntiae annum colligant, singulae minus anno, utrum annum ci damus ad restitutionem, an vero tantum temporis, quan tum novissimaeius absentia occupavit, videndum; et puto annum dandum. §. i. Si quum in provincia domicilium haberes, esses autem in Urbe, an mihi annus cedat, quasi experiendi potestatem habeam? et ait Labeo non cedere. Ego autem puto hoc ita verum, siius revocandi domum adver sarme habuit; si minus, videri esse experiendi potestatem, quia el Romae contestan litem potuit. §. 5. Exemplo rescissoriae actionis etiam exceptio ei, qui Reipublicae causa abfuil, compelit, forte si res ab eo possessionem nacto vindicentur. §. 6. In actione rescissoria, quae adversus militem competit, aequissimum esse Pomponius ait, eius quoque temporis, quo absens defensus non est, fructus cum praeslare. Ergo el militi debebunt restitui; utrinque actio erit;

197

Decretos de los Príncipes; cuya cláusula no promete res tituir si las leyes lo previenen, sino si las leyes no lo pro hiben. §. 3. Si alguno se ausentó muchas veces por causa dela República, juzga Labeon, que se le ha de computar el tiempo de la restitucion desde la última vez que vuel ve; pero si á la verdad todas las ausencias componen un año, y cada una menos del año, se ha de ver si le damos un año para la restitucion, ó si todo el tiempo que estu vo ausente la última vez. Yo juzgo que se le debe dar un año. §. 4. Pero si teniendo tú el domicilio en la provin cia, estuvieses en la Ciudad, ¿por ventura se me dará el año, como si tenga facultad de litigar? Labeon dice, que no se dará: pero yo juzgo que esto es verdad, si el contrario tuvo privilegio do ser reconvenido en su propio domicilio; pero si no, parece que tiene facultad de litigar, porque tambien pudo contestar el pteyto en Roma. §. 5. Así como le compete accion rescisoria, se le da tambien excepcion á aquel que se ausentó por causa de la República, si acaso so vindica la cosa por aquel que obtuvo la posesion de ella. §. 6. En la accion recisoria, que compete contra el soldado, dice Pomponio, que es muy justo que é\ dé tambien los frutos de aquel tiempo, en el qual no fue defendido el ausente: tuego tambien deberán restituirse lo al soldado, y se dará accion.

29. Africanas libro VII. Quaestionum. —videlicet ne cui officium publicum vel damno, vel compendio sit.

29. Africano, libro VII. de las Cuestiones.—Con viene á saber, para que por causa del oficio público á ninguno le resulte perjuicio, ni aumento en su patri monio.

30. Paulus libro XII. ad Edictum. —Quum mi les, qui usucapiebat, decesserit, ot heres impleverit usucapioncm, aequum est rescindí, quod postea usucaptum est, ut eadem in heredibus, qui in usucapionem succedunt, servanda sint; quia possessio defuncti quasi iuncta descendit ad heredem, et plerumque nondum hereditato adila conapletur.

30. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. —Quando muriese el soldado que habia de adquirir por el uso, y el heredero perfeccionase la usucapion, es justo que se rescinda lo que se usucapió despues; para que se obser ve lo mismo en los herederos que suceden en la usuca pion; porque la posesion del difunto pasa al heredero como si fuera una misma, y las mas veces se perfeccio na antes de adir la herencia. §.1. Si el que estuvo ausente por causa de la Repú blica usucapió alguna cosa, y la enagenase despues de la usucapion, se ha de dar la restitucion; y aunque haya estado ausente y usucapido sin dolo, conviene impedir que le resulte este interís. Tambien se ha de dar restitu cion por todas las demas cosas, del mismo modo que si se hubiese pronunciado contra él.

§.1. Si is, qui Reipublicae causa abfuil, usucepit, et post usucapionem alienaverit rem, restitutio facienda erit; et licet sine dolo abfuerit et usuceperit, tucroveius occurri oportet. Item ex reliquis omnibus causis restitu tio facienda erit, vetuti si adversus eum pronuntiatum sit.

31. Idem libvo LUI. ad Edictum.—Si is, cuius rem usucepit Reipublicae causa absens, possessionem suae rei ab illo usucaptae nactus sit, etsi postea amiserit, non temporalem, sed perpetuam habet actionem.

31. El mismo, libro LUI. sobre el Edicto.—Si se usucapió alguna cosa del que estaba ausente de la Re pública, y recuperaso la posesion de ella, aunque des pues la pierda, no tiene accion temporal, sino perpetua.

32. Modestinus libro IX. Regularum. —Abesse Reipublicae causa intelligitur et is, qui ab Urbe profectus est, licet nondum provinciam excesserit, sed et is, qui excesserit, donce in Urbem revertatur; et hoc ad Pro consules Legatosque eorum, et ad eos, qui provineiis praesunt, Procuratoresve Principum, qui in provineiis tenentur, pertinet; et ad Tribunos militum, et Praefectos, et Comites Legatorum, qui ad aerarium delati, aut in Commentarium Principis delati sunt.

32. Modestino, libro IX. de las Reglas. —Se entiende que está ausente do la República el que se au sentó de Roma, aunque no haya salido de su provincia, y tambien aquel que salió do Roma, hasta que vuelva a êlla; y esto pertenece á los Procónsules y sus Legados, á los Presidentes de las provincias, Procuradores de los Príncipes, que estan en las Provincias, á los Tribunos militares, á los Prefectos y compañeros de los Legados, que estan alistados y gozan sueldo del Erario del Príncipe.

33. Idem libro singulari de Enucteatis Casibus. — Inter eos, qui ex generali clausula adiuvantur, et fisci patronus connumeratur.

33. El mismo, libro unico de sus Casos ilustra dos.—•Tambien es comprehendido el defensor del fisco entre los que deben ser socorridos por la cláusula general .

198

DiGESTO. —Libro 4.°—Titulo 6,

§. 2. Militum medici, quoniam officium, quod gerunt, el publice prodest, et fraudem iis afferre non debet, restitulionis auxilium implorare possunt.

§. 1 . Los que escriben con "notas las actas de los Presidentes, es cierto que no deben ser tenidos por au sentes por causa de la República. §. 2. Los Médicos de los soldados, porque el oficio que exercen es público, y de él no les debe resuttar per juicio, pueden pedir el auxilio de la restitucion.

34. Iavolenus libro XV. ex Cassio.—Miles commeatu accepto si domo sua est, Reipublicae causa abesse non videtur. §. 1. Qui operas in publico, quod vectigalium causa locatum cst, dat, Reipublicae causa non abest.

34. Javoleno, libro XV. sobre Casio. —El soldado que obtuvo licencia para su retiro, si está en su casa, no parece que está ausente por causa de la República. §. 1 . El arrendador del derecho público de gabelas no está ausente por causa de la República.

35. Paulus libro III. ad legem Iuliam et Paoiam. —Qui mittuntur, ut milites ducerent aut redueerent, aut legendis curarent, Reipublicae causa absunt.

35. Paulo, libro III. sobre la ley Julia y Papia. —Los que son enviados á llevar ó traer soldados, ó que cuiden de escogertos, se reputan por ausentes de la República. §. 1 . Tambien lo son los que son enviados para cum plimentar al Principe. §. 2. Tambien lo está el Procurador del César, no solo el que está encargado de la administracion de una provincia, sino tambien el que lo está de algunos negocios, aunque no sean de todos; y así los Procuradores que haya en ella con diversos cargos, todo se entiende que estan ausentes por causa de la República. §. 3. El Prefecto de Egypto tambien está ausente por causa de la República, y cualquiera otro que por al guna otra causa se ausentase de Roma por causa de la República. §. 4. El Emperador Pio determinó lo mismo respecto las milicias urbanas. §. 5. Se preguntó, si el que fue enviado para castigar los malhechores, estaba ausente por causa de la Repú blica, y se respondió que sí. §. 6. Si el paisano que por mandado del Consul fue á alguna expedicion, murió en el exército, ha de sor socorrido su heredero. §. 7. El que fue á Roma por causa de la República, parece que está ausente por causa de ella; pero si por causa de esta salió de su patria, aunque pase por Roma, está ausente por causa de la República. §. 8. De la misma manera, el que está en la provin cia, tuego que salió de su casa, ó quando ya esta en la provincia para gobernarta, y empezó á regirta, es del mismo modo tenido por ausente.

§. 1. Eos, qui notis scribunt acta Praesidum, Rei publicae causa non abesse certum est.

§. 1 . Hi quoque, qui missi sunt ad gratulandum Principi. §. 2. Item Procurator Caesaris, non sotum cui rerum provinciae cuiusque procuratio mandata erit, sed et is, cui rcrum, quamvis non omnium. Itaque ptures i!>i procuratores diversarum Reipublicae causa abesse intelliguntur. §. 3. Praefectus quoque Aegypti Reipublicae causa abest, quive aliam ob causam Reipublicae gratia extra Urbem aberil. §. i. Sed el in urbanicianis mililibus idem Divus Pius constituil. §. 5. Quaesitum est de eo, qui ad compescendos ma los homines missus est, an Reipublicae causa abesset? el placuil Reipublicae causa cum abesse. §. 6. Item paganum, qui in expodilione Consularis iussu transierat, ibique in acie ceciderat; heredi enim eius succurrendum est. §. 1. Qui Reipublicae causa Romam profectus est, abesse Reipublicae causa videtur. Sod el si extra patriam suam Reipublicae causa profectus sit, eliamsi per Urbem ci iter compelit, Reipublicae causa abest. §. 8. Similiter qui in provincia est, ut primum aut domo sua profectus est, aut, quum in eadem provincia degil Reipublicae administrandae causa, simul atque agere Rempublicam coepit, ad similitudinem absentis habetur. §. 9. Et dum eat in castra et redeat, Reipublicae causa abest; quod el eundum sit in castra militaturo, el redeundum. Vivianus scribit Procutum respondisse, militem, qui commeatu absit, dum domum vadit aut redil, Reipublicae causa abesse; dum domi sit, non abesse.

§. 9. Y mientras va y vuelve al exército está ausente por causa de la República, porque el que milita ha de ir y volver al exército. Escribe Bibiano que respondió Próculo, que el soldado que está de camino, mientras que va a su casa y vuelve, está ausente de la República; pero que el tiempo que está en ella no es tenido por ausente.

ob. Ulpianus libro VI. ad legem Iuliam et Papiam. —Reipublicae causa abesse eos solos intelligimus, qui non sui commodi causa, sed coacti absunt.

36. Ulpiano, libro VI. sobre la ley Julia y Papia. —Entendemos que estan ausentes de là República so lamente aquellos que no se ausentan por causa de su pro vecho sino precisados.

37. Paulus libro III. ad legem Iuliam et Papiam. —Hi, qui in provincia sua ultra tempus a Constitutionibus coucessum assident, publica causa abesse non intelliguntur.

37. Paulo, libro III. sobre la ley Julia y Papia.— Los que estan en su provincia de Asesores mas tiempo del permitido por constitucion, no se entiende que estan ausentes por causa pública.

38. Ulpianus libro VI. ad legem Iuliam et Papiam. —Si cui in provincia sua Princeps assidere speciali Beneficio permiserit, puto eum Reipublicae causa abesse; quodsi non ex permissu hoc fecerit, consequenter dice-

38. Ulpiano, libro VI. sobre la ley Julia y Pa pia.—Si por especial beneficio el Principe permitiese á alguno ser Assesor de su provincia, juzgo que está au sente de la República; pero si no lo hiciese con este

DigeSTO. —Libro 4.°—Titulo С. mus, quum crimen admisit, non habere eum privilegia eorum, qui Reipublicae causa absunt. §. 1. Tamdiu Reipublicae causa abesse quis videbitur, quamdiu officio alicui praest; quod si finitum fucrit officium, iam desinit abesse Reipublicac causa. Sed ad revertendum i l l i tempora computabimus stalim atque desiit Reipublicae causa abesse ea, quibus revertí in Urbem potuit; et erit moderatum, tempora ei dare, quae lex revertentibus praestitit. Quare si quo deflexerit suae rei causa, non dubilamus id tempus ei non proBcere, habitaque dinumeratione temporis, quo revertí potuit, statim eum dicemus desiisse Reipublicac causa abesse. Plane si infirmitate impeditus continuare iter non potuit, habebitur ratio humauitatis, sicuti haberi solet el hiemis, et navigationis, et ceterorum, quae casu contingunt.

199

permiso, por consiguiente diremos que cometiendo delito en esto, no le competen los privilegios de aquellos que estan ausentes por causa de la República. §.1. El tiempo que alguno exerce algun oficio, pa recerá que cstá ausente por causa de la República; pero despues de conctuido, ya dexa do estar ausente por causa de ella, é inmediatamente se le regulará el tiempo nece sario para volver á Roma; y se te señalará el que la ley da á los que vuelven. Y si por causa de,algun negocio suyo se extraviase, no dudamos que el tiempo que gastó de mas, no le aprovecha; y hecha la regulacion de los dias en que pudo volver, diremos que inmedialamente, que se cumplieron dexó de estar ausente por causa de la Repú blica: pero si alguna enfermedad le impidió continuar su viage, por razon de humanidad será reputado por ausente, como lo suelen ser los que son embarazados por tempes tad, navegacion, ó alguno otro caso fortuito.

39 Paulus libro I. Sententiarum.—ïs, qui Rei publicae causa abfuturus erat, si procura torem rcliquerit, per quem defendí potuit, in integrum volens resti tuí non auditur.

39. Paulo, libro I. de las Sentencias. —El que estando para ausentarse por causa de la República, dexó Procurador, por el qual pudo ser defendido, si pide la restitucion por el todo, no será oido.

40. Ulpianus libro V. Opinionum. —Si qua milili aecusatio competat, tempore, quo Reipublicac operam dedit, non perimitur.

40. Ulpiano, libro V. de las Opiniones. —Si le compete al soldado alguna acusacion por el tiempo que se ocupó por causa de la República, no la pierde por el tiempo. §. 1 . El que estuvo desterrado en alguna Ista por pena que se lo impuso, de la qual obtuvo restitucion, si probase que en el tiempo de su destierro otro le usurpó de sus bienes lo que no hubiera perdido, debe ser restitui do á su primer estado.

§. 1. Quod eo tempore, quo in insula aliquis fuit ex poena ei irrogala, cuius restitutionem impetravit, ab alio usurpatum ex bonis, quae non erant ademta, proba tum merit, suae causae restituendum est. 41. Idem libro XXXV. Digestorum.—Si quis Tilio legaverit, si mortis suae tempore in Italia esset, aut in annos singulos, quot in Italia esset, et ei succursum fuerit, quia ob id, quod Reipublicae causa abfuit, exctusus fuerit a legato, fideicommissum ab eo relictum pracstare cogitur. Marceltus notat: quis enim dubitavit, sal va legatorum et fuleicommissorum causa militi restitui hereditatem, quam ob id pcrdidit, quod Reipublicae cau sa abfuit?

41. Juliano, libro. XXXV. del Digesto.—Si al guno le dexase á Ticio alfíun legado si estuviese en Italia al tiempo de su muerte, ó para cada año de los que es tuviese en Italia, y fuese socorrido por haber sido exctui do porque estuvo ausente por causa de la República, está obligado á restituir el fideicomiso que se lo dexó; así lo nota 3Iarcelo: porque ¿quién duda que al soldado se le restituye la herencia que perdió por estar ausente de la República, sin perjuicio de los legados y fideicomisos?

42. Alfenus libro V. Digestorum,—Non vere dicitur, Reipublicae causa abesse cum, qui sui privati negolii causa in legatione est.

42. Alfeno, libro V. del Digesto. —No se dice con verdad que está ausente por causa de la República, el que está en alguna legacia por causa de su particular ínteres.

43. Africanus libro VII. Quaestionum. —Si quis stipulatus sit in annos singulos, quoad in Italia esset vef ipse, vel promissor, et alteruter Reipublicae causa abesse coeperit, oflicium Practoris est introducere utilem actionem. Eadem dicemus, et si ita concepta stipulatio fuent: si quinquennio proximo Romae fucrit, vel ita: si Romae non fuerit, centum dare spondes?

43. Africano, libro YII. de las Cuestiones. —Si alguno estipuló por cada uno de los años, hasta que fuese á Italia ó él, ó el que prometió, y uno y otro empezase á estar ausente por causa de la República, debe el Pretor, do oficio, conferirte accion útil; y lo mismo diremos si se hubiese estipulado en estos términos: me prometes dar ciento si en los próximos cinco años estuviese en Roma; ó así, si no estuviese en Roma.

44. Pautus libro II. ad Sabinum. —Is, qui Rei publicae causa abest, in aliqua re laesus non restituitur, in qua, etiamsi Reipublicae causa non abfuisset, damnum erat passurus.

44. Paulo, libro II. sobre Sabino. —Si el que está ausente por causa do la República, fue perjudicado en alguna cosa, en la qual habia de padecer el mismo daño, aunque no hubiera estado ausente por causa de ella, no es restituido.

45. Scaevola libro I. Regularum. —Milites omnos, qui discedere signis sine periculo non possunt, Rei publicae causa abesse intelliguntur.

45. Scevola, libro I. de las Reglas. —Todos los sol dados que no se pueden apartar de las vanderassin peligro, se entiende que estan ausentes por causa de la República.

46.

Marcianas libro II. Regularum. —Qui Reipu-

46.

Marciano, libro II. de las Reglas. —El que

DiGESTO.—Libro 4.°—Titulo 7.

200

blicae causa abfuit, etiam ad versus eum, qui pariter Reipublicae causa abfuerit, restituendus est, si aliquid damni iuste queritur. Tit.

VII.

estuvo ausente por causa de la República, es restituido contra aquel que tambien estuvo ausente por causa de ella, si se quexa de algun daño justo. Titulo TIL

De alienatione iudicii mutandi causa facta.

De la enagenaclon hecha con intencion de transferir el juicio.

1. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale. —Omni bus modis Proconsul id agit, no cuius deterior causa fiat ex alieno facto. Et quum intelligeret iudiciorum exitum interdum duriorem nobis constitui opposite nobis alio adversario, in eam quoque rem prospexit, ut si quis alie nando rem alium nobis adversarium suo loco substitue nt, idquc data opera in fraudem nostram fecerit, tanti nobis in factum actione teneatur, quanti nostra intersit, alium adversarium nos non habuisse.

I• Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — El Proconsul procura por todos los modos, que la causa de uno no se haga de peor condicion por el hecho ageno; Ï entendiendo que el éxito de los juicios, tal vez se nos ace mas gravoso oponiéndonos otro contrario, tambien tuvo esto presente, para que si alguno enagenando la cosa, nos substituyese en su tugar otro contrario, y esto lo hiciese con fraude en perjuicio nuestro, nos esté obli gado por la accion que resulta del hecho, en aquello que nos importe el no haber tenido otro contrario. §.1. Y así, si nos diese por contrario al que es de otra provincia, ó á otro mas poderoso para nosotros, es tará obligado.

§. 1. Itaque si alterius provinciae hominen, aut poten tiorem nobis opposuerit adversarium, tenebitur;

2. Ulpianus libro XIII. ad Edictum.—aut alium, qui vexaturus sit, adversarium;

2. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto.—-U otro contrario que nos haya do vexar.

3. Gaius libro ГУ .ad Edictum provinciale. —quia, etiamsi cum eo, qui alterius provinciae sit, experiar, in illius provincia experiri debeo, et potentiori pares esse non possumus. §. 1. Sed etsi hominem, quem petebamus, manumiserit, durior nostra conditio fit, quia Praetores faveant libertatibus. §. 2. Item si locum, in quo opus feceris, cuius no mine interdicto Quod vi aut clam, vel actione aquae ptuviae arcendae tenebaris, alienaveris, durior nostra con ditio facta intelligitur, qua si tecum ageretur, tuis impensis id opus tollere deberes; nunc vero, quum incipiat mihi adversus alium actio esse, quam qui fecerit, compellor meis impensis id tollere, quia qui ab alio factum possidet, hactenus istis aclionibus tenetur, ut patiatur id opus toi li . §. 3. Opus quoque novum si tibi nuntiaverim, tu que eum locum alienaveris, et emtor opus fecerit, dicitur, te hoc iudicio teneri, quasi noque tecum ex operis novi nuntiatione agere possim, quia nihil feceris, neque cum eo, cui id alienaveris, quia ei nuntiatum non sit.

3. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — Porque si litigase con el que es de otra provincia, debo litigar en su provincia; y no podemos ser iguales al mas poderoso. §. 1. Pero si diese libertad al siervo que pediamos, se hace peor nuestra condicion, porque los Pretores favo recen las libertades. §. 2. Tambien si enagenases el tugar en que hiciste alguna obra, por lo qual estabas obligado al interdicto quod vi, aut clam, ó á la accion aquae pluviae arcendae; se entiende que se hizo peor nuestra condicion, porque si litigase contigo, deberás demoler á tu costa lo obrado; pero dándoseme á mí accion contra otro que el que edifi có, estoy obligado á demolerto á mi costa, porque el que posée lo que otro hizo, solo se obliga por estas acciones á permitir que se demuela la obra. §. 3. Si tambien te denunciase la nueva obra, y tú enagenases aquel tugar, y el comprador edificase, se dice que tú te obligas á este juicio, pues no puedo litigar con tigo por la nunciacion de la nueva obra, porque no hicis te cosa alguna, ni con aquel á quien lo enagenaste, por que no se le denunció á él. §. 4. Por lo qual se manifiesta que el Procónsul promete que restituirá en el todo, para que el actor con siga por esta accion, por oficio del Juez, todo aquello que le importe no haber tenido otro contrario, si acaso hubiese hecho algunos gastos, ó hubiese padecido algu nas otras incomodidades por haber substituido otro con trario. §. 5. Y ¿qué diremos si aquel contra quien compete esta accion, está pronto á litigar por la accion útil, del mismo modo que si poseyese? Con razon se dice, que por este Edicto no se da accion contra él.

§. 4. Ex quibus apparet, quod Proconsul in inte grum restituturum se pollicetur, ut hac actione officio tantum iudicis consequatur actor, quantum eius intersit alium adversarium non habuisse; forte si quas impensas fecerit, aut si quam aliam incommoditatem passus erit alio adversario substituto. §. 5. Quid ergo est, si is, adversus quem talis actio competit, paratus sit utile iudicium pati, perinde ac si possideret? Recte dicitur, denegandam esse adversus eum ex hoc Edicto actionem. 4. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —Item si res fuerint usucaptae ab eo, cui alienatae sint, nec peti ab hoc possint, locum habet hoc Edictum. §. 1. Itemque fieri potest, ut sine dolo malo quidem possidere desierit, verum iudicii mutandi causa id fiat. Sunt et alia comptura talia. Potest autom aliquis dolo

4. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto.—Si hu biere usucapido las cosas aquel á quien se le enagenaron, y no se le pueden pedir, tambien tiene tugar este Edicto. §. 1 . Tambien puede suceder que ciertamente haya dexado de poseer sin dolo malo, pero que lo haya hecho por causa de mudar el juicio; y hay otros muchos casos

DiGESTO.—LibBO 4.*—Titulo 7. malo desinere possidere , nee tamen iudicii mutandi causa fecisse, nee hoc Edicto teneri; neque enim alienat, qui duntaxat omittit possessionem. Non lamen eius factum improbat Praetor, qui tanti habuit re carere, ne propter eam saepius liligaret; haec enim verecunda cogitatio eius, qui lites exsecratur, non est vituperanda, sed eius duntaxat, qui, quum rem habere vult, litem ad alium transfert, ut molestum adversarium pro se subiiciat.

§. 2. Pedius libro nono non sotum ad dominii translationem hoc Edictum pertinere ail, verum ad possessio nis quoque; alioquin, cum quo in rem agebatur, inquit, si possessione cessit, non tenebitur. §. 3. Si quis autem ob valetudinem, aut aetatem, aut occupationes necessarias litem in alium transtulerit, in ea causa non est, ut hoc Edicto teneatur, quum in hoc Edicto doli mali fiat mentio. Ceterum erit interdictum et per procuratores litigare, dominio in eos plerumque ex iusta causa transiato. §. 4. Ad iura etiam praediorum hoc Edictum pertinet, modo si dolo malo fiat alienatio. §. 5. Haec actio in id, quod interest, competit; proinde si res non fuit pelitoris, aut si is, qui alienatus est, sine culpa decessit, cessat iudicium, nisi si quid actoris praeterea interfuit. §. 6. Haec actio non est poenalis, sed rei persecutionem arbitrio iudicis continet; quare el heredi dabitur, in herfidem autem,

201

semejantes á este. Mas puede alguno dexar de poseer con dolo malo, y no haberto hecho por causa do mudar el juicio, y no se obliga por este Edicto. Ni enagena el que dexa la posesion. Ni el Pretor reprueba el hecho del que solo quiso carecer de la cosa por no litigar mas sobre ella: porque este pensamiento de vergonzoso temor de aquel que aborrece los pleytos, no es vituperable, sino sola mente el do aquel que queriendo tener la cosa, transfiere el pleyto á otro para substituir en su tugar un contrario molesto. §. 2. Dice Pedio en el libro nueve, que esto Edicto no solo pertenece á la translacion del dominio, sino tam bien al do la posesion; pues no siendo así, dice que no se obligaria aquel con quien se litigaba, sobre accion real, si cediese la posesion. §. 3. Si alguno transfiriese el pleyto en otro por enfermedad, por mucha edad, o por precisas ocupaciones, no se obliga por este Edicto, porque en él se expresa que Íior dolo malo; y á no ser así, estaria lambien prohibido ¡ligar por Procuradores, transfiriéndose en ellos el do minio, por justa causa, muchas veces. §. 4. Tambien pertenece este Edicto á los derechos de tos predios, si su enagenacion se hace con dolo malo. §. 5. Esta accion compete por aquello que impor ta; y por esto cesa este juicio si la cosa no fue del que la pidió, ó si el que la enagenó se apartó sin culpa, á no ser que ademas de esto le importó al actor alguna otra cosa. §. 6. Esta accion no es penal, sino que contiene la persecucion de la cosa al arbitrio del Juez; por lo qual se le dará al heredero, y contra el heredero,

Pautus libro XI. ad Edictum. —vel similem,

5. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. —o contra otra semejante,

6. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —vel post annum non dabitur;

6. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. —no se dará despues del año. •

7. Gaius libro IV. ad Edictum provinciale. —quia pertinet quidem ad rei persecutionem, videtur autem ex delicto dari.

7. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. — Porque ciertamente se da para la persecucion de la cosa: tambien parece que se da por el delito.

8. Paulus libro XII. ad Edictum.— Ex hoc Edi cto tenetur et qui rem exhibet, si arbitratu iudicis pristinam iudicii causam non restituit.

8. Paulo, libro XII. sobre el Edicto.—Por este Edicto está tambien obligado el que exhibe la cosa, si no restituye la causa antigua del juicio, segun el arbitrio del Juez. §. 1 . Dice el Pretor: ó sise hiciese alguna enagenacion por causa de mudar el juicio; esto es, si por causa del juicio futuro, no del presente. §. 2. Tambien se entiende que enagena el que ven dió la cosa agena. §.3. Si alguno enagenase instituyendo heredero, ó legando, no tiene tugar este Edicto. §. 4. Si alguno enagenase, y despues volviese a re cibir, no se obliga por este Edicto. §. 5. El que vuelve á entregar al que le vendió, no parece que enagena por causa de mudar el juicio.

5.

§. 1. Ait Praetor: Quaeve alienatio iudicii mutandi causa facta erit, id est, si futuri iudicii causa, non eius, quod iam sit. §. 2. Alienare intelligitur etiam, qui alienam rem vendidit. §. 3. Sed heredem instituendo, vel legando si quis aiienet, huic Edicto locus non erit. §. 4. Si quis alienaverit, deinde receperit, non tene bitur hoc Edicto. §. 5. Qui venditori suo redhibet, non videtur iudicii mutandi causa abalienare, 9. Paulus libro I. ad Edictum Aedilium currulium. —quia redhibito homine omnia retro aguntur. Et ideo non videtur iudicii mutandi causa alienare, qui re dhibet, nisi si propter hoc ipsum redhibet, non redhibiturus alias.

9. Paulo, [libro I. sobre el Edicto de los Ediles Curules.—Porque vuelto el hombre se retrotrahen todas las cosas; y por esto no parece que enagena el que lo vuelve, á no ser que lo vuelva por no hacerto en otro tiempo.

10. Ulpianus libro XII. ad Edictum.—'Nam et si obligatus solvere, quod a me petere velles, huic Edicto locus non erit.

10. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto.—Pero si porque me lo quieres pedir, te pago aquello á que estaba obligado, no tendrá tugar este Edicto. 3.1

DigeSTO. —Libro 4.°—Titulo 8.

202

§. 1. Si tutor pupilli, vel agnatus furiosi alienaverint, utilis actio competit, quia consilium huius fraudis inire non possunt.

§.1. Si el tutor del pupilo, ó el alnado del furioso enagenasen, compete la accion útil, porque no puede intervenir consejo en este fraude.

11• Idem libro V. Opinionum. —Quum miles postulabat suo nomine litigare de possessionibus, quas sibi donatas esse dicebat, responsum est, si iudicii mutandi causa donatio facta fuerit, priorem dominum experiri oportere, ut rem magis, quam litem in militem transtulisse credatur.

11. El mismo^ libro V. de las Opiniones. —Un soldado pedia en su nombre judicialmente unas pose siones, que decia se le habian donado; y se respondió, que si se hizo la donacion por causa de mudar el juicio, debia litigar su antiguo señor, para que se entienda, que mas bien se le habia transferido al sodado la cosa, que el pleyto.

12. Marcianas libro XIV. Institutionum. —Si quis iudicii communi dividundo evitandi causa rem alienaverit, ex lege Licinia ei interdicitur, ne communi di vidundo iudicio experiatur; verbi gratia, ut potentior emtor per licitationem vilius eam accipiat, et per hoc iterum ipse recipiat. Sed ipse quidem, qui partem alienaverit, communi dividundo iudicio si agere velit, non audietur. Is vero, qui emit, si experiri velit, ex illa par te Edicti vetatur, qua cavetur, ne qua alienatio indicii mutandi causa fiat.

12. Marciano, libro XIV. de las Instituciones.— Si alguno enagenase por causa de evitar el juicio de di vision dela cosa comun, se le prohibe por la ley Licinia, que litigue en el juicio de division de ella: v. g. que el comprador mas poderoso la compre en la subhastacion en menos de lo que vale, y despues la reciba el mismo por el mismo precio. Pero si el mismo que enagenase la parte, quiere litigar en el juicio de division de la cosa comun, no será oido. Y si quiere litigar el que la compró, se usará de aquella parte del Edicto, por la qual se pre viene que no se haga enagenacion alguna por causa de mudar el juicio.

Tit. VIII.

Titulo VIII.

De receptis, qui arbitrium receperunt, ut sententiam dicant.

De los recibidos como árbitros para pronunciar sen tencia.

1• Pautus libro II. ad Edictum. —Compromissum ad similitudinem iudiciorum redigitur, et ad finiendas li tes pertinet.

1« Paulo, libro II. sobre el Edicto. —El compro miso liene semejanza de juicio, y corresponde á terminar los pleytos..

2. Ulpianus* libro IV. ad Edictum. —Ex compromisso placet exceptionem non nasci, se poenae pelitionem.

2. Ulpiano, libro IV. sobre el Edicto. —Es cons tante que del compromiso no resulta excepcion, sino pe ticion de la pena.

3. Idem libro XIII. ad Edictum. —Labeo ait, si compromisse facto sententia dicta est, quo quis a mino re vigintiquinque annis tutelae absolveretur, ratum id a Praetore non habendum; neque poenae eo nomine commissae petitio dabitur.

3. El mismo, libro XIII. sobre el Edicto. —Dice Labeon, que si en virtud del compromiso se dió senten cia, por la qual alguno fue absuelto de la tutela del me nor de veinte y cinco años, que no se ha de ratificar por el Pretor: ni que se dará la peticion de la pena en que se incurrió. §. 1 . Aunque el Pretor no puede precisar á ninguno á que acepte el nombramiento de Juez árbitro, porque esto es un acto libre que no corresponde á su jurisdic cion, con todo, si alguno admitió el ser Juez árbitro, juz ga el Pretor, que esto ya le corresponde á su oficio, y jurisdiccion: no solo porque procure que se terminen los pleytos, sino tambien porque no sean engañados los que lo eligieron por Juez componedor de sus controversias, como buen varon. Finge, pues, que este árbitro, despues do examinada la causa, una y dos veces, despues de ha ber recibido los informes de las partes, y despues de ha berte manifestado lo mas íntimo y secreto del negocio, no quiere pronunciar sentencia, por amistad, ó por cohecho, ó por alguna otra causa: ¿puede negar alguno, que será muy justo que so interponga el Pretor para que cumpla el oficio que recibió? §. 2. Dice el Pretor: el que admitiese el arbitrio con imposicion de pena. §. 3. Tratemos de las personas de los que arbitran. Y ciertamente el Juez precisará al árbitro, de qualquiera dignidad, aunque sea Consular, á evacuar el compromi

§. 1 . Tametsi neminem Praetor cogat arbitrium recipere, quoniam haec res libera et sotuta est et extra necessitatem iurisdictionis posita, attamen, ubi semel quis in se receperit arbitrium, ad curam et sollicitudinem suam hanc rem pertinere Praetor putat, non tantum, 3uod studeret lites finiri, verum quoniam (non) deberent ecipi, qui cum, quasi virum bonum, disceptatorem inter se elegerunt. Finge «nim, post causam iam semel atque iterum tractatam, post nudata utriusque intima el secre ta negotii aporta, arbitrum vel gratiae dantem, vel sordibus corruptum, vel alia qua ex causa nolle sententiam dicere; quisquamne potest negare, aequissimumfore, Praetorem interponere se debuisse, ut officium, quod in se recepit, impleret?

§. 2. Ait Praetor: Qui Arbitrium pecunia compromissa RECEPERIT. §. 3. Tractemus de personis arbitrantium. El qui dem arbitrum cuiuscunque dignitatis coget officio, quod susceperit, perfungi, etiamsi sit Consularis; nisi forte sit

DlGESTO.—LlBrO

.°—Titulo 8.

203

in aliquo Magistrate positus vel potestate, Consul forte Tel Praetor, quoniam in hoc Imperium non habet.

soque admitió; á no ser que sea Magistrado, ó Potestad, v. g. Consul, ó Pretor, porque en estos no tiene juris diccion.

4. Paulus libro XIII. ad Edictum.—Nan magistratus superiore aut pari imperio nullo modo possunt cogi; nec interest, ante, an ipso Magistratu arbitrium susceperint; inferiores possunt cogi.

4. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. —Porque los Magistrados no pueden precisar de modo alguno á sus superiores, ó iguales; y nada importa que hayan admitido el ser árbitros, antes, óquando eran Magistrados. Pueden precisar á los inferiores.

5. Ulpianus libro XIII. ad Edicium. —Sed et liliusfamilias compelletur.

5. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto.—El hijo de familias tambien será precisado.

6. Gaius libro V. ad Edictum provinciale. —Quinetiam de re patris dicitur filiumfamilias arbitrum esse; nam et iudicem eum esse posse plerisque placet.

6Gayo, libro V. sobre el Edicto provincial. — Tambien se dice que el hijo de familias puede ser arbitro en el negocio del padre, porque los mas son de opinion que tambien puedo ser Juez.

7. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —Pedius li bro nono et Pomponius libro trigesimo tertio scribunt, parvi referre, ingenuus quis, an libertinus sit, integrae famae quis sit arbiter, an ignominiosus. In servum La beo compromitti non posse libro undecimo scribit; et est verum. §. 1. Undo Iulianus ait, si in Titium et servum compromissum sit, nec Titium cogendum sententiam dicere, quia cum alio receperit, quam vis servi, inquit, arbitrium nultum sit. Quid tamen, si dixerit sententiam Titius? Poena non committitur, quia non, ut receperit, dixit sententiam.

7. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto.—Pedio en el libro nueve, y Pomponio en el libro treinta y tres, es criben, que importa poco que el árbitro sea ingenuo, ó li bertino, de buena fama, ó infame. Labeon escribe en el libro once, que el compromiso en el siervo no es válido; y es verdad . §. 1. Por lo qual dice Juliano, que si se comprome tieron en Ticio y un siervo, ni á Ticio se le ha de pre cisar á que pronuncie sentencia, porque fue nombrado con otro, aunque sea nulo el arbitrio del siervo. ¿Pero qué se dirá si Ticio pronunció sentencia? No se incurre en pena, porque no la pronunció en los términos que fue nombrado.

8. Paulus libro XIII. ad Edictum.—Sed si ita compromissum sit, ut vel alterutrius sententia valeat, Titium cogendum.

8. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. —Pero si el compromiso fue en estos términos, que valga la senten cia de alguno, se le precisará á Ticio.

9. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —Sed si in servum compromittatur, et liber sententiam dixerit, puto, si liber factus fecerit, consentientibus partibus valere.

9. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto.—Vero si se comprometiesen en un siervo, y hecho libre pronunciase sentencia, juzgo, que si despues de libre sentenció con el consentimiento de las partes, es válida. §. 1. Mas como escribe Pomponio en el libro treinta y tres, no es válido el compromiso en el pupilo, ni en el furioso, sordo, ó mudo. §. 2. Al Juez se le prohibe por la ley Julia admitir el arbitrio sobre la cosa en que es Juez; y tambien se le prohibe el que mande á las partes que se comprometan en ét; y si pronunciase sentencia, no tendrá tugar la per secucion de la pena. §. 3. Hay tambien otros que no son precisados á pronunciar sentencia, v. g. si es manifiesta Ja torpeza, ó cohecho del árbitro. §. 4. Dice Juliano, que si los litigantes infamaron al árbitro, el Pretor no lo ha de escusar sin conocimien to de causa. §. 5. Lo mismo se dice, si se despreció su autoridad para el juicio.

§. 1. Sed neque in pupiltum, neque in furiosum, aut surdum, aut mutum compromittetur, ut Pomponius libro trigesimo tertio scribit. §. i. Si quis iudex sit, arbitrium rceipere eius rei, de qua iudex est, inve se compromitti iubere prohibetur lege Iulia, et, si sententiam dixerit, non est danda poenae persecutio. §. 3. Sunt et alii, qui non coguntur sententiam di cere, utputa si sordes aut turpitudo arbitri manifesta sit. §. 4. Iulianus ait, si eum infamaverunt litigatores, non omnimodo Praetorem debere eum excusare, sed cau sa cognita. §. 5. Idem, et si spreta auctorilato eius ad iudicium,

10. arbitrum

Paulus libro XIII. ad Edictum. —vel alium

11Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —litigato res ierint, mox ad eundem arbitrum redierint, Praeto rem non debere eum cogere inter eos disceptare, qui ei contumeliam hanc fecerunt, ut eum spernerent et ad alium irent. §. 1. Arbitrum autem cogendum non esse senten tiam dicere, nisi compromissum intervenerit.

10. árbitro.

Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. —O á otro

11. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. —Si se fuesen los litigantes, y despues volviesen al mismo arbi tro; el Juez no deberá" precisar á oírtos, al que le hicie ron la injuria de despreciarto, y de ir á otro. §. 1. Mas si no intervino compromiso, el Juez árbi tro no ha de ser precisado á pronunciar sentencia.

104

DiGESTO.—Libro 4.*—Titulo 8.

§. 2. Quod ait Praetor pecuniam compromissary accipere nos debere non si utrimque poena numaria, sed si et alia res vice poenae, si quis arbitri sententia non steterit, promissa sit; etita Pomponius scribil. Quid ergo, si res apud arbitrum depositae sunt eo pacto, ut ei daret, qui vicerit, vel ut eam rem daret, si non pareatur sententiae, an cogendus sit sententiam dicere? et puto cogendum, tantundem, el si quantitas certa ad hoc apud eum doponatur. Proinde et si alter rem, alter pecuniam stipulanti promisent, plenum compromissum est, et cogetur sententiam dicere.

§. 3. Interdum, ut Pomponius scribit, recte nudo pacto fiel compromissum; utputa si ambo debitores fuerunt, et pacli sunt, ne petat, quod sibi debetur, qui sen tentiae arbitri non paruit. §. 4. Item lulianus scribit, non cogendum arbitrum sententiam dicere, si alter promiserit, alter non. §. 5. Idem dicit et si sub condilione fuerit poena compromissa, vetuti: si navis ex Asia venerit, tot millia; non enim prius arbitrum cogendum sententiam dicere, 3uam conditio extiterit, ne sit inefficax deficiente conitione; el ita Pomponius libro trigesimo tertio ad Edictum scribit.

§. 2. Las palabras del Pretor: pecuniam compromis sam, debemos entendertas no solamente si por una y otra parte se hubiese prometido pena pecuniaria, sino tambien alguna otra cosa en tugar de pena, si alguno no quisiese pasar por la sentencia del árbitro; y así lo escribe Pom ponio. Pero ¿qué diremos si las cosas se depositaron en el árbitro con el pacto de que las diese al que venciese,, ó para que las diese si no obedeciese la sentencia? ¿Aca so se le precisará á pronunciar sentencia? Y juzgo que se le ha de precisar, y aunque solamente se deposite en él cantidad cierta para esto. Y por esto, aunque el uno haya prometido alguna cosa, y el otro dinero, es com promiso perfecto, y se le precisará á pronunciar sen tencia. §.3. Tal vez (como escribe Pomponio) será válido el compromiso por pacio desnudo: como si los dos fueron deudores, y pactaron no pedir lo que se le deba, al que no obedeciere la sentencia del árbitro. §. 4. Tambien escribe Juliano, que no ha de ser pre cisado el árbitro á sentenciar, si el uno promete, y el otro no. §. 5. Tambien dice, que si la pena se comprometiese baxo de condicion, v. g. que se habla de dar tantos mil si la nave viniese del Asia, no se habia de precisar al árbitro á pronunciar sentencia antes que se verificase la condicion, para que no sea ineficaz si falla: y así lo es cribe Pomponio en el libro treinta y tres al Edicto.

12. Paulus libro XIII. ad Edictum. —Quo casu ad Praetorem perlinebil in eo forsitan solo, ut, si possit dies compromissi proferri, proferatur.

12. Paulo, íibro XIII. sobre el Edicto.—En cuyo caso corresponderá al Pretor, ó solamente en esto, para que si se puede expresar el dia del compromiso, se ex prese.

13. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —Pompo nius ait, etsi alteri accepto lata sil poena compromissi, non debere eum compclli sententiam dicere.

13. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto.—Dice Pomponio, que si la pena del compromiso la diese po■ recibida el uno, no se le precisará al árbitro á que pro nuncie sentencia. §. 1. Escribe el mismo Pomponio: Si el compromiso fue solo sobre mis controversias, y estipulé de tí la pena, se ha de ver si acaso no hubo compromiso; pero no en tiendo en qué consista esta duda: porque si se funda en que el compromiso solo fue sobre las cosas de uno, no hay razon alguna; porque es lícito el compromiso sobre una cosa sola; y si en que solo interviene estipulacion por una parte, tiene fundamento; aunque si estipuló al guno que pide, se puede decir que hay compromiso ple no, porque el que es reconvenido está seguro, como por la excepcion del pacto: pero el que reconviene, si no se obedeciese al árbitro, tiene la estipulacion. Mas no juz go que esto sea verdadero; porque no basta tener excep cion, para que se le precise al arbitro á sentenciar. §. 2. Mas como dice Pedio en el libro nueve, parece árbitro el que acepta hacer oficio de Juez, y promete que ha de terminar las controversias con su sentencia; pero si solo interviene para ver si por su consejo, ó autoridad dexan de litigar, dice, que no parece que recibió el ser árbitro. §.3. El árbitro por compromiso no está obligado á pronunciar sentencia en aquellos dias, en que no se le puede precisar al Juez; á no ser que el dia del compro miso esté para cumplirse, y no se pueda pronunciar despues. §. 4. Por tanto, si acaso el Pretor lo apremia á que sentencie, será muy justo que se dé tiempo para ello, si jurase que no está suficientemente instruido de la causa.

§. 1. Idem Pomponius scribit: si de meis solis con troverses sit compromissum, etdetepoenam sin stipula is, videndum, ne non sit compromissum; sed cui rei moveatur, non video. Nam si ideo, quia de unius controversiis sotum compromissum est, nulla ratio est, licet enim et de una re compromiltere; si vero ideo, quia ex altera duntaxat parte stipulatio intervenit, est ratio. Quamquam si petitor quis stipulatus est, possit dici, plenum esse compromissum, quia is, qui convenitur, tu tus est vetuli pacti exceptione; is, qui convenit, si arbi tro non pareatur, habet stipulationem. Sed id verum esse non puto; neque enim sufficit exceptionem habere, ut arbiter sententiam dicere cogatur. §. 2. Recepisse autem arbitrium videtur, ut Pedius libro nono dicit, qui ¡udicis partes suscepit, finemque se sua sententia controversiis impositurum pollicetur. Quodsi, inquit, hactenus intervenit, ut experiretur, an consilio suo vel auctoritate discuti litem paterentur, non videtur arbitrium recepisse. §. 3. Arbiter ex compromisse his diebus non cogitur sentenliam dicere, quibus iudex non cogetur, nisi dies compromissi exitura sit, nec proferri possit.

§. 4. Proinde si forte urgeatur a Praetore ad senten tiam, aequissimum orit, si iuret sibi de causa nondum liqucre, spatium ei ad pronuntiandum dari. 14.

Pomponius libro XI. ad Quintum Mucium. —

14.

Pomponio, libro XI. sobre Quinto Alucio.—

DiGESTO. —Libro i.°—Titulo 8.

205

Sed si compromissum sine die confectum est, necesse est arbitro omnimodo dies statuere, partibus scilicet consentientibus, et i ta causam disceptari; quodsi hoc praetermiserit, omni tempore cogendus est sententiam dicere.

Pero si el compromiso se hizo sin señalar dia, absotuta mente es necesario que el árbitro señale dia, consintién dolo las partes, y que así se determine la causa; pero si dexaso de hacer esto, en todo tiempo ha de ser precisado á sentenciar.

15. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. — Licet autem Praetor destricte edicat, sententiam se arbitrum dicere coacturum, attamen ioterdum rationem eius habe re debet, et excusationem reeipere causa cognita, utputa si fuerit infamatus a litigatoribus, aut si inimicitiae ca pitales inter eum et litigatores aut alterum ex litigato ribus intercesserint, aut si aetas aut valetudo, quae po stea contigit, id ei munus remiltat, aut occupatio nego tiorum propriorum, vel profectio urgens aut munus aliquod Reipublicae; et ita Labeo;

15. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. —Mas aunque rigurosamente diga el Pretor, que obligará al árbitro á sentenciar; con todo, algunas veces debe ser oida su razon, y admitir su escusa con conocimiento de causa; v. g. si fuese infamado por los litigantes, ó si so breviniesen enemistades capitales entre él y los litigan tes, ó alguno de los litigantes; ó si la edad, ó enferme dad, que despues tuvo, lo escusa de este cargo, ó la ocu pacion en sus propios negocios, ó alguna ausencia ur gente, ó algun cargo de la República; y así lo dice Labeon.

16. Paulus libro XIII. ad Edictum. —et si qua alia incommoditas ei post arbitrium suseeptum incidat. Sed in causa valetudinis similibusve causa cognita differre cogitur.

16. Paulo, hbro XIII. sobre el Edicto.—Y si acaeciere alguna otra incomodidad despues de aceptado el arbitrio. Pero en el caso de enfermedad, y otros se mejantes, con conocimiento de causa, está obligado á di latarto. § 1. El árbitro debe ser escusado del compromiso por el juicio público ó privado, que tiene en su nombre; esto es, si no se puede prorogar el dia del compromiso; pero si se puede, ¿por qué no lo ha de precisar, pudién dolo prorogar? lo que algunas veces se ha de hacer sin apremio de él mismo. Pero si los desquieren que él pro nuncie sentencia, ¿acaso, aunque no se haya expresado sobre la prorogacion de dia, no obtenga que no se le apremie, por el pleyto que tiene, de otro modo que con sintiendo de nuevo, en que se comprometan en él? Esto se entiende, si se ha de pasar el dia.

§. 1. Arbiter iudicii sui nomine, quod publicum aut privatum habet, excusatus esse debet a compromisso, utique si dies compromissi proferri non potest; quod si potest, quare non cogat eum, quum potest, proferre? Quod sine ulla districtione ipsius interdum futurum est. Si tamen uterque volit eum sententiam dicere, an quamvis cautum non sit do die proferenda, non alias impctret, 3uia iudicium habeat, ne cogatur, quam si consentiat enuo in se compromitti? Haec scilicet, si dies exitura est.

17. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —Item si unus ex litigatoribus bonis suis cedat, Iulianus libro quarto Digestorum scribit, non esse cogendum arbitrum sententiam dicere, quum neque -agere, neque conveniri possit. §. 1. Si multo post revertantur ad arbitrium liti gatores, non esse cogendum sententiam dicere, Labeo scribit. §. 2. Item si ptures sunt, qui arbitrium receperunt, nemo unus cogendus erit sententiam dicere, sed aut omnes, aut nultuj. §. 3. Inde Pomponius libro trigesimo tertio quacrit, si lta sit compromissum, ut, quod Titio disceplatori pla cet, id Seius pronuntiet, quis sit cogendus? Et puto tale arbitrium non valere, in quo libera facultas arbitri sententiae non est futura. §. 4. Sed si ita sit compromissum, arbitratu Tilii, aut Seii fieri, Pomponius scribit, et nos putamus com promissum valere; sed is erit cogendus sententiam dice re, in quem litigatores consenserint. §. 5. Si in duos fuerit sic compromissum, ut, si dissentirent, tertium assumant, puto tale compromissum non valere; nam in assumendo possunt dissentire. Sed si ita sit, ut iis tertius assumeretur Sempronius, valet compromissum, quoniam in assumendo dissentire non possunt. §. 6. Principalis tamen quaeramus, si in duos ar bitros sit compromissum, an cogere eos Praetor debeat sententiam dicere, quia res fere sine exito futura est pro pter naturalem hominum ad dissentiendum facilitatem.

17. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto.—Tam bien dice Juliano en el libro quarto de los Digestos, que el árbitro no ha de ser precisado á pronunciar sentencia, si uno de los litigantes ceda sus bienes; porque no pue de demandar, ni ser reconvenido. §. 1. Si los litigantes vuelven al arbitrio mucho tiempo despues, escribe Labeon que no se le ha de pre cisar á que pronuncie sentencia. §. 2. Tambien si son muchos los que aceptaron el arbitrio, ninguno separadamente ha de ser precisado á pronunciar sentencia, sino ó todos juntos, ó ninguno. §. 3. Ademas de esto, pregunta Pompenio en el libro treinta y tres: si el compromiso se hizo en esta forma, que lo que parezca á Ticio árbitro, aquello pronuncie Seyo, ¿quién ha de ser precisado? Y juzgo que no vale el ar bitrio en que el árbitro no ha de tener libre facultad para sentenciar. §. 4. Pero si el compromiso fue en estos términos, que se hiciese segun arbitrase Ticio, ó Seyo; escribe Pomponio, y nosotros juzgamos, que es válido el compromi so; pero será precisado á pronunciar sentencia aquel, en quien los litigantes consintiesen. §. 5. Si se comprometieron en dos, en esta forma, que si discordasen elijan un tercero; juzgo que no vale se mejante compromiso, porque pueden no conformarse en la eleccion; pero si fuese en esta forma: para que toma sen á Sempronio por tercero, vale el compromiso, por que no pueden discordar en la eleccion. §. 6. Pero preguntemos principalmente, ¿si el com promiso se hizo en dos árbitros, podrá acaso el Pretor precisartos á pronunciar sentencia? pues por la natural facilidad, que los hombres tienen en discordar, casi ha

206

DiGESTO. —Libro 4.°—Titulo 8.

In impari enim numero ideirco compromissum admittitur, non quoniam consentire omnes facile est, sed quia, etsi dissentiant, invenitur pars maior, cuius arbitrio stabitur. Sed usitatum est etiam in duos compromitti, et debel Praetor cogere arbitros, si non consentiant, tertiam certam eligere personam, cuius auctoritati parcatur.

§. 7. Celsus libro secundo Digestorum scribit, si in tres fuerit compromissum, sufficere quidem duorum consensum, si praesens fuerit et tertius; alioquin absente eo, licet duo consentiant, arbitrium non valere, quia in ptures fuit compromissum, et potuit praesentia eius trahere eos in eius sententiam;

de quedar sin efecto el compromiso; y nor esto se admite el compromiso en número desigual, no porque es fácil que todos consientan, sino porque aunque discorden, se encuentra mayor parte, a cuyo arbitrio se eslará. Pero se practica comprometerse tambien en dos; y si no conformasen, debe el Pretor precisar á los árbitros á etegir tercera persona cierta, á cuya opinion se debe estar. §. 7. Tambien escribe Celso en el libro tercero del Digesto, que si el compromiso fuese en tres, es bastante el consentimiento de los dos, si el tercero se hallase tambien presente; de otro modo, estando él ausente, aunque consientan tos dos, no es válido el arbitrio; porque el compromiso fue en mas personas, y la presencia de él los pudo atraher á su sentencia.

18. Pomponius libro XV II'. Epistolarum et Varia rum lectionum. —sicuti tribus iudicibus datis quod duo ex consensu absente tertio iudicaverunt, nihil valet, quia id demum, quod maior pars omnium iudicavit, ratum est, quum et omnes iudicasse palam est.

18. Pomponio, libro XVII. desus Epístolas y de sus Lecciones varias.—Así como nombrados tres Jueces, no vale cosa alguna lo que los dos conformes juzgaren en ausencia del tercero; porque entonces es válido lo que juzgó la mayor parte de todos, cuando se verifica que todos juzgaron.

19. Paulus libro XIII. ad Edictum. —Qualem autem sententiam dicat arbiter, ad Praetorem non pertinere labeo ait, dummodo dicat, quod ipsi videtur. Et ideo si sic fuit in arbitrum compromissum, ut certam sententiam dicat, nultum esse arbitrium, nec cogendum sententiam dicere tulianus scribit libro quarto Dige storum.

19. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. —Mas dice Labeon, que no es de la inspeccion del Pretor mezclarse en la sentencia que debe pronunciar el árbitro, con tal que pronuncie aquella que le parezca. Y por tanto escribe Juliano en el libro quarto del Digesto, que si se compro metieron en el árbitro en estos términos: para que pro nuncie sentencia determinada, es nulo el arbitrio, y no se le ha de precisar á que pronuncie sentencia. §. 1. Juzgamos que pronuncia sentencia aquel que pronuncia alguna cosa con intencion de querer apartar á las partes de toda controversia sobre ella. Pero si el arbitrio fue sobre muchas cosas, no parece que se pro nuncia sentencia, si nodiese fin á todas las controversias, y á esto lo precisará el Pretor. §. 2. Tambien hemos de ver, si podrá mudar la sen tencia: y si el árbitro la mandó dar, y despues lo prohi bió, se dudó lambien si se deba estar á lo que mandó, ó á lo que prohibió. Sabino ciertamente juzgó que podia. Casio disculpa bien la sentencia de su Maestro, y dice que Sabino no sintió de aquella sentencia, que termina el arbitrio, sino de la preparacion de la causa, v. g. si mandó que los litigantes se presentasen en las calendas, y despues mande que en los idus; porque puede mudar aquel dia. Pero si condenó ó absolvió, no puede mudar la sentencia, porque dexó de ser árbitro.

§. 1. Dicere autem sententiam existimamus eum, qui ea mente qui pronuntiat, ut secundum id discedere eos a tota controveisia velit. Sed si de pturibus rebus sit arbitrium receptum, nisi omnes controversias linieril, non videtur dicia sententia, sed adhuc erit a Praetore cogendus. §. 2. Unde videndum eiit, an mutare sententiam possit? Et alias quidem est agilatum, si arbiter iussit dari, mox vetuit, utrum eo, quod iussit, an eo, quod vetuit, stari debeat? Et Sabinus quidem putavit, posse. Casius sententiam magistri sui bene excusat, etait Sabinum non de ea sensisse sententia, quae arbitrium tiniat, sed de praeparatione causae, utputa si iussit litigatores Kalendis adesse, mox Idibus iubeat; nam mutare eum diem posse; ceterum si condemnavit vel absolvit, dum arbiter esse desierit, mutare se sententiam non posse,

20. Gains libro V. ad Edictnm provinciale.— quia arbiter, etsi erraverit in sententia dicenda, corrigere eam non potest.

20. Gayo, libro V. sobre el Edicto provineial.— Porque el árbitro, aunque haya errado en dar la senten cia, no la puede corregir.

21. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. — Quid tamen, si de pturibus controversiis sumtus est nihil sibi communibus, et de una sententiam dixit, de aliis nondum; numquid desiit esse arbiter? Videamus igitur, an in prima controversia possit mutare sententiam, de qua iam dixerat. Et multum interest, de omnibus simul ut dicat sententiam, compromissum est, an non; nam si de omnibus, poteril mutare, nondum enim dixit sententiam; quod si ut separatim, quasi ptura sunt compromissa, et ideo, quantum ad illam controversiam pcrtiwt, arbiter esse desierat.

21. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. —¿Pero qué diremos si se nombró para muchas controversias, que no tienen conexion entre sí, y pronunció sentencia so bre una y no sobre las otras? ¿acaso dexó de ser árbitro? Veamos, pues, si acaso en la primera controversia pueda mudar la sentencia, que ya habia pronunciado; y es muy del caso, si fue el compromiso para que de todas junta mente se pronunciase sentencia ó no; porque si de todas, podrá mudarta, pues aun no pronunció sentencia: pero si separadamente, en algun modo hay muchos compro misos, y por tanto habia dexado de ser árbitro en quanto pertenece á aquella controversia. §. 1 . Si el arbitro pronunciase así: parece qtie Ticio nada debe á Seyo; aunque no haya prohibido á Seyo que

§. 1. Si arbiter ila pronuntiasset, nihil videri Titium debere Seio, tametsi Seium non vetuisset petere, tamen

Digesto. —Libro í.°—Titilo 8. si quid petiisset, vidcri contra senlentiam arbitri fecissc; el id Ofllius et Trebalius responderunt. §. 2. SolutioDi diem posse arbitrum statuere puto; et ita ct Trebalius videlur sentiré. §. 3. Pomponius ait, inuliliter arbilrum incertam sententiam dicere, utpula: quantum ei debes, redde; divisioni vestrae stari placet; pro ea parle, quam crediloribus tuis solvisli, accipe. §. 4. Item si arbiter poenam ex compromisso peti vetuerit, in libro trigésimo tertio apud Pomponium scriptum habeo, non valere; et habet rationeni, quia non do poena compromissum est. §. 5. Papinianus libro lerlio Quaestionum ait, si, quum dies compromissi finiretur, prolalo die liligatores denuo in eum compromiserint, nec secundi compromissi arbitrium receperit, non esse cogendum recipere, si ipse in mora non fuit, quod minus partibus suis fungeretur; quoü si per eum faclum est, aequissimum esse cogi eum a Praetore sequens recipere. Quae quaestio ita procedit, si nihil in priore compromisso de die proferendo caveatur; ceterum si caveatur el ipse protulit, mansit arbiter. §. (F. Plenum compromissum apellatur, quod de rebus controversiisve compositum est, nam ad oranes con troversias perlinel; sed si forte de una re sil dispulatio, licet pleno compromisso aclum sit, tamen ex ceteris cau sis actiones supeiesse; id enim veuit in compromissum, de quo actum est, (utj veniret. Sed est tutius, si quis de certa re compromissum facturus sit, de ea sola exprimi re in compromisso. §. 7. Non debent autem obtemperare liligatores, si arbiter al ¡quid non boneslum iusserit. §. 8. Si intra diem compromissi aditus arbitor post diem compromissi adesse iusserit, poena non committetur. §. 9. Si quis ex litigatoribus ideo non adfuerit, quod valetudine, vel Reipublicae causa absentia impeditus sit, aut Magislratu, aut alia iustade causa, poenam committi Proculus et Atilicinus aiunt; sed si paratus sit in eundem comprometeré, aclionem denegari, aut exceplione tutum fore. Sed hoc ita demum verum erit, si arbiter recipere in se arbitrium fuerit paratus; nam invilum non esse co gendum Iulianus libro quarto Digestorum recle scribit; ipse autem nihilo minus poena absolvitur.

§. 10. Si arbiter iussit, puta in provincia adesse li ligatores, quum Romae esset in eum compromissum, an ei impuno non parealur, quaeritur. Est et verius, quod Iulianus ait libro quarlo,eum locum compromisso inesse, de quo aclum sit, ut promillerelur. Impune igitur ei non parebitur, si alio loci adesse iusserit. Quid ergo, s-in non appareat, de quo loco actum sil? Melius dicelur, eum lo cum conlineri, ubi compromissum est. Quid lamen, si in eo loco, qui sil circa Úrbem, adesse iusserit? Pegasus admillit, valere iussum. Quod pulo ita verum esse, si ct eius sit auctoritalis arbiter, ut in secessibus soleat agere, et litigatores facile eo loci venire possint.

§. 11. Sed si in aliquem locum inhoneslum adesse iusserit, puta in popinam vel in lupanarium, ut Vivia-

207

pida; con lodo, si pidiese alguna cosa, parece que hace contra la sentencia del arbitro, y esto respondieron Otilio y Trebacio. §. 2. Juzgo que el arbitro puede señalar dia para la paga; y así parece que lo siente Trebacio. §. 3. Dice Pomponio que el arbitro pronuncia sen tencia incierta inútilmente, como si dixese: págale lo que le debes, ó me agrada que se esté á vuestra división: ó recibe según aquella cantidad que pagaste á tus acree dores. §. 4. Mas si el Juez arbitro prohibiese que se pida la pena del compromiso, escribe Pomponio en el libro treinla y tres, que no vale; y se funda en que el com promiso no fue sobre la pena. §. 5. Dice Papiniano al libro tercero de las Qüesliones: si pasado el término del compromiso, los litigantes se comprometiesen de nuevo en él, prorogandoel término, y no admitiese el arbitrio de esle segundo compromiso, no ha de ser precisado á admitirlo, si el no haber sen tenciado no consistió en morosidad suya; pero si consistió en él, es muy justo que el Pretor le precise á aceptar el segundo compromiso: cuya duda se entiende, si en el primer compromiso no se expresa cosa alguna de prorogar el dia; pero si se expresó, y se prorogó, queda árbilro. §. 6. Compromiso pleno se llama aquel que comprehende lodas las cosas y controversias, porque pertenece á todas ellas; pero si acaso se disputó de una sola cosa, y el compromiso fue pleno, con lodo quedan las acciones por las demás causas. Aquello pertenece al compromiso, que se expresó que fuese comprehendido en él. Pero es mas seguro que si alguno se hubiere de comprometer so bre cosa cierta, sola aquella cosa se exprese en el com promiso. §. 7. Mas si el árbilro mandase alguna cosa que no sea honesta, no la deben obedecer los litigantes. §. 8. Si habiéndose presentado dentro del dia del compromiso, mandase el árbilro que se presenten des pués del dia, no se incurrirá en la pena. §. 9. Si alguno de los litigantes no asistiese por estar impedido por ausencia por causa de la República, ó por enfermedad, ó por ser Magistrado, ó por otra justa causa, dicen Próculo y Atilicino que se incurre en pena; pero si estuviese pronto á comprometerse en el mismo, se le deniega la acción, ó estará seguro con la excepción. Pero al fin, esto so verificará, si el árbilro estuviese pronto á recibir en sí el arbitrio: porque Juliano escribe en el libro quarto del Digesto, que contra su voluntad no ha de sor precisado: mas con todo, él mismo queda absuelto de la pena. §. 10. Si el Juez árbilro, habiéndose comprometido en él en Roma, mandó que los litigantes se presentasen, v. g. en alguna Provincia, se pregunta, si por ventura no se incurre en pena no obedeciéndole. Y es mas verdade ro lo que dice Juliano en el libro quarlo, que aquel lugar de que se trató para que se prometiese, se comprehende en el compromiso; esto supuesto, se le desobedecerá sin incurrir en pena, si manda presentarse en otro lugar. ¿Pero qué diremos si no aparezca de qué lugar se trató? Mas bien se dirá que se debe entender aquel lugar en donde se comprometió? Y qué se dirá si mandase que se presenten en aquel lugar que esté cerca do Roma? Pega so dice, que es válido el mandato; lo qual juzgo que es verdad en estos términos, si el árbilro tiene tal autori dad, que suela vivir en casa de campo, y los litigantes puedan ir allá con facilidad. §. 11. Pero si mandase que se presentasen en algún lugar indecente, v. g. en un bodegón ó lupanar, como

208

Digesto.—Libro 4.°—Titulo 8.

ñus ait, sinc dubio impune ei non parebitur; quam sententiam et Celsus libro secundo Digestorum probat. Unde eleganter tractat, si is sit locus, in quem alter ex litigatoribus honeste venire non possit, alter possit, et is non venerit, qui sine sua turpiludine eo venire possit, is venerit, qui inhonesto venerat; an commiltatur poena compromissi, an quasi opera non praebila? El rede putat non committi; absurdum enim esse, iussum in alterius per sona ratum esse, in alterius non.

§. 12. Inlra quantum aulem temporis, nisi detur, quod arbiter iusserit, coramittatur stipulatio, videndum est. Et si quidem dies adiectus non sit, Celsus scribit li bro secundo Digestorum, inesse quoddam modicum tempus, quod ubi praeterierit, poena statim peti polest; et tamen, inquit, etsi dederit ante acceptum iudicium, agi ex slipulatu non poterit;

dico Viviano, sin duda se le desobedecería sin incurrir en Eena: cuya sentencia también la aprueba Celso en el liro segundo del Digesto: adonde dice elegantemente, que si este lugar fuese tal, que el uno de los litigantes no pueda venir á él honestamente, y el otro pueda, y no viniese á él el que puede venir sin afrenta suya, y vinie se á él aquel á quien el venir no le era decente, ¿por ven tura se incurrirá en la pena del compromiso? Ó acaso se dirá como si no hubiese ido? Y juzga rectamente, que no se incurre en pena, porque es absurdo que el mandato sea válido en la persona del uno, y no en la del otro. §. 12. Mas hemos de ver dentro de quanto tiempo incurra en lo que se estipuló, si no se da lo que mandó el árbitro: y si ciertamente no se señaló el dia, escribo Celso en el libro segundo del Digesto, quo se enliénde dentro de cierto tiempo moderado; el qual, luego que haya pasado, inmediatamente se puede pedir la pena: y con todo dice, que si la diese antes de la litis -contesta ción, no podrá pedir por lo estipulado.

22. Paulus libro XIII. ad Edictum. —utique nisi eius interfuerit tunc solvi.

22. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. —Ésto se entiende si no le importare que se pague entonces.

23. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —Celsus ait, si arbiter intra Kalendas Septembres dari iusserit, nec datum erit, licet postea offeratur, attamen semel commissam poenam compromissi non evanescere, quoniam semper verum est, intra Kalendas datum non esse. Sin autem oblatum acccpit, poenam petere non potest, doli exceplione removendus; contra, ubi duntaxat daré iussus est.

23. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto.— Si el árbitro mandase que se dé dentro de las calendas de Sep tiembre, y no se diese; dice Celso, que aunque después se ofrezca, habiendo incurrido ya en la pena del compro miso, no se remite, porque siempre es cierto que no se dió dentro de las calendas; pero si ofrecido lo recibió, no puede pedir la pena, y ha de ser removido con la excep ción de dolo. Quando solo se mandó dar, se dice lo con trario. §. 1. Si mandaste que yo te lo entregue, y estuvie res impedido para recibirlo, por enfermedad, ó por algu na otra causa justa, dice también qua juzga Proculo que no se incurre en pena, ni aunque estando tú pronto á recibirlo, no le lo dé después de las calendas. Pero él mismo juzga con razón, que son dos los preceptos del ár bitro: el uno, que se dé el dinero; y el otro, que se dé dentro de las calendas. Y aunque no incurras en pena porque no la diste dentro de las calendas, porque no consistió en tí, con todo incurres en aquella parle, por que no das. §. 2. Dice el mismo, el poder estar á la sentencia no es otra cosa, que hacer aquello que esté de su parto, para que se cumpla la sentencia del árbitro. §. 3. El mismo Celso dice: si el árbitro me manda re que le diese dinero en cierto dia, y tú no lo quisiste recibir, se puede defender que no se incurre en la pena inmediatamente.

§. 1. Idem ait, si iusserit me libi daré, et valeludine sis impeditus, quo minus accipias, aut alia iusta ex cau sa, Proculum existimare, poenam non committi, nec si post Kalendas te paralo accipere non dem. Sed ipse re cle putat dúo esse arbitri praecepla, unum pecuniam dari, aliud intra Kalendas dari, licet igitur in poenam non committas, quod intra Kalendas non dederis, quoniam per te non stetit, tamen committis in eam partem, quod non das.

§. 2. Idem ait, nihil aliud esse senlenliae stare posse, quam id agere, quantum inipso sit, ut arbitri parealur sententiae. §. 3. Idem Celsus ait, si arbiter me tibi certa die pecuniam daré iusserit, tu accipere noluisti, posse de fendí, ipso iure poenam non committi;

24 . Paulus libro XIII. ad Edictum.—sed si po stea ille paratus sit accipere, non impune me non daturum; non enim ante feceram.

24. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. —Pero si después él estuviese pronto á recibirlo, incurro en pena si no lo doy, porque no lo había dado antes.

25. Ulpianus libro XIII. ad Edictum. —Labeo ait, si arbiter, quum in compromisso cautum essel, ut eadem die de ómnibus scnlentiam diceret, et ut posset diem proferre, de quibusdam rebus dicta sentcnlia, de quibusdam non dicta, diem protulit, valere prolationem, sententiaequo eius posse impune non pareri; el Pomponius probat Labeonis sententiam. Quod et mihi videtur, quia officio in senlentia funclus non est.

25. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. —Dice Labeon, que si habiéndose expresado en el compromiso, que el árbitro en un mismo dia sentenciase sobre todas las cosas, y pudiese prorogar el liempo, si pronunciase sentencia sobre unas cosas, y otras no, y lo prorogase, es válida la prorogacion, y sin pona se puede dexar de obedecer: y Pomponio aprueba la sentencia de Labeon. Yo soy del mismo sentir, porque con la sentencia no eva cuó su oñeio. §. 1 . Esta cláusula: prorogar el dia del compromi so, no da al árbitro mas facultad que para prorogarlo; y por esto no puede aumentar, ni disminuir la condición

§. 1. Haec aulem clausula: diem compromissi pro ferre, nullam aliam dat arbitro facullatem, quam diem prorogandi; et ideo conditionem primi compromissi ne-

Digesto. —Libro 4.*—Titulo 8.

209

que minuere, ñeque immutare potest; et ideo cetera quoque disculere et pro ómnibus unam sententiam ferré debebit. §. 2. Si ^er fideiussorem fuerit cautum in primo compromisso, et sequens similiter proferendum Labeo dicit; sed Pomponius dubitat, ulrum iisdem, an et aliis tam idoneis; quid enim, inquit, si idem fideiubere noluerinl? Sed puto, si noluerinl fideiubere, tune alios non absimiles adhibendos,

del primer compromiso; y por tanto deberá también examinar las demás cosas, y pronunciar una sentencia sobre todas. §. 2. Si en el primer compromiso se dió fiador, dice Labeon, que también se ha de dar en el siguiente. Pero duda Pom ponió, si acaso han de ser los mismos, ú otros tan abonados; pues dice, ¿qué se ha de hacer si los mis mos no quisieren ser fiadores? Mas juzgo, que'si no qui sieren ser fiadores, en este caso se han de dar otros que sean semejantes.

26. Paulus libro XIII. ad Edictum. —ne in poté state sit fideiussorum postea se non obliganlium, ut poe na commitlatur. Idemque et si decesserint.

26 . Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. —Para que no esté en la potestad de los fiadores, que después no se obligan, que se incurra en la pena: y lo mismo se dice si muriesen.

'

9. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. —Compe te la accion publiciana, ya sea que se haya entregado la cosa al comprador, ó á su heredero. §. 1. Si alguno comprase la cosa que tenia en depó sito, ó en comodato, ó en prenda, se ha de tener por en tregada si quedó con ella despues de la venta. §. 2. Pero si la entrega fué antes de la venta, se ha de decir lo mismo. §. 3. Mas si compré la herencia, y quiero pedir la cosa hereditaria que se me entregó, escribe Neracio que se ha de dar la accion publiciana. §. 4. Si alguna cosa se vendiese separadamente á dos, que compraron con buena fe, veamos á quien le com pete mas bien la publiciana, si acaso al que primero se le entregó la cosa, ó al que solamente la compró: y es cribe Juliano al libro séptimo de los Digestos, que si los dos compraron á uno mismo, que no era señor, liene mejor derecho aquel á quien primero se le entregó la cosa; pero si á dos distintos, que no eran señores, es me jor la causa del que posee, que del que pide: cuya sen tencia es verdadera. §. 5. Esta accion no tiene tugar en las cosas que no se pueden usucapir, v. g. las hurtadas, y el siervo fugitivo. §. 6. Si el siervo hereditario comprase alguna cosa antes de adir la herencia, y perdiese la posesion que de ella se le dió, al heredero le competerá la publiciana, del mismo modo que si él hubiera poseido. El mismo de recho adquirirán los municipios por la cosa entregada á su siervo.

10. Paulus libro XIX. ad Edictum. —sive peculiari nomine servus emerit, sive non.

10. Paulo , libro XIX. sobre el Edicto. —Ya sea que el siervo comprase para el peculio, ó no.

11 • Ulpianus libro XVI. ad Edictum.—Si ego emi, et mea voluntate alii res sit tradita, Imperator Se verus rescripsit, Publicianam illi dandam.

11. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. —Si yo compré, y la cosa se entregó á otro con mi votuntad: por rescripto del Emperador Severo se le ha de dar la publi ciana. §. 1. Si se litigase sobre el usufructo ya entregado, se da la publiciana: tambien se da respecto de las servi dumbres de los predios urbanos, constituidas por la tra dicion, ó la paciencia: v. g. si alguno permitió que pa sase el aqüeducto por su casa: tambien de los predios rústicos, porque consta que en estos se ha de defender la entrega y la tolerancia. §. 2. Lo que nace 'de la sierva hurtada, que conci bió en poder del que la compró con buena fe, se ha de pedir por esta accion, aunque no la haya poseido el com prador. Mas al heredero del ladron no le compete esta accion, porque sucede en los vicios del difunto.

§.1. Si de usufructu agatur tradito, Publiciana datur; itemque scrvitutibus urbanorum praediorum per traditionem constitutis, vel per patientiam, forte si per domum quis suam passus est aquaeductum transduci; item rusticorum, nam ct hie traditionem et patientiam tuendam constat. §. 2. Partus ancillae furtivae, qui apud bonae fidei emtorem conceptus est, per hanc actionem petendus est, eliamsi ab eo, qui emit, possessus non est; sed heres iu ris hanc actionem non habet, quia viliorum defuncli suc cessor est.

DiGESTo. —Libro 6.°—Titulo 2. §. 3. Interítum tamen, licet furtiva mater distracta non sit, sed donata ignoranti mihi, et apud me conceperitet pepererit, competit mihi in partu Publiciana, ut Iulianus ait, si modo eo tempore, quo experiar, furtivam malrem ignorem. §. 4. Idem Iulianus generaliter dicit, ox qua causa malrem usucaperc possem, si furtiva non esset, ex ea causa partum me usucapere, si furtivam esse matrem ignorabam. Ex omnibus igitur casibus Publicianam habebo. §. 5. Idem est, et si ex partu partus est, elsi non natus, sed post mortem matris exsecto ventre eius extradûs est, ut et Pomponius libro quadragesimo scripsit. §. 6. Idem ait, aedibus emtis, si fuerint dirutae, ea, quae aedificio accesserunt, huiusmodi actione petenda. §. 7. Quod tamen per altuvionem fundo accessit, simile fit ei, cui accedit; et ideo si ipse fundus Publicia na peti non potest, non hoc petetur, si autem potest, et ad partem, quae per altuvionem accessit; et ita Pompo nius scribit. §. 8. Idem adiicit, et si statuae emtae partes recisae pelantur, similem actionem proficere. §. 9. Idem scribit, si aream emero, et insulam in ea aedificavero, recte me Publiciana usurum. §. 10. Item inquit: si insulam emi, et ad aream ea pervenit, aeque potero uti Publiciana. 12. Pautus libro XIX. ad Edictum. —Quum sponsus sponsae servum donasset, eumque in dotem accepissetante usucapionem, rescriptum est a Divo Pío, divortio facto rcstituendum esse servum; nam vatuisse donationem inter sponsum et sponsam. Dabitur ergo et possidenli exceptio, et amissa possessione Publiciana, si ve extraneus, sive donator possideat. *

279

§. 3. Tal vez aunque no se haya enagenado la ma dre hurtada, sino que so me haya donado ignorándolo yo, y en mi poder concibiese y pariese, como dice Julia no, respeto de lo que nace mo compete la publiciana, con tal que al tiempo que pido ignore que la madre es hurtada. §. 4. Por regla general dice el mismo Juliano, que por la misma causa que podria usucapir la madre, si no fue se hurtada, puedo usucapir lo que para, si ignoraba que la madre era hurtada: esto supuesto, en todos estos ca sos me compete la publiciana. §. 5. Lo mismo se dice de lo que nace de la que ella parió, y aunque no naciese, sino que se sacase del vientre de la madre despues de muerta, como tambien escribe Pomponio en el libro quarenta. §. 6. Dice el mismo: si se arruinasen las casas com pradas, las cosas que estaban en el edificio se han de pe dir por esta accion. §. 7. Lo que el atuvion juntó al fundo, se hace de la misma naturaleza del fundo: y por eso si el mismo fundo no se puedo pedir por la publiciana, no se pedirá lo que se le juntó: y si se puede, se podrá pedir tambien lo que el atuvion juntó: así lo escribe Pomponio. ^. 8. Dice tambien, que se pueden pedir por esta accion las partes de la estatua comprada, que se separa ron de ella. §. 9. Tambien oscribe, que mo competerá la publi ciana si compré el area, y en ella edifiqué casa. §. 10. Tambien dice, que podré usar de la publi ciana, si de la casa que compré, solo quedó el area.

§. 6. Si pro parte quis rem petere vult, Publiciana actione uti potest. §. 7. Sed eliam is, qui momento possedit, recto hac actione experiretur.

12. Paulo, libro XIX. sobre el Edicto. —Si el es poso donase un siervo á la esposa, y lo recibiese en dote antes de la usucapion: segun rescripto del Emperador Pio, si se divorciasen, se ha de restituir el siervo, por que fué válida la donacion entre esposo y esposa: tam bien se dará excepcion al que posee: y si perdiese la po sesion, la publiciana, ya sea que lo posea el extraño, ó el mismo que lo donó. §. 1. Aquel á quien se restituyó la herencia en vir tud del Trebeliano, le compele la accion publiciana, aun que no haya tomado la posesion. §. 2. Tambien compete la publiciana por los pre dios tributarios, y por otros, que no so pueden usucapir si se me entregaron con buena fe. §. 3. Lo mismo se hade decir si comprase con bue na fe la casa superticiaria al que no era señor. §. 4. Si la cosa es de tal condicion, que la ley, ó la constitucion prohibe su enagenacion, en esto caso no tie ne tugar la accion publiciana, porque el Pretor no la da á nadie en estos casos, por no contravenir á las leyes. §. 5. Tambien nos compete la accion publiciana por el siervo que está en la edad de la infancia, y aun no ha cumplido un año. §. 6. Si alguno quiero pedir parte de la cosa, tam bien le compete la accion publiciana. §. 7. Tambien podrá pedir por esta accion el que estuvo en posesion por un momento.

13. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale.— Quaecunque sunt iustae causae acquirendarum rerum, si ex his causis nacti res amiserimus, dabitur nobis earum rerum perscquendarum gratia haec actio. §. 1. Interdum quibusdam nec ex iustis possessionibus compelit Publicianum iudicium; namque pignoraticiae et precariae possessiones iustae sunt, sed ex his non solet competere tale iudicium; ilia scilicet ratione,

13. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. — Si perdiésemos las cosas que obtuvimos por alguna de las justas causas que hay de adquirirtas, nos competerá esta accion para recuperartas. §. 1 . Tal vez no se da la accion publiciana por las posesiones legitimas; porque posesion por causa de pren da, y precario son posesiones justas; pero por ellas no se suele dar esta accion: por esta razon, porque niel aeree

§. 1. Is, cui ex Trebeliano heredilas restituta est, eliamsi non fucrit nactus possessionem, uti potest Pu bliciana. §. 2. In vectigalibus et in aliis praediis, quae usu capí non possunt, Publiciana competit, si forte bona fide mihi trad i la sunt. §. 3. Idem est, el si supcrficiariam insulam a non domino bona fide emero. §. 4. Si res talis sit, ut cam Lex aut Constitutio alienan prohibeat, eo casu Publiciana non competit, quia his casibus neminem Praetor tuetur, ne contra leges fa ciat. §. 5. Publiciana actione etiam de infante servo nondum anniculo uti possumus.

280

DigeSTo.—Libro 6.°—Titulo 3.

quia neque creditor, neque is, qui precario rogavit, eo animo nanciscitur possessionem, ut credat se dominum esse. §. 2. Qui a pupillo emit, probare debet, tutore auctore lege non prohibente se emisse. Sed et si deceptus falso tutore auctoro emerit, bona fide emisse videtur.

dor, ni el que tiene en precario está en posesion en in teligencia que crea que es señor.

14. Ulpianus libro XVI. ad Edictum.—Papinianus libro sexto Quaestionum scribit: si quis prohibuit, vel denuntiavil, ex causa venditionis tradi rem, quae ipsius voluntate a procuratore fuerat distracta, et is nihilo minus tradiderit, emtorem tuebitur Praetor, sive possideat, sive petat rem. Sed quod iudicio emti procu rator emtori praestiterit, contrario iudicio mandati consequetur; potest enim fieri, ut emtori res auferatur ab eo, qui venire mandavit, quia per ignorantiam non est usus exceptione, quam debuit opponere, vetuti: si non ailctor meus ex voluntate tua vendidit.

14. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto.—Es cribe Papiniano al libro sexto de las Qüestiones, que si alguno prohibió, ó denunció á su procurador para que no entregase en virtud de la venta la cosa que enagenó con su votuntad, y no obstante la entregase: el Pretor socorrerá al comprador, ya sea que posea, ó que pida la cosa: y lo que el procurador haya dado al comprador por razon de la venta, lo repetirá por la accion contraria de mandato, porque suele suceder que la cosa se le quite al comprador por aquel que mandó venderta, por no ha ber usado por ignorancia de la excepcion, que debió oponer: v. g. si el que no era mi actor vendió por vo tuntad tuya.

15. Pomponius libro III. ad Sabinum. —Si servus meus, quum in fuga sit, rem a non domino emat, Publiciana mihi competere debet, licet possessionem rei traditae per eum nactus non sim.

15. Pomponio libro III. sobre Sabino. — Si mi siervo fugitivo compró la cosa al que no era señor de ella, me debe competer la publiciana, aunque no haya adquirido por él la posesion de la cosa entregada.

16. Papiniani libro X. Quaestionum, Pautus no tat:—Exceptio iusti dominii Publicianae obiicienda est.

16. Paulo, hace notar en el libro X. de las Cues tiones de Papiniano.—Á la accion publiciana se puede oponer la excepcion del legítimo dominio.

17. Neratius libro III. Membranarum.—Publiciana actio non ideo comparata est, ut res domino aufera tur; eiusque rei argumentum est primo aequitas, deinde exceptio: si ea res possessoris non sit, sed ut is, qui bona fide emit, possessionemque eius ex ea causa nactus est, potius rem habeat.

17. Neracio libro III. de sus Pergaminos. —La accion publiciana no se introduxo para que al señor se le quite lo que es suyo, sino para que no carezca de la cosa el que la compró con buena fe, y obtuvo la posesion de ella por esta causa: y es prueba de esto, lo primero la equidad, lo segundo la excepcion, si la cosa no es del que la posee.

Tit. III.

§. 2. El que compró al pupilo, debe probar que compró con la autoridad del tutor, y permision de la ley; pero si compró engañado con la autoridad del que se fin gió tutor, parece que compró con buena fé.

Titulo III.

Si ager vectigalis, id est emphyteuticarius, petatur.

De si se pide el predio vectigal ó sea enfiteutiearío.

1. Pautus libro XXI. ad Edictum. —Agri civitatum alii vectigales vocantur, alii non. Vcctigales vocantur, qui in perpetuum locantur, id est hac lege, ut tamdiu pro his vectigal pendatur, quamdiu neque ipsis, qui conduxerint, neque his, qui in locum eoruur successerunt, auferri eos liceat. Non vectigales sunt, qui ita colendi dantur, ut privatim agros nostros colendos dare solemus.

1• Paulo, libro XXI. sobre el Edicto.—Los pre dios de las Ciudades unos se llaman vectigates, y otros no: se llaman vectigales los que se dan en arrendamiento para siempre, esto es, con esta condicion: que mientras que se pague el tributo no sea permitido quitartos, ni á los que los arrendaron, ni á sus sucesores: no vectiga les son los que se dan en arrendamiento del mismo modo que nosotros solemos dar privadamente nuestros propios predios. §. 1. Los que para siempre tomaron en arrenda miento de los municipios el predio que habian de disfru tar, aunque no se hagan señores, con todo agradó, que les compitiese la accion real contra qualquiera poseedor, y tambien contra los mismos municipios.

§. 1. Qui in perpetuum fundum fruendum conduxerunt a municipibus, quamvis non efficiantur domini, ta men placuil competere iis in rem actionem adversus quemvis possessorem; sed et adversus ipsos municipes,

2. Ulpianus libro X VII. ad Sabinum. —ita tamen , si vectigal solvant.

2. Ulpiano, libro XVII. sobre Sabino.—Esto se entiende si pagan el tributo.

3. Pautus libro XXI. ad Edictum. —Idem est, et si ad tempus habuerint conductum, nec tempus conductjonis finitum sit.

3. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. —Lo mismo se dice aunque el arrendamiento sea por tiempo determi nado, y no se haya cumplido.

LIBER SEPTIMUS. (LIBRO SEPTIMO.)

Tit. I.

TlTulO I.

Be usufructo et quemadmodum quia utatur fruatur.

Del usufruoto y del modo de usufructuar.

1. Pautus libro III. ad Viteüium.—Ususfruktus «st ius alienis rebus utendi fruendi salva rerum sub stantia.

1Paulo; Comentarios á Vitelio, libro III.—El usufructo es un derecho de usar y disfrutar de las cosas agenas, sin perjuicio de las mismas cosas.

2. Celsus libro XVIII. Digestorum. — Est enim ususfructus ius in corpore, quo subíato et ipsum tolli necesse est.

2. Celso; Digesto, libro XVIII.—Es en realidad el usufructo un derecho en cosa corporal: y si esta fal ta, es necesario que falte el usufructo.

3. Gaius libro II. Rerum quotidianarum vel Aureorum.—Omnium praediorum iure legati potost consti tui ususfructus, ut heres iubeatur dare alicui usumfructum. Darc autem intelligitur, si induxerit in fund um lcgatarium, eumve patiatur uti frui. Et sine testamento autem si quis velit usumfructum constituere, pactionibus et stipulationibus id efficere potest. §. 1. Consistit autem ususfructus non tantum in fundo et aedibus, verum etiam in servis et iumentis ceterisque rebus. §. 2. Ne tamen in universum inutiles essent pro pnstates semper abscedente usufructu, placuit certis modis extingui usumfructum, et (ad) proprietatem reverti.

3. Gayo; Diario, libro II. —El usufructo de todos los predios se puede constituir por legado, v. g. si se man dase al heredero dar á alguno el usufructo: y se entiende ue se da, si pusiese al legatario en posesion del fundo, 5 permite que este lo usufructúe. Mas si alguno quiere constituir usufructo, no siendo por testamento, lo puede hacer por pacto y estipulacion. §. 1. Tambien se constituye usufructo, no solo en los fundos y en las casas, sino tambien en los siervos, los jumentos, y en las demas cosas. §. 2. Para que las propiedades no fuesen inútiles separado el usufructo de ellas perpetuamente, agradó que se extinguiese el usufructo, y que volviese a la propie dad por ciertos modos. §. 3. Por los mismos modos que se constituye, y se acaba el usufructo, se acaba tambien, y constituye el uso.

§. 3. Quibus autem modis ususfructus et consistit, et finitur, iisdem modis etiam nudus usus solel et con stitui, et finiri. 4. Paulus libro II. ad Edictum. —Ususfructus in mullis casibus pars dominii est, et extat, quod vel prae sens, vel ex die dari potest.

Paulo; Comentarios al Edicto, libro II. — El usufructo en muchos casos es parto del dominio: y es constante que se puede dar ó de presente, ó hasta cierto dia.

5. Papinianus libro VII. Quaestionum.—Ususfru ctus et ab initio pro parte indivisa vel divisa constitui, et legitimo tempore similiter amitti, eademque ratione per legem Falcidiam minui potest. Reo queque promittendi defuncto in partes hereditarias ususfructus obliga tio dividitur, et si ex communi praedio debeatur, uno ex soeiis defendeute pro parte defendentis fiel restitutio.

5. Papiniano; Cuestiones, libro VII. —El usu fructo se puedo constituir desde el principio por par te separada, ó sin dividir: y del mismo modo se pierde por el tiempo que señala la ley, y por la misma razon se puede disminuir por la ley Falcidia: tambien se divi de la obligacion del usufructo en partes hereditarias, muerto aquel á quien se le prometió; y si se debe del predio comun, defendiéndolo uno de los socios, se resti tuirá la parte del que defiende.

6. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale. — Ususfructus pturibus modis constituitur, ut ecce, si legatus fuerit. Sed et proprietas deducto usufructu legari potest, ut apud heredem maneat ususfructus. §. 1. Constituitur adhuc ususfructus et in iudicio familiae erciscundae, et communi dividundo, si iudex alii proprielatem adiudicaverit, alii usumfructum.

6. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII.—El usufructo se constituye de muchos modos: v. g. si se hubiese legado: y tambien se puede legar la propiedad sin el usufructo, para que este quede en el heredero. §. 1. Tambien se constituye el usufructo en el jui cio de division de la familia, y cl de division de la cosa comun, si el Juez adjudicase á unos la propiedad, y á otros el usufructo. §. 2. Tambien adquirimos el usufructo no solo por

§. 2.

Acquiritur autem nobis ususfructus non so-

■y,

282

DiGESTO.—Libro 7.°—Titulo \.

tum per nosmetipsos, sed etiam per eas quoque personas, quas iuri nostro subiectas habemus. §. 3. Nihil autem volat, servo meo herede instituto legari proprietatem deducto usufructu.

nosotros mismos, sino tambien por aquellas personas que estan en nuestra potestad. §. 3. Nada importa que instituido mi siervo here dero, se legue la propiedad sin el usufructo.

7. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Usufru ctu legato omnis fructus rei ad fructuarium pertinet. Et aut rei soli, aut rei mobilis ususfructus legatur.

7. Ulpiano ; Comentarios á Sabino, libro X VII.— Legado el usufructo, todo el fruto de la cosa pertenece al usufructuario. Tambien se lega el usufructo de la cosa raiz, ó de la mueble. §.1. De la cosa raiz: v. g. si se lega el usufructo de las casas, todo lo que reditúan pertenece al usufructua rio: todas las utilidades que provienen de los edificios, de las areas, y de las domas cosas respectivas á las casas: por lo qual agradó, que tambien se le puede entrar en la posesion de las casas vecinas por causa de la ruina que amenaza: y las ha de poseer como señor, si se persevera en no dar caucion, y no la perderá aunque se acabe el usufructo. Por esta razon escribo Labeon, que no le es permitido al señor levantar mas el edificio contra tu vo tuntad, así como no se puede edificar en el area, de la qual se legó el usufructo: cuya sentencia juzgo verdadera. §. 2. Porque le pertenecen todos los frutos de la cosa, escribe Celso en el libro diez y ocho de los Diges tos, que debe tambien reparar las casas, segun parezca al arbitro que se nombre, de modo que estén bien repa radas; pero si alguna se arruinase por vieja, no está obli gado á reedificarta: y si la reedificase el heredero, ha de permitir que la usufructúe. Por lo qual, la duda de Cel so es sobre el modo como han de estar reparadas: si al gunas se arruinaron por viejas, no está obligado á ree dificartas, porque solo le pertenecen los reparos cortos, pues le corresponden otras cargas al que se le legó el usufructo, v. g. el estipendio, ó tributo, el salario, y los alimentos de la cosa usufructuaria: y así lo escribe Mar celo al libro trece. §. 3. Tambien escribe Casio al libro ocho del De recho Civil, que el usufructuario está obligado á los re paros, segun parezca al árbitro, del mismo modo que está obligado á replantar los árboles: y Aristo dice, que esto es cierto. Tambien dice Neracio al libro quarto de las Membranas, que no se le puede privar al usufructua rio que reedifique, porque no se le puede prohibir que are, ó cultive: y no solo ha de hacer los reparos necesa rios, sino tambien los que son por causa de diversion, como pintar el techo y pavimento, y otras cosas seme jantes; pero no puede adelantar cosa nueva, ni quitar lo útil.

§. 1. Rei soli, utputa aedium usufructu legato, quicunque reditus est, ad usufructuarium pertinet, quaeque obventiones sunt ex aedificiis, ex areis et ceteris, quaecunque aedium sunt. Undo etiam mitti eum in possessio nem vicinarum aedium causa damni infecti placuit, et iure dominii possessurum eas aedes, si perseveretur non caveri, nec quidquam amitterc finito usufructu. Hac rationc Labeo scribit, nec aedificium licere domino te invi to altius tollere, sicut nec areae usufructu legato potest in area aedificium poni; quam sententiam puto veram.

§. 2. Quoniam igitur omnis fructus rei ad eum per tinet, reficere quoque eum aedes per arbitrum cogi Celsus scribit. Celsus libro octavo décimo Digestorum: hactenus lamen, ut sarta tecta habeat; si qua tamen vetustate corruissent, neutrum cogi refieere; sed si heres refecerit, passurum fructuarium uti. Unde Celsus de modo sarta tecta habendi quaerit, si quae vetustate corruerunt, refieere non cogitur; modica igitur refectio ad eum pertineat, quoniam et alia onera agnoscit usufructu legato, utputa stipendium, vel tributum, vel salarium, vel ali menta ab ca re relicta; et ita Marcellus libro tertio deci mo scribit.

§. 3. Cassius quoque scribit libro octavo Iuris civi lis, fructuarium per arbitrum cogi reficere, quemadmodum asserere cogitur arbores; et Aristo, notat, haec vera esse. Neratius autem libro quarto Membranarum ait, non posse fructuarium prohiben, quo minus reficiat, quia nec arare prohiben potest, aut colore; nec sotum necessarias refectiones facturum, sed etiam votuptatis causa, ut tectoria, et pavimenta, et similia facere, neque autem ampliare, nec utile detrahere posse,

8. Idem libro XL. ad Edictum. —quamvis melius repositurus sit; quae sententia vera est.

8. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XL. — Aunque en su tugar haya de hacer otra cosa mejor: cuya sentencia es verdadera.

9. Idem libro XVII. ad Sabinum.—Item, si fundi ususfructus sit legatus, quidquid in fundo nascitur, quidquid inde percipi potest, ipsius fructus est, sic tamen, ut boni viri arbitratu fruatur. Nam et Celsus libro octavo decimo Digestorum scribit, cogi eum posse recte colere.

9. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Tambien si se legó el usufructo del fundo, todo lo que nace en él, y todo lo que de él se percibe es fruto suyo, con tal que usufructúe á arbitrio de buen varon. Y Celso al libro diez y ocho de los Digestos escribe, que se le pue de precisar á que cultive bien. §. 1. Si hay colmenar en aquel fundo, tambien le pertenece el usufructo de él. §. 2. Si hay cantera, y quiere sacar piedra, ó minas de greda, ó arena, dice Sabino, que ha de usar de todas estas cosas como buen padre de familias: cuya sentencia juzgo verdadera. §. 3. Pero si despues de legado el usufructo, se en contrase mina de metal, se contiene en el legado, porque se le dexó el usufructo de toda la heredad, y iio de sus partes.

§. 1 . Et si apes in eo fundo sint, earum quoque usus fructus ad eum pertinet. §. 2. Sed si lapidicinas habeat, et lapidem caedere veht, vel cretifodinas habeat, vel arenas, omnibus his usurumSabinus ait, quasi bonum patremfamilias; quam sententiam puto veram. §. 3. Sed si haec metalla post usumfructum legatum sint inventa, quum tolius agri relinquatur ususfructus, non partium, contineantur legato.

DiGESTO.—LibBO 7.*—Titulo 1. §. i. Huic vicinustractatus est, qui solelin eo,quod accessit, tractari; et placuit, altuvionis quoque usumfructum ad fructuarium pertinere. Sed si insula iuxta fun dum in ftumine nata sit, eius usumfructum ad fructua rium non pertinere Pegasus scribit, licet proprielati acce dat, esseenim vetuli proprium fundum, cuius ususfructus ad te non pertineat. Quae sententia non estsine ratione; nam ubi latitet incrementum, et ususfructus augetur, ubi autem apparel separatum, fructuario non accedit. §. 5. Aucupiorum quoque et venationum reditum Cassius ait libro octavo Iuris civilis ad fructuarium per tinere; ergo et piscationum. §. 6. Seminarii autem fructum puto ad fructuarium pertinere, itatamen, ut el vendere ei, et seminare liceat; debet tamen conserendi agri causa seminarium paratum semper renovare, quasi instrumentum agri, ut finito usufructu domino restituatur. §. 7. Instrumenti autem fructum habere debet, vendendi lamen faculta te m non habet. Nam ctsi fundi usus fructus fuerit legatus,et sit ager, unde palo in fundum, cuius ususfructus legatus est, solebat paterfamilias uti, vel salice, vel arundine, puto fructuarium hartonas uti posse, ne ex eo vendat, nisi forte salicli ei, vel silvae pafaris, vel arundineti ususfructus sit legatus; tunc enim et vendere potest. NamelTrebatiusscribit, silvam caeduam el arundinetum posse fructuarium caedere, sicut pater familias caedebat, et vendere, licet paterfamilias non solebat vendere, sed ipse uti; ad modum enim referendum est, non ad qualitatem utendi.

283

§. 4. Este tratado es semejanto á aquel en que se trata sobre la accesion: y agradó que el usufructo del atuvion tambien pertenece al usufructuario. Pero si se hizo una ista en el rio junto al fundo, el usufructo de ella, escribe Pegaso, que no pertenece al usufructuario, aunque se incorpora á la propiedad; porque es como fun do propio, cuyo usufructo no te pertenece: esta sentencia no carece de razon, porque cuando el aumento es paula tinamente, lambiem aumenta el usufructo; pero quando se manifiesta separado, no pertenece al usufructuario. §. 5. Los réditos dela caza, dice Casio al libro ocho del Derecho Civil, que pertenecen al usufructuario, y tambien los de la pesca. §. 6. Mas los frutos del plantel juzgo que perteno cen al usufructuario; pero de modo que pueda vender y plantar; porque siempre debe tener el plantel renova do y prevenido para poder plantar el predio, como ins trumento de él, para restituirto al dueño despues de aca bado el usufructo. §. 7. Debe tener los instrumentos de los frutos; pero no tiene facultad de vendertos; porque aunque se legase el usufructo del fundo, y este sea predio rústico, en el qual el padre de familias solia usar de una arboleda de sauces, ó cañaveral, juzgo que el usufructuario tam bien podrá usar de ét; pero no lo podrá vender, á no ser que se le haya legado el usufructo de aquel bosque de sauces, ó cañaveral: que en este caso podrá vender; porque escribe Trebacio, que el bosque de sauces y caña veral lo puede íortar el usufructuario, del mismo modo que lo cortaba el padre de familias; y tambien puede vender, aunque el padre de familias no lo acostumbrase, sino usar; porque se ha de mirar al modo de usar, no á la qualidad.

10. Pomponius libro V. ad Sabinum. —Ex silva caedua pedamenta et ramos ex arbore usufructuarium sumturum; ex non caedua in vineam sumturum, dum ne fundum deteriorem faciat.

10. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V. —lía de tomar el usufructuario del bosque los árboles y los ra mos que se deben cortar: y de lo que no es bosque, v. g. la viña, ha de tomar de modo que no la cause detrimento.

11Paulus libro II. Epitomatorum Alfeni Digestorum. —Sed, si grandes arbores essent, non posse eas caedere.

11. Paulo; Digestos de Alfeno compendiados, li bro II.—Pero si los árboles fuesen grandes, no podrá cortartos.

12. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Arboribus evnlsis vel vi ventorum deiectis usque ad usum suum el villae posse usufructuarium ferre, Labeo ait; nec ma teria cum pro ligno usurum, si habeat, unde utatur li gne. Quam sententiam puto veram; alioquin etsi totus ager sit hunc casum passus, omnes arbores auferret -fructuarius; materiam lamen ipsum succidere, quantum ad villae refectionem, putat posse, quemadmodum calcem, inquit, coqucre, vel arenam fodere, aliudve quid aedificio necessarium sumere.

12. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro X VII.— Dice Labeon, que el usufructuario puede tomar de los ár boles arrancados, ó derribados por el ayrc, aquello que necesite para su uso, y el de su predio rústico: y no podrá usar de la madera en tugar de leña, si tiene otí a parte de donde tomarta; cuya sentencia juzgo verdadera: y no siendo así, si todo el bosque hubiese sido arruinado por el viento, el usufructuario podria tomar todos los árbo les: juzga que tambien puede tomar madera para repa rar su predio rústico, al modo que puede tomar para ha cer cal, ó saear arena, ú otía cosa que sea necesaria para el edificio. §. 1. Legado el usufructo de la nave, juzgo que se ha de navegar con ella, aunque amenace peligro de nau fragio, porque la nave se tiene para navegar. §. 2. El usufructuario puedo él mismo usufructuar la cosa, ó darta á otro para que la usufructúe, ó arren dar, ó vender el usufructo, porque tambien usufructúa el que arrienda el usufructo, y el que to vende: y si lo concede á otro en precario, ó lo dona, juzgo que tambien usufructúa, y que de este modo retiene el usufructo; y esto respondieron Casio y Pegaso, y lo aprueba Pompo nio al libro quinto, segun Sabino. No solamente retengo el usufructo, si lo arrendase, sino tambien si lo arren

§. 1 . Navis usufructu legato navigandum mittendam puto, licet naufragii pericutum immincat; navis elenim ad hoc paratur, ut naviget. §. 2. Usufructuarius vel ipse frui ca re, vel alii fruendam concedere, vel locare, vel vendere potest; nam et qui locat, utitur, et qui vendit, utitur. Sed et si alii pre cario concedat, vel donct, puto eum uti, atque ideo re tinen usumfructum; et hoc Cassius et Pegasus responderunt, et Pomponius libro quinto ex Sabino probat. Non sotum autem si ego locavero, relineo usumfructum, sed et si alius negotium meum gerens locaverit usumfructum, tulianus libro trigesimo quinto scripsit, retinere me

281

DigeSTo.—Libro 7.*—Titulo 1 .

usumfructum. Quid tamen, si non locavero, sed absente et ignorante me negotium meum gerens utatur quis et fruatur? Nihilo minus retineo usumfructum. Quod et Pomponius libro quinto probat per hoc, quod negotiorum gestorum actionem acquisivi.

§. 3. - De illo Pomponius dubilat, si fugilivus, in quo meus ususfructus est, stipuletur aliquid ex re mea, vel per traditionem accipiat, an per hoc ipsum, quasi utar, retineam usumfructum? Magisque admittit, retinere; nam saepe, etiamsi praesentibus servis non útamur, lamen usumfructum retinemus, utputa aegrotante servo, vel infante, cuius operae nullae sunt, vel defectae senectutis homine; nam et si agrum aremus, licet tam sterilis sit, ut nultus fructus naseatur, retinemus usumfructum. lulianus tamen libro trigesimo quinto Digestorum scribit, eliamsi non stipuletur quid servus fugitivus, retineri ta men usumfructum; nam qua ratione, inquit, relinetur a proprietario possessio, etiamsi in fuga servus sit, pari ratione eliam ususfructus retinetur.

§. 4. Idem tractat: quid si quis possessionem eius nactus sit, an quemadmodum a proprielario possideri desinit, ila etiam ususfructus amiltalur? Et primo quidem ait, posse dici amitti usumfructum, sed licet amittatur tamen dicendum, quod intra constitutum tempus ex re fructuarii stipulatus est, fructuario acquiri potest. Per quod colligi, posse dici, ne quidem si possideatur ab alio, amitti usumfructum, si modo mihi aliquid stipuletur, panique referre, ab herede possideatur, vel ab alio, cui heredilas \ endita sit, vel cui proprietas legata sit, an a praedone; suflicere enim ad relinendum usumfructum, esse affectum retinere volentis, et servum nomine fru ctuarii aliquid facere; quae sententia habet rationem.

§. 5. Iulianus libro trigesimo quinto Digestorum tractat: si fur decerpserit vel desecuerit fruetus maturos pendentes, cui condictione teneatur, domino fundi, an fructuario? Et putat, quoniam fruetus non fiunt fructua rii, nisi ab eo pereipiantur, licet ab alio terra separentur, magis proprietario condictionem competere, fru ctuario autem furti actionem, quoniam interfuit eius fru ctus non esse ablatos. Marceltus autem movetur eo, quod si postea fructus istos nactus fuerit fruetuarius, fortassis fiant eius; nam si fiunt, qua ratione hoc evenit, nisi ea, ut interim fierent proprielarii? Moх apprehensi fructuarii efficientur, exemple rei sub conditione legatae, quae in terim heredis est, existente autem conditione ad legatarium transit; verum est enim, condictionem competere proprietario. Quum autem in pendenti est dominium, ut ipse Iulianus ait, in foetu, qui summittitur, et in eo, quod servus fruetuarius per tradilionem accepit nondum 3uidem prelio sotuto, sed tamen ab eo satisfacto, dicenum est, condictionem pendere, magisque in pendenti esse dominium.

13. Idem libro XVIII. ad Sabinum.—Si cuius rei ususfructus legatus erit, dominus potest in ea re satisdalionem desiderare, ut officio iudicis hoc fiat; nam siçuti debet fruetuarius uti frui, ita et proprielatis dominus securus esse debet de proprietate. Haec autem ad omnem

dase el gestor de mis negocios, como escribió Juliano en el libro treinta y cinco. Pero ¿quedirémos si no lo arren dase, sino que en mi ausencia, é ignorándolo yo, use y usufructúe el gestor de mis negocios? No obstante reten go el usufructo: lo qual tambien aprueba Pomponio en el libro quinto por esta razon, porque adquirí la accion que resultó de la administracion de mis negocios. §. 3. Duda Pomponio si el siervo fugitivo, en que tengo el usufructo, estipulase respecto de lo que á mí me corresponde, y por la entrega adquiriese la cosa es tipulada, ¿acaso retendré el usufructo por este mismo he cho, como que uso? Y le parece mas probable, que lo re tengo; porque muchas veces aunque no usemos de los siervos presentes, retenemos sin embargo el usufructo: v. g. si está enfermo, ó en la edad de la infancia, 6t vie jo, y no percibimos utilidad de sus obras; porque aun3ue cultivemos el campo, y sea tan estéril, que no prouzea fruto alguno, retenemos el usufructo. Tambien es cribe Juliano al libro treinta y cinco de los Digestos, que aunque el siervo fugitivo no estipule cosa afguna, rete nemos tambien el usufructo; porque dice, que por la mis ma razon que el propietario retiene la posesion aunque el siervo esté fugitivo, se retiene tambien el usufructo. §. 4. Tambien pregunta, ¿que se ha de decir si al guno obtuvo la posesion de él, si acaso, así como el pro pietario pierde la posesion, se pierda tambien el usufruc to? Dice primero, que ciertamente se pierde el usufructo; pero que aunque se pierda, se ha de decir que puede ad quirir para el usufructuario lo que dentro del tiempo es tablecido estipuló sobre cosa correspondiente al usufruc tuario: de lo qual dice que se puede colegir, que no se pierde el usufructo, aunque se posea por otro, con tal que estipule para mí: y que importa poco que se posea por el heredero, ó por aquel á quien se vendió la herencia, ó á quien se le legó la propiedad, ó por el ladron; porque basta para retener el usufructo, que el que lo retiene tenga votuntad de retenerto, y que el siervo haga alguna cosa en nombre del usufructuario: cuya sentencia se fun da en razon. §. 5. Trata Juliano al libro treinta y cinco de los Di gestos, que si un ladron arrancase, ó quitase los frutos maduros pendientes, ¿á quien le competa la repeticion, al señor del fundo, ó al usufructuario? y juzga, que porque los frutos no se hacen del usufructuario, si no se perci ben por él, aunque por otro se separen de la tierra, mas bien le competela repeticion al propietario, val fructua rio la accion de hurto; porque le importó que no se hur lasen los frutos; pero Marcelo dice, que si acaso el usu fructuario recuperase despues estos frutos, se harán su yos; pero si se hacen, ¿por que otra razon sucede esto, sino porque entretanto serán del propietario? y despues que se cogen, se harán del fructuario, así como la cosa legada baxo de condicion, que entretanto es del herede ro, y verificándose la condicion, pasa al legatario: tuego es verdadero que la repeticion compete al propietario; porÎue mientras que el dominio está suspendido, como dice uliano, dej fruto que está debaxo de la tierra, y en aque llo que el siervo usufructuario adquirió por la entrega, y aun no se ha pagado el precio, pero dió fianza, mas bien se ha de decir que está pendiente la repeticion que el do minio. 13. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XVIII. —Si se legó el usufructo de alguna cosa, el señor puede pedir fianza respecto de ella, para que de oficio lo mande así el Juez; porque así como el usufructuario debe usu fructuar, así el señor de la propiedad debe estar seguro de

DiGESTO. —Libbo 7.*—Titulo 1. usumfructum pertinere Iulianus libro trigesimo octavo Digestorum probat. Si ususfructus legatus sit, non prius dandam actionem usufructuario, quam satisdederit, se boni viri arbitratu usurum fruiturum; sed elsi piures sint, a quibus ususfructus relictus est, singulis satisdari oportet. §. 1. Quum igitur de usufructu agitur, non sotum quod factum est, arbitratur, sed etiam in futurum que mad m od um uti frui debet. §. 2. De praeterilis autem damnis fructuarius eliam lege Aquilia tenetur, et interdicto Quod vi aut clam, ut Iulianus ait; nam fructuarium quoque teneri his actionibus, necnon furti, certum est, sicut quemlibet alium, qui in aliena re talc quid commiserit. Denique consultus, quo bonum fuit, actionem polliceri Praetorem, quum competat legis Aquiliac actio, respondit, quia sunt ca sus, quibus cessat Aquiliae actio, ideo iudicem dari, ut eius arbitratu utatur; nam qui agrum non proscindit, qui viles non subserit, item aquarum ductus corrumpi paiitur, lege Aquilia non tenetur Eadem et in usuario dicenda sunt.

3. Sed si inter duos fructuarios sil controversia, Iulianus libro trigesimo octavo Digestorum scribilaequissimum esse, quasi communi dividundo iudicium dari, vel stipulatione inter se eos cavere, qualiter fruantur. Curenim, inquit Iulianus, ad arma et rixam procedere patiatur Praetor, quos potest iurisdictione sua componere? Quam sententiam Celsus quoque libro vicesimo Di gestorum probat, et ego puto veram.

§. 1. Fructuarius causam proprietatis deteriorem facere non debet, meliorem facere potest. Et aut fundi est ususfructus legatus, et non debet neque arbores fru gíferas excidere, neque villam diruere, nec quidquam facere in perniciem proprietatis. Et si forte votuplare fuil praedium, viridaria vel gestationes vel deambula ciones arboribus infructuosis opacas atque amoenas habens, non debebit deiicere, ut forte hortos olitorios faciat, vel aliud quid, quod ad reditum spectat. §. 5. Inde est quaesitum, an lapidicinas, vel crelifodinas, vel arenifodinas ipse instituere possit? Et ego puto eliam ipsum instituere posse, si non agri partem necessariam huic rei occupaturus est. Proinde venas quoque lapidicinarum et huiusmodi metallorum inquirere poterit; ergo et auri, et argenti, et sulphuris, et aeris, et ferri, et ceterorum fodinas, vel quas paterfamilias instituit, exercere poterit, vel ipse instituere, si nihil agriculturae nocebil. Et si forte in hoc, quod instituit, ptus reditus sil, quam in vineis, vel arbustis, vel olivelis, quae fuerunt, forsitan eliam haec deiicere poterit, siquidem ei permittitur meliorare proprielatem. §. 6. Si tamen quae instituit usufructuarius, aut coetum corrumpant agri, aut magnum apparatum sint desideratura, opificum forte vel legulorum, quae non po test sustinere proprietarius, non videbitur viri boni arbi trai frui; sed nec aedificium quidem positurum in fun do, nisi quod ad fructum percipiendum necessarium sit. §. 7. Sed si aedium ususfructus -legatus sit, Nerva filius et tumina immittere eum posse ait; sed et colores, et picturas, et marmora poteril, et sigilla, et si quid ad domus ornatum. Sed neque diactas transformare, vel coniungere, aut separare ei permittetur, vel aditus posticasve vertere, vel refugia aperire, vel atrium mutate,

285

ella. Juliano al libro treinta y ocho de los Digestos dice, que esto pertenece á todo usufructo. Si se hubiese legado el usufructo, no se ha de dar accion al usufructuario an tes que dé fianza de que ha de usufructuar á arbitrio de buen varon; pero si el usufructo so dexó á muchos, to dos deben dar fianza. §. 1. Esto supuesto, quando se trata del usufructo, no solo se ha de arbitrar sobre lo que se ha hecho, sino tambien del modo que se debe usufructuar en lo su cesivo. §.2. El usufructuario por la ley Aquilia tambien esta obligado á los daños pasados, y al interdicto de lo Jue so hizo por fuerza, ó clandestinamente, como dice uliano; porque es cierto que el usufructuario tambien se obliga á aquellas acciones que no son de hurto, como qualquiera otro que haya causado algun daño en la cosa agena. Consultado últimamente, qué utilidad se seguia de que el Pretor prometiese accion, compeliendo la de la ley Aquilia: respondió, porque hay algunos casos en los cua les cesa la accion de la ley Aquilia, y por eso la da el Juez, para que use á su arbitrio; porque el que no cul tiva el campo, ni las viñas, y permite que se corrompa el aqüeducto, no está obligado por la ley Aquilia: lo mis mo se ha de decir del que tiene el uso. §. 3. Pero si entre dos usufructuarios hubiese con troversia, escribe Juliano al libro treinta y ocho de los Digestos, que es muy justo que se dé así como en el jui cio de division de bienes, ó que por estipulacion se den mutua accion del modo como se ha de usufructuar; por que (dice Juliano) ¿por que razon el Pretor ha de permi tir que riñan las partes, pudiendo consumirtos en virtud de su jurisdiccion? Cuya sentencia aprueba tambien Cel so en el libro veinte de los Digestos, y la juzgo ver dadera. §. 4. El usufructuario no debe hacer peor la condi cion del propietario, pero la puede hacer mejor: y ó se legó el usufructo del fundo, y no debe ni cortar los árbo les frutales, ni arruinar el edificio rústico, ni hacer cosa alguna en perjuicio de la propiedad: y si acaso el predio fuese de recreacion con jardines, diversiones, ó paseos cubiertos de árboles infructuosos, ó tuviese otras ameni dades, no podrá arrancartos para hacer huertos, ú otra cosa semejante, que reditúe. §. 5. Por esto se preguntó si .este podrá hacer can teras, ó minas de greda, ó arena: y juzgo que puede, con tal que no haya de ocupar la parte necesaria del predio para este fin: por tanto podrá tambien buscar las venas de piedra, y de otros metales: tuego podrá usar de las minas de oro, plata, azufre, metal, hierro, y otros meta les, que el padre de familias descubrió, ó él podrá abrir las de nuevo, si no impide el cultivo del predio; y si aca so el descubrimiento de estas minas produxese mas inte res que las viñas, árboles, ú olivos que habia, tambien podrá arrancartas, porque se le permite mejorar la pro piedad. §. 6. Pero si lo que innova el usufructuario vicia la ventilacion del predio, ó acaso necesita mucho número de artífices ú operarios, que no puede sostener el propieta rio, parecerá que no usufructua segun el arbitrio de buen varon; ni tampoco puede edificar en el fundo sino lo que es necesario para la percepcion de los frutos. §. 7. Pero si se legó el usufructo de las casas, dice Nerva el hijo, que puede dartes tuces, pintartas, poner estatuas, y qualquiera otra cosa correspondiente al ador no; pero no se le permitirá poner de otro modo las habi taciones diarias, ó juntartas, 6 separartas, ó mudar la entrada, ó los pórticos, ó abrir puertas secretas, ó mudar

V

286

DiGESTO. —Liurto

vel viridaria ad alîum modum convertere; excolere enim, quod invenit, potest qualilate aedium non immutata. Item Nerva, eum, cui aedium ususfructus legatus sit, altius tollere non posse, quamvis lumina non obscurentur, quia tectum magis turbatur; quod Labeo etiam in proprielatis domino scribil. Idem Ñerva, nec obstruere eum posse. §. 8. Item si domus ususfruetus legatus sit, merito ria illic facere fructuarius non debet, nec per coenacula dividere domum; atqui locare potest, sed oportebit quasi domum locare, nec balneum ibi faciendum est. Quoa autem dicit meritoria non facturum, ila accipe, quae vulgo deversoria, vel fullonica appellant. Ego qu'idem, et si balneum sit in domo usibus dominicis solitum vacare in intima parte domus, vel inter diaelas amoenas, non recte nec ex boni viri arbitratu facturum, si id locare coeperit, ut publice lavet, non magis, quam si domum ad stationem iumentorum locaverit, aut si stabutum, quod erat domus iumentis et carrucis vacans, pistrino loca verit,

.*—Titulo 1. el atrio, ó poner de otro modo los jardines, porque puede cultivar lo que haya, sin mudar la qualidad de las casas. Tambien dice Nerva, que á quien se le legó el usufructo de las casas, no puede levantartas, aunque no se impidan las tuces, porque son mas combatidas del ayre: lo que tambien escribe Labeon respecto del señor de la propie dad. Tambien dice Nerva, que no puede quitarte las tuces. §. 8. Tambien si se legó el usufructo de una casa, el usufructuario no debe hacer casas de trato, ni divi dirta en otras oficinas ; porque aunque la puede arren dar, conviene que la arriende conforme al uso que se hacia de ella: ni puede hacer baños. Lo que se dice, que no se haga casas de trato, se ha de entender lo que vul garmente se llama posadas, ó lavaderos. En este supues to, si en sitio retirado de la casa, ó en la habitacion de recreacion para de dia hubiese algun lavadero, que sir viese para los domésticos,- si este empezase á arrendarto para lavadero público, no usaria bien de él conforme al arbitrio de buen varon : del mismo modo que si arren dase la casa para posada de caballerias, ó si el establo que tenia la casa para jumentos y carros, lo arrendase para tahona.

14. Paulus libro III. ad Sabinum. —licet multo minus ex ea re fruetum pereipiat.

14. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. — Aunque por esta razon perciba menos frutos.

15. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum.—Sed si quid inaedifieaverit, postea eum neque tollere hoc, neque refigere posse, refixa plane posse vindicare. §. 1. Mancipiorum quoque ususfruetus legato non debet abuti, sed secundum condilionem eorum uti. Nam si librarium rus miltat, el quatum el calcem portare cogat, histrionem balncatorem faciat, vel de symphonia atriensem, vel de palaestra stercorandis latrinis praeponat, abuti videbitur proprielate. §. 2. Sufficienter autem alere et vestire debet se cundum ordinem et dignitatem mancipiorum. §. 3. Et generaliter Labeo ait, in omnibus rebus mobilibus modum eum tenere debere, ne sua feritate vel saevilia ea corrumpat; alioquin etiam lege Aquilia cum conveniri. §. i. Et si vestimentorum ususfruetus legatus sit, non sicut quantitatis ususfruetus legetur, dicendum est, ita uti eum debere, ne abutatur; nec tamen locaturum, quia vir bonus ila non uteretur. §. 5. Proinde el si scenicae vestis ususfruetus lege tur, vel aulaei, vel alterius apparatus, alibi, quam in scena non utetur. Sed an et locare possit, videndum est. Et puto locaturum, et licet testator commodare, non lo care fueril solitus, tamen ipsum fructuarium locaturum tam scenicam, quam funebrem vestem.

15. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII.— Pero si edificase alguna cosa, despues no podrá quitar la, ni separarta; pero separada, la podrá vindicar. §.1. Si se legase el usufructo de los siervos, tam poco debe abusar, sinó usar de ellos, segun sus ministe rios; porque si al que es Librero lo envia al campo, y le hace llevar cal y arena, y al Representante lo hace Ba ñero, ó al Músico Portero, ó al que es Luchador le hace limpiar las letrinas, parece que abusa de la propiedad. 2. Tambien debe alimentar y vestir á los siervos suficientemente, segun su clase y condicion. §. 3. Generalmente dice Labeon , que debe usar de las cosas muebles, de modo que por su rigor y crueldad no las haga de peor condicion; y que no haciéndolo así, podrá tambien ser reconvenido por la ley Aquilia. §. 4. Si se legase el usufructo de los vestidos, y no se legase como usufructo de cantidad, se ha de decir que debe usar de modo que no abuse, y que no lo ha de al quilar, porque el buen varon no usaria de este modo. §. 5. Por tanto, si se legase el usufructo del vestido que sirva para representar, ó para los concursos áulicos, o algun otro adorno, no podrá usar de él sino en la es cena; pero hemos de ver si acaso lo podrá arrendar; y juzgo que podrá: y aunque el testador acostumbrase á darto en comodato, y no en arrendamiento, no obstante el usufructuario podrá arrendar el vestido que sirve para las escenas, ó tutos. §. 6. El señor de la propiedad no deberá impedir al usufructuario, que usa de este modo para no hacer peor su condicion. Tambien se duda de algunas cosas, si se le prohiba el uso de ellas, ó sea permitido por derecho: v. g. de las tinajas, si se legó el usufructo del fundo: y juzgan algunos, que aunque esten dentro de la tierra, se ha de prohibir su uso: lo mismo juzgan de las tinajas, cubas, vasijas para vino, y cántaras: lo mismo se dice de las vidrieras, si se lega el usufructo de la casa. Pero yo juzgo, que si no se expresa la votuntad contraria, tambien se comprehenden los instrumentos del fundo, ó de la casa. §. 7. Tampoco puede el propietario imponer servi

§. 6. Proprielatis dominus non debebit impedire fructuarium ila utentem, ne deteriorem eius condilionem faciat. De quibusdam plane dubitatur, si eum uti prohibeat, an iure id faciat, utputa doliis, si forte fundi usus fruetus sit legatus. Et putant quidam, et si defossa sint, uti prohibendum; idem et in seriis, et in cuppis, et in cadis el amphoris putant; idem el in specularibus, si do mus ususfruetus legetur. Sed ego puto, nisi sit contraria votuntas, etiam instrumentum fundi vel domus contineri.

§. 1.

Sed nec servitutem imponere fundo potest

Digesto. —Libro 7."—Titulo 1.

287

proprietarius, nec amittere servitutem. Aequirere plano servitutem eum posse etiam invito fructuario, Iulianus scripsit. Quibus consequenter fructuarius quidem aequi rere fundo servitutem non potest, retiñere autem polest; et si forte fuerint non utente fructuario amissae, hoc quoque nomine tenobilur. Proprietatis dominus ne quidem consentienle fructuario servitutem imponere potest,

dumbre al fundo, ni perderla: también escribió Juliano, que podia adquirir servidumbre contra la voluntad del usufructuario: á lo qual es consiguiente que el usufruc tuario no puede adquirir servidumbre para el fundo, pero puede retenerla: y si acaso la perdiese por el no uso, será responsable por esta causa. El señor de la pro piedad, aunque lo consienta el usufructuario, no puede jmponer servidumbre.

16. Paulus libro III. ad Sabinum. —nisi qua deterior fructuarii conditio non fíat, veluti si talem servitu tem vicino concesserit, ius sibi non esse allius tollcro.

16. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —A no ser que por ella se haga peor la condición del usu fructuario: v. g. si al vecino le concedió la servidum bre de no levantar mas el edificio.

1 '• Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum. —Locum autem religiosum faceré potest consentiente usufructua rio; et hoc verum est favore religionis. Sed interdum et solús proprietatis dominus locum religiosum faceré po test; finge enim eum testatorem'inferre, quum non esset tana opporlune, ubi sepeliretur. §. 1. Ex eo, ne deteriorem conditionem fructuarii faciat proprietarius, solet quaeri, an servum dominus coerceré possit? Et Aristo apud Cassium notat, plenissimam eum coercilionem habere, si modo sino dolo malo faciat, quamvis usufructuarius nec ¿ontrariis quidem ministeriis aut inusitatis artificium eius corrumpere possit, nec servum cicatricibus deformare.

17. Ulpiano; Comentarios á Sabino , libro XVIII. —Lugar religioso se puede hacer consintiendo el-usufructuario: y esto es cierto en favor de la religión; pero tal vez solo el señor de la propiedad puede hacer el lugar re ligioso: como si se supone que el testador se enterró en él por no haber lugar tan oportuno para enterrarle. §. 1 . Por esto, porque no puede el propietario hacer peor la condición del usufructuario, se suele preguntar si el señor puede castigar al siervo: y Aristo en las Ano taciones á Casio dice, que lo puede castigar quanto cor responda, con tal que lo haga sin dolo, aunque el usu fructuario no lo pueda destinar á cosas contrarias á su oficio, ni á ministerios contrarios, ó no usados, ni cau sarle deformidad con cicatrices. §. 2. También podrá el propietario dar el siervo en satisfacción del daño que haya hecho, si lo hace sin dolo malo; porque el que lo dé en satisfacción del daño que hizo, no quita el derecho del usufructo, así como no lo uita la usucapión de la propiedad, que acontece después e constituido el usufructo: absolutamente se deberá de negar la repetición del usufructo, si á aquel que recibió el siervo entregado por el daño que hizo, no se le ofrez ca por el usufructuario el importe de la cosa litigiosa. §. 3. Si alguno matase al siervo, nunca dudé que se había de dar al usufructuario acción útil, así como se da la de la ley Aquilia.

§. 2. Proprietarius autem et servum noxae dedere poterit, si hoc sine dolo malo faciat, quoniam noxae deditio iure non perimit usumfructum, non magis, quam usucapió proprietatis, quae post constitutum usumfru ctum contingit. Debebit plañe denegari ususfructus persecutio, si ei, qui noxae accepit, lilis aestimatio non offeratur a fructuario.

§. 3. Si quis servum occiderit, utilem actionem exemplo Aquiliae fructuario dandam nunquam dubitavi.

18. Paulus libro III. ad Sabinum. —Agri usufruclu legato in locum demortuarum arborum aliae substinendae sunt, et priores ad fructuarium pertinent.

18. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —Le gado el usufructo de la heredad, en lugar de los árboles que falten, se han de plantar otros; y los que pereciesen, pertenecen al usufructuario.

19. Pomponius libro V. ad Sabinum. —Proculus putat insulam posse ita legari, ut ei servitus iroponatur, quae alteri insulae hereditariae debeatur, hoc modo: si ille hereeli meo promiserit, per se non fore, quo allius ea aedificia tollantur, tum ei eorum aedificiorum usumfructumdo, lego; vel sic: aedium illarum, quo ad altius, quam uli nunc sunt, aedificatae non erunt, illi usumfructum do, lego. §. 1 . Si arbores .vento deiectas dominus non tollat, per quod incommodior is sit ususfructus vel iter, suis aclionibus usufructuario cum eo experiendum. ■

19. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V.— Juzga Próculo que la casa se puede legar de suerte que se le imponga la servidumbre, que se deba á otra casa here ditaria, de este modo: si aquel prometiese á mi heredero, 3ue no levantará tales edificios, en este caso le lego, ó oy el usufructo de los mismos edificios; ó de este: doy, ó lego el usufructo de aquellas casas, hasta que no se le vanten mas de lo que ahora están. §. 1. Si el señor no quita los árboles que derribó el viento, y que incomodan ai usufructo, ó la servidumbre iter: el usufructuario podrá usar contra él de las accio nes que le competan.

20. Ulpianus libro VIII. ad Sabinum. —Si quis ita legaverit: fructus annuos fundi Corneliani Caio Maeviodo, lego, perinde accipi debet hiesermo, acsi ususfru ctus fundi esset legatus.

20. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro VIII.— Si alguno legare de este modo: doy, ó lego á Gayo Mevio los frutos anuales dol predio Corneliano; se ha de entender que se legó del mismo modo que si se hubiera legado el usufructo del fundo.

21. Idem libro XVII. ad Sabinurn. —Si servi ususfructus sil legatus, quidquid is ex opera sua acqui-

21. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XVII. —Si se legase el usufructo del siervo, pertenece á él todo

288

DlGESTO. —LfBRO 7/—TlTütO 1.

rit vel ex re frucluarii, ad eum pertinet, sive slipuletur, site ei possessio fuerit tradita. Si vero heres institutus sit, vel legalum acceperit, Labeo disünguit, cuius gratia vel heres instiluilur, vel legatum acceperit.

lo que adquiere por razón de su trabajo, ó respecto la co sa del usufructuario, ya sea que estipule, ó que se le en tregue la posesión; pero si se instituyó heredero, ó reci biese algún legado, distingue Labeon por causa de quien ó es inslituido por heredero, ó ha recibido el legado.

22. Idem libro XVIII. ad Sabinum. —Sed et si quid donelur servo, in quo ususfructus alterius est, quacrilur, quid ñeri oporleat. Et in ómnibus istis, siquidem contemplalione fructuarii aliquid ei reliclum vel donatum est, ipsi acquiret; sin vero proprietarii, proprietario; si ipsius servi, acquiretur domino. Nec dislinguimus, unde cognilum eum, et cuius mérito habuit, qui donavit vel reliquit. Sed et si condilionis implendae causa quid servus fructuarius consequatur, et constiterit, contemplatione fructuarii eam conditionem adscriptam, di cendum est; ipsi acquiri; nam et in morlis causa donatione idem dicendum est.

22. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XVIII.—Pero si al siervo en que otro tiene el usufructo, se le dona alguna cosa, se pregunta qué se deba hacer: y en todos estos casos, si se le dexó, ó donó alguna cosa por conlemplacion del usufructuario, adquiere para él; pero si por conlemplacion del propietario, para este: si por conlemplacion del mismo siervo, adquirirá para su señor: y no distinguimos por que razón le conoció el que lo donó, ó dexó, ó qué mérito tuvo para esto. Pero si el siervo usufructuario percibe alguna cosa por causa de cumplir alguna condición, y constase que la condición se puso por contemplación del usufructuario, se ha de decir ue adquiere para él: y lo mismo se ha de decir en la c onacion por causa de muerte.

23. Idem libro XVII. ad Sabinum.—Sed sicuti stipulando fructuario acquirit, ita eliam paciscendo eum acquirere exceptionem fructuario, Iulianus libro trigési mo Digestorum scribit. Idemque, etsi acceptum rogaverit, liberationem ei parere.

23 El mismo; Comentarios á Sabino, libro XVII. —Pero así como adquiere por estipulación para el usufructuario; por pacto también adquiere excepción pa ra él: asi lo escribe Juliano al libro treinta de los Diges tos. También se dice que lo libra de la obligación, si ro gó que se diese por recibido lo que debia. §. 1 . Mas porque hemos dicho que pertenece al usu fructuario lo que adquiere por razón de su trabajo, se ha de entender, que también puede precisarlo á que traba je; porque el usufructuario le puede castigar modera damente, como responde Sabino, y escribe Casio al libro octavo del Derecho Civil, de modo que no le azote, ni le atormente.

§. 1 . Quoniam autcm diximus, quod ex operis acquiritur, ad fructuarium pertinere, sciendum est, etiam cogendum eum operan. Etenim modicam quoque castigationem fructuario compelere Sabinus respondit, et Cassius libro oclavo Iuris civilis scripsil: vi ñeque torqueat, ñeque flagellis caedat.

24. Paulus libro X. ad Sabinum. —Si quis donaturus usufructuario spoponderit servo, in quem usumfruclum habet, slipulanti, ipsi usufructuario obligabitur, quia, ul ei servus talis stipulari possit, usitatum est.

24. Paulo; Comentarios á Sabino, libro X. —Si al guno prometiese al siervo, que estipula para el que tiene en él el usufructo, que le ha de donar alguna cosa al usu fructuario, lo obliga á él; porque está en práctica, que este siervo pueda estipular para él.

25. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum.—Sed et si quid slipuletur sibi aut Slicho servo fructuario donandi causa, dum vull fructuario pracstitum, dicendum, si ei solvalur, fructuario acquiri.

25. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII. —Pero si alguno por causa de donar, queriendo que se le dé al usufructuario, estipulase para si, ó para Estico usu fructuario, se ha de decir, que si se le paga á él, adquiere para el usufructuario. §.1. En algunos casos está sin determinar para quien adquiere el siervo usufructuario: v. g. si el siervo compró y recibió por la entrega, no habiendo pagado el precio, sino habiendo dado fianza: se pregunta de quién será en este medio liempo? Juliano al libro treinta y cinco de los Digestos escribe, que está suspendido el dominio de él, y la paga declarará de quien sea; porque si paga del caudal del usufrucluario, se finge que desde 3ue se compró, fué del usufrucluario: y lo mismo sueee si estipuló, que el siervo habia de pagar el dinero; Eorque su entrega declarará para quien estipuló: luego emos manifestado que eslá el dominio suspendido hasta 3ue se entregue el precio. ¿Y qué dirémos si se paga espues de perdido el usufructo? Escribe Juliano al libro treinta y cinco del Digeslo, que aun es necesario averi guar de donde se pagó. Marcelo y Mauriciano juzgan que se adquirió el dominio para el señor de la propiedad después de perdido el usufructo; pero la sentencia de Juliano es mas conforme á equidad. Y si se pagase el precio del caudal de uno y otro, escribió Juliano, que el dominio pertenece á los dos á prorata de la cantidad que

§. 1. Interdum lamen in pendenti est, cui acquirat iste fructuarius servus, ut puta si servum emit et per Iraditionem accepit, nec dum prctium numeravit, sed tantummodo pro'eo fecil salis, interim cuius sit, quaeritur. Et Iulianus libro trigésimo quinto Digestorum scripsit, in pendcnli esse dominium eius, et numeralioncm pretii declaraluram, cuius sit; nam si ex re frucluarii, retro frucluarii fuisse. Idemque est et si forte stipulatus sit servus numeraturus pecuniam; nam numeratio declarabil, cui sit acquisita slipulalio. Ergo oslendimus, in pendenti esse dominium, doñee pretium numeretur. Quid ergo, si amisso usufructu tune prelium numeretur? Iu lianus quidem libro trigésimo quinto Digestorum scri psil, adhuc interesse, unde sit pretium numeralum. Marcellus vero el Mauricianus amisso usufruclu iam putant dominium acquisilum proprielalis domino; sed Iuliani sentcntia humanior est. Quodsi ex re utriusque prelium fueril solutum, ad utrumque dominium pertinere Iulia nus scripsil, scilicet pro rala prelii soluli. Quid tamen, si forte simul solverit ex re utriusque, ut puta decem millia pretii nomine debebat, et dena solvit ex re singu-

DigeSTO. —Libro 7.*—Titulo 1. forum, oui magis servus acquirat? Si numeratione solvit, intererit, cuius priores numos solvat; nam, quos postea solvent aut vindicabit, aut si fuerint numi consumti, ad condictionem pertinent; si vero simul in sacculo sol vit, nihil fecit accipientis, et ideo nondum acquisiisso quisquam dominium videtur, quia, quum ptus prelium solvit servus, non facict numos accipientis.

§. 2. Si operas suas iste servus locaverit, et in annos singulos certum aliquid stipuletur, eorum quidem annorum stipulatio, quibus ususfructus mansit, acquire tur fructuario, sequentium vero stipulatio ad proprictarium transit semel acquisita fructuario, quamvis non soleat stipulatio semel cui quaesila ad alium transire, nisi ad heredem vel arrogatorem. Proinde si forte usus fructus in annos singulos fuerit legatus, et iste servus operas suas locavit, et stipulatus est, ut supra scriptum est, prout capitis minutione amissus fuerit ususfructus, mox restitutus, ambulabit stipulatio; profectaque ad he redem redibit ad fructuarium. §. 3. Quaestionis est, an id, quod acquiri fructua rio non potest, proprielario acquiratur? Et Iulianus quidem libro trigesimo quinto Digestorum scripsit, quod fructuario acquiri non potest, proprietario quaeri. Denique scribit, eum, qui ex ro fructuarii stipuletur nominatim proprietario, vel iussu eius, i psi acquirere; contra autem nihil agit, si non ex re fructuarii, nec ex operis suis fructuario stipuletur.

§. 4. Servus fructuarius si usumfructum in so dari stipuletur aut sine nomine, aut nominatim proprielario, ipsi proprietario a.quirit exemple servi communis, qui stipulando rem alteri ex dominis, cuius res est, nihil agit, quoniam rem suam stipulando quis nihil agit, alte ri stipulando acquirit solidum.

§. 5. Idem Iulianus eodem libro scribit: si servo fructuarius operas eius locaverat, nihil agît; nam et si ex re mea, inquit, a me stipulatus sit, nihil agit, non magis, quam servus alienus bona title mihi servions idem agendo domino quidquam acquirit. Simili modo ait, no quidem si rem meam a me fructuario conducat, me non obligavit. Et regulariter definiit: qund quis ab alio sti pulando mihi acquirit, id a me stipulando nihil agit, nisi forte, inquit, nominatim domino suo stipuletur a me, vel conducat.

§. 6. Si duos fructuarios proponas, et ex alterius rc servus sit stipulatus, quaeritur, utrum totum, an pro parte, qua habet usumfructum, ei quaeratur; nam el in duobus bonae fidei possessoribus hoc idem est apud Scaevolam agilatum libro secundo Quacstionum. Et ait, vulgo creditum, ralionemquc hoc facere, ut si ex re alterius stipuletur, partem ei duntaxat quaeri, partem domino; quod si nominatim sit stipulatus, necdubitari debere, quin adiecto nomine solidum ei quaeratur. Idemque ail, elsi iussu eius stipuletur, quoniam iussum pro nomine accipimus. Idem et in fructuariis erit dicendum, utquocasu non totum acquiretur fructuario, proprieta-

28Í)

se pagó. Qué dirémos si acaso se pagase á un mismo tiempo del caudal de los dos: v. g. se debian diez mil, y pagó diez del caudal de cada nno, ¿quien adquirirá el dominio del siervo? Si entregó el dinero, se ha do ver qual so entregó primero; porque el dueño de la cantidad entregada últimamente, ó la vindicará, ó si estuvie se consumida, la podrá pedir. Pero si juntamente los entregó en un talego, ni una, ni otra se hizo del que la recibió: y por esto parece que ni uno, ni otro adquirió el dominio; porque como el siervo pagó mayor cantidad de la que se debia, no se hizo del que la recibió. §. 2. Si este siervo alquiló su trabajo en cantidad determinada por cada año, adquirirá el usufructuario la cantidad estipulada por cada año de los que tuvo el usu fructo de él: y la de los demas años siguientes pertene cerá al propietario, aunque el usufructuario la haya percibido, sin embargo de que la estipulacion adquirida por uno, no suele pasar á otro, sino al heredero, ó al que adrogó. Y por esto si acaso el usufructo se legase para cada año, y este siervo alquilase su trabajo, y esti pulase como se ha dicho, y el usufructo se hubiese per dido por capilis-diminucion, si despues se restituyese, tambien continuará la estipulacion: y adquirida por el heredero, volverá al usufructuario. §. 3. Se duda tambien si lo que no puede adquirir el usufructuario, lo adquiera el propietario: y escribe Juliano al libro treinta y cinco de los Bigestos, que lo que no puede adquirir el usufructuario, lo adquiere el propietario: escribe últimamente, que aquel que estipula expresamente para el propietario de cosa correspondien te al usufructuario, ó por mandado de él, adquiere para él: y al contrario, que no es válida la estipulacion si no estipula para el usufructuario sobre cosa perteneciente al fructuario, ni respecto de sus obras. §. 4. El siervo usufructuario si estipulase que se dé el usufructo constituido en él, sin expresion de nombre, ó expresamente para el propietario, adquiere para el mis mo propietario, asi como el siervo comun, que estipu lando la misma cosa para uno de los señores, dueño de ella, nada hace, porque es inútil la estipulacion de la cosa propia: estipulándola para otro, la adquiere ente ramente. §. 5. El mismo Juliano escribió en el propio libro, que si el fructuario arrendase al siervo sus mismas obras, nada hace; porque dice, que si respecto lo que es mio estipulase para mí, nada adquiere, asi como si el sier vo ageno (que me sirve con buena fe) estipulase pa ra mí, nada adquiere para el señor. Tambien dice, que aunque me arriende la cosa á mí, que soy el usu fructuario, no me obligará: y regularmente dice, que lo que uno adquiere de otro estipulando para mí, es tipulando esto conmigo, nada hace: á no ser, dice, que expresamente estipule de mí para su señor, ó arriende. §.6. Si se supone que hay dos usufructuarios, y es tipulase el siervo sobre cosa perteneciente al uno, se pre gunta si se adquiere para él el todo, ó segun la parte que tiene de usufructo; porque respecto de dos poseedores de buena fe, suscita esta misma duda Escévola en el libro segundo de las Qüestiones, y dice, que se cree vulgar mente, y está fundado en razon, que si se estipula res pecto la cosaxtel uno,1 este solo adquiere una parte, y otra el señor;, pero si estipuló expresamente, no se debo dudar que adquiere el todo aquel en cuyo nombro se estipuló: y lo mismo dice si se estipulase por mandato suyo; por que el mandato equivale á la expresion del nombre: lo ■

290

Digestí). —Libro 7.*—Titulo 1.

lis domino erit quaesitum, quoniam ex re fructuarii quaeri ei posse ostendimus.

§. 7. Quod autem diximus, ex re fructuarii vel ex operis posse acquirere, utrum tunc locum habeat, quoties iure legati ususfructus sit constitutus, an el si per traditionem, vel stipulationem, vel alium quemcunquo modum, videndum. Et vera est Pegasi sententia , quam et Julianus libro sexto decimo secutus est, omnia fru ctuario acquiri.

mismo se ha de decir de los usufructuarios, para que en el caso de que no lo adquiriese del todo cl fructuario, lo adquiera el señor de la propiedad; porque hemos mani festado, que puede adquirir para el usufructuario res pecto la cosa perteneciente á este. §. 7. Mas lo que hemos dicho, que puede adquirir respecto la cosa del usufructuario, ó de sus obras, hemos de ver si solo tendrá tugar siempre que el usufructo se haya constituido por legado, ó si tambien por entrega, por cstipulacion, ó de otro qualquier modo: y es verda dera la sentencia de Pegaso, que sigue Juliano en el libro diez y seis, de que todo lo adquiere el usufructuario.

26. Pautus libro III. ad Sabinum. —Si operas suas locaverit servus fructuarius , et imperfecto tempore locationis ususfructus interierit, quod superest, ad proprietarium pertinebit. Sed ct si ab initio certam summam propter operas certas stipulatus fuerit, capite deminuto eo idem dicendum est.

26. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —Si el siervo usufructuario arrendase todas sus .obras, y se extinguiese el usufructo antes de cumplir el tiempo del arrendamiento, el sobrante pertenecerá al propietario; pero si desde el principio estipulase ciertas obras por de terminada cantidad, y padeciese capilis-diminucion, se ha de decir lo mismo.

27. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum. —Si pen dentes fructus iam maturos reliquisset testator, fructua rius eos ferel, si die legati cedente adhuc pendentes deprehendisset; nam et stantes fructus ad fructuarium per tinent. §. 1 . Si dominus solitus fuit labernis ad merces suas uli vel ad negotiationem, utique permiltetur fructuario locare eas et ad alias merces; et iltud sotum observandum, ne vel abutatur usufructuarius, vel contumelioso iniurioseve utatur usufructu.

27. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII. —Si el testador dexase pendientes los frutos ya maduros, serán del usufructuario si pasado el dia del legado to mase los que aun estaban pendientes; porque los frutos que existen en el predio, pertenecen al usufructuario. §. 1. Si el señor acostumbró usar de sus oficinas para negociar, ó vender sus frutos, tambien se le per mitirá al usufructuario arrendartas para otras mercan cias; y solo se ha de observar que no abuse de ellas el usufructuario, ó que no use del usufructo para cosas in decentes, y no permitidas. §. 2. Si se legó el usufructo del siervo que el testa dor no lo tenia destinado determinadamente á algun mi nisterio, si el usufructuario lo pusiese á algun oficio, ó arte, usará de él respecto de aquel arte, ú oficio que le enseñó. §. 3. Si se debe alguna servidumbre de albañal, ó del aqüeducto que pasa por el campo, tambien estará obligado á ella el usufructuario: y si para la reparacion de la servidumbre via se hiciesen algunos gastos, han de ser á costa del usufructuario: tuego tambien los frutos que se dan para la tropa que pasa: y si se ha de dar al guna cosa al municipio, pertenecerán estas cargas al usufructuario; porque suelen los poseedores vender por precio mas ínfimo al municipio cierta parte de frutos, y tambien suelen pagar al fisco repartimientos. §. 4. Si el predio debe alguna servidumbre, deberá sufrirta el usufructuario: y lo mismo juzgo que se ha de decir aunque se deba por estipulacion. §. 5. Si se compró el siervo sujeto á alguna pena, ó á algun interdicto, y si se legare el usufructo de él, ¿debe rá permitirta el usufructuario? Juzgo que sí; pues de otro modo no usufructuaria segun arbitrio de buen varon.

§.2. Si servi ususfructus legatus est, cuius testator quasi ministerio vacuo utebatur, si eum disciplinis vel arte instituerit usufructuarius, arte eius vel perilia utetur. §. 3. Si quid cloacarii nomine debeatur, vel si quid ob formam aquaeductus, quae per agrum transit, pendatur, ad onus fructuarii pertinebit; sed et si quid ad collationem viae, puto hoc quoque fructuarium subiturum. Ergo et quod ob transitum exercitus confertur ex fructibus, sed et si quid rhunicipio,—nam soient possessores certam partem fructuum municipio Viliori pretio addicere. soient et fisco fusiones praestare, — haec onera ad fructuarium pertinebunt. §. 4. Si qua servitus imposita est fundo, necesse habebit fructuarius sustinere, unde et si per stipulatio nem servitus debeatur, idem puto dicendum. §. 5. Sed et si servus sub poena emtus sit interdictis certis quibusdam, an si ususfructus eius fuerit lega tus, observare haec fructuarius debeat? Et puto debere eum observare, alioquin non boni viri arbitratu utitur et fruitur. 28. Pomponius libro V. ad Sabinum. — Numismatum aureorum vel argenteorum veterum , quibus pro gemmis uti soient, ususfructus legari potest.

28. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V. — Se puede legar el usufructo de las monedas antiguas de oro, ó plata, de las quales se suele usar en lugar de pie dras preciosas.

29. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum.—Omnium bonorum usumfructum posse legari, nisi excedat dodrantis aestimationem, Celsus libro trigesimo secundo Digestorum, et Iulianus libro sexagesimo primo scribit; et est verius.

29. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII. —Se puede legar el usufructo de todos los bienes, á no ser que exceda de la novena parte, como escribe Celso en el libro treinta y dos de los Digestos, y Juliano al libro sesenta y uno, y es lo mas verdadero.

30.

Paulus libro III. ad Sabinum.—Si is, qui

30.

Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —Si

Digest©. —Libro 7.*—Titulo 1.

291

binas aedes habeat , aliarum usumfructum legaverit, posse heredem, Marceltus scribit, alteras allius tollendo obscurare tuminibus, quoniam habitari potest eliam obscuratis aedibus. Quod usque adeo temperandum est, ut non in lotum aedes obscurentur, sed modicum tumen, quod habilantibus suflicit, habeant.

el que tiene dos casas, legase el usufructo de una de ellas, escribe Marcelo, que puede el heredero, levantando la una, quitar las tuces á la otra, porque las puede habitar aun que esten obscuras: lo qual se ha de entender de modo que no se obscurezcan en todo, sino que quede aquella tuz que es necesaria para que se puedan habitar.

31 . ídem libro X. ad Sabinum. —Ex re fructuarii eliam id intelligitur, quod ei fructuarius donaverit concesseritve, vel ex administratione rerum eius compendii servus fecerit.

31. El mismo; Comentarios á Sabino, libro X. — Tambiense entiende que es patrimonio del usufructuario lo que le donó el usufructuario, ó le concedió, ó lo que el sier vo hubiese ganado por la administracion de sus cosas.

32. Pomponius libro XXXIII. ad Sabinum.—Si quU unas aedes, quas solas habet, vol fundum tradit, excipere potest id, quod personae, non praedii est, vetuti usum et usumfructum. Sed cl si excipiat, ut pascero sibi vel inhabitare liceat, valet exceptio, quum ex mulüs saltibus pastione fructus perciperetur. Et habitationis exceptione sive temporalis, sive usque ad mortem eius, qui excepit, usus videtur exceptue.

32. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXXIII. —Si entrega alguno unas casas, ó fundo, que únicamente tiene, puede pactar sobre lo que es perteneciente á la per sona, y no al predio, así como el uso y el usufructo; pero si pacta que le sea licito pastar, ó habitar, vale el pacto si se percibiese el fruto del pasto de muchas tierras in cultas: y por el pacto de habitar tiempo determinado, ó por los dias de la vida del que pacta, parece que se pactó el uso.

ó'ó . Papinianus libro X VII. Quaestionum. —Si Titio fructus, Maevio proprietas legata sit, et vivo testatore Titius dpcedat, nihil apud scriptum heredem relinquetur; et id Neratius quoque respondit. §. 1. Usumfructum in quibusdam casibus non par tis effectum obtinere convenit; unde si fundi vel fructus portio pelatur, el absotulione secuta postea pars altera, quae accrevit, vindicetur, in lite quidem proprielatis iudicatae rei exceptionem obstare, in fructus vero non ob stare scribit lulianus, quoniam portio fundi, vetut altuvio portioni, personae fructus accresccret.

33. Papiniano; Cuestiones, libro XVII. —Si se legó á Ticio el usufructo, y á Mevio la propiedad, y muere Ticio viviendo el testador, ninguna cosa queda a su heredero: y asi lo respondió tambien Neracio. §. 1 . Conviene en ciertos casos que el usufructo no se tenga por parte; por lo qual si se pide parte del fundo, ó de los frutos, y despues de absuelto se vindicase la otra parte que so acreció: escribe Juliano, que cierta mente obsta la excepcion de cosa juzgada en quanto al juicio de propiedad, y que no obsta en quanto al usufruc to; porque á la manera que en el atuvion la parte se acre ce al fundo, en el usufructo se acrece la parte á la per sona. *

34. Iulianus libro X.Y.Y К. Digestorum.—Quoties duobus ususfructus legatur ita, utalternis annis utantur fruantur, si quidem ita legatus fuerit: Tilio et Maevio, potest dici priori Titio, deinde Maevio legatum datum. Si vero duo eiusdem nominis fuerint, et ita scriptum fuerit: Tiliis usumfructum alternis annis do, nisi consenserint, uter eorum prior utatur, invicem sibi impedient. Quodsi Titius eo anno, quo frueretur, proprietatem accepisset, interim legatum non habebil, sed ad Maevium alternis annis ususfructus pertinebit; el si Titius proprietatem alienasset, habebit cum usumfructum, quia etsi sub condilione ususfructus mihi legatus fuerit, ct interim proprietatem ab herede accepero, pendente au tem condilione eandem alienavero, ad legatum admittar.

34. Juliano; Digesto, libro. XXXV. —Siempre que el usufructo se legà á dos, de modo que alternativa mente usufructúen, si se legase asi: á Ticio y Mevio; se puede decir que primero se legó á Ticio, y despues á Me vio; pero si los dos fuesen de un nombre, y se dixese asi: doy el usufructo alternativamente á los Ticios; si no se conviniesen en qual de los dos ha de usar primero, mutuamente se impedirán: y si Ticio adquiere la propie dad en el año que usufructúa, en este tiempo no tendrá el legado, sino que pertenecerá á*Mevio el usufructo un año si y otro no: Y si Ticio enagenasc la propiedad, ten drá el usufructo de ella; porque si seme hubiese legado el usufructo baxo de condicion, y entretanto adquiriese la propiedad del heredero, y pendiendo la condicion, la enagenase, se me deberá el legado. §. 1 . Si á tu arrendatario le tegases el usufructo del fundo, vindicará el usufructo, y le competerá la accion de arrendamiento contra tu heredero: y conseguirá no pagar las pensiones, y se le abonarán los gastos hechos en cultivarto. §. 2. Juzgo que hay diferencia en si se lega el usu fructo de todos los bienes, ó de cada una de las casas; porque si se quemasen las casas, el usufructo de las casas legadas especialmente no se puede podir; pero legado el usufructo de los bienes, se puede pedir el del arca; por que el que lega el usufructo de sus bienes, no parece que lega solamente el de aquellos que consisten en la especie, sino tambien en la substancia; y en la substancia de los bienes está tambien el area.

§. 1. Si colono tuo usumfructum fundi legaveris, usumfructum vindicabit, et cum herede tuo agelex con ducto el consequetur, ut neque mercedes praestet, et impensas, quas in culturam fecerat, recipiat. §. 2. Cniversorum bonorum, an singularum rerum ususfructus legetur, hactenus interesse puto, quod si aedes incensae fuerint, ususfructus specialiteraedium le gatus peli non potest; bonorum autem usufructu legato, areae ususfructus peli poterit, quoniam qui bonorum suorum usumfructum legat, non sotum eorum, quae in specie sunt, sed et substantiac omnis usumfructum tega re videtur, in substantia autem bonorum etiam area est.

35.

Idem libro I. ad Urseium Ferocem.—Si usus-

35.

El mismo; Comentarios á Urseio Ferox, li

292

DiGESTO. —Libro 7.*—Titulo 1.

fructus legatus est, sed heres scriptus ob hoc lardius adiit, ut lardius ad legatum perveuirctur, hoc quoque praestabitur, ut Sabino placuit. §. 1. Ususfructus servi mihi legatus est, isque, quum ego uti frui desiissem, liber esse iussus est, deinde ego ab herede aestimationem legati tu Ii; nihilo magis cum liberum fore, Sabinus respondit; namque videri me uti frui homine, pro quo aliquam rem habeam, condilionem autem eius libertatis eandem manero, ila ut mortis meae aut capitis deminutionis interventu liber futurus esset.

36. Africanus libro V. Quaestionum. —Qui usumfructum areae legaverat, insulam ibi aedificavit; ea vivo eo decidit vel deusta est; usumfructum deberi existimavit. Contra autem non idem iuris esse, si insulae usufructu legato area deinde insula facta sit. ldemquc esse, et si scyphorum ususfructus legatus sit, deinde massa fa cta et iierum scyphi; licet enim pristina qualilas scypho rum restituta sit, non tamen illos esse, quorum usus fructus legatus sit. §. 1. Stipulatus sum de Tilio fundum Cornelianum detracto usufructu, Titius decessit; quaesitum est, quid mihi heredem eius praestare oportet? Respondit, referre, qua mente ususfructus exceptus sit; nam si quidem hoc actum est, ut in cuiuslibet persona ususfructus constitueretur, solam proprietatem heredem debiturum, sin autem id actum sit, ut promissori duntaxat ususfructus reciperetur, plenam proprictatem heredem eius debitu rum. Hoc iia se habere, manifestos in causa legatorum apparere; etenim si heres, a quo detracto usufructu proprietas legata sit, priusquam ex testamento ageretur, decesserit, minus dubilandum, quin heres eius plenam proprietatem sil debilurus. ldemque, et si sub condilione similiter legatus sit, et pendente condilione heres de cessit. §. 2. Ususfructus servi Tilio legatus est; quum per heredem staret, quo minus praestaretur, servus mortuus est; aliud dici non posse ait, quam in id obligatum esse heredem, quanti legatarii intersit moram factam non esse; ut scilicel ex eo tempore in diem, in quo servus sit mortuus, ususfructus aestimetur. Cui iltud quoque consequens esse, ut sfipse Tilius moriatur, similiter ex eo tempore, quo mora sit facta, in diem mortis aestimatio ususfructus heredi eius praestaretur.

bro I. —Si se legó el usufructo, y el heredero escrito di lató adir la herencia con cl fin de que el legatario larda se mas en adquirir el legado, tambien se le dará esto mas, como agradó á Sabino. §.1. Se me legó el usufructo del siervo, y se le dió libertad, quando yo dexase de usufructuarto: despues ercibi del heredero el importe del tegado: responde Sa ino, que no obstante no se hará libre; porque parece que tengo el usufructo del siervo, en el qual tengo algu na cosa, y que pende la misma condicion de su libertadr de suerte que se hará libre por mi muerte, ó capitisdiminucion. 36. Africano; Cuestiones, libro V.— El que ha bia legado el usufructo de una area, edificó en ella una casa, y viviendo él, so arruinó, ó se quemó: juzgué que se debe el usufructo. Mas al contrario, no se dirá lo mismo, si legado el usufructo de una casa, despues solo quedó el area: y lo mismo se dice si se legó el usufructo de algunos vasos, despues sereduxeron á masa, y segun da vez se hicieron vasos, que aunque volvió á su antigua forma de vasos, con todo no son aquellos de los quales se legó el usufructo. §. 1. Estipulé de Ticio el fundo Corneliano, sacado el usufructo: murió Ticio; se preguntó, qué me debo dar su heredero? Respondí, que importaba averiguar la in tencion porque se exceptuó el usufructo; porque si cier tamente se hizo esto para que se constituyese el usufruc to en la persona de uno y otro, ha de tener el heredero la propiedad solamente; pero si se hizo para que solo ad quiriese el usufructo aquel á quien se le promelió, el he redero suyo deberá la propiedad plena: esto parece que se manifiesta mas claramente en la causa de los legados; porque si el heredero á quien se le legó la propiedad sa cado el usufructo, muriese antes que se pidiese por el testamento, tiene menos duda que su heredero deberá la propiedad plena: y lo mismo se dice si se legase del mis mo modo baxodo condicion, y muriese el heredero pen diente la condicion. §. 2. Se legó el usufructo del siervo á Ticio, y con sistiendo en el heredero el que no se diese, murió el sier vo: dice que no so puede decir, sino que el heredero esta obligado á quanto importe al legatario que no se hubiese incurrido en mora, para queso estime el usu fructo dexado desde cierto dia, desde la muerte del sier vo: á lo qual es tambien consiguiente, que si muriese el mismo Ticio, del mismo modo desde aquel tiempo que se incurrió en mora, se dé el importe del usufructo á su heredero desde el dia de la muerte.

37. Idem libro VII. Quaestionum. —Quaesitum est, si quum in annos decem proximos usumfructum de te dari stipulatus essem, per te steterit, quo minus dares, et quinquennium transient, quid iuris sit? item, si Stichi decem an norum proximorum operas de te dari stipulatus sim, et similiter quinquennium praeterii t? Respon dit, eius temporis usumfructum el operas recte petLj quod per te transactum est, quo minus darentur.

37. El mismo; Cuestiones, libro VII.—Se duda qué se dirá si estipulando yo que dés el usufructo en los diez años próximos, consistiese en tí el no darto, y pasasen cinco años; y tambien si estipulé que se diese el importe del trabajo de Estico de los diez años próximos, y tambien pasasen los cinco años. Respondí, que se pedia con razon el usufructo, v las obras del tiempo pasado, por haber consistjdo en tí el que no se diesen.

38. Marcianus libro III. Institutionum. —Non utitur usufructuarius, si nec ipse utatur, nec nomine eius alius, puta qui emit, vel qui conduxit, vel cui donatus est, vel qui negotium eius gerit. Plane iltud interest, quod, si vendidero usumfructum, eliamsi emtor non utatur, videor usumfructum retiuere,

38. Marciano; Instituciones, libro III.—No usa el usufructuario si no usa por sí, ó por otro: v. g. el 3ue compró, ó alquiló, ó á quien se donó, ó el gestor e sus negocios; porquo es cierto que si vendiese el usu fructo, aunque el comprador no use, parece que retengo el usufructo.

39.

Gaius libro VII. ad Edictum provinciale.—

39.

Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li

Digf.íTO.—Libro ' .°—Titulo 1.

293

quia, qui pretio fruitur, non minus habere intelligítur, quam qui principali re utitur fruitur.

bro VII. —Porque el que usufructúa el precio, parece que no tiene menos que ci que usufructúa la cosa principal.

40. Marcianus libro III Institutionum.—Quod si donavero, non alias relineo, nisi ille utatur.

40. Marciano; Instituciones, libro III.—Pero si lo donase, no lo retengo si no usase.

41. Idem libro VII. Institutionum. —Statuae ct imaginis usumfructum posse relinqui magis est. quia et ipsae habent aliquam utilitatem, si quo loco opportune ponantur. §. 1. Licet praedia quaedam talia sint, ut magis in ea impendamus, quam de Ulis acquiramus, lamen ususfructus eorum relinqui potest.

41. El mismo; Instituciones, libro VII. —Es mas cierto que se puede dexar el usufructo de la estatua, ó imagen, porque tienen alguna utilidad si se ponen en tugar oportuno. §. 1. Aunque hay algunos predios que mas sirven de gasto que de utilidad, con todo se puede dexar el usu fructo de ellos.

42. Florentinus libro XI. Institutionum. —Si alii usus, alii fructus eiusdem rei legetur, id percipiet Iructuarius, quod usuario supererit; nec minus et ipse fruendi causa et usum habebit.

42. Florentino; Instituciones, libro XI. —Si á uno se le tegase el uso, y á otro el usufructo de una mis ma cosa, el usufructuario percibirá lo que sobrase al que tiene el uso; porque este tambien tendrá el uso por razon del usufructo. §. 1. Importa saber si acaso se te legó el usufructo de las cosas, ó la estimacion; porque si se te legó el usu fructo de las cosas, percibirás el usufructo de los demas bienes, sacado aquello que ademas se te habia legado; pero si se te legó el usufructo de la estimacion, tambien se estimará aquello que se te legó ademas de esto; por que el testador no amplia el legado legando muchas ve ces una misma cosa; mas tegada la cosa, tambien pode mos ampliar el tegado legando la estimacion de ella.

§. 1. Rerum, an aestimationis ususfructus tibi lege tur, interest. Nam si quidem rerum legetur. deducto eo, quod praeterea tibi legatum est, ex rcliquis bonis usumfructum feres; sin autem aestimationis ususfructus legatus est, id quoque aestimabitur, quod praeterea tibi Icgatum est; nam saepius idem legando non ampliat testa tor legatum, re autem legata ctiam aestimationem eius legando ampliare legatum possumus.

43. Ulpianus libro VII. Regularum. —Etiam par tis bonorum ususfructus legari potest; si tamen non sit gpecialiter facta partis mentio, dimidia pars bonorum conjinetur.

43. Ulpiano; Reglas, libro VII.—Tambien se puede legar el usufructo de parte de los bienes: y si no se hizo especial mencion de la parte, se entiende de la mitad de los bienes.

44. Neratius libro III. Membranarum. —Usufructuarius novum tectorium parietibus, qui rudes fuissent, imponere non potest, quia, tametsi meliorem exeolendo aedificium domini causam facturus esset, non lamen id iure suo facere potest; aliudque esttueri, quod accepisset, ac novum facere.

44. Neracio; Notas, libro III. —El usufructuario no puede blanquear las paredes que.no lo estan; porque aunque en esto hiciese mejor la condicion del señor, no tiene facultad para poder hacerto: una cosa es conservar lo que recibió, y otra hacer de nuevo.

45. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale. — Sicut impendia cibariorum in servum, cuius ususfru ctus ad aliquem pcrtinet, ita el valetudinis impendia ad eum respicere natura manifestum est.

45. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII.—Así como naturalmente es claro, que a! que tie ne el usufructo en algun siervo le corresponde alimen tarto, tambien le corresponden los gastos de su curacion.

46. Paulus libro IX. ad Plautium. —Si extraneo scripto, et emancípato praeterito matri defuncti deducto usufructu proprietas~ legata sit, petita contra tabulas bo norum possessione plena proprielas pielatis respcctu ma tri praestanda est.

46. Paulo; Comentarios á ('laurio, libro IX. —Si instituido por heredero un extraño, y preterido el hijo emancipado, á la madre del difunto se legase la propie dad sacado el usufructo: pedida la posesion de los bienes contra el testamento, se ha de dar á la madre la propie dad plena por razon de piedad. §.1. Si mandase el testador que el heredero reedi fique una casa, de la qual legó el usufructo, al usufruc tuario le compete accion por el testamento para pedir que el heredero la reedifique.

§. 1. Si testator iusserit, ut heres reliceret insulam, cuius usumfructum legavit; polest fructuarius ex testa mento agerc, ut heres reficeret.

47. Pomponius libro V. ex Plaulio. —Quodsi he res hoc non fecisset, et ob id fructuarius frui non poluisset, heres eliam fructuarii eo nomine habebit actio nem, quanti fructuarii interfuisset, non cessasse heredem, licel ususfructus morte eius interiisset.

47. Pomponio; Doctrina de Plaucio, libro V.—Pe ro si el heredero no lo hiciese, y por esto no pueda usu fructuarta el usufructuario: el heredero del usufructuario, por esta razon, podrá tambien pedir lo que le importase al usufructuario que el heredero la hubiera reedificado, aunque el usufructo haya fenecido por su muerte.

48. Paulus libro IX. ad Plautium. —Si absente fructuario heres quasi negotium eius gerens reficiat, ne gotiorum gestorum actionem adversus fructuarium ha-

48. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro IX. —Si estando ausente el usufructuario, el heredero la reedifica se como gestor de sus nogocios, le competerá contra él

291

DiGESTo.—Libro 7.*—Titulo i.

bet, lametsi sibi in futurum heres prospiceret. Sed si paratus sit recedere ab usufructu fructuarius, non est cogendus refieere, sed actione negotiorum gestorum liberatur. §. 1 . Silvam caeduam, cliamsi intempestive caesa sit, in fructu esse constat, sicut olea immatura lecta, item foenum immaturum caesum in fructu est.

la accion que resulta de la gestion, aunque cl heredero mirara por la utilidad que le habia de resultar; pero si cl fructuario estuviese pronto á dexarel usufructo, no se le ha de precisar á reedificarta, y se libra de la accion quo resulta de la gestion. §. 1 . Si se corta el bosque, aunque intempestivamen te, consta que es del usufructuario: así como correspon de al usufructuario la aceytuna cogida sin madurar, y el heno cortado antes de tiempo.

49. Pomponius libro VII. ad Plautium. —Si mihi et tibi a Sempronio et Mucio hcredibus ususfructus legatus sit, ego in partem Sempronii quadrantem, in par tem Mucii alterum quadrantem habebo, tu item in utriusque parte eorum quadrantes partes.

49. Pomponio; Comentarios á Plaucio, libro VII. —Si á lí y.á mí se nos legase el usufructo por Sempronio y Mucio herederos, yo percibiré la mitad de lamparte de Sem

50. Paulus libro III. adVitellium.—TitiusMaevio fundum Tusculanum reliquit, eiusque fidei comm isit, ut eiusdem fundi partis dimidiae usumfructum Tiliac praestaret; Maevius villam vetustate corruplam, necessariam cogendis et conservandis fructibus, aedificavit; quaesitum est, an sumtus partem pro portione ususfructus Ti lia agnoscere debeat? Respondit Scaevola, si, priusquam ususfructus praestaretur, necessario aedificasset, non alias cogendum restituere, quam eius sumtus ratio ha be retu r.

50. Paulo; Comentarios á Vitelio, libro III. —Ticio dexó á Mevio el fundo. Tusculano, y le mandó en virtud de fideicomiso, que diese á Ticia el usufructo de la mitad del mismo fundo: Mevio edificó la casa necesaria para re coger y conservar los frutos, que estaba arruinada de vieja: se preguntó, si Ticia debia pagar la parte de los gastos, segun la que percibia de frutos. Respondió Escévola, que si antes que se entregase el usufructo hubo necesidad de edificar, no se le hade precisar á que lo res tituya de otro modo que si pagase la parte de gastos que le corresponde.

51 . Modestinus libro IX. Differentiarum.—Tilio, quum inorietur, ususfructus inutiliter legari intelligitur, in id tempus videlicet collatus, quo a persona discedero incipit.

51. Modestino; Apuntes varios, libro IX. —Se entiende que se lega el usufructo inútilmente á Ticio 3uando muriese; porque se dexa al tiempo en que dexa e ser de él. ■

52. Idem libro IX. Regularum.—Usufructu reli cto si tributa eiuse rci praestentur, ea usufructuarium praestarc debere dûbium non est, nisi spccialiter nomi no fideicommissi testatori placuissc probetur, hace quoque ab herede dari.

52. El mismo; Reglas, libro IX. —No se du da que el usufructuario debe pagar los tributos res pectivos á la cosa de que se le dexó el usufructo; á no ser que claramente se pruebe, que quiso el testador que se pagasen por el heredero por razon del fidei comiso.

53. Iavolenus libro II. Epistolarum. —Si cui insulae ususfructus legatus est, quamdiu quaelibet portio eius insulae remanet, totius soli usumfructum retinet.

53. Javoleno; Epístolas, libro II. —Si á alguno se le legó el usufructo de una casa: mientras quede algu na parte de ella, retiene el usufructo de todo el solar.

54. Idem libro III. Epistolarum. —Sub conditione ususfructus fundi a te herede Tilio legatus est, tu ' fundum mihi vendidisti et tradidisti detracto usufructu; quaero, si non extiterit conditio, aut extiterit, et interiit ususfructus, ad quem pertineat? Respondit: intelligo te de usufructu quaererc, qui legatus est. Ilaque si conditio eius legati extiteril, dubium non est, quin ad legatarium is ususfructus pertineat, et si aliquo casu ab eo amissus fuerit, ad proprielatem fundi revertatur. Quodsi conditio non extiterit, ususfructus ad heredem pertinebit, ita ut in eius persona omnia eadem serventur , quae ad amittendum usumfructum pertinent et servari soient. Ceterum in eiusmodi \endiliono spectandum id crit, quod inter ementem vendintemque convenerit, ut, si àpparuerit legati causa eum usumfructum exceptum esse, eliamsi conditio non extiterit, rcstitui a venditore emtori debeat.

54. El mismo; Epístolas, libro III. —Tú, que fuiste instituido heredero, legaste á Ticio baxo de condicion el usufructo de un fundo, el qual me vendiste, y me lo entregaste excepto el usufructo: pregunto, si no se verificase la condicion, ó si se verificase, y el usu fructo se acabase, ¿á quién pertenecerá? Respondo, yo entiendo que la pregunta es del usufructo que se legt): y siendo así, si se verificase la condicion del legado, no se duda que el usufructo pertenezca al legatario: y si por algun caso lo perdiese, se consolidará con la propiedad. Y si no existiese la condicion, el usufructo pertenecerá al heredero, de modo que se observen en la persona de él las cosas que pertenecen y ae observan en la pérdida del usufructo; pero en su venta se ha de mirar tambien á lo que trataron el vendedor y comprador, para que si se justificase que el usufructo se exceptuó por causa del lo gado, aunque no se verificase la condicion, el vendedor lo deba restituir al comprador.

55 Pomponius libro XXVI. ad Quintum Mu rium.—Si infantis usus tantummodo legatus sit, eliamsi nultus interim sit, quum tamen infantis aelatem exeesserit, esse incipit.

55. Pomponio; Comenlarios á QuintoMucio, libro XXVI.—Si solamente se legó el uso del que estaba en la edad de la infancia, aunque á este tiempo no haya uso alguno, empieza á haberlo tuego que sale de la infancia.

pronio, y la mitad de Mucio, y tú tendrás tambien la mi tad de la parte que á los dos corresponde.

DiGESTO.—Libro 7.*—Titulo 1.

295

56. Gaius libro XVII. ad Edictum provinciale.— An ususfruetus nomine actio municipibus dari debeat, quaesitum est; pericutum enim esse videbatur, ne per petuus fieret, quia neque morte, nec facile capitis deminutione periturus est; qua ratione proprietas inutilis esset futura semper abscedente usufructu. Sed lamen placuit, dandam esse actionem. Unde sequens dubitatio est, quousque tuendi essent in eo usufructu m un ici pes? Et placuit, centum annos tuendos esse municipes, quia is finis vilae longaevi hominis est.

56. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro XVII. —Se preguntó si por razon del usufructo se de ba dar accion á los municipios; porque pareciaque habia el inconveniente de que se hiciese perpetuo, pues no po dia perecer facilmente ni por la muerte, ni por la capitisdiminucion; por cuya razon seria inútil la propiedad se parada siempre del usufructo; pero con todo agradó que se diese accion: y despues se dudó que tiempo habian de tener el usufructo los municipios: y so determinó que el usufructo habia de permanecer en ellos cien años, porque esta es la vida mas larga del hombre.

57. Papinianus libro VII. Responsorum.—Domi nus fructuario praedium, quod ei per usumfructum serviebat, legavit; idque praedium aliquamdiu possessum legatarius restituere filio, qui causam inofficiosi testamen ti recte pertulerat, coactus est; mansisse fructus ius integrum ex postfacto apparuit.

57. Papiniano; Respuestas, libro VII. — El señor legó al usufructuario el predio en que tenia el usufruc to; y habiéndole poseido algun tiempo el legatario, fué precisado á restituirto al hijo, que justamente habia in terpuesto la querella de inoficioso testamento: y despues de esto se declaró, que permaneció ileso el derecho de usufructo. §. 1. Sise dexase el usufructo de los predios por fideicomiso para alimentos de los libertos, vuelve al se ñor de la propiedad el emotumento de las partes de los que mueren.

§. 1. Per fideicommissum fructu praediorum ob ali menta libertis relicto partium emotumentum ex perso na vita decedentium ad dominum proprictatis recurrit.

58. Scaevola libro III. Responsorum. —Defuncta fructuaria mense Decembri iam omnibus fructibus, qui in bis agris nascuntur, mense Octobri colono sublatis, quaesitum est, utrum pensio heredi fruetuariae solvi deberet, quamvis fructuaria ante Kalendas Martias, quibus pensiones inferri debeant, decesserit, an dividí debeat inter heredem fruetuariae et Rempubiicam, cui proprielas legata est? Respondí, Rempubiicam quidem cum co lono nullam actionem habere, fruetuariae vero heredem sua die secundum ea, quae proponerentur, integram pensionem pereepturum.

§. 1. Semproniodo lego ex redactu fruetuum, oleris et porrinae, quae habeo in agro farrariorum, partem sextam; quaeritur, an his verbis ususfruetus legatus videatur? Respondí, non usumfructum, sed ex eo, quod redactum esset, partem legatam. Item quaesitum est, si ususfruetus non esset, an quotannis partem sextam redactam legaverit? Respondí, quotannis videri relictum, nisi contrarium specialiter ab herede approbetur.

58. Scevola; Respuestas , libro III. —Murió la usufructuaria en el mes de Diciembre, despues que los colonos habian cogido ya en el mes de Octubre todos los frutos de las heredades: se dudó si acaso se deberia pa gar la pension al heredero de la usufructuaria, sin em bargo de haber muerto esta antes de las catendas do Mar zo, por cuyo tiempo se debian pagar las pensiones; ó si se debia dividir entre el heredero de la usufructuaria y la República, á quien se le legó la propiedad. Respondí, que la República no tenia ciertamente accion alguna con tra el colono; pero que el heredero de la usufructuaria ( segun lo que se proponia) habia de percibir la pension i ntegra el dia en que se debia pagar. §. 1. Se pregunta si parece que se legó el usufructo dexado en estos términos: doy y lego á Sempronio la sex ta parte del producto de los frutos de hortaliza y puerros, que tengo en la heredad llamada de los Ferrarlos: res pondí, que no se legó el usufructo, sino la parte de lo que se cogió. Tambien se preguntó, si no se legó el usufruc to, acaso se habrá legado la sexta parte de lo que anual mente se cogiese: respondí, parece que se lego todos los años, á no ser que el heredero claramente pruebe lo con trario.

§. 2. Caesae arundinis vel pali compendium, si in eo quoque fundi vectigal esse consuevit, ad fructuarium pertinet.

59. Paulo; Sentencias, libro ///.—Agrada que no debe replantar el usufructuario los árboles arrancados por alguna tempestad sin culpa suya. §. 1. Todo lo que nace en el fundo, y todo loque se percibe de él, pertenece al usufructuario: tambien las pensiones de los predios, que ya estaban dados en arren damiento, si estas se comprchendieron tambien especial mente: y así como en la venta, si especialmente no fue ron exceptuadas, puede el usufructuario repeter al que lo arrendó. §. 2. Si respecto de aquel fundose acostumbró tam bien á pagar tributo por la corta del cañaveral, ó del bos que, este gasto perteneíe al usufructuario.

60. Idem libro V. Sententiarum. —Cuiuscunque fundi usufructuarius prohibitus aut deiectus de restitutione omnium rerum simul occupatarum agit; sed et si medio tempore alio casu interciderit ususfruetus,

60. El mismo; Sentencias, libro V\—Si al usu fructuario se le prohibiese , ó se te echase de qualquier fundo, puede pedir la restitucion de todas las co sas que le hubiesen ocupado: y si en este medio tiempo

59. Paulus libro III. Sententiarum. —Arbores vi tempestalis, non culpa fructuarii eversas ab eo sub stitui non placet. §. 1. Quidquid in fundo nascitur, vel quidquid inde percipitur, ad fructuarium pertinet; pensiones quoque iam antea locatorum agrorum, si ipsac quoquo speciali ter comprehensae sint. Sed ad exemptum venditionis, nisi fuerint specialiter exceplae, potest usufructuarius conductorem repeliere.

296

DiGESTO. —Libro 7.*—Titulo 1.

aeque de perceplis antea fructibus utilis actio tri buitur. §. 1. Si fundus, cuius ususfructus petitur, non a domino possideatur, actio redditur. Et ideo si de fundi proprietate inter duos quaestio sit, fructuarius nihilo minus in possessione esse debet, satisque ei a possessore cavendum est, quod non sit prohibiturus frui eum, cui ususfructus rëlictus est, quamdiu de iure suo probet. Sed si ipsi usufructuario quaestio moveatur, interim ususfructus ei aufertur; sed caveri de restituendo eo, quod ex his fructibus percepturus est, vel si satis non detur, ipse frui permittitur.

se acabase el usufructo por algun caso, se le dará la accion útil por lo percibido antes. §. 1. Si el fundo, cuyo usufructo se pide, lo posee el que no es su señor, se dará accion: y por esto si liti gasen dos sobre la propiedad del fundo, esto no obstante el usufructuario debe estar en posesion; y se le ha de dar caucion por el poseedor, que no ha de prohibir que usu fructúe el usufructuario, justificando su derecho; pero si se le suscita pleyto al mismo usufructuario, entretanto se le difiere el usufructo; pero se le ha de dar caucion de restituir lo que de los frutos ha de percibir:, ó si no se le diese, se le permite usufructuar.

61. Neratius libro II. Responsorum.—Usufru ctuaras novum rivum parietibus non polest imponere. Aedificium inchoatum fructuarium consummare non pos se placet, etiamsi eo loco aliter uti non possit; sed nec eius quidem usumfructum esse, nisi in constituendo vel legando usufruclu hoc specialiter adiectum sit, ut u I r um que ei liceat.

61. Neracio; Respuestas, libro II. —El usufruc tuario no puede poner nuevo canalon en las paredes: tambien agrada, que no pueda conctuir el usufructuario el edificio empezado, aunque de otro modo no pueda usar de él: ni ciertamente tiene el usufructo de esto; áno ser que al tiempo de constituir, ó legar el usufructo, expre samente se haya dicho que se le concede de uno y otro.

62. Tryphoninus libro VII. Disputationum. —Usufructuarium venari in sallibus vel montibus possessionis probe dicitur; ncc aprum aut cervum, quem ceperit, proprium domini capit, sed fructus aut iure (civili), aut gentium suos facit.

62. Trifonino; Disputas, libro VII. — Tam bien se dice con razon, que el usufructuario caza en los bosques, ó en los montes de la posesion : y que no hace del señor de la heredad el jabalí, ó el ciervo que caza, sino que hace suyos los frutos, ó por Derecho Civil, ó de Gentes. §. 1. Si en la posesion se custodiaban en vivares algunas fieras al tiempo que empezó el usufructo, se pregunta si el usufructuario podrá usar de ellas para su diversion, y no podrá matartas. De otra suerte: si al principio encerrase algunas á su costa, ó ellas entrasen, ó viniesen, ¿serán estas del usufructuario? Pero oportu namente, para que no sea dudosa la facultad del usufruc tuario respecto de cada uno de los animales por la dificil averiguacion, basta que despues de acabado el usufruc to se le señale al señor de la propiedad el mismo núme ro de fieras que habia al tiempo que empezó el usufruc to, segun la especie de cada una.

§. 1. Si vivariis inctusae ferae in ea possessione custodiebantur, quando ususfructus coepit, num exerce ie eas fructuarius possit, occidere non possil? Alias, si quas initio inctuserit operis suis, vel post sibimet ipsae inciderint delapsaeve fuerint, hae fructuarii iuris sínt? Commodissime tamen, ne per singula animalia facultatis fructuarii propter discretionem diflicitem ius rncertum sit, sufficit eundem numerum per singula quoque genera ferarum linito usufructu domino proprietatis assignere, qui fuit coepti ususfructus tempore.

63. Paulus libro singulari de Iure singulars. — Quod nostrum non est, transferemus ad alios; vetuti is, qui fundum habet, quamquam usumfructum non habeat, lamen usumfructum cedere potest.

63. Paulo; De los derechos especiales, libro único. —Lo que no es nuestro, lo transferiremos á otros: v. g. aquel que tiene el fundo, aunquo no tenga el usufructo, con todo eso lo puede ceder.

64. Ulpianus libro LI. ad Edictum. —Quum frucluarius paratus est usumfructum derelinquere, non est cogendus domum reficere, in quibus casibus el usu fructuario hoc onus incumbit. Sed et post acceptum con tra eum iudicium, parato fructuario derelinquere usum fructum, dicendum est, absolvi eum debere a iudice.

64. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LI. — Quando el usufructuario está pronto á dexar el usufruc to, no ha do ser obligado á reedificar la casa en los ca sos en que este cargo incumbe tambien al usufructuario: y despues de contestado el pleyto contra él, si está pronto el usufructuario á dexar el usufructo, se ha de decir que el Juez lo debe absolver.

65. Pomponivs libro V. ex Plautio. —Sed quum fructuarius debeat, quod suo suorumque facto deterius factum sit, reficere, non est absolvendus, licet usumfru ctum derelinquere paratus sit; debet enim omne, quod diligens paterfamilias in sua domo facil, et ipse facere. §. 1. Non magis heres reficere debet, quod vetustate iam deterius factum reliquissel testator, quam si proprietatem alicui testator legassel.

65 . Pomponio; Doctrina de Plaucio, libro V. —Pe ro debiendo el usufructuario reparar lo que se deterioró por su propio hecho, ó por los| de su familia, no ha de ser absuelto, aunque esté pronto á dexar el usufructo , por que él debe hacer lo que el diligente padre de familias hace en su casa. §. 1 . El heredero no debe reparar lo que el testador dexó deteriorado por el tiempo, asi como quanao á al guno le hubiese legado la propiedad.

66. Paulus libro XLVII. ad Edictum. —Cum usu fructuario non sotum legis Aquiliae actio competere pot est, sed et servi corrupti el iniuriarum, si servum torquendo deteriorem fecerit.

66. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XLVII. —Contra el usufructuario no solo compete la accion de la ley Aquilia, sino tambien la de siervo corrupto, y la de injurias, si atormentando al siervo, le causó algun daño.

DiGESTo. —Libro 7.'—Titulo 1.

297

67. Iulianus libro I. ex Minicio. —Cui ususfru ctus tegatus est, etiam invito herede eum extraneo ven dere potest.

67. Juliano; Doctrina de Minicio, libro I.— Aquel á quien se le legó el usufructo, lo puede vender á un extraño, aunque el heredero lo repugne.

68. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum.—Vetus fuit quaestio, an partus an fructuarium pertineret; sed Bruti sententia obtinuit, fructuarium in eo locum non habere; neque enim in fructu hominis homo esse potest, hac ratione nec usumfructum in eo fructuarius habebil. Quid tamen, si fuerit etiam partus ususfructus relictus, an babeat in eo usumfructum? Et quum possit partus le gan, poterit et ususfructus eius.

68. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Se dudaba antiguamente si el parto pertenecia al usufruc tuario: y prevaleció la opinion de Bruto, de que no le cor respondia; porque el hombre no puede tener el usufructo de otro hombre: por esta razon no tendrá el usufructua rio el usufructo de ét; ¿pero que diremos si tambien se dexase el usufructo del parto? ¿acaso tendrá el usufructo en ét? y pudiéndose legar el parto, se podrá tambien el usufructo de él. §. 1 . Lo que nace de las reses juzgaron Sabino y Casio, que pertenece al usufructuario. §. 2. Pero si se legase el usufructo del rebaño de ganado mayor, ó menor, las cabezas que muriesen, las deberá reemplazar de las que naciesen.

§. 1 . Foetus tamen pecorum Sabinus et Cassius opinati sunt ad fructuarium pertinere. §. 2. Plane si gregis vel armenti sit ususfructus le gatus, debebit ex agnatis gregem supplere, id est in lo cum capitum defunctorum, 69. Pomponius libro V. ad Sabinum.—vel inutilium alia summittere, ut post substituta Fiant propria fructuarii, ne tucro ea res cedat domino. Et sicut substi tuta statim domini fiunt, ita priora quoque ex natura fructus desinunt eius esse; nam alioquin quod nascitur, fructuarii est, et quum substituit, desinit eius esse.

69. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V. — O substituir otras en tugar de las inútiles, para que desfiues de habertas substituido, se hagan propias del usuructuario, y el señor no se utilice de ellas. Y así como las substituidas al instante se hacen del señor, así tambien las primeras, segun la naturaleza del usufructo, dexan de ser de ét; porque fuera de este caso, lo que nace es del usufructuario; y tuego que lo substituye dexa de ser suyo.

70. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Quid ergo, si non faciat, nec suppleat? Teneri eum proprietario Caius Cassius scribit libro decimo Iuris civilis.

70. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. —¿Que diremos si no lo hiciese, ni substituyese? Gayo Casio en el libro décimo del Derecho Civ il escribe, que és responsable al propietario. §. 1. Se pregunta tambien de quien sea lo que nace ínterin reemplaza las cabezas muertas y Juliano en el libro treinta y cinco de los Digestos escribe, que está sus pendido el dominio de él: y si se subrogan, son del pro pietario; si no del fructuario: cuya sentencia es ver dadera. §. 2. Segun esto, si muriese lo que naciese, la pér dida será del usufructuario, y no del propietario, y ten drá necesidad de subrogar otros: por lo qual Gayo Casio en el libro octavo escribe, que la carne de lo que nació y murió, pertenece al usufructuario. §. 3. Pero lo que se dice que debe subrogar, en tanto es cierto, en quanto se legó el usufructo del rebaño de ganado menor, ó mayor, ó de yeguas; esto es, de to das las cabezas en comun; pero si se legó el de cada ca beza en particular, no deberá subrogar. §. 4. Pero si acaso en el tiempo que nace el feto no hay necesidad do subrogar, se ha de ver si en este caso se deberá subrogar do las que nazcan, ó de las que ya habian nacido: tengo por mas cierto , que lo que nació estando completo el rebaño, pertenece al usufructuario; pero que debe reemplazar este las reses que despues falten del rebaño. §. 5. La subrogacion es cosa do hecho: y Juliano propiamente dice, que se debe hacer alguna particion y division; porque el dominio de las subrogadas será del propietario..

§. 1 . Interim tamen, quamdiu summiltantur et suppleantur capita, quae demortua sunt, cuius sit foetus, quaeritur. Et Iulianus libro tricesimo quinto Digestorum scribit, pendere eorum dominium, ut, si summiltantur, sint proprielarii, si non summiltantur, fructuarii; quae sententia vera est. §. 2. Secundum quae, si decesserit foetus, pericutum erit fructuarii, non proprielarii, et necesse habebit alios foetus summittere. Unde Caius Cassius libro octavo scribit, carnem foetus demortui ad fructuarium perti nere. §. 3. Sed quod dicitur, debere eum summittere, toties verum est, quoties gregis, vel armenti, vel equitii, id est universalis ususfructus legatus est; ceterum si singulorum capitum, nihil supplebit. §. 4. Item si forte eo tempore, quo foetus editi sunt, nihil fuit, quod summitti deberet, nunc et post editionem utrum ex his, quae edentur, summittere debebit, an ex his, quae edita sunt, videndum est. Puto autem verius, ea, quae pleno grege edita sunt, ad fructuarium perti nere, sed posteriorem gregis casum nocere debere fruc tuario. §. 5. Summittere autem facti est, et Iulianus pro prie dicil dispertire, et dividere, et divisionem quandam facere, quod dominium erit summissorum proprielarii.

71. Marcellus libro XVII. Digestorum. —Si in area, cuius ususfructus alienus esset, quis aedificasset, intra tempus, quo ususfructus perit, superficie subíata restitui usumfructum veteres responderunt.

71. Marcelo; Digesto, libro XVII.—Si en el solar, cuyo usufructo es ageno, edificase alguno al tiempo que acaba el usufructo : quitada la superfi cie, respondieron los antiguos, que se restituye el usu fructo. 38

DigeSTo.—LibBO 1.°—Titulo 2.

298

72. Ulpianus libro X VIf. ad Sabinum. —Si domi nus nudae proprietatre usumfructum legaverit, verum est, quod Maecianus scripsit libro tertio Quaestionum de fideicom missis, valere legatum; et si forte in vita testatoris, vel ante aditam hereditatem proprietati accesserit, ad legatarium pertinere. Ptus admittil Maecianus, etiamsi post aditam heredilatem accessisset ususfructus, utiliter dieai cedere, et ad legatarium pertinere.

72. Ulpiano; Comentarios ó Sabino, libro XVH. — Si el señor de sola la propiedad, legase cl usufructo, es cierto que vale el legado, como escribió Meciano al libro tercero de las Qüestiones de fideicomisos: y si acaso en vida del testador, ó antes de adir la herencia, se incor porase á la propiedad, pertenece al legatario. Tambien dice Meciano, que aunque el usufructo se uniese á la pro piedad despues de adida la herencia, llega el dia señala do útilmente, y pertenece al tegatario.

73. Pomponius libro V. ad Sabinum. —Si areae ususfructus legatus sit mihi, posse me casam ibi aedificare custodiae causa earum rerum, quae in area sint.

73. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V.— Si se me legó el usufructo del solar, puedo edificar casa en él para guardar las cosas que hay en el suelo.

74. Gains libro Vfl. ad Edictttm provinciale. — Si Sticho servo tuo et Pamphilo meo legatus fuerit usus fructus, taie est legatum, quale, si mihi et tibi legatus esset, et ideo dubium non est, quin aequaliter ad nos pertineat.

74. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII.—Si se legase el usufructo á tu siervo Estico y á Panfilo siervo mio, es lo mismo este legado que si se legase á tí y á mi: y por esto no so duda que nos perte nece á los dos igualmente.

Tit. II.

Titulo II.

De usufructu accrescendo.

Del modo de acrecer el usufructo.

!Ulpianus libro XVII. ad Sabinum.—Quoties ususfructus legatus est, ila inter fructuarios est ius accrescendi, si coniunctim sit ususfructus relictus, ceterum si separatim unicuique partis rei ususfructus sit re lictus, sine dubio ius accrescendi cessat.

1• Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII.— Siempre que se lega el usufructo, hay derecho de acre cer entre los usufructuarios, si el usufructo se dexó co pulativamente; pero si el usufructo de parte de la cosa se le dexó á cada uno separadamente, sin duda alguna cesa el derecho de acrecer. §. 1. Finalmente pregunta Juliano al libro treinta y cinco de los Digestos, que si se dexó el usufructo del siervo comun, y lo adquirió uno y otro señor, repudian do el uno, ó perdiendo el usufructo, si tendrá el otrolodo el usufructo: y juzga que pertenece al otro: y aun que el usufructo no se adquiero para los señores por iguales partes, sino respecto las partes de dominio, con todo se ha de mirar á la persona de él, no á la do lo» Señores, y no se accede á la propiedad. §. 2. Dice el mismo, que si al siervo comun, y se paradamente á Ticio se legase el usufructo, perdido este por uno de los socios, debe pertenecer no á Ticio, sino solamente al socio, como único conjunto: cuya sentencia es verdadera; porque quando uno usa, se puede decir 3ue el usufructo permanece en su estado. Lo mismo se . ice si se dexó el usufructo á dos copulativamente, y a otro separadamente. §. 3. Pero tal vez aunque no sean conjuntos, sin em bargo el usufructo legado se acrece al otro: v. g. si á mí se me legó separadamente el usufructo de todo el fun do, y á tí se tedexase del mismo modo; porque como es cribe Celso al libro diez y ocho de los Digestos, y Julia no al libro treinta y cinco, concurrimos a las partes: lo qual aconteceria tambien en la propiedad; pues repu diando el uno, el otro tendria todo el fundo; pero en el usufructo hay esto mas, porque constituido y perdido despues, admite el derecho de acrecer. En esto confor man todos los Autores que cita Plaucio: y como elegan temente dicen Celso y Juliano, el usufructo todos los dias se constituye y se lega: no asi como la propiedad, en solo aquel tiempo que se vindica. Y así hasta que uno en cuentra quien concurra con él, él solo usara de todo: y nada importa que se dexe copulativa, ó separadamente. §. i. Escribió el mismo Juliano al libro treinta y cinco de los Digestos, que si á dos instituidos herederos

§. 1. Denique apud Iulianum libro trigesimo quinto Digestorum quaeritur, si communi servo ususfructus sit relictus, et utrique domino acquisitus, an altero repu diante vel amittente usumfructum alter totum habeat? Et putat ad alterum pertinere; et licet dominis ususfructus non aequis partibus, sed pro dominicis acquiratur, lamen persona eius, non dominorum inspecta, ad allerum ex dominis pèrtinere, non proprietati accedere. §. 2. Idem ait, etsi communi servo et separatim Titio ususfructus legatus sit, amissum ab altero ex sociis usumfuctum non ad Tilium, sed ad sotum socium perti nere debere, quasi sotum coniunctum; quae sententia vera est, nam quamdiu vel unus utitur, potest dici, usum fructum in suo statu esse. Idem est, siduobus coniunclim et alteri separatim ususfructus esset relictus. §. 3. Interdum tamen elsi non sint coniuncti, tamen ususfructus legatus alteri accrescit, utputa si mihi fundi ususfructus separatim totius et libi similiter fuent reli clus; nam, ut et Celsus libro octavo decimo Digestorum et lulianus libro trigesimo quinto scribit, concursu partes habemus. Quod et in proprietate contingeret, nam altero repudiante alter totum funítum haberet. Sed in usufrctu hoc ptus est, quia et constitutus, ot postea amissus nihilo minus ius accrescendi admiltit; omnes enim auctores apud Plautium de hoc consenserunt, et, ut Celsus et Iulianus eleganter aiunt, ususfructus quotidie constituitur et le gatur, non ut proprietas eo solo tempore, quo vindicatur. Quum primuin itaque non inveniet alter eum, qui sibi concurrat, sotus utetur in totum, nccrefert, coniunctim, an separatim relinquatur. §. 4. Idem lulianus libro trigesimo quinto Digesto rum scripsit, si duobus heredibus institutis deducto usu-

DiGESTO.—Libro 7.*—Titulo 2. fructu proprietas legetur, ius accrescendi heredes non ha bere; nam videri usumfructum constitutum, non per concursum divisum;

se les dexa la propiedad sin el usufructo, el heredero no tiene el derecho de acrecer; porque parece que no se constituyó el usufructo para que se divida por concurso.

2. Africanus libro V. Quaestionum. — ideoque amissa pars ususfructus ad legatarium cundemque proprietarium redibil.

2. 'Africano; Cuestiones, libro V. —Por tanto, per dida la parte de usufructo, volverá al legatario, y al mis mo propietario.

3. Ulpianus libro X VII. ad Sabinum. —Idem Neratius putat, cessare ius acrescendi, libro primo Responsorum. Gui sententiae congruil ratio Celsi dicentis, toties ius accrescendi esse, quoties in duobus, qui in solidum habucrunt, concursu divisas est.

3. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Juzga el mismo Neracio al libro primero de sus Respues tas, que cesa el derecho de acrecer: cuya sentencia con forma con la razon de Celso que dice, que hay derecho de acrecer todas las veces que por concurso se divide entre dos, á quienes se les dexó í« solidum. %. 1 . Por lo qual escribe Celso al libro diez y ocho, que si dos señores de un fundo entregasen la propiedad sin el usufructo, qualquiera de ellos que lo perdiese, vuelve á la propiedad, pero no al todo; pero el usufructo de qualquiera do eltos accederá á la parte que él mismo entregó; porque debe volver á la parte do que al princi pio se separó. §. 2. Se da derecho de acrecer no solamente si se lega á dos el usufructo, sino tambien si á uno se legó el usufructo, y á otro el fundo; porque perdiendo el usufruc to aquel á quien se le tegó por derecho de acrecer, debe mas bien pertenecer al otro, que volver á la propiedad. Ni es cosa nueva; porque si á dos se lega el usufructo, y se consolidase en el uno, el derecho de acrecer no perece, ni para aquel en quien se consolidó, ni para él: y lo per derá ahora, del mismo modo que antes do la consolida cion: y asi le parece á Neracio y á Arístono, y lo aprue ba Pomponio.

§. 1. Unde Celsus libro octavo decimo scribit, si duo fundi domini deducto usufructu proprietatem tradiderint, uter eorum amiseril usumfructum, ad proprietatem re dire; sed non au totum, sed cuiusquo usumfructum ci parti accedere, quam ipse tradiderit; ad eam enim par tem redire debet, a qua initio divbus est. §. 2. Non sotum autem, si duobus ususfructus lege tur, est ius accrescendi, verum et si alteri ususfructus, alteri fundus legatus est; nam amittente usumfructum al tero, cui erat legatus, magis iure accrescendi ad alterum pertinet, quam. redil ad proprietatem. Nec novum, nam et si duebus ususfructus legetur, etapud altcrum sit con solidates, ius accrescendi non perit, neque ei, apud quem consolidatus est, neque ab eo; et ipso, quibusmodis amitteret ante consolidulionem, iisdemel nunc amillet. Et ita et Ncratio et Aristoni videtur, et Pomponius probat.

4. Iulianus libro XXXV. Digestorum.—Si tibi proprietas fundi legata fuerit, mihi autem et Maevio et tibi eiusdem fundi ususfructus, habebimus ego et Macvíus trientes in usufructu, unus triens proprictate miscebitur. Sive autem ego, sive Maevius capite minuti fuerimus, triens inter te et allcrutrum nostrum dividetur, ila ut semissem in usufructu habeat is, qui ex nobis capite minutus non fuerat, ad te proprietas cum parte dimidia ususfructus pertineat.

4. Juliano; Digesto, libro XXXV.—Si se te le gó la propiedad de un fundo, y á mí y á Mevio y á tí el usufructo del mismo fundo, tendrémos yo y Mevio las 1erceraз partes en el usufructo, y otra tercera parto esta rá mixta con la propiedad; pero si yo, ó Mevio padecié semos capitis-diminucion, la tercera parte se dividirá entre tí y uno de nosotros: de modo que el que de noso tros no padeció capitis-diminucion, tenga la mitad en el usufructo, y á tí te pertenezca la propiedad con la mi tad del usufructo.

5. Gaius libro VII: ad Edictum provinciale. —Et si tradideris alicui proprielatem deductu usufructu, nihilo minus putat Iulianus accrescerc, nec videri novum tibi acquiri usumfructum.

5. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII. —Si entregases á alguno la propiedad sin el usu fructo, con todo juzga 'Juliano que se acrece, y que no parece nuevo que adquieras el usufructo.

6. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. — Idem, et si apud unum ex tribus fructuariis consolidatus sit usu sfructus. §. 1 . Sed si cui proprictas deducto usufructu legata sit, et mihi pars ususfructus, videndum crit, an inter me et heredem ius accrescendi versetur; et verum est; ut quisquis amiserit, ad proprietatem rcvertetur. §. 2. Si mihi ususfructus fundi pure, tibi sub conditione legatus sit, potest dici, totius fundi usumfructum ad me pertinere interim, et si capite minutus fuero, totum amittere, sed si extiterit eondilio, totum usumfru ctum ad te pertinere, si forte capite deminutus sum; ccterum quum in meo statu maneo, communicandum usum fructum.

6. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII.— Lo mismo es si se haya consolidado el usufructo en uno de los tres usufructuarios. §. 1. Pero si alguno se le u?ga la propiedad sin el usufructo, y á mí parte de él, se ha de ver si acaso haya derecho de acrecer entre mí y su heredero. Y es cierto que qualquiera que to perdiese, vuelve á la propiedad. §. 2. Si se me legó á mí el usufructo del fundo pu ramente, y á tí baxo de condicion, se puede decir que me pertenece entretanto todo el usufructo del fundo: y si yo padeciese capitis-diminucion, que lo pierdo todo;" pero si se verificase la condicion, te pertenece todo el usufructo, si acaso padeciese capitis -diminucion; pero si permanez co en mi estado, se ha de hacer comun el usufructo.

7. Pautus libro HI. ad Sabinum. —Si quis Attio et heredibus suis usumfructum legaverit, dimidinm Altius, dimidiam heredes habebiint. Quodsi ita scriptum

7. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —Si al guno legase el usufructo á Acio y á sus herederos, ten drán la mitad estos, y la mitad Acio; pero si se escribió

DiGESTO.—tmno 7.*—Titulo 3.

300

sit: Attio et Seio cum heredibus meis, tres partes fient, ut unam habeant heredes, tertiam Attius, tertiam Seius. Neo enim interest ila legetur: iIIi et lili cum Maevio, an ita: il Ii et Uli et Maevio.

así: á Acio y Seyo con mis herederos, se harán tres par tes: la una la tendrán los herederos, otra Acio, y Seyo la tercera. Y nada importa que se legue así: á aquel y á aquel con Mevio; ó así: á aquel y á aquel y Mevio.

8. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Si mulieri cum liberis suis ususfructus legetur, amissis liberis ea usumfructum habet; sed el matre mortua Iiberi eius nihilo minus usumfructum habent iure accrescendi. Nam et Iulianus libro trigesimo Digestorum ait, idem intelligendum in eo, qui solos liberos heredes scripserit, licet non ut legatarios eos nominaverit, sed ut ostenderet magis, volle se matrem ila frui, ut liberos secum habeat fruentes. Sed et Pomponius quaerit, quid si mixti fuerint liberi et extranei heredes? Ét ait, filios legatarios esse intelligendos. Et per contrarium, si votuerit eos liberos simul cum matre frui, debere dici, matrem legatariam esse intelligendam; et per omnia similem esse et in hoc casu iuris eventum.

8. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII.— Si el usufructo se lega á la mujer con sus hijos, perdidos los hijos, tiene ella el usufructo: y muerta la madre, sus hijos no obstante tienen el usufructo por derecho de acre cer. Porque Juliano al libro treinta de los Digestos diceT que se na de entender lo mismo en aquel que insti tuyó herederos á solos los hijos, aunque no los nom brase legatarios, sino pora manifestar que queria mas que la madre usufructuase de modo que tos nijos usu fructuasen con ella. Pero pregunta Pom ponio, ¿que se di rá si se instituyeron por herederos los hijos y los extra ños? y dice, que los hijos se ha de entender que son lega tarios: y por el contrario, si quisiese que los hijos usu fructúen con la madre, se debe decir, que la madre se ha de entender que es legataria, y que en este caso la dispo sicion de derecho es en todo semejante.

9. Africanus libro V. Quaestionum. —Siproprielas fundi duobus, ususfructus uni legatus sit, non trientes in usufructu habent, sed semissem duo, semissem fructuarius; item contra, si duo fructuarii, et unus fundi legatarius sit.

9. Africano ; Cuestiones, libro V. —Si la pro piedad del fundo se legó á dos, y á uno el usufructo, no tendrán en él la tercera parte, sino la mitad los dos, y el usufructuario la otra mitad: y al contrario, si dos fue sen usufructuarios, y uno legatario del fundo.

10. Ulpianus libro XVII. adEdictum.—Interdum pars ususfructus et non habenti partem suam, sed amittenti accrescit; nam si ususfructus duobus fuerit legatus, et alter lite contestata amiserit usumfructum, mox et collegatarius, qui litem contestatus non erat, usumfru ctum amisit, partem dimidiam duntaxat, quam amisit, qui litem contestatus est adversus eum, qui se lite obtuht, a possessore consequitur; pars enim collegatarii ipsi accrescit, non domino proprietatis, ususfructus enim personae accrescit, etsi fuerit amissus.

10. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. —Tal vez la parte del usufructo se acrece tambien al que ya habia perdido la que tenia; porque si el usufructo se legase á dos, y el uno lo perdiese despues de la litiscontestacion, y despues lo perdió el cotegatario que no habia contestado el pleyto, solo conseguirá del poseedor la mitad que perdió el que contestó el pleyto contra aquel que liligó. La parte del colegatario se acrece á él, no al señor de la propiedad, porque si se perdiese el usufructo, se acrece á la persona.

11. Papinianus libro II. Definilionum.—Quum singulis ab heredibus singulis eiusdem rei fructus legatur, fructuarii separati videntur non minus, quam si aequis portionibus duobus eiusdem rei fructus legatus fuisset; unde fit, ut inter eos ius accrescendi non sit,

11. Papiniano; Definiciones , libro II. —Quan do el usufructo de una misma cosa se manda á cada uno de cada uno de los herederos, parece que los usu fructuarios son separados, del mismo modo que si se hu biera legado á dos por iguales partes el usufructo de una misma cosa: por lo qual no se da derecho de acrecer en tre ellos.

12. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum.—quum alius ab alio herede usumfructum vindicat.

12. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. —Quando cada uno vindica el usufructo de cada uno .

Tit. 1П.

Titulo III.

Quando dies ususfructus legati cedat.

Cuando cede el día del legado de usufructo.

1• Ulpianus libro X VII. ad Sabinum.—Quamquam ususfructus ex fruendo consistat, id est facto aliquo eius, qui fruitur el utitur, lamen semel cedit dies; aliter atque si cui in menses, vel in dies, vel in annos singulos quid legetur, tunc enim per dies singulos vel menses, vel annos dies legati cedit. Unde quaeri potest, si ususfru ctus cui per dies singulos legetur, vel in annos singulos, an semel cedat; el puto non cedere simul, sed per tem pora adiecta, ut ptura legata sint. Et ila libro quarto Di gestorum Marceltus probat in eo, cui alternis diebus ususfructus legatus est. §. 1. Et ideo, si is fructus legatus sit, qui quotidie

1• Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Aunque el usufructo consista en el disfrute, esto es, en algun hecho de aquel que usufructúa y usa; con todo no se debe hasta que cede el dia: y si á alguno se lega alguna cosa cada mes, dia, ó año, entonces se verifica el dia del legado cada dia, mes, ó año. Por lo qual se puede dudar si solo cede una vez el usufructo que se lega en cada dia-, ó cada año: y juzgo que no cede una vez, sino en los dias señalados; porque son muchos legados: y así lo aprueba Marcelo en el libro quarto de los Digestos, respecto do aquel á quien se legó el usufructo en dias alternativos. §. 1 . Por esto si se legó el fruto que no se puede

DiGESTO. —Libro 7.*—Titulo 4. percipi non potest, non erit inutile legatum, sed dieshabebunt legatum, quibus frui potest. §. 2. Dies autem ususfructus, item usus non prius cedel, quam hereditas adeatur, tune enim constituitur ususfructus, quum quis iam frui potest. Нac ratione etsi servo hereditario ususfructus legetur, Iulianus scribit, quamvis cetera legata hereditati acquirantur, in usufructu lamen personam domini exspectari, qui uti et frui possit. §. 3. Item si ex die ususfructus legetur, dies eius nondum cedet, nisi quum dies venit; posse enim usumfructum ex die legari, et in diem, constat. §. 4. Non sotum autem ususfructus ante adilam hereditatem dies non cedit, sed nee actio de usufruetu; idemque, et si ex die fuerit legatus ususfructus. Denique Scaevola ait, agentem ante diem ususfructus nihil facere, quamvis alias, qui ante diem agit, male agit.

Tit. IV.

301

percibir todos los dias, no será el legado inútil, sino que lo percibirá los dias en que se puede disfrutar. §. 2. Masel dia del usufructo y del uso no se veri fica hasta que se ade la herencia; porque no so constitu ye el usufructo hasta que se puede usufructuar. Por esta razon escribe Juliano, que si se tega el usufructo al sier vo hereditario, aunque los demas tegados se adquieran para la herencia, en el usufructo se ha de esperar á que la persona del señor pueda usar y usufructuar. §. 3. Mas si se tegase el usufructo desde cierto dia, hasta que ltegue este no se empieza á deber; porque consta que el usufructo se puede legar desde cierto dia, y hasta cierto dia. §. 4. No solo no se verifica el dia del usufructo antes que se ada la herencia, sino ni la accion de usufructo: y lo mismo si el usufructo so legase desde cierto dia: final mente dice Escévola, que el que pide el usufructo antes del dia, nada hace; aunque tambien se dice que pide mal el que pide antes de tiempo. Titulo IV.

Quibus modis ususfructus vel usus amittitur.

De que modos se pierde el usufructo, ó el uso.

1. Ulpiams libro X VII. ad Sabinum.—Non so tum usumfructum amitti capitis minutione constat, sed et actionem de usufruetu; et parvi refert, utrum iure sit constitutus ususfructus, an vero tuitione Praetoris. Proinde traditus quoque ususfructus, item in fundo vectigali vel superficie non iure constitutus capitis minutione amittitur.

1• Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII.— Consta que no solo se pierde el usufructo por la capitisdiminucion, sino tambien la accion de usufructo. Y nada importa que el usufructo se haya constituido por derecho civil, ó pretorio. Por loqual el usufructo ya entregado, se pierde tambien por la capitis-diminucion: y asimismo el no constituido segun derecho en el fundo vectigal, ó en la superficie. §. 1. Se pierde finalmente por la capitis-diminucion el usufructo, si ya está constituido; pero si alguno pa deció la capitis-diminucion antes que se adiese la heren cia, ó antes del dia señalado , consta que no se pierde. §. 2. Si se te legó un fundo desde cierto dia, y se te rogó que me restituyeses el usufructo: si padeciese capitis-diminucion dentro del dia señalado en tu legado, se ha de ver si me queda salvo el usufructo, así como quando sobreviene la capitis-diminucion antes que llegue el dia: lo qual se puede decir conforme á equidad. §. 3. En tanto grado parece por la capitis-diminu cion el usufructo que ya está constituido , que si se legó para cada año, mes, ó dia, se pierde tambien el que ya pasó: y si acaso se legó para cada año, solo se pierde el usufructo de aquel año: y si cada mes, el de aquel mes: y si en cada dia, el de aquel dia.

§. 1. Sed ita demum amiititur capitis deminutione ususfructus, si iam constitutus est, ceterum si ante aditam hereditatem, aut ante diem cedentem quis capite minutus est, constat non amitti. §. 2. Si tibi fundus ex die legatus est, et usumfructum mihi rogatus es restituere, videndum erit, si capite minutus fuero intra diem legato tuo insertum, ne forte salvus sit mihi ususfructus, quasi ante diem cedentem capitis minutio interveniat; quod benigne dici poterit. §. 3. Usque adeo autem capitis minutioeum demum usumfructum perimit, qui iam constitutus est, ut si in singelos annos, vel menses, vel dies legatus sit, is de mum amittatur, qui iam processit; el si forte in annos singulos legatus est, illius duntaxat anni ususfructus amittetur, et si in menses, eius mensis, si in dies, eius diei. 2. Papinianus libro X VII. Quaestionum. —Si duobus separatim alternis annis ususfructus relinquatur, continuis annis propfietas nuda est, quum, si legatarium unum substituas, cui alternis annis legatus sit ususfru ctus, plena sit apud heredem proprietas eo tempore, quo ius fruendi legatario non est. Quodsi ex duobus Ulis al ter decedat, per vices temporum plena proprietas erit; neque enim aecrescere alteri quidquam potest, quoniam propria quisque tempora non concurrente altero fructus integri habuit. §.1. Si non mors, sed capitis deminutio intercesserit, quia ptura tegata sunt, illius anni tantum, si modo ius fruendi habuit, fructus amissus erit; quod et in uno legatario, qui fructum in singulos annos accepit, defendendum est, ut commemoratio temporum repetitionis potestatem habeat.

2. Papiniano; Cuestiones, libro XVII.—Si se dexa el usufructo separadamente á dos en años alternati vos, está separado de la propiedad todos los años. Y si subs tituyes un legatario al que se le legó el usufructo en años alternativos, el heredero tendrá la propiedad plena el tiem po que el legatario no tiene el usufructo. Pero si uno de los dos muriese, estará el usufructo unido á la propiedad algunas veces. Ni se le puede acrecer al otro alguna cosa, porque cada uno tuvo su tiempo determinado, sin que concurra el otro á la percepcion de todos los frutos. §. 1. Si no muriese, sino que padeciese capitis-di minucion, porque son muchos los legados, soto perderá el fruto de aquel año, si tuvo derecho de usufructuar: lo qual se ha de decir tambien respecto del legatario que recibe los frutos anualmente, para que la expresion de los tiempos tenga fuerza de repeticion.

302

DiGESTO. —LiBKO 7.*—Titulo 4.

§. 2. Quum singulis fructus altemis annis legatur, si consentiant in eundem annum, impediuntur, quod non id actum videtur, ut concurrerent; multum etenim refert, duobus simul alternis annis legetur,—quod sane ultra primum annum procedere non polerit, non magis, quam si unilegatus ita fuisset,—an singulis alternis annis; nam si concurrere votent, aul impedient invicem propter votuntatem, aut si ea non refragabitur, singulorum annorum fructus vacabit.

§. 2. Quando á cada uno se lega el fruto en años alternativos, si consienten en un mismo año, se impiden; porque esto parece que no se hizo para que usufructua sen en un mismo año; pues es muy diverso legar á dos juntamente en años alternativos, ó á cada uno separa damente en años alternativos (lo que á la verdad no se podra extender á mas del primer año: del mismo modo que si se hubiese legado á uno); pero si quisiesen con currir, ó se impedirán mutuamente por la votuntad, ó si esta no lo impidiese, vacará el fruto de los demas años.

3. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Sicut in annos singulos ususfructus legari potest, ita et capitis minutione amissus legari potest, ut adiiciatur: quotiesque capite minutus erit, ei lego, vel sic: quoties amissus erit, et tune, si capitis minutione amittatur, repelitus videbitur. Unde tractatum est, si cui, quamdiu vivat, ususfructus tegatus sit, an videatur repetitus, quoties amissus est; quod el Maecianus tentat, el puto repetitum videri. Quare si usque ad tempus sit legatus, ut puta usque ad decennium, idem erit dicendum.

3. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Así como el usufructo se puede legar para cada año, de la misma forma se puede legar el que se perdió por la capilis-diminucion, diciendo: siempre que padeciese capitis-diminucion, le- lego; ó así: siempre que se pier da: y en este caso si se pierde por capilis-diminu cion, parecerá que se ha repelido. Por lo qual se tra tó, que si se legó á alguno el usufructo por el tiempo que viva, acaso parecerá que se repite todas las veces que se pierde: lo qual afirma Marciano; y juzgo que parece quo se repite: por lo qual si se legó hasta cierto tiempo v. g. hasta diez años, se ha de decir lo mismo. §. 1. Mas esta repeticion, que se hace despues de perdido el usufructo por la capitis-diminucion, se pre gunta si acaso se entienda sin perjuicio del derecho de acrecer: v. g. se legó el usufructo á Ticio y á Mevio; y si Ticio padeciese capitis-diminucion, legó el usufructo al mismo: se preguntó si tendria Ticio el usufructo por la repeticion, ó si entre ellos quedaria salvo el derecho de acrecer. Y Papiniano al libro diez y siete de las Qüestiones escribe, que queda salvo, del mismo modo que si otro fuese substituido á Ticio en el usufructo; porque estos aunque no parecen conjuntos en las palabras, lo son en la cosa. §. 2. Pregunta el mismo Papiniano, si legado el usufructo á Ticio y á Mevio, en la repeticion no se vol viese á legar á Ticio todo el usufructo, sino parte, si acaso parecerán conjuntos. Y dice, que si Ticio lo per diese, acrece todo él al socio; pero que si Mevio lo per diese, no se acrece todo, sino que parte vuelve á él, y parte á la prepiedad; cuya sentencia se funda en razon, porque no se puede decir, que en aquel momento que uno pierde el usufructo, y lo vuelve á recibir, lambien se le acrece parte del usufructo; porque nos agrada que á aquel que pierde el usufructo , no se le acrece cosa al guna por la parte que pierde. §. 3. No se duda que lambien se pierde el usufruc to por la muerte; porque el derecho de disfrutar se aca ba con la muerte, del mismo modo que qualquiera otra cosa puramente personal.

§. 1 . Haec autem repetilio, quae fit post amissum capitis minutione usumfructum, quaeritur, an et ius accrescendi secum salvum habeat; ut puta Tilio el Maevio ususfructus legatus est, el si Titius capite minutus esset, eidem usumfructum legavit; quaesitum est, si Titius ex repelitione usumfructum haberet, an inter eos ius accrescendi salvum esset? Et Papinianus libro septimo decimo Quaestionum scribit, salvum esse, perinde ac si alius es set Titio in usufructu substitutus; hos enim, tametsi non verbis, re tamen coniunctos videri.

§. 2. Idem Papinianus quaerit, si Tilio et Maevio usufructu legato, in repctilione ususfructus non totum, sed partem Titio relegasset, an viderentur coniuncti? Et ait, si quidem Titius amiserit, totum socio accrescere; quodsi Maevius amisisset, non totum accrescere, sed par tem ad eum, partem ad proprietatem redire. Quae sententia habet rationem, neque enim potest dici, eo mo mento, quo quis amillit usumfructum et resumit, etiam ipsi quidquam ex usufructu accrescere; placet enim no bis, ei, qui amitlit usumfructum, ex eo, quod amittit, ni hil accrescere. §. 3. Morte quoqueamitti usumfructum, non recipit dubitationem, quum ius fruendi morte extinguatur, sicuti si quid aliud, quod personae cohaeret. 4

4. Marcianus libro III. Institutionum.—Si legatum usumfructum legatarius alii restituere rogatus est, id agere Praetor debet, ut ex fideicommissarii persona magis, quam ex legatarii pereat ususfructus.

5. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum.—Repetí pot est lëgalus ususfructus amissus qualicunque ratione, dummodo non morte, nisi forte heredibus legaverit.

4. Marciano; Instituciones, libro III. —Si al te gatario se le rogó que restituyese á otro el usufructo le gado, debe determinar el Pretor, que perece el usu fructo por la persona del fideicomisario, mas bien que por la del legatario.

5. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Por qualquiera razon que se pierda el usufructo legado, no siendo por la muerte, se puede repetir, á no ser que acaso lo baya legado á los herederos. §.1. Si quis usumfructum sotum servi alienaverit, ■ §. 1. Si alguno enagenase solo el usufructo del per quem ususfructus ei acquisitus est, dubium non est, siervo, por el qual se le adquirió á él el usufructo, no se quin ususfructus per eum acquisitus retineatur. duda que se retiene el usufructo adquirido por él. §. 2. Rei mutatione interire usumfructum placet; §. 2. Por la mutacion de la cosa, agrada que perece vetuti ususfructus mihi aedium legatus est, aedescorrueel usufructo, v. g. se me legó el usufructo de unas casas,

DígiTO. —Libro 7.*—Titulo 4. runt vel exustae sunt, sine dubio cxtinguitur. An et areae? Ccrtissimum est, exustis aedibus nec areae, nec caementorum usumfructum deberi; et ita et Iulianus. §. 3. Si areae sit ususfructus legatus, el in ea aedificium sit positum, rem mutari, el usumfructum extin gui constat. Plane si proprietaries hoe fecit, ex testa^ mento, vel de dole tenebitur.

303

estas se quemaron, ó arruinaron, sin duda alguna so extingue: ¿acaso también del solar? Es muy cierto que quemadas las casas, no se debe el usufructo ni del suelo, ni de los materiales: y así lo dice lambien Juliano. §. 3. Si se legó el usufructo del suelo, y se edificó en él, se muda la cusa, y es constante que se extingue el usufructo; pero si esto lo hizo el propietario, so obligará por el testamento, ó por el dolo.

6. Pomponius libro V. ad Sabinum. —Sed et interdictum Quod vi aut clam usufructuario eompetit,

6. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V.— Tambien compete al* usufructuario el interdicto por lo que se hizo por fuerza, ó clandestinamente.

7. Iulianus libro XXXV. Digestorum.—nisi su bíate aedificio usumfructum areae mihi cessent, tempore scilicet, quo ususfructus peril, transacto.

7. Juliano; Digesto, libro XXXV. —Si no es que quitado el edificio, me cediese el usufructo del solar: conviene á saber, pasado el tiempo por cl qual se acaba el usufructo.

8. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum.—Fundi usufructu legato si villa diruta sit, ususfructus non extinguetur, quia villa fundi accessio est; non magis, quam si arbores deciderint.

8. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Legado el usufructo del fundo, si se arruinó la casa de campo, no se acabará el usufructo; porque esta es acce soria al fundo, asi como si se hubiesen arrancado los ár boles.

9. Pau'us Ubro III. ad Sabinum. —Sed et eo quoque solo, in quo fuit villa, uti frui potero.

9. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —Pero lambien podré usufructuar el suelo en que estuvo la casa.

10. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Quid tamen si fundus villae fuit accessio? Videamus, ne etiam fundi ususfructus extinguatur; el idem dicendum est, ut non extinguatur. §. 1. Non lantum si aedes ad aream redactae sint, ususfructus extinguitur, verum eliam si demolitis aedibus testator altos novas restituerit; plane si per partes reficiat, licelomnis nova facta sit, aliud erit nobis dicendum.

10. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — ¿Pero qué dirémos si el fundo fué accesorio á la casa? veamos si acaso se extinguirá tambien el usufructo del fundo? y lambien se ha de decir que no se extingue. §.1. No solamente se extingue el usufructo si solo quedó el solar de las casas, sino tambien si demolidas, el testador puso otras nuevas en su tugar. Pero si las re edificó por partes, aunque todas se hayan hecho nuevas, hemos de decir lo contrario. §. 2. Legado el usufructo de algun campo, ó sitio, si se inundase, ó se hiciese estanque, ó laguna, sin duda alguna se extinguirá. §.3. Si se legase el usufructo del estanque, y se secase de modo que se hiciese campo, mudada la cosa se extingue el usufructo. §. 4. Pero si se tegase el usufructo de una heredad labrantia, y en ella se plantase viña, ó al contrario, juz go que no se extingue. Ciertamente legado el usufructo de un bosque, si este se cortase, y so sembrase en él, sin duda alguna se acaba el usufructo. §.5. Si se legase el usufructo de la masa, y de ella se hiciesen vasos, ó al contrario, escribo Casio en las notas á Urseyo, que se acaba el usufructo; cuya sen tencia juzgo verdadera. §. 6. Por lo qual si se deshiciese el ornamento, ó se le diese distinta figura, se extingue el usufructo. §. 7. Escribe Sabino en quanto al usufructo de la nave, que si se reedificó por partes, no fenece el usufruc to; pero si so deshizo, aunque se volviese á hacer de las mismas tablas sin poner alguna nueva, se acaba el usufructo; cuya sentencia juzgo mas verdadera, por que aunque la casa se reedifique, se extingue el usu fructo. §. 8. Legado el usufructo de una carroza con quatro caballos, se pregunta si acaso se extingue el usufruc to si muere uno de ellos. Yo juzgo que se debe mirar si se legó el usufructo de los caballos, ó de la carroza; porque si se legó el de los cabaltos, quedará en los demas: si de la carroza, no permanecerá; porque dexa de ser de qua tre caballos.

§. 2. Agri vel loci ususfructus legatus, si fuerit inundatus, ut stagnum iam sit aut patus, proeul dubio extinguetur. §. 3. Sed et si stagni ususfructus legetur, ct exaruerit sic, ut ager sit factus, mutata re ususfructus ex linguitur. §. 4. Non tamen, si arvi ususfructus legetur, el ibi vineae sint positae, vel contra, puto extingui; certe silvae usufructu legato, si silva caesa illic sationes fuerint factae, sine dubio ususfructus extinguitur. §. 5. Si massae ususfructus legetur, et ex ea vasa sint facta, vel contra, Cassius apud Urseium scribit, interire usumfructum; quam sententiam puto veram. § 6. Proinde et ornamentum dissotutum aut transfiguratum extinguit usumfructum. §. 7. In navis quoque usufructu Sabinus scribit, si quidem per partes refecta sit, usumfructum non interire; si autem dissotula sit, licel iisdem tabulis nulla praetereaadiecta restaurata sit, usumfructum extinetum. Quam sententiam puto veriorem, nam elsi domus fuerit resti tuta, ususfructus extinguitur. §. 8. Quadrigae usufructu legato, si unus ex equis decesserit, an extinguatur ususfructus, quaeritur; ego putomultum interesse, equorum, an quadrigae ususfru ctus sil legatus; nam si equorum, supererit in residuis, si quadrigae, non remanebit, quoniam quadriga esse desiit,

304

DiGESTO.—Libro 7.°—Titulo 4.

Ii. Paulus libro III. ad Sabinum. —nisi alius an te diem legati cedentem substituius sit.

11. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III.—A no ser que se haya substituido otro antes de verificarse el dia del legado.

12. Ulpiams libro XVII. ad Sabinum.—Si cui balnei ususfructus legatus sit, et testator habitationem hoc fecerit, vel si tabernae, et diactam fecerit, dicendum est, usumfructum extinctum.

12. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Si á alguno se le legó el usufructo del baño, y el testador hiciese habitacion de él, ó se legase el de la casa de tra to, y la destinase á pieza para comerle ha de decir que se extinguió el usufructo. §. 1. Por lo qual si se dexase el usufructo de un Comediante, y le dedicase á otro ministerio, se ha de de cir que so extinguió el usufructo.

§. 1. Proinde et si histrionis rejjquerit usumfructum, et eum ad aliud ministerium transtulerit, extinctum esse usumfructum, dicendum erit. 13. Paulus libro III. ad Sabinum.—Si fructuarius messem fecit, el decessit, stipulam, quae in messe iacet, heredis eius esse Labeo ait, spicam, quae terra teneatur, domini fundi esse, fructumque percipi spica aut foeno caeso, aut uva ademta, aut excussa olea, quamvis nondum tritum frumentum, aut oleum factum, vel vindemia coacta sil. Sed ut verum est, quod de olea excussa scripsit, i la aliter observandum de ea otea, quae per se decident. Iulianus ait, fructuarii fructus tunc fie ri, quum eos perceperit, bonae fidei autem possessoris mox, quam a solo separati sint.

13. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —Si el usufructuario murió despues de cortada la mies, es cribe Labeon, que la que aun no está trillada, es de su heredero; y lo que está sin segar, es del señor del fundo: y que se percibe el fruto segada la mies, ó el heno, ó co gida la uva, ó sacudida la aceytuna, aunque no se haya limpiado el trigo, hecho aceyte, ó pisada la uva. Pero así como es verdadero lo que escribió de la aceytuna sacudi da, tambien se ha de decir lo contrario de la aceytunaquc se cayó sin sacudirta. Dice Juliano, que entonces se hacen los frutos del usufructuario quando los percibe; pero del poseedor de buena fe, despues de separados del suelo.

14. Pomponius libro V. ad Sabinum. —Excepta capitis minutione vel morte, reliquae causae vel pro parte interitum ususfructus recipiunt. • «

14. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V. — Exceptuando la capilis-diminucion, ó la muerte, las demas causas aun por parte admiten la extincion del usu fructo.

15. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum. —Interdum proprietarius ad libertatem perducet, si forte usus fructus fueril tamdiu legatus, quamdiu manumittatur; nam incipiente proprietario manumittere extinguetur ususfructus.

15. ■Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII. —Tal vez el propietario puede dar libertad, v. g. si aca so se legó el usufructo, hasta que se manumila; por que tuego que el propietario manumila, se acabara el usufructo.

16. Idem libro V. Disputationum.—Si sub conditione mihi legatus sit ususfructus, medioque tempore sit penes heredem, potest heres usumfructum alii legare; quae res facit, ut, si conditio extiterit mei legati, ususfructus ab herede relictus finiatur. Quodsi ego usumfru ctum amisero, non reverteturad legatarium, cui ab here de pure legatus fuerat, quia ex diversis testamentis ius coniunctionis non contingil.

16. El mismo; Disputas, libro V. —Si se me le gó el usufructo baxo de condicion, y en este medio tiempo lo tiene el heredero, este puede logar á otro el usufructo: lo qual hace que si existiese la condicion, el usufructo que se me legó, y dexó el heredero á otro, se acaba. Pero si yo perdiese el usufructo, no volverá al le gatario, á quien el heredero se lo legó puramente; por que el derecho de conjuncion no se da por diversos tes tamentos.

17. Iulianus libro XXXV. Digestorum.—Si tibi fundi ususfructus pure, proprielas autem sub condilione Titio legata fucrit, pendente conditione dominium proprielatis acquisieris, deinde conditio extiterit, pleno iure fundum Titius habebit, neque interest, quod detracto usufructu proprietas legata sit; enim dum proprielatem acquiris, ius omne legati ususfructus amisisti.

17. Juliano; Digesto, libro XXXV.—Si se le le gó puramente el usufructo del fundo, y la propiedad á Ticio baxo de condicion; y pendiente esta, adquirieses el dominio de la propiedad, y despues existiese la condicion, Ticio tendrá el pleno dominio del fundo; sin que obste que se haya legado la propiedad sin el usufructo; por3ue adquiriendo la propiedad, perdiste todo el derecho el usufructo legado.

18. Pomponius libro III. ad Sabinum.—Si servo hereditario ante aditam hereditatem legatus ususfructus fuissel, magis placet, adita heredilate eum usumfructum ad te transire, nec interire quasi mutato dominio, quia nec dies ante cessent, quam tu heres extiteris;

18. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro III. — Si al siervo hereditario se le hubiese legado el usufructo antes de adir la herencia, es mas cierto que adida la he rencia, se te transfiere el usufructo; porque no perece, como quando se muda el dominio: pues no precedió el dia en que tú fuiste heredero.

19. Gains libro VII. ad Edictum provinciale.— neque ususfructus, neque iter actusve dominii mutatione amittitur.

19. Gayo; Comentarios al Edicto provincial li bro VII.—El usufructo, el iter y el acto no se pierden por la mutacion del dominio.

DiGESTO. —Libro 6/—Titulo i.

305

20. Pautus libro XV. ad Plautium.—Is, qui usumfructum habet, si tantum utatur, quia existimet se usum tantum habere, an usumfructum relineat? Et siquidem sciens so usumfructum habere, lantum uti velit, nihilo minus et frui videtur, si vero ignoret, puto eum amiltere fructum; nom enim ex eo, quod habet, utitur, sed ex eo, quod putavitso habere.

20. Paulo; Comentarios á Plaucio libro XV. —Si el que tiene el usufructo, solamente usa porque juzga que so lo tiene el uso, ¿acaso retendrá el usufructo? Y si cierta mente sabiendo que tiene el usufructo, solo quiere usar, no obstante parece que tambien usufructúa; pero si lo ignora, juzgo que pierde el usufructo; porque no usa por lo que tiene, sino porque juzgó que lo tenia.

21. Modestinus libro III. Differentiarum. — Si ususfructus civitati legetur, et aratrum in ea inducatur, civilas esse desinit, ut passa est Carthago; ideoque quasi morte desinit habere usumfructum.

21. Modestino; Apuntes varios, libro III.—Si el usufructo se lega á alguna ciudad, y se mandase asolar, dexa de ser ciudad, como sucedió á Cartago: y por esto pierde el usufructo, como por la muerte.

22. Pomponius libro VI. ad Quintum Murium. — Si mulieri usus domus legatussil, et illa trans marc pro fecta sit, et constituto tempore ad amiltendum usum abfuerit, maritus vero domo usus fuerit, retinetur nihilo minus usus; quemadmodum si familiam suam in domu reliquisset, eaque peregrinaretur. Et hoc magis dicendum est, si uxorem in domu reliquerit maritus, quum ipsi marito usus domus legatus sit.

22. Pomponio; Comentarios á Quinto Murio, libro VI.—Si se legó á una muger el uso de una casa, y esta se fué al otro lado del mar, y estuviese ausente el tiempo de terminado para que se pierda el uso, pero su marido usó de la casa, no obstante retiene el uso, del mismo modo que si dexase en la casa á su familia, y ella anduviese pe regrinando. Y mas bien se ha de decir esto quando al ma rido se.lo legó el uso de la casa, y dexó en ella á la muger.

-Tgjfr Idem libro XXVI. ad Quintum Murium.— Si a$t„ uius ususfructus noster sil, ftumine vel mari inumialu^ fuerit, amittitur ususfructus, quum etiam ipsa proprietas eo casu amiltatur; ac ne piscando quidem retinere potiirimus usumfructum. Sed quemadmodum, si eodem lmfKoludiscesseril aqua, quo venit, restituier pro prietas, itsfc et usumfructum restituendum, dicendum est.

23. El mismo; Comentarios á Quinto Murio, libro XXVI. —Si el campo en que tengo el usufructo lo inun dase el rio, ó el mar, se pierde el usufructo; porque tam bien se pierde la propiedad en este caso: y ni aun pescando podré retener el usufructo: y á la manera que se dice, que si el agua se retira con el mismo ímpetu que vino, se restituyese la propiedad, tambien se ha de restituir el usufruclo.

24 Iavolenus libro III. ex Posterioribus Labeoщё$.—Quum usumfructum hortihaberem, flumen hortum eccunavil, deinde ab eo recessit; ius quoque ususfructus restiiutum esse Labeoni videtur, quia id sotum perpetuo eiusdem iuris mansissel. lta id verum puto, si flumen inundatione hortum oceupavit; nam si alveo mutato inde manare coeperit, amitti usumfructum existimo, quum is locus alvei publicus essecoeperit, neque in pristinum statum restitui possit.

24. Javoleno; Doctrina de las obras póstumas de Labeon, libro III. —Ocupó el rio el huerto «n que yo tenia el usufructo: despues se retiró: parece á Labeon que vuelve el derecho del usufructo; porque siempre tuve el mismo derecho en él. Esto to juzgo verdade ro si el rio ocupó el huerto por inundacion; pero si mudada la madre del rio, empezase á correr por allí, juzgo que se pierde el usufructo; porque este sitio em pieza á ser público, y no puede volver á su antiguo es tado. §. 1. Dice Labeon, que se ha de observar el mismo derecho en el iter y en el acto; de lo qual juzgo lo mis mo que del usufructo. §. 2. Dice Labeon, que aunque se quite á mi fundo la tierra de encima, y se le eche otra, нo por eso dexa de ser mio el suelo, del mismo modo que quando se esiercola el campo.

§. 1. Idem iuris itinere et actu custodiendum esse ait Labeo; de quibus rebus ego idem, quod in usufructu sentio. §. 2. Labeo: nec si summa terra sublata ex fundo meo et alia regesta esset, ideirco meum sotum esse desi nit, non magis, quam stercorato agro.

25. Pomponius libro XI. ex Variis Lectionibus.— Placet, vel certae partis, vel pro indiviso usumfructum non utendo amilti.

25. Pomponio; Doctrina de obras varias, libro XI. —Agrada que por el no uso se pierda el usufructo, ó de cierta parte, ó pro indiviso.

26. Paulus libro I. ad Neratium.—Siager abhostibus oecupatus, servusve captus liberatus fuerit, iure postliminii restituetur ususfructus.

26. Paulo; Comentarios á Neracio, libro I. —Si el campo ocupado por los enemigos, ó el siervo cogido, que dase libre, el usufructo se restituirá por el derecho de postliminio.

. Idem libro I. Manualium. —Si servus, in quo ususfructus alienus est, noxae dedatur a domino proprietatis usufructuario, liberabitur confusa servitute proprietatis comparatione.

27. El mismo; Manuales, libro I. —Si el sier vo, en el qual se tiene el usufructo ageno, to diese el señor de la propiedad al usufructuario en satisfaccion del daño, quedará libre, por haberse confundido la servi dumbre con la union a la propiedad.

28.

Idem libro XIII. ad Plautium. — Si usus-

28.

El mismo; Comentarios á Plaucio, libro XIII.

306

DigeSTO,—Libro 7.°—Titulo 5.

fructus alternis annis legetar, non posse non utondo eam amitti, quia ptura sunt legata.

—Si el usufructo se lega en años alternativos, no se puede perder por el no uso, porque son muchos los le gados.

29. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Pomponins quaerit, si fundum a me proprietarius conduxerit, eumque fundum vendiderit Seio non dedacto usufructu, an usumfructum per emtorem retincam? Etait, licet pro prietarius mihi pensionem solvent, tamen usumfructum amitti, quia non meo nomine, sed suo fruitus est emtor. Teneri plane mihi ex locato proprietarium, quanti mea interfuit, id factum non esse; quamquam si a me conductum usumfruclum quis alii locaverit, relinetur ususfructus; sed si proprietarius eum locasset suo nomine, dicendum amilli. non enim meo nomine frailar colonus.

29. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Pregunta Pomponio: si el propietario me tomase en arren damiento el fundo, y lo vendiese á Seyo, sin exceptuar el usufructo, ¿acaso retendré el usufructo por el comprador? Y responde, que aunque el propietario me pague la pen sion, con todo se pierde el usufructo; porque el com prador usufructuó no en mi nombre, sino en el suyo; pero el propietario se obliga á mí por el arrendamiento en aquello que me importa que no hubiera vendido; aun que si alguno arrendase á otro el usufructo que yo le ar rendé, se retiene el usufructo; pero si el propietario lo arrendó en su nombre, se dirá que se pierde, porque el colono no usufructúa en mi nombre. §. 1 . Pero si el propietario vendiese el usufructo que me compró, se pregunta si acaso perderé el usufructo: y juzgo que se pierde; porque en este caso el comprador del fundo no lo disfruta como si me lo hubiera comprado á mí. §. 2. Pregunta el mismo Pomponio, si se me rogase que te restituya el usufructo que se me legó, si acaso pa recerá que disfruto por tí, y no se perderá el usufnwW: y dice que duda de esta qüestion; pero es mas verdadera (lo que nota Marcelo) que esto no perjudica al fideicomi sario; porque se le ha de dar la accion útil en /su propia nombre. .

§. 1. Sed si emtum a me usumfructum proprietarius vendidisset, an amitterem usumfructum, quaerendum est. Et puto amilti, queniam et hic non ut a me emto fruitur fundi emtor. §. 2. Idem Pomponius quaerit, si legatum mihi usum fructum rogatus sim tibi restituere, an per te frui videar, nec amittatur ususfructus? Et ait, dubitare se de hac quaestione; sed est verius, quod Marceltus notat, nihil hanc rem fuleicommissario nocere, suo enim nomine utilem actionem cum habiturum.

30. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale. — Caro et corium mortui pecoris in fructu non est, quia mortuo eo ususfructus extinguitur.

30. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. —La carne y el cuero de la res muerta no pertenece al usufructuario; porque muerta esta, fenece el usufructo.

31. Pomponius libro IV. ad Quintum Murium. — Quum gregis ususfructus legatus est, et usque eo nume rus pervenil gregis, ut grex non intelligatur, perit usus fructus.

31. Pomponio; Comentarios á Quinto Mudo, li bro IV.—Quando se legó el usufructo de un rebaño, y este se reduxo á un número que no constituye rebaño,, perece el usufructo.

Tit. V.

Titulo

V.

De usufructu earum rerum, quae usu consumuntar vel minuuntur.

Del usufructo de las cosas que se consumen, ó dis minuyen por el uso.

1. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum. —Senatus censuit, ut omnium rerum, quas in cuiusque patrimonio esse constarel, ususfructus legari possit; quo Senatusconsulto inductum videtur, ut earum rerum, quae usu toltuntur vel minuuntur, possit ususfructus legari.

1• Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII.— Determinó el Senado, que se puede legar el usufructo detodas las cosas que constase que existian en el patrimo nio de qualquiera. Por cuya constitucion parece que se introduxo que se pueda legar el usufructo de aquellas cosas que perecen, ó se disminuyen por el uso.

2. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale.—Sed de pecunia recte caveri oportet his, a quibus eias pecu niae ususfructus legatus erit.

2. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. —Pero por lo que corresponde al dinero, conviene que aquellos á quienes se les legó el usufructo de alguna can tidad, den caucion. §. 1. Cuya constitucion del Senado no hizo que en el dinero propiamente se constituyese usufructo; porque la razón natural no se pudo alterar por la autoridad del Senado, pero introducido este remedio, se empezó á te ner este usufructo.

§. 1. Quo Senatusconsulto non id effectum est, ut pecuniae ususfructus proprie esset; nec enim naturalis ratio auctoritate Senatus commutari potuit, sed remedio introducto coepit quasi ususfructus haberi.

3. Ulpianus libro XVIII. adSabinum. —Postquod omnium rerum ususfructus legari poterit; an et nominum? Nerva negavit, sed est verius, quod Cassius et Pro cains existimant, posse legari. Idem tamen Nerva, ipsi

3. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII. — En el supuesto de que se puede legar el usufructo de todas las cosas, ¿se podra tambien el delas cantidades de loque se nos debe? Nerva lo negó; pero es mas cierto que se

DiGESTO. —Libro 7.°—Titulo 5.

307

•qnoque debitori posse nsumfrnetum legari, scribit, et remittendas ei asaras;

Ruede legar, segun juzgan Casio y Próculo. El mismo erva escribe, que tambien se puede legar al mismo deudor el usufructo de la cantidad que debe, y quo se le han de perdonar las usuras.

4. Paulus libro I. ad Neratium.—ergo caalio eliam ab hoc exigeníta erit.

4. Paulo; Comentarios áNeracio, libro I. —Luego tambien á este so lo ha de pedir caucion.

5. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum. —Hoc Senatasconsallnm non sotum ad cum pertinet, qui pecuniae usumfructum vel ceterarum rerum, quas habuit, legavit, verum el si fuerint alienae. §. 1. Si pecuniae sit usufructus legatus vel aliaram rerum, quae in abusu consistunt, noc cautio interveniat, videndum, finito usufructu an pecunia, quae data sit, vel ceterae res, quae in absumtione sunt, condici possint. Sed si quidem adhuc constante usufructu cautionem quis velit condicere, dici potest, omissam cautionem posse condici incerti condiítionc; sed si finito usufructu, ipsam quantilatem Sabinus putat posse condici; quam sententiam et Celsus libro octavo decimo Digestorum probat; quae mihi non inarguta videtur.

5. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII. — Esta constitucion del Senado no solamente pertenece á aquel que legó el usufructo del dinero, ó de las demas cosas que tuvo, sino tambien aunque fuesen agenas. §. 1 . Si se legó el usufructo del dinero, ó de otras cosas que se consumen con el uso, y no intervino cau cion, se ha de ver si acabado el usufructo se podrá repe tir el dinero que se dió, ó las demás cosas que se toma ron. Pero si durante el usufructo quiere alguno pedir la caucion, se ha do decir que se puede pedir la que dexó de dar por la condiction de cosa incierta, pero acabado el usufructo, juzga Sabino que se puede pedir la misma cantidad; cuya sentencia aprueba Celso en el libro diez y ocho de los Digestos, y á mí no me parece impro babte. §. 2. Lo que hemos dicho del usufructo del dinero, ó de las demas cosas que se consumen con el uso, se ha de entender en quanto al uso; porque lo mismo contiene el uso del dinero, rfue el usufructo, como escribe Juliano y Pom ponio en el libro octavo de las Estipulaciones.

§. 2. Quae in usufructu pecuniae diximus vel cete•arum rerum, quae sunt id abusu, eadem et in usu dicenrfa sunt; nam idem continereusum pecuniae ct usum fructum, et luliauus scribit, et Pomponius libro octavo de stipulationibus. 6. Iulianus libro XXXV. Digestorum.—Si tibi de cem millia legata fuerint, mihi eorundem decem millium nsusfructus, fient quidem tua tota decem millia, sed mi hi quinque uumerari debebunt ita, ut tibi caveam, tem pore mortis meae aut capitis deminutionis restitutum iri. Nam el si fundus tibi tegatus fuisset, et mihieiusdem fun di usnsfructus, haberes tu quidem totius fundi proprielatem, sed partem cum usufructu, partem sine usufructu; etnon heredi, sed tibi caverem boni viri arbitratu. §. 1. Sed si duobus eorundem decem millium ususfructas legatus fucrit, quina millia accipient, ct invicem et heredi satisdabunt.

6. Juliano; Digesto, libro XXXV. —Si se te le garon diez mil, y á mí el usufructo de los mismos diez mil, ciertamente se harán tuyos todos los diez mit; pero á mí se me deberán entregar cinco, de modo que te dé caucion de restituirtelos al tiempode mi muerte, ócapitisdiminucion. Porque si se te hubiera legado un fundo, y á mí el usufructo de él, tendrias tú la propiedad de todo el fundo, pero parte con usufructo, y parte sin ét; y no al heredero, sino á tí, te daria caucion a arbitrio de buen varon. §. 1 . Pero si se legase á dos el usufructo do los mis mos diez mil, recibirán á cinco mil, y recíprocamente darán caucion al heredero.

7. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale. — Si lini, olei, frumenti ususfructus legatus erit, proprietas ad legatarium transferri debet, et ab eo cautio desideranda est, ut, quandoque is mortuus aut capite deminutas sit, eiusdem qualitatis res restituatur, aut aestimatis rebus certae pecuniae nomine cavendum est; quod et commodius est. Idem scilicet de ceteris quoquo rebus, quae usa continentur, intelligemus.

7. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII.—Si se tegase el usufructo del aceyte, vino, ó trigo, la propiedad se debe transferir al legatario, y se le ha de pedir caucion de que quando muera, ó padecie se capitis-diminucion, restituya la cosa igualmente bue na: ó si las cosas fueron apreciadas, se ha de dar caucion de cierta cantidad de dinero: lo qual es mas cómodo. Tambien entenderémos lo mismo de las demas cosas que se consumen con el uso.

8. Papinianus libro XVII. Quaestionum. —Tribus heredibus institatis usumfructum quindecim millium Ti fio legavit, et duos ex heredibus iussit pro legatario satisdare; placebat, utile esse cautionis quoque legatum, nec refragari Senatusconsultum, quia cautio non impediretur, et esse alterum legatum vetut certi, alterum incer ti Ususfructus itaque nomine partem pecuniae petendam ab eo, qui salis accepit a coheredo, incertique cum codem agendum, si satis non dedisset. Eum vero, qui sa tis praestitit, ac propter moram coheredis satis non ac cepit, neque fructus nomine interim teneri propter Sena tusconsultum neque actione incerti, quia coheredi satisdedit. Iltud etiam nobis placet, legatarium cogendum promittere. Finito autem usufructu si coheredes ex causa

8. Papiniano; Cuestiones, libro XVII.—Institui dos tres herederos, se legó á Ticio el usufructo de quin ce mil, y á dos de los herederos se mandó dar caucion por el legatario. Agradó que tambien era útil el lega do de caucion, y que no era contra la constitucion del Senado, porque no se impidiese la caucion; y que habia dos legados, uno do cosa cierta, otro de incierta; y así, que por razon del usufructo se habia de pedir parte de la cantidad por aquel que recibió caucion del coheredero, y que se habia de pedir al mismo por Ja accion de cosa in cierta, si no diese caucion. Pero el que dió caucion, y no la recibió por la demora del coheredero, entretanto no está obligado por razon del usufructo, segun la constitu cion del Senado, ni por la accion de cosa incierta, por

Dicesto.—Libro 7.*—Titulo 6.

308

fideiussoria convenirenlur, eos mandali nonaeturos; non enim suscepisse manda lum, sed voluntali paruisse, deniqoe cautionis legato libéralos. Deillo necdiu Iraclandum fuit, secundum legalum, id est cantionis, non heredum videri, sed eius, cui pecuniae nsusfruclus relictas est, caique testator prospicere voluit, et cuius interesse credidit, fideiussores non suo periculo quarere.

que dio fianza al coheredero. También nos agrada, que se obligue al legatario á prometer. Y acabado el usufruc to, si los coherederos fuesen reconvenidos por causa de la fianza, no han de litigar por razón de mandato, por que no se les mandó cosa alguna, sino que obedecieron la voluntad: finalmente, fueron libres del legado de la caución. Ni se trató por mucho tiempo de aquello, esto es, que el segundo legado de caución no fué de los here deros, sino de aquel á quien se le dexó el usufructo del dinero, por quien quiso mirar el testador, y á quien cre yó que importaba no dar fiadores de su cuenta.

9. Paulus libro I. ad Neratium. —In stipulalione de reddendo usufruclu pecuniae dúo soli casas inlerponantar, mortis et capilis deminulionis,

9. Paulo; Comentarios á Neracio, libro I. —La esti pulación de volver el usufructo del dinero, se interpone por dos casos solos, por la muerte y por la cápitis-diminucion.

10. Ulpianus libro LXXIX. ad Edictum. —quoniam pecuniae asus aliler amitli non polest, quam bis casibas. §.1. Si usus tanlam pecuniae legatos sil, quia in hac specie usus appellalionc eliam fructum contineri magis accipiendum est, stipulalio isla erit intcrponenda. Et quídam aiunt, non ante banc interponi slipulalionem, quam dala fuerit pecunia; ego autem puto, sive antea, sive postea ea pecunia data sit, tenere stipulationem.

10. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXIX. —Porque el uso del dinero no se puede perder sino por estos casos. §. 1 . Si tan solo se legó el uso del dinero, también se na de decir que se ha de interponer esta estipulación; Eorque en este caso, baxo del uso se comprehende tamien el usufructo: y dicen algunos, que esta estipulación no se interpone antes que se dé el dinero: mas yo juzgo que es válida la estipulación, ya se dé el dinero antes, 6 después.

1 1. Idem libro XVIII. ad Sabinum.—Si lanae alicui legatus sil ususfruclus, vel odorum, vel aromatum, nullus videtur ususfruclus in islis iure constilutus, sed ad Senatusconsultum erit descendendum, quod de cautione eorum loquitur.

11. El mismo; Comentarios á Sabino, libroXVIII.—Si á alguno se lo lega el usufructo do lana, de olores, ó de aromas, parece que no se constituye usu fructo en estas cosas; pero se ha de descender á la cons titución del Senado, que habla de la caución de ellas.

12. Marcianus libro VII. Institutionum. —Quam pecunia erat relicta Titio ila, ut post mortem legatarii ad Maevium rcdiret, quamquam adscriptum sit, ut usum eius Tilias haberet, proprietatem tamen ei legatam, et usus mentionem faclam, quia erat restilaenda ab eo pecunia post mortem eius, Divi Severas et Antoninas rescripserant.

12. Marciano; Instituciones, libro VII.—Quando se le dexó á Ticio alguna cantidad, para que después de la muerle del legatario la volviese á Mevio, aunque se dixese que Ticio tuviese el uso de ella: los Empera dores Severo y Anlonino respondieron, que porque ha bía de restituir el dinero después de su muerte, aun que se hizo mención del uso, se le legó lambien la pro piedad.

Tit. VI. Si usuBfructus petatur, vel ad alium pertinero negotur. 1. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum. —Si fundo fructuario servilus debeatur, Marcellus libro octavo apud lulianum Labeonis et Nervae sentenliam probat exislimanlium, servilulem quidem eum vindicare non posse, verum usumfruclum vindicalurum, ac per hoc vicinum, si non palialur eum iré et agere, teneri ei, quasi non paliatur uti frui. §. 1 . Ususfructus legatos adminiculis eget, sine quibus uti frui quis non polest; et ideo si ususfructus legelur, necesse es lamen, ut sequalur eum aditus, usque adeo, ut si quis usumfructum loci leget ita, ne heres cogatur viam praestare, inuliliter hoc adiectum videatur. Item si usufructo legato iter ademtum sit, inotilis est ademlio, quia semper seqoilur asumfractum.

§. 2. Sed si osusfractas sit legatos, ad qoem aditos non est per bereditarium fundum, ex testamento utique agendo fructuarius consequelur, al cum aditu sibi praeslelur ususfructus.

Titulo VI. Si se pidiese el usufructo, ó se negase que pertenece á otro. 1. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII.— Si á la heredad usufructuaria se la debe servidumbre, Marcelo en el libro octavo de Juliano prueba la sentencia de Labeon y de Nerva, que juzgan que no puede vindicar la servidumbre, aunque puede vindicar el usufructo: y por esto si el vecino no le permite el iler y el acto, se obliga él, como si no le permitiese usufructuar. §.1. El legado del usufructo comprehende todas aquellas cosas sin las qualcs ninguno puede usufructuar: y por esto si se lega el usufructo, es lambien necesario que por consiguiente se permita la entrada á él: en tanto grado, que si á alguno se ie lega el usufructo de algún lugar, de modo que el heredero no se obligue á permitir la entrada á él, esta condición será inútil. También si habiendo legado el usufructo, se prohibió la entrada, es inútil la prohibición, porque es consiguiente al usufructo. §. 2. Pero si se legó el usufructo, para el qual no se da entrada por el fundo hereditario, el usufructuario pidiendo en virlud del testamento, conseguirá que se le dé el usufructo con entrada. -

DiGESTO. —Libro 7.°—Titulo 6. §. 3. Utrnm autem aditus lantum et iter, an vero et via debeatur fructuario legato ei usufructu, Pomponius libro quinto dubilat; et recte putat, prout ususfructus perceptio desiderat, hoc ei praestandum.

§. 4. Sed an et alias utilitales et servitutes ei heres praestare debeat, puta tuminum et aquarum, an vero non? Et puto eas solas praestare compellendum, sine quibus omnino uti non potest; sed si cum aliquo incommodo utatur, non esse pracstandas.

309

§. 3. Duda Pomponio en el libro quinto si al usu fructuario á quien se legó el usufructo, se le deberá con ceder la entrada por la servidumbre iter, ó tambien por la de via para cai'ruage: y juzga con razon que se le ha de dar, segun sea necesario para la percepcion del usufructo. §. 4. Pero el heredero ¿acaso deberá darte tambien otras utilidades y servidumbres, v. g. tuz y agua? Y juz go que solo ha lie ser obligado á darte aquellas sin las quales absotutamente no puede usufructar; pero si puede usar, aunque con alguna incomodidad, no se las ha de dar.

2. Pomponius libro V. ad Sabinum. —Si ab herede ex testamento fundi ususfructus petitus sit, qui arbores deiecisset, aut aedificium demolitus esset, aut aliquo mo do deteriorem osumtructum fecisset aut servitutes imponendo-, aut vicinorum praedia liberando, ad iudicis religionem pertinet, ut inspiciat, qualis ante iudicium acceptum fundus fuerit, ut usufructuario hoc, quod interest, ab eo servetur.

2. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V .—Si al heredero que cortó los árboles, ó demolió el edificio, ó deteriorando de otro modo el usufructo, imponiendo ser vidumbres, ó librando de ellas á los predios vecinos, se le pidiese en virtud del testamento el usufructo del fundo, pertenece al oficio del Juez mirar en los términos que lo recibió antes del juicio, para que se le dé al usufructua rio lo que le importa.

3. lulianus libro VII. Digestorum. —Qui usumfruetum traditum sibi ex causa fideicommissi desiit in 4su habere tanto tempore, quanto, si legitime eius factus esset, amissurus eum fuerit, actionem ad restituendum «um habere non debet; est enim absurdum, ptus iuris habere eos, qui possessionem duntaxat ususfructus, non etiam dominium adepti sint.

3. Juliano; Digesto, libro VII. —Si aquel á quien se le entregó el usufructo por causa de fideicomiso, dexó de usarto por el liempo que lo perderia si legíti mamente se hubiera hecho de él, no debe tener accion para que so le restituya ; porque es absurdo que tengan mas derecho aquellos que solo obtuvieron la posesion del usufructo sin haber tambien obtenido el dominio.

4. Idem libro XXXV. Digestorum. —Fundus de tracto nsufructu legatus est Tilio, el eiusdem fundi usus fructus Sempronio sub condilione; dixi interim cum proprielaíe usumfructum esse, licet placeat, quum detracto usufructu fundus legatur, apud heredem usumfructum esse, quia paterfamilias, quum detracto usufructu fundum legat, el alii usumfructum sub conditione, non hoc agit, ut apud heredem ususfructus remancat.

4. El mismo; Digesto, libro XXXV. —Si se tegó á Ticio el fundo sin el usufructo, y á Sempronio baxo de condicion el usufructo del mismo fundo, dixe que ínterin el usufructo estaba unido á la propiedad (aunquo se dice que quando se lega el fundo sin el usufruc to, permanece este en el heredero): porque quando el padre de familias tega el fundo sin el usufructo, y á otro el usufructo baxo de condicion, no lo haco porque el usufructo permanezca en el heredero.

5. Ulpianus libro XVII. ad Edictum. —Uli frui ius sibi esse sotus potest intendere, qui habet usumfrutum; dominus autem fundi non potest, quia qui habet proprielatem, utendi fruendi ius separatum non habet. Nec enim potest ei suus fundus servire; de suo enim, non de alieno iure quemque agere oportet Quamquam enim actio negativa domino competat adversus fructuarium, magis tamen de suo iure agere videatur, quam alieno, quum invito se negat ius esse utendi fructuario, vel sibi ius esse prohibendi. Quodsi forte qui agil, dominus proErielatis non sit, quamvis fruetuarius ius utendi non haet, vincet tamen iure, quo possessores sunt potiores, licet nultum ius habeant.

5. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. — Solamente puede decir que puede usufructar el que tiene el usufructo: el señor del fundo no puede, porque el que tiene la propiedad no tiene separado el derecho de usu fructuar: y á la verdad su fundo no puede deberte ser vidumbre. Conviene que cada uno pida respecto su de recho, y no el ageno, porque aunquo compete al señor contra el usufructuario la accion nagativa, con todo mas bien parece que trata de su derecho, que del ageno, quando niega que tiene el usufructuario derecho de usar contra su votuntad, ó que el liene derecho para prohi birto. Pero si acaso el que pide no es señor de la pro piedad, aunque el usufructuario no tiene derecho de usar, con todo eso vencerá segun derecho; porque los poseedo res son de mejor condicion, aunque no tengan derecho alguno. §. 1. Se pregunta si tan solamente competa al usu fructuario la accion real contra el señor, ó si tambien contra qualquiera poseedor. Y Juliano al libro sexto de los Digestos escribe, que esta accion le compete contra qualquiera poseedor, porque aunque se deba servidumbre al fundo usufructuario, el usufructuario no debe vindi car la servidumbre, sino el usufructo contra el señor del predio vecino. §. 2. Si se constituye usufructo de parte del fundo, puede pedirse esta por la accion real, ya sea que alguno vindique el usufructo, ó que se lo niegue á otro.

§. 1. Utrum autem adversus dominum duntaxat in rem actio usufructuario competat, an eliam adversus quemvis possessorem, quaeritur. Et lulianus libro septi mo Digestorum scribit, hanc actionem adversus quemvis possessorem ei competere; nam elsi fundo fructuario servitus debeatur, fruetuarius non servitutem, sed usum fructum vindicare debet adversus vicini fundi dominum. §.2. Si partis fundi ususfructus constituatur, pot est de eo in rem agi, sive vindicelquis usumfructum, sive alii neget.

DiGESTO. —Libro 7.°—Titulo 7.

310

§. 3. In his autem actionibas, quae de usufructu aguntur, etiam fructus venire, ptus quam manifestum est. §. 4. Si post litem de usufructu contestatam faerit finitas asnsfructas, an alterius fructas desinant deberi? Et puto desinere; nam et si mortuus fuerit fructuarias, heredi eius actionem praeteritorum duntaxat fructuum dandam Pomponius libro quadragesimo scribit. Fructua rio, qui vicit, omnis causa restituenda est; et ideo si ser vi l'uerit ususfructus legatus, quidquid ex re fructuarii vel ex operis suis consecutus est, possessor debebil reetituere. §. 5. Sed et si forte tempore ususfructus amissus est, alio quidem possidente, alio autem lili se offerente, non sufficit eum usumfruetum Herum renovare, verum cavere quoque eum de evictione ususfructus oportet. Quid enim, si servum aut fundum is, qui possidebat, pignori dedit, isque ab eo, qui pignori accepit, iure uti prohibetur? Debebit itaque habere cautum. §. 6. Sicut fructuario in rem confessoriam agenti fructus praestandi sunt, ila et proprielatis domino, si ne gatoria actione utatur. Sed in omnibus ila demum, si non sit possessor, qui agat, nam et possessori competunt; quod si possident, nihil fructuum nomine consequentur. Quid ergo officium erit iudicis, quam hoc, ut securus consequatur fructuarius fruendi licentiam, proprielatis dominus ne inquietetur?

§. 3. Mas en estas acciones que tratan de usufruc to, es muy cierto que tambien se comprehenden los frutos.. §. 4. Si despues de contestado el pleyto sobre el usufructo, este se acabase, ¿por ventura dexarán de de berse los frutos anteriores? Y juzgo que sí; porque si muriese el usufructuario, escribe Pomponio en el libro quarenta, que se ha de dar á su heredero accion por los frutos pasados. Al usufructuario que venció, se le ha de restituir todo lo que debia haber percibido por causa del usufructo. Y por esto si se legó el usufructo del siervo, se deberá restituir todo lo que adquirió el poseedor respecto la cosa del usufructuario, ó de sus obras. §. 5. Pero si acaso el usufructo se perdió por el tiempo, poseyéndolo uno, y litigando otro , no basta que renueve segunda vez el mismo usufructo, sino que tam bien conviene que dé caucion de la eviccion del usufruc to. ¿Qué se dirá si el que poseia el fundo, ó el siervo , lo dió en prenda, y á este se le prohiba usar por el que lo recibió en prendas? Ciertamente deberá dársele caucion. §. 6. Así como se han de dar los frutos al usufruc tuario que pide por la accion confesoria; del mismo modo al señor de la propiedad , si usa de la accion negatoria; pero esto se entiende en todos los casos que no es posee dor el que pide, porque competen á este; pues si poseen, no percibirán cosa alguna por razon de frutos. ¿Que otra cosa deberá determinar el Juez , sino que el usufructua rio consiga seguramente la licencia do disfrutar, y que no se inquiete al señor de la propiedad.

b. Paulus libro XXI. ad Edictum. —Qui de usufractu indicium accepit, si desierit possidere sine dolo, absolvetur; quodsi lili se obtulit, et quasi possessor actio nem de usufructu accepit, damnabitur.

6. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. —El 3ue litigó acerca del usufructo, si dexare de poseer sin olo, será absuelto; pero si promovió el pleyto, y como poseedor recibió accion acerca del usufructo, será conde nado.

Tit. VII.

Titulo VII.

De operia servorum.

De las obras de los siervos.

1. Paulus libro II. ad Edictum. —Opera in acta consistit, nee ante in rerum natura est, quam si dies venit, quo praestanda est, quemadmodum quum stipalamur: quod ex Arethusa natum erit.

1 • Paulo ; Comentarios al Edicto , libro II. —La obra consiste en el acto, y no existe antes de que llegue el dia en que se debe: al modo que quando estipulamos, lo qae naciere de A retasa.

2. Ulpianus libro XVII. ad Edictum.—Operae servi legatae capitis minutione non amittuntur.

2. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. — Las obras del siervo, que se legaron, no se pierden por la capilis-diminucion.

3. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale.—In hominis usufructu operae sunt, et ob operas mercedes.

3. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII.—En el usufructo del siervo se comprehenden sus obras, y los salarios por su trabajo.

4. Idem libro II. de liberali causa Edicli urbanici.—Fructus hominis in operis consistit, et retro in fruetu hominis operae sunt. Et ut in ceteris rebus fru ctus deduetis necessariis impensis intelligitur, ita et in operis servorum.

4. El mismo; Edicto Urbano sobre los juicios de Libertad, libro II. — El fruto consiste en la obra del sier vo: y por el contrario en el usufructo de este sus obras. Y así como en las demás cosas el fruto se entiende dedu cidos los gastos necesarios, del mismo modo en las obras de los siervos.

5. Terentius Clemens libro XVIII. ad legem Iuliam et Papiam. —Operis servi legatis usum datum intelligi et ego didici, et Iulianus existimat.

5. Terencio Clemente; Comentarios á la ley Julia y Papia, libro XVIII. —Yo entiendo, y juzga Juliano, 3ue legadas las obras de los siervos, se entiende que se a el uso.

6.

Ulpianus libro LV. ad Edictum. —Quum de

6.

Juliano; Comentarios al Edicto, libro LV.—

DiGESTO. —Libro 7.°—Titulo 8.

311

§.1. Si minor quinque annis vel debilis servas sit, vel quis alias, cuius nulla opera esse apud dominum potuit, nulla aestimatio fiet. §. 2. Item votuptatis vel affectionis aestimatio non habebitur, vetuli si dilexerit eum dominus, aut in deliclis habuerit. §. 3. Ceterum deduetis necessariis impensis fiet aestimatio.

Quando se trata de las obras del siervo artifice, se ban de restituir á arbitrio de buen varon; pero las delos siervos que se ocupaban en ministerios baxos, segun su ministe rio: así lo escribe Mela. §. 1 . Si el siervo es menor do cinco años, ó enfer mo, ó algun otro, que no pueda dar alguna utilidad al señor, no se apreciará en cosa alguna. §. 2. Tampoco se apreciará el valor que se funda en gusto, ó en afecto: v. g. si el señor lo estimase mucho, ó le tuviere para su diversion. §. 3. Tambien se ha de apreciar deducidos los gastos necesarios.

Tit. VIII.

Titulo VIII.

Do U8u et habitation*.

Del uso y habitacion.

1. Gaius libro VII. od Edictum provinciale. — Nunc videndum de usu et habitatione. §. 1. Constituitur etiam nudus usus, id est sine fructu, qui et ipso iisdem modis constitui solet, quibas et ususfruetus.

1. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII. —Ahora hemos de tratar del uso y habitacion. §. 1. Tambien se constituye el uso solo, esto es, sin usufructo: el qual se suele constituir de los mismos modos que el usufructo.

2. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum.—Cui usus • relictus est, uti potest, frui non potest. Et de singulis vi dendum. §. î. Domus usas relictus est aut marito, aut mulieli; si marito, potest illic habitare non sotus, verum cum familia quoque sua; an et cum libertis, fuit quaestionis. Et Celsus scripsit: et cum libertis; posse hospitem qaoque recipere; nam ita libro octavo decimo Digestorum scripsit, quam sententiam et Tubero probat. Sed an etiam inquilinum recipere possit, apud Labeonem memini tractatum libro Posteriorum. Et ail Labeo, eum, qui ipse habitat, inquilinum posse recipere; item et hospites, et libertos suos,

2. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Aquel á quien se le dexó el uso, puede usar no usufruc tuar; y se ha de tratar de cada cosa. §.1. El uso de la casa se dexó ó al marido, ó á la muger. Si al marido, puede habitar en ella no solo él, sino tambien con su familia. Pero se dudó si con sus libertos. Y Celso escribió, que tambien con ellos: tam bien puede recibir huesped: asi lo escribió en el libro diez y ocho de los Digestos; cuya sentencia aprueba Tu beron. Tambien me acuerdo que trató Labeon en el li bro Posteriorum, si podrá recibir inquilino : y dice que el que por sí habita, puede recibir inquilino: y tambien huespedes, y á sus libertos.

servi operis artificia agitar, pro modo restituendae sunt, sed mediastini secundum ministerium; etila Mela scribit.

3.

Paulus libro III. ad Vitellium. —et clientes;

3. Paulo; Comentarios á Vitelio, libro III.—Y á sus clientes.

4. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —ceterum si ne eo ne hos quidem habitare posse. Procutus autem deinquilino notat, non belle inquilinum dici, qui cum eo habitet. Secundum haec, et si pensionem pereipiat, dum ipse quoque inhabitat, non erit ei invidendum; quid enim, si tam spatiosae domus asus sit relictus homini mediocri, ut portiuneula contentus sit? Sed et cum his, quos loco servorum in operis habet, habitabit, licet liberi sint, vel servi alieni.

4. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Pero sin él no pueden habitar estos. MasPróculo nota en quantoal inquilino, que no quiere que se entienda inqui lino el que habita con él. Segun estas cosas, aunque reci ba pension, habitando juntamente con él, no se te ha do prohibir. ¿Qué dirémos si se hubiese dexado el uso de una casa espaciosa á un hombre de mediana esfera, que tenga lo suficiente con una parte de ella? La habitará tambien con aqueltos que tiene en tugar de siervos para el trabajo, aunque sean libres, ó siervos agenos. §. 1. Mas si á la muger se la dexó el uso, Quinto Mucio fué el primero que dixo que podia habitarta con el marido; porqu6 no se privase de cohabitar con él por usar de la casa. Por el contrario, no se ha dudado que la muger pueda habitar con el marido. ¿Que se dirá si se la legó á una viuda? Si acaso contraxese matrimonio despues de constituido el uso, ¿podrá habitar con el marido? Y es cierto que puede habitar con el mari do despues de casada, como dice Pomponio al libro quinto, y Papiniano al libro diez y nueve de las Qüestiones. Tambien dice Pomponio, que puede habitar con el suegro.

§. 1. Mulieri autem si usus relictus sit, posse eam et cum marito habitare, Quintos Mucius primus admisit, ne ei matrimonio carendum foret, quum uti vult domo; nam per contrarium, quin uxor cûm marito possit habi tare, nee fuit dubitatum. Quid ergo, si viduae legatus sit, an nuptiis contractis post constitutum usum mulier habi tare cum marito possit? Et est verum, ut et Pomponius libro quinto, et Papinianus libro nono decimo Quaestionum probat, posse eam cum viro et postea nubentem ha bitare. Hoc amplius Pomponius ait, et cum socero habitaturam.

5. Pautus libro III. ad Sabinum. —Imo et socer cum nuru habitabit, utiqae quum vir una sit.

5. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —Y por mejor decir, el suegro habitará con la nuera, esto es, estando con el marido.

312

DigeSTo. —Libro 7."—Titulo 8.

6. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Non solam aatem cum marito, sed et cum liberis libertisqae habita re, et cum parentibus poterit; et ita et Aristo notat apud Sabinum. Ét hucusquo erit procedendum, ut eosdem, quos masculi, recipere el molieres possint.

6Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII.— No solamente con el marido, sino tambien con los hijos y los libertos y con los padres podrá habitar: y así lo nota Aristo en Sabino; y tambien se ha de decir, que las ma geres pueden recibirá los mismos que los hombres.

7. Pomponius liuro V. ad Sabinum. —Non aliter aatem malier hospitem recipere potest, quam si is sit, qui honesto cum ea, quae usum habeat, habitaturus sit.

7. Pbmponio; Comentarios á Sabino, libro V.— La muger que tiene el uso, no puede recibir otro huesped que á aquel que haya de habitar con ella honestamente.

8. Ulpianus libro X VII. ad Sabinum. —Sed neqne locabunt seorsum, neque concedent habilationem sine se, nee vendent usum. §. t. Sed si usus aedium mulieii legatuur sit ea con ditioner si a viro divortisset, remittendam ei condilionem, et cum viro habitaturam; quod et Pomponius libro quinto probat.

8. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII.— Ni las pueden arrendar separadament3, ni vender el uso, ni conceder la habitacion sin vivir ellos. §. 1 . Si el uso de las casas se legase á la muger con esta condicion, si se divorciase de su marido, se le ha de perdonar la condicion, y la ha de habitar con su marido: 'to qual aprueba Pomporiio al libro quinto.

9. Paulus libro III. ad Sabinum.—Ceterarum qaoque rerum usa legato dicendum est, axorem cum viro in promiscuo asa eas res habere posse.

9. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III.—Si se legase el uso de las demas cosas, se ha de decir que la ma ger paede tener el aso de ellas juntamente con el marido.

10. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum.—Si habitatio legetur, an periode sit, atque si usus, qaaeritar. Et effectu qaidem idem paene esse legatum usus et ha bitations et P;ipinianus consensit libro octavo decimo Quaestionum. Denique donare non poterit, sed eas per sonas recipiet, quas el usuarias; ad heredem tamen nec ipsa transit, nec non utendo amiltitur, nec capitis deminutione. §. 1. Sed si usus sit relicta, an usus sit, videndum; et Papinianus libro septimo Respunsorum ait, usum esse, non eliam fructum relictum.

10. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Se pregunta si legada la habitacion, es lo mismo que si se legase el uso: y en cuanto al efecto, quasi es lo propio el legado del uso que el de la habitacion: así lo siente Papiniano al libro diez y ocho de las Qüestiones. Finalmente no podrá donarta; pero podrá recibirlas mismas personas que el que tiene el uso: ni tampoco pasa al heredero: ni se pierde por el no uso, ni por la capilis-diminueion. §. 1. Pero si se dexase la utilidad de la habitacion, se ha de ver si se dexó el uso: y Papiniano al libro sép timo de sus Respuestas dice, que se dexó el uso, y no el usufructo. §. 2. Pero si se le dexó el usufructo de la casa para habitarta, se ha de ver si acaso tendrá sola la habitacion, ó tambien el usufructo. Prisco y Neracio juzgan que solo se legó la habitacion: lo qual es cierto. Pero si dixese el testador, que el uso para habitarta, no dudaremos que valdrá. §. 3. Dudaban los antigaos si la habitacion se en tendia solamente por an año, ó por toda la vida. Y Rutilio dice, que la habitacion compete durante la vida; cuya sentencia aprueba Celso en el libro diez y ocho de los Di gestos. §. 4. Si se dexó el uso del fundo, ninguno dada que es mucho menos que el de los frutos. Pero se ha de ver qual es la causa de esto: y dice Labeon, qae él puede habitar en el fundo, y prohibir al señor que venga á él; pero que no lo prohibirá al colono,- ni á la familia que está en él para cultivarto, Mas si envia á él la familia urbana, que se lo puede prohibir por la misma razon. Tambien dice Labeon, que él solo ha de usar de la bo dega, y del almacen de aceyte, y no el señor, á no per mitírselo él.

§. 2. Sed si sic relictas sit: lili domas ususfructus habitandi causa, utrum habitationem solam, an vero et usumfructum habeat, videndum; et Priscus, et Neratius putant, solam habilationem legatam; quod est verum. Plane si dixisset testator: usum habitandi causa, non dubitaremus, quin valeret. §. 3. Utrum autem unius anni sit habilatio, an us que ad vitam, apud veteres quaesitum est. Et'Rutilius, donee vivat, habitationem competere ait; quam sentenliam et Celsus probat libro octavo decimo Digestorum. §. i. Si usus fundi sit relictas, minas atique esse, quam fructum, longeque, nemo dabitat. Sed quid in ea causa sit, videndum; et Labeo ait, habitare eum in fundo posse, dominnmque prohibiturum illo venire, sed colonum non prohibiturum, nec familiam, scilicet eam, quae agri cotendi causa illic sit. Ceterum si urbanam fami liam illo mittat, qua ratione ipse probibetur, et familiam prohibendam eiusdem rationis est. Idem Labeo ait, et cella vinaria, et olearia cum sotum usurum, dominum vero invito eo non usurum. И. Gains libro II. Rerum quotidianarum sive Aureorum. —Inque eo fundo bactenus ei morari licet, ut neque domino fundi molestas sit, neque his, per quos opera rustica fiunt, impedimento sit; nec ulli alii ins, 3uod habet, aut vendere, aut locare, aut gratis conceere potest.

11. Gayo; Diario, libro II.—En aquel fundo le es lícito habitar, de modo que no le sea molesto al señor de él, ni de impedimento á los que lo cultivan: ni puede ven der, arrendar, ó conceder graciosamente á algun otro el derecho que tiene en él.

12. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Plenum aatem usum debet habere, si et villae, et praetorii ei re lictas est. Venire plane proprietarium ad fruclas perci-

12. Ulpiano; Comentarios á Sabino libro XVII. — Si se le dexó el pleno uso de la casa de campo, debe te ner el de la habitacion, y el de las oficinas para guardar

DiGESTO. —Libro 7.°—Titulo 8. piondos, magis dicendum est; et per tempora fractuum colligendorum ctiam habitare illic posse, admittendum est. §. 1. Praeter habilationem, quam habet, coi usus datiis est, deambulandi quoqae et gestandi ias habebit. Sabinas et Cassius, et lignis ad usum quotidianum, et borto, et pomis, etoleribas, et floribus, el aqua usurum, non usque ad compendium, sed ad usum, scilicet non usque ad abusum. Idem Nena; et adiicit, stramentis etiam usurum, sed noque foliis, noque oteo, neque fru mento, neque frugibus usurum. Sed Sabinus et Cassius et Labeo et Procutus hoc amplius etiam ex his, quae in fundo nascuntur, quod ad vietum sibi suisque sufficiat, sumtarum, et ex his, quae Nerva negavit. Iuventius, etiam cum convivis el hospilibus posse uti. Quae sententia mihi vera videtur; aliquo enim largius cum usuario agendum est pro dignitate eius, cui relictus est usus. Sed utetur is, ut puto, duntaxat in villa. Pomis autem, et oleribus, et floribus, el lignis, videndum, utrum eodom lo co utatur duntaxat, an eliam in oppidum ci deferri possint? Sed melius est accipere, et in oppidum deferenda; neque enim grave onus est horum, si abundent in fundo.

§. 2. Sed si pecoris ei usus relictus est, puta gregis ovilis, ad stercorandum usurum duntaxat Labeo ait; sed noque lana, neque agnis, noque lacte usurum; hace enim magis in fructu esse. Hoc amplius eliam modico lacte usurum puto, noque enim tan stricte interpretandae sunt voluntates defunctorum. §. 3. Sed si boum armenti usus relinquatur, omnem «sum habobit et ad arandum, et ad cotera, ad quae boves apti sunt. §. i. Equilii quequc legato usu videndum, ne et do mare possil, ct ad vehendum sub iugo uti. Et si forte auriga fuit, cui usus equorum relictus est, non puto cum Circensibus his usurum, quia quasi locare eos vi detur; sed si testator scions, eum huius esse instituti et vitae, reliquit, videtur ctiam de hoc usu sensisse. §. 5. Si usus ministerii alicui fuerit relictus, ad suum ministorium utetur, et ad liberorum coniugisque, (neque) videbituralii concessisse, si simul cum ipsis uta tur. Quamquam si filiofamilias usus servi sit relictus vel sorvo, patri dominove acquisitus, ipsius duntaxat usum exigat, non eliam eorum, qui sunt in potestate. ^. 6. Operas autem servi usuarii non locabit, neque alii utendo concedet; et ila Labeo. Quemadmodum enim concedere alii operas poterit, quum ipse uti debeat? Idem tamen Labeo putat, si fundum conduxerit quis, usuarium servum posse ibi operari. Quid enim inte rest, in qua re opera eius utatur? Quare et si lanam conduxerit usuarius expediendam, potent eliam per usuarias ancillas opus perficere; idemque, si vestimenta texenda redemerit, vel insulam vel navem fabricandam, poteril ad haec operis uti usuarii. Nec offendetur illa Sabini sentontia, ancillae usu dato ad lanificium cam non mitti, nec ex operis mercedem capi, sed sibi lanam facere iure cogere; sibi enim facere videtur, qui non ope ras eius locavit, sed opus, quod conduxit, expediit; idem et Octavenus probat.

313

los frutos; pero tambien puede venir á ella el propietario para percibir los frutos, y habitarta por el tiempo de su recoleccion. §. 1. Ademas de la habitacion que tiene aquel á quien se concedió el uso, tendrá derecho para pasearse y divertirse. Sabino y Casio son de sentir que puede usar de la leña para el uso cotidiano, del huerto, frutas, hortalizas, ftores y agua, no para vender, y percibir in teres, sino para el uso preciso, sin abusar. Lo mismo dice Nona: y añade, que tambien ha de usar de las ca mas de heno para trabajadores, pero no de las hojas, aeeyte, trigo, ni de las frutas. Pero Sabino, Casio, Labeon y Próculo añaden, que ha de tomar lo que necesite para su uso y el de su familia de lo que nace en el fun do, y de aquellas cosas que negó Nerva. Juvoncio añade, que tambien puede usar para los convites, y sus huéspe des; cuya sentencia me parece mas verdadera, porque se ha de permitir alguna extension mas al que tiene el uso, segun la dignidad de ét; pero este usará solamente en la casa de campo (segun yo juzgo). Mas se ha de ver si solo podrá usaren aquel tugar de las frutas, hortaliza, ftores y leña, ó si tambien las podrá llevar al tugar de su re sidencia. Y mas bien se ha de decir que las puede llevar, porque esto no es mucho gravamen, si el predio es abun dante. §. 2. Mas si se le dexó el uso de un rebaño, v. g. de ovejas, dice Labeon, que solo ha de usar para estercolar; pero que no puede usar ni de las crias, ni de la leche, porque esto pertenece al fruto; perojuzgo que puede usar de algun poco de leche, porque las votuntades de los di funtos no se han de interpretar con lanta limitacion. §. 3. Si se dexó el uso de la manada de bueyes, tendrá el uso para arar, y para las demas cosas para que pueden servir. §. 4. Si se tegase el uso de alguna manada de ca ballos, se ha de ver si podrá domartos, y usar de ellos para arar: y si acaso era cochero á quien se dexó el uso de los caballos, juzgo que no usará de ellos para los jue gos circenses, porque esto es como alquilartos. Pero si el testador se tos dexó sabiendo que este era su instituto y vida, parece que tambien quiso que usase en esta forma. §. 5. Si se legó á alguno el siervo de algun ministe rio, respecto del queexerza, se servirá de él para su uso, el de su muger, é hijos; y no parece que se concedió á otro, si juntamente usa con ellos: aunque si al hijo de familias, ó al siervo se le dexa el uso del siervo adquirido por el padre, ó por el señor, solo este tendrá el uso de él, y no los demasque estan en su potestad. §". 6. Mas no arrendará las obras del siervo de quien tiene el uso, ni lo dará á otro para que use de él; y así lo dice Labeon. ¿Do que modo podrá conceder á otro las obras, debiendo él usar? Tambien juzga el mismo Labeon, que si alguno arrendase el fundo, el siervo en quien tiene el uso podrá trabajar en ét; porque ¿qne im porta que use de su trabajo en esta, ó en aquella cosa? Por lo qual si el que tiene el uso tomase lana para bene ficiarta por cierto precio, podrá tambien hacer esta obra por las siervas de quienes tiene el uso. Y si por deter minado precio tomase para texer alguna tela, ó fabricar alguna casa, ó nave, tambien podrá usar de las obras del siervo cuyo uso tiene: sin que se oponga la sentencia de Sabino, que expresa, que si se concede el uso de una sierva, no se ha de enviar al fabricante de lanas para percibir salario por su trabajo; pero que puede precisar la á beneficiar la lana para ét; porque parece que hace para sí el qno no arrendó su trabajo, y la ocupa 0n la obra que arrendó. Lo mismo dice Octaveno. 40

314

DiGESTO. —Libro 7.' —Titulo 8.

13. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale.— Sed ipsi servo ancillaeve pro opera mercedem imponi posse, Labeoni placet.

13. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. —Tambien agrada á Labeon, que se puede estipular con el siervo, ó la sierva cierta cantidad por razon de su trabajo.

14. Ulpianus libro XVII. ad Sabinum. —Per servum usuarium si stipuler, vel per tradilionem accipiam, an acquiram, quaeritur, si ex re mea, vel ex operis eius. Et, si quidem ex operis eius, non valebit, quoniam nec locare operas eius possumus; sed si ex re mea, dicimus servum usuarium stipulantem, vel per tradilio nem accipientem mihi acquirere, quum hac opera eius utar.

14. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII.— Siel siervo en quien tengo el uso, percibe alguna cosa por estipulacion, ó por entrega: respecto de lo que es mio, ó sus obras, se pregunta si acaso lo adquiriré? Y ciertamen te no valdrá si fué respecto de sus obras, porque tampoco podemos arrendartas; pero si respecto de lo que es mior decimos que adquiere para mí el siervo cuyo uso tengo, que estipula, ó que recibe por entrega, porque puedo usar de él para esta obra. §. 1. Nada importa que se legue el usufructo, ó el fruto; porque en el fruto se comprehende el uso, y en este no se comprehende el fruto. Y el fruto ciertamente no puede estar sin el uso, y el uso puede estar sin el fruto. Finalmente, si se te legó el fruto excepto el uso, escribe Pomponio al libro quinto á Sabino, que es inútil el le gado: y tambien dice, que si se legase el usufructo, y se quitase el fruto, parece que se quitó todo: pero si el fru to sin el uso, parece constituido, porque se puede cons tituir desde el principio. Mas si se legó el usufructo, y se quitó el uso, escribe Aristo, que no se quila cosa alguna: la qual sentencia es la mas benigna. §. 2. Legado el uso, si al mismo se le legase el fru to, dice Pomponio, que se confunde con el uso: tambien dice, que si a tí se te legó el uso, y á mí el fruto, con currimos nosotros en el uso, y que yo solo tendré el fruto. §. 3. Tambien podrá tener uno el uso, otro el fruto sin el uso, y otro la propiedad: v. g. si el que liene eI fundo legase á Ticio el uso, despues su heredero te lega se, ó dexase de otro modo el frute.

§. 1 . Ususfructus, an fructus legetur, nihil interest; nam fructui et usus inest, usui fructus deest; et fruetus Îuidem sine usu esse non potest, usus sine fruetu potest, lenique si tibi fruetus dedueto usu legatus sit, inutile esse legatum, Pomponius libro quinto ad Sabinum scri bit; et si forte usufruetu legato fructus adimatur, totum videri ademtum scribit. Sed si fructus sine usu, videri constitutum, qui et ab initio constitui potest. Sed si fru etu legato usus adimatur, Aristo scribit, nullam esse ademtionem; quae sententia benignior est.

§. 2. Usu legato si eidem fruetus legetur, Pompo nius ait confundí eum cum usu. Idem ait, et si tibi usus, mihi fruclus legetur, coneurrere nos in usu, me sotum fruetum habiturum. §. 3. Poterit autem apud alium esse usus, apud alium fruetus sine usu, apud alium proprietas; vetuti si qui habet fundum, legaverit Tilio usum, mox heres eius tibi fruetum legaverit, vel alio modo constituerit. 15. Paulus libro III. ad Sabinum. —Fundi usu legato licebit usuario et ex penu, quod in annum duntaxat sufficiat, capere; licet medioeris praedii eo modo fructus consumantur, quia et domo, et servo ita uteretur, ut nihil alii fruetuum nomine superesset. §. 1. Sicut is, cui usus fundi legatus est, quo minus dominus agri cotendi causa ibi versetur, prohibere non potest, alioquin et frui dominum prohibebit, ita nec he res quidquam facere debet, quo minus is, cui usus le gatus est, utatur, ut bonus paterfamilias uti debet.

16. Pomponius libro V. ad Sabinum. —Si ita le gatus esset usus fundi, ut instruetus esset, earum rerum, quae instrumento fundi essent, perinde ad legatarium usus pertinet, ac si nominatim ei earum rerum usus legatus fuisset. . §. 1 . Dominus proprietatis elia/n invito usufructua rio vel usuario fundum, vel aedes per saltuarium, vel insularium custodire potest; interest enim eius, fines praedii tueri. Eaque omnia dicenda sunt, quolibet modo constitutus ususfructus vel usus fuerit.

15. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III. —Le gado el usufructo del fundo, le será lícito al que tiene el uso percibir de los frutos lo que necesite para el año, aunque por esto se consuman los del predio mediano; porque tambien puede usar de la casa y del siervo, aun que nada quede de los frutos. §. 1 . Así como aquel á quien se legó el uso del fun; do, no puede prohibir que el señor de él entre en él á cultivarto (porque de otra suerte le prohibiria el usu fructuar): del mismo modo no puede hacer cosa alguna el heredero que impida usar de él como buen padre de familias á aquel á quien se legó el uso.

§. 2. Servo, cuius usum duntaxat, non etiam fru etum habemus, potest et a nobis quid donari, vel etiam ex pecunia nostra negotiatum esse, ut quidquid eo modo acquisierit, in peculio nostro sit.

16. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V.—Si el uso del fundo se legase con los instrumentos que sir ven para su cultivo, tambien pertenece al legatarioel uso de ellos, como si especialmente se le hubiese legado su uso. §.1. El señor de la propiedad, aunque sea contra la votuntad del que tiene el usufructo, ó el uso, puede guardar el fundo, ó la casa por el Guarda del monte, ó de las casas, porque le importa la custodia de ellos: y lo mismo se ha de decir de qualquier modo que se haya constituido el usufructo, ó el uso. §.2. Al siervo en quien solamente tenemos el uso, y no el usufructo, le podemos dar alguna cosa, ó per mitirte que negocie con nuestro dinero, para que lo que por esta razon adquiriese, se haga nuestro.

17. Africanus libro V. Quaestiomim. —Filiofamilias vel servo aedium usu legato, et utile legatum esse

17. Africano; Cuestiones, libro V.—Si se legase el uso de unas casas al hijo de familias, ó al siervo, juz-

¿

DiGESTO.—Libro 7. —Titulo 9.

315

existimo, et eodem modo persecutionem eius compelituram, quo competeret, si fructus quoque legatus esset. Itaque non minus absente, quam praesente filio servove pater dominusve in his aedibus habitabit.

go que es útil el legado, y le compete la peticion de él, del mismo modo que le competeria si tambien se le hu biera legado cl fruto. Y así, ya sea que esté ausente, ó presente el siervo, ó el hijo, el padre, ó el señor habitará las casas.

18. Paulus libro IX. ad Plautium. —Si domus usus legatus sit sine fructu, communis refectio est rei in sartis tectis tam heredis, quam usuarii. Videamus tamen, ne, si fructum heres accipiat, ipse reficere debeat; si vero talis sit res, cuius usus relegatus est, ut heres fru ctum percipere non possit, legatarius reficere cogendus est; quae distinclio rationem habet.

18. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro IX.— Si se legase el uso de la casa sin el fruto, el reparo de ella para su conservacion es comun, tanto al herede ro, como al que tiene el uso. Pero hemos de ver si debe rá repararta el heredero, aunque no reciba fruto. À la verdad, si la cosa cuvo uso se legó fuese tal, que el he redero no pueda recibir fruto, ha de ser obligado á re pararta el legatario; cuya distincion se funda en razon.

19Idem libro III. ad Vitellium.—Usus pars legari non potest; nam frui quidem pro parte possumus, uti pro parte non possumus.

19. El mismo; Comentarios á Vitelio, libro III. — No se puede legar parte del uso, porque aunque podemos usufructuar en parte, no podemos usar en parte.

20. Marcellus libro XIII. Digestorum. —Servus, cuius mihi usus legatus est, acquirit mihi, si institor -erit, et operis eius utar in taberna, nam mercibus vendendis emendisque acquirit mihi; sed et si iussu meo, per tradilionem accipiet.

20. Marcelo; Digesto, libro XIII.—El siervo de quien se me legó el uso, adquiere para mí si fuese ne gociante, y uso de él en alguna casa de trato; porque en las ventas y compras de las mercancias adquiere para mí, aunque perciba lo que se le entregue por mi man dato.

21 . Modestinus libro II. Regularum. —Usus aquae personalis est, et ideo ad heredem usuarii transmitti non potest. 22. Pomponius libro V. ad Quintum Murium.— Divus Hadrianus, quum quibusdam usus silvae legatus esset, statuit fructum quoque iis legatum videri, quia nisi liceret legatariis caedere silvam et vendere, quemadmodum usufructuaras licet, nihil habituri essent ex eo legato. §. 1 . Licet tam angustus est legatarius, cui domus usus legatus est, ut non possit occupare totius domus usum, tamen iis, quae vacabunt, proprietarius non utetur, quia licebit usuario aliis et aliis temporibus tota domo uli, quum interdum domini quoque aedium, prout temporis conditio exigit, quibusdam utantur, quibusdam non utantur. §. 2. Usu legato si ptus usus sit tegatarius, quam oportet, ofGcio iudicis, qui iudicat, quemadmodum utatur, quid continetur? Ne aliter, quam debet, utatur. 23. Paulus libro I. ad Neratium. —Neratius: usuariae rei speciem is, cuius proprielas est, nullo modo commutare potest. Pautus: deteriorem enim causam usuarii facere non potest; facit autem deteriorem etiam in meliorem statum commutata.

Tit. IX.

21. Modestino; Reglas, libro II. — El uso del agua es personal, y por esto no puede pasar al heredero del que tiene el uso. 22. Pomponio; Comentarios á Quinto Murio, li bro V.—El Emperador Hadriane determinó, que á aque llos á quienes se tes legó el uso de la selva, pa recia que tambien se les habia legado el fruto, porque si no se les permitiese á los legatarios cortar la selva, y venderta, del mismo modo que á los usufructuarios, no percibirian cosa alguna de este legado. §. 1. Aunque el legatario, á quien se le legó el uso de la casa, tenga tan poca familia que no pueda ocupar la toda, con todo el propietario no podrá usar de lo que no habitase: para que el que tiene el uso, pueda usar de toda ella en el tiempo que le pareciese, como acontece que los dueños de las casas, segun lo piden las circuns tancias de los tiempos, unas veces usan de una parte, y otras de otra. §. 1 . Si aquel á quien se legó el uso, usa mas de aquello que le pertenece, el Juez á quien de oficio le corresponde, declarará el modo como debo usar. 23. Paulo; Comentarios á ¡Serario, libro I. —Se gun Neracio, el propietario de modo alguno puede mudar la forma de la cosa en que otro tiene el uso. Tambien dice Paulo, que no puede deteriorar el derecho del que tiene el uso: y lo deteriora aunque mejore el estado de la cosa. Titulo

IX.

Usufructuarme quemadmodum caveat.

De qué modo debe dar caucion el usufructuario.

1• Ulpianus libro LXXIX. ad Edictum. —Si cuius rei ususfructus legatus sit, aequissimum Praetori visum est, de utroque legatarium cavere, et usurum se boni viri arbitratu, et, quum ususfructus ad eum pertinere desinet, restituturum, quod inde extabit. §. 1. Haec stipulatio, sive mobilis res sit sive soli, interponi debet.

1. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXIX. —Le pareció muy justo al Pretor, que aquel á quien se le legó el usufructo do alguna cosa, debia dar caucion de estas dos cosas, de usará arbitrio do buen varon, y de restituir lo que existiese, acabado el usufructo. §. 1. Debe intervenir esta estipulacion, ya sea la co sa mueble, ó raiz.

316

DiGESTO.-~LibRO 7.*—Tumo 9.

§. 2. Iltud sciendum est, ad fideicommissa ctiam aptari eam debere. Plane et si ex mortis causa donatione ususfructus constituatur, exemple legatorumdebebit haec cautio praestari; sed et si ex alia quacunque causa consti tuas fuerit ususfructus, idem dicendum est. §. 3. Cavere autem debet, viri boni arbitratu perceptum iri usumfructum, hoc est, non deteriorem se cau sam ususfructus facturum, ceteraque facturum, quae in re sua facerel. §. 4. Recte autem facient et heres, et legatarius, qualis res sit, quum frui incipit legatarius, si in testa tum redegerint, ut inde possil apparere, an et quatenus rem peiorem legatarius fecerit. §. 5. Utilius autem visum est, stipulatione de hoc caveri, ut, si quis non viri boni arbitratu utatur, commiltatur stipulatio statim; nec exspectabimus, ut amittatur ususfructus. §. 6. Habet autem stipulatio ista duas causas, unam, si aliter quis utatur, quam vir bonus arbitrabitur, aliam de usufructu restituendo; quarum prior statim committetur, quam aliter fuerit usus, et saepius commiltetur, sequens committetur finito usufructu. §. 7. Sed quod diximus, id, quod inde extabil, restitutum iri, non ipsam rem stipulatur proprielarius; inutiliter enim rem suam stipulari videretur, sed stipulatur restitutum iri, quod inde extabit. Interdum autem ineril proprielatis aestimatio, si forte fructuarius, quum possit usucapionem interpellare, neglexit; omnem enim rei curam suscipit,

§. 2. Se ha de entender que esto se puede tambien adaptar á los fideicomisos. Tambien se deberá dar esta caucion aunque el usufructo se constituya por donacion por causa de muerte, así como en los tegados. Y lo mismo se ha de decir de qualquiera modo que se haya constitui do el usufructo. §. 3. Tambien debe dar caucion de percibir el usu fructo á arbitrio de buen varon: esto es, de que el usu fructo no se ha de deteriorar por su causa, y de hacer lo demas que haria en su propia cosa. §. 4. El heredero y el legatario harán bien en tomar razon del estado de la cosa al tiempo que empieza el usufructo, para que se pueda averiguar si el legatario la ha deteriorado, y quanto. §. 5. Tambien pareció útil que en la estipulacion se dé caucion de esto: que si no usase á arbitrio de buen varon tenga efecto lo estipulado, sin esperar á que se acabe el usufructo. §. 6. Esta estipulacion tiene dos partes: una de no usar sino conforme arbitrio de buen varon: otra de resti tuir el usufructo. En la primera se incurre inmediata mente, y otras tantas veces quantas no se usa como sedebe: y en la segunda tuego que se acaba el usufructo. §. 7. Pero porque hemos dicho que se restituirá lo que quede: no estipula el propietario la misma cosa, sino que se ha de restituir lo que exista de ella (porque pa rece inútil que estipule su misma cosa). Alguna vet comprehende la e timacion de la propiedad, si acaso el usufructuario, pudiendo impedir la usucapion no lo hizo: porque se encargó del cuidado de la cosa.

2. Paulus libro LXXV. ad Edictum.—nam fru ctuarius custodiam praestare debet.

2. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXXV. — Porque el usufructuario se obliga á la custodia.

3. Ulpianus libro LXXIX. ad Edictum. —Omnes autem casus continentur huic stipulationi, quibus usus fructus amiltitur. §. 1. Desinere pertinere usumfructum accipiemus, etiamsi nec coeperit pertinere, quamvis legatus sit; et committetur nihilo minus stipulatio, quasi desinat per tinere, quod nec coepit. §. 2. Si ususfructus repelitus erit legato, quotiesque amissus fuerit, nisi utiliter fuerit cautum, committetur ista stipulatio, sed exceptione opus erit. §. 3. Sed et si quis usumfructum tibi legaverit, et sub conditione, si liberos habueris, proprietatem, amisso usufructu committetur quidem stipulatio, sed exceptio locum habebit. §. 4. Si heres alienaverit proprietatem, et postea amittatur ususfructus, an ex stipulatu agere possit, videamus. Et fortius dici postest, ipso iure non commilti Stipulationem, quia neque heredi successoribusve eius restitui potest, neque is, cui potest, id est, ad quem pervenil proprielas, pertinet ad stipulationem. Sed is, ad quem pervenit, tempore quaesiti dominii sibi prospicere alia cautione debet; quod et si non fecerit, nihilo minus in rem actione uti potest.

3. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXIX.— En esta estipulacion se contienen todos los casos en que se pierde el usufructo. §. 1. Entendemos qué dexa de pertenecer el usu fructo, aunque no haya empezado á pertenecer: aunque se haya legado: y no obstante tendrá efecto lo estipula do, como si dexase de pertenecer lo que no empezó. §. 2. Si el usufructo se repitiese en el legado: todas las veces que se hubiese perdido, tendrá tugar esta esti pulacion; á no ser que se hubiese dado la caucion útil mente: pero tendrá tugar la excepcion. §. 3. Si alguno te legase el usufructo, y asimismo la propiedad baxo la condicion si tuvieses hijos: perdido el usufructo, ciertamente tendrá tugar la estipulacion; pero tambien competerá la excepcion. §. 4. Si el heredero enagenase la propiedad , y des pues se perdiese el usufructo: hemos de ver si se puede pedir en virtud de lo estipulado. Y con mas razon se pue de decir que no tiene tugar la estipulacion, porque nopuede restituir á su heredero, ó á sus succesores, ni esti puló aquel á quien puede, esto es, á quien pasó la pro piedad. Pero aquel á quien pasó, al tiempo que adquirió el dominio debe indemnizarse con otra caucion: y si no lo hiciese, no obstante puede usar de la accion real.

4. Venuleius libro XII. Stipulationum. —Si fru ctuarius proprietatem assecutus fuerit, desinit quidem ususfructus ad eum pertinere propter confusionem, sed si ex stipulatu cum eo ag'uur, aut ipso iure inutiliter agi dicendum est, si viri boni arbitrium hue usque porrigitur, aut in factum excipere debebit.

4 Venuleyo; Estipulaciones, libro XII. —Si el usu fructuario adquiriese la propiedad, por la confusion dexa de pertenecerte el usufructo; pero si se le pide por razon de lo estipulado, ó se ha de declarar que pide inutilmen te, si el arbitrio de buen varon se extiende á esto: ó de berá oponer la excepcion que resulta del hecho.

5.

Ulpianus libro LXXIX. ad Edictum. —Huic

5-

Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXIX.

DiüESTO. —Libro 1.°—Titulo 9.

317

stipulation! dotum matum abesse abfuturumquo esse continetur; et quum in rem sit doli mali mentio concepta, omnium dotum comprehendere videtur, successorum et adoptivi patris. §. 1. Sed si usus sine fruetu legatus erit, ademta fruetus causa satisdari iubet Praetor; hoc merito, ut de solo usu, non etiam de usufruetu caveatur. §. 2. Ergo et si fruetus sine usu obtigent, stipulatio locum habebit. §. 3. Et si habilatio, vel operae hominis, vol cuius alterius animalis relictac fuerint, stipulatio locum habe bit, licet per omnia haecusumfruetum non imitantur.

—En esta estipulacion no debe intervenir dolo : lo quai so entiende tambien respecto del liempo futuro: y siendo real, parece que comprehende el dolo de todos los succesores, y del padre adoptivo. §. 1. Pero si se logó el uso sin el fruto, manda el Pretor que se dé caucion solo por el uso: por esta razon, porque se ha de dar solamente del uso, no del usufructo. §. 2. Luego si el fruto se legase sin el uso, tendrá tambien tugar la estipulacion. §. 3. Y si se dexó la habitacion, ó las obras del siervo, ó de qualquicra otro animal, tendrá tugar la esti pulacion; aunque estas cosas no son en todo semejantes al usufructo.

6. Pautus libro LXXV. ad Edictum. —Idem est, et in reditu praedii, sicuti si vindemia legata esset, vel messis, quamvis ex usufruetu ea pereipiantur, quae legata morte legatarii ad heredem redeunt.

6. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXXV.— Lo mismo se dice en el rédito del predio: v. g. si se legó la vendimia, ó la mies; aunque se perciban del usufruc to, cuyos legados vuelven al heredero por la muerte del usufructuario.

7. Ulpianus libro LXXIX. ad Edichm.—Et si ususfruetus nomine re tradita satisdatum non fuerit, Procutus ait, posse heredem rem vindicare; et si obiiciatur exceptio de re ususfruetus nomine tradila, replicandum erit. Quae sententia habet rationem; sed et ipsa stipulatio condici potent.

7. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXIX. —Y si entregada la cosa como usufructo, no se hubiesen dado fianzas, dice Próculo, que el heredero la puede vin dicar: y si se opusiese la excepcion de haberse entregado la cosa con el nombre de usufructo competerá replicacion: cuya sentencia se funda en razon. Y tambien se podrá pedir que se estipule. §. i. Si se legó el usufructo del dinero, se deben ex presar en la estipulacion estos dos casos: quando murie ses, ó padecieses capitis-diminucion lo has de volver: porque solo en estos dos casos se pierde el uso del dinero.

§. 1 . Quum ususfruetus pecuniae legatus esset, ex primí debent hi duo casus in stipulatione: quum morieris, aut capite minueris, dari, ideirco hi duo soli casus, quoniam pecuniae usus aliter amitti non potest, quam bis casibus. 8. Paulus libro LXXV. ad Edictum. —Si tibi ususfruetus, et mihi proprielas legata sit, mihi cavendum est; sed si mihi sub condilione proprietas legata sit, qui dam el Marcianus, et heredi et mihi cavendum esse putant; quae sententia vera est. Item si mihi legata sit, et quum ad me pertinere desierit, alii, et hic utrisque ca vendum ut supra, placuit. Quodsi duobus coniunctim ususfruetus legatus sit, et invicem sibi cavere debebunt, et heredi in casum ilium, si ad socium non pertincat ususfruetus, heredi reddi.

8 Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXXV.— Si á ti se te legó el usufructo, y á mi la propiedad, á mí se me ha de dar caucion; pero si se me legó la propiedad baxo de condicion, juzgan algunos con Marciano, que se ha de dar caucion á mí y al heredero: cuya sentencia es verdadera. Tambien si se me legó á raí, y á otro, en per diéndola yo, sc ha de dar caucion á uno y á otro en este caso, como se ha dicho arriba. Pero si juntamente se les legó á dos el usufructo, deberán darse caucion recípro camente, y al heredero en este caso, si no pertenezca al compañero el usufructo, vuelve al heredero.

9. Ulpianus libro LI. ad Edictum.—Si ususfructus mihi legatus sit, eumquo restituere sim Titio rogatus, videndum est, quis debeat cavere, utrum Tilius, an ego, qui legatarius sum; an ill ud dicimus, mecum heredem acturum, cum fideicommissario meagere debe re? Et est expeditius hoc dicere, si mihi spes aliqua du rat ususfruetus, et, quum tu amiseris, potest ad me recidere, hoc est ad legatarium, ila rem expediri, ut tu mihi, ego domino proprietatis caveam. Quodsi fideicommissarii causa ususfruetus mihi relictus est, nec est ulla spes ad me revertendi fruetus, recta via fideicommissarium cavere oportet domino proprietatis.

9. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LI. —Si se me legó el usufructo, y se me rogó que lo restituyese á Ticio: se ha de ver quien deberán dar caucion", si Ticio, ó yo que soy el legatario. ¿Acaso dirémos que el heredi тo me ha de pedir á mí, y que yo debo pe dir al fideicomisario? \ es mas conveniente decir esto, si á mí rae queda alguna esperanza del usufructo, y quando tú lo pierdas puede recaer en mí, esto es, al legatario: así se ha de determinar, que tú me des cau cion á mí, y yo al señor de la propiedad. Pero si se me de xó el usufructo por causa del fideicomisario, y no hay es peranza de que vuelva á mí, directamente conviene que el fideicomisario dé caucion al señor de la propiedad. §.1. Se ha de decir que ya sea que alguno tenga el usufructo por derecho civil, ó pretorio, no obstante se lo ha de precisar á dar caucion, ó á litigar con el que la pida. §. 2. Pero si á alguno se lo legó la propiedad hasta cierto dia, y el usufructo sin condicion: dice Pomponio que se ha de decir que esta caucion so ha de remitir al usufructuario, porque es cierto que la propiedad ha de recaer en él, ó en su heredero.

§. 1. Ill ud sciendum est, sive iure ipso quis usumfructum habet, sive eliam per tuilionem Praetoris, nihilo minus cogendum esse fructuarium cavere, aut actionos suscipere. §. 2. Plane si ex die proprietas alicui legata sit, ususfruetus pure, dicendum esse Pomponius ait, remittendam esse hanc cautionem fructuario, quia certum sit, ad eum proprietatem, vel ad heredem eius perventuram.

DiGESTO.—Libno 8.'—Titulo 1.

318

§. 3. Si vestis ususfructus legatus sit, scripsit Pomponius, quamquam heres stipulatus sit, finito usufructu vestem reddi, attamen non obligan promissorem, si eam sine dolo malo attrilam reddiderit. §. 4. Si ptures domini sint proprielatis, unusquisque pro sua parte stipulabitur.

§. 3. Si se lego el usufructo de un vestido, escribió Pomponio, que aunque haya estipulado el heredero que se vuelva el vestido acabado el usufructo, con todo no se obliga el que prometió, si lo volviese muy deteriorado, sin dolo suyo. §. 4. Si son muchos los señores de la propiedad, estipulará cada uno por su parte.

10. Paulus libro XL. ad Edictum.—Si servi, qui nobis communis erat, usumfructum tibi legavero, necessaria erit haec cautio heredi meo; quamvis enim de proprietate possit communi dividundo experiri, tamen cau sa ususfructus, qui tuus proprius est, ad officium com muni dividundo iudicis non pertinebit.

10. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XL.—Si yo te legase el usufructo del siervo que era comun á los dos, esta caucion es necesaria á mi heredero; porque aunque le compete la accion de division de la cosa co mun, respecto la propiedad; con todo, respecto del usu fructo, que es propio tuyo, no corresponde al oficio del Juez la accion de division de cosa comun.

11• Papinianus libro VII. Responsorum.—Usu quoque domus relicto, viri boni arbitratu cautionem interponi oportet, nee mutat, si pater heredes filios simul habitare cum uxore legataria votuit.

11. Papiniano; Respuestas, libro VH.—Dexado el uso de la casa, se debe dar caucion á arbitrio de buen varon: y no se muda, si el padre quiso que los hijos he rederos habitasen juntamente con la muger legataria.

12. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum. —Si vasorum ipsorum ususfructus relictus sit, non erit cautio Senatusconsulli necessaria, sed illa sola, boni viri arbi tratu usurum fruiturum. Si igitur tradita sunt fruendi causa, nemo dubitat, non fieri eius, qui accepit; non enim ideo traduntur, ut dominium recedat ab eo, qui tradit, sed ut utatur fruatur legatarius. Ergo quum nom fiant fructuarii vasa, vindican a proprietario possunt cautione non data. Videndum est de condictione, an possit locum habere; et proditum est, neminem rem suam, nisi furi condicere posse.

12. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVIII. —Si se dexase el usufructo de unos mismos vasos, no será necesaria la caucion de la constitucion del Senado, sino esta sola, de usar y usufructuar á arbitrio de buen varon. Pero si se entregaron para usufructuar, ninguno duda que no se hacen de aquel que los recibe: porque no se entregan de modo que pierda el dominio el que los entrega, sino para que el tegatario los usufructúe: tuego no haciéndose los vasos del usufructuario, no dándose la caucion, los puede vindicar el propietario. Se ha de ver si tendrá tugar la condiction: y se dice que á ninguno le compete la condiction de su propia cosa, sino contra el ladron.

LIBER OCTAVUS.

(LIBRO

OCTAVO.)

Tit. I.

Titulo I.

De servitutibus.

De las servidumbres.

1. Marciams libro III. Regularum.—Servitutes aut personarum sunt, ut usus et ususfructus, aut rerum, ut servitutes rusticorum praediorum et urbanorum.

1. Marciano; Reglas, libro III. —Las servidumbres ó son personales como el uso y el usufructo, ó reales como las servidumbres de los predios rústicos y urbanos.

2. Ulpianus libro XVII. ad Edictum. —Unus ex dominis communium aedium servitutem imppnere non potest.

* 2. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. — Uno de los señores de las casas comunes no las puede imponer servidumbre.

3. Paulus libro XXI. ad Edictum.—Servitutes praediorum aliae in solo, aliae in superficie consistunt.

3. Paulo; Comentarios aludicto, libro XXI. —Las servidumbres de los predios unas consisten en el suelo, y otras en la superficie.

4. Papinianus libro VII. Quaestionum. —Servitu tes ipso quidem iure neque ex tempore, neque ad tempus, neque sub condilione, neque adcertamconditionem, verbi gratia: quamdiu volam, constitui possunt; sed ta-

4. Papiniano; Cuestiones, libro VII. —Las servi dumbres por derecho, no se pueden constituir por tiem po, ni hasta cierto tiempo, ni baxo de condicion, ni con cierta condicion, v. g. por el tiempo que yo quiera. Pero

'"

DigeSTo.—Libro 8.*—Titulo 1. men si haec adiiciantur pacti vel per doli exceplionem occurretur contra placita servitutem vindicanti. hlque et Sabinum respondisse Cassius retulit, et sibi placere.

319

§. 2. Intervalla dierum et horarum non ad temporis causam, sed ad modum pertinent iuro constitutae servitulis.

si se expresasen estas cosas al que vindique la servidum bre, contra lo expresado se le opondrá la excepcion del pacto, ó del dolo: así refiere Casio que respondió Sabi no; y él es del mismo sentir. §. 1. Consta que se pueden constituir las servidum bres con imposicion de modo: v. g. de qué modo se haya de acarrear, si solamente con caballo, ó que se lleve cier ta carga, ó que pase tal rebaño, ó que se transporte carbon. §. 2. Los intervalos de los dias y las horas no per tenecen á la causa del tiempo, sino al modo de la servi dumbre constituida por derecho.

5. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale. — Via, iter, actus, ductus aquae iisdem fere modis constituitur, quibus et usumfructum constitui diximus. §. 1. Usus sorvitutum temporibus secerni potest, forte ut quis post horam tertiam usque in horam decimam eo iure utatur, vel ut alternis diebus utatur.

5. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII. —La via, iter, acto y el aqüedueto se constitu yen casi de los mismos modos que el usufructo. §.1. El uso de la servidumbre se puede distinguir por tiempos: v. g. que uno use despues de las tres hasta las diez, ó que use un dia si y otro no.

6. Pqulus libro XXI. ad Edictum. —Ad certam partem fundi servitus tam remitti, quam constitui potest.

6. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. —La servidumbre se puede reducir y constituir á determinada parte del fundo.

7. Pautus libro XIII. ad legem luiiam et Papiam. —lus cloacae mittendae servitus est.

7. Ulpiano; Comentarios á la ley Julia y Papia, libro XIII.—El derecho de echar las aguas sucias en el vertedero ageno, es servidumbre.

8. Paulus libro XV. ad Plautium.—Ut pomum decerpere liceat, et ut spatiari, et ut coenare in alieno possimus, servitus imponi non potest. §. 1. Si praedium tuum mihi serviat, sive ego par tis piaedii tui dominus esse coepero, sive tu mei, per partes servitus relinetur, licet ab inilio per partes acquiri non poterit.

8. Paulo, Comentarios á Plaucio, libro XV. —No se puede imponer servidumbre de que se pueda coger fruta, pasearse 6 cenar en el predio ageno. §. 1. Si tu predio me debo servidumbre, ya sea que yo adquiera el dominio de parte de él, ó tú del mio, se retiene la servidumbre por partes, aunque al principio no se podia adquirir en esta forma.

9. Celsus libro V. Digestorum. — Si cui simplichis via per fundum cuiuspiam cedatur vel relinquatur, in infinito, videlicet perquamlibet eius partem ire, agere licebit, civiliter modo. Nam quaedam in sermone ta cite excipiuntur, non enim per villam ipsam, nec per medias vineas ire, agere sinendus est, quum id aequo commode per alteram partem facere possil minoro servientis fundi detrimento. Verum constitit, ut qua primum viam direxisset, ea demum ire, agerc deberet, nec amplius mutandae eius potestatem haberet; sicuti Sabino quoque videbatur, qui argumento rivi utebatur, quem primo qualibet ducere licuisset, posteaquam du ctus esset, transferre non liceret; quod et in via servandum esse verum est.

9. Celso; Digesto, libro V.—Si á alguno indeter minadamente se le cediese, ó se le dexase via por algun fundo para siempre, podrá usar de ella por qualquiera parte, como lo haga conforme á derecho; porque en la concesion se exceptúan tácitamente algunas cosas, pues no se ha de permitir por la misma casa de campo, ni por medio de las viñas, pudiendo ir con igual comodidad por otra parte con ménos daño del fundo; porque es cons tante que por donde empezó á usar la via, la debe conti nuar; y no tiene facultad para mudarta, como parecia á Sabino, que usaba del argumento del canal para guiar el agua, cl qual al principio pudo echarte por qualquiera parte, y despues no le será lícito mudarlo: lo qual es cierto que tambien se debe observar en la via.

10. Idem libro XVIII. Digestorum.—Si iter tegatum sit, qua, nisi opere facto, iri non possit, liccre fodiendo, substruendo iter facere, Procutus ait.

10. Elmismo; Digesto, libro XVIII. —Si se legó el iter, por el qual no se puede ir sin hacer alguna obra, di ce Próculo que es lícito hacerte cabando ó terraplenando.

11. Modestinus libro VI. Differentiarum. — Pro parte dominii servitutem acquiri non posse, vulgo traditur. Et ideo si quis fundum habens viam stiputetur, et partem fundi sui postea alienet, corrumpit stipulationem in eum casum deducendo, a quo stipulatio incipere non possit. Pro parte quoque neque legari, neque adimi via potest, et si id factum est, neque legatum, neque ademtio valet.

11. Modestino; Apuntes varios, libro VI. —Se dice vulgarmente que no se puede adquirir servidumbre segun la parte del dominio; y por esto si el que tiene un fundo estipula la via, y despues enagenase parte de él, se disuelve la estipulacion; porque llega á aquel caso en el qual no podia empezar. Tampoco se puede legar, ni quitar en parte la via; y si se intentase quitarta, subsis te esta, y no es válido el legado.

12. Iavolenus libro IV. Epistolarum.—Nondubito, quin fundo municipum per servum recte servitus acquiratur.

12. Javoleno; Epístolas, libro IV. —No dudo que tambien se adquiere rectamente servidumbre para el fundo municipal por el siervo.

§. 1 . Modum adiici servitutibus posse constat, ve tuti quo genere vehiculi agatur, vel non agatur, vetuli ut equo duntaxat, vel ut certum pondus vehatur, vel grex ille transducatur, aut carbo portetur.

320

DigeSTo. —Libro 8.*—Titulo 1.

1 3. Pomponius libro XIV. ad Quintum Mucium. — Si tam angustí loci demonstrationc facta via concessa fuerit, ut neque vehieutum, neque iumentum ea inire possit, iter magis, quam via aut actus acquisitus videbitur; sed si iumentum ea duci poterit, non etiam vehicu tum, actus videbitur acquisitus.

lo. Pomponio; Comentarios á Quinto Mucio, libro XIV. —Si se concediese via, demostrando un tugar tan angosto que no puede ir por él ni carro, ni jumento, pa recerá que mas bien se adquirió iter que via ó acto. Pero si puede ir por ella jumento, y no carro, parecerá que se adquirió acto.

14. Paulus libro XV. ad Sabinum. —Servitutes praediorum rusticorum, etiamsi corporibus accedunt, in corporales lamen sunt, el ideo usu non capiuntur, vel ideo, quia tales sunt servitutes, ut non habeant certam continuamque possessionem; nemo eniin tam perpetuo, tam continenter ire potest, ut nullo momento possessio eius Interpellari videatur. Idem et in servitutibus prae diorum urbanorum obscrvatur.

14. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XV. —Las servidumbres de los predios rústicos, aunque existen en cosa corporal, con todo son incorporates, y por eso, ó porque son de tal especie que no tienen cierta y continua da posesion, no se adquieren por el uso; porque ninguno puede ir tan perpotua y continuadamente, que no dexe de interrumpirse la posesion por algun momento; y lo mismo se observa en las servidumbres de los predios urbanos. §. 1. La servidumbre de iter para el sepulcro, per manece de derecho privado; y por esto se le puede per donar al señor del fundo que la debe^ y esta servidum bre se puede adquirir despues de haberse hecho religio so el sepulcro. ■ §. 2. La servidumbre de tomar agua se puede im poner mediando tugar ó camino público, y no se puede imponer la de aqüeducto; pero se suele pedir facultad al Príncipe para llevar el agua por via pública sin perjuicio público. Mediando tugar sagrado ó religioso, se impide tambien la servidumbre de iter; porque á ninguno se le puede deber servidumbre por estos tugares.

§. 1. Servitus itineris ad sepulcrum privati iuris manet, et ideo remitti domino fundi servientis potest; et acquiri eliam post religionem sepulcri haec servitus potest. §. 2. Publico loco interveniente, vel via publica, haustus servitus imponí potest, aquaeductus non potest; a principe autem peti solet, ut per viam publicam aquam ducere sine incommodo publico liceat. Sacri et religiosi loci interventus ctiam itineris servitutem impedit, quum servitus per ea loca nulli deberi potest.

15. Pomponius libro XXXIII. ad Sabinum.— Quoties nec hominum, nec praediorum servitutes sunt, quia nihil vicinoruin interest, non valet; vetuti ne per fundum tuum cas, aut ibi consislas; el ideo si mihi con cedas, ius libi non esse fundo tuo uti frui, nihil agitur, aliter atque si concedas mihi, ius tibi non esse in fundo tuo aquam quaercre minuendae aquae meae gratia. §. 1. Servitutum non ea natura est, ut aliquid fa ciat quis, vetuti viridia tollat, aut amoeniorem prospe— ctum praestet, aut in hoc, ut in suo pingat, sed ut ali quid patiatur, aut non faciat.

15. Pomponio; Comentariosá Sabino, libro XXXIII. —Siempre que las servidumbres no son á favor de los hombres, ni de los predios, no valen, porque nada Ies importa á los vecinos: v. g. no vayas por tu fundo, ni te detengas en ét; y por tanto si me concedes que no has de tener derecho de usufructuar tu fundo, nada adquiero: lo contrario se dirá si me concedes que no has de tener derecho de tomar agua en tu fundo por no disminuir la del mio. §. 1. La naturaleza de las servidumbres no es que alguno haga alguna cosa: v. g. levantar los jardines, ó dartes vista mas divertida, ó que pinte en su pertenencia, sino que permita hacer alguna cosa, ó no la haga.

16. Iulianus libro XLIX. Digestorum. —Ei, qui pignori fundum accepit, non est iniquum, utilem petitionem servitutis dari, sicuti ipsius fundi utilis pelitio dabitur. Idem servari convenil et in eo, ad quem vectigalis fundus pertinet.

16. Juliano; Digesto, libro XLIX. —No es in justo que á aquel que recibió en prendas el fundo, se le dé la peticion útil de la servidumbre; así como se dará la peticion útil del mismo fundo. Tambien conviene se observe lo mismo respecto de aquel á quien pertenece el fundo tributario.

17. Pomponius libro singulari Regularum. —Viae, itineris, actus, aquaeductus pars in obligationem deduci non potest, quia usus eorum indivisus est; et ideo si stipulator decesserit pturibus heredibus relictis, singuli solidam viam petunt, el si promissor decesserit pturibus heredibus relictis, a singulis heredibus solida petitio est

17. Pomponio; Reglas, libro único. —No se puede comprender en la obligacion parte de la via, iter, acto ó aqüeducto; porque no se puede dividir el uso de estas co sas. Y por esto si muriese el que estipuló dexando muchos herederos, cada uno pedirá toda la via; y si muriese el que prometió dexando muchos herederos, se podrá pedir toda á cada uno.

18. Paulus libro XXXI. Quaestionum Papiniani notat. —In omnibus servitutibus, quae adilione confusae sunt, responsum est, doli exceptionem nocituram legata rio, si non patiatur eas iterum imponi.

18. Paulo; Nota al libro XXXI de las Cuestiones de Papiniano.—En todas las servidumbres que se confundiéron por la adicion, se respondió que compete con tra el legatario la excepcion de dolo, si no permitiese que se vuelvan á imponer.

19. Labeo libro IV. Posteriorum a Iavoleno epitomatorum. —Ei fundo, quem quis vendat, servitutem im-

1 9. Labeon ; Obras postumas compendiadas por Javoletw, libro IV. —Juzgo que qualquiera puede imponer

i )

DiüesTO. —Libro 8.°—Titulo 2.

321

poni, elsi nOn utilis sit, posse existimo; vetuti si aquam alicui dedere ducere non expediret, nihilo minus consti tui ea servitus possit; quaedam enim debere habere possumus, quamvis ea nobis utilia non sunt.

servidumbre al fundo que vende, aunque esta no sea útil: como si á alguno no lo importase que se le conceda lle var agua por él, con todo se puede constituir esta servi dumbre; porque podemos tener algunas cosas, aunque no nos sean utiles.

20. Iavolenus libro V. ex Posterioribus Labeonis.—Quoties via, aut aliquid ius fundi emeretur, cavendum putat esse Labeo, per te non fieri, quo minus eo iure uti possit, quia nulla eiusmodi iuris vacua traditio esset. Ego puto, usum eius pro iuris traditione possessio nis accipiendum esse; ideoque et interdicta vetuti possessoría constituta sunt.

20. Javoleno; Doctrina de las obras póstumas de Labeon, libro V.—Siempre que se comprase via, ó algun otro derecho de algun fundo, juzga Labeon que se ha de dar caucion de no impedir el uso de aquel derecho, por que no so puede entregar libre de otro modo: yo juzgo que el uso de él se ha de entender por la entrega de la posesion; y por esto se han constituido los interdictos casi-posesonos.

Tit.

II.

Titulo II.

De servltutibuß praediorum urbanorum.

De las servidumbres de los predios urbanos.

1• Paulus libro XXI. ad Edictum.—Si interce dat solum publicum, vel via publica, neque itineris actusve, neque altius tollendi servitutes impedit, sed immittendi, protegendi, proiiciendi, item fluminum et stillidiciorum sorvitutem impedit, quiacoetum, quod su pra id sotum intercedit, liberum esse debet. §. 1 . Si ususfructus tuus sit, aedium proprietas mea, quae onera vicini sustinere debeant, mecum in solidum agi potest, tecum millo modo.

1. Paulo-} Comentarios al Edicto, libro XXI. —Si media suelo ó vía pública, no impide las servidumbres del iter, acto, ni de levantar más alto; pero impide las de immittendi, prohibendi, y las de ftumen y stülicidio; porque el cielo que hay sobre aquel suelo, debe estar libre. §.1. Si el usufruto de las casas fuere tuyo, y la propiedad mia, si á las del vecino deben ó no la servi dumbre de cargar sobre ellas, se ha de tratar entera mente conmigo; y contigo de ninguna manera.

2. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale.— Urbanorum praediorum iura talia sunt: altius tollendi et ofticiendi tuminibus vicini, aut non extollendi; item stillicidium avertendi in tectum vel aream vicini, aut non avertendi; item immittendi tigna in parietem vicini, et denique proiiciendi protegendive, ceteraque istis similia.

2. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII.—Las servidumbres de los predios urbanos son estas: levantar mas alto, impedir las tuces del vecino, ó no levantar: que las aguas de mi texado caigan ó no en el texado ó área del vecino, entrar madero en su pared; finalmente hacer de modo que caiga sobre su pertenencia balcon ó corredor, estender el ala del texado, ú otras co sas semejantes.

3. Ulpianus libro XXIX. ad Sabinwn. —Est et haec servitus, ne prospectui officiatur.

3. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXIX. — Hay tambien servidumbre do que no se impida la vista.

4. Pautus libro II. Institutionum. —Luminum in Servitute constituta id acquisitum videtur, ut vicinus tumina nostra excipiat. Quum autem servitus imponitur, ne tuminibus officiatur, hoc maxime adepti videmur, ne ius sit vicino, invitis nobis altius aedificare, atque ita minuere tumina nostrorum aedificiorum.

4. Paulo; Instituciones, libro II. —En la imposi cion de la servidumbre luminum parece que se adquiere este derecho, que el vecino permita que por sus casas reciban tuces las nuestras. Mas quando se impone la servidumbre de que no se impidan las tuces, parece que hemos adquirido derecho para que al vecino no le sea lícito edificar mas alto contra nuestra votuntad, de modo que quite alguna tuz á nuestras casas.

5. Ulpianus libro XVII. ad Edictum. — Invitum autem in servitutibus accipere debemus non cum, qui contradicit, sed eum, qui non consentit. Ideo Pomponius libro quadragesimo et infantem, et furiosum in vites recte dici ait; non enim ad factum, sed ad ius ser vitute haec verba referuntur.

5. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. — En las servidumbres, la palabra contra su votuntad, no solo se entiende del que contradice, sino tambien del que no consiente: y por esto dice Pomponio en el libro quarenta, que el infante y el furioso so dice rectamente que contradicen; porque estas palabras se refieren no al he cho, sino al derecho de servidumbre.

6. Gaius libro VII. ad Edictum provinciale. — Haec autem iura similiter, ut rusticorum quoque prae diorum, certo tempore non utendo pereunt; nisi quod haec dissimilitudo est, quod non omnimodo pereunt non utendo, sed ila, si vicinus simul libertatem usucapiat, vetuti si aedes tuae aedibus meis serviant, ne altius toilantur, ne tuminibus mearum aedium officiatur, et ego

6. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII.—Estos derechos perecen tambien del mismo mo do que el de los predios rústicos, no usándolos por cier to tiempo; pero hay esta diferencia, que estos no perecen absotutamente por el no uso, sino do este modo: si el ve cino juntamente adquiere la libertad por la usucapion, v. g. si tus casas deben á las mias la servidumbre de que 41 *

322

DigesTO. —Libro 8.°—Titulo 2.

per statutum tempus fenestras meas praefixas habuero vel obstruxero, ita domum ius meum amilto, si tu per hoc tempus actios tuas altius sublatas habueris; alioquin si nihil novi feceris, relinco servitutem. Item si ligni immissi aedes tuae servitutem debent, et ego exemero tignum, ila demum amilto ius meum, si tu foramen, unde exemtum est lignum, obturaveris, et per consti tutum tempus ita habueris; alioquin si nihil novi feceris, integrum ius suum permanet.

no se puedan levantar, para que no les impidan las tu ces, y yo tuviese las ventanas cerradas ó clavadas por el tiempo establecido, pierdo mi derecho si tú en este in termedio hubieses tenido levantadas tus casas; pero si no hiciste cosa alguna de nuevo, retengo la servidumbre. Mas si tus casas deben la servidumbre de que yo entro el madero en ellas, y lo sacase, y tú lodases el agugero donde estaba, y lo tuvieses así por el tiempo estabtecido, pierdo mi derecho; pero si no hicieses alguna cosa de nue vo, lo retendré.

7. Pomponius libro XXVI. ad Quintum Mu rium.—Quod autem aedificio meo me posse consequi, ut libertatem usutaperem, dicitur, idem me non consecuturum, si arborem eodem loco silam habuissem, Mucius ait; et recle, quia non ita in suo statu el loco maneret arbor, quemadmodum paries, propter motum naturalem arboris.

7. Pomponio; Comentarios á Quinto Murio, li bro XXVI. —Lo que so expresa, que yo puedo adquirir por usucapion la libertad de mi edificio, dice Mucio, y con razon, que no lo conseguiré si plantase un árbol en el mismo tugar; poi que el árbol no permanece siempre en el mismo estado y tugar, así como la pared, por el natural movimiento del árbol.

8. Gains libro VII. ad Edictum provinciale.— Parietem, qui naturali ratione communis est, alterutri vicinorum demoliendi eum elreficiendi ius non est, quia non sotus dominus est.

8. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VII.—Ninguno de los vecinos tiene derecho de de moler y reedificar la pared, que por razon natural es comun, porque no es unico señor de ella.

9. Ulpianus libro LUI. ad Edictum. —Cum eo, qui tollendo obseurat vicini aedes, quibus non serviat, nulla compelit actio.

9. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LUI. — Contra el que levantando quita las tuces a las casas del vecino, á las quales no les debe servidumbre, no com pete accion alguna.

1 0 . Marceltus libro IV. Digestorum. —Gaurus Mar cello: binas aedes habeo, alteras tibi lego, heres aedes alteras allius toi lit, et tuminibus tuis oflicit; quid cum illo agere potes, et an interesse putes, suas aedes allius tollat, an heredilarias? Et de illo quaero, an per alienas aedes accessum heres ad cam rem, quae legatur, praestare debet, sicut solet quaeri, quum ususfruetus loci legatus est, ad quem locum accedí, nisi per alienum non potest? Marceltus respondit: qui binas aedes habebat, si alteras legavit, non dubium est, quin heres alias possit allius tollendo obscurare tumina legatarum aedium; idem dieendum est, si alteri aedes, alteri aliarum usumfruetum legaverit. Non autem semper simile est ilincris argumentum, quia sine aceessu nultum est fructus legatum, habitare autem potest et aedibus obscuratis. Ceterum usufruetu loci legato etiam accessus dandus est, quiael haustu relicto iter quoque ad hauriendum praestarctur. Sed ita oflicere tuminibus et obscurare legatas aedes conceditur, ut non penitus tumen rectudatur, sed lantum relioquatur, quantum sufficit habitantibus in usus diurni moderatione.

10 Marcelo; Digesto, libro IV. —Propuso Gauro á Marcelo: tengo dos casas: te lego la una: el heredero levantó la otra, y quitó las tuces á la tuya: qué accion te competerá contra ét? y acaso juzgas que se debe dis tinguir si levantó la suya ó las hereditanas? Y pregunto si acaso el heredero debe dar entrada á la que se le legó por la agena, como se suele preguntar, quando se le legó el usufruto de un tugar al qual no se puede llegar sinopor el ageno: respondió Marcelo, que el que tenia dos ca sas, si legó la una, no se duda que tevantando el here dero la otra, puede quitar las tuces á la legada. Lo mis mo se ha do decir si al uno legó una casa, y al otro el usufruto de la otra: y que noes siempre semejante al argumento del iter; porque el legado del usufruto es nulo sin la entrada; pero aunque se obscurezca la casa, se puede habitar: mas legado el usufruto de algun lugar, se ha de dar entrada á ét; porque legada la servidumbre de tomar agua, tambien se ha de permitir iter para to maría. Se permite impedir las tuces, y obscurecer las casas legadas do modo que absotutamente no se les dexe sin tuz, sino que se les dexe la suficiente para podertas habitar de dia.

11. Ulpianus libro I.'de officio Consulis. —Qui tuminibus vicinorum officere, aliudve quid facere con tra commodum eorum vellet, seiet se formam ac statum antiquorum aedificiorum custodirc debore. §. 1. Si inter te et vicinum tuuui non convenit, ad quam altitudinem extolli aedificia, quae facere instituisti, oporteat, arbitrum aeeipere poteris.

11• Ulpiano; Del cargo de Consul, libro I.—El que quiera quilar las tuces á los vecinos, ó hacer alguna otra cosa contra la comodidad do ellos, ha de saber que debe guardar la forma y el estado de los edificios antiguos. §. 1. Si tú y tu vecino no os conformáscis sobro la altura que puedes dar al edificio que intentas hacer, po dreis nombrar arbitro sobre esto.

12. Iavolenus libro X. ex Cassio. —Aedificia, 3uae scrvitutem patiantur, ne quid altius tollatur, viriia supra eam altitudinem habere possunt; at si de prospectuest, caque obstatura sunt, non possunt.

12. Javoleno; Doctrina de Casio, libro X,—Los edificios que ostan gravados con la servidumbre de que no se puedan levantar, pueden tener sobre ellos jardi nes; pero si la servidumbre es de no impedir la vista, y la impiden, no pueden.

13.

Proculus libro II. Epistolarum.—Quidam

13.

Próculo; Epístolas, libro II. —linó que se

DiGESTO. —Libro 8.°—Titulo 2.

323

Hiberus nomine, qui habet post horrea mea insulam, bal nearia fecit secundum parietem communem; non licet autem tubulos habere admotos ad parietem communem, sicuti me parietem quidem suum per parietem communem. De tubulis eo amplius hoc iuris est, quod per eos flamma torretur paries; qua do rc volo cum Hibero loquaris, ne rem illicitam facial. Procutus respondit: ncc Iiiberum pro ea re dubitare puto, quod rem non permissam facit tubulos secundum communem parietem exstruendo. §. 1. Parietem communem incrustare licet secun dum Capitonis sententiam, sicut licet mihi pretiosissimas picturas habere in pariele communi; ceterum si demolitus sit vicinus, et ex stipulatu actione damni infecli agatur, non pturis, quam vulgaria tectoria aestimari debent. Quod observari ct in incrustationo oportet.

llamaba ITibero, y tenia su casa detrás de mis troxes, hizo bailos arrimados á la pared comun. No te es permi tido tener los tubos junto á ella, así romo le está prohi bido edificar en ella: respecto de los tubos hay esta ra zon mas, que la llama que sube por ellos, quema la pa red; por lo qual quiero nue digas á Hibero, que no haga lo que no le es permitido. Esto responde Próculo. Ni juzgo que Hibero duda en quanto á esto, que hace lo que no le es permitido fabricando tubos arrimados á la pa red comun. §. 1. Segun la sentencia de Capiton es lícito blan quear la pared comun, así como lo es tener en ella pin turas muy preciosas; pero si la demuele el vecino, y se usase de la accion de estipulacion para pedir el daño que se causó, solo se ha de apreciar el valor ordinario de las paredes. Lo mismo se ha de observar en quanto á lo blanqueado.

14. Papirius Iustus libro I. de Constitutionibiis. — Imperatores Antoninus et Verus Augusti rescripserunt, in area, quae nulli servitutem debet, posse dominum vel alium voluntate eius aedificare intermisso legitimo spatio a vicina insula.

14. Papirio Justo; De las Constituciones, li bro I.—Los Emperadores Augusto Antonino y Vero res pondiéron, que en el área que no debe servidumbre, puede su señor, ú otro con la votuntad de él, edificar, dexando el espacio quo previene la ley entre la casa vecina.

15. Ulpianus libro XXIX. ad Sabinum. —Inter servitutes, ne luminibus officiatur, et ne prospectus offendatur, aliud et aliud observatur, quod in prospectu ptus quis habet, ne quid ei officiatur adgratiorem prospectum et liberum, in tuminibus autem'non oflicere, ne tuminacuiusquam obscuriora frant; quodeunque igitur faciatad tuminis impedimentum, prohiberi potest, si servitus debeatur; opusque ei novum nuntiari potest, si modo sie faciat, ut tumini noceat.

15. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXIX. —Entre las servidumbres de no quitar las tuces, y no impedir la vista, hay diferencia; esta se extiende á que no se impida la vista mas libre y agradable, y aque lla á no obscurecer las tuces de alguno: en cuyo supuesto qualquiera cosa que se haga que impida la tuz, se puede prohibir, si se debe esta servidumbre; y se puede de nunciar la nueva obra, si se hace de modo que impida la tuz.

16. Pautus libro II. Epitomarum A Ifeni Digestorum. —Lumen id est, ut coetum videretur; el interest in ter tumen et prospectum, nam prospectus eliam ex inferioribus locis est, tumen ex inferiore loco esse non potest.

16. Paulo; Digestos de Alfeno compendiados , li bro II. —La tuz, esto es, que se vea el cielo: entre la tuz y la vista hay esta diferencia; porque la vista se entien de tambien aun de los tugares inferiores, y la tuz no se puedo recibir de tugar inferior.

17. Ulpianus libro XXIX. ad Sabinum. —Si ar borem ponat, ut tumini officiat, aequo dicendum erit, contra impositam servitutem eum facere; nam el arbor eflicit, quo minus coeli videri possit. Si tamen id, quod ponitur, tumen quidem nihil impediat, solem autem auferat, si quidem eo loci, quo gratum erat cum non esse, potest dici, nihil contra servitutem facere; sin vero heliocamino vol solario, dicendum erit, quia umbram facit in loco, cui sol fuit necesarius, contra servitutem imposi tam fieri.

17. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXIX. — Si se planta un árbol de modo que quite la tuz, tambien se ha decir nue se trace contra la serv idumbre impuesta; porque el árbol impide que se vea el cielo; pero si lo que se pone ciertamente no impide la tuz, sino que quila el sol, no se puede decir que hace contra la servidumbre si se puso en el tugar en que convenia que hiciese som bra; pero si en tugar destinado para tomar el sol, ó don de habia relox de sol, se ha de decir que hace contra la servidumbre; porque hace sombrío el tugar en que se necesitaba sol. §. . 1 . Al contrario si quita el edificio ó las ramas del árbol*, con lo qual diese sol en el tugar que ántes era sombrío, no obra contra la servidumbre; porque esta es de no impedir las tuces; y con lo expresado no las quita, antes las aumenta. §. 2. Se puede decir alguna vez que las quita el que derriba ó demuele el edificio: v. g. si quitó el refiexo de la tuz, por lo qual so obscurecen las casas mas pronto.

§. 1. Per contrarium si deponat aedificium, vel arboris ramos, quo facto locus opacus quondam coepil solis esse plenus, non facit contra servitutem; hanc enim debuit, ne tuminibus officiat, nunc non tuminibus officii, sed ptus aequo tumen facit. §. 2. Interdum dici potest, eum quoque, qui tollit aedificium vel deprimit, tuminibus officere, si forte per repercussionem, vol pressura quadam tumen in cas aedes devolvatur. §. 3. Haec lex tradilionis, stillicidia uti nunc sunt, ut ita sint, hoc significat, impositam vicinis necessilatem stillicidiorum excipiendorum, non iltud, ut etiam emtor stillicidia suscipiat aedificiorum vicinorum; hoc igitur pollicctur venditor, sibi quidem stillicidiorum ser vitutem deberi, se autem nulli debere.

§. 3. Si al tiempo de la entrega se expresa: perma nezcan los estilicidios como estan; se entiende que se im pone á los vecinos necesidad de recibirtos; pero no que el comprador los reciba tambien de los edificios vecinos; porque en esto da á entender el vendedor que se le debe la servidumbre de los estilicidios, y que él no la debe.

324

DiGESTO. —Libro 8.°—Titulo 2.

§. 4. Quae de stiUicidio scripta sunt, etiam in cete ris servitutibus accipienda sunt, si in contrarium nihil nominatim actum est.

§. 4. Lo que se ha dicho de los estilicidios , se ha de entender tambien de las demas servidumbres , si no se dixo expresamente otra cosa en contrario.

18. Pomponius libro X. ad Sabinum.—Si fistulae, per quas aquam ducas, aedibus meis applicatae damnum mihi dent, in factum actio mihi competit; sed et damni infecti stipulari a te potero.

18. Pomponio; Comentarios al Edicto, libro X. — Si el encañado por donde tú guias el agua, me causa al gun daño por estar arrimado á mis casas, me compele la accion m factum; pero podré estipular que me pagues el daño que puede resultarme.

19. Paulus libro VI. ad Sabinum.—Fistulam iunctam parieti communi, quae aut ex castello, aut ex coelo aquam capit, non iure haberi Proculus ait; sed non posse prohiberi vicinum, quo minus balneum habeat se cundum parietem communem, quam vis humorem capiat paries, non magis, quam si vel in triclinio suo, vol in cubiculo aquam effunderet. Sed Neratius ait, si talis sit usus tepidarii, ut assiduum humorem habeat, et id noceat vicino, posse prohiberi eum. §. 1. luxta communem parietem cameram ex figuli no opere factam, si ita retineatur, ut etiam sublato pa ñete maneat, si modo non impediat refeclionem com munis parietis, iure haberi licet. §. 2. Scalas posse me ad parietem communem ha bere, Sabinus recte scribit, quia removeri hae possunt.

19. Paulo; Comentarios á Sabino, libro VI.—Dice Próculo, que junto á la pared comun no se puede tener encañado que reciba el agua del castillo ó del cielo; pero que no se le puede prohibir al vecino que tenga el baño junto á la pared comun, aunque perciba humedad , así como no se le puede impedir que vierta agua en el cena dor con tres camas. Pero Neracio dice, que si de la ofici na donde el bañero tiene el agua tibia, sate humedad con tinua, que perjudique al vecino, este lo puede prohibir. §. 1 . Si la bóveda hecha de ladrillo junto á la pared comun, estuviese de modo que pueda subsistir aunque se quite la pared , y no impidiese que se reedifique , es lícito tenerta. §. 2. Con razon escribe Sabino, que yo puedo tener escalera arrimada á la pared comun; porque estas se pueden mudar.

20. Idem libro XV. ad Sabinum. —Servitutes, quae in superficie consistunt, possessione relinentur: nam si forte ex aedibus meis in aedes tuas tignum immissum habuero, hoc ut immissum habeam, per causam tigni possideo habendi consuetudinem. Idem eveniet, et si moenianum in tuum immissum habuero, aut stillicidium in tuum proiecero, quia in tuo aliquid utor, et sic quasi facto quodam possideo. §. 1. Si domo mea altier area tua esset, tuque mihi per aream tuam in domum meam ire, agere cessisti, nec ex piano aditus ad domum meam per aream tuam esset, vel gradus vel clisos propius ianuam meam iure facere possum, dum ne quid ultra, quam quod necesseest, itineris causa demoliar. §.2. Si sublatum sit aedificium, ex quo stillicidium cadit, ut eadem specie et qualitate reponatur, utilitas exigit, ut idem intelligatur; nam alioquin, si quid strictius interpretetur, aliud est, quod sequenti loco ponitur; et ideo sublato aedificio ususfructus interit, quamvis area pars est aedificii. §. 3. Si servitus stillicidii imposita sit, non licet do mino servientis areae ibi aedificare, ubi casitare coepisset stillicidium. §. 4. Si antea ex tegula casitaverit stillicidium, potea ex tabulat'o, vel ex alia materia casitare non potest. §. 5. Stillicidium, quoquo modo acquisitum sit, al tius tolli potest; levior enim fit eo facto servitus, quum quod ex alto cadit, lenius et interdum direptum, nec perveniat ad locum servientem; inferius demitti non po test, quia fit gravior servitus, id est pro stillicidio flumen. Eadem causa retro duci potest stillicidium, quia in nostro magis incipiet cadere; produci non potest, ne alio loco cadat stillicidium, quam in quo posita servitus est; lenius facere poterimus, acrius non. Et omnino sciendum est, meliorem vicini conditionem fieri posse, deteriorem non posse, nisi aliquid nominatim servitute imponenda immutatum fuerit.

20. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XV. — Las servidumbres que consisten en la superficie, se re tienen por la posesion; porque si acaso los maderos de mis casas entrasen en las tuyas, por este mismo hecho poseo por causa del madero la costumbre de tenerte: lo mismo se dirá si tuviese mirador en cosa tuya, ó vertiese el estilicidio en tu pertenencia; porque uso en algun modo de cosa tuya, y tengo como cierto acto de posesion. §. 1 . Me cediste el derecho de ir á mis casas por tu área: si esta estaba mas alta que mi casa, y no estaba llana la entrada á ella por tu área , me será permitido hacer gradas ó declives junto á mi puerta, con tal quo no desmonte mas de lo necesario para el paso. §.2. Si se quitase el edificio desde el qual caia el estilicidio, para reedificarto de la misma especie y cali dad, pide la razon de equidad que se entienda el mismo; pues de otro modo, si se interpreta rigurosamente, es distinto el que se edifica en su tugar; y por esto si se arruina el edificio, perece el usufructo, aunque el área es parte de él. §. 3. Si se impuso la servidumbre de estilicidio, no te es permitido al señor del área que la debe, edificar en donde empezó á caer el estilicidio. §. 4. Si ántes cayese el estilicidio de texado, des pues no puede caer de cubierta de tablas, ú otra materia. §. 5. El estilicidio de qualquiera manera que se haya adquirido, se puede levantar mas alto; porque de este modo se hace ménos gravosa la servidumbre ; pues desde alto cae mas suavemente; y algunas veces arreba tado del viento, no llega al tugar que debe la servidum bre: no se puede baxar, porque se hace mas gravosa la servidumbre, esto es, en tugar de estilicidio, la de flumen. Por la misma causa se puede entrar mas adentro el estilicidio; porque de este modo caerá mas en nuestra pertenencia: no se puede sacar, porque no caiga en otra parte de la que está impuesta la servidumbre; y últi mamente se ha de entender que se puede hacer mejor la condicion del vecino; pero no peor, á no ser que expre samente se inovase alguna cosa al tiempo de imponer la. servidumbre.

DiGESTO. —Libro 8.°—Titilo 2.

32o

§. 6. Qui in area, in qua stillicidium cadit, aedificat, usque ad cum locum perducere aedificium potest, unde stillicidium cadit recte; sed et si in aedificio cadit stillicidium, supra aedificare ei conceditur, dum tamen stillicidium recto recipiatur.

§. 6. El que edifica en clarea en que cae el estilici dio, puede extender el edificio hasta el tugar donde cae perpendicularmente; pero si este cae en el edificio, se le concede edificar mas alto, con tal que se reciba el estilicidio perpendicularmente.

21. Pomponius libro XXXШ. ad Sabinun. —Si domus tua aedificiis meis utramque servitutem deberet, ne altius tolleretur, et ut stillicidium aedificiorum meorum recipere deberet, et tibi concessero, ius esse in vito me altius tollere aedificia tua, quod ad stillicidium meum attinet, sic statui debebit, ut, si altius sublatis aedificiis tuis stillicidia mea caderc in ea non possint, ea rationc altius tibi aedificare non liceat; si non impediantur stillicidia mea, liceat tibi altius tollere.

21. Pomponio ; Comentarios á Sabino , libro XXXIII. —Si tu casa debiese á mis edificios las dos servidumbres de no levantar mas alto, y de recibir el eslilicidio de ellas, y te concediese que las puedas levantar contra mi votuntad, por lo que toca á mi estilicidio so debe determinar que si levantadas mas, no puede caer en ellas, por esta razon no te es lícito levantartas mas; pero si no impides mi estilicidio, te es lícito levantar mas alto.

22. Iulianus libro II. ex Minicio.—Qui aedifi cium habet, potest servitutem vicino imponere, ut non sotum de his tuminibus, quae in praesentia erunt, sed etiam de his, quae postea fuerint, caveat.

22. Juliano; Doctrina de Minicio, libro II.—El que tiene edificio puede imponer servidumbre al vecino, para que no solo dé caucion de no impedir las tuces que al presente tiene , sino tambien de las que tuviese despues.

23. Pomponius libro XXXIII. ad Sabinum.—Si servitus imposita fuerit, lumina, quae nunc sunt, ut ita sint, de futuris tuminibus nihil caveri videtur- quod si ita sit cautum: ne tuminibus officiatur, ambigua est scriptura, utrum ne his tuminibus officiatur, quae nunc sint, an etiam his, quae postea quoquo fuerint. Et humanius est, verbo generali omno tumen significari, sive quod in praesenti, sive quod post tempus conventionis contigerit. §. 1 . Futuro quoque aedificio, quod nondum est, vel imponi, vel acquin servitus potest.

23. Pomponio ; Comentarios á Sabino , li bro XXXIII.—Si se impusiese servidumbre do que per manezcan las tuces del modo que están, parece que no se da caucion de las tuces futuras; pero si se diese de no impedir las tuces, se puede dudar por esta escritura si se entienden las presentes ó las futuras; y es mas conforme á equidad que baxo do esta palabra general se comprehenden unas y otras.

24. Paulus libro XV. ad Sabinum. —Cuius aedi ficium iure superius est, eius est in infinito supra suum aedificium imponere, dum inferiora aedificia non gravio re servitute oneret, quam pati debent.

24. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XV.—El señor del edificio superior puede levantarte lo que quie ra, con tal que no agrave a los edificios inferiores con mayor servidumbre de la que deben sufrir.

25. Pomponius libro XXXIII. ad Sabinum. — Hoc, quod dictum est de immissis, locum habet ex aedi ficio alio in aliud; aliter enim supra alienum aedificium superius habere nemo potest.

25. Pomponio ; Comentarios á Sabino , li bro XXXIII.—Lo que se ha dicho do la servidumbre do entrar el madero, tiene tugar de un edificio á otro; por que de otro modo sobre el edificio ageno ninguno puede tener otro superior. §. 1. Si de tres casas situadas en tugar desigual, la de en medio debe servidumbre á la superior, y las infe riores á ninguna, y el señor de la inferior levantase mas alta la pared comun entre la inferior y la de en medio, dice Sabino que tiene derecho para ello.

§. 1. Si ex tribus aedibus in loco impari positis aedes mediae superioribus serviant aedibus, inferiores autem nulli serviant, et paries communis, qui sit inter aedes inferiores et medias, altius a domino inferiorum aedium sublatus sit, iure eum altius babiturum Sabinus ait.

§. 1 . Al edificio que aun no existe, se le puede im poner servidumbre, y la puede adquirir.

26. Paulus libro XV. ad Sabinum. —In re communi nemo dominorum iure servitutis neque facere quidquam invito altero potest, neque prohibere, quo mi nus alter faciat; nulli enim res sua servit. Itaque pro pter inmensas contentiones plcrumque res ad divisionem pervenit; sed per communi dividundo actionem conseSmitur socius, quo minus opus fiat, aut ut id opus, quod ecit, tollat; si modo toti societati prodest opus tolli.

26. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XV. —En la cosa comun ninguno de los señores por razon de ser vidumbre puede hacer cosa alguna contra la votuntad del otro, ni prohibir que el otro la haga ; porque á nin guno le debe servidumbre lo que es suyo: y así por las muchas contiendas, se divide la cosa muchas veces; y por le accion de division de lo que es comun, consigue el socio que no se haga la obra, ó que se quite la que se hizo, si así es conveniente á toda ta sociedad.

27. Pomponius libro XXXIII. ad Sabinum.—Sed si inter me et te communes sunt Titianae aedes, et ex his aliquid non iure in alias aedes meas proprias immissum sit, nempe tecum mihi agere licet, aut rem per dere. Idem fiet, si ex tuis propriis aedibus in communes meas et tuas aedes quid similiter esset proiectum; mihi enim soli tecum est actio.

27. Pomponio ; Comentarios á Sabino , li bro XXXIII. —Si las casas Ticianas son comunes á los dos, y sin derecho entras algun madero de ellas en las mias propias, podré pedir que le quites, ó perder este derecho. Lo mismo se dirá si en las casas comunes se hiciese balcon, ú otra cosa semejante, que caiga sobre las mias propias; pues yo solo tendré accion contra ti.

326

DiGESTO. —Lißno 8.°—Titulo 2.

§. 1 Si íd areacommuniaedificare velis, socius prohibendi ius liabel, quamvis tu aedilicandi ius habeas a vicino concessum, quia invito socio in iure communi non babeas ius aedilicandi.

§. 1. Si quieres edificar en cl solar comun, el socio te To puede prohibir, aunque tú tengas derecho do edifi car concedido por el vecino; porque contra la votuntad del socio no se puede edificar en lo que es comun.

28. Paulus libro XV. adSabinum.—Foramen in imo pañete conclavis vol triclinii, quod esset protuendi pavimenti causa, id neque ftumen esse, neque tempore acquiri placuit. IIoc ila verum est, si in cum locum ni hil ex coelo aquae veniat; neque enim perpetuam causam habet, quod manu fil; at quod ex coelo cadit, etsi non assidue fit, ex naturali tamen causa Iit, el ideo perpetuo fieri existimatur. Omnes autem Servitutes praediorum perpetuas causas habere debent, ct ideo neque ex lacu, neque ex stagno concedí aquaeductus potest. Stillicidii quoqucimmiltendi naturalis el perpetua causa esse debet.

28. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XV.—El agugero qne hay para lavar el suelo en lo inferior del cónclave ó dormitorio, agradó que no se tuviese por ser vidumbre fluminis, ni que se adquirirse por el tiempo; y esto es cierto si á aquel tugar no le entra el agua que cae del cielo; porque lo que se hace con la mano, no tie ne causa perpetua; pero la que cae del cielo , aunque no sea continuamente, se hace por causa natural, y por esto se juzga que se hace perpetuamente. Todas las servidum bres de los predios deben tener causas perpetuas; y por esto no se puedo conceder aqüeducto del lago ni del es tanque: la causa del estilicidio tambien debe ser natural y perpetua.

29. Pomponius libro XXXII. ad Quintum Munum.—Si quid igitur ex eo foramine, ex quo servitus non consistit, damnum vieinus sensisset, dicendum est, damni infeeli stipulationem locum habere.

29. Pomponio ; Comentarios á Quinto Mucio , li bro XXXII.—Esto supuesto, si por el agugero que se ha dicho que no constituye servidumbre, padece el vecino algun daño, se ha de decir que tiene lugar la estipulacion por el daño qne amenaza.

30. Pau'us libro XV. adSabinum. —Siquis aedes, quae suis aedibus servirent, quum emisset, traditas sibi accepit, confusa sublataque servitus est; et si rursus vendere vult, nominatim imponenda servitus est, alioquin liberac veniunt.

30. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XV.—Si alguno compra las casas que debian servidumbre á las suyas, y se le entregan, se confunde, y se pierde la ser vidumbre ; y si quiere volvertas á vender, se les ha de imponer expresamente servidumbre; y de lo contrario se venden libres. §. 1 . Si yo adquiero parte del predio que me debia servidumbre, y yo la debia á él, agrada que no se con funde, porque se retiene en parte; y así si mis .predios deben servidumbre á los tuyos, y tú me entregas parte de ellos, y yo á tí parte de los míos, permanecerá la servi dumbre. Tampoco la interrumpe el usufructo adquirido en unos y otros predios.

§. 1. Si partem praedii nactus sim, quod mihi, aut cui ego serviam, non confundí servitutem placel, quia pro parte servitus retinetur; itaque si praedia mea prae diis tuis serviant, et tuorum partem mihi, et ego meorum partem tibi tradidero, manebit servitus. Item ususfructus in alterutris praediis acquisitus non interrumpil servitutem. 31. Idem libro XLVIII. ad Edictum. —Si testa mento damnatus heres, ne ofliccret vicini tuminibus, servitutemque praestarel, deposuit aedificium, concedenda erit legatario utilis actio, qua prohibeatur heres, si Eostea extollere supra priorem modum aedificium conaitur.

31. El mimo ; Comentarios al Edicto , li bro XLVIII.-^-Si el heredero á quien so mandó en el testamento que no impidiese los tuces del vecino, y que le debiese esta servidumbre, demoliese el edificio, si des pues intentase levantarto mas de lo que estaba ántes, so concederá al legatario la accion útil, por la qual se lo prohibirá al heredero.

32. Miamt libro VII. Digestorum. —Si aedes meac serviant aedibus Lucii ТИП et aedibus Publii Maevii, no allius aedificare mihi lieeat, et a Tilio precario petierim, ut allius tollerem, atquo ila per statutum Iempus aedlficatum habuero, libertatem adversus Publium Maevium usucapiam; non enim una servitus Tilio cl Maevio debebatur, sed duae. Argumentum rei praebet, quod, si alter ex Iiis servitutem mihi remisisset, ab eo solo liberarer, alteri nihilominus servitutem deberem.

32. Juliano; Digesto, libro XVII. —Si mis casas deben á las de Lucio Ticio v á las de Publio Mevio la servidumbre de no podertas ievantar mas, y Ticio me lo concediese en precario, y estuviesen así edificadas por el liempo determinado, adquiriré la libertad por el uso con tra Publio Mevio; porque no se dibia una misma servi dumbre á Ticio y á Mev io, sino dos; y es prueba de esto que si uno de los dos me perdonase la servidumbre, solo adquiriré libertad respecto de él, y no obstante debe ré servidumbre al otro. §. 1 . Se adquiere con el liempo la libertad de la ser vidumbre si se poseen las casas: por lo qual si el quo tiene edificado mas alto, dexaso de poseertas antes del liempo establecido, se interrumpe la usucapion; y aquel que despues empezó a poseertas por todo el tiempo esta blecido, adquirirá la libertad por el uso; porque la na turaleza de las servidumbres es tal, que no se pueden poseer; pero se entiende que tiene la posesion de ellas el que posee las casas.

§. 1. Libertas servitutis usucapitur, si aedes possideantur; quaie, si is, qui allius aedilieatum habebat, ante slalutum tempus aedes possidere desiit, interpellata usucapio est; is autem, qui postca casdem aedes posside re coeperit, integro statuto tempore libertatem usucapiet; natura enim servitutum ca est, ut possideri non possint, sed intelligatur possessionem earum habere, qui aedes possidel.

33.

Paulus libro V. Epitomatorum Alfeni Diges-

33.

Paulo; Digestos de Alfeno compendiados, libro V.

DiGESTO. —Libro 8.°—Titulo 2.

327

forum. —Eum debere cotumnam restituere, quae onus vicinarum aedium ferebat, cuius essent aedes, quae ser virent, non eum, qui imponere vellet; nam qiium in lege aedium ila scriptum esset: paries oneri ferundo, utinunc est, ita sil, satis aperte significan, in perpetuum parietem esse debere; non enim hoc his verbis ti ici, ut in per petuus idem paries aeternus esset, quod ne fieri quidem 4 posset, sed uti eiusdem modi paries in pcrpetuum esset, qui onus sustineret. Quemadmodum si quis alicui ca visset, ut servitutem piaeberet, qui onus suum sustineret, si ea res, quae servit, el tuum onus ferret, periisset, alia in locum eius dari debeat.

—El dueño de las casas que deben servidumbre, debe reponer la cotuna en que cargan las casas vecinas, y no aquel que quiere cargar; porque está determinado cu esta especie de servidumbres que la pared que ha de sufrir la carga, permanezca como está: se expresa con bastante claridad que la pared debe permanecer siempn1. No se ha de entender por esto que la pared haya de ser eterna, porque no puede ser, sino que haya de ¿star siempre de modo que sostenga la carga; así como si alguno pactase con otio que le preste servidumbre de cargar sobre su pertenencia: si pereciese aquella cosa que debe la servi dumbre de sufrir la carga de la tuya, debe substituir otra en su tugar.

34. hlianus libro II. ex Minicio.—Et qui duas areas habet, alteram tradendo servam alteri eflicere potest.

34. Juliano; Doctrina de Minicio, libro II. —El que tiene dos áreas, entregando la una, puede imponer servidumbre á favor de la otra.

35. Marcianus libro III. Regularum. —Si binarum aedium dominus dixissel eas, quas venderet, servas fore, sed in tradilione non fecissel mentionem servitulis, vel ex vendito agero potest, vel incertum condicerc, ut servitus imponatur.

35. Marciano; Reglas, libro III.—Siel que tieno dos casas, dixese nue habian de deber servidumbre las que vendiese, y al tiempo de la entrega no hiciese mencion de ella, puede usar de la accion de venta, ó de la condicion de cosa incierta, para que se imponga la servidumbre.

36. Papinianus libro VII. Quaestionum. —Binas 3uis aedes habebat una contignatione tectas, utrasque iversis legavit; dixi, quia magis placeat tignum posse duorum esse, ita ut certae partes cuiusque sint contignationis, ex regione cuiusque domini fore tigna; nec ullam invicem habituros actionem, ius non esse immissum habere. Nec interest, pure utrisque, an sub conditione alteri aedes legatae sint;

36. Papiniano; Cuestiones, libro VII. —Tenia uno dos casas baxo de un mismo techo, las legó á dos dis tintas personas; porque es mas cierto que el techo puede ser de dos, de modo que ciertas y determinadas partes de él sean de cada uno, dixe que no tenian accion recí proca para prohibir que los maderos de las unas estu viesen dentro de las otras, y nada importa que las casas se legasen á uno y á otro puramente, ó á alguno do ellos baxo de condicion.

37. Iulianus libro VII. Digestorum. —idemque esse, et si duobus aedes cessorint.

37. Juliano; Digesto, libro VII. —Lo mismo se dice si las casas se hubiesen cedido á dos.

38. Pautus libro II. Quaestionum. —Si aedes meae a tuis aedibus tantum distent, ut prospici non possint, aut medius mons earum conspectum auferat, servitus imponi non potest;

38. Paulo; Cuestiones, libro II.—Si mis casas distan de las tuyas tanto que no se pueden ver, ó alguna altura que hay en medio, quila la vista de ellas, no se puede imponer servidumbre.

39. Idem libro I. Manualium. —nemo enim propriis aedificiis servitutem imponere potest, nisi et is, qui cedit, et is, cui ceditur, in conspeetu habeant ea aedilicia, ila ut oflîcere alterum alteri possit.

39. El mismo; Manuales, libro I. —Ninguno puede imponer servidumbre á sus propios edificios, á no ser que el que cede y aquel á quien se cede osten de modo, que el uno pueda impedir la vista al otro.

40. Idem libro III. Responsorum. —Eos, qui ius tuminis immittendi non habuerunt, aperto pariete communi nullo iure fenestras immisisse respondí.

40. El mismo; Respuestas, libro III. —Respondí que á los que no se les debia la servidumbre de recibir tuz, sin derecho pusieron ventanas abriendo la pared comun.

41. Scaevola libro I. Responsorum. —Olympico habitationem et horreum, quod in ea domo erat, quoad viveret, legavit; iuxta eandem domum hortus, et coenacutum, quod Olympico legatum non est, fuerunt; ad hortum autem et coenacutum semper per domum, cuius habitatio relicta erat, aditus fuit; qiiaesitum est, an Olympicus aditum praestare deberet? Respondí, servitutem quidem non esse, sed heredem transire per domum ad ea, quae commemorata sunt, posse, dum non nooeat le gatario. §. 1. Lucius Tilius aperto pariote domus suae, quatenus stillicidii rigor et tignorum protcctus compelebat, ianuam in publico aperuit; quaero, quum neque tuminibus Publii Maevii vicini, neque ilineri vicini officeret,

41. Scevola; Respuestas, libro I. —Se legó á Olímpico por los dias de su vida la habitacion y oficina que habia en la casa para guardar géneros; inmediato á ella habia un huerto y cenador, que no se le legó, y siempre tu\iéron entrada por la casa cuya habitacion se le habia dexado; se preguntó si debia permitir la entra da: respondí que ciertamente no habia servidumbre; pero que podia el heredero pasar por la casa al expresa do huerto y cenáculo, con tal que no causo daño al legatario. §. 1. Lucio Ticio abriendo la pared de su casa hasta donde el rigor del estilicidio y la extension del techo le permitia, puso puerta en tugar público, no perjudicando ni á las luces de Publio Mevio su vecino, ni al paso de

328

DtGESTO.—Libro 8.°—Titulo 3.

neque stillicidium, ne vicini domo cadat, an aliquam actio nem Publius Maevius vicinus ad prohibendum haberet? Respondí, secundum ea, quae proponerentur, nullam ha bere.

él, ni cayendo cl estilicidio en la casa del vecino: pre guntó si acaso Publio Mevio vecino tendrá alguna accion para impedirto; y respondí que segun se proponia, no la tenia.

Tit. in.

Titulo III.

De servitutibus praediorum rusticorum.

Be las servidumbres de los predios rústicos.

1. Ulpiams libro II. Institutionum.—Servitutes rusticorum praediorum sunt паe: iter, actus, via, aquaeductus. Iter est ius eundi, ambulandi homini, non etiam iumentum agendi. Actus est ius agendi vel iumentum, vel vehicutum. Itaque qui iter habet, actum non habet, qui actum habet, et iter habet etiam sine iumento. Via est ius eundi, et agendi, et ambulandi; nam et iter, et actum in so via continet. Aquaeductus est ius aquam ducendi per fundum alienum.

1. Ulpiano; Instituciones, libro II.—Las servidum bres de los predios rústicos son estas: iter, actus, via, aquaeductus. Iter es un derecho de ir el hombre á pie sin llevar caballeria. Acto es el derecho do ir con ju mento ó carro; y así el que tiene iter, no tiene acto; y el que tiene acto, tiene tambien iter, aun sin llevar ca balleria. Via es el derecho de ir, llevar jumento ó carro, y de pasearse; porque la via contiene en sí el iter y el acto. Aqüeducto es el derecho de que vaya el agua al fundo propio por el ageno. §. 1. En las rústicas se comprehenden la de sacar agua , llevar á beber el ganado , el derecho de pastar, cocer cal, y sacar arena. §. 2. Ciertamente la entrega y la paciencia de las servidumbres corresponde al oficio del Pretor.

§. 1. In rusticis computanda sunt: aquaehaustus, pccoris ad aquam appulsus, ius pascendi, calcis coquendae, arenae fodiendae. §. 2. Traditio plane et patientia servitutum inducet officium Praetoris. 2. Neratius libro IV. Regularum. — Rusticorum praediorum servitutes sunt: licere altius tollere, et officere praetorio vicini, vel cloacam habere licere per vici ni domum, vel praetorium, vel protectum habere licere. §. 1. Aquaeductus et haustus aquae per eundem locum ut ducatur, etiam pturibus concedi potest; potest etiam, ut diversis diebus vel horis ducatur. §.2. Si aquaeductus vel haustus aquae sufficiens est, potest et pturibus per eundem locum concedi, ut et iisdem diebus vel horis ducatur. 3. Ulpiams libro XVII. ad Edictum.—Item sic possunt servitutes imponi, ut et boves, per quos fundus colitur, in vicino agro pascantur; quam servitutem poni posse Neratius libro secundo Membranarum scribit. §. 1. Idem Neratius etiam ut fructus in vicini villa cogantur coactique habeantur, et pedamenta ad vineam ex vicini praedio sumantur, constitui posse scribit. §. 2. Eodem libro ait, vicino, cuius lapidicinae fundo tuo immineant, posse te cedere, ius ei esse terram, rudus, saxa iacere, posita habere, et ut in tuum lapides provolvantur, ibique positi habeantur, indeque exportentur. §. 3. Qui habet haustum, iter quoque habere videtur ad hauriendum; et ut ait Neratius libro tertio Mem branarum, sive ei ius auriendi et adeundi cessum sit, utrumque habebit; sive tantum hauriendi, inesse et aditum; sive tantum adeundi ad fontem, inesse et haustum. Haec de haustu ex fonte prívato; ad flumen autem publi cum, idem Neratius eodem libro scribit, iter debere cedi, haustum non oportere; et si quis tantum haustum ces sent, nihil eum agere.

4.

Papinianus libro II. Responsorum.—Pecoris

2. Neracio; Reglas, libro IV. —Las servidumbres de los predios rústicos son , que sea lícito levantar mas alto, y perjudicar la habitacion del vecino, ó tener en la casa o habitacion de este vertedero para las aguas su cias, ó cobertizo sobre su pertenencia. §.1. El aqüeducto y el derecho de sacar agua se puede conceder á muchos por un mismo tugar: tambien se puede conceder el que la tomen en diversos dias ù horas. §. 2. Si el aqüeducto ó el derecho de tomar agua es suficiente, se puede conceder á muchos que la saquen por un mismo tugar en unas mismas horas ó dias. 3. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII.— Tambien se puede imponer esta servidumbre, que los bueyes que cultivan el fundo, pasten en el campo del vecino; cuya servidumbre escribe Neracio en el libro se gundo de las Membranas, que se puede imponer. §. 1. Tambien escribe el mismo Neracio, que se puede constituir la de que se recojan los frutos en la casa do campo del vecino, y se guarden en ella, y que se to men estacas del predio vecino para la viña. §. 2. Dice en el mismo libro, que al vecino que tie ne cantera junto á tu heredad, le puedes ceder el dere cho de echar tierra en ella , ripio , piedras , y tenertas hasta que se quiten y lleven. §.3. El que tiene derecho de tomar agua, tambien parece que tiene iter para sacarta. Y como dice Neracio en el libro tercero de las Membranas, ya sea que se le haya cedido el derecho de sacar agua, y de ir por ella, tendrá uno y otro; y si se le dió solo el de sacarta, se comprehende en él el de ir por ella, ó si solo el de ir á la fuente, se comprehende tambien en él el de tomar agua. Esto se entiende del derecho de recibir agua de la fuente particular. Respecto del rio público, escribe Nera cio en el mismo libro, que se debe ceder el iter, sin ne cesidad de ceder el derecho de tomar agua; y si alguno cede solamente este derecho, no cede cosa alguna. 4.

Papiniano; Respuestas, libro II.—La serví

DiGESTO.—Libro

.°—Titulo 3.

329

pascendi servitus, item ad aquam appcllendi, si praedii fructus maxime in pecore consistat, praedii magis, quam porsonae videtur. Si tamen testator personam demonstravit, cui servitutem praestari votuit, emtori vel here

  • )icc Urseyo, qu quando el vecino denunció para que no se hiciese obra en el edificio comun, si uno de los comp." ñeros fuere condenado por esta causa, puede conseguir del compañero la ¡.ena correspondiente á su parte; pero Juliano nota rectamente, que esto es cierto, se importó h las casas que se hiciese. 7. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XX.— El juicio de division de la cosa comun tiene tugar en el predio tributario: se ha de ver si este predio se puede dividir en partes : es mas cierto que el Juez se debe abs tener de semejante division ; porque do otro modo se con fundiria la ¡aga del tributo. §. 1. Escribe Neracio, quo si el árbitro adjudicase á dos el fundo que no era tributario dividido en partes, puede imponer servidumbre como si fuesen dos fundos. § 2. A los que compete la accion publiciana respec to la cosa, compete tambien el juicio de division de la cosa comun. §. 3. La vindicacion cesa tambien por ciertas cau sas; pero si es justa la-causa de la posesion, compete el juicio útil de division de la cosa comun, v. g. si se po see la cosa por que no se paga la deuda. §. i. Entre los ladrones no tiene lugar este juicio, ni entre los que posean en precario, ó clandestinamente, porque no es justa esta posesion: la precaria es justa, pero no tiene fuerza para este juicio. §. 5. Escribe Juliano, que si un poseedor provocase, v el otro dice que poseo por fuerza, no se debe dar este juicio ni aun despues del año; porque agradó que se dé interdicto despues del año contra el que echó por fuerza; y si expresase que posee en precario, dice que aun ce sará este juicio; porque tambien se dá interdicto de pre cario; pero si el que provoca dice que poseo clandesti namente, expresa que se ha de decir que cesa este jui cio; porque competo el interdicto de posesion clandestina. §. 6. Si dos recibiéron la cosa en prendas, es muy justo que se dé el juicio útil de division de la cosa comun. §. 7. Si hubiese controversia entre dos respecto el usufructo, se debe dar.

    ÍOO

    DigeSTo.—Libro 10.°—Titulo 3.

    §. 8. Item si duo a Praetore missi sint in posses sionem Iegatorum; est enim iusta causa possidendi custodiae gratia. Ergo et si duo ventres, idem erit dicendum; quod habet rationem. §. 9. Plane si iam damni infecli missus iussus sil possidere, non erit huic utili iudicio locus, quum vindicationem habere possit. §. 10. Quum de usufructu communi dividundo iudicium agitur, iudex officium suum ita diriget, ut vel regionibus iis uti frui permittat , vel locet usumfructum uni ex Ulis, vel tertiae personae, ut hi pensiones sine ulla controversia percipiant, vel, si res mobiles sint, etiam sic poterit, ut inter eos conveniat, caveantque, per tempora se usuros et fruituros, hoc est, ut apud singulos mutua vice certo tempore sit ususfructus. §.11. Neque colonis, neque iis, qui depositum susceperunt, hoc iudicium competit, quamvis naturaliter possideant. §. 12. Inter eos, qui pignori acceperunt, talis divisio fieri debet, ut non vero prelio aestimetur pars, sed in tantum duntaxat, quantum pro ea parte debetur, el assignctur quidem pignus uni ex creditoribus, licentia tamen non denegetur debitori, debitum offerre, et pignus suum tuere. Idemque dicitur, et si possessor pignoris litis aestimationem pignoraticia in rem agenti offerat. §. 13. Si debitor communis praedii partem pignori dedit, et a domino alterius partis provocatus creditor eius, aut ab alio creditore alterius debitons, licendo su peravit, et debitor eius', cui res fuit adiudicata, velit par-1 tem suam praedii recuperare sotuto eo, quod ipse debuit, eleganter dicitur, non esse audiendum, nisi et eam par tem paratus sit recuperare, quam creditor per adiudicationem emit. Nam et si partem vendideris rei, et priusquam traderes emtori, communi dividundo iudicio pro vocatus fueris, aliaque pars tibi adiudicata sit, consequenter dicitur, ex emto agi non posse, nisi totam rem suscipcre fucrit paratus, quia haec pars beneficio alte rius venditori accessit. Quinimo etiam ex vendito posse conveniri emtorem, ut recipiat totum. Sotum iltud speclandum erit, num forte fraus aliqua venditoris interve nit. Sed et si distracta parte cessent victus licitatione venditor, aeque, pretium ut restituat, ex emto tenebitur. Haec eadem et in mandato ceterisque huius generis iudiciis servantur.

    8. Paulus libro XXIII. ad Edictum. —Et si non omnes, qui rem communem habent, sed certi ex his dividere desiderant, hoc iudicium inter eos accipi potest. §. 1. Si incertum sit, an lex Falcidia locum habeat, inter legatarium et heredem communi dividundo agi po test, aut . incertae partis vindicatio datur. Similiter fit, et si peculium legatumsit, quia, in quantum res pecu liares deminuit id, quod domino debetur, incertum est. §. 2. Venit in communi dividundo iudicium, etiam si quis rem communem deteriorem feceril, forte servum vulnerando, aut animum eius corrumpendo, aut arbores ex fundo excidendo. §. 3. Si communis servi gratia noxae nomine ptus praestiterit, aestimabitur servus, et eius partem consequetur. § 4. Item si unus in solidum de peculio conventus

    §. 8. Tambien si el Pretor entrase á dos en posesion de los tegados por causa de custodia; porque es justa la causa de poseer: tuego si bay dos preñadas se ha de de cir lo mismo, porque hay la propia razon. §. 9. Pero si se le mandó poseer al que fué pues to en posesion por causa del daño que amenazaba, no tendrá tugar este juicio útit; porque compete la vindica cion. §. 10. Quando el juicio de division de la cosa co mun se trata respecto del usufruto, el Juez mandará, ó que se permita que ellos usufrutúen ciertas partes, ó que se arriende el usufruto á uno de ellos, ó á otra tercera persona, para que estos perciban sus pensiones sin con troversia; ó si son cosas muebles, tambien podrá man dar que se convengan, y se den caucion de usufrutuar en ciertos tiempos, esto es, que cada uno usufrutuará al ternativamente en ciertos tiempos. §. 11. Este juicio no compete ni á los colonos, ni á los que recibieron el depósito, aunque naturalmente poseen. §. 12. Entre los que recibiéron alguna prenda se debe hacer division de modo, que la parte no se estime en su verdadero precio, sino solo en quanto se debe res pecto á ella, y la prenda se adjudique á uno de los acree dores, y al deudor no se le deniegue la licencia de ofre cer lo que debe, y redimir su prenda: lo mismo se dice si el poseedor de la prenda litigiosa%freciese al que liti ga la estimacion de ella. §. 13. Si el deudor dió en prendas parte del predio comun, y su acreedor provocado por el acreedor de otro deudor, vendió haciendo mejor postura; y el deudor de este á quien se le adjudicó la cosa, quisiere recuperar la parte de su predio, pagándole lo que le debia, se dice elegantemente que no ha de ser oido, si no está pronto á recibir aquella parte que el acreedor compró por adjudica cion; poi que si vendieses la parte de la cosa, y ántes que la entregases al comprador, fueses provocado al juicio de division de la cosa comun, y te se adjudicase la otra parte, consiguientemente se dice que no se puede pedir por la accion de compra, si no se allanase á recibir toda la cosa; porque esta parte se acreció al vendedor por beneficio do otro; ántes bien puede ser reconvenido el comprador por razon de la venta para que lo reciba todo, y solo se ha de mirar «i intervino fraude de parte del vendedor; y si este vencido, en el juicio de almoneda, cediese la parte ven dida, tambien se obligará por la accion de compra á res tituir el precio: lo mismo se observará en el mandato, y en los demás juicios de este género. 8. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXIII.— Aunque no todos los que tienen la cosa comun, sino al gunos de ellos, deseen la division, se puede tratar este juicio entre ellos. §.1. Si se duda si acaso tiene tugar la ley falcidia entre el legatario y el heredero, puede usar de la accion de division de la cosa comun, ó se dará la vindicacion de parte incierta: lo mismo se dice si se legó el peculio; porque es incierto quánto lo disminuyo lo que debe al señor. §. 2. Se comprehende tambien en el juicio de divi sion de la cosa comun, lo que uno la deterioró, ó hirien do al siervo, ó corrompiéndolo en las costumbres, ó cor tando los árboles de la heredad. §. 3. Si el compañero diese alguna cosa mas por el daño que causó el siervo comun, se apreciará este, y con seguirá su parte. §. 4. Si uno fuese reconvenido y condenado en el

    DiüesTO.—Libro 10.°—Titulo 3.

    401

    et damnatus sit, est cum socio communi dividundo actio, ut partem peculii consequatur.

    todo por razon del peculio, se le dará contra el compa ñero la accion de division de la cosa comun, para que consiga la parte del peculio.

    9. Africanus libro VII. Quaestiomm.—Sed postquam socius servi communis nomine de peculio in solidum damnatus esset, si apud socium res peculiares intercidant, nihilo minus utile erit iudicium communi di vidundo ad rccuperandam partem pecuniae; alioquin iniquum fore, si tola ea res ad damnum eius, qui iudicium acceperit, pertineat, quum utriusque domini pericutum in rebus peculiaribus essedebeat. Nam et eum, qui mandatu domini defensionem sen i suscepit, omne, quod bona fide praestiterit, servaturum, quamvis peculium postea interciderit. Haec ita, si neutrius culpa ¡ntervenerit; etenim dominum, cum quo de peculio agitur, si paratus sit rebus peculiaribus petitori cedere, ex causa audiendum putavit, scilicet si sine dolo malo et frustratione id faciat.

    9. Africano; Cuestiones, libro VII.—Pero despues que el compañero fuese condenado por el todo en el pe culio en nombre del siervo comun, si pereciesen las cosas del peculio en poder del compañero, con todo se dácl juicio útil de division de la cosa comun para recuperar parte del dinero; pues no siendo así, seria injusto si todo el daño perteneciese al que contestó el pteyto; porque á uno y á otro señor pertenece la pérdida de las cosas pe culiares; pues el que por mandato del señor admite la defensa del siervo, ha de percibir todo lo que hubiese dado con buena fe, aunque despues perezca el peculio: esto se entiende si sucedió sin culpa de ellos; porque el señor con quien se litiga sobre el peculio, si estuviese pronto á ceder al que pide las cosas de ét, habiendo cau sa para ello, ha de ser oido, si lo hace sin dolo malo y sin engaño.

    10. Paulus libro XXIII. ad Edictum. — Item quamvis legis Aquiliac actio in heredem non compelat, tamen hoc iudicio heres socii praestet, si quid defunctus in re communi admisit; quo nomine legis Aquiliae actio nascitur. §.1. Si usus tan tu m noster sit, qui neque venire, neque locari potest, quemadmodum divisio potest fieri in communi dividundo iudicio, videamus. Sed Praetor in tervenier et rem emendabit, ut, si iudex alteri usum adiudicaverit, non videatur alter, qui mercedem accepit, bon uti, quasi ptus faciat, qui videtur frui, quia hoc propter necessitatem fit. §. 2. In commuui dividundo iudicio iusto prelio rem aestimare debebit iudex, et de evictione quoque cavendum erit.

    10. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXIII. — Aunque no compela la accion de la ley Aquilia contra el heredero, con todo por este juicio se obligará el heredero del compañero, si causó el difunto algun daño en la cosa comun, por cuya razon se da la accion de la ley Aquilia. §.1. Si solo el uso es nuestro, el qual no se puede vender, ni arrendar, hemos de ver de qué modo se puede dividir en el juicio de division de la cosa comun; pero intervendrá el Pretor, y lo enmendará, para que si el Juez adjudicare á uno el uso, no parezca que no usa el otro que recibe el precio, como que haga mas el que pa rece que disfruta; porque esto se hace por necesidad. §. 2. En el juicio de division de la cosa comun el Juez deberá apreciar la cosa en su justo precio, y tambien se debe dar caucion de eviccion.

    11 Gaius libro VII. ad Edictum provinciale.— In summa admonendi sumus, quod, si post interitum rei communis is, cui aliquid ex communione praestari opor tet, eo nomine agere velit, communi dividundo iudicium utile datur, vetuti si actor impensas aliquas in rem communem fecit, sive socius eius sotus aliquid ex ea re tucratus est, vetut operas servi mercedesve, hoc iudicio corum omnium ratio habetur.

    11. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII.—En suma hemos de saber, que si despues que pe rece la cosa, aquel á quien so le debia dar algo por razon de la comunidad, quiere pedir por esta causa, se le dá el juicio útil de division de la cosa comun: v. g. si el actor hizo algunos gastos en la cosa comun, ó si su socio perci bió solamente por razon de ella algun interes, como las obras ó los salarios del siervo: todo esto se comprehende en este juicio.

    12. Ulpianus libro LXXI. ad Edictum. —Si aedes communes sint, aut paries communis, et eum reficere, vel demolire, vel in eum immittere quid opus sit, com muni dividundo iudicio erit agendum, aut interdicto Uli possidetis experimur.

    12. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , li bro LXXI. —Si es necesario reparar las casas ó las pa redes comunes, ó demolertas, ó hacer alguna obra en ellas, se ha pedir por el juicio de la cosa comun ó se usa rá del interdicto uti possidetis.

    13. Idem libro LXXV. ad Edictum. —In iudi cium communi dividundo omnes res veniunt, nisi si quid fuerit ex communi consensu exceptum nominatim, ne veniat.

    13. El mismo; Comentarios al Edicto, li bro LXXV. — En el juicio de division de la cosa comun se comprehenden todas las cosas, á no ser que por comun consentimiento de las partes expresamente se haya excep tuado alguna cosa.

    14. Paulus libro III. ad Plautium.—In hoc iudi cium hoc venit, quod communi nomine actum est, aut agi debuit ab eo, qui seit, se socium habere.

    14. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro III. — En este juicio se comprehende tambien lo que se ha tra tado eu nombre comun, ó debió tratarse por aquel que sabe que liene compañero. §. 1 . Los gastos que hice en el fundo creyendo que era mio, se ha de ver si los podré retener, si se tratase conmigo el juicio de division de la cosa comun, por la equidad del mismo juicio: lo qual juzgo que es mas cier

    §. 1. Impendia autem, quae, dum proprium meum fundum existimo, feci, quae scilicet, si vindicaretur fun di pars, per exceptionem doli retinere possem, an eliam, si communi dividundo iudicio mecum agetur, aequitate

    51

    402

    DigeSTo. —Libro 10.°—Titulo 3.

    îpsius iudicii relincre possim, considorandum est. Quod quidem magis puto, quia bonac fidei iudicium est com muni dividundo; sed hoc ila, si mecum agatur. Ccterum si alienavero partem meam, non erit, unde retinere pos sim. Sed is, qui a me emerit, an retinere possit, videndum est; nam et si vindicaretur ab eo pars, impendiorum nomine, quae ego fecissem, ila ut ego, poterat retentionem facere; et venus est, ut et in hac specie expensae retineantur. Quae quum ita sint, reotissime dicitur, etiam impendiorum nothine utile iudicium dari de bere mihi in socium etiam manente rei communione. Diversum est enim, quum quasi in rem meam impendo, quae sit aliena, aut communis; hoc enim casu, ubi quasi in rem meam impendo, tantum retentionen habeo, quia neminem mihi obligare votui. At quum puto rem Tilii esse, quae sit Maevii, aut esse mihi communcin cum alio, quam est, id ago, ut alium mihi obligem; et sicut negotiorum gestorum actio dalur adversus eum, cuius negotia curavi, quum putarem alterius ea esse, ila et in proposito. Igitur el si abalienavero praedium, quia in ea causa fuit, ut mihi actio dari deberel, danda mini erit, ut Iulianus quoque scribit, negotiorum gestorum actio. §. 2. Si conveniat, ne omnino divisio fiat, huiusmodi pactum nullas vires habere manifestissimum est; sin autein intra certum tempus, quod ctiam ipsius rei qualitati prodest, valet. §. 3. Si inter socios convenisset, ne intra certum tempus societas divideretur, quin vendere liceat ei, qui tali conventione tenetur, non est dubium; quare emtor quoque communi dividundo agendo eadem exceptione summovebitur, qua auctor eius summoveretur. §. 4. Si paciscatur socius, ne partem suam pelat, effectu tollitur socielas.

    to; porque el juicio de division de la cosa comun es de buena fe; pero esto se entiende si se litigase conmigo: mas si enagenase mi parte, no hay motivo para la reten cion, y se ha de ver si esta compete al que yo vendí; porque si la parte se vindicase de él, le competeria la retencion por razon de los gastos que yo hubiese hecho, del mismo modo que á mí; y es mas cierto que en este caso se retienen los gastos; y siendo esto así, rectísimamente se dice, que por razon de ellos se me debe dar á mí contra mi compañero la accion útil, aun permane ciendo la cosa en comun: lo contrario se dice quando gas té creyendo que la cosa cía mia, siendo agena ó comun; porqué quando gasto como en cosa mia, solo tengo la re tencion; pues á ninguno quise obligarto á mí: mas quan do juzgo que es de Ticio la cosa que es de Mevio, o que tengo comunidad en la cosa con otro distinto de aquel con quien la tengo, hago esto para obligarte á mí; y así como me compete la accion de la gestion de los negocios contra aquel, cuyos asuntos administré juzgando que eran de otro, tambien se me dá en el caso propuesto: por tanto si enagenase el predio, porquo hubo causa para que se me debiese dar accion, se me ha de dar la de la gestion de los negocios, como escribe Juliano. §. 2. Si se conviniese que absotutamente no se haga la division, es muy cierto que no tiene fuerza semejante pacto; pero si hasta cierto tiempo, el qual es útil segun la qualidad de la cosa, vate. §.3. Si se conviniéron los socios en que no se di suelva la sociedad hasta cierto liempo, no se duda que el que está obligado por lal convencion, no le es lícito ven der; por lo qual si el comprador pidiese la division de la cosa comun, tambien será removido por la propia excep cion que podria serto su autor. §. 4. Si pactase el socio no pedir su parte, la socie dad se disuelve en el efecto.

    15. Idem libro V. ad Plautium. —Si socius servi communis nomine conventus et condemnatus sit, agct communi dividundo el antequam praestet; nam et si noxali iudicio cum uno actum sit, stalim aget cum socio, ut ei pars traderetur cautionibus interpositis, ut, si non dederit, reddat.

    15. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro V.— Si el socio fuese reconvenido y condenado en nombre del siervo comun antes de pagar, le competerá la division de la cosa comun; porque si so trata con el uno el juicio noxat, al instante pedirá al socio para quo le entregue su parte, interpuestas las cauciones de volverta, si no se la diese.

    16. Idem libro VI. ad Plautium.—Quum socii dividual societatem, de eo, quod sub conditione deberetur, cautiones intervenire soient.

    16. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro VI.— Quando los compañeros dividen la sociedad, suelen inter venir cauciones respecto lo que so debe baxo de con dicion.

    17. Modestinus libro IX. Regularum.— Qui co heredes habet, si fundum pignori datum a testatore suo com paravent a creditore, non debet a coheredibus iudi cio communi dividundo conveniri.

    17. Modestino; Reglas, libro IX. —El que tiene coherederos, si comprase á su acreedor el fundo dado en prendas por el testador, no debe ser reconvenido por los coherederos en el juicio de division de la cosa comun.

    18. Iavolenus libro II. Epistolarum.—Ut fundus heredilarius fundo non hereditano serviat, arbiter disponere non potest, quia ultra id, quod in iudicium deductum est, excedere potestas iudicis non potest.

    18. Javokno; Epístolas, libro II. —El árbitro no puede imponer servidumbre al fundo hereditario á favor del que no lo es; porque la potestad del Juez no puede extenderse á mas de lo que se deduxo en juicio.

    19. Pautus libro VI. adSabinum. —Arbor, quae in confinio nata est, item lapis, qui per utrumque fundum extenditur, quamdiu cohaerel fundo, e regione cuiusque tinium utriusque sunt, nec in communi dividundo iudi cium veniunt; sed quum aut lapis exemtus, aut arbor eruta vel succisa est, communis pro indiviso fiet, et veniet in communi dividundo iudicium; nam quod erat finitis partibus, rursus confunditur. Quaro duabus massis

    19. Paulo; Comentarios á Sabino, libro VI. —El árbol y la piedra que nació en los límites, y se extiende por uno y otro fundo, miéntras recibe xugo de ellos, es de uno y otro, segun la extension de los límites; y no se compretienden en el juicio de division de la cosa co mun; pero sacada la piedra, ó arrancado ó cortado el árbol, se hará comun sin division de partes, y se comprebenderá en el juicio de division de la cosa comun;

    DiGESTO. —Libro 10.*—Titulo 3. duorum dominorum conflatis tota massa communis est, etiamsi aliquid ex prima specie separatum mancat; ita arbor el lapis separatus a fundo confundit ius dominii.

    §. 1. De vestíbulo communi binarum aedium arbi ter communi dividundo invito utrolibet dari non debet, quia qui de vestíbulo liceri cogatur, necesse habeat, inteidum totarum aedium pretium facere, si alias aditum non habet. §. 2. Si per eundem locum via nobis debeatur, et in eam impensa facta sit, durius ait Pomponius, communi dividundo, vel pro socio agi posse; quae enim commu nie iuris separatim intelligi potost? Sed negotiorum gestorum agendum.

    §. 3. ludes communi dividundo, item familiae erciscundae de servo, qui in fuga est, iubere debet liceri eos, inter quos iudex est, el tune eum adiudicare, penes quem licitatio remansit; nec erit pericutum, ne ex Senatusconsulto poena legis Faviae commiltatur. §. 4. Aquarum iter in iudicium communi dividun do non venire, Labeo ait; nam aut ipsius fundi est, et ideo in iudicium non venit, aut separatum a fundo, diTisum tamen aut mensura, ant temporibus. Sed possunt iura interdum et separata a fundo esse, et nec mensura, nec temporibus divisa, vetuti quum is, cuius fuerunt, ptures heredes reliquit. Quod quum accidit, consentaneum est, el ea in arbitrio familiae erciscundae venire; nec videre, inquit Pomponius, qua re minus in communi dividundo, quam familiae erciscundae tudicium veniat. Igitur in huiusmodi speciebus eliam in communi divi dundo iudicio venit, ut praefata iura aut mensura, aut temporibus dividantur.

    403

    porque lo que constaba de partes determinadas segunda vez, se confunde; por lo quai confundidas las masas de dos señores, toda la masa se hace comun, aunque alguna cosa quede separada de la primera especie: asi el árbol y la piedra separados del fundo, confunden el de recho del dominio. §. 1 . No se debe nombrar arbitro para la division del portal comun de dos casas contra la votuntad de los dos señores de ellas; porque el que es precisado á vender el portal en pública almoneda, tal vez tendrá necesidad de vender todas las casas, si no tienen entrada por otra parte. §. 2. Si se nos debe via por un mismo tugar, y en ella se hizo algun gasto, dice Pomponio que es cesa dura el que se pueda pedir por la accion de division de la cosa comun, ó por la de sociedad; porque ¿qué cosa comun por derecho se puede entender separadamente? Pero se puede usar de la accion que resulta de la gestion de los ne gocios. §. 3. Respecto del siervo que está en fuga, el Juez de la division de la cosa comun , y tambien el de las cosas de la herencia, debe mandar que se venda, y se le adjudique al que dé mas de los que tratan este juicio; y en este caso no hay peligro de que por la constitucion del Senado se incurra en la pena de la ley Favia. §. 4. Dice Labeon, que el aqüeducto no se comprehende en el juicio de division de la cosa comun; porque ó es del mismo fundo, y por esto no se comprehende en el juicio, ó está separado de él, pero dividido ó por medi da, ó por tiempos: y tal vez pueden estar separados del fundo los derechos, y no estar divididos por medida, ni por tiempos: v. g. quando aquel de quien fueron dexó muchos herederos: y quando esto sucede, es conforme á razon que se comprehendan en el juicio de division de la familia: y dice Pomponio, que no la hay para que se comprehendan ménos en el juicio de division de la cosa comun, que en el de la herencia: esto supuesto, en se mejantes especies tambien corresponde el juicio de di vision de la cosa comun, para que los derechos expresa dos se dividan ó por medida, ó por tiempos.

    20. Pomponius libro XIII. ad Sabinum. —Si is, cum quo fundum communem habes, ad delectum non respondit, et ob id motu iudicis villa diruta est, aut arbusta succisa sunt, praestabitur libidetrimentum iudicio communi dividundo; quidquid enim culpa soeiiamissum est, eo iudicio continetur.

    20. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XIII. —Si no responde al delito aquel con quien lienes un fundo comun, y por esto manda el Juez de oficio que se arruine la casa de campo, ó que se corte la arboleda, te se abonarán los daños por el juicio de division de la cosa comun; porque todo lo que se pierde por culpa del com pañero, se comprehende en este juicio.

    21. Ulpianus libro XXX. ad Sabinum. —Iudicem in praediis dividundis, quod omnibus utilissimum est, vel quod malint litigatores, sequi convenit.

    21. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXX.— El Juez en la division de los predios se ha de conformar con loquees muy útil á todos, ó quieren mas los liti gantes.

    22. Pomponius libro XXXIII. ad Sabinum. —Si meo et vicini nomine parietem aedificem, vel repeliturus ab eo pro parte impensam, vel donationis gratia, com munis fiet paries.

    22. Pomponio ; Comentarios á Sabino , li bro XXXIII. —Si edifico una pared en mi nombre y en el del vecino, ó tengo de repetir de él tos gastos respecto la parte, ó por causa de donacion, se hará la pared comun.

    23. Ulpianus libro XXXII. ad Edictum.—Si conveneril inter te et socium tuum, ut alternis annis fructum pereiperetis, et non patiatur te socius tui anni fructum pereipere, videndum, utrum ex condueto sil actio, an vero communi dividundo. Badem quaestio est, et si socius, qui convencrat, ut alternis annis frueretur, pecus immisit, et effecil, ut futuri anni fructus, quos so-

    23. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXII. —Si entre tú y tu compañero os conformáseis en percibir los frutos en años alternativos, y tu compañero no per mite que tú percibas los frutos de tu año, se ha de ver si acaso tendrá tugar la accion de conduccion, ó la de division dela cosa comun: la misma duda hay si el com pañero que se habia conformado en disfrutar en años al

    40 í

    DiGESTO. —Libro 10.°—Titulo 3.

    cium percipere oportuil, corrumperentur. Et puto magis communi dividundo iudicium, quam ex conducto lo cum habere; quae eniin locatio est, quum merces non intereesserit? aut certe actionem incerti civilem reddendam.

    ternativos, entró su ganado, é hizo que los frutos del año futuro, que los debia percibir el compañero, se corrom piesen: y juzgo que mas bien ha de tener tugar el juicio de division de la cosa comun , que el de arrendamiento (porque ¿qué arrendamiento hay no habiendo intervenido precio?), ó ciertamente se ha de dar la accion civil de cosa incierta.

    24. Iulianus libro VIII. Qigestorum.—Communis servus si ex re alterius dominorum acquisierit, nihilo minus commune id ei it, sed is, ex cuius re acquisitum fucril, communi dividundo iudicio eam summam perci pere potest, quia fidei bonae convenit, ut unusquisque praeeipuum habeat, quod ex re eius servus acquisierit.

    24. Juliano; Digesto, libro VIII. —Si el siervo comun adquiriese respecto la cosa de uno de los señores, con todo se hará comun: pero aquel por razon de cuya cosa se adquirió, puede percibir aquella cantidad en el juicio de division de la cosa comun; porque conviene á la buena fe que cada uno tenga para sí lo que el siervo adquiriese respecto lo que á él le corresponde. §. 1 . Queriendo yo litigar contigo por el juicio de division de la cosa comun, entregaste tu parte á Ticio, por causa de mudar el juicio: me estarás obligado' por la accion pretoria; porque hiciste que no te pudiese re convenir por el juicio de division de la cosa comun.

    §. 1. Quum agere tecum communi dividundo vellem, partem tuam Titio tradidisti mutandi iudicii causa, teneris mihi Praetoria actione, qued fecisses, ne tecum communi dividundo ageretur.

    25. Idem libro XII. Digestorum. —Si Stichus communis meus et tuus servus habuerit Pamphitum vicarium aureorum decem, et mecum actum de peculio fuerit, condemnatusque decem praestitero, quamvis post ea Pamphitus decesserit, nihilo minus actione commu ni dividundo, vel pro socio quinque millia praestare debebis, quia te hoc aere alieno liberavi. Longe magis consequar, si Stichus post mortem Pamphili alium vicarium acquisierat.

    25. El mismo; Digesto, libro XII. —Si Estico nues tro siervo comun tuviese á Panfilo por vicario suyo, para que pagase por él diez ducados, y so me pidiese respec to del peculio; y condenado, diese los diez: aunque des pues muriese Pánfilo, no obstante me deberás dar los cinco por la accion de division de la cosa comun, ó la desociedad; porque pagué por ti esta deuda: y con mas ra zon los conseguiré si Estico habia nombrado otro vicario despues de la muerte de Pánfilo.

    26. Alfenus Varus libro II. Digestorum. —Com munis servus, quum apud alteram esset, crus fregit in opere; quaerebatur, alter dominus quid cum eo, penes quem fuisset, ageiet? Respondí, si quidem culpa illius magis, quam casu res communis ílamni cepisset, per arbitrum communi dividundo posse recuperare.

    26. Alfeno Varo; Digesto, libro II. —El siervocomun estando trabajando en poder de uno de los seño res, se quebró una pierna: el otro preguntaba qué podría pedir á aquel en cuyo poder estaba el siervo: respondí, que si sucedió el daño mas por culpa de él, que por ca sualidad, lo puede recuperar en el juicio de division de la cosa comun.

    27. Paulus libro III. Epitomarum Alfeni Dige storum. —De communi servo unus ex sociis quaestionem habere, nisi communis negotii causa, iure non potest.

    27. Paulo; Digestos de Alfeno compendiados, li bro III. —Uno de los socios no puede dar tormento al siervo comun, á no ser por el negocio comun.

    28. Papinianus libro VII. Quaestionum. —Sabinus, in rc communi neminem dominorum iure facere quidquam invito altero posse. Unde manifestum est, prohibendi ius esse; in re enim pari potiorem causam esse prohibentis constat. Sed etsi in communi prohiberi socius a socio, ne quid faciat, potest, ut tamen factum opus tollat, cogi non potest, si, quum prohibere poterat, hoc praetermisit; et ideo per communi dividundo actio nem damnum sarciri potent. Sin autem facienti consen sit, nee pro damno habet actionem. Quodsi quid absente socio ad laesionem eius fecit, tunc etiam tollere cogitur.

    28. Papiniano; Cuestiones, libro VII.— Dice Sa bino, que ninguno de los señores tiene derecho de hacer alguna cosa en lo que es comun contra la votuntad del otro: por lo qual es claro que tiene derecho de prohibirto; porque consta que siendo igual el derecho, es mejor la causa del que prohibe; pero aunque en la cosa comun un compañero puede prohibir al otro que haga alguna cosa, no le puedo precisar á que quite lo que hubiese he cho, si lo permitió quando lo podia prohibir; y por esto se podrá resarcir el daño por la accion de division de la cosa comun; pero si consintió quando lo hacia, no tiene la accion por razon del daño; y si en ausencia del com pañero hizo alguna cosa en perjuicio de él, en este caso tambien estará obligado á demolerto.

    29. Paulus libro II. Quaestionum. —Siquis, quum existimarel fundum communem sibi cum Maevio esse, quem cum Tilio communem habebat, impendisset, recte dicitur, eliam communi dividundo iudicium ei sufficere; hoc enim est, si sciam rem communem esse, ignorem autem, cuius socii; ncque enim negotia socii gero, sed propriam rem tueor, et magis ex re, in quam impenditur, quam ex persona socii actio nascitur. Uenique ea actione pupiltum tencri dieimus, ut impendia rcstituat

    29. Paulo; Cuestiones, libro II. —Si creyendo al guno que el fundo era comun de él y de Mevío, siendo Ticio el compañero, gastó en él alguna cosa, se dice con razon, que tambien le compete la accion de division dela cosa comun: esto se entiende si sabia que la cosa era co mun; pero ignoraba quien era el compañero; porque noes gestor de él, sino que cuidó de la cosa propia; y mas resulta la accion por la cosa, en la qual se gasta, que por la persona del compañero: finalmente decimos, que

    DigeSTo. —Libro 10.°—Titulo 4. officio iudicis. Diversa causa est eius, qui putat, se in rem propiam impendere, quum sit communis; huic enim пec communi dividundo iudicium competit, nec utilo dandum est. Ule enim, qui seit rem esse communem, vel aliena nogolia eo animo gcrit, utaliquem sibi obliget, et in persona labitur. §. 1. Pomponius scripsit, posei iudicem posse a quolibet sociorum, sed etiam si unus ex sociis mutus erit, recte cum eo communi dividundo agi.

    405

    per esta accion el Juez obliga de oficio al pupilo á la res titucion de estos gastos: diversa es la causa del que juz ga que sasta en cosa propia, siendo comun; porque á este no le compete el juicio de division de la cosa comun, ni se te ha de dar cl utit; porque el que sabe que la cosa es comun, y es gestor de los negocios agenos, lo es con el ánimo de obligar á alguno á él, y yerra en la persona, §. 1. Escribo Pomponio, que qimlquiera de los com pañeros puede pedir que se nombre Juez; y que aunque alguno de ellos no consienta, se puede tratar con éf el juicio de division de la cosa comun.

    30. Scaerola libro I. Responsorum. —Communi dividundo iudieio recte agi, sive neuter possideat, sive alter sociorum fundum non possideat.

    30. Sce'vola; Rf¡puestas, libro I. — Se puede pedir rectamente por el juicio de division de la cosa comun, aunque ninguno posea, ó aunque el uno de los compa ñeros no posea el fundo.

    31. Paulus libro XV. Responsorum. —Bina mancipia, quae ex hereditate paterna iussu Praetoris pupillis ministerii causa reservata essent, divisa non videri, sed omnium communia permansisse.

    31. Paulo; Respucstas, libro XV.— Dos siervos, que por mandado del Pretor se reserváron de la herencia cleí padre para que sirviesen á los pupilos, no parece que se dividiéron, sino que quedaron comunes.

    Tit. IV.

    Titulo IV.

    Ad oxhibendum.

    De la exhibicion de las cosas.

    1• Ulpianus libro XXtV. ad Edictum. —ITaee actio perquam necessaria est, et vis eius in usu quotidiano est, et maxime propter vindicationes inducta est.

    1. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIV. — Esta accion es muy necesaria, y el uso de ella es muy ordinario, y particularmente se introduxo por causa de las vindicaciones.

    2. Pautus libro XXI. ad Edictum. — Exhibere est facere in publico potestatem, ut ei, qui agat, experiundi sit copia.

    2. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. — Exhibir es manifestar ante el Juez, para que el que pide pueda litigar.

    3. Ulpianus libro XXIV. ad Edictum. —In hac actione actor omnia nosse debet, etdicere argumenta rei, de qua agitur.

    3. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIV.— En esta accion el actor debe tener presentes todas las co sas, y expresar las razones pertenecientes á lo que se trata. §.1. El que pide la exhibicion, no dice que es se ñor, ni lo debe probar; porque hay muchas causas para pedir la exhibicion. §. 2. A mas de esto se ha de notar en esta accion, qué el reo contumaz podrá ser condenado por el jura mento judicial del que pide, tasando el Juez la cantidad. §. !í. Esta accion es personal, y compete al que ha de pedir la cosa por qualquiera accion real, aunque sea la pignoraticia serviana ó hipotecaria, las cuales compe ten á los acreedores. §. 4. Dice Pomponio, que tambien compete la exhi bicion al que ha de pedir el usufruto. §. 5. Si pide que se exhiba la cosa el que quiere usar de interdicto, será oido. §. 6. Si se me dexó la eleccion de algun siervo, ó de otra cosa, y quiero elegir, consta que tambien puedo pedir la exhibicion, para que exhibida, la pueda vin dicar. §. 7. Si alguno quiere pedir por el juicio noxal, tie ne necesidad de accion para la exhibicion; pero ¿qué dirémos si el señor está pronto á defender, y el actor no puede señalar sino de los presentes, porque ó no conoce al siervo, ó no sabe el nombre? ¿Por ventura es justo que se le exhiba la familia, para que conozca al siervo que causó el daño? Lo qual se debe hacer con causa, para que hecho el reconocimiento de los siervos, se señale aquel en cuyo nombre se sigue el juicio noxal.

    §. 1. Oui ad oxhibendum agit, non utique dominum se dicit, nee debet ostendere, quum mullae sint causae ad exhibendum agendi. §. 2. Praeterea in hac actione notandum est, quod reus contiim.ix per in litem insiurandum petitoris damnari possit ei, indice quantitatem taxante. §. 3. Estautem personalis haec actio, et ci compe tit, qui in rem acturus est qualicunque in rem actione, etiam pignoraticia Serviana, sive hypothecaria, quae creditoribus competunt. §. i. Sed et usumfructum petituro competere ad exhibendum Pomponius ait. §. й. Sed et si quis interdicturus rem exhiberi desideret, audietur. §. 6. Item, si optare velim servum vel quam aliam rem, cuius oplio mihi relicta est, ad exhibendum me agere posse constat, ut exhibitis possim vindicare. §. 7. Si quis noxali iudieio experiri velit, ad exhi bendum ei actio est necessaria; quid enim, si dominus quidem paratus sit defendere, actor vero destinare non possit, nisi ex praesentibus, quia aut servum non recognoscit, aut nomen non tenet.' nonne aequum est ei familiam exhibere, ut noxium servum agnoscat? Quod ex causa debet fieri ad designandum eum, cuius nomine no xali quis agit recensitione servorum facta.

    m

    DiGESTO. —Libro 10.°—Titulo 4.

    §. 8. Si quis extra lieredom tabulas testamonti, vel codicillos, vel quid aliud ad testamentum pertinens exhi ben velit, dicendum est, per hanc actionem agendum non esse, quum sufficiunt sibi interdicta in banc rem competentia; el ita Pomponius. §. 9. Sciendum est autem, non sotum iis, quos diximus, competere ad exhibendum actionem, verum ei 3uoque, cuius interest exhiben. Iudex igitur summatim ebebit cognoscere, an eius intersit, non, an eius res sit, et sie iubere vel exhiberi, vel non, quia nihil interest.

    §. 14. Inteidum aequitas exhibilionis efficil, ut, quamvis ad exhibendum agi non possit, in factum tamen actio detur, ut Iulianus tractat. Servus, inquit, uxoris meae rationes meas conscripsit, hae rationes a te possidentur, desidero eas exhiberi; ait Iulianus, si quidem mea charta scriptae sint, locum esse huic aclioni, quia et vindicare eas possum; nam quum charta mea sit, et quod scriptum est, meum est; sed si charta mea non fuit, quia vindicare non possum, nec ad exhibendum experiri; in factum igitur mihi actionem competere. §. 15. Sciendum est,adversus possessorem hac actio ne agendum, non sotum eum, qui civiliter, sed et eum, qui naturaliter incumbat possessioni. Denique creditorem, qui pignori rem accepit, ad exhibendum teneri placet;

    §. 8. Si cl que no es heredero pide que se le exhiba el testamento, ó el codicilo, ó alguna otra cosa pertene ciente al testamento, se debe decir que no ha de pedir por esta accion; porque le bastan los interdictos que le competen sobre esto: así lo escribe Pomponio. §. 9. Se ha de saber que la accion para que se ex hiba no solamente compete á los que se ha dicho, sino tambien á los que importa la exhibicion: esto supuesto el Juez deberá conocer sumariamente si le importa, y no si la cosa es suya; y así mandará que se exhiba ó no, por que nada le importa. §. 10. Mas dice Juliano, que aunque no me compela la vindicacion, entre tanto puedo pedir la exhibicion, porque me importa, v. g. si se me legó algun siervo, el que escoja Ticio, pediré la exhibicion, porque me importa para que elija Ticio, y yo lo vindique, aunque no pueda elegir al exhibido. §.11. Si se pidió que yo exhibiese por haber sido reconvenido con la accion para que exhiba, no puedo pe dir la exhibicion, aunque parezca queme importa: por esto, porque estoy obligado á restituir: pero esto no es suficiente; pues no siendo así, el que dexó de poseer por dolo, podrá pedir la exhibicion, no compitiéndole ni la vindicacion ni interdicto, y tambien podria pedirta el que cometió hurto ó rapiña: lo que no es cierto. Esto supues to Neracio dice elegantemente, que el Juez ante quien so pide la exhibicion solamente puede conocer si el que la desea tiene justa y probable causa para pedirta. §. 12. Escribe Pomponio, que en nombre de un mis mo siervo pueden pedir muchos la exhibicion, v. g. si el siervo es del primero, el segundo tiene el usufruto de él: el tercero dice que está en posesion; y el quarto que lo tiene en prendas: á todos les compete accion para la ex hibicion; porque á todos importa que el siervo se ex hiba. §. 13. Añade en el mismo tugar, que el Juez por el arbitrio que se te cometió para esta accion, puede tam bien conocer de las excepciones que oponga el poseedor: y si alguna fuese tan evidente, que con facilidad obste al que pide, debe absolver al poseedor; pero si es obscura, ó necesita mayor exámen, la ha de dilatar para el jui cio principal, mandando que se exhiba la cosa; porque el Juez de la exhibicion debe conocer absotutamente de al gunas excepciones, v. g. de la de pacto, de dolo malo, de la de juramento, y de la de cosa juzgada. §. 14. Tal vez la equidad de la exhibicion hace que aunque no se pueda pedir, se dé la accion que resulta del hecho, como trata Juliano: dice que el siervo de mi muger escribió mis cuentas: estas las posees tú, y pido que las exhibas. Juliano expresa, que si se escribiéron en mi libro, tiene tugar esta accion, porque las puedo vin dicar; pues siendo mio el libro, es mio lo que se escribió en ét; pero si no es mio porque no puedo vindicarto, no puedo pedir la exhibicion: esto supuesto me compele la accion que resulla del hecho. §. 15. Se ha de saber que por esta accion se ha de pedir contra el poseedor, no solo contra el que tiene la posesion civil, sino tambien contra el que tiene la natu ral: finalmente agrada que esté obligado á la exhibicion el acreedor que tiene la cosa en prendas.

    4. Pomponius libro VI. ad Sabinum.—nam et cum eo, apud quem deposita, vel cui commodata, vel locala res sit, agi potest.

    4. Pomponio ; Comentarios á Sabino , li bro VI.—Porque se puede pedir contra el que tiene la cosa en depósito, prestada ó arrendada.

    5Ulpianus libro XXIV. ad Edictum. —Celsus scribit: si quis merces, quas evebendas conduxit, in

    5. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , li bro XXIV. — Escribe Celso, que si alguno puso en el al

    §. 10. Ptus dicit Iulianus, etsi vindicationem non habeam, interim posse me agero ad exhibendum, quia mea interest exhiberi, utputa si mihi servus legatus sit, quem Tilius optasset; agam enim ad exhibendum, quia mea interest exhiberi, ut Tilius optet, el sic vindicem, quamvis exhibitum ego optare non possim. §.11. Si mecum fuerit actum ad exhibendum, ego ob hoc, quod conventus sum ad exhibendum actione, agere ad exhibendum non possum, quamvis videatur in teresse mea ob hoc, quod teneor ad restituendum. Sed hoc non suflicit, alioquin el qui dolo fecit, quo minus possideret, potcrit ad exhibendum agere, quum ncque vindicaturus, ncque interdicturus sil, et fur vel raptor polerit; quod nequaquam verum est. Eleganter igitur definit Ncratius, iudicem ad exhibendum hactenus co gnosces, an iustam et probabilem causam habeat actionis, propter quam exhiberi sibi desideret. §. 12. Pomponius scribit, eiuídem hominis nomine recte ptuies ad exhibendum agere posse, forte si homo primi sit, secundi in eo ususfruetus sit, tertius posses sionem suam contendat, quartus pignoratum sibi eum affirmet; omnibus igitur ad exhibendum actio compelit, quia omnium interest exhiberi hominem. §. 13. Ibidem subiungil, iudicem per arbitrium sibi ex hac actione commissum eliam excepliones aestimare, quas possessor obiieit, et si qua tam evidens sit, ut faci le repellatagentem, debere possessorem absolvi, siobscurior, vel quae habeat altiorem quaestionem, diflerendam in directum iudieium, re exhiberi iussa; de quibusdam lamen exceptionibus omnimodo ipsum debere disceplaro, qui ad exhibendum actione iudicat, vetuti pacli conventi, doli mali, iurisiuramli, i ei , quae iudicata est.

    DiGESTo. —Libro 10.°—Titulo 4. horreo posuit, cum conductore ad exhibendum agi po test. Item si mortuo conductore heres existat, cum he rede agendum. Sed si nemo herea sit, cum horreario agendum, nam si a nullo, inquit, possidentur, verum est, aut horrearium possidere, aut corte î I lo est, qui possit exhibere. Idem ait, quomodo autem possidet, qui vehendas conduxit, an quia pignus tenet? Quae species ostendit, etiam eos, qui facultatem exhibendi habent, ad exhibendum tencri.

    §. 1. Iulianus autem ita scribit, ad exhibendum actione teneri cum, qui rerum vel legatorum servandorum causa in possessione sit, sed et cum, qui ususfructus nomine rem teneat, quannis nec hic utique possi deat. Inde Iulianus quaerit, quatenus hos oporteat exhi bere? Et ait, priorem quidem sic, ut actor possessionem habeat, is autem, cum quo agetur, rei servandae causa sit in possessione; eum vero, qui usumfi tictum habeat, sic, ut actor rem possideat, is, cum quo agetur, utatur fruatur. §. 2. Idem Iulianus scribit, emtorem, qui rutacaesa non restituit, ad exhibendum teneri, in quantum in litem iuravero; sed ibi adiieit, si emtor possideat, aut dolo fecerit, quo minus possideat. §. 3. Item Celsus scribit, stercus, quod in aream meam congessisti, per ad exhibendum actionem posse te consequi, ut tollas, sic tamen, ut totum tollas; ceterum alias non posse. §. i. Sed et si ratis delata sit vi fluminis in agrum alterius, posse eum conveniri ad exhibendum, Neratius scribit. Unde quaerit Neratius, utrum de futuro duntaxat damno, an et de praeterito domino agri cavendum sit? Et ait, etiam de praeterito caveri oportere. §. 5. Sed et si de ruina aliquid in tuam aream, vel in tuas aedes decident, teneberis ad exhibendum, licet non possideas. §. 6. Item, si quis facultatem restituendi non habeat, licet possideat, tamen ad exhibendum non tenebitur; utputa si in fuga servus sit, ad hoc plane sotum tenebitur, ut caveat se exhibiturum, si in potestatem eius pervenerit; sed et si non sit in fuga, permiseris autem ei, ubi velit, morari, idem erit dicendum; aut peregre a te missus sit, vel in praediis tuis agat, ad hoc sotum teneberis, ut caveas.

    macen las mercancias, cuya conduccion arrendó, se le puede pedir la exhibicion de ellas: y si muerto él, dexase heredero, á este se le puede pedir la exhibicion: y si no tuviese heredero, se ha de pedir al que cuida del al macen; porque si ninguno las posee, es cierto que las posee el que cuida del almacen, ó que ciertamente es él el que puede exhibirlas. Tambien dice: ¿de qué modo po see el que arrendó el llevartas? ¿acaso porque las tiene en prendas? Cuya especie manifiesta que los que tienen facultad de exhibir, lambien están obligados á la exhi bit ion. § 1. Tambien escribe Juliano, que se obliga á la exhibicion el que está en posesion por causa de guardar las cosas ó los legados, y el que tiene la cosa como usufrutuario, aunque este tampoco posea. Tambien pregunta Juliano de qué modo deben estos exhibir: y dice que el primero: de esta manera, para que el actor tenga la po sesion, á e>te se le pide porque está en posesion por cau sa de custodia de la cosa; pero al que tiene el usufruto, se le pide, para que el actor posea la cosa; y este á quien se pide, usufrutúa. §. 2. Escribe el mismo Juliano, que el comprador que no restituye lo que se sacó ó se cortó, se obliga á la exhibicion de lo que judicialmente jurase; y añade, si lo poseyese el comprador, ó por dolo lo hubiese dexado de poseer. §. 3. Tambien escribe Celso, que puedes conseguir por la accion de exhibicion que se quite el estiércol que echaste en mi solar; de modo que lo quites todo, porque de otro modo no puedes. §. i. Escribe Neracio, que si la avenida llevase la barca al campo de otro, puede ser reconvenido para que la exhiba; por lo qual pregunta si al señor del campo solose le ha de dar caucion del daño futuro, ó tambien del pasa do; y dice que tambien conviene que se le dé del pasado. §. 5. Si cayó en tu solar ó en tu casa alguna cosa de la ruina, estás obligado á exhibirto, aun que no lo poseas. §. C. Si alguno no puede restituir aunque posea, no estará obligado á la exhibicion, v. g. si hizo fuga el sier vo: solo estará obligado á dar caucion de exhibirto si vol viese á su poder; pero si no hubiese huido, y le permi tes vivir adonde quiera, se dirá lo mismo: ó si le envia ses muy léjos, ó estuviese en tus predios, solo estarás obligado á dar caucion.

    6. Paulus libro XIV. ad Sabinum. —Gemma in ctusa auro alieno, vel sigiltum candelabro vindican non potest, sed ut exctudatur, ad exhibendum agi potest. Ali ter atque in tigno iuncto aedibus, de quo ncc ad exhiben dum agi potest, quia lex duodecim tabularum solvi vetaret; sed actione de tigno iuncto ex eadem lege in duptum agitur.

    6. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XIV. —La piedra preciosa engastada en el oro ageno, ó el sello puesto en el candelero, no se puede vindicar; pero se puede pedir que se exhiba, para que se sopare: lo con trario se dice del madero puesto en las casas, que aun no se puede pedir que se exhiba; porque la ley de las doce tablas prohibe que se quite; pero por la misma ley se da la accion de ligno juneto por el dos tanto.

    7. Ulpianus libro XXIV. ad Edictum. —Tigni appcllatione omnem materiam in lege duedecim tabula rum accipimus, ut quibusdam recto videtur.

    7. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIV.— La palabra tignum comprehende todos los materiales, se gun la ley de las doce tablas, como con razon parece á algunos. §.1. Si tú pusieres á tu carro mi rueda, te obligas á la exhibicion, segun escribe Pomponio, aunque en este caso no posees civilmente. §. 2. Lo mismo se dice si á tu armario, ó á tu na ve, ó á tu vasija, ó garrafa, ó á tu vestido, ó á tu esta tua, le pusieses mi labia, mi asa, mi púrpura, ó el bra zo de mi estatua.

    §. 1. Sed si rotam meam vehículo aplaveris, tene beris ad exhibendum; cl ita Pomponius scribit, quamvis tune civiliter non possideas. §. 2. Idem et si armario vel navi labulam meam, vel ansam scypho iunxcris, vel emblemata phialac, vel purpuram vestimento intexeris, aut brachium statuae coadunaveris.

    408

    DiüesTO. —Libro 10.°—Titulo 4.

    §. 3. Item municipes ad exhibendum conveniri possunt, quia facultas est restituendi; nam et possidere, et usucapere eos posse constat; idem et in collegiis ceterisque corporibus dicendum erit. §. 4. Si q и is non possideat lilis contestatae tempore, sed postea ante sententiam possidere coeperit, oportere dici putamus, debere condemnari, nisi restituat. §. 5. Si quis, quum iudicii aceepli tempore possideret, postea sine dolo malo possidere desierit, absolvi eum oportet, quamvis sit, inquit Pomponius, quod ei imputetur, cur non statim restituit; sed passus est secum li tem contestan. §. 6. Idem scribit, si quis litis contestatae tempore possedent, deinde desierit possidere, mox coeperit sivo ex eadem causa, sive ex alia, condemnari eum oportere, nisi restituat. §. 1. Ibidem non male Pomponius iungil, eius, qui ad exhibendum egit, utroque tempore interfuisse oporte re, rem ei restitui, hoc est, el quo lis contestatur, et quo fit comdemnatio; el ita Labeoni placet.

    §. 3. Los municipios pueden ser reconvenidos para que exhiban; porque tienen facultad de restituir, y cons ta que pueden poseer y usucapir: lo mismo se ha de de cir de los colegios, y demas cuerpos. §. 4. El que no posee al tiempo de la contestacion del pleyto, y despues posee antes de la sentencia, juzga mos que se ha de decir que debe ser condenado si no restituye. §. 5. El que posee al tiempo de la contestacion del pleyto, y despues dexase de poseer sin dolo malo, debe ser absuelto, aunque (como dice Pomponio) se le culpe de no haber restituido al instante, y de haber permitido que el pleyto se contestase con él. §. (i. Tambien escribe, que si el que posee al tiem po de la contestacion del pleyto, dexa de poseer, y vuelve á poseer despues ó por la misma causa, ó por otra, debe ser condenado si no restituye. §. 1. En el mismo tugar dice Pomponio no sin ra zon, que a aquel que pide la exhibicion, le ha de impor tar que se le restituya la cosa en uno y otro tiempo, es to es, al de la contestacion del pleyto, y al de la conde nacion: lo mismo dice Labeon.

    8. Iulianus libro IX. Digestorum. —Si ad exhiben dum actum est eum eo, qui ncque possidebat, nequedolo malo fecerat, quo minus possideret, deinde eo defuncto heres eius possidel rem, exhibere eam cogendus erit. Nam si fundum vel hominem petiero, el heres ex eadem causa possidere coeperit, j-estituere cogitur.

    8. Juliano; Digesto, libro IX. —Si se pide la ex hibicion al que no posee, ni dexó de poseer por dolo, y despues de su muerte poseyese su heredero, á este se lo hade obligar á la exhibicion; porque si pidiese un fun do ó un siervo, y el heredero empezase á poseerto por la misma causa,, está obligado á la restitucion.

    9. Ulpianus libro XXIV. ad Edictum. —iulianus scribit, si quis hominem, quem possidebat, occiderit, sive ad alium transtulerit possessionem, sive ita rem coiruperit, ne haberi possit, ad exhibendum tenebitur, quia dolo fecit, quo minus possideret. Proinde et si vinum, vel oleum, vel quid aliud effuderit, vel confregerit, ad exhibendum tenebitur. §. 1. Glans ex arbore tua in fundum meum incidit, eam ego immisso pecore depasco; qua actione possum teneri? Pomponius scribit, competere actionem ad exhi bendum, si dolo pecus immisi, ut glandem comederel. Nam el si glans extaret, ncc patieris me tollere, ad ex hibendum taneberis, quemadmodum si materiam meam delatam in agrum suum quis auferre non pateretur. Et placet nobis Pomponii sententia, sive glans extet, sive consumta sit. Sod si extet, etiam interdicto de glande le genda, ut mihi tertio quoque die legendae glandis facul tas esset, uti potero, si damni infecti cavero.

    9. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIV.— Escribe Juliano, que si alguno matase al siervo que po seia, ó diese á otro la posesion de él, ó deteriorase la co sa de modo que no se pueda poseer, se obliga á la exhi bicion, poi que dexó de poseerto con dolo: por esto si der ramase el vino, el aceyte, ó alguna otra cosa, ó la rom piese, se obliga á la exhibicion. §.1. La bellota de tu árbol cayó en mi fundo: yo introduzco mis reses para que la coman: ¿por qué accion ostaré obligado? Pomponio escribe, que le compete accion para la exhibicion, si con dolo introduxc mis reses para que comiesen la bellota; porque si existiese, y uo me permitieses tomarta, te obligarás á la exhibicion, á la manera que si alguno no permitiese que tomase mis ma teriales, que estaban en su fundo: y nos conformamos con la sentencia de Pomponio, ya sea que exista la bello ta, ó so haya consumido; pero si existe, podré usar del interdicto de glande legenda, para que tenga yo facultad de coger la bellota al tercero dia, si diese caucion por el daño que amenazaba. §. 2. Si alguno hizo de modo que otro adquiriese la cosa, parece que dexó de poseerta con dolo, si esto lo hizo con dolo. §. 3. El que exihibe la cosa deteriorada, dice Sabino que tambien se obliga á la exhibicion; pero esto es ver dadero si con dolo malo se dió á la cosa otra forma, v. g. si el vaso se hizo masa, que aunque exhiba esta, se obli ga á la exhibicion; porque mudada lo forma, como que perece la substancia de la cosa. §. 4. Escribe Marcelo, que si te se legaron diez suel dos baxo de condicion, y á mí puramente el usufruto do ellos; y despues el heredero, pendiente la condicion, los pagase al usufrutuario sin pedirte caucion, so obliga á la exhibicion, como si dexase de poseer con dolo: este consiste en no haber pedido caucion al usufrutuario, y en haber hecho que se desvaneciese tu legado; porque ya no puedes vindicar los sueldos: finalmente tendrá tugar

    §. 2. Si quis rem fecit ad alium pervenire, videtur dolo fecisse, quo minus possideat, si modo hoc dolose fecerit. §. 3. Sed si quis rem deteriorem exhibuerit, aeque ad exhibendum eum teneri, Sabinus ait. Sed hoc ibi utique verum est, si dolo malo in aliud corpus res sit trans lata, veluti si ex scypho massa facta sit; quamquamenim massam exhibeat, ad exhibendum tenebitur, nam muta ta forma prope interimit substantiam rei. §. 4. Marceltus scribit, si tibi decem numismata sint sub condilione legata, et mihi decem ususfructus pu re, deinde heres pendente condilione non exacta cautione decem fructuario solvent, ad exhibendum eum actio ne teneri, quasi dolo fecerit, quo minus possideret; dotus autem in eo est, quod cautionem exigere supersedil a fructuario, effectumque, ut legatum tuum evanesceret, quum iam numos vindicare non possis. IIa demum au-

    Digesto. —Libro 10.°—Titulo í. tem locura hahebit ad exhibendum aclio, si conditio extiterit legali. Poluisli tamen tibi prospicere stipulalione legalorum, et si prospexisli, non erit tibi nccessaria ad exhibendum aclio. Si tamen ignarus legati lui a fructua rio satis non exegit, dicit Marcellus, ccssare ad exhiben dum, scilicet quia nullus dolus est; succurrendum tamen legatario in factura adversus fructuarium aclione, ait. § S. Quantum autcm ad hanc aclionem attinet, ex hibere c&l in eadem causa praestare, in qua fuit, quum iudicium acciperelur, ut quis copiam rei habens possit exsequi aclione, quam destinavit, in nullocasu, quam intendit, laesa, quamvis non de restituendo, sed de exhibcndo agatur. §. 6. Proinde si post litem conlestatam usucaplum exhibeat, non videtur exhibuisse, quum pelilor intentionem suam perdiderit; et ideo absolví eum non oportere, nisi paratus sit, repetila die inlentionem suscipere ita, ut fruclus secundum legem aeslimentur. §. 7. Quia tamen causa petitori in hac aclione restiluilur, Sabinus putavit, partum quoque restituendum, sive praegnans fuerit mulier, sive postea conceperit; quam senlenliam et Pomponius probat. §. 8. Praeterea ulililates, si quae amissae sunt ob hoc, quod non exhibetur, vel tardius quid exhibetur, aeslimandae a iudice sunt. Et ideo Neralius ait, utilitatem actoris venire in aestiraalionem, non quanti res sit; quae utilitas, inquit, interdum minoris erit, quam res erit.

    409 i la exhibición en este caso, si exisliese la condición del legado: también te pudiste indemnizar con la estipula ción de los legados: y si lo hiciste, no tendrás necesidad de la exhibición; pero si ignorando que te se habia legado, no pidió fianzas al usufruluario, dice Marcelo que cesa la exhibición, porque no hay ningún dolo: y dice que también se ha de socorrer al legatario contra el usufrutuario con la acción que resulta del hecho. §. 5. Por lo que toca á esta acción, exhibir es ma nifestar la cosa en el mismo oslado en que estaba quando se contestó el pleyto, para que teniéndola presente, pueda pedir por la acción que determinó, no perjudican do en caso alguno la que intentó, aunque no se trate de restituir, sino de exhibir. §. 6. Por tanto si exhibiese lo que se usucapió desEues de la contestación del pleyto, no parece que exhiió; porque el actor perdió su intención, y por lo mismo no conviene que se le absuelva; á no ser que esté pron to á contestar, volviendo la cosa á su primitivo estado, para que el fruto se estime según derecho. §. 7. Pero porque la causa se restituye al actor en esta acción, juzgó Sabino que también se tíabia de resti tuir el parto, ya sea que la muger estuviese preñada, ó que concibiese después: cuya sentencia también aprueba Pom ponió. §. 8. Ademas de esto si se dexáron de percibir algu nas utilidades porque no se exhibió, ó porque hubo mo rosidad en exhibir, se han de apreciar por el Juez: y por esto dice Neracio, que la utilidad del actor se comprehende en la estimación, no en lo que importa la cosa, cuya utilidad dice que tal vez importa ménos que la cosa.

    10. Paulus libro XXVI. ad Ediclum. —Si optione inlra cerlum tempus data iudicium in id tempus extractum est, quo frustra exhibetur, ulilitas petitoris conservetur. Quodsi per heredem non stetit, quo minus exhiberet tempore iudicii accipiendi, absolvendus est heres.

    10. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVI.— Si se dió la elección dentro de cierto tiempo, y el juicio se dilató hasta el tiempo en que es inútil la exhibición, se conservará la utilidad del que pide; pero si no consin tió en el heredero el que no se exhibiese al tiempo de la contestación del pleyto, ha de ser absuelto.

    11• Ulpianus libro XXIV. ad Ediclum.—Sed et si heredilas amissa sit ob hoc , quod servus non exhibeatur, aequissimum est, aestimari ofücio iudicis damnum hereditalis. §. 1. Quo autem loco exhiberi rem oporteat, vel cuius sumlibus, videamus; et Labeo ait, ibi exhibendam, ubi fuerit, quum lis conleslaretur, periculo et impendiis actoris perferendam perducendamve eo loci, ubi actum sit. Pascere plañe servum, vestiré, curare possessorem opertere ait. Ego autem arbilror interdum etiam haec actorem agnoscere opertere, si forte ipse servus ex operis vel artificio suo solebat se exhibere, nunc vero cogitur vacare. Proinde et si apud officium fuerit depositus exhibendus , cibaria debebit agnoscere, qui exhiberi desideravit, si non solebat possessor servum pascere; nam si solebat, sicuti pascil, ita et cibaria potest non recusa re. Interdum tamen eo loci exhibere debet suis sumlibus, si forte proponas, dala opera eum in locum abdilum res conlulisse, ut actori incommodior esset exhibitio; nam in hunc casum suis sumlibus et periculo debebit exhibere in eum locum, ubi agatur, neei calliditas sua prosit.

    11. Ulpiano; Comentarios al Edicto, li bro XXIV.—Si se perdió la herencia porque no se exhi bió el siervo, es muy justo que el daño se estime por el Juez. §. 1 . Veamos en qué lugar, ó á costa de quién con viene que se exhiba la cosa. Labeon dice, que se ha de exhibir donde estuviese quando se contestase el pleylo, y que á costa y riesgo del actor se ha de llevar y conducir al lugar adonde se pidió. Dice que el poseedor debe ali mentar, vestir y curar al siervo: mas yo juzgo que esto debe hacerlo algunas veces el actor, si acaso el mismo siervo se solia exhibir desde las obras ó artificio, y por esto no puede trabajar; pero si el que se ha de exhibir fuere depositado por el Juez, el que pide la exhibición debe alimentarlo, si el poseedor no acostumbraba hacer lo; pero si lo acostumbraba, no puede reusar el alimen tarlo, como lo hacia. Alguna vez también debe exhibirse á costa suya en el lugar adonde ha de ser exhibido: v. g. si se propone que á propósito se llevó á lugar distante, pa ra quo la exhibición fuese mas incómoda al actor; porque en este caso deberá exhibirlo en el lugar donde se pido, á su costa y riesgo, para que no le favorezca su dolo. §. 2. Si uno fuese reconvenido por muchas cosas, y las poseia todas al tiempo de la contestación del pleyto, aunque después dexase de poseer algunas sin dolo malo, ha de ser condenado si no exhibiese las que puede.

    §. 2. . Si de pluribus rebus quis conveniatur, et li tis conteslalae tempore omnes possederit, licet postea quasdam desierit, quamvis sine dolo malo, possidere, damnandum, nisi exhibeat eas, quas potest. 12.

    Paulus libro XXVI. ad Ediclum. —De eo ex-

    12.

    Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVI. 52

    410

    DiGESTo.—Libro 10.°—Titulo 4.

    hibendo, quem quis in libertatem vindicare velit, huic actioni locus esse potest. §.1. Et filiusfamilias ea actione tenetur, si facullatem rei exhibendae habet. §. 2. Saepius ad exhibendum agenti, si ex eadem causa agat, obstituram exceptionem, Iulianus ait. Novam autem causam intervenire, si is, qui vindicandi gratia egisset, post acceptum iudicium eam ab aliquo accepit, et ideo exceptionem ei non officere. Item si ei, qui furti acturus ad exhibendum egisset, iterum furtum factum sit. Denique, si quis oplandi gratia ad exhibendum egis set, et post litem contestatam alterius testamento optio data sit, ad exhibendum agere potest. §. 3. Si quis ex uvis meis mustum feccrit, vel ex olivis oleum, vel ex lana vestimenta, quum sciret haec alieno esse, utriusque nomine ad exhibendum actione teuebitur, quia quod ex re nostra fit, nostrum esse verius est. §. 4. Si post iudicium acceptum homo murtuus sit, quamvis sine dolo malo et culpa possessoris, tamen interdum tanti damnandus est, quanti actoris interfuerit per eum non effectum, quo minus tunc, quum iudicium acciperetur, homo exhiberetur; tanto magis, si apparebit, eo casu mortuum esse, qui non incidisset, si tum exhibitus fuisset. §. 5. Si iusta ex causa statim exhiberi res non possit, iussu iudicis cavere debebit, se illo die exhibiturum. §. 6. Heres non quasi heres, sed suo nomine hac actione uti potest. Item heres possessoris suo nomine te netur. Igitur non procedit quaerero, an heredi et in heredem danda sit. Plane ex dolo defuncti danda est in heredem haec actio, su locupletior hereditas eo nomine fa cta sit, vetuti quod prelium rei consecutus sit.

    —Esta accion puede tener tugar respecto la exhibicion do aquel cuya libertad se quiere vindicar. §. 1. El hijo de familia tambien se obliga por esta accion, si tiene facultad de exhibir la cosa. §. 2. Dice Juliano, que al que pide muchas veces la exhibicion por una misma causa, le obstará excepcion: interviene nueva causa si el que intentó la vindicacion de la cosa despues de contestado el pleyto, la recibió de otro, y por esto no le obsta la excepcion. Tambien si al que ha de pedir por la accion de hurto, se le hurtó se gunda vez, podrá pedir la exhibicion: finalmente si algu no pidiese la exhibicion para elegir, y despues de la con testacion del pleito se le diese la obeion por testamento de otro, puede pedir la exhibicion. §. 3. Si alguno hiciese mosto de mis uvas, aceyte de mis aceytunas, ó vestido de mi lana, sabiendo que es agena, se obligará á la exhibicion por uno y otro; porque es muy cierto que es nuestro lo que se hace de cosa nuestra. §. 4. Si murió el siervo despues de contestado el pleyto, aunque sin dolo malo, ni culpa del poseedor, no obstante, alguna vez ha de ser condenado en lo que im porta al actor que no hubiese impedido la exhibicion del siervo al tiempo dela contestacion del pleyto; y con mas razon si apareciese que murió por aquel accidente, que no hubiera ocurrido si se hubiera exhibido entonces. §. 5. Si por justa causa no se puede exhibir inme diatamente la cosa, deberá dar caucion por mandado del Juez, de que se exhibirá en aquel dia. §. 6. El heredero puede usar de esta accion, no co mo heredero, sino en su propio nombre: el del poseedor tambien se obliga en su nombre: esto supuesto, no hay necesidad de preguntar si acaso se ha de dar al heredero y contra el heredero. Por el dolo del difunto se ha de dar esta accion contra el heredero, si la herencia se hu biese aumentado por esta razon, porque percibió el pre cio de la cosa.

    13. Gaius libro ad Edictum Praetoris Urbani, ti tulo de libcrali causa. —Si liber homo detineri ab aliquo dicatur, interdictum abversus eum, qui delinere dicitur, de exhibendo eo potest quis habere; nam ad exhibendum actio in eaim rem inutilis videtur, quia haec actio ei creditur competere, cuius peculiariter interest.

    13. Gayo; Comentarios al Edicto del Pretor, libro del Pretor Urbano, Ululo de los Juicios sobre libertad.— Si se dixese que el hombre libre es detenido por alguno, qualquiera puede usar del interdicto de exhibicion con tra el que le detiene; porque esta accion parece inútil en este caso; pues se cree que compete al que particular mente le importa.

    14. Pomponius libro XIV. ad Sabinum.—Si vir numos ab uxore sibi donatos sciens suos factosnon esse, pro re emta dederit, dolo malo fecit, quo minus possideat, et ideo ad exhibendum actione tenetur.

    14. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XIV. —Si el marido compró alguna cosa con los dineros de que su muger le hizo donacion, sabiendo que no los ha bia hecho suyos, dexó de poseertos con dolo malo, y por esto se obliga á la exhibicion.

    15. Idem libro XVIII. ad Sabinum. —Thesaurus meus in tuo fundo est, nec eum pateris me effodere; quum eum loco non moveris, furti quidem, aut ad exhi bendum eo nomine agere recte non posse me, Labeo ait, quia neque possideres eum, neque dolo feceris, quo mi nus possideres, utpote quum fieri possit, ut nescias, eum thesaurum in tuo fundo esse. Non esse autem iniquum, iuranti mihi, non catumniae causa id postulare, vel interdictum, vel iudicium ita dari, ut si per me non stetit, quo minus damni infecti tibi operis nomine ca veatur, ne vim facias mihi, quo minus eum thesaurum effodiam, tollam, exportem. Quodsi etiam furtivus iste thesaurus est, etiam furti agi potest.

    15. Elmismo; Comentarios á Sabino, libro XVIII. —Mi tesoro está en tu fundo, y no me permites sacarto: miéntras no lo muevas de aquel tugar, dice Labeon, que no puedo pedir rectamente por la accion de hurto, ni que se exhiba por esta razon, porque no lo posees, ni con dolo lo dexas de poseer; porque puede suceder que igno res que el tesoro está en tu fundo. No es injusto que ju rando que no lo pido por causa de catumnia, se me dé interdicto ó accion de modo, que si no consistiese en mí el no dar caucion del daño que amenaza por razon de la obra, no me impidas violentamente que saque, tome, y me lleve el tesoro; pero si este es hurtado, tambien se puede usar de la accion de hurto.

    16.

    Paulus libro X. ad Sabinum. —Quumservus

    16.

    Paulo; Comentarios á Sabino, libro X.—

    DiGESTO.—Libro 11.°—Titulo 1.

    41I

    tenet aliquid, dominus ad exhibendum suo nomine tenetur; si autem servus citra scientiam domini dolo fecit, quo minus habeat, vel furti actio, vel de dolo malo noxalis servi nomino danda est, ad exhibendum autem utilis nulla constituenda est.

    Quando el siervo tiene alguna cosa, el señor se obliga á la exhibicion en nombre de ét; y si el siervo dexó de te nerta con dolo sin noticia de su señor, se dará la accion do hurto, ó la noxal de dolo malo en nombre del siervo: mas no compete accionalguna útil para la exhibicion.

    17. Ulpianus libro IX. de omnibus Tribunali bus.—Si quis hominem debilitatum exhibeat vel etuscatum, ad exhibendum quidem absolvi debet; exhibuit enim, et nihil impedit directam actionem talis exhibitio; poterit lamen agere actor ex lege Aquilia de hoc damno.

    17. Ulpiano; De todos los Tribunales, libro IX. — El que exhibe el siervo debilitado ó tuerto, debe ser absuelto de la exhibicion; porque exhibió, y esta exhi bicion no impide la accion directa; pero puede tambien pedir el actor respecto de este daño por (a ley Aquilia.

    18. Idem libro VI. Opinionum.—Sotutione Chiro graphe inani facto et pignoribus liberatis nihilominus creditor, ut instrumenta ad eum contractum pertinentia ab alio, quam debitere exhibeantur, agere potest.

    18. El mismo; Opiniones, libro VI. —Aunque por la paga queda inútil la escritura, y libres las prendas, no obstante el acreedor puedo pedir que se exhiban los instrumentos pertenecientes á aquel contrato, tanto al deudor, como á otro.

    19. Paulus libro IV. Epitomarum Alfeni.—Ad exhibendum possunt agere omnes, quorum interest. Sed quidam consutuit, an possit efficere haec actio, ut rationes adversarii sibi exhiberentur, quas exhiberi magni eius interesset? Respondit, non oportere ius civile catum nian, пeque verba captari, sed qua mente quid diceretur, animadvertere convenire; nam ilia ratione etiam studiosum alicuius doctrinae posse dicere, sua interesse, illos aut illos libros sibi exhiberi, quia, si essent exhibiti, quum eos legisset, doctior et melior futurus esset.

    19. Paulo; Epítome de Alfeno, libro IV. —Todos aquellos á quienes Ies importa, pueden pedir la exhibi cion. Uno consultó si acaso se le daria esta accion para que se le exhibiesen las cuentas de su contrario, cuya exhibicion le importaba mucho: respondí que no conve nia que el Derecho Civil padeciese esta catumnia, ni que sus palabras se interpretasen maliciosamente, sino ob servar la mente de ellas; porque el que deseaba saber al guna doctrina, por la misma razon podia decir que le importaba que se le exhibiesen tales y tales libros; por3ue si se le exhibiesen, leyéndolos se haria mejor y mas octo.

    Ulpianus libro II. Regularum. —Quaestionis habendae causa ad exhibendum agitur ex delictis servorum ad indicandos conscios suos.

    20. Ulpiano; Reglas, libro II.—Por los delitos de los siervos se pide la exhibicion de ellos, para casti gar los que en el tormento declaren que fuéron cóm plices.

    LIBER UNDECIMUS.

    (LIBRO

    UNDECIMO.)

    Tit. I.

    Titulo I.

    De interrogationibus in iure faciendis et interrogetoriis actionibua.

    De las preguntas que se han de hacer ante el Juez, y de las acciones interrogatorias.

    1• Callistratus libro II. Edicti monitorii. —Toties heres in iure interrogandus est, qua ex parte heres sit, quoties adversus eum actio instituitur, et dubitat actor, qua ex parte is, cum quo agere velit, heres sit. Est autem interrogatio tunc necessaria, quum in personam sit actio, el ita, si certum petetur, ne, dum ignoret actor, qua ex parte adversarius defuneto heres extiterit, interdum ptus petendo aliquid damni sentiat.

    1. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro II. — El heredero ha de#ser preguntado ante el Juez de qué parte es heredero," siempre que se intenta accion contra él, y duda el actor qué parte de herencia pertenece al 3ue quiere demandar. Es necesaria esta pregunta quano la accion es personal, y se pide cosa cierta, no siendo que ignorando el actor la parto de que el contrario ha sido heredero del difunto, pidiendo mas, le resulte al gun daño. §. 1 . Hoy no usamos de las acciones interrogato rias; porque ninguno está obligado antes del juicio á res ponder alguna cosa de su derecho, y por esta razon no se freqüentan, y se han dexado de practicar; porque solo

    §. 1. Interrogatoriis autem actionibus hodie non utimur, quia nemo cogitur ante iudicium de suo iure ali quid respondere; ideoque minus frequentantur et in deeuetudinem abierunt; sed tantummodo ad probationes li-

    412

    DigeSTO.—Libro 11/—Titulo 1.

    tigatoribus sufficiunt ea, quae ab adversa parte expressa fucrint apud iudices vel in heredilatibus, vel in aliis rebus, quae in causis vertuntur.

    basta á los litigantes para su prueba ío que por la con traria se expresa ante los Jueces, ó en las herencias, ó en otras cosas de que se trata en las causas.

    2. Ulpianus libro XX]I. ad Edictum. —Edictum de intcrrogationibus ideo Praetor proposuit, quia sciobat difficile esse ei, qui heredem bonorumve possessorem convenit, probare, aliquem esse heredem bonorumve possessorem,

    2. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXII.— El Pretor propuso el edicto do preguntas, porque sabia 3ue era dificil al que reconviene al heredero ó al poseeor de los bienes probar que alguno es heredero ó posee dor de los bienes.

    3. Paulus libro XVII. ad Edictum. —quia plerumque difficilis probatio adilae heredilatis est.

    3. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVII. — Porque las mas veces es dificil la prueba de haberse adi do la herencia.

    4. Ulpianus libro XXII. ad Edictum. —Votuit Praetor adstringere eum, qui convenitur, ex sua in iudicio responsione, ut vel confitendo, vel mentiendo seso oneiet; simul eliam portionis, pro qua quisque heres extitit, ex interrogatione certioretur. §. 1. Quod ait Praetor: qui in iuke interrogatus responderit, sic accipiendum est, apud Magistratus populi Romani, vel Praejides provinciarum, vel alios iudi ces; ius enim eum sotum locum esse, ubi iuris dicendi, vel iudicandi gratia consistat, vel si domi, vel ilinere hoc agat.

    4. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXII. — Quiso el Pretor obligar á que responda judicialmente el que es reconvenido, ó para que confesando ó mintiendo se haga responsable, y juntamente se sepa por medio do la pregunta la parte de que cada uno es heredero. §.1. Lo que dice el Pretor: el que respondiese pre guntado por el Juez: se ha de entender ante el Magistra do del pueblo Romano, ó los Presidentes de las Provin cias ú otros Jueces; porque esta palabra jus solo se en tiende del tugar donde se juzga, ó está determinado para juzgar, aunque sea en casa ó en camino.

    5. Gaius libro III. ad Edictum provinciale. —Qui interrogatur, an heres, vel quota ex parte sit, vel an in potestate habeat eum, cuius nomine noxali iudicio agitur, ad deliberandum tempus impetrare debet, quia, si perperam confessus fuerit, incommodo afficitur.

    5. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro III. —Al que es preguntado si es heredero, ó de qué parte lo es, ó si tiene en su potestad á aquel en cuyo nombre se trata el juicio noxal, debe dársele tiempo para deliberar; porque si confesase mal, le puede resultar per juicio.

    6. Ulpianus libro XXII. ad Edictum. —Et quia hocdefunctorum interest, ut habeant successores, inter est et viventium, ne praecipitentur, quamdiu iuste deli berant. §. 1. Interdum interrogatus quis, an heres sit, non cogitur respondere, utputa si controversiam heredilatis ab aliquo patiatur. Et ita Divus Hadrianus constituit, ne aut negando se heredem praeiudicet sibi, aut dicendo heredem illigetur eliam ablata sibi hereditate.

    6. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXII. —Porque importa á los difuntos tener sucesores, tam bien les importa .á los que viven no precipitarse quando justamente deliberan. §. 1 . Alguna vez no está obligado á responder aquel á quien se le pregunta si es heredero, como quando li tiga con otro sobre la herencia; y así lo determinó el Emperador Hadriano, para que no se perjudique negan do que es heredero, ó diciendo que lo es, quede obliga do, aunque se le prive de la herencia.

    7. Idem libro XVIII. ad Edictum.—Si quis in iure interrogatus, an quadrupes, quae pauperiem fecit, eius sit, responderit, tenetur.

    7. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XVIII. —Si alguno preguntado en juicio si es suyo el animal quadrúpedo que causó daño, respondiese, se obligará.

    8. Paulus libro XXII. ad Edictum.—Si quis in terrogatus de servo, qui damnum dedit, respondit, suum esse servum, tenebitur lege Aquilia quasi dominus; et si cum eo actum sit, qui respondit, dominus ea actione liberatur.

    8. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXII. — Si alguno preguntado en quanto al siervo que causó daño, respondiese que es suyo, como si fuera su señor, se obliga por la ley Aquilia; y si litigó con el que res pondió, el señor se liberta do aquella accion.

    9. Ulpianus libro XXII. ad Edictum.—Si sine interrogationo quis responderit se heredem, pro interroga te habetur. §. 1 . Interrogatum non sotum a Praetore aeeipere debemus, sed et ab adversario. §. 2. Sed si servus interrogetur, nulla erit interro gate, non magis, quam si servus interroget. §. 3. Alius pro alio non debet respondere cogi, an heres sit; de se enim debet quis in iudicio interrogan, hoc est, quum ipse convenitur.

    9. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXII. —Si alguno sin ser preguntado respondiese que es he redero, se tiene como si hubiera sido preguntado. §. 1 . Preguntado, debemos entender no solo el que lo es por el Pretor, sino tambien por la parte contraria. §. z. Si se preguntase al siervo, es nula la pregun ta, del mismo modo que si preguntase él. §. 3. Ninguno debe ser precisado á responder por otro si es heredero; porque enjuicio cada uno debe ser preguntado respecto á él, esto es, quando el mismo es reconvenido. §. 4. Escribe Celso en el libro quinto de los Diges tos, que si un defensor fuese preguntado en juicio si es

    §. 4. Celsus libro quinto Digestorum scribit: si de fensor in iudicio interrogatus, an is, quem defendit, he-

    DiGESTO. —Libro 1I.°—Titulo 1. res, vol quota ex parte sit, falso respondent, ipse quidem defensor adversario tenebitur, ipsi autem, quem défen dit, nultum facil praeiudicium. Veram ilaque esse Celsi sententiam dubium non est. An ergo non videatur defen dere, si non respondent, videndum; quod utique et consequens erit dicere, quia non plene defendit. §. 5. Qui interrogatus heredem se respondcrit, ncc adiecerit, ex qua parte, ex asse respondisse diccndum est; nisi forte ita interrogetur, an ex dimidia parte heres sit, ct respondent: heres sum; hie enim magis eum puto ad interrogatum respondisse. §. 6. Iltud quaeritur, an quis cogatur respondere, utrum ex testamento heres sit, et utrum suo nomine ei quaesita sit hereditas, an per eos, quos suo iuri subiectos habet, vel per eum, cui heres extitit? Summatim igitur Praetor cognoscere debebit, quum quaeratur, an quis respondere debeat, quo iure heres sit, ut, si valde interesse compererit, plenius responderi iubeat; quae oblinere debent non sotum in heredibus, se etiam in honorariis successoribus. §. 7. Deniquc Iulianus scribit, eum quoque, cui est hereditas restituta, debere in iure interrogatum respon dere, an ei hereditas sit restituta. §. 8. Si de peculio agatur, non oportere responderi a patro vel domino, an in potestate habeat filium vel servum, quia hoc sotum quaeritur, an pcculium apud eum, cum quo agitur, est.

    413

    heredero el que defiende, ó de qué parte lo es, y respon diese falsamente, el mismo defensor se obligará á la par te contraria; porque aquel á quien defiende no causa perjuicio alguno; y por esto no hay duda que es verda dera la sentencia de Celso. Se ha de ver si parecerá que no lo defiende si no respondiese: to que ciertamente es consiguiente decir, porque no lo defiende del todo. §. 5. El que habiendo sido preguntado, respondiese 3ue es heredero, y no expresase de qué parte, se ha de ecir que respondió que del todo, a no ser que se le pregunte si lo era de la mitad, y respondiese, soy here dero; porque juzgo que este mas bien respondió á lo que se le preguntó. §. 6. Se pregunta si alguno está obligado á respon der si es heredero por testamento, ó si adquirió la he rencia en su nombre, ó por aquellos que tiene en su potestad, ó por aquel do quien fué heredero: esto su puesto, el Pretor deberá conocer sumariamente quando se pregunta si alguno debe responder por qué razon es heredero, para que si se averiguase que importa mucho, le mande responder mas claramente: lo qual se debe observar no solo en los herederos, sino tambien en los sucesores honorarios. §. 7. Finalmente escribe Juliano, que aquel á quien se restituyó la herencia, preguntado judicialmente si se le restituyó, debe responder. §. 8. Si se trata del peculio, no conviene que se responda por el padre ó el señor si tiene en su potes tad al hijo ó al siervo; porque solo se pregunta si está el peculio en poder do aquel con quien se litiga.

    10. Paulus libro LX VIII. ad Edictum.—Шn alienum est, eum, a quo damni infecti stipulari velimus, in terrogare in iure, an aedes eius vel locus sit, ex quo damnum timeatur, et pro qua parte, ut, si neget suum praedium esse, nec caveat damni infecti, aut cedere, aut resistendum putaverit, quasi dolo versatus tradere compellatur.

    10. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXVIII. —No es extraño que se le pregunte ante el Juez á aquel con quien queremos estipular sobre el daño que amena za, si son suyas las casas, ó el tugar del qual se teme el daño, y qué parte tiene en ellas, para que si niega que es suyo el predio, y no diese caucion del daño que amenaza, y juzgase que debia ceder, ó hacer oposicion, sea precisado á entregartas, como que obra con dolo.

    11. Ulpianus libro XXII. ad Edictum. —De aetatate quoque interrogatus interdum respondere debebit.

    11. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXII. —Tambien deberá responder si alguna vez fuese pre guntado en quanto á la edad. §.1. Si el que no es heredero fuese preguntado, y respondiese que lo es de cierta parte, será reconvenido como si lo fuese de aquella parte; porque se le dará cré dito contra el mismo. §.2. Si el que es heredero de una quarta parte, ó absotutamente no lo es, respondiese que lo es de to da la herencia, será reconvenido como heredero uni versal. §.3. Si el que es heredero de la mitad, dixesc que lo es de la quarta parto, en pena de la mentira será re convenido por el todo; porque no debió mentir, afirman do que era heredero ííe menor parte: alguna vez con justa razon puede creer que es heredero de menor parte. ¿Que dirémos si ignora que se lo acreció alguna parte, ó fué instituido de parto incierta? ¿Por qué le ha de per judicar su respuesta? §. 4. El que tambien calló ante el Pretor, debe ser reconvenido por el todo, como si negase que es herede ro; porque el que absotutamente no responde, es contu maz; y en pena de su contumacia debe ser reconvenido por el todo, del mismo modo que si negase; porque pa rece que menosprecia al Pretor. §.5. Lo que dice el Pretor: absotutamente no res pondiese: lo entendiéron así los mas modernos, quo pa

    §. 1 . Si quis, quum heres non esset, interrogatus responderit, ex parte heredem esse, sic convenietur, atque si ex ea parte heres esset; fides enim ei contra se habebitur. §. 2. Qui ex quadrante heres, vel omnino quum heres non esset, responderit so heredem ex asse, in assem instituta actione convenietur. §. 3. Si, quum esset quis ex semisse heres, dixerit se ex quadrante, mendacii hanc poenam feret, quod in solidum convenitur; non enim debuit mentiri, dum se minoris portionis heredem asseverat. Interdum tamen iusta ratione potest opinari, esse heredem ex minoro parte. Quid enim, si nescit sibi partem accrevisse, vel ex mcerta parte fuit institutus, cur ei responsum noceat? §. 4. Qui tacuit quoque apud Praetorem, in ca cau sa est, ut instituta actione in solidum conveniatur, quasi negaverit se heredem esse; nam qui omnino non respondit, contumax est, contumaciae autem poenam hanc ferre debet, ut in solidum conveniatur, quemadmodum si negasset, quia Praetorem contemnere videtur. §. 5. Quod autem ait Praetor: omnino non respon disse, posteriores sic exceperuht, ut omnino non respon-

    DigesTO.—Libro 11.°—Titulo 1. disse videalur, qui ad interrogatum non respondit, id est ad dictum. §. 6. Si interrogans quis, an ex asse heres esset, respondent: ex parte, si ex dimidia esset, nihil ei nocere responsum; quae sententia humana est. §. 7. Nihil interest, neget quis, an laceat interrogatus, an obscure respondeat, ut incertum dimittat interrogatorem. §. 8. Ex causa succurriei, qui intcrrogatus respon dit, non dubitamus; nam el si quis intcrrogatus, an patri heres esset, respondent, mox prolato testamento inventus sit exheredatus, aequissimum est, succurri ei; et ita Celsus scribit. Hic quidem ct alia ratione, quod ea, quae postea emergunt, auxilio indigent; quid enim, si occullae tabulae et remotae postea prolatae sunt, cur noceat ei, qui id respondent, quod in praesentiarum videbatur9 Idem dico, et si quis heredem se responderit, mox falsum, vol inofficiosum, vel irritum testamentum fuerit pronuntiatum; non enim improbe respondil, sed scriptura ductus. §. 9. Qui interrogatus responderit, sic tenetur, qua si ex contractu obligatus, pro quo pulsabitur, dum ab adversario interrogatur. Sed ct si a Praetore fuerit in terrogatus, nihil facit Piaetoris auctoritas, sed ipsius responsum sive mendacium. §. 1 0. Qui iusto errore ductus negaveril se heredem, venia dignus est. §.11. Sed et si quis sine dolo malo, culpa tamen responderit, dicendum erit, absolvi eum debere, nisi culpa dolo proxima sit. §. 12. Celsus scribit, licere responsi poenitere, si nulla captio ex eius poenitencia sit actoris; quod verissimum mihi videtur, maxime si quis postea plenius in structs quid faciat, instrumentis vel epistolis amicorum iuris sui edoctus.

    12. Paulus libro XVII. ad Edictum.—Si filius, qui abstinuit se paterna heredilate, in iure interogatus responderit se heredem esse, tenebitur; nam ita respondendo pro herede gessisse videtur. Sin autem filius, qui se abstinuit, intcrrogatus tacuerit, succurrendum est ci, quia hunc, qui abstinuit, Praetor non habet heredis loco. § 1. Exceptionibus, quae institutis in iudicio con tra reos aclionibus opponuntur, etiam is uti potest, qui ex sua responsione convenitur, vetuti pacti conventi, rei iudicatae, et ceteris. 13. Idem libro II. ad Plautium. —Confessionibus falsis respondentes ita obligantur, si eius nomine, de quo quis interrogatus sit, cum aliquo sit actio, quia quae cum alio actio esset, si dominus esset, in nosmet confessione nostra conferemus. Et si eum, qui inpotestate patris esset, respondissem , filium meum esse, ita me obligari, si actas eius pateretur, ut filius meus esse possit, quia falsae confessiones naturalibus convenire deberent; propter quae fiat, ut patrisfamilias nomine respondendo non obliger. §. 1 . Eum, qui patremfamilias suum esse responde rit servum, non teneri noxali actione; ac ne si bona fide liber homo mihi serviat, mecum noxali iudicio agi po test, et si actum fuerit, manebit integra actio cum ipso, qui admisit.

    rece que absotutamente no respondió el que no responde á lo que so le pregunta, esto es, no contestó. §. 6. Si cl que fué, preguntado si era heredero de toda la herencia, respondiese de parte, si lo fuese de la milad, no le perjudica la respuesta: cuya sentencia es mas equitativa. §. 7. Lo mismo es que el nue fué preguntado nie gue ó calle, ó no responda con claridad, de modo que dexe dudoso al que pregunta. §. 8. No dudamos que con causa es socorrido el que responde á la pregunta; por lo qual si el que fué pre guntado si era heredero de su padre, respondiese, y despues publicado el testamento, se hallase desheredado, es muy justo que sea socorrido: así lo escribe Celso, ciertamente por esta razon; porque lo que despues acon tece necesita auxilio. ¿ Qué dirémos si despues se mani festó el testamento que estaba oculto, y se ignoraba? ¿Por qué ha de perjudicar al que respondió lo que al presente le parecia? Lo mismo digo si alguno respondió que era heredero, y despues se pronunciase que el testa mento era falso, inoficioso ó nulo; porque segun la es critura respondió bien. §. 9. El que preguntado respondiese, se obliga así como por contrato, por el qual seria reconvenido si se le preguntase por el contrario; pero si fuese preguntado por el Pretor, la autoridad de este nada hace, sino la respuesta ó la mentira de él mismo. §. 10. El que con justo error negó que era herede ro, es digno de perdon. §. 11. Si alguno sin dolo malo, pero con culpa res pondiese, se ha de decir que hade ser absuelto, á no ser que la culpa sea próxima al dolo. §. 12. Escribe Celso que es lícito arrepentirse de la respuesta, si del arrepentimiento no resulta perjuicio al actor: lo qual me parece muy cierto, especiatmente si lo hace por haberse instruido despues mas plenamente por instrumentos ó cartas de sus amigos, que le mani festaban su derecho. 12. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVII. — Si el hijo que se abstuvo de la herencia del padre, pre guntado enjuicio respondiese que es heredero, se obli gará; porque respondiendo así, parece que se declaró heredero; pero si el hijo que se abstuvo callase siendo preguntado, ha de ser socorrido; porque el Pretor no tiene por heredero al que se abstuvo. §. 1. Tambien puede usar de excepciones el que es reconvenido por su respuesta, las quales propuestas en juicio se oponen contra las acciones de los reos, como la de convencion del pacto, cosa juzgada, y otras semejantes. 13. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro II. — Los que responden en sus confesiones lo que no es, tam bien se obligan si se dá accion contra alguno por aque llo de que fué preguntado; porque la accion que tenia con otro si fuera señor, la transfeririamos en nosotros por nuestra confesion; y si respondiese que era mi hijo el que estaba en la potestad de su padre, me obligo, si fuese de tal edad que pueda serto; porque las confesiones falsas deben convenir con lo que es naturat; por lo qual suce derá no obligarme respondiendo en nombre del padre de familias. §. 1 . No se obliga por la accion noxal el que respon dio que el padre de familias era su siervo: tampoco se puede tratar conmigo el juicio noxal, aunque el nombre libre me sirva con buena fe; y si se hubiese tratado, per manece íntegra la accion contra el que causó el daño.

    /

    DigesTO. —Libro 11.°—Titulo 1. 14. Iavolevus libro IX. ex Cassio. —Si is, cuius nomine noxae iudicium acceptum est, manente iudicio liber iudicatus est, reus absolvi debel, nec quidquam interrogatio in iure facta prod c rit, quia eius personae, cu ius nomine quis cum alio actionem habet, obligationem transferre non potest in eum, qui in iure suum esse confitetur, vetut alienum servuin suum esse contitendo; libcri autem hominis nomine, quia cum alio actio non est, ne per interrogationem quidem, aut confessionem trans fert poterit. Quo casu eveniet, ut non recte hominis liberi nomine actum sit cum eo, qui confessus est. §.1. In totum autem confessiones ita ratae sunt, si id, quod in confessionem venifr, et ius, et naturam recipere potest. 15. Pomponius libro XVIII. ad Sabinum.— Si ante aditam hereditatem servum hereditarium meum esso respondeam, teneor, quia domini loco habetur hereditas. §. 1 . Mortuo servo, quem in iure interrogatus suum esse confessus sit, non tenetur is, qui respondit, quemadmodum si proprius eius fuisset, post mortem eius non teneretur.

    415

    14. Javoleno; Doctrina de Casio, libro IX. — Si aquel en cuyo nombre so contestó el juicio noxal, durante él fué declarado libre, se debo absolver ai reo, y no aprovecha la pregunta hecha en juicio; porque la obligacion de la persona en cuyo nombre uno tiene ac cion con otio, no se puede transferir en el que confiesa en juicio que es libre, como confesando que es suyo el siervo ageno: mas en nombro del hombre libre, porque no hay accion contra otro, uo podrá transferirse por pre gunta, ni confesion: en cuyo caso acontecerá que no se litigó rectamente en nombre del hombre libre con el quo confesó. §. 1. Las confesiones son válidas en el todo, si lo que se com prebende en ellas puede verificarse por dere cho y naturaleza. 15. Pomponio ; Comentarios á Sabino , lihro XVIII. —Si ántes de adir la herencia respondiese que es mio el siervo hereditario, me obligo, porque la herencia se tiene en tugar de señor. §.1. Si muriese el siervo que alguno preguntado judicialmente confesó que era suyo, no se obliga: así como nose obligaria despues de su muerte si fuese suyo.

    16. Ulpianus libro XXXVII. ad Edictum.—Si servus ab hostibus captus sit, de quo quis in iure inter rogatus respondent, in sua potestate esse, quamvis iura posttiminiorum possint efficere dubitare nos, attamen non puto locum esse noxali aclioni, quia non est in nostra potestate. §. 1. Quamquam autem placet, etiam eum teneri, qui alienum servum suum fassus esset, attamen rectissime placuit, eum demum teneri, qui suum potuit habe re; ceterum si dominium quaerere non potuit, non teneri.

    16. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , li bro XXXVII. —Si los enemigos cautivasen el siervo del que fué preguntado en juicio, y respondiese que estaba en su potestad, aunque el derecho de postliminio nos podria hacer dudar, con todo no juzgo que tiene tugar la accion noxal, porque no está en nuestra potestad. §. 1. Aunque agrada que está obligado el que confe só qne era suyo el siervo ageno, con todo agradó rectísimamente que se obliga el que pudo tenerte por suyo; pero si no pudo adquirir el dominio de él, no estará obligado.

    17. Idem libro XXXVIII. ad Edictum.—Si ser vus non sit unius, sed pturium, et omnes mentili sunt, cum in sua potestate non esse, vel quidam ex Ulis, aut dolo fecerunt, quo minus sit in potestate, unusquisque illorum tenebitur in solidum, quemadmodum tenerentur, si haberent in potestate. Is vero, oui nihil dolo fecerit, quo minus in potestatc haberet, vel non negavit, non te nebitur.

    17. El mismo ; Comentarios al Edicto , li bro XXXVIII. —Si el siervo no fuese de uno, sino de muchos, ó alguno de ellos, ó todos mintiéron diciendo 3ue no estaba en su potestad, ó con dolo hicieron que exase de estar en ella, quálquiera de ellos se obliga por el todo, del mismo modo que si le tuviesen en su potes tad; pero el que no cometió dolo para que dexase de estar en su potestad, ó no negase, no se obligará.

    18. Iulianus libro IV. ad Urseium Ferocem.— Qui ex parte dimidia heres erat, quum absentem cohe redem suum defendere vellet, ut satisdationis onus evi tare posset, respondit se sotum heredem esse, et condemnatus est; quaerebat actor, quum ipse solvendo non esset, an rescisso superiore iudicio in eum, qui re vera heres erat, actio dari deberet? Procutus respondit, rescis so iudicio posse agi; idque est verum.

    18. Juliano; Comentarios á Urseio Ferox, li bro IV. —El que fué heredero de la mitad, queriendo de fender á su coheredero ausente, para que evitase el dar fianzas, respondió que él soto era heredero, y fué conde nado: preguntaba el actor, por no tener aquel de donde pagarte, si acaso rescindido el juicio antecedente, so lo deberia dar accion contra el que en realidad era herede ro. Próculo respondió, que rescindido el juicio, se podia pedir: y esto es cierto.

    19. Papinianus libro VIII. Quaestionum. — Si filias, quum pro patre suo ageret, taceat interrogatus, omnia pcrinde observanda erunt, ac si non esset interrogatus.

    19. Papiniano; Cuestiones, libro VIII. — Si el hijo que litiga por su padre, callase siendo preguntado, se ha de determinar lo mismo que si no fuese preguntado.

    20. Paulus libro II. Quaestionum.—Qui servum alienum respondent suum esse, si noxali iudicio conven tus sit, dominum liberat; aliter atque si quis confessus sit, se occidisse servum, quem alius occidit, vel si quis responderit se heredem, nam his casibus non liberatur,

    20. Paulo; Cuestiones, libro II.—El que respon diese que es suyo el siervo ageno, sifué reconvenido en el juicio noxal, liberta al señor: al contrario, si alguno confesó que mató al siervo, á quien otro dió muerte, ó respondiese que es heredero, en estos casos no se liberta

    DiGESTO.—Libro 11.°—Titulo 2.

    41C

    qui fecit, vel qui heroз est. Nec haec inter se contraria sunt; nam superiore casu ex persona servi duo tenentur, sicut in servo communi dicimus, ubi altero convento alter quoque liberatur; at is, qui confitetur, se occidisse vel vulnerasse, suo nomine tenetur; nec debet impunitum esse delictum eius, qui fecit, propter eum, qui respon dít, nisi quasi defensor eius, qui admisit, vel heredis, litem subiit hoc genere; tunc enim in factum exceptione data summovendus est actor, quia i Ile negotiorum gestorum, vel mandati actione recepturus est, quod praestilit. Idem est in eo, qui mandatu heredis heredem se esse respondit, vel quum eum alias defendere vellet.

    §. 1. In iure interrogatus, an fundum possideat, quaero, an respondere cogendus sit, et quota ex parte fundum posideat? Respondí: Iavolenus scribit, possessorem fundi cogi debere respondere, quota ex parte fundum possideat, ut, si minore ex parte possidere se dicat, in aliam partem, quae non defenderetur, in possessionem actor mittatur. §. 2. Idem, et si damni infecti caveamus; nam et hic respondere debet, quota ex parte eius sit praedium, ut ad eam partem stipulationem accommodemus. Poena autem non repromittentis haec est, ut in possessionem eamus, et ideo eo pertinet scire, an possideat.

    el que hizo la muerte, ó el que es heredero. Ni estas cosas son entre si contrarias; porque en el caso primero se obligan los dos por la persona del siervo, como decimos en el siervo comun, que reconvenido el uno, se liberta tambien el otro; pero el que confiesa que dió muerte ó hirió, se obliga en su nombre; porque no debe quedar sin castigo el delito del que lo hizo, por el que respondió, á no ser que tomase á su cargo este pleyto, como defensor del que lo cometió, ó del heredero; porque en este caso será repelido el actor por la excepcion que resulta del hecho; porque él ha do recibir lo que dió por la accion que resulta de la gestion de los negocios, ó del mandato: lo mismo se dice del que por mandato del heredero res pondió que era heredero, ó del que lo quiere defender de otra manera. §.1. Al que se le pregunta en juicio si posee el fun do, pregunto ¿se le podrá precisar á que responda, y qué parte de fundo posee? Respondí que escribia Javoleno, 3ue al poseedor del fundo se le podia obligar á responer qué parte de fundo poseia, para que si dixese que posee menor parte, se entre al actor en posesion de la parte que no defendiese. §. 2. Lo mismo se dice si diésemos caucion por el daño que amenaza; porque en este caso tambien debe responder la parte que tiene en el predio, para que segun ella se dé la estipulacion: la pena del que no repromete es ue se nos ponga en posesion, y por esto le pertenece á l saber si posee.

    21. Ulpianus libro XXII. ad Edictum. —Ubicunque iudicem aequitas moverit, aeque oportere fieri interrogationem, dubium non est.

    21. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXII. —No se duda que es justo que se pregunte siempre que al Juez le parezca conforme á equidad.

    22. Scaevola libro IV. Digestorum. —Procuratore Caesaris ob debitum fiscale interrogante, unus ex filiis, qui nec bonorum possessionem acceperat, nec heres erat, respondit, se heredem esse; an quasi interrogatoria creditoribus ceteris teneatur? Respondit, ab his, qui in iure non interrogassent, ex responso suo con veniri non posse.

    22. Scévola; Digesto, libro IV. —Preguntando el Procurador del César por razon de la deudai fiscal, uno de los hijos, que aun no habia tomado posesion de los bienes, ni ora heredero, respondió que lo era: ¿por ven tura se obligará á los demas herederos por razon de la pregunta? Respondí que no podia ser reconvenido por su respuesta por los que no le hubiesen preguntado en juicio.

    Tit. II. ■

    Titulo II.

    De quibus rebus ad eundem iudicem eatur.

    Sobre qué cosas se ha de recurrir ante el mismo Juez.

    1• Pomponius libro XIII. ad Sabinum. —Si inter ptures familiae erciscundae agetur, et inter eosdem com muni dividundo, aut finium regundorum, eundem iudi cem sumendum. Praeterea, quo facilius co'ire coherededes vel socii possint, in eundem locum omnium praesentiam fieri oportet.

    1• Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XIII— Si el juicio de division de la familia se tratase entre mu chos, entre los mismos el de division de la cosa comun, y el de señalamiento de límites, han de litigar ante un mismo Juez: á mas de esto, para que mas fácilmente puedan juntarse los coherederos ó los socios, conviene que todos se presenten en un mismo tugar.

    2. Papiniams libro II. Quaestionum. —Quum ex pturibus tutoribus unus, quod ceteri non sint idonei, convenitur, postulante eo omnes ad eundem iudicem mittuntur; et hoc Rescriptis Principum continetur.

    2. Papiniano; Cuestiones, libro II.—Quando uno de muchos tutores es reconvenido, porque no son idoneos los demas, pidiéndolo él, todos deben comparecer ante un mismo Juez: así se expresa en los rescriptos de los Príncipes.

    Tit. III.

    Titulo III.

    De servo corrupto.

    De quando alguno corrompe al siervo ageno en las costumbres.

    1•

    Ulpianus libro XXIII. ad Edictum. —Ait Prae

    1•

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIII.—

    DiGESTO. —Libno 11.°—Titulo 3. tor: QUI SERVUM, SERVAM, ALIENUM, AL1ENAM RECEPISSE, PERSUAS1SSEVE QUID El D1CETUR DOLO MALO, QUO EUM, EAM DETERIOREM FACERET, IN EUM, QUANTI EA RES ER1T, IN DUPLUM JUDICIUM DABO.

    417

    §. 4. Sed utrum ita demum tenetur, si bonac frugi servum perpulit ad delinquendum, an vero et si malum hortatusest, vel malo monstravit, quemadmodum faccret? Et est verius, etiam si malo monstravit, in quem modum delinqueret, teneri eum; imo et si erat servus omnimodo fugiturus, vel furtum facturus, hic vero laudator huius propositi extilit, tenetur; non enim oportet laudando augeri maliliam. Sirve ergo bonum servum fecerit ma tum, sive matum fecerit deteriorem, corrupisse videbitur. §. 5. Is quoque deteriorem facit, qui servo persua det, ut iniuriam faceret, vel furtum, vel fugeret, vel alien um servum ut sollicitarct, vel ut peculium intrincaret, aut amator existeret vel erro, vel malis artibus esset deditus, vel in speclaculis nimius, vel sediliosus, vel si actori suasit verbis sive pretio, ut rationes dominicas intercideret, adulteraret, vel etiam ut rationem sibi commissam turbaret,

    Dice el Pretor: Si se dice que alguno acogió al siervo ó sierva agenos, ó los persuadió á alguna cosa con dolo malo, por lo qual se deterioráron, daré contra ellos la accion del dos tanto por lo que perdiéron de su estima cion. §.1. El que con buena fe compró al siervo, no se obligará por este edicto; porque ni él mismo podra usar de la accion de servo corrupto, pues nada le importa que no se corrompa el siervo: y á la verdad si esto se per mitiese, sucederia que la accion de servo corrupto com peteria á dos: lo qual es absurdo; porque ni aun aquel á quien con buena fe sirve el hombre libre., somos de opinion que puede usar de esta accion. §. 2. La palabra recepisse que dice el Pretor, la de bemos entender si recibiese el siervo ageno para sí; y recibirto es propiamente darte acogida, y esconderto en su predio, ó en el tugar ó edificio ageno. §. 3. Persuadir es mas que precisar y obligar á otro á que obedezca; porque persuadir es con palabras, pues dando alguno bueno ó mal consejo, puede persuadir; y por esto añade el Pretor: con dolo malo, por lo qual lo haga peor; y no comete delito sino el que persuade al siervo alguna cosa, por lo qual lo haga peor: esto su puesto, el que solicita al siervo para que piense ó haga alguna cosa mala, parece que es comprehendido en este edicto. §. 4. ¿Acaso se obligará de la misma manera el que obligó á hacer alguna cosa mala al siervo de buenas cos tumbres, que el que aconsejó ó enseñó á hacer mal al que era malo? Y es mas cierto que aunque fuese malo aquel á quien enseñó el modo de ser malo, se obliga: por mejor decir aunque el siervo de todos modos hubiese de huir, ó cometer hurto, el que alabó su intencion, se obli ga; porque no conviene que la malicia se aumente ala bándola: y así parecerá que corrompió el que hizo malo al siervo bueno, ó peor al malo. §. 5. Tambien lo hace peor el que persuade al sier vo para que injurie, hurte ó huya ó solicite al siervo ageno, para que obligue con deudas el peculio, ó sea amigo de malas mugeres, ó se dé á malos artes, ó á algun error, ó á entretenimientos públicos, ó se haga alborota dor, ó si al siervo actor le aconsejó con palabras ó inte res para que borre las cucntas del señor, ó las adultere, ó ponga confusa la cuenta que se le encargó.

    2. Paulus libro XIX. ad Edictum. —vel tuxuriosum, vel contumacem fecit, quive, ut stuprum pateretur, persuadet.

    2. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX. —O le hizo tuxurioso ó contumaz, ó le persuade á que per mita que le estrupen.

    3. Ulmanus libro XXIII. ad Edictum. —Dolo ma lo adiecto callidilatem notat Praetor eius qui persuadet; ceterum si quis sine dolo deteriorem fecerit, non notatur; et si tusus gratia fecit, non tenetur.

    3. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIII. — Dolo malo. En la expresion de dolo malo comprehende el Pretor el engaño del que persuade; pero si alguno le hiciese peor sin dolo, no es comprehendido; y si lo hizo por burta, no se obliga. §. 1. Por lo qual se pregunta, que si alguno per suadió al siervo ageno á que subiese al tejado, ó á que baxase al pozo, y él lo hiciese, y cayese, y se rompiese una pierna, ó alguna otra parte del cuerpo, y pereciese, si acaso se obligará: y si ciertamente lo hiciese sin dolo malo, no se obliga; si con dolo malo, se obligará.

    §. 1. Qui bona fide servum emit, hoc Edicto non te nebitur, quia nec ipse potent servi corrupti agere, quia nihil eius interest, servum non corrumpi; et sane si quis hoc admiserit, eveniet, ut duobus actio servi corrupti competat, quod est absurdum. Sed nec eum, cui bona fide homo liber servit, hanc actionem posso exercere opinamur. §. 2. Quod autem Praetor ait: recepisse, ita accipimus, si susceperit servum alienum ad se; et est proprie recipere refugium abscondendi causa servo praestare vel in suo agro, vel in alieno loco aedificiove. §. 3. Persuadere autem est ptus, quam compclli atque cogi sibi parere; sed persuadere ex mediis est, nam et bonum consilium quis dando patest suadere, et matum; et ideo Praetor adiecit: dolo malo, quo eum deteriorem faceret; nequc enim delinquil , nisi qui tale aliquid servo persuadet, ex quo eum faciat deteriorem. Qui igit'jr ser vum sollicitat ad aliquid vel faciendum, vel cogitandum improbe, hic videtur hoc Edicto notari.

    §. 1 . Undo quaeritur, si quis servo alieno suaserit in tectum adscendere, vel in puteum descendere, et ille parens adscenderit vel descenderit, et ceciderit, crusÏue vel quid aliud fregerit, vel perierit, an teneatur? t si quidem sine dolo malo fecerit, non tenetur, si dolo malo, tenebitur; 4. Paulus libro XIX. ad Edictum. —sed commodius est, utili lege Aquilia eum teneri.

    4. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX. — Pero le es mas conveniente que se obligue por la accion útil de la ley Aquilia.

    5. Ulpianus libro XXIII. ad Edictum.—Doli verbum etiam ad eum, qui recepit, referendum est, ut non

    5. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIII. — La palabra dolo tambien so ha de referir al que recibió 53

    418

    DiGESTO.—Libro 11.0—Titulo 3.

    alius teneatur, nisi qui dolo malo fecerit; ceterum si quis, ut domino custodiret, recepil vol humanilate vel mi sericordia ductus, vel alia probala atque iusta ratione, non tenebitur. §. 1 . Si quis dolo malo persuascril quid servo, quem liberum putabat, mihi videtur, teneri eum oportere; magisenim delinquit, qui liberum putans corrumpit, et ideo, si servus fuerit, tenebitur. §. 2. Haec actio etiam adversus fatentem in duptum est, quamvis Aquilia infiliantem duntaxat coërceat. §. 3. Si servus scrvave fecissc dicetur, iudicium cum noxae dedilione redditur. §. 4. Haec actio refertur ad tempus servi corrupli, vel recepti, non ad praesens; el ideo et si decesserit, vel alienatus sit, vel manumissus, nihilo minus locum habebit actio; ncc extinguitur manumissione semel nata actio

    al siervo para que no se obligue otro si no el que lo hi ciese con dolo malo; pero si alguno lo recibió por guar darto para su señor, ó movido de compasion, misericor dia, ó por otra justa razon, no se obligará. §.1. Si el que con dolo malo persuadió alguna cosa al siervo que tenia por libre, me parece que conviene que se obligue; porque mas peca el que corrompe al que juzga libre; y por esto se obligará, aunque sea siervo. §. 2. Esta accion se da tambien por el dos tanto contra el que confiesa, aunque por la ley Aquilia solo se da contra el que niega. §. 3. Si el siervo ó la sierva hiciese alguna cosa de las expresadas, tendrá tugar este juicio entregando al siervo. §. 4. Esta accion se refiere al tiempo que se cor rompió ó se recibió al siervo, no al presente: y por esto si muriese ó se enagenase ó se manumitiese, esto no obs tante tendrá tugar esta accion; y la accion que una vez empezó á competer, no se extingue por la manumision.

    6. Paulus libro XIX. ad Edictum.—practeritae enim u lili tatis aestimatio in hoc iudicium versatur—;

    6. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX.— Tambien se comprehende en este juicio la estimacion de la utilidad pasada.

    7. Ulpianus libro XXIII. ad Edictum. —nam et mali servi forsilan consequuntur libertatem, et posterior causa interdum tribuit manumissionis iustam rationem.

    7. Ulpiano; Comentarios al Edicto, UbroXXIII.— Porque los malos siervos consiguen tal vez libertad, y la causa posterior alguna vez da justa razon para la manu mision.

    8. Paulus libro XIX. ad Edictum. —Sed et heres eius, cuius servus corruptus est, habet banc actionem non sotum si manserit in heredilate servus, sed et si exierit, forte legatus.

    8. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX — El heredero de aquel cuyo siervo fue corrompido, tiene esta accion, no solo si el siervo permaneciese en la he rencia, sino tambien si saliese de ella, v. g. si fué le gado.

    9. Ulpianus libro XXIII. ad Edictum.—Si quis servum communem meumetsuum corruperit, apud Iulianum libro nono Digestorum quaeritur, an hac actione teneri possit? Et ait, teneri eum socio; praetarea poterit et communi dividundo, el pro socio, si socii sint, tene ri, ut Iulianus ait. Sed cur deteriorem facit lulianus conditionem socii, si cum socio agat, quam si cum extraneo agit? nam qui cum extraneo agit, sive receperit, sive corruperit, agere potest, qui cum socio, sine alternatione, id est, si corrupit, nisi forte non putavit lulianus hoc cadere in socium, nemo enim suum recipit. Sed si celandi animo recepit, potest defendí, teneri eum.

    9. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIII — Si alguno corrompió el siervo comun mio y suyo, pre gunta Juliano en el libro nueve de los Digestos, si se po drá obligar por esta accion; y dice que se obliga el so cio: y ademas de esto podrá tambien obligarse por el juicio de division y de sociedad, si son socios, como dice Juliano. ¿Pero por qué razon hace Juliano peor la condi cion del socio si liliga con el socio, que quando litiga con el extraño? Porque el que liliga con el extraño, puede pedir, ya sea que lo recibiese, ó lo corrompiese, y el que litiga con el socio sin alternacion, esto es, si lo corrompió: a no ser que Juliano juzgase que esto no se podia verificar en el socio; porque ninguno recibe lo que es suyo; pero si lo recibió con el ánimo de ocultar lo, se puede defender que se obliga. §. 1 . Si yo tengo el usufruto del siervo, y tú la pro piedad, y yo lo deterioro, me podrás pedir: y si tú lo hicieses, te podré yo pedir por la accion útil; porque esta accion pertenece á todas las corruptelas, y parece que importa al usufrutuario que el siervo en que tiene el usufruto sea de buenas costumbres: y si acaso lo reci biese otro, ó lo corrompiese, compete al usufrutuario la accion útil. §. 2. Tambien se da accion por el dos tanto, segun el importe del siervo. §. 3. Pero se duda si la estimacion se ha de hacer solamente de lo que el siervo fué deteriorado en el cuer po, ó en las costumbres, esto es, de quanto el siervo se hizo de ménos valor, ó tambien de las demas cosas; y dice Neracio, que el que le corrompió ha de ser conde nado en quanto baxó deprecio el siervo que fué corrom pido.

    §.1. Si in servo ego habeam usumfructum, tu Pro prietatem, si quidem a me sit deterior factus, poteris mecum experiri, si tu id feceris, ego agere utili actione pos sum; ad omnes, enim corruptelas haec actio pertinet, et interesse fructuarii videtur, bonae frugi servum esse, in quo usumfructum habet. Et si forte alius eum recepe rit, vel corruperit, utilis actio fructuario compelit. §. 2. Datur autem actio, quanti ea res erit, eius dupli. §. 3. Sed quaestionis est, aestimatio utrum eius duntaxat fieri debeat, quod servus in corpere vel in animo damni senserit, hoc est, quanto vilior servus factus sit, an vero et ceterorum? Et Neratius ait, tanti condemnandum corruptorem, quanti servus ob id, quod corruptus sit, minoris sit.

    DiGESTO. —Libro 11.°—Titulo 3.

    419

    10. Paulus libro XIX. ad Edlcfum. —In hoc iudicium etiam rerum aestimatio venit, quas secum servus abstulit, quia omne damnum duplatur, neque intererit, ad cum pertatac fuerint res, an ad alium, sive etiam consumtae sint; otenim iustius est, eum teneri, qui prin ceps fucrit delicti, quam eum quaeri, ad quem res perlatae sunt.

    10. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX.— En este juicio tambien se comprehende la estimacion de las cosas que el siervo llevó consigo; porque se duplica todo el daño; y nada importa que él haya llevado siem pre consigo la cosa, ó que la haya entregado á otro, ó que so haya consumido ; porque es mas justo que se obli gue el autor principal del delito, que aquel a quien se entregaron las cosas.

    11. Ulpianus libro XXIII. ad Edictum. —Neratius ait, postea furta facta in aestimationem non venire; quam sententiam veram puto, nam et verba Edicti: quanti ea res erit, omne detrimentum recipiunt.

    11. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIII. —Dise Neracio, que los hurtos que se cometiéron des pues, no se comprehenden, cuya sentencia juzgo verda dera; porque las palabras del edicto, quanto importase la cosa, comprehenden todo daño. §.1. Si persuadí al siervo que rompiese las escri turas de los deudores, sin duda estaré obligado; pero si por la costumbre de hacer mal hurtase despues, vi ciase ó borrase otros instrumentos semejantes, se ha de decir que el que le corrompió no se obliga por estas cosas. §. 2. Mas aunque por razon de las cosas hurtadas compete la accion do servo corrupto, tambien podemos pedir por el hurto; porquo parece que fallan las cosas Eor ayuda y consejo del que lo solicitó, y no basta el haer pedido por una y otra accion ; porque la una no se pierde por la otra: lo mismo escribe Juliano respecto del que recibió, oculló ó deterioró el siervo ; porque son di versos delitos el hurto, y el deteriorar al siervo: y á mas de esto se obligará á la condiccion ; pues aunque por la repelicion del siervo se consigue tambien la pena de hurto, no obstante, lo que importa se debe pedir por la accion de servo corrupto.

    §. 1. Servo persuasi, ut chirographe debitorum corrumpat, videlicet tenebor; sed si consuetudine peccandi postea et rationes ceteraque similia instrumenta subtraxerit, vel interteverit, deteverit, dicendum erit, corruptorem horum nomine non teneri. §. 2. Quamvis autem rerum subtractarum nomine servi corrupti compelat actio, tamen et furti agere possumus, ope enim consilio sollicitatoris videntur res ab esse; nec suflicict, alterutra actione egisse, quia altera al teram non minuit. Idem et in eo, qui servum recepit, et celavit, et deteriorem fecit, lulianus scribit; sunt enim diversa maleficia furis et eius, qui deteriorem servum fa ch. Hoc amplius ct condictionis nomine tenebitur; quam vis enim condictione hominem, poenam autem furti actio ne consecutus sit, tamen et quod interest, debebil consequi actione servi corrupti.

    12. Ulpianus libro XIX. ad Edictum. —quia manet reus obligatus etiam rebus redditis.

    12. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX. — Porque el reo queda obligado aun despues de restituidas las cosas.

    13. Paulus libro XXIII. ad Edictum. —Haec actio perpetua est, non temporaria, et heredi ceterisque successoribus compelit; in heredem non dabitur, quia poenalis est. §. 1. Sed est si quis servum heredilarium corruperit, hac actione tenebitur, sed et petilione hereditatis quasi praedo tenebitur,

    13. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIII. —Esta accion es perpetua, no temporal, y compete al heredero, y á los demas sucesores, y no se da contra el heredero, porque es penal. §. 1 . El que corrompe al siervo hereditario, se obli ga por esta accion; pero como ladron, se obligará tam bien por la de peticion de la herencia.

    14. Pau'us libro XIX. ad Edictum. —ut tantum veniat in hereditatis petilionem, quantum in hanc actionem. §.1. De filio filiave familias corruptis huic Edicto locus non est, quia servi corrupli constituta actio est, qui in patrimonio nostro esset, et pauperiorem se factum esse dominus probare potest dignitate et fama domus in tegra manente; sed utilis competit officio iudicis aestimanda, quoniam interest nostra, animum liberorum nostrorum non corrumpi.

    14. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX. —Para que concurra en la peticion de la herencia por la misma cantidad que en esta accion. §. 1. Este edicto no tiene tugar respecto el hijo ó hija de familias, cuyas costumbres se corrompen; porque esta accion se constituye respecto del siervo corrompido, que está en nuestro patrimonio ; y el señor puede probar que se ha disminuido su patrimonio, permaneciendo sin lesion la dignidad y la fama de su casa; pero compete la accion útil, que el Juez estimará de oficio; porque nos importa que las costumbres de nuestros hijos no se cor rompan. §. 2. Si el siervo comun tuyo y mio corrompiese á mi siervo propio, dice Sabino, que no se puede pedir al compañero: del mismo modo que si mi siervo propio cor rompiese al siervo comun: mas si este corrompiese al extraño, se ha de ver si acaso se debo pedir á los dos, ó á cada uno, así como en las demas acíiones noxales; y es mas cierto que cada uno está obligado por el todo; pero pagando el uno, se liberta el otro. §. 3. Si el siervo cuyo usufruto tengo, corrompiese

    §. 2. Si servus communis meus el tuus proprium meum servum corruperit, Sabinus, non posse agi cum socio, periode atque si proprius meus servus corrupisset conscrvum. Item, si servus communis extraneum corru perit, videndum est, utrum cum duobus agi debeat, an et cum singulis exemplo ceterarum noxarum? Et magis est, ut unusquisque in solidum teneatur, altero autem solvente alterum liberari. §. 3. Si is, in quo usumfructum habeo, servum

    DiGESTO.—Libro 11.°—Titulo 4.

    420

    meum corruperit, eril mihi actio cum domino proprietatis. §. 4. Pignori dati nomine debitor habet hanc actio nem. §. 5. In hac actione non extra rem duptum est, id enim, quod damni datum est duplatur. §. 6. His consequenter et il! ud probatur, ut, si ser vo meo persuascris, ut Titio furtum faciat, non sotum in id tenearis, quo deterior servus effectus est, sed et in id, quod Tilio praestiturus sim. §. 7. Item non sotum, si mihi damnum dederitconsilio tuo, sed etiam si extraneo, eo quoque nomine mihi tencris, quod ego lege Aquilia obnoxius sim; aut si ex conductor leneor alicui, quod ei servum locavi, el propter te deterior factus sit, leneberis et hoc nomine, et si qua talia sint. §. 8. Aestimatioautem habetur in hac actione, quan ti servus vilior factus sit, quod officio iudicis expedietur. §. 9. Interdum tamen et inutilis sit, ut non expe diat talem servum habere; utrum ergo et prelium cogitur dare sollicitator, et servum dominus tucrifaciat, an vero cogi debet dominus restituere servum, el pretium servi accipere? Et verius est, electionem domino dari, sive servum detinere cupit, el damnum, quanti deterior servus factus est, in duptum accipere, vel servo resti tu to, si copiam huius rei habeat, prelium consequi; quodsi ■on habeat, pretium quidem simili modo accipere debet, cedere autem sollicilatori periculo eius de dominio servi actionibus. Quod tamen de rcstitutione hominis dicitur, tunc locum habet, quum homme vivo agitur. Quod autem si manumisso eo agatur, non facile apud iudicem audieturdicendo, ideo se manumisisse, quoniam habere noluerat domi, ut et prelium habeat, el libertum.

    al mio, me competerá accion contra el señor de la pro piedad. §.4. El deudor tiene esta accion por razon dela cosa que tiene dada en prenda. §. 5. En esta accion el dos tanto se entiende comErehendida la cosa; porque se duplica el daño que se izo. § 6. Tambien se prueba de lo expresado, que si persuadieses á mi siervo para que hurte á Ticio, no solo t ' obligas en lo que el siervo se deterioró, sino tambien en lo que yo haya de dar á Ticio. §. 7. No solo me estás obligado si me causase daño por consejo tuyo, sino tambien si lo causase á un ex traño; porque soy responsable por la ley Aquilia, ó si por razon de locacion estoy obligado á alguno : porque le alquilé el siervo, y tú lo deterioraste, estarás obliga do por esta razon, y por otras semejantes. §. 8. En esta accion se apreciará lo que el siervo perdió de su valor, lo cual lo determinara el Juez de oficio. §. 9. Tal vez si el siervo es tan inútil, que no sea conveniente tenerto, ¿acaso el que lo solicitó estará obli gado á dar el precio, y el señor se ha de quedar con él? ¿O acaso se le obligará al señor á restituir el siervo, y recibir el precio de él? Y es mas cierto que se da la elec cion al señor, ya sea que quiera retener al siervo, y re cibir doblado el daño en que fué deterioradlo el siervo, ó restituido este, si lo puede hacer percibir el precio; y si no lo tuviese, del mismo modo debe recibir el precio, y ceder al que lo solicitó á riesgo suyo las acciones respec tivas al dominio del siervo: mas lo que se dice en quanto á la restitucion de este, liene tugar quando se pide estando vivo; pero si pidiese despues de manumiti do, diciendo que le dió libertad, porque no le queria te ner en su casa, para tener el precio y el liberto, no le oirá el Juez fácilmente,

    15. Gains libro VI. ad Edictum provinciale.— Corrumpitur animus servi, et si persuadeatur ei, ut do minum contemneret.

    15. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro VI. —Se corrompe el ánimo del siervo, si se le per suade á que menosprecie á su señor.

    16. Alfenus Varus libro II. Digestorum. —Domi nus servum dispensatorem manumisit, postea rationes ab eo accepit, et quum iis non constaret, comperit, apud quandam mulierculam pecuniam eum consumsisse; quaerebatur, possetne agere servi corrupti cum ea muliere, quum is servus iam liber essel? Respondí, posse, sed etiam furti de pecuniis, quas servus ad eam detulisset.

    16Alfeno Varo; Digesto, libro II. —El señor manumitió al siervo administrador: despues le tomó las cuentas; y no estando conformes, averiguó que habia gastado dineros con una mugercilla, se dudaba si se le podria pedir á esta por la accion de servo corrupto, por estar ya libre el siervo: respondí que sí ; y tambien por la de hurto respecto la cantidad que el siervo la habia dado.

    17. Marcianus libro IV. Regularim. —Servi cor rupti nomine et constante matrimonio marito in mulierem datur actio, sej favore nuptiarum in simptum.

    17. Marciano; Reglas, libro IV.—Durante el ma trimonio, tambien se da al marido contra la muger la accion de servo corrupto; pero en el sim plo por favor del matrimonio.

    Tit. IV.

    Titulo

    IV.

    De fugitlvis.

    De los siervos que andan fugitivos.

    1• Ulpianus libro I. ad Edictum.—Is, qui fugitivum celavit, fur est. §. 1. Senatus censuit, ne fugitivi admittantur in saltus, neque protegantur a villicis vel procuratoribus possessorum, el mulctam statuit; his autem, qui intra viginti dies fugitivos vel dominis reddidissent, vel apud Magistrats exhibuissent, veniam in ante actum dedit.

    1. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , libro /.—El que ocultó al siervo fugitivo, es ladron. §. 1. Determinó el Senado que los fugitivos no se admitiesen en los bosques, ni se protegiesen por los ma yordomos y procuradores do los poseedores, y les impu so multa: y a aquellos que dentro de veinte días volvie sen á sus señores, ó exhibiesen ante el Magistrado los

    DiGESTO.—Libro ИЛ—Titulo 4. Sed et cleinceps eodem Senatusconsulto impunitas datur ei, qui intra praestituta tempora, quam reperit fugitivos in agro suo, domino vol Magistratibus tradiderit.

    §. 2. Hoc autem Senatusconsultum aditum etiam dedit militi vel pagano ad investigandum fugílivum in praedia Senatorum vol paganorum. Cui rei etiam tex Favia prospexerat et Senatusconsultum Modesto Consute factum, ut fugitivos inquirere volentibus literae ad Magistratus dentur; muleta etiam centum solidorum in Ma gistrats statuta, si literis acceptis inquirentes non adiuvent. Sed et in eum, qui quaeri apud se prohibuit, eadem poena statuta. Est etiam generalis Epístola Divorum Marci et Commodi, qua declaratur, et Praesides, et Magistrats, et milites stationarios dominum adiuvare debere inquirendis fugitivis, et ut inventos redderent, et ut bi, apud quos delitescant, puniantur, si crimine contingantur.

    §. 3. Unusquisque eorum, qui fugitivum apprehendit, in publicum deducere debet. §. 4. Et merito monentur Magistratus, eos diligenter custodire, ne evadant. §. 5. Fugitivum accipe, et si quis erro sit; fugitivi autem appellatione ex fugitiva natum non contineri, Labeo libro primo ad Edictum scribit. §. 6. In publicum deduci intelliguntur, qui Magistratibus municipalibus traditi sunt, vel publicis ministeriis. §. 7. Diligens custodia etiam vincire permittit. §. 8. Tamdiu autem custodiuntur, quamdiu ad Praefectum vigitum, vel ad Praesidem deducantur, eorumque nomina, et notae, et cuius se quis esse dicat, ad Magis trats deferantur, ut facilius agnosci et percipi fugitivi {lossint. Notae autem verbo etiam cicatrices continentur. dem iuris est, si haec in scriptis publice vel in aedes proponas.

    421

    fugitivos, les concedió perdon del delito anterior. Por la misma constitucion del Senado se concedió despues in dulto á los aue dentro del tiempo señalado entregasen á su señor ó a los Magistrados á los fugitivos que encon trasen en sus predios. §. 2. Esta constitucion del Senado permito tambien la entrada al soldado ó al pagano en los predios de los senadores ó de los paganos para buscar al siervo fugiti vo: sobre lo qual tambien habia determinado la ley Favia, y la constitucion del Senado establecida siendo Cónsul Modesto, para que á los que querian buscar á los fugiti vos, se les diesen letras para los Magistrados, imponien do á estos la multa de cien sueldos, si habiéndoles pre sentado las letras no diesen auxilio á los que buscaban á los fugitivos: y contra el que prohibiese buscar al que tenia oculto, impuso la misma pena. Hay tambien una carta general de los Emperadores Marco y Cómodo, por la qual so declara que los Presidentes, Magistrados y Soldados de guarnicion deben ayudar al señor que busca los siervos fugitivos; y que hallándolos, los entreguen: y aquellos en cuyas casas se ocultan, sean castigados si fueron cómplices en el delito. §. 3. Qualquiera que aprehendiese á un fugitivo, lo debe manifestar. §. 4. Con razon se amonesta á los Magistrados á fin de que los guarden diligentemente para que no huyan. §. 5. Tambien se entiende que el vago es fugitivo. Escribe Labeon en el libro primero del Edicto, que no se tiene por fugitivo el que nació de fugitiva. §. 6. Manifestar públicamente se entiende que es entregar al siervo á los Magistrados municipales, ó á los Ministros públicos. §. 7. La custodia diligente permite tambien que sean puestos en prision. §. 8. Se guardan hasta que son llevados al Prefecto de los que rondan de noche, ó ante el Presidente, y se les hace saber sus nombres , las señas, y quién dicen son sus señores, para que mas fácilmente puedan ser conoci dos y entregados: en las señas se han de expresar tam bien las cicatrices: lo mismo se dice si estas cosas se po nen en parage público, ó en las casas públicas por escrito.

    2. Callistratus libro VI. Cognitionum.—Fugitivi simplices dominis reddendi sunt; sed si pro libero se gesserint, gravius coërceri soient.

    2. Calistrato; Tratado de las Jurisdicciones, li bro VI. —Los que solo son fugitivos se han de entregar á sus señores; pero si se tratáron como libres, suelen ser castigados gravemente.

    3. Ulpianus libro VII. de officio Proconsulis. — Divus Pius rescripsit, eum, qui fugitivum vult requirere in praediis alienis, posse adire Praesidem literas ei daturum, et si ila res exegerit, apparitorem quoque, ut ei permittatur ingredi et inquirere , et poenam eundem Praesidem in eum constituere, qui inquirí non permiserit. Sed et Divus Marcus Oratione, quam in Senatu recitavit, facultatem dedit ingrediendi tam Caesaris, quam Senatorum et paganorum praedia volentibus fugitivos inquirere, scrutarique eubilia atque vestigia occullantium.

    3. Ulpiano; Del cargo de Procónsul, libro VII.— El que quiere buscar al fugitivo en los predios agenos, segun rescripto del Emperador Pio, puede ir al Presiden te á que le dé letras, y si fuese necesario tambien un ministro, para que se le permita entrar y reconocer; y el mismo Presidente puede imponer pena al que no dexase reconocer: y por oracion del Emperador Marco, que dixo en el Senado, á los que quieren buscar á los fugitivos, se dió facultad de entrar en casa del César , en las de los Senadores, y en los predios de los Paganos, y reco nocer los quartos de los que tienen noticia que los ocultan.

    4. Pautus libro I. Sententiarum.—Limenarchae et stationarii fugitivos deprehensos recte in custodiam retinent. Magistratus municipales ad officium Praesidis provinciae vel Proconsulis comprehensos fugitivos recte transmittunt.

    4. Paulo; Sentencias, libro /.—Los guardas ma yores de los puertos marítimos y sus dependientes pueden tener en custodia á los fugitivos" que aprehenden: los Ma gistrados municipales pueden enviar á los fugitivos que aprehendiéron, al Presidente ó al Procónsul de la pro vincia.

    DigeSTo.—Libro 11.°—Titulo 5.

    422

    5. Tryphoninus libro I. Disputationum. —Si in arenam fugitivus servus se dederit, nc isto quidem periculo discriminis vilae tantum sibi irrogato potestatem domini evitare ppterit; nam Divus Pius rescripsit, omni modo eos dominis suis reddere, sive ante pugnam ad be stias, sive post pugnam, quoniam interdum aut pecunia interversa, aut commisse aliquo maiore maleficio ad fugiendam inquisitionem vol iustitiam animad versionis in arenam se dare mallent; reddi ergo eos oportet.

    5. Trifonino; Disputas, libro I. —Si el siervo fu gitivo se presentase á la tucha, ni por este peligro de perder la \ ida se podrá libertar de la potestad del señor; porque el Emperador Pio respondió, que absotutamente se debian volver á sus señores ántes ó despues de la lucha; porque tal vez ó por haber hurtado alguna canti dad, ó por haber cometido algun otro delito mayor, ó por huir de que se descubra, ó del justo castigo, quieren mas bien presen larse en la lucha: y por esto conviene que ellos sean entregados.

    Tit. V.

    Titulo V.

    De aleatoribuB.

    De los jugadores á juegos prohibidos.

    1. Ulpianus libro XXIII. ad Edictum. —Praetor ait: Si quis elm, apld quem alea lusum esse dicetur, VERBERAVER1T, DAMNLMVE El DEOERIT, SIVE QUID EO TEM PORE DOMO EIUS SUBTRACTUM EST, 1UDICIUM NON DABO; IN EUM, QUI ALEAE LUDENDAE CAUSA VIM INTULER1T, UTI'QUAEQUE RES ER1T, AN'IMADVERTAM. §.1. Si rapinas feccrint inter se coltusores, vi bono rum raptorum non denogabitur actio; susceptorem enim duntaxat prohibuit viudicari, non et coltusores, quamvis et Iii indigni videautur.

    1. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIII. — Dice el Pretor: Si alguno azotó, ó hizo algun daño á aquel en cuya casa se dice que se jugó á juego de suer te, ó se quitó en aquel tiempo alguna cosa por dolo de él, no le daré accion, y castigaré al que por jugar á juego de suerte, causase fuerza, de qualquier modo que la haga. §. í . Si los jugadores entre sí cometiesen rapiña, no se Tes negará la accion que se da por los bienes que se arrebatan por fuerza; porque solo prohibió vindicartos al que los recibe, y no á los jugadores, aunque estos tam bien parezca que son indignos. §. 2. Tambien se ha de notar, que si el que los re cibe fué azotado, y padeció daño en algun tiempo, y de qualquiera modo no lo vindica; pero el hurto hecho en la casa, y en el tiempo que se jugaba juego de suerte, aunque no lo hiciese el jugador, qualquiera que lo haga lo hace sin que pueda ser castigado. Es cierto que por casa entendemos la habitacion y el domicilio. §. 3. Lo que el Pretor dice* que no ha de dar accion de hurto, hemos de ver si solo pertenece á la accion pe nal, ó si tambien quisiese pedir la exhibicion, ó vindicar, ó intentar la condiccion: y dice Pomponio, que solo se te niega la accion penal : lo qual no tengo por cierto; por que el Pretor dice absotutamente: Si se hurtase alguna cosa, no daré accion. §. 4. Dice: Castigaré al que por jugará juego de suerte, cometiese violencia, -de qualquiera modo que la cause. Esta cláusula pertenece al castigo del que obligó á jugar, ó para que se le multe, ó ponga preso.

    §. 2. Item notandum, quod susceptorem verberatum quidem, et damnum passum ubicunque el quandoeunque non vindicat; verum furtum factum domi, et eo tempore, quo alea tudebatur, licet tusor non fuerit, qui quid eorum fecerit, impune fit. Domum autem pro habitatione et do micilio non accipere debere, cerium est. §. 3. Quod autem Praetor negat, se furti actionem daturum, videamus, utruin ad poenalem actionem solam pertineat, an et si ad exhibendum velitagere, vel vindi care, vel condicere? Et est relatum apud Pomponium, sotummodo poenalem actionem denegatam; quod non pu to verum, Praetor enim simpliciter ait: si quid subtractum erit, iudicium non dabo. §. 4. In eum, inquit, qui aleae tudendae causa vim intulerit, utiquaeque res crit, animadvertam; haec clau sula portinet ad animadversionem eius, qui compulit tu dere, ut aut muleta muletetur, aut in lautumias, vel in vincula publica ducatur; 2. Paulus, libro XIX. ad Edictum. —soient enim quidam et cogere ad tusum vel ab initio, vel victi dum retinent. §. 1. Senatusconsultum vetuit in pecuniam tudere, praeterquam si quis certet hasta vel pilo iaciendo, vel currendo, saliendo, tuctando, pugnando, quod virtutis causa fiat;

    2. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX.— Porque suelen algunos precisar á jugar ó al principio, ó reteniéndoles los que pierden. §. 1. La constitucion del Senado prohibió jugar di nero, excepto á la lanza, á la pelota, á correr , saltar, tuchar, ó pelear por causa de exercitar la fuerza.

    3. Marcianus libro V. Regularum.—in quibus re bus ex lege Tilia, et Publicia, et Cornelia eliam sponsionem facere licet; sed ex aliis, ubi pro virtute certamen non fil, non licet.

    3. Marciano; Reglas, libro V. —En cuyos juegos por la ley Ticia, la Publicia y la Cornelia tambien es líci to hacer apuesta; pero en otros, como no sea por causa de exercilar las fuerzas, no es lícila.

    4. Paulus, libro XIX. ad Edictum.—Quod id con vivio vescendi causa ponitur, in eam rem familia tudere permUlitur. §. 1. Si servus vel filiusfamilias victus fueril, patri vel domino com petit repetilio. Item si servus acceperil pecuniam, dabilur in domino de peculio actio, non noxa-

    4. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX.—Se permite á la familia jugar cosas de comer y beber. §. 1 . Si el siervo ó el hijo de familias perdiese, le compete la repeticion al padre ó al señor: y si el siervo recibiese dinero, se dará contra el señor la accion de pe

    DiGESTO.—Libro 11.°—Titulo 6. lis, quia ex negotio gesto agitur. Sed non amplius cogendusest praestare, quam id, quod ex ea re in peculio sit. §. 2. Adversus parentes et patronos repetilio eius, quod in alea tusum est, utilis ex hoc Edicto danda est.

    ш

    culio, no la noxat; porque se pide por el negocio que se hizo; pero no ha de ser obligado á dar mas de lo que haya en el peculio respecto de aquella cosa. §. 2. Contra los padres y los patronos se dá por este edicto la repeticion útil por lo que se jugó á juego de suerte.

    Tit. VI.

    Titulo VI.

    Si mensor falsum modum dixerit.

    Si el medidor perjudicase á alguno en la medida por dolo ó culpa.

    1. Ulpianus libro XXIV. ad Edictum. —Adversus mensorem agrorum Praetor in factum actionem proposuit, aquo falli nos non oportet; nam interest nostra, ne fallamur in modi renuntiatione, si forte vel do finibus contentio sit, vel emtor scire velit, vel venditor, cuiusmodi ager veneat. Ideo autem banc actionem proposuit, quia non crediderunt veleros, inter talem personam locationem et conductionem esse, sed magis operam beneiicii loco praeberi, et id, quod datur, ei ad remunerandum dari, el inde honorarium appellari; si autem ex locate conducto fuerit actum, dicendum crit, nec tenere intentionem.

    1• Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIV.— Contra el medidor de las heredades propuso el Pretor la accion que resulta del hecho; porque no conviene que nos engañe, pues nos importa no ser engañados en la declaracion de la medida, si acaso hay controversia acer ca de los límites, ó el comprador ó el vendedor quiere saber la cabida del predio que vende. Se propuso esta accion porque no creyéron los antiguos que respecto de él hubiese locacion y conduccion , y que su trabajo lo hacia como por beneficio, y que lo que se le daba, era por causa de remuneracion: por esto se llamaba honora rio: y si se hubiese pedido por razon de locacion y con duccion, se dirá que no prueba su intencion. §. 1. Para esta accion solo se requiere dolo malo; porque pareció que el medidor era bastantemente casti gado, si solo era reconvenido por dolo malo por aquel á quien no estaba obligado civilmente: por tanto, si pro cedió con impericia, se debe culpar á sí mismo el que lo admitió: y si con negligencia, tambien estará seguro el medidor. La culpa lata tambien se comparará al dolo: y si recibió salario, no se obligará á toda culpa por las palabras del edicto; porque ciertamente consta al Pretor que ellos intervienen por precio. §. 2. El que falsamente declara la medida, se obli ga por esta accion; pero tambien debemos entender que declara falsamente el que declara por medio de otro.

    §. 1. lIaee actio dotum matum duntaxat exigit; vi sum e^t enim, satis abundeque coërceri mensorem, si do tus matus sotus conveniatur eius hominis, qui civiliter obligatus non est; proinde, si impcrite versatus est, sibi imputare debet, qui eum adhibuit; sed et si negligenter, aeque mensor securus erit; lata culpa plane dolo comparabitur. Sed et si mercedem accepit, non omnem culpam cum praestare propter verba Edicti; utique enim seit Praetor, el mercede eos intervenire. §. 2. Is autem tenetur hac actione, qui renuntiavit; sed renuntiasse et eum accipere debemus, qui per alium renuntiavil, 2. Paulus libro XXV. ad Edictum. —vel per li teras. §. 1. Sed si ego tibi.quum esses mensor, manda verim, ut mensuram agri ageres, et tu id Tilio delegaveris, et ille dolo malo quid in ea re fecerit, tu teneberis, quia dolo malo versatus es, qui tali homini credidisti.

    2. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXV.— O por escrito. §. 1. Pero si á tí que eres medidor te mandase me dir algun predio, y tú lo encargases á Ticio, y este lo executase con dolo malo, te obligarás; porque procedis te con dolo malo en haberto encargado á semejante persona.

    3. Ulpianus libro XXIV. ad Edictum. —Si duobus mandavero, el ambo dolose fecerint, adversus singulos in solidum agi poterit; sed altero convento, si satisfecerit, in allerum actionem denegari oportebit. §. 1. Competit autem haec actio ei, cuius inteifuit falsum modum renuntiatum non esse, hoc est vel emtori, vel venditori, cui renuntiatio obfuit.

    3. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIV. — Si lo mandé á dos, y ámbos lo executan con doto, podré pedir por entero á cada uno; pero si satisfaciese el que fué reconvenido, se denegará la accion contra el otro. §. 1. Mas esta accion compete al que le importa que no se hubiese declarado falsamente respecto la me dida, esto es, al comprador ó al vendedor á quien perju dicó la declaracion. §. 2. Tambien escribe Pomponio, que si el compra dor diese mas al vendedor por la declaracion, no puede pedir al medidor; porque le compete condiccion por lo que dió de mas; pues nada le importa al comprador compitiéndole condiccion, á no ser que el vendedor no tu viese con qué pagar: en esto caso estará obligado el me didor. §. 3. Pero si el vendedor engañado por el medidor entregase mayor medida, consiguientemente dice Pompo nio que no se ha de dar accion contra el medidor; por que compete la accion de venta contra el comprador, á no ser que este no tenga con que pagar.

    §. 2. Pomponius tamen scribit, si emtor ptus dederil venditori propter renuntiationem, quia condicere po test, quod ptus dedit, agi cum mensorc non posse; nihil enim emtoris interesse, quum possit condicere, nisi solvendo venditor non fuit, tune enim mensor tenebitur.

    §. 3. Sed si venditor maiorem modum tradiderit fraudatus a mensore, consequenterdicit Pomponius, non esse actionem adversus mensorem, quia est ex vendito actio adversus emtorem, nisi et hic emtor solvendo non sit.

    DiGESTO. —Libro 11.°—Titulo 7.

    ш

    §. 4. Idem Pomponius scribit, si propter iudicium adhibitus mensor fraudaverit me in renuntiatione, teneri eum, si ob hoc de iudicio minus tuli. Plane si a iudice adhibitus contra me renuntiaverit dolo malo, dubitat, an teneri mihidebeat; quod magis admittit.

    §. fi. Servi autem nomine magis noxale, quam de peculio competere ail, quamvis civilis actio de peculio com pelat.

    §. 4. Escribe el mismo Pomponio, que si el medidor nombrado para este juicio, me defraudase en la declara cion, se obliga, si por esto so me dió menos por la sen tencia; pero si el nombrado por el Juez declarase contra mí con dolo malo, duda si me estará obligado: y es mas cierto que sí. §. 5. Escribe Pomponio, que esta accion se ha de dar al heredero, y á otras personas semejantes; pero que no se ha de dar contra el heredero, ni contra los que se reputan por tates. §. 6. En nombre del siervo mas bien dice que com pete la accion noxal, que la de peculio, aunque competa la accion civil de peculio.

    . 4Paulus libro XXV. ad Edictum. —Haec actio perpetua est, quia inilium rei non a circumscriplione, sed a suscepto negotio originem accepil.

    4. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXV. — Esta accion es pi rpetua, porque liene su origen no desde que se cometió el dolo, sino desde que se aceptó el encargo.

    5. Ulpianus libro XXIV. ad Edictum. —Si mensor non falsum moduin renuntiaverit, sed traxerit renuntiationem, et ob hoc evenerit, ut venditor laeíteretur, qui assignaturum se mod um intra certum diem promisit, haec actio locum non habet; sed nec dari utilem debere, Pomponius ait; erit ergo ad actionem de dolo decurrendum. §. 1. Si, quum falsus modus renuntiatus esset, emtor cum venditore ex emto egisset, agere potcrit etiam cum mensore; sed si nihil eius interest, condemnari mensorem non oportet. Quodsi non de toto modo, qui deerat, cum venditore egerit, sed de minore, consequenter scribit Pomponius, de residuo cum mensore agi posse. §. 2. Hoc iudicium latius Praetor porroxit; nam et si cuius alterius rei mensuram falsam renuntiavisse dicetur, haec actio competit. Proinde, si in aedificii men sura fefellit, vel in frumenti, vel in vini,

    5. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIV.— Si el medidor no declaró falsamente sobre la medida, sino que difirió su declaracion, y por esto aconteciese que se liberte el vendedor que prometió señalar la me dida dentro de cierto dia, no tiene tugar esta accion, ni se debe dar la útil, segun dice Pomponio: esto supuesto, se habrá de recurrir á la accion de dolo. §. 1 . Si por haberse declarado falsamente sobre la medida, el comprador pidiese al vendedor por la accion de compra, podrá tambien pedir contra el medidor*; pero si nada le importa, no conviene que sea condenado el medidor: y si no pidió al vendedor por toda la medida que fallaba, sino por ménos, consiguientemente dice Pomponio que se le puede pedir al medidor lo restante. §. 2. El Pretor extendió este juicio; porque si se dixese que se delaró falsamente sobre la medida de al guna cosa, compete esta accion: así como si engañó en la medida del edificio, ó la del trigo ó vino.

    6. Pautus libro XXIV. ad Edictum. —sivedeitineris latitudine, sive de Servitute immittend'i proiiciendique quaeratur, sive aream, vel tignum, vel I a pidem metiendo mentitus fuerit,

    6. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXIV.— Ya sea que se trate sobre el ancho del iter, ó de la ser vidumbre de entrar el madero, ó de verter, ó el que hu biere mentido sobre la medida del solar, madero ó piedra.

    7. Ulpianus libro XXIV. ad Edictum. —vel cuius alterius rei, tenebitur. §.1. Et si mensor machinarius fefellerit, haec aclio dabitur. §. 2. Nec non iltud quoque Pomponius dicit, eliam in eum, qui mensor non fuit, fefellit lamen in modo, competere hanc actionem. §. 3. Hoc exemple etiam adversus architectum actio dari debet, qui fefellit; nam et Divus Severus adversus architectum et redemtorem actiones dandas decrevit.

    7. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIV.— O de alguna otra cosa, quedará obligado. §.1. Si el medidor de máquinas engañase, se dará esta accion. §. 2. Tambien dice Pomponio, que compete esta ac cion contra el que no fué medidor, y engañó en la me dida. §. 3. A este exemple tambien se debe dar accion contra el Arquitecto que engañó; porque el Emperador Severo decretó que tambien se debian dar acciones con tra el Arquitecto y el Asentista. §. 4. Yo juzgo que se deben dar acciones contra el ■ Contador que engaño en la cuenta.

    §. 5. Hanc actionem heredi similibusque personis dandam Pomponius scribit, sed in heredem similesque personas denegandam ait.

    §. 4. Ego etiam adversus tabularium puto actiones dandas, qui in computatione fefellit. Ti-. VII.

    Titulo VIL

    De religiosis, et sumtibus funerum, et ut funus dueere liceat.

    De los lugares religiosos, y de los gastos de los en tierros, y de que se permita llevar á enterrar.

    1. Ulpianus libro X. ad Edictum.—Qui propter funus aliquid impendit, cum defuneto contrahere creditur, non cum herede.

    1• Ulpiano ; Comentarios al Edicto, libro X. — El que en el funeral hizo algun gasto, se cree que con trae con el difunto, y no con el heredero.

    2. Idem libro XXV. ad Edictum.—Locum, in quo servus sepultus est, religiosum esse Aristo ait.

    2. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXV.— El tugar en que fué enterrado el siervo, dice Aristo que es religioso.

    DigeSTo.—Libro 11.'—Titulo 7. §. 1. Qu' mortuum in locum alienum intulit vel inferre curavit, tenebitur in factum actione. In locum alterius acciperc debemus, sive in agro, sive in aedificio. Sed hic sermo domino dat actionem, non bonae tidei pos sessors nam quum dicat in locum altering, apparet do domino cum sentire, id est eo, cuius locus est. Sed et fructuarius inferendo tenebitur domino proprielatis. An el socius teneatur, si ignorante socio intulerit, tractari potest; est tamen verius, familiae erciscundae, vel communi dividundo conveniri eum posse.

    §. 2. Praetor ait: sive homo mortuus, ossave homi nis MORTUI IN LOCUM PURUM ALTERIUS, AUT IN ID SEPULCHRUM, IN QUO IUS NON FUER1T, 1LLATA ESSE DICENTUR, QUI HOC FE CIT, IN FACTUM ACTIONE TENETUR, ET POENA PECUNIARIA SUBUCIETUR. §.3. De ea autem illatione Praetor sensit, quae sepulturae causa fit. §. i. Punis autem locus dicitur, qui neque sacer, neque sanctus est, neque religiosus, sed ab omnibus huiusmodi nominibus \ acare videtur. §. 5. Sepulcrum est, ubi corpus ossave hominis con dita sunt. Celsus autem ait, non totus, qui sepulturae destinatus est, locus religiosas sit, sed quatenus corpus humatum est. §. 6. Monumentum est, quod memoriae servandae gratia extat. §. 7. Si usumfructum quis habeat, religiosum locum non facit. Sed et si alius proprietatem, alius usumfru ctum habuit, non faciei locum religiosum nec proprietarius, nisi forte ipsum, qui usumfructum legaverit, intulerit, quum in alium locum inferri tam opportune non posset; et ita Iulianus scribit. Alias autem invito fru ctuario locus religiosus non fiet, sed si consentiat fru ctuarius, magis est, ut locus religiosus fiat. §. 8. Locum, qui servit, nemo religiosum facit, nisi consentiat is, cui servitus deberetur. Sed si non minus commode per alium locum servitute uti potest, non vide tur servitutis impediendae causa id fieri, el ideo religio sus fit; et sane habet hocrationem. §. ft. Is, qui pignori dedil agrum, si in eum suorum mortuum intulerit, religiosum eum facil, sed et si ipse inferatur, idem est, ceterum alii concedere non potest;

    42,>

    §. 1. El que cuidó de enterrar al muerto en tugar ageno, estará obligado por la accion que resulla del hecho. Debemos entender por tugar ageno, ya sea campo ó edificio; pero por esto compete accion al señor, no al poseedor de buena fe; .porque quando dice: en tugar ageno: manifiesta que habla del señor, esto es, de aquel de quien es el tugar: mas enterrando el usufrutuario, se obligará al señor de la propiedad. Tambien se puede du dar si estará obligado el compañero que dió sepultura á algun cuerpo ignorándolo el otro compañero: y es mas cierto que le puede reconvenir en el juicio de division de los bienes, ó de la cosa comun. §. 2. Dice el Pretor: Si el hombre muerto, ó los huesos del hombre muerto, se enterrasen en el lugar pu ro que es de otro, ó en el sepulcro en que no tenia derecho alguno: el que hizo esto se obliga por la ac cion que resulta del hecho, y se sujelará á pena pecu niaria. §. 3. El Pretor habló de aquel entierro que se hace por causa de dar sepultura. §. 4. Se llama tugar puro el que no es sagrado, santo, ni religioso, sino aquel á quien no pertenece al gun nombre de estos. § 5. Sepulcro es donde se entierra el cuerpo ó los huesos del hombre. Tambien dice Celso, que no todo el tugar destinado para sepultura se hace religioso, sino lo que ocupa el cuerpo enterrado. §. 6. Se dice monumento, porque existe para con servar la memoria. 7. El que tiene el usufruto no hace el tugar re ligioso; pero si uno tuvo la propiedad, y otro el usu fruto, no hará el tugar religioso, ni el propietario, á no ser que se enterrase el mismo que legó el usufruto, no pudiéndose enterrar tan oportunamente en otro tu gar: así lo escribe Juliano: de otro modo contra la vo tuntad del usufrutuario no se hará el tugar religioso; pero si este consiente, es mas cierto que el tugar se hace religioso. §. 8. Nose hace religioso el tugar que debe servi dumbre, á no ser que consienta aquel á quien se le debe; pero si con la misma comodidad puede usar de la ser vidumbre por otro tugar, parece que no se hace esto por causa de impedirta, y por tanto se hace religioso: y á la verdad es conforme á razon. §. 9. Si el que dió una heredad en prendas, enter rase en ella á un pariente suyo, la hace tugar religioso: y si le enterrasen á él, se dice lo mismo; pero no se pueden enterrar otros.

    3. Pautus libro XXVII. ad Edictum. —ex con sensu tamen omnium utilius est dicere, religiosum posse fieri; idque Pomponius scribit.

    3 Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVII.— Por consentimiento de todos es mas útil decir que el tu gar se puede hacer religioso: así lo escribe Pomponio.

    4. Ulpianus libro XXV. ad Edictum. —Scriptus heres, priusquam heredilatem adeat, patremfamilias mor tuum inferendo locum facit religiosum. Nec quis putet, hoc ipso pro herede eum gerere; fingo enim, adhuc eum deliberare de adeunda hereditate. Ego, etiamsi non heres eum intulerit, sed quivis alius herede vel cessante, vel absente, vel verente, ne pro herede gerere videatur, ta men locum religiosum facere puto; pterumque enim defuncti ante sepeliuntur, quam quis heres iis extet. Sed tunc locus fit religiosus, quum defuncti fuit; naturaliter enim videtur ad mortuum pertinere locus, in quem infertur, praesertim si in eum locum inferatur, in quem ipse destinavit; usque adeo, ut, etiamsi in legatum lo cum sil illatus ab berede, illatione tamen testatoris sit

    4. U¡piano; Comentarios al Edicto, libro XXV. El heredero escrito ántes de adir la herencia hace el tu gar religioso enterrando en éi al padre de familias: y no se ha de juzgar que esto lo hace como heredero: supon gamos que aun no ha deliberado adir la herencia. Yo juzgo que tambien se hace el tugar religioso, aunque no lo entierro el heredero, sino algun otro, por no hacerto el heredero, ó por estar ausente, ó por temer no parezca que lo hace como heredero. Las mas veces se entierran tos difuntos ántes de tener herederos; pero entonces se hace el tugar religioso quando fué del difunto; porque natu ralmente parece que pertenece á este el tugar donde es enterrado, particularmente si se entierra en el que él mismo señaló: en tanto grado, que aunque sea enterrado 51

    42ü

    DiGESTO. —Libro И.°—Titulo 7.

    religiosus, si modo in alium locum lam opportune inferri non potuit.

    por el heredero on el tugar que legó, por el hecho de enterrarto se hace religioso, si no se pudo enterrar tan cómodamente en otro tugar.

    5. Gaius libro XIX. ad Edictum provinciale.—Familiaria sepulcrn dicuntur, quae quis sibi familiacque suae constituit; hereditaria autem, quae quis sibi heredibusquo suis constituil,

    5. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro XIX. —Sepulcros de la familia se llaman los que al guno señaló para sí y para su familia : y hereditarios los que alguno señaló para sí y para sus herederos.

    6. Ulpianus libro XXV. ad Edictum. — vel quod paterfamilias iure hereditario acquisivit. Sed in utroque heredibus quidem ceterisque successoribus, qualescunque fuerint, licel sepeliri el mortuum inferre, etiamsi ex minima parte heredes ex testamento vel ab intestato sint, licel non consentiant alii. Liberis autem cuiuscunquo sexus vel gradua, etiam filiisfamiliasetemancipatis, idem ius concessum est, sive extiterint heredes, sive sesc abstineant. Exheredatis autcm, nisi speeialiter testatoriusto odio commotus eos vetuerit, humanitatis gratia tantum sepeliri, non etiam alioз praeter suam posterilatem infer re licet. Liberti autem nec sepeliri, nec alios inferro potcrunt, nisi heredes extiterint patrono, quamvis quidam inscripserint, monumentum sibi libertisque suis fecisse; et ita Papinianus respondit, et saepissimo idem constitu tum est.

    §. 1. Si adhuc monumentum purum est, poterit nuis hoc et vendere, et donare. Si cenotaphium sit, posse hoc venire, diceiidum est; nec enim esse hoc religiosum, Divi Fralres rescripserunt.

    6. Ulpiano ; Comentarios al Edicto, libro XXV.— O el que el padre de familias adquirió por derecho de herencia ; pero en uno y otro les es lícito enterrarse á los herederos, y domas sucesores, qualesquiera quesean, y enterrar al muerto, aunque sean herederos por testa mento ó ab infestato de alguna pequeña parte, aunque no consientan los demas. El mismo derecho está conce dido á los descendientes, de qualquiera sexo ó grado, aunque sean hijos de familias, ó esten emancipados, ya sean herederos, ó se abstengan de la herencia: mas los desheredados solo se pueden enterrar por razon de hu manidad, á no ser que el testador movido de justa in dignacion lo impidiese: no es lícito enterrará otros sino á sus descendientes: los libertos si no fueren herederos del patrono, ni pueden ser enterrados, ni enterrar á otros, aunque algunos hayan puesto en su monumento esta subscripcion: que lo hacian para sí y para sus libertos. Así lo respondió Papiniano, y consta de muchas consti tuciones. §.1. Si aun no se ha enterrado alguno en el monu mento, se podrá vender y donar: si fuere cenotafio, se ha de decir que se puede vender; pues los dos hermanos Emperadores respondiéronqueno era tugar religioso.

    7. Gaius libro XIX. ad Edictum provinciale.— Is, qui intulil mortuum in alienum locum, aut tollere id, quod intulit, aut loci pretium praestare cogitur per in factum actionem, quae tam heredi, quam in heredem competit, et perpetua est. §. 1 . Adveivus eum, qui in alterius arcam lapideam, in qua adhuc moituus non erat conditus, mortuum intulerit, utilem actionem in factum Proconsul dat, quia non proprie vel in sepulcrum, vel in locum alterius intulisse dici potest.

    7. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro XIX. —El que enterró al muerto en tugar ageno, ó lo debe desenterrar, ó se obligará á pagar el importe del tugar por la accion que resulta del hecho: la qual com pete al heredero, ó se da contra él, y es perpetua. §. 1 . Contra el que entró al muerto en el arca de piedra agena, en la qual aun no se habia entrado muerto alguno, da el Procónsul la accion útil que resulta del he cho; porque no so puede decir con propiedad que enter ró á otro en el sepulcro ó sitio ageno.

    8. Ulpianus libro XXV. ad Edictum.—Ossz, quae ab alio il lata sunt, vel corpus an liceat domino loci effodere vel eruerc sine decreto Pontificum, seu iussu Prin cipis, quaestionis est. Et ait Labeo, expectandum vel permissum pontificale, seu iussionem Principis, alioquin iniuriarum fore actionem adversus eum, qui eiecit.

    8. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXV — Se duda si al señor del tugar lees permitido desenterrar sin decreto do los Pontífices, ó mandato del Príncipe, el cadáver ó los huesos que otro enterró: y dice Labeon que es necesario permiso de los Pontífices, ú orden del Príncipe ; y que de otro modo se dará la accion de inju ria contra "el que desenterró. §.1. Si se dice que el tugar religioso fué vendido como puro, el Pretor da la accion que resulla del hecho á aquel á quien le importa: cuya accion tambien se da contra el heredero ; porque como que contiene la accion de venta. §. 2. Si alguno enterrase un muerto en tugar desti nado para los usos públicos, el Pretor da accion contra él si lo hizo con dolo; y ha de ser castigado extraerdina riamente, pero con un corto castigo : y si lo hizo sin dolo, ha de ser absuelto. §'. 3. En esta accion la significacion de tugar puro se extiende lambien al edificio. §. 4. Esta accion no solamente compete al señor, sino tambien á aquel que tiene el usufruto, ó alguna ser vidumbre del mismo tugar; porque estos lambien lienen derecho para prohibirto.

    §. 1. Si locus religiosus pro puro venisse dicetur. Praetor in factum actionem in cum dat ei, ad quem ea res pcrtinet; quae actio et in heredem competit, quum quasi ex emto actionem contineat. §. 2. Si in locum publicis usibus destinatum intulcrit quis mortuum, Praetor in eum iudicium dat, si dolo fecerit, el erit extra ordinem ptectendus, modica tamen coércilione; sed si sine dolo, absolvendus est. §. 3. In hac autem actione loci puri appellatio et ad aedificium producenda est. §. 4. Ncc sotum domino haec actio competit, verum ei quoque, qui eiusdem loci habet usumfructum, vel ali quam scrvitutem, quia ius probibendi etiam hi habent.

    DiGESTo. —Libro 11.°—Titulo 7.

    127

    §. 5. Ei, qui prohibitus est inferre in eum locum, quoei ius inferendi esset, in factum actio competil et interdictum, eliamsi non ipse prohibitus sit, sed procura tor cius, quia intcilectu aliquo ipse prohibitus videtur.

    §. 5. Si alguno tenia derecho do enterrar en algun tugar, y se le prohibió, te compete la accion que resulta del hecho, y interdicto, aunque no se le prohibiese á él, sino á su procurador; porque se entiende que se le pro hibió á él mismo.

    9. Gaius libro XIX. ad Edictum provincial*. — Liberum est ei, qui prohibetur, mortuum ossave mortui inferre, aut statim interdicto uti, quo prohibetur ei vis fieri, aut alio inferre, el postea in factum agerc; per quam consequitur actor, quanti eius interfucrit, prohibitum non esse; in quam computationemcadilloci emti pretium, aut conducti merces, item sui loci pretium, quem quis, nisi coactus, religiosum facturus non esset. Unde miror, quare constare videatur, noque heredi, neque in heredem dandam hanc actionem; nam, ut apparel, pecuniariae quantitatis ratio in eam deducitur; certe perpetuo ea in ter ipsos com pe lit.

    9. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro XIX. —Le es libre á aquel á quien se le prohibe en terrar el muerto ó sus huesos, usar inmediatamente del interdicto, por el quai se prohibe que se le baga fuerza, ó enterrar en otra parte, y despues pedir por la accion que resulta del hecho, por la qual conseguirá el actor lo que le importa que no se le hubiera prohibido : en cuya cantidad se comprehendeel precio del tugar que se com pró, ó el importe del arrendamiento, y juntamente el precio del tugar, el qual no lo habria hecho alguno reli gioso, á no haber sido precisado: lo que admiro; por que no se ha de dar está accion ni al heredero, ni con tra el heredero: lo que es cierto; pues como aparece se comprehende en la cuenta la cantidad pecuniaria: cier tamente siempre compete esta entre ellos mismos.

    10. Ulpianus libro XXV. ad Edictum.—Si ven ditor fundi exceperit locum sepulcri ad hoc, ut ipse posterique eius illo inferrentur, si via uti prohibeatur, ut mor tuum suum inferrct, agere potest; videtur enim cliam hoc excoptum inter ementem etvendentem, ut ei per fundum sepulturae causa ire licerct.

    10. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXV.— Si el vendedor del fundo exceptuase el tugar del sepul cro para enterrarse él y sus descendientes en él, y se le prohibiese la via para enterrar á su pariente difunto, puede pedir; porque parece que entre el comprador y el vendedor se exceptuó tambien el que fuese lícito ir al sepulcro por el fundo.

    11. Paulus libro XXVII. ad Edictum.—Quodsi locus monumenti hac lege venierit, ne in eum inferrentur, quos ius est inferri, pactum quidem ad hoc non sufficit, sed stipulatione id caveri oportet.

    11. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVII. —Pero si se vendió el tugar del monumento con la con dicion de que no se enterrasen en él los que tienen dere cho de enterrarse, no basta el pacto para esto, porque es necesaria estipulacion.

    12. Ulpianus libro XXV. ad Edictum. —Si quis sepulcrum habeat, viam autem ad sepulcrum non habeat, et a vicino ire prohibeatur, Imperator Antoninus cum patre rescripsit, iter ad sepulcrum peli precario et con cedí solere, ut, quoties non debetur, impetretur ab eo, qui fundum adiunetum habeat. Non tarnen hoc rescriptum, quod impetrandi dat facultatem, etiam actionem civilem inducit, sed extra ordinem interpelletur. Praeses etiam compellere debet, iusto pretio iter ei praestari, ita ta men, ut iudex etiam de Opportunitate loci prospiciat, ne vicinus magnum patiatur detrimentum.

    12. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXV. —Si alguno tiene sepulcro, y no tiene via para él, y el vecino se la prohibe, el Emperador Antonino con su pa dre respondió, que el iter para el sepulcro se pedia en precario, y so solia conceder para que quandono se debe, se pida al que tiene el fundo inmediato; pero este res cripto que da facultad para que se pida, no induce ac cion civil, sino que extraerdinariamente se hade supli car que se conceda. El Presidente de la provincia debe precisar á que se le dé iter por su justo precio; pero de forma que el Juez mire tambien la oportunidad del tugar, para que el vecino no padezca mucho perjuicio. §. 1. Por constitucion del Senado se previene, que el uso de los sepulcros no se viote con permutaciones, esto es, que no se haga otro uso de los sepulcros. §. 2. Dice el Pretor: Los gastos que se hicieren por causa del entierro, daré accion para que los recupere á aquel á quien le corresponde. §. 3. Este edicto se propuso por justa causa, para que el que enterró repita lo que gastó: y asi sucede que los cadáveres no queden sin sepultura, y que ninguno sea «nterrado á costa de otro. §. 4. Conviene que haga el entierro aquel á quien eligió el difunto; pero si este no lo hiciese, no incurre en pena alguna, si por esto no se le dexó alguna cantidad, que en este caso si no obedeció la votuntad del difunto, no se le dará; pero si el difunto nada expresó sobre este particular, ni nombró á ninguno para esto, les corres ponde á los herederos escritos: y si no los hubiese, á los legítimos y á los parientes, segun le sucedan por su órden.

    §. 1 . Senatusconsulto cavetur, ne usus sepulcrorum permutationibus poltuatur, id est, ne sepulcrum alienae conversations usum aeeipiat. §. 2. Praetor ait: quod funeris causa sumptus factus EB1T , EIUS REC1PERAND1 NOMINE IN EDM , AD QUEM EA RES PERT1NET, IUDICIUM DABO. §. 3. Hoc Edictum iusta ex causa propositum est, ut qui funeravit, persequatur id, quod impendit; sic enim fieri, ne insepulta corpora iacerent, neve quis de alieno funeretur. §. 4. Funus autem eum facere oportet, quem decedens elegit; sed si non ille fecit, nullam esse huius rei poenam, nisi aliquid pro hoc emotumentum ei relictum est; tunc enim, si non paruerit vol unta ti defuncti, ab hoc repellitur. Sin autem de hac re defunctus non ravit, nec ulii delegatum id munus est, scriptos heredes ea res contingit; si nemo scriptus est, legitimes, vel cognatos, quosque suo online, quo succedunt.

    DigeSTO. —LibBO 11.°—Titulo 7, §. 5. Sumtus funeris arbitrantur pro facultatibus, vel dignitate defuncti. §. 0. Praetor, vel Magistratus municipalis ad funus sumtus deccrncre debet, si quidem est pecunia in ucreditate, ex pecunia; si non est, distraherc debet ea, quae tempore peritura sunt, quorum retentio onerat hereditatem; si minus, si quid auri argentique fuerit, distrahi, aut pignoran iubebit, ut pecunia expediatur,

    §. 5. Los gastos del entierro se han de regular se gun las facultades ó la dignidad del difunto. §. 6. El Pretor ó el Magistrado municipal debe de terminar ó señalar los gastos del entierro del dinero de la herencia, si lo hay: v si no, debo vender las cosas que han de perecer con el tiempo, y que á la herencia la es gravoso retenertas: y si no, si hay algunas alhajas de oro ó plata, las mandará vender, para que haya dinero, ó mandará que se den en prendas.

    13. Gaius libro X/X. adEdictum provinciale. —vel a debitoribus, si facile exigi possit.

    13. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro XIX. —O cobrar de los deudores, si se puede hacer con facilidad.

    14. ilpiamis libro XXV. ad Edictum. —Et si quis impediateum, qui emit, quominusei res tradantur, Praetorem intervenue oportere, tuerique huiusmodi fa ctum, si quid impediat, quominus ei res venditae tra dantur. §.1. Si colonus vel inquilinus sit is, qui mortuus est, nec sit, undo funeretur, ex invectis illatis eum funerandum Pomponius scribit; et si quid superttuum remanserit, hoc pro debita pensione teneri. Sed et si res legatae sint a testatoro, de cuius funere agitur, nec sit, linde funeretur, ad eas quoque manum milterc oportet; satius est enim, de suo testatorem funerari, quam aliquos legata consequi. Sed si adila fuerit postea hereditas, res emtori auferenda non est, quia bonae tidei pos sessor est, et dominium habet, qui auctore iudice comparavit. Legatarium tamen legato carero non oportet, si potest indemnis ab herede praestari; quod si non po test, melius est, legatarium non tucrari, quam emtorem damno affici.

    14. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , libro XXV. —Si alguno embaraza que al comprador se le entreguen las cosas, conviene que intervenga el Pretor, y que haga que se entreguen las cosas vendidas, si aiguno lo impide.

    §. 2. Si cui funeris sui curam testator mandaverit, et ille accepta pecunia funus non duxerit, de dolo ac tionem in eum dandam Mela seripsit; credo tamen, et extra ordinem eum a Praetore compellendum funus du~ cere. §. 3. Funeris causasumtus factus videtur is demum, qui ideo fit, ut funus ducatur, sine quo funus duci non possit, utputa si quid impensum est in delationem mortui. Sed et si quid iii locum fuerit crogatum, in quem mortuus inferretur, funeris causa videri impensum Labeo scribit, quia necessario locus paratur, in quo corpus conditur. §. 4. Impensa peregre mortui, quae facta est, ut corpus perferretur, funeris est, licet nondum homo fune retur. ldemque, et si quid ad corpus custodiendum, vel etiam commendandum factum sit, vel si quid in marmor, vel vestem collocandam. §. 5. Non au tem oportet ornamenta cum corporíbus coñdi, nec quid aliud huiusmodi, quod homines simpliciores faciunt. §. 6. Haec actio, quae funeraria dicitur, ex bono et aequo oritur: conlinet autem funeris causa tan tu m impensam, non eliam ceterorum sumtuum. Aequum autem accipitur ex dignitate eius. qui funeratus est, ex causa, ex tempore, et ex bona fide, ut neque ptus imputetur sumtus nomine, quam factum est, noque tantum, quan tum factum est, si immodice factum est; debet enim ha ben ratio facultatum eius, in quem factum est, et ipsius rei, quae ultra modum sine causa consumitur. Quid ergo, si ex voluntate testatoris impensum est? Sciendum est, nec votuntatem sequendam, si res egrediatur iustam sum tus rationem, pro modo autem facultatum sumtum fieri.

    §. 1 . Si murió el colono ó el inquilino, y no hubie se con que enterrarto, escribe Pomponio que se le ha de enterrar de las cosas que se pusiéron y encontraron : y si quedase algo, esto estará obligado por lo que se debe del arrendamiento. Aunque estas cosas hayan sido legadas por el testador, de cuyo entierro se trata, si no hay con que enterrarto, conviene vaterse de ellas; porque es me jor que el testador se entierre de lo que es suyo, que el que otros perciban los legados; y aunque despues se ada la herencia, la cosa no se ha de quitar al que la com pró; porque es poseedor de buena fe, y adquiere domi nio el que compró con autoridad del Juez; pero no con viene que el legatario carezca del legado, si el heredero se lo puede entregar indemne: y si no puedo, es mejor que dexe de percibirto el legatario, que el comprador quede perjudicado. §. 2. Si el testador encargase á alguno que lo entier re, y él recibiese el dinero, y no lo enterrase, escribe Mela que se ha de dar contra él la accion de dolo. Yo creo que tambien le ha de precisar el Pretor extraerdi nariamente á que lo entierre. §. 3. Finalmente parece que se hizo por causa del entierro el gasto hecho para ltevarto á enterrar, sin el qual no podria haberse enterrado: v. g. si se gastó algu na cosa en llevar á enterrar al muerto, parece que se gastó por esta causa, segun escribe Labeon ; porque ne cesariamente se previene el tugar en que al cuerpo se le da sepultura. §. 4. El gasto que se hizo para llevar el cuerpo léjos del tugar en que murió, aunque no haya sido enter rado, es perteneciente al entierro. Lo mismo se dice si se hizo algun gasto para guardar el cuerpo, ó depositarto, ó en colocar el mármol ó el vestido. §. 5. No conviene que se entierren los cuerpos con los ornamentos, ni otras cosas semejantes , como hacen los hombres que no tienen dignidad alguna. §. 6. Esta accion se llama funeraria, y trae su orígen del Derecho Civil y del Pretorio, y solo contiene los gastos hechos por causa del entierro, no los demas. Tam bien se llama equitativo por la dignidad del que fué en terrado, la causa, el tiempo, y la buena fe, para que no se cuenten mas gastos que los que se hiciéron, ni todo lo que se gastó, si se gastó inmoderadamente; porque deben tener presentes las facultades del que se enterró, y de lo que se consume sin causa con demasia. ¿Qué diremos si se gastó por votuntad del testador? Se ha de decir que no se ha de observar su votuntad, si los gastos fuesen excesivos; porque estos deben ser segun las facultades.

    DigeSTO. —Libro 11.*—Timo 7. §. 7. Sed interdum is, qui sumtum in funus fecit, sumtum non recipit, si pietatis gratia fecit, non hoc ani mo, quasi recepturus sumtum, quem fecit; el ila Imperator noster rescripsit. Igitur aestimandum erit arbitro et perpendendum, quo animo sumtus factus sit, utrum negotium quis vel defuncti, vel heredis gerat, vel ipsius humanitatis, an vero misericordiae vel pietati tribuens, vel affectioni. Potest tamen distingui et misericordiae modus, ut in hoc fuerit misericors vel pius, qui funeravit, ut eum sepeliret, ne insepultus iaceret, pon ctiam, ut suo sumtu fecerit; quod si iudici liqueat, non debet eum, qui convenitur, absolvere; quis enim sine pietatis intentionc alienum cadaver funerat? Oportebil igitur testari quem, quo animo funerat, ne postea patiatur quaestionem. §. 8. Plerique filii, quum parentes suos funerant, vol alii, qui heredes fieri possunt. licet ex hoc ipso ne que pro herede geritio, neque aditio praesumitur, tamen, ne vel miscuisse necessarii, vel ceteri pro herede gessisse videantur, soient testari, pietatis gratia facere se sepulturam. Quid si supervacuo fuerit factum? Ad iltud se munire videntur, ne miscuisse se credantur, ad iltud non, ut sumtum consequantur, quippe protestantur, pie tatis gratia id se facere; plenius igitur eos testari opor tet, ut et sumtum possint servare.

    §. 9. Fortassis quis possit dicere, interdum partem sumtus facti posse recuperan, utquis pro parte quasi ne gotium gerens, pro parte pietatis gratia id faciat; quod est verius. Partem igitur sumtus consequetur, quem non donandi animo fecit. §. 10. ludicem, qui deea aequitate cognoscil, inter dum sumtum omnino non debere admittere modicum fa ctum, si forte in contumeliam defuncti hominis locuplctis modicus factus sil; nam non debet huius rationem ha bere, quum contumeliam defuncto fecisse videatur i ta eum funerando. §.11. Si quis, dum so heredem putal, patremfamilias funeraverit, funeraria actione uti non poterit, quia non hoc animo fecit, quasi alienum negotium gerens; et ila Trebatius et Procutus puta1; puto tamen et ei ex cau sa dandam actionem funerariam. §. 12. Labeo ait, quoties quis aliam actionem habet de funeris impensa consequenda, funeraria eum agere non posse; et ideo, si familiae erciscundae agere possit, funeraria non acturum, plane si iam familiae erciscun dae iudicio actum sit, posse agi. §. 13. Idem Labeo ait, si prohibente herede funera veris testatorem, ex causa competere tibi funerariam; quid enim, si filium testatoris heres eius prohibuit? Huic contradici potest: ergo pielatis gratia funerasti; sed pone me testatum, habiturum me funerariam actionem; do suo enim expedit mortuos funerari, et quid, si testator quidem funus mihi mandavit, heres prohibet, ego lamen uihilominus funeravi? Nonne aequum est, mihi funera riam competere? El generaliter puto, iudicem iustumnon meram negotiorum gestorum actionem imitari, sed sotutius aequilatem sequi, quum hoc ei et actionis natura in dulget.

    §.14. Divus autem Marcus rescripsit, eum heredem, qui prohibet funerari ad eo, quem testator elegit, non recte facere, poenam tamen in eum statutam non esse.

    429

    §.7. El que hizo los gastos del entierro, tal vez no los recibe si los hizo por causa de piedad, y sin ánimo do cobrartos: así lo respondió nuestro Emperador: esto su puesto, el árbitro deberá considerar y examinar con qué ánimo so gastó, si acaso alguno lo hizo como gestor del difunto, ó del heredero; ó movido de caridad, ó por mise ricordia, piedad ó afeeto. Tambien se puede distinguir el modo de misericordia en osta forma, si el que lo enterró por misericordia ó piedad, lo hizo porque no quedase sin enterrar, pero no para enterrarto á su propia costa; lo qual si le consta al Juez, no debe absolver al que es re convenido; porque ¿quien habrá que no entierre al cadá ver del extraño por causa de piedad? Y así para que des pues no haya duda, convendrá expresar el ánimo con que entierra. §. 8. Los hijos muchas veces quando entierran á sus padres, ú otros que pueden ser herederos, aunque por esto no se entiende que obran como herederos, ni que aden la herencia: con todo, para que no parezca que los parientes se mezeláron, ni que los demas to hiciéron como herederos, suelen expresar que lo hiciéron por causa de piedad. ¿Qué dirémos si se hizo superttuamente? Parece que lo executáron para que no se crea que se mez cláron en la herencia, no para dexar de repetir los gas tos, supuesto que protestan que los hacen por causa de piedad: así conviene que mas plenamente protesten, para que puedan repetir los gastos. §. 9. Acaso podrá decir alguno que tal vez puede recuperar parte del gasto hecho, como si siendo gestor en parte, lo haga en parte por causa de piedad: lo que es mas cierto. Esto supuesto, repetirá la parte de gastos que hizo sin ánimo de donar. §. 10. El Juez que conoce de esta equidad, absotu tamente suele exctuir alguna vez el gasto pequeño, si acaso se hizo en deshonor del difunto hombre rico; por que no se debe entrar en cuenta pareciendo que lo hizo en deshonor del difunto., habiéudole enterrado en la for ma expresada. §.11. Si algunojuzgando queera heredero, enterróal padre de familias, no podrá usar de la accion funeraria; porque no lo hizo con el ánimo de ser gestor del negocio ageno: y así lojuzganTrebacioy Próculo; pero yo juzgo que tambien se le ha de dar la accion funeraria pore»ta causa. §. 12. Dice Labeon, que todas las veces que haya otra accion para repetir los gastos del entierro, no se puede usar de la funeraria; y por esto el que puede pedir por la de division de los bienes, no ha de usar de la fu neraria; pero podrá usar de esta si ya pidió en el juicio de division de los bienes. §. 13. Dice el mismo Labeon, que si prohibiéndolo el heredero, enterrases al testador, con justa razon te compete la accion funeraria. ¿Qué dirémos si el here dero se lo prohibió al hijo del testador? A este se le pue de replicar: tuego le enterraste por causa de piedad; pero supon que yo hice testamento: me competerá la accion funeraria; porque conviene que los muertos se entierren de su patrimonio. ¿Qué dirémos si el testador me mandó que lo enterrase, el heredero me lo prohibe, y no obs tante yo lo enterré? ¿Acaso es justo que se me dé la ac cion funeraria? Y generalmente juzgo que el Juez justo no ha de imitar la mera accion de la gestion de los nego cios, sino que libremente ha de seguir la equidad; por que así se lo permite la naturaleza de la accion. §. 14. El Emperador Marco respondió, que no ha cia bien el heredero que prohibia dar sepultura al testa dor á aquel á quien se lo mandó; pero que no habia pe na establecida contra él.

    430

    DiuKSTO. —Libro 11.'—Titulo 7.

    §. 15. Qui mandatu alterius funeravit, non habet funerariam actionem, sed is scilicet, qui manda vit funerandum, sive solvit ei, cui mandavit, sive debet. Quod si pupiltus mandavit sine tutore auctore, utilem funera riam dandam adversus heredem ei, qui impendit; tucrari enim heredem iniquum est. Si autem pupiltus funus ad se pertinens sine tutoris auctorilate mandavit, dan dam in eum actionem arbitrer, si et heres extitit ei, qui funcratus est, solvendoque heredilas est. Contra si quis mandatu heredis funeravit, non posse eum funeraria agere, Labeo scribit, quia habet mandati actionem.

    §.16. St tamen quasi negotium heredis gerens fu neravit, licet ratum non habeat, tamen funeraria eum agere posse, Labeo scribit. §. 17. Datur autem haec actio adversus eos, ad quos funus pertinet, utputa adversus heredem bonorumve possessorem ceterosque successores.

    §. 15. Al que enterró por mandato de otro, no le compete la accion funeraria, sino á aquel que mandó enterrar, ya sea que haya pagado ó no á aquel á quien se lo mandó; pero si lo mandó el pupilo sin autoridad del tutor, al que hizo los gastos se le ha de dar contra el heredero del difunto la accion útil funeraria; porque no es justo que se tucre en esto. Mas si el pupilo sin la au toridad del tutor mandó enterrar á aquel á quien debia dar sepultura, juzgo que se ha de dar accion contra él, si fué heredero del que se enterró, y hay con qué pagar en la herencia. Al contrario, si alguno enterró por man dato del heredero, escribe Labeon que no puede usar de la accion funeraria, porque liene la de mandato. §. 16. Pero si enterró como que hacia el negocio del heredero, aunque no se ratifique, con todo escribe La beon, que le compete la accion funeraria. §. 17. Esta accion se dá tambien contra aquellos que tenian obligacion de enterrar: v. g. contra el heredero, el poseedor de los bienes, y los demas sucesores.

    15. Pomponius libro V. ad Sabinim. —Funeris impensam et patronus, qui bonorum possessionem petit contra tabulas, praestat.

    15. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro V. — El patrono que pide la posesion de los bienes contra el testamento, tambien se obliga á los gastos del en tierro.

    16. Ulpianus libro XXV. ad Edictum.—In eum, ad quem dotis nomine quid pervenerit, dat Praetor fu nerariam actionem; aequissimum enim visum est veteribus, mulieres quasi de patrimoniis suis, ita de dotibus funerari, et eum, qui morte mulieris dotem tucratur, in funus conferre debere, sive pater mulieris est, sive mari,tus;

    16. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXV! —Contra el que percibió alguna cosa por razon de dote, dá el Pretor la accion funeraria; porque pareció muy jus to á los antiguos, que las mugere* se enterraren de sus dotes como de sus patrimonios; y el que percibe la dote por la muerte de la muger, debe costear el entierro, ya sea el padre de la muger, ó el marido.

    17. Papinianus libro III. Besponsorttm. —sed si nondum pater dotem recuperaverit, vir sotus convenictur reputaturus patri, quod eo nomine praestiterit;

    17. Papiniano; Respuestas, libro III. —Pero si el padre aun no hubiese recuperado la dote, solo el marido debe ser reconvenido, contándole al padre lo que hubiese gastado en el entierro:

    18. Iulianus libro X. Digestorum.—im pensa enim funeris aes alienum dotis est,

    18. Juliano; Digesto, libro X.—-Porque los gastos del entierro es deuda que corresponde á la dote.

    19. Ulpianus libro XV. ad Sabinum. —ideoque etiam dos sentire hoc aes alienum debet.

    19. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XV.— Por esto la dote debe pagar este gasto.

    20. Idem libro XX V. ad Edictum. — Neratius quaerit, si is, qui dotem dederat pro muliere, stipulates est duas partes dotis reddi, tertiam apud maritum remanere, pactus sil, ne quid maritus in funus conferrel, an funeraria maritus teneatur? Et ait, si quidem ipse sti pulator mulierem funeravit, locum esse pacto, el inutilem ei funerariam fore; si vero alius funeravit, posse eum maritum convenire, quia pacto hoc publicum ius infringí non possit. Quid tamen, si quis dotem hac lege dederit pro muliere, ut ad ipsum rediret, si in matri monio mortua esset, aut quoquo modo sotuto matrimo nio, numquid hie in funus non conferat? Sed quum dos morte mulieris ad eum pervenerit, potest dici, conferre eum.

    20. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXV. —Si el que dió la dote á una muger, estipuló que le vol viesen las dos partes de ella, y que el marido quedase con la tercera, y pactó que esteno se obligase á dar cosa alguna para el entierro, ¿acaso estará el marido obligado á la accion funeraria? Y responde, que si el que estipuló, enterró á la muger, tiene tugar el pacto, y que le será inútil la accion funeraria; pero que si otro la enterró, puede oste reconvenir al marido, porque el pacto no pudo perjudicar el Derecho público. Mas si alguno diese la dote a la muger con la condicion de que volviese á él si mu riese durante el matrimonio, ó disuelto de alguna mane ra, ¿acaso este estará obligado al entierro? Se puede de cir que está obligado, por haber vuelto á él la dote de la muger. §. 1 . Si el marido percibiese la dote, será reconveni do con la accion funeraria, y no lo será el padre; pero eu este caso, si por ser corto el dote, no basta para el en tierro, se debe dar accion contra el padre por lo que falta. §. 2. Si muere la madre de familias, y su herencia no alcanza para pagar los gastos del funeral, solo se han de sacar de la dote: y asi lo escribe Celso.

    §.1. Si maritus tucratur dotem, con venietur fune raria, pater autem non. Sed in hunc casum puto, sidos, quia permodica fuit, in funus non sufficit, in superfiuum in patrem debere actionem dari. §. 2. Quum materfamilias decedit, nec esteius solvendo heredilas, funerari eam ex dote tantum oportet; et ita Celsus scribit.

    DiGESTO.—LlURO ] .*—Titulo 7.

    431

    21. Paulus libro XXVII. ad Edictum. —In pa treaí, cuius in potentate fuerit is, cuius funus factum erit, competit funerana actio pro dignitate et facultatibus.

    21. Paulo; Comentanos al Edicto, libro XXVII. —Contra el padre que tenia en su potestad al que se enterró, compete la accion funeraria, segun sus faculta des y dignidad.

    22. Ulpianus libro XXV. ad Edictum. —Celsus scribit, quoties mulicr decedit, ex dote, quae penes virum remanet, et ceteris mulieris bonis pro portione funeranda est;

    22. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXV. — Escribe Celso: Siempre que muere la muger, ha de ser enterrada de la dote que queda en poder del marido, y de los demas bienes de ella.

    23. Paulus libro XXVII. ad Edictum. —vetuti si in dotem centum suit, in heredilate ducenta, duas partes heres, unam vir conferet;

    23. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVII. —Si la dote, v. g. importase ciento, y la herencia dos cientos, el heredero contribuirá con dos partes, y el ma rido con una.

    24. Ulpianus libro XXV. ad Edictum. —Iulianus scribit, non deduetis legaiis,

    24. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXV. —Escribe Juliano, que sin sacar los legados.

    25. Paulus libro XXVIl. ad Edictum. —nec preli is manumissorum,

    25. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVII. —Ni los precios de los siervos manumitidos.

    26. Pomponius libro XV. ad Sabinum. —nec aere alieno dedueto;

    26. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XV. —Ni las deudas.

    27. Ulpianus libro XXV. ad Edictum. —sic pro rata et maritum, et heredem conferre in funus oportet.

    27. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXV. —De este modo conviene que á prorrata contribuyan para el entierro el marido y el heredero. §. 1. El marido no podrá ser reconvenido por la accion funeraria si pagó á la muger la dote durante el matrimonio, segun escribe Marcelo, cuya sentencia es verdadera; pero en los casos que segun las leyes le es permitido hacer esto. §. 2. A mas de esto juzgo que el marido se obliga por la accion funeraría en aquello que puede hacer; por que parece que aumenta su patrimonio en lo que seria responsable á la muger, si fuera reconvenido.

    §. 1 . Maritus funeraria non convenietur, si mulieri in matrimonio dotem solvent, ut Marceltus scribit; quae sententia vera est, in his lamen casibus, in quibus hoc ei facere legibus permissum est. §. 2. Praeterea maritum puto funeraria in id demum teneri, quod facere potest; id enimtucrari videtur, quod praestaret mulieri, si conveniretur.

    28. Pomponius libro XV. ad Sabinum. —Quodsi nulla dos esset, tunc omnem impensam patrem praestaie debere, Atilicinus ait, aut heredes eius mulicris, puta emancipatac. Quodsi neque heredes habeant, neque pa ter solvendo sit, maritum, in quantum facere potest, pro hoc conveniri, ne iniuria eius videretur, quondam uxorem eius insepullam relinqui.

    28. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XV. —Pero si no hubiese dote, dice Atilicinio que el padre estará obligado á hacer los gastos, ó los herederos de la muger, si estaba emancipada; pero si no tenia herede ros, ni el padre de donde pagar, puede ser recon venido el marido en quanto puede hacer; porque pa rece que le es injurioso que á su muger no se la dé sepultura.

    29. Gaius libro XIX. ad Edictum provinciale.— Si mulier post divortium alii nupta decesserit, non putat Fulcinius, priorem mantum, licet tucri dotem faciat, funeris impensam praestare.

    29. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro XIX. —Si la muger que despues de divorciada casó con otro, muriese, no juzga Fulcinio que el primer ma rido está obligado á los gastos del entierro, aunque ha ya adquirido la dote. §. 1 . El que enterró á la hija de familias ántes de volver la dote al padre, con razon pide al marido; y des pues de volver la dote, le está obligado el padre; pero si hubiere litigado con el marido, esto ménos restituirá al padre de la muger.

    §. 1. Is, qui niiamfamilias funeravit, antequam dos patri reddatur, cum marito recto agit; reddila dote pa trem obligatum habet. Ulique autem, si cum marito actum fuerit, is eo minus patri mulieris restituturus est.

    30. Pomponius libro XV. ad Sabinum.—Contra quoque, quod pater in funus fï liae impendit, aut alio agente secum funeraticia praestitit, ipse actione de dote a marito reeipit. §. 1. Sed si emancípata in matrimonio decedat, collaturos heredes bonorumve possessores, et patrem pro portione dotis, quam reeipit, et virum pro portione dotis, quam tucratus est.

    30. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XV. —Al contrario, lo que el padre gastó en enterrar á la hija, ó lo que dió al que lo pidió por la accion funeraria, lo recibe del marido por la accion de dote. § 1 . Pero si despues de emancipada, muere estando casada, han de contribuir segun la porcion que percibiéron los herederos ó los poseedores de los bienes, y el padre y el marido, segun la parte de dote que percibiéron.

    ш

    DiGESTo.—Libro 11.°—Titulo 7.

    31. Ulpianus libro XXV. ad Edictum.—Si filiusfamilias miles sit, el habeat castrense peeulium, pu to, successores eius ante teneri, sic deinde ad patrem veniri. §. 1. Oui servum alienum vel ancillam sepelí vit, habet adversus dominum funerariam actionem. §. 2. Haec actio non est annua, sed perpetua, et heredi ceterisque successoribus, et in successores datur.

    31. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXV. —Si el hijo de familias es soldado, y tipne peculio cas trense, juzgo que sus sucesores están obligados en pri mer tugar, y despues el padre. §. 1. Al que enterró al siervo ó sierva agenos, le compete contra el señor la accion funeraria. § 2. Esta accion no perece pasado un año; porque es perpetua, y se dá al heredero, y á los demas suceso res, y contra los sucesores.

    32. Paulus libro XXVII. ad Edictum.—Si pos sessor hereditatis funus feceril, deinde victus in restitulione non deduxerit, quod impendent, utilem esse ci funerariam. §. 1. Si eodem momento temporis vir et uxor decesserit, Labeo ait, in heredem viri pro portione dotis dandam banc actionem, quoniam id ipsum dotis nomine ad eum pervenit.

    32. Paulo; Comentarios ad Edicto, libro XXVII. —Si el poseedor de la herencia hiciese tos gastos del en tierro, y vencido despues dexase de restituir lo que gas tó, le compete la accion útil funeraria. §. 1. Si en un mismo momento de tiempo muriesen marido y muger, dice Labeon que se ha de dar esta ac cion contra el heredero del marido segun la parte de do te; porque la percibió como tal.

    33. Ulpianus libro LXVIII. ad Edictum. —Si 3uis fuit heres, deinde heredilas ablata sit ei quasi inigno, magis est, ut penes eum iura sepulcrorum remaneant.

    33. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXVIII. —Si alguno fué heiedero, y despues se le privó de la herencia como indigno, es mas cierto que queden en él los derechos de sepulcro.

    34. Pautus libro LXIV. ad Edictum. —Si locus sub condilione legatus sit, interim heres inferendo mortuum non facit locum religiosum.

    34. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXIV. — Si se legó algun tugar baxo de condicion, no se ha ce religioso ínterin el heredero no entierre en él al di funto.

    35. Marcellus libro V. Digestorum. —Minime maiores tugendum putaverunt cum, qui ad patriam delendam, et parentes el liberos interficiendos venerit; quem, si filius patrem, aut pater lilium occidisset, sino scelere etiam praemio afficiendum omnes constituerunt.

    35. Marcelo; Digesto, libro V.—Juzgáron los ma yores que no se debia hacer duelo por el que viniese con tra su patria, y á dar muerte á sus ascendientes y des cendientes; pero si el hijo mató á semejante padre, ó el padre a semejante hijo, todos determinaron que no co mete delito, ántes sí es digno de premio.

    36. Pomponius libro XXVI. ad Quintum Mu rium §. 1. lulianus ait, eum, qui iuravit, fundum suum esse, post longi temporis praescriptionem cliam utilem actionem habere debere. §. 2. Idem lulianus scribit, eum, qui iuravit, fur tum se non fecisse, videri de toto iurasse; atque ideo neque furti, neque condictiîia tenetur, quia condicticia, inquit, sotus fur tenetur. Numquid ergo, qui iuravit, se furtum non fecisse, hoc solo nomine, condictione si conveniatur, exceptione utatur? Ceterum si contendat, qui condicit, quasi cum herede se furis agere, non debet repelli, et quasi unimembris condictio ei dari debet adver sus furis neredem; nec pati eum iudex debet, si coeperit tentare, probare furem.

    13. Ulpiano; Comentarios al Edicto, li bro XXII. —Si fuesen dos los patronos, y el liberto, pi diéndolo el uno, jurase quo no era liberte suyo, ¿por ventura competerá al otro la posesion de los bienes de toda la parte que se debia á los dos patronos, ó la mi tad? Y dice: si aquel contra quien se juró fuese patrono, compete al otro la posesion de los bienes de su parte, y no le aprovecha que el liberto haya jurado contra el otro; pero el patrono tendrá para con el Juez mucha fe v autoridad para probar que él solo era patrono, por haber jurado el liberto que el otro no lo era. §. 1. Dice Juliano, que al que juró que el fundo era suyo, despues de la prescripcion de largo tiempo, le compete tambien la accion útil. §. 2. Escribe el mismo Juliano, que el que juró que no cometió hurto, parece que juró sobre todo; y por esto no se obliga ni por la accion de hurto, ni por la condi tion; porque por esta solo se obliga el ladron: el que juró que no habia comelido hurto, si fuese reconvenido por esta razon con la condiction, acaso podrá usar de excep cion? pero si el que intenta la condiction dice que pide al heredero del ladron, no debe ser repelido; porque la condiction so debo dar contra el heredero del ladron como copulativa; pero no lo debe permitir el Juez, si in tentase probar que fué ladron. §. 3. Si alguno jurase que le vendí en ciento alguna cosa, podrá pedir por la accion de compra, que se le den las demas, esto es, que se le entregue la cosa, y se le dé caucion de eviccion; pero se ha de ver si acaso puede ser reconvenido por la accion de venta respecto del pre cio; y ciertamente si tambien se juró que so pagó el pre cio, en quanto á él no le quedará accion; pero si no se juró sobre esto, por consiguiente está obligado al precio. §.4. Lo mismo dirémos si alguno juró que hizo compañia; porque este tambien podrá ser reconvenido por la accion de sociedad. §. 5. Tambien escribe Marcelo, que si alguno jurase quo habia dado en prendas el fundo por diez, no po dria pedir por la accion de prenda sin pagar los diez. Tambien añade, que podria ser reconvenido por los diez en virtud de su juramento: lo que es mas cierto ; con lo qual se conforma Quinto Saturnino., usando del argumen to del que juró que su muger le habia dado en dote al una cosa, y dice, que á esta se la ha de dar la accion lil de dote; lo qual no negaré que es conforme á equidad. §. 6. Si jurase alguno por el genio del Príncipe que no debia, ó que se le debia la cantidad que se pide , y

    §. 3. Si quis iuraverit, vendidisse me ei rem cen tum , ex emto agere poterit, ut ei cetera praestentur, id est, res tradatur, et de evictione caveatur. An tamen ad pretium consequendum ex vendito conveniri possit, videndum; et si quidem et de hoc ipso iuratum est, quod pretium sotutum est, nulla pro pretio actio superest, si vero hoc non fuerit iuratum, tunc consequens est, de pre tio eum teneri . §. 4. Idem dicemus, et si quis socictatem fecisse iuraverit, nam et is pro socio poterit conveniri. §. 5. Marceltus etiam scribit, si quis iuraverit, ob decem pignori dedisse fundum, non alias eum pignorati cia agere posse, quam si decem solverit; sed et iltud adiicit, fortassis eum etiam in decem ex iureiurando suo posse conveniri; quod magis probat. Cui Quintus Saturninus consentit, argumentoque utitur eius, qui iuravit, eam, quae uxor sua fuerit, rem sibi in dotem dedisse; nam et hic uxori ait utitem de dote actionem dandam; quae non esse extra aequitatem posila, non negaverim. §.6. Si quis iuraverit in re pecuniaria per genium Principis, dare se non oportere, et poieraverit, vel, dari

    57

    450

    DiGESTO.—Libro 12.°—Titulo 1.

    sibi oportere, vel intra certum tempus iuraverit se sotuturum, nec solvit, Imperator noster cum patre rescripsit, fustibus eum castigatum dimitti; et ita ei superdici: temere ne iura.

    fuese perjuro, ó jurase que habia de pagar dentro de cierto tiempo, y no pagase, nuestro Emperador con su padre respondió, que debia ser castigado con azotes, ex presándose la causa por que era azotado.

    14. Paulus libro III. ad Edictum. — Quoties propter rem iuratur, nec parenti, nec patrono remitti tur iusiurandum; propter rem autem iusiurandum exigitur, vetuli de pecunia credila, quum iurat actor, sibi dari oportere, vel reus, se dare non oportere. Idem est, quum de pecunia constituta iusiurandum exigitur.

    14. Paulo; Comentarios al Edicto, libro III.— Siempre que se jura por razon de alguna cosa, no se ex cusan de jurar el padre, ni el patrono. Se pide que se juro respecto la cosa, v. g. sobre el dinero prestado, quando jura el actor que se le debe dar, ó el reo que no lo debe dar: lo mismo se dice quando se pide juramento sobre si se obligó á pagar la cantidad que otro debia.

    15. Idem libro VI. ad Edictum. —Ad personas egregias, eosque, qui valetudine impediuntur, domum mitti oportet ad iurandum.

    15. El mismo; Comentarios al Edicto, libro VI.— A las personas itustres, y á los que estan impedidos por enfermedad, se les debe tomar juramento en sus casas.

    16. Ulpianus libro X. ad Edictum.—Si patronus libertam suam uxorem duxerit, non compelletur iurare de rerum amotarum iudicio; sed et si ipse deferat iusiu randum libertae suae, de catumnia non debet iurare.

    16. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X.— Si el patrono casase con su liberta, no se le precisará á jurar en el juicio sobre las cosas amovidas; pero si él pide á la liberta que jure, no debe jurar de catumnia.

    17. Pautus libro XVIII. ad Edictum.—Iusiuran dum, quod ex conventione extra iudicium defertur, referri non potest. §. 1. Pupiltus tutore auctore iusiurandum deferre debet; quod si sine tutore auctore detuleril, exceptio quidem obstabit, sed replicabitur, quia rerum administrandarum ius ei non competit. §. 2. Si tutor, qui tutelam gerit, aut curator furio si prodigive iusiurandum detulerit, ratum id haberi de bet; nam el alienare res, et solvi iis potest, et agendo rem in iudicium deducunt. §. 3. Procurator quoque quod detulit, ratum ha bendum est, scilicet si aut universorum bonorum administrationem sustineat, aut si id ipsum nominatim mandatum sit, aut si in rem suam procurator sit.

    17. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVIII. — No se puede remitir la prueba al juramento extrajudi cial, que se pide por convencion. §. 1. El pupilo debe jurar interviniendo la autori dad del tutor; y si jurase sin ella, ciertamente obstará esta excepcion; pero se replicará que no le compete la administracion de sus cosas. §. 2. Si el tutor gestor de la tutela, ó el curador del furioso, ó del pródigo, pidiese que se jure, esto se debe ratificar; porque tambien pueden enagenar las cosas, y se les puede pagar y pedir judicialmente. §. 3. El juramento hecho á pedimento del procura dor, tambien se ha de tener por firme; conviene á saber, si tiene la administracion general de los bienes, ó si se expresó en el poder, ó si es procurador en causa propia.

    18. Ulpianus libro XXVI. ad Edictum. —Alias autem procuratorem deferentem iusiurandum non esse audiendum, Iulianus libro decimo Digestorum scribit; nec postea reus, qui semel iuravit, a domino conveniatur. Nec multum ei proficere, si fuerit ei de rato cautum; sive enim dominus petat, cogetur docere reus liqui do se iurasse posita scilicet exceptione; sive ex stipulatione de rato agat, necesse habebit ipse de periurio suo docere.

    18. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXVI. —De otro modo no ha de ser oido el procurador que pide que se jure, segun escribe Juliano al libro diez de los Digestos, para que el reo que juró no sea reconvenido despues por el señor; y no le aprovechará si se le diese caucion de rato; y si pidiese el señor, el reo será obligado á justificar que juró con claridad , poniendo esta excep cion; y si pide la ratificacion por la estipulacion, tendrá necesidad él mismo de manifestar que fué perjuro.

    19. Idem libro XXVI. ad Edictum.—Si itaque mandatum fuit procuratori, ut petat, ille iusiurandum detulit, aliud fecit, quam quod mandatum est.

    19. El mismo ; Comentarios al Edicto , li bro XXVI.—Si el mandato del procurador fué para que pidiese, y defirió la prueba al juramento de la contraria, no hace lo que se le mandó.

    20. Paulus libro XVIII. ad Edictum. —Servus quod detulit vel iuravit, servetur, si peculii administrationem habuit;

    20. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVIII. — El juramento del siervo, ó el que se hizo á pedimento suyo, se debe observar si tuvo la administracion del peculio.

    21. Gaius libro V. ad Edictum provinciale.—huic enim solvi quoque recte potest, et novandae obligationis ius habuit.

    21. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro V. —Porque a este tambien se le puede pagar, y tuvo facultad de renovar la obligacion.

    22. Paulus libro XVIII. ad Edictum. —Quidam, et de peculio actionem dandam in dominum, siactori de tulerit servus iusiurandum. Eadem de filiofamilias dicenda sunt.

    22. Paula; Comentarios al Edicto, libro XVIII.— Juzgan algunos, que la accion de peculio se ha de dar contra el señor, si el siervo remitiese la prueba al jura mento del actor: lo mismo se bade decir del hijo de familias.

    Digesto.—Libro 12.°—Titulo 1.

    451

    23. Ulpianus libro XXVI. ad Edictum. —Si servus iuraverit, dominum daré non oportere, exceptio do mino indulgenda est, sibique adversarius imputabit, qui servo detulit iusiurandum.

    23. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXVI. —Si el siervo jurase que no debia dar su señor, esle ad quirirá excepción ; y la parte contraria se culpará á sí mismo de haber remitido la prueba al juramento del siervo.

    24. Paulus libro XXVIII. ad Edictum.—Mallo magis proderit patri religio filii, cum quo etiam iudicium consistere potest; ipsi autem referentes conditionem eorum, quibus subiecti sunt, non faciunt deteriorem.

    24. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVIII. —Quanto mas aprovechará al padre el juramento del hijo, con el qual también se puede litigar; pero jurando estos, no hacen peor la condición de aquellos á quienes están sujetos.

    25. Ulpianus libro XXVI. ad Edictum.—Sed et 6Í servus meus delato vel relato ei iureiurando iuravit, rem domini esse, vel ei dari oportere, puto dandam mihi actionem, vel pacti exceplionem propter religionem et conven lionem.

    25. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXVI. —Si mi siervo habiéndole pedido juramento, jurase que la cosa era de su señor, ó que se le debia dar, juzgo que se me ha de dar acción, ó la excepción del pació por el juramento y la convención.

    26. Paulus libro XVIII. ad Edictum. —Qui iurasse dicitur, nihil refert, cuius sexus aetatisve sil; omni enim modo custodiri debet iusiurandum adversus eum, qui conlentus eo, quum deferret, fuit, quamvis pupiHus non videatur peierare, quia sciens fallero non videatur.

    2. lurisiurandi conditio ex numero esse potest videri novandi delegandive, quia proficiscitur ex conventione, quamvis habeat et inslar iudicii.

    26. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVIII. —El que se dice que juró, nada importa de qué sexo ó edad sea; porque de todos modos debe observarse el ju ramento conlra el que se convino en remitir la prueba á lo que jurase: aunque no parecerá quo el pupilo jura en falso; porque no parece que engafia con ciencia cierta. §. 1. Si el padre jurase que no debia dar su hijo, respondió Casio, que al padre y al hijo se le habia de dar la excepción del juramento : mas si jurase que no habia cosa alguna en el peculio, podrá ser reconvenido el hijo; y lo será también el padre para que dé razón del peculio que adquirió después. §. 2. La condición del juramento puede parecer que es especie de novación ó delegación ; porque proviene de convención, aunque también tiene semejanza de juicio.

    27. Gaius libro V. ad Edictum provinciale.—Ius iurandum etiam loco solutionis cedit.

    27. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro V. — El juramento también tiene fuerza de solución.

    28. Paulus libro XVIII. ad Edictum. —In duobus reis stipulandi ab altero delalum iusiurandum etiam al ten nocebit.

    28. Paulo ; Comentarios al Edicto, libro X VIII. —Si dos están obligados por estipulación, la prueba que se remitió al juramento del uno, también perjudicará al otro. §. 1. El juramento del deudor también aprovechará á su fiador ; y el juramento del fiador aprovechará tam bién al deudor, según dicen Casio y Juliano; porque lo que tiene fuerza de solución, se ha detener por tal, si el juramento fué respecto del mismo contrato ó de la cosa, y no- respecto la persona. §.2. Si al que prometió presentar en juicio á mi deudor, le pidiese juramento, y jurase que no prometió la exhibición, no debe aprovecharle á mi deudor; pero si juró que él no me debia dar cosa alguna, se ha de dis tinguir, y se ha de enmendar por la replicacion, si acaso juró que porque habia exhibido después de la promesa, ó porque había pagado; porque en la misma forma se ha de distinguir respecto el fiador de la deuda. §. 3. El juramento de uno de dos deudores, que prometiéron una misma cantidad, deberá también aprove char al otro. §. 4. La excepción del juramento se debe oponer, no solo si alguno usa de la acción por la qual pidió que se jurase, sino si pidiese por otra, con tal que se deduzca la misma qüestion en este juicio, v. g. si se pidió el jura mento por la acción de mandato, la de la gestión de los ne gocios, la de sociedad, y otras semejantes, y después se intentase lacondiction de cosa cierta por las mismas cau sas; porque por una acción también se consume la otra.

    §. 1 . Si pater, filium daré non oportere, iuraverit, Cassius responclit, et patri, et filio dandam exceplionem iurisiurandi. Si pater iuraverit, in peculio nihil esse, iilius conveniri poterit; sed et pater ita convenietur, ut post acquisili peculii ralio babeatur.

    §. 1 . Quod reus iuravit, etiam fideiussori proficit; a fideiussore exactum iusiurandum prodesse eliam reo, Cassius et (ulianus aiunt; nam quia in locum solutionis succedit, hic quoque eodem loco habendum est, si modo ideo interpositum est iusiurandum, ut de ipso contractu, et de re, non de persona iurantis ageretur. §.2. Si ei, qui debitorem meum in iudicium exhibere promisit, iusiurandum detulerim, isque iuraverit, se omnino exhibilionem eius non promisisse, prodesse debilori meo iil non debet; si vero iuraverit, se nihil mihi praestare oportere, dislinguendum sit, et replicalione emendandum, utrum ideo iuraverit, an quia post promissionem exhibuerit, an vero quia solverit. Quod et in fideiussore debiti distinguendum est. §. 3. Ex duobus reis proraittendi einsdem pecuniae alter iuravit, alteri quoque prodesse debebit. §. 4. Exceptio iurisiurandi non tantum, si ea actione quis utatur, cuius nomine exegit iusiurandum, opponi debet, sed eliam si alia, si modo eadem quaestio in hoc iudicium deducalur—forle si ob actionem mandati, negotiorum gestorum, societatis, ceterasque símiles iusiu randum exactum sit, deinde ex iisdem causis certum condicatur,—quia per alteram actionem allera quoque consumitur.

    DigeSTO.—Libro 12.°—Titulo 1. §. 5. Si quis iuraverit, se non rapuisse, non debet adiuvari hociureiurando in actione furti, aut condictione, quia aliud est furtum fecisse, quod vel clam fieri potest. §. 6. Colonus, cum quo propter succisas forte arbo res agebatur ex locato, si iuraverit, se non succidisse, sive e lege duodecim tabularum de arboribus succisis, sive e lege Aquilia damni iniuria, sive interdicto Quod vi aut clam postea convenietur, per excepcionem iurisiurandi defendi poterit. §. 7. Quae iuravit, divortii causa rem se non amoTisse, non debet defendi per exceptionem, si cum ea in rem agatur; et si contendat, suam esse, alio iureiurando opus est; contra si iuraverit, suam esse, debet in actio ne rerum amotarum defendi. Et omnino hoc observandum est, licet per aliam actionem eadem quaestio moveatur, ut exceptio iurisiurandi locum habeat.

    §. 8. Igitur si quis iuravit, se non esse condemnatum, etiamsi ex stipulatu iudicatum solvi ob rem iudicatam conveniatur, defendetur per exceptionem. Contra si, quum ex stipulatu iudicatum solvi conveniretur, iura vit, se dare non opertere, agenti iudicati non utique obstabit exceptio; potest enim fieri, ut non sit commissa stipulatio, licet res iudicata sit, nisi ideo iurasset, quod nee damnatum se esse diceret.

    §. 9. Item Pomponius ait, eum, qui furtum sibi fa ctum alicuius rei iuravit, non statim eliam condictionis causam nanciscï. 10. Item quum ex bac parte iusiurandum et actionem, et exceptionem inducat—si forte reus extra iudicium actore inferente iuraverit, se dare non oportere, et actor reo deferente, dari sibi oportere, vel contra— , posterior causa iurisiurandi potior habebitur; nec tamen praeiudicium periurio alterius fiet, quia non quaeretur, an dare eum oporteat, sed an actor iuraverit.

    §. 5. Si alguno jurase que no habia robado, no le debe servir este juramento en la accion ó condiction dfr hurto; porque es cosa distinta haber cometido hurto,, el qual se puede cometer clandestinamente. §.6. Si el colono á quien se pedia por la accion de locacion por haber cortado los árboles, jurase que no los cortó, se podrá defender por la excepcion de juramento, ya sea que despues sea reconvenido por la ley Aquilia respecto la injuria hecha con daño, ó por el interdicto que compete por lo que se executa violenta ó clandesti namente. §. 7. La que juró en la causa de divorcio, que no habia amovido la cosa, no se debe defender por esta ex cepcion, si es reconvenida respecto la vindicacion de ella; y si dice que es suya, hay necesidad de otro juramento. Al contrario, si jurase que la cosa es suya, debe ser de fendida en la accion de las cosas amovidas : y esto se ha de observar absotutamente, para que la excepcion del juramento tenga tugar, aunque por otra accion se suscite la misma controversia. §. 8. Esto supuesto, si alguno juró que no habia sido condenado, aunque sea reconvenido por la estipulacion de pagar la cantidad á que fué condenado por la senten cia, se le dará esta excepcion. Al contrario, si siendo re convenido por la estipulacion de estará lo juzgado, ju rase que no debia dar, no le obstará la excepcion al que pedia en virtud de la sentencia; porque se puede verifi car que no haya tenido efecto la estipulacion, aunque se haya pronunciado sentencia, á no ser que jurase que no habia sido condenado. §. 9. Tambien dice Pomponio, que si alguno juró que se le habia hurtado alguna cosa, no resulla inmediata mente la causa de la condiction. §. 10. Mas como por esta parte el juramento pro duzca accion y excepcion, si acaso el reo jurase extrajudicialmente á peticion del actor, que no debia dar, ó al contrario, el actor pidiéndolo el reo, que se le debiadar, la causa posterior del juramento se tendrá por mejor, y no le resultará perjuicio del juramento falso del otro; porque no se preguntará si deberá dar, sino si juró el actor.

    29. Tryphoninus libro VI. Disputationum.—Quodsi iuravi te deferente, non iurasse te, dari tibi oportere, et adversus utilem actionem, qua hoc quaeritur, an iuraveris, tibi dari oportere, opponenda est exceptio iuris iurandi perimentis quaestionem actione comprehensam.

    29. Trifonino; Disputas, libro VI. —Pero si pi diéndolo tú, juré que no juraste que se te debia dar con tra la accion útil, por la qual se pregunta si has jurado que se te debia dar, se ha de oponer la excepcion del juramento, que quita la question comprehendida en la accion.

    30. Paulus libro XVIII. ad Edictum. —Eum, qui iuravit, ex ea actione, quae infitiando crescit, aliquid sibi deberi, simpli, non dupli persecutionem sibi acquirere Pedius ait; abunde enim sufficero, exonerare petitorem probandi necessitate, quum omissa hac parte Edicti dupli actio integra maneat; et potest dici, hoc iudicio non principalem causam exerceri, sed iusiurandum actoris conservan.

    30. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVIII. —Al que juró que se le debia alguna cosa por la accion que crece por la negacion, dice Pedio, que se le dá la repeticion del simple, y no del duplo; porque basta exo nerar al que pide de la necesidad de probar ; pues omi tiendo esta parte del edicto, la accion del duplo perma nece íntegra, y se puede decir que en este juicio no se exerce la causa principal, sino que se observa el jura mento del actor. §. 1 . Si jurase que me debias dar á Estico, que no existe, ni aun su importeme debes dar, á»no ser por causa de hurto, ó por haber incurrido en mora; porque en estos casos se dá la estimacion del siervo aun despues de su muerte. §. 2. Si jurase la muger que se la deben diez por razon de su dote, se la debe dar toda esta suma; pero si juró que dió diez en dote, no se ha de preguntar sola mente si acaso se diéron, sino si se ha de dar lo que se debe volver de esta cantidad, como si se hubiesen dado.

    §.1. Si iuravero, te Stichum mihi dare oportere, qui non sit in rerum natura, nec aestimationem mihi praestare reus debet, nisi ex causa furtiva, vol propter moras; tunc enim eliam post mortem servi aestimatio praestatur. §. 2. Si mulier iuraverit, decem dotis sibi deberi, tota ea summa praestanda est; sed si iuravit, decem se dedisse in dotem, hoc sotum non erit quaerendum, an data sint, sed, quasi data sint, quod ex eo reddi oportet, praestandum erit.

    Digesto.—Libro 12.*—Titulo 1.

    453

    §. 3. In popularibus aclionibus iusiurandum exactum ita demum adversus alios proderit, si bona fide exactum fuerit; nam et si quis egerit, ita demum consumitpublicam aclionem, si non per collusionem actumsit. §. 4, Si libertus deferente patrono iuravit, se libertum non esse, ratum habendum est iusiurandum, ut nec operarum pelitio, nec bonorum posssessio contra tabulas dari debeat. §. 5. Si iuravero, usumfructum mihi dari oportere, non aliter dari debet, quam si caveam, "boni viri arbitratu meusurum, et finito usufructu restituturum.

    §. 3. El juramento hecho con buena fe respecto las acciones populares, aprovechará contra otros; porque si alguno pidiese, consume la acción pública, si no se pidió por colusión. §. 4. Si el liberto pidiéndolo el patrono juró que no era liberto, se ha de tener por válido el juramento para que no compela la petición de las obras, ni la de la po sesión de los bienes contra el testamento. §. 5. Si jurase que se me debia dar el usufruto, no se deberá dar de otro modo que dando caución de que usufrutuaré á arbitrio do buen varón, y lo restituiré luego que se finalice.

    31. Gaius libro XXX. ad Ediclum provinciale. — Admonendisumus, interdum etiam post iusiurandum ex actum permitti Constitutionibus Principum, ex integro causam agere, si quis nova instrumenta se invenisse dicat, quibus nuuc solis usurus sit. Sed hae Constilutiones tune videntur locum habere, quum a iudice aliquis absolutus fuerit; solent enim saepe iudices in dubiis cau sis exacto iureiurando secundum eum iudicarc, qui iuraveril. Quodsi alias inter ipsos iureiurando transaolum sit negotium, non conceditur eandem causam retractare.

    31. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro XXX. —Hemos de entender, que algunas veces des pués del juramento por constituciones de los Principes se concede entera restitución de la causa, si alguno dice que halló nuevos instrumentos, de los quales solamente usa rá en el juicio presente; pero estas constituciones parece que tienen lugar quando alguno fué absuelto por el Juez; porque en las causas dudosas los Jueces suelen muchas veces pedir que se jure, y juzgar á favor del que juró; pero si el negocio se transigió entre ellos en virtud de juramento, no se permite volver á litigar sobre la misma causa.

    32. Modestinus libro III. Differentiarum.—Iurisiurandi gratiam faceré pupillus nonpotest.

    32. Modestino; Apuntes varios, libro III.—El pupilo no puede remitir el juramento.

    33. Ulpianus libro XXVIII. ad Sabimm.—Qui per salutem suam iurat, licct per Deum iurare videtur, —respectu enim divininuminis ita iurat—attamen si non ita specialiter iusiurandum ei dclatum est, iurasse non videtur; et ideo ex integro solemniter iurandum est.

    33. Ulpiano; Comentarios á Sabino, li bro XXVIII. — El que jura por su salud, aunque parece 3ue jura por Dios (porque parece que jura por la diviniad), con todo, si especialmente no se le pidió que jurase de esta manera, no se entiende que juró; y por esto debe jurar de nuevo solemnemente.

    34. Idem libro XXVI. ad Edictum. —Iusiuran dum et ad pecunias, et ad omnes res locum habel; etiam de operis iusiurandum deferri potest; nec de iniuria queri adversarius potest, quum possit iusiurandum re feree. Quid tamen, si ideo dicat reus se liberalum, quoniam Slichum, quem promiserat, putat decessisse? Non erit tutus per relationcm, et ideo ex hac causa putat Marcellus, et recto, autremittendum ei iusiurandum, aut spatium dandum, ut certioretur, et sic iuret.

    34. Et mismo: Comentarios al Edicto, li bro XXXVI. —El juramento tiene lugar respecto el dine ro, y todas las demás cosas, también respecto de las obras, ni la parte contraria se puede quejar de la injuria; porque pudo remitir la prueba al juramento de otro: ¿qué se dirá si el reo expresase que estaba libre, por juzgar que habia muerto Estico, á quien habia prometido? No quedará seguro por el juramento; y por esta causa juzga con razón Marcelo, ó que se ha de remitir el juramento, ó que se le ha de dar término para que se informe de lo cierto, y jure después. §. 1. El defensor del municipio, ó de qualquiera comunidad, puede remitir la prueba al juramento de otro, si tiene poder para ello. §.2. La prueba no se puede remitir al juramento del pupilo. §.3. El procurador y el defensor no son obligados á jurar: así lo escribe Juliano en el libro diez de los Di gestos; porque basla para la plena defensa que estén prontos a la conleslacion y defensa del pleyto. §. 4. El que pide que otro jure, debe primero jurar de calumnia, si se le pido, y después se recibirá el jura mento pedido por él: este juramento de calumnia no se perdona al patrono ni á los padres. §. 5. Si se dudase entre las partes de la qualidad del juramento, la fórmula de él la ha de determinar el Juez. §. 6. Dice el Pretor: aquel á quien se le pide que jure, le obligaré á que pague, ó á que jure: y asi elegirá el reo una de estas dos cosas, ó jurar ó pagar: si no jura, el Pretor le obligará á pagar.

    §. 1. Defensor municipum vel cuiusvis corporis iusiurandum deferre potest, si super hoc mandatum habeat. §. 2. Pupillo non defertur iusiurandum. §. 3. Procurator non compellitur, iurare, nec defen sor; et ita Iulianus scribit libro décimo Digeslorum defensorem iurare non compelli, sufficereque ad plenam defensionem, si paratus sit iudicium accipere. §. 4. Qui iusiurandum deferí, prior de calumnia debet iurare, si hoc exigatur; deinde sic eiiurabilur. Hoc iusiurandum de calumnia ñeque patrono, ñeque parentibus remittitur. §.5. Si de qualitate iuramenti fuerit inter partes dubitatum, conceplio eius arbitrii iudicantis est. §. 6. Ait Praetor: Eum a quo iusiurandum petetur, solvere, aut iurare cogam; alterum itaque eligal reus, aut sólvat, aut iuret; si non iurat, solvere cogendus erit a Praetore.

    Digesto. —Libro 12."—Titulo \. §. 7. Datur autem el alia facultas reo, ut, si malit, referat iusiurandum; et si is, qui petet, conditione iurisiurandi non uletur, iudicium ei Praelor non dabit; aequissime enim hoc facit, quum non deberet displicere condilio iurisiurandi ei, qui delulit. Sed nec iusiurandum de calumnia referenti defertur, quia non est ferendus actor, si conditionis, quam ipse delulit, de calumnia velit sibi iurari. §. 8. Non semper autem consonans est, per omnia referri iusiurandum, quale defertur, forsitan ex diversitate rerum vcl personarum quibusdam emergentibus, quae varietatem inducunt; ideo jue si quid tale inciderit, officio iudicis conceplio huiuscemodi iurisiurandi terminetur. §. 9. Quum res in iusiurandum demissa sit, iudex iuranlem absolvit, referentem audiet, et si actor iuret, coudemnet reum; nolentem iurarereum, si solvat, absol vit, non solventem condemnat, ex relatione non iurante actore absolvit reum.

    §. 7. También se da al reo esta facultad, que si le parece mejor remita la prueba al juramento del ador; y si este no jurase, el Pretor le repelerá del juicio: y es muy justo; porque no debe negarse á jurar habiendo pe dido que jurase el reo: y este no debe jurar de calumnia en este caso; porque no debe ser oido el actor que pide ue el reo jure de calumnia respecto del juramento que 2 1 mismo lo pidió. §. 8. No siempre es conveniente jurar en la forma que se pide; porque la ocurrencia de las personas ó las cosas en lo que no es conveniente á lo principal, hacen variar el negocio; y si se verifica eslo, el Juez determi nará de oficio la forma del juramento.

    35. Paulus libro XXVIII. ad Edictum.—Tutor pupilli ómnibus probalionibus aliis deficientibus ius iurandum deferens audiendus est, quandoque enim pupillo denegabitur aclio. §. 1. Prodigus, si deferat iusiurandum, audien dus non est. Idemque in celeris similibus ei dicendum est, nam sive pro pacto convento, sive pro solutione, sive pro iudicio hoc iusiurandum cedit, non ab aliis delatum probari debet, quam qui ad haec hábiles sunt.

    35. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVIII. —El tutor del pupilo ha de ser oido, si fallando otras pruebas se remite al juramento de la contraria; porque algunas veces se le denegará la acción al pupilo. §. 1. Si el pródigo remile la prueba al juramento de otro, no ha de ser oido; y lo mismo se dice en las demás personas semejantes; porque el juramento tiene fuerza de pacto, de solución, ó de cosa juzgada; y no se debe conceder á los que lo solicitan, si no son personas hábi les para poderlo pedir. §. 2. Los que no pueden ser compelidos á litigar en Roma, v. g. los Legados de las provincias, tampoco pue den ser apremiados á que juren.

    §. 2. Qui non compelluntur Romae iudicium accipere, nec iurare compellendi sunt, ut legali provinciales.

    §. 9. Quando la prueba se remite al juramento, el Juez absolverá al que jura, y oirá al que lo pide; y si el actor jurase, condenará al reo: si este no quisiere jurar, y pagase, le absolverá; y le condenará si no pagase; ó absolverá al reo, si el actor no jurase pidiéndolo aquel.

    36. Ulpianus libro XXVII. ad Edictum. —Si actor deferat iusiurandum de sola constituía pecunia, et reus iuraverit, exceptione uletur, si deconstituta conveniatur; sed si de sorte, id est de priore obligatione, conveniatur, exceptio cessabit, nisi de hac quoque iuraverit adversa rio deferente.

    36. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , li bro XXVII. —Si el actor remitiese la prueba al juramen to respecto la obligación á pagar la deuda anterior, y el reo jurase y fuese reconvenido por esta obligación, usa rá de excepción; pero si sobre la principal, esto es, fue se reconvenido por la primera obligación, cesará la ex cepción, á no ser que pidiéndolo la parle contraria, tam bién jurase sobre esta.

    37. Ulpianus libro XXXIII. ad Edictum.—Si non fuerit remissum iusiurandum ab eo, qui detulerit, sed de calumnia non iuratur, consequens est, ut debeat denegai i ei actio; sibi enim impulet, qui processit ad delationem iurisiurandi, nec prius de calumnia iuravit, ut sit iste remitlenti similis.

    37. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , li bro XXXIII. —Si no se remitió el juramento al que pi dió que jurase la contraria, ni jurase de calumnia, es consiguiente que se le deba denegar la acción: cúlpese á si mismo el que pasó á hacer el juramento que se le pi dió, sin que primero se jurase de calumnia, por ser eslo lo mismo que remitirlo.

    38. Paulus libro XXXVII. ad Edictum. —Manifestae turpitudinis et confessionis est, nolle nec iurare, nec iusiurandum referre.

    38 . Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXVII. —Incurre en torpeza manifiesta, y se tiene por confeso el que no quiere jurar ni remitir la prueba al juramen to del contrario.

    39. Iulianus libro X. Digestorum. —Si quis cum debitore suo pepigerit, ne ab eo pecunia peteretur, si iurasset, se Capitolium non adscendisse, vel aliud quodlibet fecisse, vel non fecisse, isque iuraverit, et exceptio iurisiurandi dari debebit, el solutum repeti poterit; est enim iusta conventio, si quaelibet causa in conditione iurisiurandi deducta fuerit.

    39. Juliano; Digesto, libro X. —Si alguno pacta se con su deudor no pedirle lo que le debia: si jurase que no subió al capitolio, ó que hizo ó no hizo alguna cosa, y este jurase, se le deberá dar la excepción del juramento, y podrá repetir lo que pagase; porque es justa conven ción si en la convención del juramento se propuso algu na justa causa.

    40. Idem libro XIII. Digestorum. —Iusiurandum a debitore exactum efficit, ut pignus liberetur; est enim hoc acceptilationi simile, perpetuam certe exceplionem

    40. El mismo; Digesto, libro XIII.—El juramen to pedido al deudor hace que se liberte la prenda; por que esto es semejante á la acceptilacion: y ciertamente

    DiGESTO.—Libro 12.°—Titulo 1.

    455

    parit. Ideirco poenam quoque petentem creditorem exceptione summoveri oportet, et sotutum repeli potest, utpote quum interposito eo ab omni controversia discedatur.

    produce excepcion perpetua; y por esto conviene que el acreedor que pide la pena, sea repelido con excepcion; y se puede pedir lo que se pagó; porque interviniendo ju ramento, cesa toda controversia.

    41. Pomponias libro singulari Regularum.—La beo, eliam absenti et ignoranti iurisiurandi gratiam fieri posse, respondit; sed et per epistolam gratia iurisiurandi fieri potest.

    41. Pomponio; Reglas, libro único.—Labeon res pondió, que tambien se te podia excusar de jurar al ausente y al ignorante; y que esta gracia se podia hacer por medio de carta.

    42. Idem libro XVIII. Epistolarum. — Creditore, qui de mutua pecunia contra pupiltum contendebat, iusiurandum deferente pupiltus iuravit, se dare non oportere; eandem pecuniam a fideiussore eins petit; an exctudendus sit exceptione iurisiurandi? Quid libi placel, rescribe mihi. Eam rem apertius explicat Iulianus; nam si controversia inter creditorem et pupiltum fuerit, an omnino pecuniam mutuam accepisset, et convenerit, ut ab omni condilione discederetur, si pupiltus iurasset, isque iuraverit, sedare non opertere, naturalis obligatio hac pactione tolletur, et sotuta pecunia repetí poterit; sin vero creditor quidem se mutuam dedisse contendebat, pupiltus autem hoc solo defendebatur, quod tutor eius non intervenisset, et hoc lato iusiurandum interpositum est, hoc casu fideiussorem Praetor non tuebitur. Si autem liquido probari non potest, quid actum sit, et in obscuro erit, ut plerumque fit, de facto, an de iure inter creditorem et pupiltum controversia fuerit, deferente creditore pupiltum iurasse intelligere debemus, id actum inter eos, ut, si iurasset sedare non oportero, ab omni conditione discederetur; atque ita et sotutam pecuniam repeti pos se, et fideiussoribus exceptionem dari debere existimabimus. §. 1. Si fideiussor iuraverit, se dare non oportere, exceptiono iurisiurandi reш promiltendi tutus est. Alquin si, quasi omnino idem non fideiussisset, iuravit, non dobet hoc iusiurandum reo promiltendi prodesse. §. 2. Sed et si actore deferente defensor absentis vel praesentis iuravit, eum, quem defendit, dare non opor tere, exceptio iurisiurandi ei, cuius nomine iuratum fue rit, dari debebit. Eadem ratio est, el si fideiussoris de fensor iuraverit; reo enim detur exceptio.

    42. El mismo; Epístolas, libro XVIII. —El acree dor que controvertia contra el pupilo sobre dinero que le habia prestado, remitió la prueba al juramento de este, y juró que no debia: esta misma cantidad la pidió á su fiador, ¿acaso ha de ser repelido con la excepcion del juramento? ¿qué te parece? respóndeme. Juliano explica esto mas claramente; porque si la controversia entre el acreedor y el pupilo fuese sobre si habia recibido dinero prestado, y se conviniesen en apartarse de todo pacto, si jurase el pupilo, y este jurase que no debia, se quitará la obligacion natural con este pacto, y se podrá repetir la cantidad pagada, pero si el acreedor decia que cierta mente le habia prestado dinero, y el pupilo solamente replicaba que no habia intervenido su tutor, y sobre esto juró, en este caso el Pretor no dará por libre al fiador; pero si (como sucede muchas veces) no se puede justifi car el hecho, y se duda si la controversia entre el acree dor y el pupilo fué sobre el hecho, ó sobre el derecho, si pidiéndolo el acreedor jurase el pupilo, debemos en tender que se trató entre ellos, que si jurare que no de bia, se apartaba de todo pacto; y asi juzgamos que se de bia repetir la cantidad pagada, y que se debia dar excep cion á los fiadores. §.1. Si el fiador jurase que no debia, al deudor principal le compete la excepcion del juramento; pero si no juró que no fué fiador, este juramento no aprovecha al deudor. §. 2. Si el defensor del ausente ó presente á cuyo t'uramento remitió la prueba el actor, jurase que no delia A aquel á quien defendia, la excepcion del juramen to compete á aquel en cuyo nombre juró; y por la mis ma razon si jurase el defensor del fiador, tambien se dá excepcion al reo. §. 3. Si el reo jurase tambien, estará seguro el fia dor; porque la sentencia á favor de alguno de los dos, aprovecha á ámbos.

    §. 3. Item, si reus iuravit, fideiussor tutus sit, quia et res iudicata secundum alterutrum eorum utrique proficeret.

    Titulo

    III.

    Tit. III. De in litem iurando.

    Del juramento que el Juez manda que haga el actor que probó su intención sobre lo que le importarla que la cosa sobre que se ba litigado, la exhibiese ó la restituyese el reo.

    1. Ulpianus libro LI. ad Sabinum. —Rem in iudicio deductam non ideirco pturis esse opinamur, quia crescere condemnatio potest ex contumacia non restituentis per iusiurandum in litem; non enim res pturis fit per hoc, sed ex contumacia aestimatur ultra rei pretium,

    1. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro LI.— La cosa sobre que se litiga no juzgamos que es de mayor valor; porque puede aumentarse su estimacion por la contumacia del que no la restituye por el juramento ju diciat; pues por esto no se hace de mayor precio, sino que por la contumacia se estima en mas.

    2. Paulus libro XIII. ad Sabinum. — sive no strum quid petamus, sive ad exhibendum agatur.

    2. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XIII.—Ya sea que pidamos alguna cosa nuestra, ó que se intente la exhibicion. §. 1. Tal vez se hace estimacion de solo lo que im porta al que pide, como quande se castiga la culpa del que no restituye, ó del que no exhibe; pero quando se

    §. 1. Interdum quod intersit agentis, sotum aesti matur, vetuti quum culpa non restituentis vel non exhibentis punitur; quum vero dotus, aut contumacia non

    456

    DigeSTo.—LibrO 12.°—Titulo 3.

    restituentis vel non exhibentis, quanti in litem iuraverit actor.

    castiga el dolo ó la contumacia del que no restituye, ó del que no exhibe en quanto jurase judicialmente el actor.

    3. Ulpianus libro XXX. ad Edictum.—Numis depositis iudicem non oportet in litem iusiurandum defer re, ut iuret quisque, quod sua interfuit, quum certa sit numorum aestimatio, nisi forte de eo quia iuret, quod sua interfuit, numos sibi sua die redditos esse. Quid enim, si sub poena pecuniam debuit, aut sub pignore, quod, quia deposita ei pecunia abnegata est, distractum est?

    3. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXX:— No conviene que el Juez mande jurar sobre el dinero que se depositó; porque cada uno jura sobre lo que le impor tó; y la estimacion del dinero es cierta, á no ser que al guno jure sobre lo que le hubiera importado que el di nero se le hubiese vuelto en el dia que se debia. ¿Qué dirémos si se debia baxo de cierta pena ó de prenda, y esta se vendió porque negó que se habia depositado dinero en ét?

    4. Idem libro XXXVI. ad Edictum. —Videamus, in tutelari causa quis iurare, et adversus quem possit; et quidem ipse pupiltus, si impubes est, non potest, hoc enim saepissime rescriptum est. Sed nee tutorem cogendum, vel matrem pupilli admittendam, etsi parata esset iurare, Divi Fratres rescripserunt; grave enim videbatur, et ignorantes, et invitos tutores sub alieni compendii emotumento etiam periurium anceps subire. Curatores quoque pupilli vel adolescentis non esse cogendos in li tem iurare, Rescripis imperatoris nostri et Divi Patris eius continetur. Si tamen lantam affectionem pupillo suo vel adolescenti tutores vel curatores praestare votunt, auctoritas iuris non refragabitur, quin iudicio, quod inter ipsos acceptum est, finis eiusmodi possit adhiberi; non enim ad suam utililatem iurisiurandi referenda aestima tio est, sed ad domini, cuius nomine tutelae ratio postuletur; adolescens vero, si velit, iurare potest.

    4. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXXVI. —Veamos quién y contra quién se puede jurar en la cau sa sobre tutela: el pupilo si es impúbero ciertamente no puede: así consta por muchos rescriptos: el tutor tampo co puede ser precisado; y la madre del pupilo no debe ser admitida, aunque esté pronta á jurar: asi lo respon dieron los dos hermanos Emperadores; porque parecia cosa dura que los tutores con ignorancia y contra su vo tuntad, se expusiesen á jurar en falso por el interes ageno: los curaderes de los pupilos, ó de los que han salido de la pubertad, no han de ser precisados á jurar en el pleyto, segun se contiene en las respuestas de nuestro Emperador, y del Emperador su padre; pero si los tuto res ó curadores por afecto del pupilo, ó del que ya salió de la pubertad se ofrecen á jurar, no lo impide el dere cho, para que el juicio que ellos empezáron, se pueda finalizar de este modo; porque la estimacion del jura mento no se ha de referir á su propia utilidad, sino á la del señor en cuyo nombre se pide la cuenta de la tutela; pero el que salió de la pubertad puede jurar si quiere. §. 1. Conviene que el Juez precise á jurar; pero si otro pidiese el juramento, ó se jurase sin pedirto, no obligará la religion del juramento, y será nulo: así se expresa en las constituciones de nuestro Emperador, y del Emperador su padre. §. 2. Es permitido estender el juramento á la can tidad que se quiera; pero se pregunta si el Juez puede determinar aquella sobre que se ha de jurar, para que se jure sin exceder de ella, y cese la ocasion de jurar cantidad excesiva; y ciertamente consta, que pende del arbitrio del Juez precisar ó no á que se jure. Tambien se pregunta si el que puede precisar á que se jure, pue de tambien tasar la cantidad sobre que se ha de jurar: Esto tambien pende del arbitrio del Juez conforme á la buena fe. §. 3. Tambien se ha de ver si el Juez que mandó que se jurase, podrá no conformarse con lo que se juró, absolviendo al reo, ó condenándolo en menor cantidad de la que se juró; y es mas cierto que puede por alguna grave causa, ó por justificaciones posteriores halladas de nuevo. §. 4. Consta que por razon de culpa no se debe pe dir juramento, sino que el Juez ha de hacer la estima cion.

    §. 1. Deferre autem iusiurandum iudicem oportet; ceterum si alius detulerit iusiurandum, vel non delato iuratum sit, nulla erit religio, nec ultum iusiurandum; et ita Constitutionibus expressum est Imperatoris nostri et Divi Patris eius. §. 2. Iurare autem in infinitum licet. Sed an iudex modum iuriiurando statuere possit, ut intra certain quantilatem iuretur, ne arrepta occasione in immensum iuretur, quaero; et quidem in arbitrio esse iudicis, deferre iusiurandum, nec ne, constat. An igitur, qui possit ius iurandum non deferre , idem possit et taxationem iu riiurando adiicere, quaeritur; arbitrio tamen bonae fidei iudicis etiam hoc congruit.

    §. 3. Item videndum, an possit iudex, qui detulit ius iurandum, non sequi id, sed vel prorsus absolvere, vel etiam minoris condemnare, quam iuratum est; et magis est, ut ex magna causa el postea repertis probationibus possit. §. 4. Ex culpa autem non esse iusiurandum deferendum, constat, sed aestimationem a iudice faciendam.

    5. Marcianus libro IV. Regularum.—In actionibus in rem, et in ad exhibendum, et in bonae fidei iudiciis in litem iuratur. §. 1. Sed iudex potest praefinire certain summam, usque ad quam iuretur; licuit enim et a primo nec de ferre. §. 2. Item et si iuratum fuerit, licet iudici vel absol vere, vel minoris condemnare.

    5. Marciano; Reglas, libro IV.—En las acciones reales, en la de exhibicion, y en los juicios de buena fe, se jura judicialmente. k. 1. Pero el Juez puede señalar cantidad determi nada, hasta la qual se haya de jurar; porque le fué líci to al principio no permitir el juramento. §. 2. Aunque se haya jurado, tambien es licito al Juez, ó absolver ó condenar en ménos.

    DiGESTO. —Libro 12.°—Titulo 4. §. 3. Sed in his omnibus ob dotum sotum in litem iuratur, non etiam obculpam; haec enim iudex aestimat. §. 4. Plane interdum et in actione stricti iudicii in litem iurandum est, vetuti si promissor Stichi moram fecerit, et Stichus decesserit; quia iudex aestimare sine relatione iurisiurandi non potest rem , quae non extat.

    457

    §. 3. Pero en todas estas cosas se jura judicialmen te solo respecto del dolo, y no de la culpa; porque el Juez arbitra sobre esto. §. 4. Tal vez en la accion que procede por sumo rigor de derecho, se ha de jurar sobre el importe de lo que se litiga, v. g. si incurriese en mora el que prome tió á Estico, y muriese este; porque el Juez sin la prue ba que resulta del juramento, no puede juzgar sobre la cosa que no existe.

    6. Paulus libro XXVI. ad Edictum. —Alias, si ex stipulatu vel ex testamento agatur, non solel in litem iurari.

    6Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVI. — Pero si se pide por razon de la estipulacion ó del testa mento, no suele intervenir juramento judicial.

    7. Ulpianus libro VIII. ad Edictum. — Vulgo praesumitur, alium in litem non debere iurare, quam dominum litis; denique Papinianus ait, alium non posse iurare, quam cum, qui litem suo nomine contestatus est.

    7. Ulpiano; Comentarios al Edicto, UbroVIII.— Regularmente se cree, que no debe jurar judicialmente otro que el señor del pleyto: finalmente dice Papiniano, que no puede jurar otro que aquel que contestó el pley to en su nombre.

    8. Marcellus libro VIII. Digestorum. —Tutor rem adulli, quam possidet, restituere ei non vult; quaero, utrum quanti res est, an quanti in litem iuratum fuerit, condemnari debet? Respondí: non estaequum, pretio, id est, quanti res est, litem aestimari, quum et contumacia punienda sit , el arbitrio potius domini rei pretium statuendum sit , potestato petitori in litem iurandi concessa.

    8. Marcelo; Digesto, libro VIH. —Si el tutor no quiere restituir al adulto la cosa que posee de este, se duda si deberá ser condenado en el importe de la cosa, ó en lo que se jurase judicialmente: se responde que no es justo que se estime judicialmente el precio, esto es, el valor de la cosa; porque debiéndose tambien castigar la contumacia, es mejor que se determine el precio de la cosa á arbitrio del señor, concediendo al actor que jure sobre la estimacion de la cosa que se litiga.

    9. Iavolenus libro XV. ex Cassio.—Quum furti agitur, iurare ila oportet, tanti rem fuisse, quum furtum factum sit, non adiici: eo, pturisve, quia quod res pturis est, utique tanti est.

    9. Javoleno; Doctrina de Casio, libro XV.—Quando se pide por razon de hurto, conviene que se jure de este modo, que la cosa valia tanta cantidad quando se burtó, sin añadir poco mas ó ménos; porque aquel mayor valor ciertamente es tambien su importe.

    10. Callistratus libro I. Quaestionum. —In instru mentis, quae quis non exhibet, actori permittitur in li tem iurare, quanti sua interest ea proferri, ut tanti condemnetur reus; idque etiam Divus Commodus rescripsit.

    10. Calistrato; Cuestiones, libro I. —Respecto los instrumentos que alguno no exhibe al actor, se permite el juramento judicial de aquello que le importa que se manifiesten, para que el reo sea condenado en la misma cantidad: así lo escribe el Emperador Cómodo.

    11. Paulus libro III. Responsorum. —De periurio eius, qui ex necessitate iuris in litem iuravit, quaeri facile non solere.

    11. Paulo; Respuestas, libro III. —Sobre el ju ramento falso de aquel que por necesidad juró judicial mente, no se suele con facilidad admitir querella acerca de su falsedad.

    Tit. IV. '

    Titulo IV.

    De condietione causa data causa non secuta.

    De la peticion judicial que compete para repetir lo que uno dio a otro por alguna causa que no se verificó.

    1. Ulpianus libro XX VI. ad Edictum.—Si ob rem non inhonestam data sit pecunia, ut filius emanciparetur, vel servus manumitteretur, vel a lite discedatur, causa secuta repetitio cessat. §. 1 . Si parendi conditioni causa tibi dedero decem, mox repudiavero heredilatem vel legatum, possum condicere;

    1. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXVI.— Si se dió dinero por causa honesta, v. g. porque se emancipase el hijo, ó se manumitiese el siervo, ó se apartase del pleyto, verificándose la causa, cesa la re peticion. §.1. Si te di diez por causa de que se cumpliese la condicion, y despues repudiase la herencia ó el legado, me compete condiction.

    2. Hermogenianus libro II. Iuris Epitomarum.— sed el si falsum tes lamen tu m sine scelere eius, qui dedit, vel inofficiosum pronuntietur, vetuti causa non se cuta decem repetentur.

    2. Hermogeniano; Epitome del Derecho, libro II. — Pero si se declarase que el testamento era falso ó inofi cioso, sin culj)a del que dió diez, se repetirá esta canti dad por no haberse verificado la causa.

    3.

    Ulpianus libro XXVI. ad Edictum. —Dedi tibi

    3.

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXVI.— 5Я

    458

    DiGESTO. —Libro 12.°—Titulo 4.

    pcGuniam, ne ad iudicem iretur, quasi decidi; an possim condicere, si mihi non caveator, ad iudicem non iri? Et est verum, mullum interesse, utrum ob hoc sotum dedi, ne eatur, an ut el mihi repromiltatur, non iri; si ob hoc, ut et repromiltatur, condici poterit, si non repromilta tur; si, ut ne eatur, condictio cessat, quamdiu non itur.

    §. 1. Idem erit, et si tibi dedero, ne Sliebum manu mittas; nam secundum distinctionem supra scriptam aut admiltenda erit repelilio, aut inhibenda. §. 2. Sed si tibi dedero, ut Stichum manumittas, si non facis, possum condicere; aut si me poeniteat, condi cere possum. §. 3. Quid, si ila dedi, ut intra certum tempus ma numittas? Si nondum tempus praeteriit. inhibenda erit repelilio, nisi poeniteat; quodsi praeteriit, condici pote rit. Sed si Stiehus decesserit, an repeli, quod datum est, possit? Procutus ait, si post id temporis decesserit, quo manumitti potuil, repetilionem esse; si minus, cessare. §. 4. Quin imo et si nihil tibi dedi, ut manumitte res, placueiat lamen, ut darem, ultro tibi competere actionem, quae ex hoc contractu nascitur, id est condictionem, defuncto quoque eo. §. 5. Si liher homo, qui bona fide serviebat, mihi pecuniam dederit, uteum manumittam, el fecero, postea liber probatus an mihi condicere possit, quaeritur. Et Iulianus libro undecimo Digestorum scribit, competere manumisso repetilionem. Neratius etiam libro Membranarum refert, Paridem pantomimum a Domilia Neronis filia decem, quae ei pro libertate dederat, repctiisse per iudicem, nee fuisse quaesitum, an Domilia sciens libe rum accepissct. §. 6. Si quis quasi statuliber mihi decem dederit, quum iussus non esset, condicere eum decem Celsus scribit. . §. 1. Sed si servus, qui testamento heredi iussus erat decem daro, el liber esse, codicillis pure libertatem accepit, et id ignorans dederit heredi decem, an repetere possit? Et refert, patrem suum Celsum existimasse, re petere eum non posse; sed ipse Celsus naturali aequilate motus putat, repcti posse. Quae sententia verior est, quamquam constet, ut el ipse ait, eum, qui dedit ea spe, quod se ab eo, qui acceperit, remunerari existimaret, vel amiciorem sibi esse eum futurum, repetere non posse opinione falsa deceptum.

    §. 8. Subtilius quoque ilhid tractat, an ille, qui se statuliberum putaverit, nec fecerit numos accipientis, quoniam heredi dedit, quasi ipsius heredis numos daturus, non quasi suos, qui utique ipsius fuerunt, acquisili scilicet post libertatem ei ex testamento competentem? Et puto, si hoc animo dedit, non fieri ipsius; nam et quum tibi numos meos quasi tuos do, non facio tuos. Quid ergo, si hic non heredi . sed alii dedit, cui putabat se iussum? Si quidem peculiares dedit, nec fecit accipientis; si autem alius pro eo dedit, aut ipse dedit iam liber factus, fient accipientis. §. 9. Quamquam permissum sit statulibero, etiam de peculio dare imptendae condilionis causa, si lamen vult heres numos salvos facere, potest eum vetare dare; sic enim fiel, ut et statuliber perveniat ad libertatem

    Si te di cierta cantidad porque no me reconvinieses ju dicialmente, como si se hubiera decidido la controversia: ¿acaso podré usar de condiction, si no me dieses caucion de no reconvenirme ante el Juez? Es cierto.que hay mu cha diferencia de haberta dado por esto, solo porque no me pidieses ante el Juez, ó porque me prometieses no reconvenirme ante él: si por esto, para que se reprometa, podré usar de condiction si no me repromelieses; pe ro si porque no pidas judicialmente, cesará la condiction ínterin no se verifique que pidas ante el Juez. §. 1. Lo mismo se dirá si yo te los diese porque no manumitas á Estico; pues segun la distincion ya expre sada, ó se ha de admitir la repeticion, ó se hade denegar. §. 2. Pero si te la di para que manumitas á Estico, si no lo haces, ó"ái me arrepiento, puedo usar de con diction. i §. 3. ¿Qué se dirá si te di para que lo manumitas dentro de cierto tiempo? si aun no ha pasado, no tendrá tugar la repeticion, á no ser que me arrepienta; pero si pasó el tiempo, se podrá repetir: mas si murió Estico, ¿acaso so podrá repetir lo que sedió? Próculo dice, que se ha de dar la repeticion, si murió despues del tiempo que se pudo manumitir; y si no, que cesa. §. 4. Antes bien aunque no te hubiese dado alguna cosa porque lo manumitieses, si nos convenimos en que te habia de dar, te compete la accion que nace de este contrato, esto es, la repeticion despues de su muerte. §. 5. Si el hombre libre que servia con buena fe, me diese dinero para que lo manumita, y lo hiciese, y despues se probase que es libre, se pregunta si me com peterá la repeticion^ Juliano en el libro quinto de los Digestos escribe, que al manumitido le compete la repe ticion. Neracio en los libros do las Membranas tambien refiere, que Párides Pantomino habia repelido judicial mente de Domicia hija do Neron, diez que le habia dado por su libertad, y que no se preguntó si Domicia los ha bia recibido sabiendo que era libre. §. 6. Si aquel á quien se dió libertad baxo de dia ó condicion me diese diez no habiéndoselo mandado, escri be Celso que puede repetirtos. §. 7. Pero si el siervo á quien se le habia mandado en el testamento dar diez al heredero, y que se hiciese libre, se le dexase libertad en el codicilo sin condicion alguna, y ignorándolo'él, entregase los diez al heredero, ¿acaso los podrá repetir? Dice Celso, que su padre juzgó que no los podia repetir; pero el mismo Celso, movido de natural equidad, juzga que se pueden repetir; cuya sentencia es mas verdadera, aunque conste, como tam bien dice él mismo, que el que dió con la esperanza de que le remunerase el quejo recibió, ó que se haria mas amigo suyo, engañado cóh esta falsa opinion, no los po dia repetir. §. 8. Mas sutilmente dice, que el que sojuzgó libre baxo de dia ó condicion, no hace los dineros del que los recibe ; porque los dió al heredero como propios de este, no como suyos ; los quales ciertamente fuéron suyos tue go que los adquirió despues de la libertad que le compe tia por el testamento; y juzgo, que si los dió con este ánimo, no se hacen de él ; porque quando yo te doy mis dineros como tuyos, no los hago tuyos. ¿Pues qué se dirá si este los dió, no al heredero, sino á otro á quien juz gaba que se le habian mandado dar? Ciertamente si los dió de su peculio, no los hace del que los recibe; pero si otro los dió por él, ó los dió él mismo despues de libre, se harán del que los recibe. §. 9. Aunque le sea permitido al que se le dexa liber tad baxo de dia ó condicion dar de su peculio por causa

    DiGESTO.—Libro 12.°—Titulo 4.

    459

    quasi impicta condilione, cui parere prohibitus est; et mimi non neribunt, sed is, quem testator accipere votuit, adversus heredem in factum actione agerc potest , ut testatori pareatur.

    de cumplir la condicion, con todo, si el heredero quiere tener libre su dinero, se le puede prohibir que lo dé ; y así sucederá, que adquiera la libertad, como si hubiera cumplido la condicion aquel á quien se le prohibió cum plirta, y el dinero no perecerá; pero aquel que quiso el testador que lo recibiese, lo puede pedir al heredero por la accion que resulla del hecho, para que se cumpla la votuntad del testador.

    4. Idem libro XXXIX. ad Edictum. — Si quis accepto tulerit debitori suo, quum conveniret, ut expromissorem daret, nec il le det, potest dici, condici posse ei, qui accepto sit liberatus.

    4. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXXIX. —Si alguno diese por recibido lo que le debia su deudor, conviniéndose en que le diese otro que se le obligase á pagar por él, y no lo diese, se puede decir que puede repetir contra aquel de quien dió por recibida la deuda.

    5. Idem libro II. Disputationum. —Si pecuniam ideo acceperis, ut Capuam eas, deinde parato tibi ad proficiscendum conditio temporis vel valetudinis impe dimento fuei it, quo minus proficiscereris, an condici possit, videndum. Et quum per te non steterit, potest dici, repetilionem cessare ; sed quum liceat poeniterc ei , qui dedit, procul dubio repetetur id, quod datum est, nisi forte tua intersit, non accepisse te ob hanc causam pecu niam; nam si ila res se babeat, ut, licet nondum profectus sis, ita tamen rem composueris, ut necesse habeas proficisci, vel sumtus, qui necessarii fuerunt ad profeclionem, iam fecisti, ut manifestum sit, te ptus forte, quam accepisti, erogasse, condictio cessabit; sed si mi nus erogatum sit, condictio locum habebit, ita tamen, ut indemnilas tibi praestctur eius, quod expendisti. §. 1. Si servum quis tradiderit alicui ila, ut ab eo intra certum tempus manumilteretur, si poenituerit eum, qui tradiderit, et super hoc eum certioraverit, et fuerit manumissus post poenitentiam, atlamen actio propter poenitentiam compelil ei, qui dedit. Plane si non manumiserit, constitutio succedil, facitque eum liberum, si nondum poenituerat eum, qui in hoc dedit.

    5. El mismo; Disputas, libro 1I —Si recibieses dinero para ir á Capua ; y despues, estando tú pronto á ir, te lo impidiese el liempo ó la enfermedad, se ha de ver si se puede repetir; y se ha de decir, que no habien do consistido en tí el no ir, cesa la repeticion; pero sien do permitido arrepentirse á aquel que dió, sin duda al guna le compete la repeticion, á no ser que te importe á tí no haber recibido dinero por esta causa; porque si estás dispuesto de modo, que aunque no te hayas puesto en camino, estás en términos precisos de hacerto, y prue bas que tienes hechos los gastos necesarios para el viage, que acaso habias gastado en esto mas de lo que recibis te, cesará la repeticion; pero si tenias gastado menos, tendrá tugar de modo que te se indemnice de lo que gas taste. §. 1. Si uno entregase á otro un siervo para que le dé libertad dentro de cierto tiempo, si se arrepintiese el que lo entregase, y lo hiciese saber, y fuese manumitido despues del arrepentimiento; pero esto no obstante, al que lo dió le compete accion por el arrepentimiento: mas si no lo manumitiese, tiene tugar la constitucion, y se hace libre si aun no se habia arrepentido el que lo dió con este fin. §. 2. Si alguno dió diez á Ticio para que compre un siervo, y le dé libertad, y despues se airepiente, si aun no lo habia comprado, en virtud del arrepentimiento ten drá tugar la condiction si lo hizo saber para que no le resulte perjuicio, si lo comprase despues: mas si ya lo habia comprado, el arrepentimiento no perjudica aí que lo compró; pero en tugar de los diez que recibió, resti tuirá el siervo que compró; y si se propone que murió antes, no dará cosa alguna, si pereció sin culpa suya; y si hizo fuga sin culpa, el que lo redimió tampoco se obli gar» á dar cosa alguna ; pero debe prometer que lo res tituirá si volviese á su potestad. §. 3. Pero si recibió dinero para manumitir el sier vo, y este huyese ántes do ser manumitido, se ha de ver si se puede repetir lo que recibió; y si ciertamente habia de vender este mismo siervo, y por esta razon no le vendió, no se puede repetir lo que recibió por manu mitirto; y tambien dará caucion de restituir lo que reci bió, si el siervo volviese á su poder, excepto aquello que valiese ménos por razon de la fuga; pero si el que dió el dinero aun quiero que se manumita, y el que recibió, ofendido por la fuga, no quiere manumitirto, debe resti tuir todo lo que recibió: mas si el que dió los diez eli giese, es necesario ó que reciba el mismo siervo, ó que se le restituya lo que dió; y si no lo habia de vender, debe restituir la cantidad que recibió, á no ser que lo hubiera de tener con mas cuidado, si no hubiese recibi do su importe para manumitirto; porque en este caso no es justo que él carezca del siervo y de todo su importe.

    §. 2. Item si quis dederit Tilio decem, ut servum ema.tet manumittat, deinde poeniteat, siquidem nondum emtus est, poenitentia dabit condictionem, si hoc ei ma nifestum fecerit, ne, si postea emat, damno afficiatur; si vero iam sit emtus, poenitentia non facit iniuriam ei, qui redemit, sed pro decem, quae accepit, ipsum servum, quem emit, resiituet, aut si ante decessisse proponatur, nihil praestabit, si modo per eum factum non est. Quodsi fugit, nec culpa eius contigit, qui redemit, nihil prae stabit; plane repromiltere eum oportet, si in potestatem suam pervenerit, restitutum iri. §. 3. Sed si accepit pecuniam, ut servum manumittat, isque fugerit, priusquam manumittatur, videndum, an condici possit, quod accepit. Et si quidem distracturus erat hunc servum, el propter hoc non distraxit, quod acceperat, ut manumittat, non oportet ei condici. Plane cavebit, ut, si in potestatem suam pervenerit servus, re stituat id, quod accepit, eo minus, quo vilior servus factusest propter fugam. Plane si adhuc eum manumitti velit is, qui dedit, ille vero manumiltere nolit propter fugam offensus, totum, quod accepit, restituere eum oportet. Sed si cligat is, qui decem dedit, ipsum servum consequi, necesse est, aut ipsum eidari, aut, quod dedit, restitui. Quodsi distracturus non erat eum, oportet id, quod accepit, restitui, nisi forte diligentius eum habiturus esset, si non accepisset, ut manumitteret; tunc enim non est aequum, eum et servo, ot toto pretio carero.

    4C0

    DiGESTO.—Libro 12.°—Titulo i.

    §. 4. Sed ubi accepit, ut manumitteret, deinde servus decessit, siquidem moram fecit manumissioni, consequens est, ut dicamus refunderc eum, quod accepit; Îuodsi moram non fecit, sed, quum profectus esset ad racsidem, vel apud quem manumittere posset, servus in ilinere decesserit, verius est, siquidem distracturus erat, vel quo ipse usurus, oportere dici, nihil eum refundere debere. Enimvero si nihil eorum facturus, ipsi adhuc servum obiisse; decederet enim, et si non accepisset, ut manumitteret, nisi forte profectio manumissionis gra tia morti causam praebuit, ut vel a latronibus sil interfectus, vel ruina in stabulo oppressus, vel vehículo obtritus, vel alio quo modo, quo non periret, nisi manumis sionis causa proticisceretur.

    §.4. Si despues que recibió alguna cantidad por manumitirto, muriese el siervo, si fué moroso en manu mitirto, es consiguiente que digamos que pierde lo que recibió; pero si no lo fué, y al tiempo de ir al Presidente, ó á aquel ante quien se debia manumilir, muriese el sier vo en el camino, es mas cierto que se ha de decir que no debe pagar cosa alguna, si lo habia de vender ó usar de ét; pero si no habia de hacer alguna de estas cosas, tambien perece el siervo para ét; porque moriria aunque no hubiera recibido dinero para manumitirto, á no ser que el viage para la manumision le hubiese causado la muerte, v. g. si hubiese sido muerto por ladrones, por haberse arruinado el establo, ó le hubiese cogido el car ro, ó hubiese perecido de otra manera, que no pereceria si no se hubiera puesto en camino para ser manumi tido.

    6. Idem libro II I. Disputationum. —Si extraneus pro muliere dotem dedisset, et pactus esset, ut quoquo modo finitum esset matrimonium, dos ei redderetur, nec fuerint nuptiae secutae, quia de his casibus sotummodo fuit conventum, qui matrimonium sequuntur, nupliae autem secutae non sint, quaerendum erit, utrum mulieri condictio, an ei, qui dotem dedil, compelat? Et verisimile est, in hunc quoque casum eum, qui dat, sibi prospicere; nam quasi causa non secuta habere potest condictionem, qui ob matrimonium dedit, matrimonio non copulato; nisi forte evidentissimis probationibus mulier ostenderit, hoc eum ideo fecisse, ut ipsi magis mu lieri, quam sibi prospieeret. §. 1 . Sed et si pater pro filia det, et ita convenit, nisi evidenter aliud actum sit, condiclionem patri com petere Marceltus ait.

    6. El mismo; Disputas, libro III. —Si el extraño diese el doto por la muger, y pactase que de qualquiera modo que se disolviese el matrimonio, se le volviese, y no tuviese efecto el matrimonio; porque solamente fué la convencion sobre aquellos casos que se siguen al matri monio, y este no tuvo efecto, se preguntará si acaso com pete la repeticion á la muger, ó al que dió la dote; y es verosímil que el que lo dió quiso que se comprehendiese este caso; porque por no haberse verificado la causa, n» habiendo tenido efecto el matrimonio, al que dió respecto de él debe competerte la condiction, a no ser que la mu ger manifieste con pruebas muy evidentes, que él lo hizomirando mas bien por ella que por él. §. 1. Si el padre dá por la hija, y trata en los tér minos expresados, dice Marcelo, que le compete la repe ticion, si claramente no se trató lo contrario.

    7. Iulianus libro XVI. Digestorum.—Qui se de bere pecuniam mulieri putabat, iussu eius dotis nomine promisit sponso, et solvit, nuptiae deinde non intcrcesserunt; quaesitum est, utrum ipse potest repetere eam pecuniam, qui dedissel, an mulier? Nerva, Atilicinus responderunt, quoniam putasset quidem debere pecu niam, sed exceptione doli malí tueri se potuisset, ipsum repetiturum; sed si, quum sciretse nihil mulieri debere, promisisset, mulieris esse actionem, quoniam pecunia ad eam pertineret; si autem vere debitor fuisset, et ante nuptias sol visset, et nuptiae secutae non fuisset, ipse possil condicere, causa debiti integra mulieri ad hoc so tum manente, ut ad nihil aliud debitor compellatur, nisi ut cedat ei condiclicia actione. §. 1. Fundus dotis nomine traditus, si nuptiae insecutae non fuerint, condictione repeti potest; fructus quo que condici poterunt. Idem iuris est de ancilla et partu eius.

    7. Juliano; Digesto, libro XVI. —El que juzgaba que debia dinero á una muger, por mandado de ella lo prometió en dote á su esposo, y se lo entregó: despues no tuvo efecto el matrimonio, se dudó si debia repetirto el que dió el dinero, ó la muger? Nerva y Alilicino respondiéron, que por juzgar que debia el dinero, le com pete la repeticion al que lo dió; y que este se podia de fender por la excepcion de dolo malo. Mas si lo prometió sabiendo que no debia cosa alguna á la muger, se le dará á esta accion, porque la pertenecia el dinero. Si era ver dadero deudor, y pagó ántes de las bodas, y estas no tu viesen efecto, debia repetirto el que lo dió, quedando ín tegra á la muger la causa de la deuda, solamente en Juanto á que no se le precise al deudor á mas que á ceerle la accion para la repeticion. §. 1. El fundo entregado en dote no se puede repe tir si no tuvo efecto el matrimonio; pero si se podran re petir los frutos: lo mismo se dice respecto la sierva y el parto de ella.

    8. Neroths libro II. Membranarum.—Quod servius in libro de dotibus scribit, si inter eas personas, ![uarum altera nondum iustam aetatem habeat, nuptiae actae sint, quod dotis nomine interim datum sit, repeti posse, sic intelligendum est, ut, si divortium intercesserit, priusquam utraque persona iustam aetatem habeat, sit eius pecuniae repeti lio; donee autem in eodem habitu matrimonii permaneant, non magis id repeti possit, quam quod sponsa sponso dotis nomine dederit, donee maneat inter eos affinilas; quod enim ex ea causa nondum coïto matrimonio datur, quum sic detur tamquam in dotem perventurum , quamdiu pervenire potest, repetitio eius non est.

    8Neracio; Notas, libro II. —Lo que escribe Ser vio en el libro de las dotes, que si se contraxo matrimo nio entre personas, de las quales la una no tenia edad legítima, lo que entre tanto se dió por razon de dote, se puede repetir; se ha de entender, que si intervino di vorcio ántes que una y otra persona tenga la edad legí tima, compete la repeticion de esta cantidad; pero per maneciendo en el matrimonio, solo se puede repetir lo que la esposa dió al esposo en nombre de dote miéntras permanezca entre ellos la afinidad; porque lo que se dá por esta causa no habiéndose consumado el matrimonio, dándose como por causa de dote futuro, miéntras se pue de verificar, no se puede repetir.

    DiGESTO. —Líbro 12.°—Titulo í. 9. Pautus libro X VII. ad Plautium. —Si donaturus mulieri iussu eius sponso numeravi, nec nupliae secutae sunt, mulier condicct. Sed si ego contraxi cum sponso, et pecuniam in hoc dedi, ut, si nuptiae seculae essent, mulieri dos acquireretur, si non essent secutae, mihi redderetur, quasi ob rem datur; et re non secuta ego a sponso condicam.

    §. 1. Si quis indebitam pecuniam per errorem iussu mulieris sponso eius promisisset, et nupliae secutae fuis sent, exceptione doli mali uti non potest; maritus enim suum negotium gerit, et nihil dolo tacit, nec decipiendus est, quod fit, si cogatur indotatam uxorem habere; ¡ta que adversus mulierem condictio ei compelit, ut aut re petat ab ea, quod marito dedit, aut ut liberetur, si nondum solvent. Sed si sotuto matrimonio maritus peteret, in eo duntaxat exceplionem obstare debere, quod mulier receptura esset.

    m

    9. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro XVII. — Si lo que alguno queria donar á la muger, por mandado de esta lo entregase á su esposo, y no tuviese efecto el matrimonio, lo repelirá la muger; pero si contraxo con el esposo, y le entregó el dinero para que si se efectuaba el matrimonio, lo adquiriese como dote de la muger; y si no tuviese efecto, se lo volviese á él, se entiende que lo dió por esta causa; y no habiendo tenido efecto, lo re petirá del esposo. §.1. Si alguno por mandado de la muger prome tiese á su esposo por error la cantidad que no debia, y tuviese efecto el matrimonio, no puedo usar de la excep cion de dolo malo; porque el marido fué gestor de su ne gocio sin cometer dolo, y no ha de ser engañado, como se verificaria si se le precisase á recibir la muger sin do te; y así al que la dió le compete la condiction contra la muger, ó para repetir de ella Jo que entregó al marido, ó para que lo liberte si aun no hubiese pagado; pero si pidiese el marido disuelto el matrimonio, solo le deberá obstar la excepcion en aquello que la muger hubiese de recibir.

    10. Iavolenus libro I. ex, Plautio. —Si mulierei, cui nuptura erat, quum dotem dare vellet, pecuniam, quae sibi debebatur, acceptam fecit, noque nupliae insecutae sunt, recte ab eo pecunia condicetur; quia nihil interest, utrum ex numeratione pecunia ad eum sine cau sa, an per acceptilationem pervenerit.

    10. Jaroleno; Doctrina de Plaucio, libro I. —Si la muger queriendo dar la dote á aquel con quien se habia de casar, diese por recibida la cantidad que le debia, y no tuviese efecto el matrimonio, la podrá repetir de él"; porque nada importa que la haya recibido sin causa, ó por acceptilacion.

    11• Iulianus libro X. Digestorum. —Si heres ar bitral liberti certa summa monumentum iussus facere, dederit liberto pecuniam, et is accepta pecunia monu mentum non faciat, condictione tenetur.

    11. Juliano; Digesto, libro X.—Si el heredero á quien se le mandó cierta cantidad para hacer un monu mento á arbitrio del liberto, la entregase á este, y ha biéndola recibido, no hiciese el monumento, se podrá re petir de él.

    12. Pautus libro VI. ad legem tuliam et Papiam.— Quum quis mortis causa donatione«í, quum convatuisset donator, condicit, fruetus quoque donatarum rerum, et partus, et quod aecrevit rei donatae, repetere potest. .

    12. Paulo; Comentarios á la ley Julia y Papia, li bro VI. —Uno hizo donacion por causa de muerte; y ha biendo convalecido, repitió lo que babia dado: tambien Îuede repetir los frutos, los partos, y lo que se aumentó la cosa donada.

    13. Marcianus libro III. Regularum. —Si filius contulerit fra Iri quasi agniturus bonorum possessionem, et non agnoverit, repetere eum posse Marceltus libro quinto Digestorum scribit.

    13. Marciano; Reglas, libro III. —Lo que el hijo traxo á colacion con su hermano como que habia de pedir la posesion de los bienes, y no la pidiese, escribe Marce lo en el libro quinto de los Digestos, que lo puede re petir.

    14. Paulus libro III. ad Sabinum. —Si procuratori falso indebitum sotutum sit, ita demvm a procuratore repeti non potest, si dominus ratum habuerit; sed ipse dominus tenetur, ut Iulianus scribit. Quod st domi nus ratum non habuisset, etiamsi debita pecunia sotuta fuisset, ab ipso procuratore lepetetur, non enim quasi indebitum datum repetetur, sed quasi ob rem datum, nec res secuta sit ratihabilione non intercedente; vel quod furtum faceret pecuniae falsus procurator; cum quo non tantum furti agi, sed eliam condici ei posse.

    14. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III.—Si se pagó al falso procurador lo que no se debia, no se podrá repetir de ét; pero se obligará el señor, si lo rati ficase, como escribe Juliano: mas si no lo ratificase, aun que se debiese la cantidad que se pagó, se repetirá del mismo procurador, no como por haber pagado to que no se debia, sino como dado por causa que no se verificó, por no haberse ratificado, ó porque el falso procurador cometió hurto de la cantidad; al qual no solo se le puede pedir por esta accion, sino que tambien compete condi tion contra él.

    15. Pomponius libro XXII. ad Sabinum. —Quum servus tuus in suspicionem furti Attio venisset, dedisti eum in quaestionem sub ea causa, ut, si id repertum in eo non esset, redderetur tibi; is eum Iradidit Praefecto vigitum quasi in facinore deprehensum; Praefectus vigitum eum summo supplicio affecit; ages cum Attio, dare eum tibi oportere, quia et ante mortem dare tibi eum

    15. Pompon io ; Comentarios á Sabino, libro XXII. —Sospechándose que tu siervo habia hurtado alguna cosa á Acio, se le entregaste para que se le diera tormento, con la condicion de que te se volviese, si no tenia la co sa. Acio lo entregó al Prefecto Vigitum, como si hubiese sido cogido en el hurto: el Prefecto le condenó á muerte: pides á Acio que te lo entregue, porque tambien te lo

    462

    Digesto.—Libro 12.°—Titulo 5.

    oporluerit. Labeo ait, posse etiara ad exhibendum agi, quoniam fecerit, quominus exhiberet. Sed Proculus dari oportere ita ait, si fecisses eius hominem; quo casu ad exhibendum agere te non posse, sed si luus mansisset, etiam furli le acturum cum eo, quia re aliena itasitusus, ut sciret, se invilo domino uli, aut dominum, si sciret, prohibilurum esse.

    debió entregar ántes de ser condenado á muerte. Dice Labeon, que también puedes pedir la exhibición; poique dexó de exhibirlo por dolo; pero Próculo dice, que pue des pedir que te se entregue, si lo hicieses suyo, en cuyo caso no puedes pedir la exhibición: mas si permaneció tuyo, también le puedes pedir por la acción de hurto; porque usó de la cosa agena, sabiendo que usaba contra la voluntad del señor, ó que este se lo prohibiría si lo supiese.

    16. Celsus libro III. Digcstorum.—Dedi tibi pecuniam, ut mihi Slichum dares; utrum id contractos genus pro portione emtionis et venditionis est, an nulla hic alia obligatio est, quam ob rem dali re non secuta? In quod procíivior sum; et ideo, si mortuus est Slichus, repetere possum, quod ideo tibi dedi, ut mihi Slichum dares. Fin ge, alienum esse Slichum, sed le tamen eum tradidisse; repeleré a te pecuniam potero, quia hominem accipientis non feceris; et rursus si luus est Slichus, et pro eviclione eius promitlere non vis, non liberaberis, quominus a te pecuniam repetere possim.

    16. Celso; Digesto, libro III. —Te di cierta can tidad para que me dieses á Estico: ¿acaso osla especie de contrato es semejante al de compra y venta? ¿ó no resulta de él otra obligación que la que se verifica de lo dado por causa que no tuvo efecto? A lo qual me inclino mas: y por esto la puedo repetir, aunque haya muerto Estico; porque te la entregué para que rae lo dieses. Finge que es ageno Estico; y no obstante le lo entregué, podré re petir de tí el dinero; porque no hiciste el siervo del que lo recibió: últimamente, si es tuyo Eslico, y no quieres obligarle á su exhibición, no te libertarás; porque puedo repetir de tí la cantidad.

    Tit. V. De condictione ob turpem vel iniustam causam.

    1. Paulus libro X. ad Sabinum. —Omne, quod datur, aut ob rem dalur, aut ob causam; et ob rem aut turpem, aut honestara; turpem aulem, aut ut dantis sit turpiludo, non accipientis, aut ut accipientis dunlaxat, non etiam dantis, aut ulriusque. §. 1. Ob rem igitur honestam datum ita repelí polest, si res, propter quam dalum est, secuta non est. §. 2. Quodsi turpis causa accipientis fuerit, eliamsi res secuta sit, repetí potest. 2. Ulpianus libro XXVI. ad Edictum. — Utputa dedi tibi, ne sacrilegium facías, ne furlum, ne hominem occidas; in qua specie lulianus escribit, si Ubi dedero, ne hominem occidas, condici posse. §. 1. Item si tibi dedero, ut rem mihi reddas depo sitara apud te, vel ut inslrumentum mihi redderes. §. 2. Sed si dedi, ut secundum me in bona causa iudex pronuntiaret, est quidem relatum, condictioni locum esse; sed hic quoque crimen contrahit, iudicem enim corrumpere videtur; et non ita pridem Imperator noster conslituit litem eum perderé.

    Titulo V. De la petición judicial que compete para repetir loque uno dió á otro por alguna cosa torpe ó injusta. 1• Paulo; Comentarios á Sabino, libro X. —Todo lo que se da, se dá por alguna cosa ó causa; y lo que se da por alguna causa, ó es por causa torpe, ó honesta: mas en lo que se dá por causa torpe, puede intervenir torpeza respecto del que dá, y no del que recibe, ó de este, y no de aquel, ó respecto de uno y otro. §. 1. Esto supuesto, lo que se dá por causa hones ta, se puede repetir si no tuvo efecto la causa por que se dió. § 2. Pero si intervino torpeza por causa del que reci bió, aunque haya tenido efecto la causa, se puede repetir. 2. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXYI. —Como si te di porque no cometieses sacrilegio ó hurto, ó no dieses muerte á algún hombre; en cuya especie es cribe Juliano, que si te diese porque no dieses muerto á algún hombre, se puede repetir como cosa propia. §. 1 . Del mismo modo si te diese para que me vuel vas la cosa ó el instrumento depositado en tí. §. 2. Pero si di para que el Juez pronunciase á mi favor en la causa en que tenia justicia, so ha dicho que tiene lugar la repetición; porque esle también comete de lito, pues parece que corrompe al Juez: y no hace mucho que nuestro Emperador determinó que perdiese el pleyto.

    3. Paulus libro X. ad Sabinum. —Ubi autem et dantis, et accipientis turpiludo versalur, non posse repetí dicimus, velutisi pecunia detur, ut malo iudicetur;

    3. Paulo; Comentarios á Sabino, libro X.—Mas adonde hay torpeza respecto del que dá y del que reci be, decimos que no se puede repetir, v. g. si se diese dinero porque se juzgue contra justicia.

    4. Ulpianus libro XXVI. ad Edictum.—idem, si ob stuprum dalum sit, vel si quis in adulterio deprehensus redemerit se; cessat enim repetitio, itlque Sabinus et Pegasus responderunt.

    4. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXVI.— Lo mismo se dice si se hubiese dado por eomeler estupro, ó por libertarse el que fué cogido en adulterio, porque cesa la repetición: y así lo respondiéron Pegaso y Sa bino. §. 1 . También si diese el ladrón por no ser descu bierto; porque uno y otro incurren en torpeza, cesa la repetición.

    §. 1. Item si dederit fur, ne proderetur, quoniam ulriusque turpiludo versatur, cessat repetitio.

    DiGESTO. —Libro 12.°—Titulo 6. §. 2. Quoties autem solius accipientis turpitudo versatur, Celsus ait, repeli posse; vetuli si tibi dedero, ne mihi iniuriam facias. §. 3. Sed quod meretrici datur, repeli non potest, ut Labco el Marceltus scribunt; sed nova ratione, non ea, quod utriusque turpitudo versatur, sed solius dantis; illam enim turpiler facere, quod sit meretrix, non turpiter ampere, quum sit meretrix. §. 4. Si tibi indicium dedero, ut fugitivum meum indices, vel furem rerum mearum, non poterit repeli, qnod datum est; ncc enim turpiter accepisti. Quodsi a fugitivo meo acceperis, ne eum indicares, condicere tibi hoc quasi fu ri possim; sed si ipse fur indicium a me accepit, vel furis vel fugilivi socius, puto condictionem lo cum habere.

    463

    §. 2. Mas todas las veces que se verifica torpeza solo de parte del que recibe, dice Celso que se puedo repetir, como si te di porque no me injuries. §. 3. Lo que se da á la muger pública, no se puede repetir, como escribe Labeon y Marcelo; pero por nueva razon, y no porque se verifica torpeza en uno y otro, sino solamente respecto del que dá; porque ella obra tor pemente siendo ramera; pero siéndolo, no recibe torpe mente. §.4. Si te ofreciese alguna cosa porque me mani fiestes mi siervo fugitivo, ó el que me hurtó mis cosas, no podré repetir lo que se dió, porque no recibiste tor pemente; pero si recibieses de mi siervo fugitivo porque no te descubras, lo puedo repetir como si lo hubiese re cibido del ladron; pero si el mismo ladron, ó el siervo fugitivo recibiéron de mí por manifestar su compañero, juzgo que tiene tugar la repeticion.

    5. Iulianus libro III. ad Urseium Ferocem.—Si a servo meo pecuniam quis accepisset, ne furtum ab eo factum indicaret, sive indicasset, sive non, lepelilionem fore eius pecuniae, Procutus respondit.

    5. Juliano; Comentarios á Urseio Ferox, li bro ///.—Si alguno recibiese dinero de mi siervo por que no manifestase el hurto que hizo, ya sea que lo ma nifieste, ó no, respondió Próculo, que se dará la repeti cion de aquella cantidad.

    6. Ulpianus libro XVIII. ad Sabinum. —Perpe tuo Sabinus probavit veterum opinionem existimantium, id, quod ex iniusta causa apud aîiquem sit, posse condici; in qua sententia eliam Celsus est.

    6. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. — Siempre aprobó Sabino la antigua opinion de los que juzgaban que se podia repitir lo que alguno tenia por causa injusta: de cuya sentencia tambien es Celso.

    7. Pomponius libro XXII. ad Sabinum. —Ex ea stipulatione, quae per vim extoila esset, si exacta esset pecunia, repetitionem esse constat.

    7. Pomponio ; Comentarios á Sabino, libro XXII. —El dinero que se recibió por estipulacion hecha por fuerza, consta que se puede repetir.

    8. Pautus libro III. Quaestionum. —Si ob tur pem causam promiseris Titio, quamvis, si petat, exceplione doli mali vel in factum summovere eum possis, tamen, si solveris, non posse te repetere; quoniam subia la proxima causa stipulationis, quae propter exceplionem inanis esset, prístina causa, id est turpitude, super esset. Porro autem si et dantis, et accipientis turpis cau sa sit, possessorem, potiorem esse, et ideo repelilionem cessare, tametsi ex stipulatione sotutum est.

    8. Paulo; Cuestiones, libro III. —Si prometieses á Ticio en virtud de torpe causa, aunque lo puedes repe ler por la excepciom de dolo malo, ó in factum, si pidie se, con todo no lo podrás repetir si pagases; porque qui tada la causa próxima de la estipulacion, que no tendria efecto por la excepcion, quedaria la causa antigua, esto es, la torpeza. Finalmente, si es torpe la causa del que dá y del que recibe, es mejor la condicion del poseedor: y por esto cesa la repeticion, aunque se haya pagado en virtud de la estipulacion.

    9. Idem libro V. ad Plautium. — Si vestimenta utenda tibi commendavero, deinde pretium, ut reciperem, dedissem, condictione me recte acturum, responsum est; quamvis enim propter rem datum sit, et causa secuta sit, lamen turpiter datum est. §. 1. Si, rem locatam tibi, vel venditam a te, vel mandatam ut redderes, pecuniam acceperis, habebo te cum ex locate, vel vendito, vel mandati actionem; quod si, ut id, quod ex testamento vel ex stipulatu debebas, redderes mihi, pecuniam tibi dederim, condictio duntaxat pecuniae datae eo nomine erit; idque et Pomponius scribit.

    9. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro V.—Si te diese vestidos para que los usases en comodato, y des pues te diese alguna cantidad porque me los vuelvas, se respondió que me competeria la repeticion; porque aun que se dió por alguna cosa, y se verificó la causa, con todo se dió torpemente. §. 1. Si recibieses dinero por entregar la cosa que diste en arrendamiento, ó vendiste, ó mandaste, me com peterá contra tí la accion de arrendamiento, de venta, ó de mandato; pero >i te di dinero porque me entregases lo que me debias por testamento ó estipulacion, por esta razon competerá solo la repeticion del dinero entregado: asi lo escribe Pomponio.

    Tit. VI.

    Titulo VI.

    De condictione indebiti.

    De la peticion judicial que compete para repetir lo que uno dió á otro creyendo que se lo debia.

    1. Ulpianus libro XXVI. ad Edictum. —Nunc videndum de indebito sotuto. §. 1. Et quidem, si quis indebitum ignorans solvit,

    1. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXVI. — Ahora hemos de tratar de lo pagado indebidamente. §. 1. Ciertamente si alguno pagó con ignorancia lo

    Í64

    DiGESTO.—Libro 12.*—Titulo 6.

    per hanc actionem condicere potest; sed si sciens se non debere solvit, cessat repelilio.

    que no debia, por esta accion se podrá repetir; pero si pagó sabiendo que no debia, cesa la repeticion.

    2. Idem libro XVI. ad Sabinum. —Siquis sic sol vent, ut, si apparuisset esse indebitum, vel Falcidia emerserit, reddatur, repetitio locum babebit; negotium enim contractum est inter eos.

    2. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XVI-— Si alguno pagase con la condicion de que se le ha de volver si apareciese que no debia, ó le compitiese el de recho de la ley Falcidia, tendrá tugar la repeticion; por que así se trató entre ellos. §. 1. Si por el testamento que despues se rompió, ó anuló, ó se declaró falso, ó inoficioso, se pagó alguna cosa, ó si despues de mucho tiempo apareciese que el tes tador debia alguna cantidad, ó se manifestáron los codicilos que habian estado ocultos por mucho tiempo, por los quales se revocaban ó disminuian los legados pagados, porque tambien se dexaban á otros otros legados, se repe tirá; porque el Emperador Adriano en quanto al testa mento inoficioso ó falso, respondió que se habia de dar accion á aquel á cuyo favor se declaró que le correspon dia la herencia.

    §. 1. Si quid ex testamento sotutum sit, quod postea falsum, vel inofficiosum, vel irritum, vel ruptum appa rtient, repetetur; vel si post multum temporis emerserit aes alienum, vel codicilli diu celati prolati,quiademtionem continent legatorum sotutorum, vol deminu lionem per hoc, quia aliis quoque legata relicta sunt; nam Divus Hadrianus circa inofficiosum et falsum testamentum rescripsit, actionem dandam ei, secundum quem de hereditate iudicatum est.

    3. Papinianus libro XXVIII. Quaestionum.—Idem est, et si sotutis legatis nova el inopinata causa hereditatem abstulit, vetuli nato postumo, quem heres in utero fuisse ignorabat, vel eliam ab hostibus reverso filio, quem pater obiisse falso praesumserat; nam utiles actiones pos tumo, vel filio, qui hereditatem evicerat, dari oportere in eos, qui legatum perceperunt, Imperator Titus Anto ninus rescripsit; scilicet quod bonae fidei possessor, in quantum locupletior factus est, tenetur; nec pericutum huiusmodi nominum ad eum, qui sine culpa solvit, pertinebit.

    3. Papiniano; Cuestiones, libro XXVIII.—Lo mis mo se dice si despues de pagados los legados privó al heredero de la herencia alguna causa nueva, y no pensa da: v. g. si hubiese nacido el póstumo, que ignoraba el heredero que estaba en el útero de la madre, ó por haber vuelto el hijo que estaba en poder de los enemigos, y el padre habia presumido falsamente que habia muerto; porque el Emperador Tito Antonino respondió, que al póstumo, ó al hijo que habian \ indicado la herencia, se les debian dar las acciones útiles contra los que percibié ron el legado: conviene á saber, porque el poseedor de buena fé se obliga en quanto aumentó su patrimonio; y no está obligado al riesgo de semejantes deudas, que pagó sin culpa. •

    4. Paulus libro III. ad Sabinum. —Idem Divus Hadrianus rescripsit, et si aliud testamentum proferatur.

    4. Paulo; Comentarios á Sabino, libro III.—El mismo Emperador Adriano respondió, que aunque se pre sente otro testamento.

    5. Ulpianus libro XVI. ad Sabinum. —Nec novum, ut, quod alius solverit, alius repetat. Nam et quum minor vigintiquinque annis inconsulte adila heredilate sotutis legatis in integrum restituitur, non ipsi repelitionem competere, sed ei, ad quem bona pertinent, Arrio Tiliano rescriptum est.

    5. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVI.— No es nuevo que uno repila lo que otro pagó; porque tambien quando el menor de veinte y cinco años adiendo la herencia sin consejo, y pagados los legados, es ente ramente restituido, no le compete la repeticion sino á aquel á quien le pertenecen los bienes: así se respondió á Arrio Ticiano.

    6. Paulus libro III. ad Sabinum. —Si procurator tuus indebitum solverit, et tu ratum non habeas, posse repelí, Labeo libris Posteriorum scripsit; quodsi debitum fuisset, non posse repeli. Celsus: ideo, quoniam, quum quis procuratorem rerum suarum constituit, id quoque mandare videtur, ut solvat creditori, neque postea exspectandum sil, ut ratum habeat.

    6 Paulo ; Comentarios á Sabino, libro III.—Si tu procurador pagase indebidamente, y tú no lo ratificases, se puede repetir: así lo respondió Labeon en los libros Posteriorum; pero si se debia, no se puede repetir; pues dice Celso, que quando alguno nombra procurador desus cosas, tambien parece que le dá poder para que pague á su acreedor, y no se ha de esperar á que despues lo ratifique. §. 1. Dice el mismo Labeon, que si al procurador se le pagó lo que no se debia, y no lo ratificase el señor, se puede repetir. §. 2. Celso dice, el que paga al procurador lo que se debe, inmediatamente queda libre, y que no es nece saria la ratificacion ; pero si recibió lo que no se debia, es necesaria; porque no parece que se le dió poder para percibirto: y por esto si no se ratificase, se ha de repetir del procurador. §. 3. Dice Juliano, los tutores ó procuradores que pagan, no pueden repetir; y nada importa que paguen de su dinero, del del pupilo, ó del del señor.

    §. 1. Idem Labeo ait, si procuratori indebitum sotu tum sit, el dominus ratum non habeat, posse repeli. §. 2. Celsus ait, eum, qui procuratori debitum sol vit, continuo liberari, neque ratihabilionem consideran; quodsi indebitum acceperit, ideo exigi ratibabitionem, quoniam nihil de hoc nomine exigendo mandasse videretur, et ideo, si ratum non habeatur, a procuratore repetendum. / §. 3. Iulianus ait, neque tutorem, neque procurato rem solventes repetere posse, neque interesse, suam pecuniam, an pupilli vel domini solvanL

    DiGESTO.—Libro

    5.*—Titulo 6.

    465

    7. Pomponius libro IX. ad Sabinum.—Quod indebitum per errorem solvitur, aut ipsum, aut lantundem repetitur.

    7. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro IX.— Lo que indebidamente se paga por error, se repite ó lo mismo, ó otra tanta cantidad.

    8. Paulus libro VI. ad Sabinum. —Quod nomine mailt i , qui solvendo non sit, alius mulieri solvisset, re petere non potest, adeo debilum esset mulieri;

    8. Paulo; Comentarios á Sabino, libro VI.—Lo que en nombre del marido, que no tenia con que pagar, pagó otro á la muger, no se puede repetir en quanto se de biese á esta.

    9. Ulpianus libro LXVI. ad Edictum. —nam et maritus, si, quum facere nihil possit, dotem solverit, in ea causa est, ut repetere non possit.

    9. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXVI. —Porque si el marido pagase la dote no pudiendo pa garta, no la puede repetir.

    10. Paulus libro VII. ad Sabinum.—In diem de bitor adeo debitor est, ut ante diem sotutum repetere non possit.

    10. Paulo; Comentarios á Sabino, libro VIl.—De tal manera es deudor el que debe desde cierto dia, que no puede repetir lo que pagó ántes.

    11. Ulpianus libro XXXV. ad Sabinum. —Si is, cum quo de peculio actum est, per imprudentiam ptus, quam in peculio est, solverit, repetere non potest.

    11. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXXV. Si aquel con quien se litigó sobre el peculio, por impru dencia paga mas de lo que importaba, no lo puede re petir.

    12. Paulus libro VII. ad Sabinum.—Si fundi mei usumfructum tibi dedero, falso existimaos me eum tibi debere, et, antequam repetam, decesserim, condictio eius ad heredem quoque meum transibit.

    12. Paulo; Comentarios á Sabino, libro VII. —Si te diese el usufruto de mi fundo creyendo falsamente que te le debia, y muriese ántes de repetirto, pasará tambien á mi heredero la repeticion.

    13. Idem libro X. ad Sabinum. —Naturaliter etiam servus obligatur; et ideo si quis nomine eius solvat, vel ipse manumissus, ut Pomponius scribit, ex peculio, cuius liberam administrationem habeat, repelí non poterit; et ob id et fideiussor pro servo acceptus tenetur, et pignus pro eo datum tenebitur; et si servus, qui peculii admi nistrationem habet, rem pignori in id, quod debeat, dederit, utilis pignoraticia reddenda est.

    '§. 1. Item quod pupiltus sine tutoris auctoritate mutuum accepit, et locuptetior factus est, si pubes factus solvat, non repetit;

    13. El mismo ; Comentarios á Sabino, libro X. — El siervo se obliga tambien naturalmente: y por esto si alguno paga en su nombre, ó él mismo despues de ma numitido pagase del peculio, cuya libre administracion tenia, no se podrá repetir, como escribe Pomponio: y por esto se obliga el fiador recibido por el siervo, y queda obligada la prenda dada por él: y si el siervo que tiene la administracion del peculio, diese en prendas alguna cosa por lo que debia, se ha de dar la accion útil de prenda. §. 1. Mas lo que recibió el pupilo en mutuo sin au tondad del tutor, y aumentó su patrimonio, si lo pagase despues de púbero, no lo repite.

    14. Pomponius libro XXI. ad Sabinum.—nam hoc natura aequum est, neminem cum alterius detrimen to fieri locupleliorem.

    14. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXI. —Porque es conforme al Derecho Natural que ninguno aumente su patrimonio con perjuicio de otro.

    15. Paulus libro X. ad Sabinum.—Indebiti sotuti condictio naturalis est; et ideo etiam quod rei sotutae accessit, venit in condictionem, utputa partus, qui ex ancilla natus sit, vel quod altuvione accessit, imo et fructus, quos is, cui sotutum est, bona fide percepit, in condictionem venient. §. 1. Sed et si numi alieni dati sint, condictio competet, ut vel possessio eorum reddatur, quemadmodum, si falso existimans possessionem me tibi debere alicuius rei, tradidissem, condicerem. Sed et si possessionem tuam fecissem, itaut tibi per longi temporis praescriptionem avocari non possit, eliam sic recte tecum per indebitam condictionem agerem. §. 2. Sed et si ususfructus in re sotuta alienus sit, dedueto usufructu a te condicam.

    15. Paulo; Comentarios á Sabino, libro X. —La repeticion de lo pagado indebidamente es natural; y por esto tambien se comprehende en ella lo que se aumentó y agregó á la cosa pagada, v. g. lo que nació de lasierva, ó lo que agregó el atuvion : y lo mismo los frutos que percibió con buena fé aquel á quien se pagó. §. 1. Aunque se haya dado dinero ageno, compete la repeticion para que se vuelva la posesion de él: a la manera que si creyendo falsamente que te debia la pose sion de alguna cosa, la repetiria si te la entregase ; pero si hiciese tuya la posesion, de modo que no te la pueda quitar por la prescripcion de largo tiempo, esto no obs tante se me dará contra tí la repelicion de lo que pagué indebidamente. §.2. Si en la cosa pagada es el usufruto ageno, la repetiré de lí, excepto el usufruto.

    16. Pomponius libro XV. ad Sabinum. — Sub conditione debitum per errorem sotutum pendente quidem conditione repetitur, conditione autem existente repeti non potest.

    16. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XV. —Si lo que se debia baxo de condicion, se pagó por error, se puede repetir pendiente la condicion; pero verificada esta, no se puede repetir.

    DiGESTO.—Libro 12.°—Titulo 6. §. 1. Quod autem sub incerta die debetur, die exi stente non repetitur,

    §. 1. Mas lo que se debe baxo de dia incierto, verifleado este, no se repite.

    17. Ulpianus libro II. ad Edictum.—nam si, quum moriar, dare promisero, el antea solvam, repetero me non posse, Celsus ait; quae sententia vera est.

    17. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro II.— Pero si prometiese darte quando muera, y lo pagase an tes, dice Celso que no lo puedo repetir : cuya sentencia es verdadera.

    18. conditione tum repeti impleatur,

    Idem libro XLVII. ad Sabinum.—Quodsi ea debetur, quae omnimodo extitura est, sotunon potest, licet sub alia conditione, quae an incertum est, si ante solvatur, repeti possil.

    18. Elmismo; Comentarios á Sabino, libro XLVII. —Pero se debe baxo de tal condicion, que absotutamente se ha de verificar, no se puede repetir (o pagado, aunque se pueda repetir si se pagase ántes lo que se debiese baxo de otra condicion, que no es cierto si se verificará.

    19. Pomponius libro XXII. ad Sabinum. — Si poenae causa eius, cui debetur, debitor liberatus est, na turalis obligatio manet; el ideosotutum repelí non potest.

    §. 2. Si falso existimans debere, numos solvero, qui pro parte alieni, pro parte mei fuerunt, eius summae partem dimidiam, non corporum, condicam. §. 3. Si putem, me Stichum aut Pamphitum debere, quum Stichum debeam, et Pamphitum solvam, repetam quasi indebitum sotutum, nec enim pro eo, quod debeo, videor id solvisse. §. 4. Si duo rei, qui decem debebant, viginti pariter solverint, Celsus ait, singulos quina repelituros, quia, quum decem deberent, viginti sol vissent; et quod amplius ambo solverint, ambo repetere possunt.

    19. Pomponio; Comentarios áSabino, libro XXII. Si el deudor se libertó por causa de la pena en que in currió el acreedor, permanece la obligacion natural, y por esto no se puede repetir lo que se pagó. §. 1. Aunque alguno reciba lo que se le debe, con tod3 si el quo lo dá, no dá lo que debp, compete la re pelicion: v. g. si el que falsamente creia que era here dero ó poseedor de los bienes, pagase al acreedor de la herencia: en este caso tampoco se libertará el verdadero heredero, y podrá repetir lo que dió ; porque aunque al guno reciba lo que se le debe, con todo si el que dá, dá lo que no debe, compete la repelicion. §.2. Si creyendo falsamente que debia, pagase parte con dinero mio, parte con dinero ageno, repetiré la mi tad de la cantidad, no la de las monedas. §. 3. Si vendiendo á Estico creyendo que debia á Estico, y á Panfilo, pagase á este, me competerá la re pelicion por haber pagado lo que no debia; pues no pa rece que pagué por lo que debia. §. 4. Si dos deudores que debian diez, pagasen vein te entre los dos, dice Celso que cada uno ha de repetir cinco, porque debiendo diez, pagáron veinte; y lo qne los dos pagaron demas, ámbos lo pueden repelir.

    20. Iuliams libro X. Digestorum.—Si reus et fideiussor solverint pariter, in hac causa non differunt a duobus reis promiltendi; quare omnia, quae de his dicta sunt, et ad hos transferro licebit.

    20. Juliano; Digesto, libro X.—Si pagasen el reo y el fiador á un mismo tiempo, en esta causa no se di ferencian de dos que prometiéron; por lo qual todo lo que se ha dicho de estos, se puede entender de aquellos.

    21. Paulus libro III. Quaestionum.—Plane si duos reos non eiusdem pecuniae, sed alterius obligationis constitucris, utputa Stichi, aut Pamphili, et pariter duos datos, aut togam, vel denaria mille, non idem dici poteril in repetitione, ut partes repetant, quia nec sol vere ab initio sic poterunt. Igitur hoc casu eleclio est creditons, cui velit solvere, ut alterius repetilio impediatur.

    21 . Paulo; Cuestiones, libro III.—Pero si se obligáron á pagarte por otros dos deudores, no de una mis ma cantidad, sino de distinta obligacion, v. g. de Estico ó Pánfilo, y entregasen los dos á un tiempo ó la toga, ó mil denarios, en quanto á la repeticion no se podrá decir que lambien repetirán las partes; porque ni aun al prin cipio podian pagar de esta manera: esto supuesto, en este caso está en la eleccion del acreedor pagar á quien quiera para impedir la repelicion del otro.

    22. Pomponius libro XXII. ad Sabinum.—Sed et si me putem tibi aut Titio promisisse, quum aut neutrum factum sit, aut Tilii persona in stipulatione comprehensa non sit, et Titio solvero, repetere a Tilio potero. §. 1. Quum iter excipere deberem, fundum liberum per errorem tradidi; incerti condicam, ut iter mihi concedatur.

    22. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXII. —Pero si juzgo que prometí á tí ó á Ticio, no habiendo prometido á uno ni á otro, ó no se comprehendió en la estipulacion la persona de Ticio, y pagase á este, podré repetirto de él. §.1. Si debiendo exceptuar el iter con error te en tregué el fundo libre, usaré de la repelicion de cosa in cierta para que se me conceda.

    23 Ulpianus libro XLIII. ad Sabinum.—Ele ganter Pomponius quaerit, si quis suspicetur transactionem factam vel ab eo, cui heres est, vel ab eo, qui pro curator est, el quasi ex transactione dederit, quae facta non est, an locus sil repelitioni? Et ait, repeli posse, ex

    23. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XLI1I. —Pregunta Pomponio elegantemente: ¿Si alguno sospe chase que se habia hecho transaccion, ó por aquel á 3uien heredero, ó por su procurador, y diese en virtud e la transaccion que no se hizo, tendrá tugar la repe

    §. 1 . Quamvis debitum sibi quis recipiat, tamen si is, qui dat, non debitum dat, repelilio compelit, vetuli si is, qui heredem se vel bonorum possessorem falso existimans creditori hereditario solvent; hie enim neque verus heres liberatus erit, el is, quod dedit, repetere poterit; quamvis enim debitum sibi quis recipiat, tamen si is, qui dat, non debitum dat, repetilio compelil.

    DlGESTO.—LlBBO 12."—TlTDLO 6. falsa enim causa dalum est. Idem puto dicendum, et si transactio secuta non fuerit, propter quam datum est. Sed et si resoluta sit transactio, ídem erit dicendum. §. 1. Si post rem iudicatam quis transegcrit, et solverit, repeleré polerit idcirco, quia placuil, transactionem nullius esse momenti. Hoc enim Imperator Antoninus cum Divo Patre suo rescripsit; retineri tamen alque compensan in causara iudicati, quod ob talem transactionem solutum est, potest. Quid ergo, si appellalum sit, vel hoc ipsum incerlum sit, an iudicatum sil, vel an senlentia valeal? Magis est, ut transactio vires babeat; tune enim rescriptis locum esse credendum est, quum de senlenlia indubilata, quae nullo remedio attenlari potest, transigilur. §. 2. Ilem si ob transactionera aliraentorum testa mento relictorum datum sit, apparet, posse repeti, quod dalum est, quia transactio Scnatusconsutto infirmatur. §. 3. Si quis post transaclionem nihilominus condemnatus fuerit, dolo quidem id fit, sed lamen sentenlia valet; potuit autem quis, si quidem ante fitem contestatam transegerit, volenti litem contestan opponere doli exceplionem; sed si post litem conteslatam transactum est, nihilominus poterit exceplione doli uti post secuti, dolo enim facit, qui contra transaclionem expertus amplius pelil; et ideo condemnatus repetere potest, quod ex causa transactionis dedit. Sane quidem ob causam dedit; ñeque repeti solet, quod ob causam datum est, causa secuta; sed hic non videtur causa secuta, quum transactioni non stetur. Quum igitur repelilio orilur, transa ctionis exceplio locum non habet, ñeque enim utrumque debet locum habere, et repelilio, et exceptio. §. 4. Si qua lex ab initio dupli vel quadnipli statuit actionem, dicendum est, solulum ex falsa eius causa re peti posse.

    Í67

    ticion? Y dice que se debe repetir, porque se dió pof falsa causa. Lo mismo juzgo que se ha de decir si no tuvo efecto la transacción por la qual se dió; y lo propio se dirá si se rescindió. §. 1. Si alguno transigiese y pagase después de sentenciado el pleyto, podrá repetirlo: por esto, porque se determinó que la transacción no fuese válida: así res pondió el Emperador Antonino con el Emperador su pa dre. Pero también se puede retener lo que se pagó por semejanle transacción, y compensarse con lo que se de bía en virtud de la sentencia. ¿Pero qué se dirá si se apeló, ó no sea cierto si se pronunció sentencia, ó si es ta fué válida? Es mas probable que es válida la transac ción; porque se ha de creer que tienen lugar los res criptos quando se transige sobre la sentencia indubitable, que no se puede intentar recurso alguno contra ella. §. 2. Mas si se hubiese dado por la transacción de alimentos dexados en el testamento, es claro que se pue de repetir lo que se dió; porque por la constitución del Senado no es válida la transacción. §. 3. Esto no obstante, si alguno fuese condenado después de la transacción, ciertamente esto se hace con dolo; pero vale la sentencia; porque pudo oponer la ex cepción de dolo al que quería que se contestase el pleyto, si se transigió ántes de la contestación; pero si se tran sigió después de ella, también podrá usar de la excepción del dolo, que intervino después; porque el que pide con tra la transacción, pide mas, y comete dolo; y por esto el que fué condenado puede repetir lo que dió por causa de transacción. A la verdad dió por causa, y no se suele repetir lo que se dió por causa, si esta se verifica; pero en este caso no parece que se verificó; porque no se está á la transacción: esto supuesto, quando hay repetición no tiene lugar la excepción de la transacción; porque no debe tener lugar uno y otro, repetición y excepción. §. 4. Si alguna ley desde el principio estableció acción del dos ó del quatro tanlo, se ha de decir que se puede repetir lo que se pagó por falsa causa en virtud de ella.

    24. Idem libro XLVI. ad Sabinum.—Si is, qui perpetua exceptione tueri se poterat, quum sciret sibi exceptionem profuturam, promiserit aliquid, ut liberaretur, condicere non potest.

    24. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XLVI. —Si el que tenia excepción perpetua, constándole que le podia aprovechar, prometiese alguna cosa para liber tarse, no la puede repetir.

    25. Idem libro XLVII. adSabimm. —Quum dúo pro reo fideiussissent decem, deinde reus tria solvisset, et postea fideiussores quina, placuit, eum, qui posterior solvit, repetere tria posse; hoc mérito, quia tribus a reo Bolulis sepiera sola debita supererant, quibus persolutis tria indebita solula sunt.

    25. Elmismo; Comentarios á Sabino, libro XLVII. —Si dos fuesen fiadores de uno que debia diezj, y el deudor pagase tres, y después cinco cada uno de los fia dores, se determinó, que el que pagó últimamente podia repetir los tres; y con razón, poique con los tres que pagó el deudor, solo se restaban á deber siete; y paga dos estos, se dieron los tres indebidamente.

    26 • Idem libro XXVI. ad Edictum. —Si non sorlem quis, sed usuras indebitas solvit, repetere non pote rit, si sorlis debitae solvit; sed si supra legitimum modum solvit, Divus Severus rescripsit, quo iure utimur, repelí quidem non posse, sed sorli impulandum; et si postea sortera solvit, sortem quasi indebitam repeli pos se. Proindc et si ante sors fuerit soluta, usurae supra legitimum modum solutae quasi sors indebita repetuntur. Quid, si siraul solveril? Polerit dici, et tune repetitionem locum habere.

    26. El mismo; Comentarios al Edicto , libro XXVI. —Si alguno no pagó el principal, sino las usuras que no debia, no las podrá repetir, si pagó las de la cantidad que debia ; pero si pagó mas de las que debia legítima mente, respondió el Emperador Severo, que no las podia repetir: lo que está recibido en práctica; sino que se han de descontar de la cantidad principal ; y si después paga, puede repetirla como pagada indebidamente ; por lo qual si ántes se hubiese pagado el principal, las usuras pagadas en mayor cantidad de lo que permite la ley, se pueden repetir como pagadas indebidamente. ¿Qué dirémos si se pagase juntamente? Se podrá decir que en este caso también tiene lugar la repetición. §. 1 . las usuras que exceden del dos tanto, y las de

    §. 1.

    Supra duplum autem usurae, et usurarum

    468

    DiGESTO. —Libro 12.*—Titulo 6.

    usurae nec in stipulatum deduci, nec exigi possunt; el sotutae repetuntur, quemadmodum futurarum usurarum usurae. §. 2. Si quis falso se sortem debere credens usuras solvent, potest condiccre, nec videtur sciens indebitum solvisse. §. 3. Indebitum autem sotutum accipimus, non so tum si omnino non debeatur, sed et si per aliquam exceptionem perpetuam peti non poterat; quare hoc quoque repeli poterit, nisi sciens se tutum exceptione solvit. §. 4. Si centum debens, quasi ducenta deberem, fundum ducentorum solvi, competere repetilionem Mar celtus libro vicesimo Digestorum scribit, et centum ma uere stipulationem. Licet enim placuit, rem pro pecunia sotutam parere liberationem, lamen, si ex falsa debiti quantitate maioris prelii res sotuta est, non fit confusio partis rei cum pecunia, nemo enim invitus compellitur ad communionem. Sed et condictio integrae rei manet, et obligatio incorrupta; ager autem relinebitur, donee debi ta pecunia solvatur.

    §. 5. Idem Marceltus ait, si pecuniam debens oleum dederil ptu ris prelii, quasi ptus debens, vel, quum oleum deberet, oleum dederit, quasi maiorem modum debens, superfluum olei esse repetendum, non totum; et ob hoc peremtam esse obligationem. §. C. Idem Marceltus adiicit, si, quum fundi pars mihi deberetur, quasi totus deberetur, aestimatione facta sotutio pecuniae solidi prelii fundi facta sit, repeli posse non totum pretium , sed partis indebilae pretium. §. 7. Adeo autem perpetua exceptio parit condictionem, ut Iulianus libro decimo scripserit, si emtor fundi damnaverit, heredem suum, ut venditorem nexu venditi liberaret, mox venditor ignorans rem tradiderit, posse eum fundum condice re. Idemque, et si debitorem suum damnaverit liberare, el ille ignorans solverit. §. 8. Qui flliofamilias solverit , quum esse eius peculiaris debitor, si quidem ignoravit ademtum ei peculium, liberatur; si seit, et solvit, condiclionem non habet, quia sciens indebitum solvit. §. 9. Filiusfamilias contra Macedonianum mutuatus si solverit, et patri suo heres effectus velit vindicare nu mos, exceptione summovebitur a vindicatione numorum. §. 10. Si quis quasi ex compromisso condemnatus falso solverit, repetere potest. §. 11. Hereditatis vel bonorum possessori, si qui dem defendat heredilatem, indebitum sotutum condici poterit; si vero is non defendat, eliam debitum sotutum repeti potest. §. 12. Libertus, quum se putaret operas patrono debere, solvit; condicere eum non posse, quamvis putans se obligatum solvit, Iulianus libro decimo Digestorum scripsit, natura enim operas patrono libertus debet. Sed et si non operae patrono sunt sotutae, sed, quum officium ab eo desideraretur, cum patrono decidit pecunia, et solvit, repetere non potest. Sed si operas patrono exhibuil non ofliciales, sed fabriles, vetuti pictorias vel alias, dum putat se debere, videndum, an possit condicere? Et Celsus libro sexto Digestorum putat, eam esse causam operarum, ut non sint eaedem, neque eiusdem hominis;

    las usuras, no se pueden estipular, ni se pueden repetir del mismo modo que las usuras de las usuras futuras. §. 2. Si alguno creyendo falsamente que debia el principal, pagase las usuras, las podrá repetir; porque no parece que pagó sabiendo que no debia. §. 3. Entendemos pagado indebidamente, no solo si absolutamente no se debe, sino tambien si no se podia pe dir por alguna excepcion perpetua; por la qual tambien se podrá repetir esto, á no ser que pagase sabiendo que le competia excepcion perpetua para no pagar. §. 4. Si debiendo ciento, diese en pago un fundo que valia doscientos como si debiese esta cantidad, me com pete repeticion, segun escribe Marcelo en el libro veinte de los Digestos, y permanece la estipulacion de los cien to; porque aunque se determinó que la cosa dada en pa go de la cantidad libertase de la obligacion, con todo, si creyendo falsamente que debia mayor cantidad, di en f>ago alguna cosa de mayor precio, no se confunde con a cantidad la parte de la cosa; porque á ninguno se le precisa á que tenga comunidad con otro, sino que queda la repeticion de toda ella, y la obligacion como antes; pero se retendrá la heredad hasta que se pague la canti dad que se debe. §. 5. Dice el mismo Marcelo, que si el que debia al guna cantidad diese en aceyte mas de lo que debia, cre yendo que era mayor la deuda, ó debiendo aceyte diese mas de lo que se debia, se ha de repetir, no todo el acey te que dió, sino lo que dió de mas, y la obligacion se ex tingue enteramente en esta parte. §. 6. Dice tambien Marcelo, que si se me diese parte de algun fundo, y se apreciase como si se debiese todo, y se pagase toda la cantidad que importó, se puede repe tir, no todo el precio, sino la parte que no se debia. §.7. De tal modo produce repeticion la excepcion perpetua, que si el comprador del fundo condenase á su heredero á que liberte al vendedor de la carga sobre la cosa vendida; y despues, ignorándolo el vendedor, la en tregase, escribe Juliano al libro diez, que puede repetir el fundo; y lo mismo se dice si le condenó á que liberta se á su deudor, y pagase ignorándolo él. §. 8. El que pagó al hijo de familias siendo deudor de su peculio, si lo hizo ignorando que se le habia quilado, se liberta: si lo supo, y le pagó, no le compete la repeticion, porque pagó sabiendo que no debia. §. 9. Si el hijo de familias pagase la cantidad que recibió prestada contra el Senadoconsulto Macedoniano, y despues de haber heredado á su padre, la quisiese re petir, será repelido con excepcion. §. 10. Si alguno creyendo que habia sido condena do por compromiso pagase lo que no debia, lo puede re petir. §. 11. Lo que se pagó indebidamente se podrá re petir del poseedor de la herencia, ó de los bienes, si de fendiese la herencia; pero si no la defendiese, tambien se puede repetir la deuda que se pagó. §.12. El liberto trabajó para el patrono creyendo que estaba obligado á ello: esto no obstante, escribió Ju liano en el libro décimo de los Digestos, que no le comEetia repeticion; porque naturalmente el liberto debe tra ajar para el patrono. Pero si no hubiese trabajado para el patrono, sino que deseando este de él las obras oficia les, las transigio por cierta cantidad, y se ia pagó, no puede repetirta; pero si trabajó para el patrono, no en obras oficiales, sino en artificiales, como pintar ú otras semejantes, creyendo que debia hacerto, ¿se ha de ver si podrá repetirtas? Juzga Celso al libro sexto de los Di

    DigeSTO.—Libro 12.*—Titulo 6. neque eidem exhibentur; nam plerumque robur hominis, aetas, tempus, opportunitasque naturalis mutat causam operarum, et ideo nec volens quis reddere potest. Sed hae, inquit, operae recipiunt acstimationem, et interdum, licet aliud praestemus, inquit, aliud condicimus; utputa fundum indebitum dedi, et fructus condico; veí hominem indebitum, et hunc sine fraude modico distraxisti, nempe hoc sotum refundere debes, quod ex pretio habes; vel meis sumtibus preliosiorem hominem feci, nonne aestimari haec debent? Sic et in proposito, ait, posse condici, quanti operas essem conducturus. Sed si delegatus sil a patrono in officiales operas, apud Marceltum libro vicesimo Digestorum quaeritur; et dicit Mar celtus, non tencri eum, nisi forte in artificio sint; hae enim iubente patrono et alii edendae sunt. Sed si solvent officiales delegatus, non potest condicere neque ei, cui solvit, creditori, cui alterius contemplatione sotutum est, Îuique suum recipit, neque patrono, quia natura ei deentur.

    §. 13. Si decem, aut Slichum stipulatus solvam quinque, quaeritur, an possim condicere? Quaestio ex hoc -descend it, an liberer in quinque; nam si liberor, ces sat condictio, si non liberor, erit condictio. Placuit autem, ut Celsus libro sexto et Marceltus libro vicesimo Dige storum scripsit, non pcrimi partem dimidiam obligationis, ideoque eum, qui quinque solvit, in pendenti ha bendum, an liberaretur, pelique ab eo posse reliqua quinque, aut Stichum, et si praestiterit residua quin que, videri eum et in priora debita solvisse; si au tem Slichum praestitisset , quinque eum posse condi cere quasi indebita. Sic posterior sotulio comprobabit, priora quinque utrum debita, an indebita solverentur. Sed et si post sotuta quinque et Stichus solvatur, el malim ego habere quinque, et Stichum reddere, an sim audiendus, quacril Celsus. Et putat, natam esse quinque condictionem, quamvis utroque simul sotuto mihi retinendi, quod vellem, arbitrium daretur. §. 14. Idem ait, et si duo heredes sint stipulatoris, non sic posse, alteri quinque sotulis, alteri partem Sti ch! solvi. Idem, el si duo sint promissoris heredes. Se cundum quae íiberatio non contingit, nisi aut utrique quina, aut utrique partes Stichi fuerunt sotutae.

    169

    gestos, que estas obras no son de una misma manera, ni respecto del que las debe, ni de la persona á quien se de ben; porque las mas veces se diferencian las obras, se gun la robustez y edad del hombre, el tiempo y la opor tunidad natural, y por esto no puede trabajar quando quiere; pero dice que estas obras reciben estimacion; y tal vez aunque demos alguna cosa, dice que repetimos otra: v. g. di un fundo que no debia, y repito los frutos ó el hombre que no debia, que tú sin fraude vendiste en corto precio, y solo debes volver la cantidad que existe en tu poder. Y si á costa mia hice mas precioso el siervo, ¿acaso se deberá apreciar esto? En este caso dice, que se puede repetir aquello en que arrendaría su trabajo; pero si el patrono nombrase á otro para que percibiese las obras oficiales, duda Marcelo en el libro veinte de los Diges tos, y responde, que no se obliga si no son comprehendidas en las artificiales; porque estas, mandándoto el pa trono, las puede percibir otro; pero si al delegado paga se las oficiales, no la puede repetir ni de aquel á quien pagó como acreedor por contemplacion de otro que re cibe lo que se te debia, ni del patrono, porque natural mente se le deben. §. 13. Si se estipuló diez, ó á Estico, y pagase cin co, se pregunta si los podré repetir: la duda consiste en si me liberto de los cinco; porque si me liberto, cesa la repeticion; y si no, tiene tugar: se determinó que no se disolvia la mitad de la obligacion, como escribe Celso al libro sexto, y Marcelo al libro veinte de los Digestos; y por esto si se pagáron cinco, queda pendiente la obliga cion, y se pueden pedir los cinco restantes, ó á Estico; y si diese los otros cinco, se dirá que los primeros tam bien se recibiéron en pago; pero si diese á Estico, podrá repetir los cinco como pagados indebidamente: así la úl tima paga comprobará si los cinco primeros se pagáron debida ó indebidamente. Pero si despues do pagados los cinco, se entregase tambien á Estico, y quisiesen mas tener los cinco, y dar á Estico, pregunta Celso si tengo de ser oido; y juzga, que se da repeticion por los cinco, aunque pagado uno y otro á un mismo tiempo, tuviese facultad de retener ló que quisiese. §. 14. Dice él mismo, que si los dos fuesen herede ros del que estipuló, no se puede de la misma manera despues ae haber pagado cinco al uno, pagar al otro par te de Estico; y lo mismo se dice si son dos los herede ros del que prometió, segun lo qual no resulla la liber tad de la obligacion, sino pagando cinco á cada uno, ó las dos partes de Estico.

    27. Paulus libro XXVIII. ad Edictum.—Qm lo co certo debere existimans indebitum solvit, quolibet lo co repetet, non enim existimationem solventis eadem spe cies repelilionis sequitur,

    27. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX VIII.— El que creyendo que debia en cierto tugar, pagó lo que no debia, lo repetirá en qualquiera tugar; porque por el juicio del que paga no se sigue la misma especie de repeticion.

    28. Idem libro XXXII. ad Edictum. —Iudex si male absolvit, et absotutus sua sponte solvent, repetere non potest.

    28. El mismo ; Comentarios al Edicto , li bro XXXII. —Si el Juez absolvió injustamente, y aquel á quien absolvió pagó votuntariamente, no puede re petir.

    29. Ulpianus libro II. Disputationum.—Interdum persona locum facit repetitioni, utputa si pupiltus sine tutoris auctoritate, vel furiosus, vel is, cui bonis interdictum est, solverit; nam in his personis generaliter repelilioni locum esse non ambigitur. Et si quidem extant numi, vindicabuntur, consum lis vero condictio locum ha be bit.

    29. Ulpiano; Disputas, libro II. —La persona tal vez hace que tenga tugar la repeticion, v. g. si el pupi lo, el furioso, ó aquel á quien se te habia prohibido la administracion de sus bienes, pagasen sin autoridad del tutor; porque no se duda que á estas personas general mente se les concede repeticion; y si existiese la canti dad, se vindicará; pero si se hubiese consumido, tendrá tugar la repeticion.

    470

    DiGESTo. — Libro 12.*—Titulo 6.

    30. Idem libro X. Disputationum. —Qui invicem creditor idemquo debitor est, in his casibus, iu quibus compensatio locum non habet, si solvit, non habet condictionem, vetuli indebiti sotuti, sed sui crediti petitionem.

    30. El mismo; Disputas, libro X. —El que recí procamente es acreedor y deudor, en los casos en que no tiene tugar la compensacion, si paga, no liene repeticion como quando paga lo que no debe, sino que puede pedir lo que se le debe.

    31. Idem libro I. Opinionum. —Is , qui ptus, quam hereditaria portio efficit, per crrorem creditori caverit, indebiti promissi habet condictionem.

    31. El mismo; Opiniones, libro I.—El que por error diese caucion al acreedor de mayor cantidad de lo que importa la parte de herencia, le compete repeticion por lo que prometió indebidamente.

    32. Iulianus libro X. Digestorum.—Quum is, qui Pamphitum, aut Stichum debet, simul utrumquo solve nt, si, posteaquam utrumque solvent, aut uterque, aut alter ex his desiit in rerum natura esse, nihil repetet; id enim remanebit in sotuto, quod superest. §. 1. Fideiussor quum paciscitur, ne ab eo pecunia petatur, et per imprudentiam solvent, eondicere stipulatori poterit; et ideo reus quidem manet obligatus, ipse autem sua exceplione tutus est; nihil autem interest, fideiussor, an heres eius solvat. Quodsi huic fideiussori reus heres extiterit, et solverit, nec repetet, sed liberaJbitur. §. 2. Mulier, si in ea opinione sit, ut credat se pro dote obligatam, quidquid dutis nomine di8

    538

    Digesto. —Libro 15.'—Titulo 1.

    utputa servus esl dotalis, potest babere peculium, quod ad me respiciat, polestet quod ad mulierem. Nam quod ex re mariti quaesiit, vel ex operis suis, id ad maritum pertinet; el ideo si respectu mariti heres sit inslilutus, vel ei legatum datum, id eum non deberé restituere, Pomponius scribit. Si igilur mecum agatur ex eo con tráctil, qui ad me respicit, ulrum omne deducam, quod debo turmihi sive ex mea causa, sive ex ea, quae ad uxorem respicit, an vero separamus causas, quasi in duobus peculiis, ut et causa debili, quod petitur, speclelur; ut, si quideni ex eo peculio agatur, quod ad mulierem spectat, id deducam, quod ex eo contractu debeatur, si ex eo conlraclu, qui ad me respicit, meum deducam? Quae quaestio dilucidius esl in fructuario traclata, utrum ex eo demum contractu potest de peculio conveniri, quod a se pertinet, an ex omni? Et Marcellus eliam frucluarium teneri scribit, et ex omni contractu; eum enim, qui contrabit, lolum serví peculium velut palrimonium intuitum. Certe illud admitlendum omni modo dicit, ut priore convento, ad quem res respicit, in superfluum is, cni quaesilum non esl, conveniatur; quae sentenlia probabiíioresl et a Papiniano probatur. Quod et in duobus bonae fidei emloribus erit dicendum. Sed in marito melíus est dicere, simpliciter eum de peculio teneri. Sin autem marilus huiusmodi servi nomine aliquid praeslilerit, an adversus mulierem agentem dolis nomine deducere id possil? Et ait, si id, quod creditori praestitum est, ad utriusque generis peculium pertinebit, pro rala u tri que peculio decedere deberé. Ex quo inlelligi polest, si ad alterum p?culium conlraclus pertinebit, modo solí uxori detrahi, modo non detrahi, si ad id peculium pertinuit contraclus, quod apud maritum resedit.

    §. 2. Inlerdum et ipsi fructuario adversus dominum datur actio de peculio, utputa si apud eum habeat pe culium, apud ipsum vero aut niliií, au minus, quam fructuario debetur. Idem eliam contra eveniet, quamvis in duobus dominis suffleiat pro socio vel communi dividundo actio;

    el siervo es dotal, puede tener peculio que me correspon da, y también le puede tener que corresponda á la muger; porque lo que adquirió respecto lo perteneciente al marido, o por sus obras, corresponde al marido: y por tanto si fue instituido heredero, ó se ledexó algún lega do por contemplación del marido, escribe Pomponio, que no lo debe restituir. Esto supuesto, si se me pide por el contrato que me corresponde, ¿acaso sacaré todo lo que se me debe, ya sea por mi causa, ó por la que cor responde á mi muger? ¿ó acaso separamos las causas co mo en dos peculios, para que se atienda á la que corres ponde á la deuda porque se pide, para que si se pidiese por el peculio que corresponde á la muger, se saque lo que se debe por aquel contrato, y si por el contrato que á mí me corresponde, saque lo que me pertenece'/ Cuya qüestion se trató mas claramente respecto del usufrutuario, si acaso puede ser reconvenido por la acción de pe culio por el contrato que le corresponde, ó por qualquiera otro. Marcelo escribe, que el usufrutuario se obliga tam bién por lodos los contratos; porque el que contrae mira lodo el peculio del siervo como patrimonio: y dice, que á la verdad ha de ser absolulamente admitido, para que reconvenido primero aquel á quien corresponde la cosa, lo sea en lo demás aquel para quien no adquirió: cuya sentencia es la mas probable, y la aprueba Papiniano. Lo qual también se ha de decir en dos compradores de buena fe; pero respecto del marido es mejor decir que se obliga absolutamente por la acción de peculio. Pero si el marido diese alguna cosa en nombro de este siervo, ¿acaso lo po drá sacar pidiendo contra la muger por la acción de do te? Y dice, que si lo que se le dio al acreedor pertenecie se á uno y otro peculio, se debe sacar de ámbos respecto el importe de cada uno: de lo qual se puede entender, que si el contrato perteneciese á un peculio, unas veces se saca solo del de la muger, y otras no, si el contrato pertenecía al peculio del marido. §. 2. Tal vez al mismo usufrutuario se le dá acción de peculio contra el señor, si este tiene en su poder el peculio, ó si el usufrutuario tiene ménos de lo que le cor responde, ó nada. Si se verificase lo contrario, se dirá lo mismo, aunque quando son dos los señores, basta la ac ción de sociedad, ó la de división de la cosa común.

    20. Paulus libro XXX. ad Edictum. —nam inter se agere socü de peculio non possunt.

    20. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX.— Porque los compañeros no pueden usar entre sí de la acciion de peculio.

    21. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum.—Summa cum ratione eliam hoc peculio Praetor imputabit, quod dolo malo domini faclum est, quominus in peculio csset. Sed dolum malum accipere debemus, si ei ademit pecu lium. Sed et si eum intricare peculium in necem creditorum passus est, Mela scribit, dolo malo eius faclum. Sed et si quis, quum suspicaretur alium secum acturum, alio peculium avertat, dolo non caret; sed si alii solvit, non dubilo de hoc, quin non teneatur, quoniam credi tori solvitur, et licet creditori vigilare ad suum consequendum. §. 1 . Si dolo lutoris, vel curatoris furiosi, vel procuraloris faclum sit, an pupillus, vel furiosus, vel doniinus de peculio conveniatur, videndum. Et puto, si solvendo tutor sit, praestare pupillum ex dolo eius, má xime si quid ad eum pervenit; et ita Pomponius libro octavo Epistolarum scribit. Idem et in curatore et procuratore erit dicendum.

    21. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. —Con mucha razón contará el Pretor también en este peculio lo que se disminuyó ó dexó de adquirir por dolo malo del señor. Por dolo malo debemos entender si le quitó el peculio. Si permitió que le obligase en perjuicio de los acreedores, también escribe Mela, que se cometió dolo malo. Pero si alguno sospechándose que otro le ha bía de pedir, transíiriese el peculio á otro, no carece de dolo; pero si pagó á otro, no dudo que no se obliga por esto; porque se paga al acreedor, y á este le es permitido ser solícito en cobrar lo que se le debe. §. 1 . Si cometió dolo el tutor, ó el curador del fu rioso, ó el procurador, se ha de ver si acaso será recon venido con la acción de peeulio el pupilo, el furioso, ó el señor: y juzgo que si el tutor tiene con que pagar, se obligad pupilo por su dolo, en particular si percibió al guna cosa: y así lo escribe Pomponio en el libro octavo de sus Epístolas: y lo mismo se ha de decir del curador y procurador. §. 2. El comprador no se obliga por el dolo del ven

    §. 2.

    Emtor autem ex dolo venditoris non tcnebitur,

    Digesto. —Libro 15.*—Titulo 1. nec heres, vel alius successor, nisi in id, quod ad se pervenit. §. 3. Sive autem post iudicium acceplum, sive ante dolo factum sit, continelur officio iudicis. §. 4. Si dominus vel pater recuset de peculio aclionera, non est audiendus, sed cogendus est quasi aliam quamvis personalem actionem suscipere.

    53S

    dedor, ni el heredero, ni otro sucesor, sino por lo que pcrcibiéron. §. 3. Tiene lugar el oficio del Juez ya sea que el dolo haya intervenido anles ó después de contestado el pleyto. §. 4. Si el señor ó el padre reusasen la acción de peculio, no ha de ser oído, sino que ha de ser obligado á contestar como qualquiera otra acción personal.

    22. Pomponius libro VII. ad Sabinum. —Si damni infecli aedium peculiarium nomine promiserit dominus, ratio eius haberi debet; et ideo ab eo, qui de peculio agit, domino cavendum est.

    22. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro Til. —Si el señor prometiese respecto las casas del peculio que amenazaban ruina, esto se debe tener en considera ción; y por tanto ha de dar caución al señor el que pide respecto del peculio.

    ¿o. Idem libro IX. ad Sabimm. —Aedium autem peculiarium nomine in solidum damni infecti promilti debet, sicut vicarii nomine noxale iudicium in solidum pati, quia pro pignore cas, si non defendantur, actor abducit vel possidet.

    23. El mismo; Comentarios á Sabino, libro IX. — Mas se debe prometer por el todo respecto las casas del peculio que amenazaban ruina: así como se debe sufrir el juicio noxal por el todo en nombre del siervo vicario; porque si no se defendiesen, el ador las toma en prenda, o se le pone en posesión de ellas.

    24. Ulpianus libro XXVI. ad Sabinum. —Curalor furiosi adminislralionem peculii et daré, et denegare potest tam servo furiosi, quam filio.

    24. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXVI. —El curador del furioso puede dar y negar la administra ción del peculio tanto al siervo del furioso, como al hijo.

    25. Pomponius libro XXIII. ad Sabinum.—Id "vestimentum peculii esse incipit, quod ita dederit domi nus, ut eo veslitu servum perpetuo uti vellet, coque no mine ei traderet, ne quis alius eo uteretur, idque ab eo eius usus gratia custodirelur. Sed quod vestimentum ser vo dominus ita dedit utendum, ut non semper, sed ad cerlum usum certis temporibus eo uteretur, veluti quum sequeretur eum, sive coenanti ministrabit, id vestimen tum non esse peculii.

    25. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXIII. —El vestido que el señor dio al siervo para que usase de él siempre, y ninguno otro, y que lo guardase para su uso, corresponde al peculio; pero el que le dió para que le usase no siempre, sino en ciertas ocasiones, v. g. quando le acompañase, ó le sirviese á la cena, no es del pe culio.

    26 . Paulus libro XXX. ad Edictum. —Si semel ex ea causa, id est quod dolo fecerit, dominus praesliterit de peculio conventus, ceteris ex eadem causa nihil praeslabit. Si tantundem servus ei debeat, quantum dolo minuit, non erit condemnandus. His consequens erit, ut manumisso quoque vel alienato servo, ex causa etiam doli intra annum tenealur.

    26. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX. — Si el señor reconvenido por la acción de peculio, diese alguna vez por esta causa, esto es, por haber cometido dolo, por la misma causa no dará cosa alguna á los demas; pero si el siervo le debia la propia cantidad en que disminuyó el peculio por su dolo, no será condenado: y á eslo será consiguiente que después de manumitido 6 enagenado el siervo, también estará obligado dentro del año por causa del dolo.

    27. Gaius libro IX. ad Edictum provinciale.—Et ancillarura nomine, et filiarumfamilias in peculio actio dalur, máxime si qua sarcinatrix aut lextrix erit, aut aliquod artiiicium vulgare exerceat, datur propter eam actio. Dcposili quoque et commodati actionem dandam earum nomine Iulianus ait; sed el Iributoriam actionem, si peculiari merce sciente patre dominove negotientur, dandam esse. Longe magis non dubitatur, etsiinrem versum est, quod iussu patris dominive contraclum sit.

    27. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro IX. —También se dá la acción de peculio respecto de las siervas y de las hijas de familias, en especial si son costureras ó texedoras, ó exercen otro arte común. Tam bién se dá en nombre de ellas la acción de depósito ó de comodato, como dice Juliano: y la tributoria si negociase en mercancía peculiar sabiéndolo el padre ó el señor: y no se duda que con mayor razón se ha de dar si lo que se contraxo por mandato del padre ó del señor, se con virtió en utilidad de eslos. §. 1 . Consta que el heredero del señor debe también sacar lo que el siervo, en cuyo nombre fuese reconvenido por la acción de peculio, hubiese tomado ó consumido ó corrompido de los bienes de la herencia antes que esta se adiese. §. 2. Si se enagenase el siervo, aunque el Pretor promete la acción de peculio dentro de un año contra el que lo enagenó, esto no obstante también se dá acción contra el nuevo señor; y nada importa que haya adqui rido otro peculio en poder suyo, ó que se lo haya conce dido el que juntamente compró con él, ó se le donó.

    §. 1. Conslat, heredem domini id quoque deducero deberé, quod servus, cuius nomine cum eo de peculio ageretur, ante adilam heredilalcm ex bonis bereditarüs amovisset, consumsissel, corrupisset. §. 2. Si servus alienatus sit, quamvis in eum, qui alienaverit, intra annum Praetor de peculio actionem polliceatur , tamen nihilominus et in novum dominum actio datur; et nihil interest, aliud apud eum acquisierit peculium, an, quod pariter, quum eum emeril vel ex donatione acceperit, eidem concesserit.

    íiíO

    DigestO. —Libro lo.0—Titulo 1.

    §. 3. Ittud quoquc placuit, quod el Iulianus probat, omnimodo permittendum creditonbus vel in partes cum singulis agere, vel cum uno in solidum. §. i. Sed ipsi, qui vendiderit servum, non putat Iulianus, de eo, quod ante vendilionem crediderit, cum emtore de peculio agere permittendum. §. 5. Sed et si alieno credidero, eumque redemero, deinde alienavero, aeque non putat mihi in emtorem dari debere iudicium. §.6. In venditorem autem duntaxat intra annum post redemtionem numerandum de eo, quod adhuc alieno crediderim, dandam esse mihi actionem existimat, deducto eo, quod apud me peculii servus babebit. §. 7. Sicut autem de eo, quod ipse crediderim servo meo, non putat Iulianus in emtorem alienatoeo actionem mihi dari debere, i ta et de eo, quod servus meus servo meo crediderit, si- is, cui creditum fuerit, alienatus sit, cegat, permitti mihi debere cum emtore experiri. §. 8. Si quis cum servo duorum pturiumve contraxerit, permiltendum est ei, cum quo velit dominorum in solidum experiri; est enim iniquum in ptures adversa rios distringi eum, qui cum uno contraxerit; nec huius duntaxat peculii ratio haberi debet, quod apud eum, cum quo agitur, is servus haberet, sed et eius, quod apud alterum. Nec tamen res damnosa futura est ei, qui condemnatur, quum possit rursus ipse iudicio societatis vel communi dividundo, quod ampiius sua portione sol vent, a socio soeiisve suis consequi. Quod Iulianus ita locum habere ait, si apud alterum quoque fuit peculium, quia eo casu solvendo quisque etiam socium aere alieno liberare videtur; at si nultum sit apud alterum peculium, contra esse, quia nec liberare ullo modo aere alieno eum intelligitur.

    §. 3. Tambien agradó que absotutamente se les per mitiese á los acreedores ó pedir á cada uno separada mente, ó reconvenir á uno por el todo: lo qual aprueba Juliano. §. i. Pero juzga Juliano que al mismo que vendió el siervo no se le debe permitir que le pida al comprador por la accion de peculio respecto loque le prestó ántes de la venta. §. 5. Mas si le presté al siervo ageno, despues le comprase, y últimamente le enagenase, dice tambien que no se me debe dar accion contra el comprador. §. 6. Juzga que se me ha de dar accion contra el vendedor por lo que presté al siervo, que aún era ageno, dentro de un año, que se ha de contar despues de la ven ta, deducido lo que tuviese el siervo en mi poder de su peculio. §. 7. Asi como por lo que yo mismo presté á mi siervo, juzga Juliano, que despues de enagenado este, no se me debe dar accion contra el comprador, en la misma forma niega que se me debe permitir demandar al com prador respecto lo que dos siervos mios prestasen uno ó otro, si fue enagenado aquel á quien se prestó. §. 8. Si alguno contraxo con el siervo de dos ó de mas, se le ha de permitir que reconvenga al que quiera de los señores por el todo; porque es injusto que se obli gue á litigar con muchos contrarios al que contraxo con uno: y no se debe hacer cuenta de solo el peculio que tiene el siervo en poder de aquel contra quien se pide, sino tambien del que tiene en poder del otro : y esto no perjudicará al que es condenado ; porque este puede con seguir de su compañero ó compañeros en el juicio de so ciedad, ó de division de la cosa comun, lo que pagó mas de lo que le correspondia: y esto dice Juliano que tendrá tugar en el caso de que tenga peculio en poder de uno y otro; porque en este caso qualquiera que pague, parece que tambien liberta al compañero de la deuda; pero si no tuviese peculio en poder del otro, se dice lo contrario; porque no se entiende que de modo alguno le liberta de la deuda.

    28. Iulianus libro XI. Digestorum.—Quare et si socio neque heres, neque bonorum possessor extitisset, eatenus damnari debet is, cum quo actum fuerit, quatenus peculium apud eum erit, et quantum ex bonis con sequi potest.

    28. Juliano; Digesto, libro XI. —Por lo qual si no existiese heredero ni poseedor de los bienes del compa ñero, solo debe ser condenado aquel con quien litigó en lo que importe el peculio que estuviese en su poder, y en quanto puede percibir do sus bienes.

    29. Gains libro IX. ad Edictum provinciale.—Si quis servum testamento liberum esse iusserit relictis heredibus his, qui cum servo contraxerunt, possunt inter se coheredes vel de peculio agere, quia de eo quisque peculio, quod apud eum esset, quolibet alio agente teneatur. §. 1 . Etiam si prohibuerit contrahi cum servo dominus, erit in eum de peculio actio.

    29. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro IX.—Si alguno dexó libertad al siervo en su testa mento, y fuesen herederos los que contraxéron con el siervo, los coherederos se pueden reconvenir entre sí por la accion de peculio; porque cada uno está obligado al otro que le pide por lo que tiene en su poder. t> §. 1. Aunque el señor haya prohibido que se con traiga con el siervo, se dará contra él la accion de pe culio.

    30. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum.—Quaesitum est, an teneat actio de peculio, etiamsi nihil sit in peculio, quum ageretur, si modo sit rei iudicatae tem pore? Procutus ct Pegasus nihilominus teneri aiunt; intenditur enim recte, etiamsi nihil sit in peculio. Idem et circa ad exhibendum et in rem actionem placuit; quae sententia et a nobis probanda est.

    30. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , libro XXIX.—Se preguntó si tendrá efecto la accion de peculio aunque no haya en él cosa alguna quando pidiá por ella, con tal que la haya al tiempo de la pronuncia cion de la sentencia. Próculo y Pegaso dicen que si; por que se intenta rectamente, aunque no baya cosa alguna en el peculio: lo mismo se dice en quanto á la exhibi cion y la accion real, cuya sentencia aprobamos. §.1. Si fuese reconvenido el que en parte fué here dero del señor ó del padre, solamente ha de ser conde nado respecto del peculio que haya en poder del herede

    §. 1 . Si cum ex parte herede domini vel patris agatur, duntaxat de peculio condemnandum, quod apud cum heredem sit, qui convenitur. Idem el in rem verso pro

    DiGESTO.—Libro 15.°—Titulo 1. parte, nisi si quid in ipsius heredis rem vertit, nec quabi unum ex sociis esse nunc heredem conveniendum, sed pro parte duntaxat.

    §. 2. Sed si ipse servus sit heres ex parte institutus, aeque cum eo agendum erit. §. 3. Sin vero filius sit, quamvis ex parte institutus, nihilominus in solidum actionem patietur; sed si velit pro parte nomen coberedis redimere, audiendus est. Quid enim, si in rem patris versum sit, cur non consequatur filius a coherede, quod in patris re est? Idem et si pcculium locuples sit.

    §. 4. Is, qui semel de peculio egit, rursus aucto pe culio de residuo debili agere potest. §. 5. Si annua exceptione sit repulsus a venditore creditor, subveniri ei adversus emtorem debet; set si alia exceptione, hactenus subveniri, ut deducta ea quantitate, quam a venditoro consequi potuissel, ab emtore resi duum consequatur. §. 6. In dolo obiiciendo temporis ratio habetur, forlassis enim post tempus de doto actionis non patietur dotum matum obiici Praetor, quoniam nec de dolo actio post statutum tempus datur. §. 7. In beredem autem doli clausula in id, quod ad eum pervenit, fieri debet, ultra non;

    541

    ro reconvenido: lo mismo se dice respecto la parte que se convirtió en utilidad suya: á no ser que se haya con vertido alguna cosa en utilidad del mismo heredero ; y este no ha de ser reeonvenido como uno de los compañe ros, sino solo respecto su parte. §. 2. Pero si el mismo siervo fuese instituido here dero de alguna parto, igualmente so le pedirá. §. 3. Mas si fuese hijo, aunque haya sido instituido en parte, esto no obstante se dará contra él accion por el todo ; pero si quiere que se le ceda esta para pedir al coheredero respecto su parte, ha de ser oido: ¿qué dirémos si se convirtió en utilidad del padre? ¿por qué razon no conseguirá el hijo del coheredero lo que se convirtió en utilidad de su padre? Lo mismo se ha de decir si hay en él peculio para pagar. §. 4. El que pidió una vez por la accion do peculio, aumentado este, puede pedir segunda vez por la misma accion lo que dexó de percibir. §. 5. Si el acreedor fuese repelido por el vendedor con la excepcion anual, debe ser socorrido contra el comprador; pero si por otra excepcion, ha de ser socor rido solamente de modo que sacada aquella cantidad que pudiese conseguir del vendedor, repita lo restante del comprador. §. 6. En quanto á oponer la excepcion de dolo, se ha de atender al tiempo, no sea que el Pretor no permita que se proponga despues de pasado el señalado para ella, porque no se dá despues. §. 7. Se dá la accion de dolo contra el heredero por lo que percibió, y no por mas.

    31. Paulus libro XXX. ad Edictum. — sed si ipse heres dolo fecit, solidum praestat.

    31. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX. — Pero si el mismo heredero cometió el dolo, es responsa ble al todo.

    32. Ulpianus libro II. Disputationum. — S\ ex duobus vel pturibus heredibus eius, qui manumisso ser vo vel libero esse iusso, vel alienato, vel mortuo intra annum conveniri poterat, unus fuerit conventus, omnes heredes liberabuntur, quamvis non in maiorem quantitatem eius peculii, quod penes se habet, qui convenitur, condemnetur. Idque ila lulianus scripsit, idemque est, el si in alterius rem fuerit versum. Sed et si ptures siní fructuarii vel bonae fidei possessores, unus conventus coteros liberat, quamvis non maioris peculii, quam pe nes se est, condemnari debeat. Sed si licet hoc iure con tinuat, tamen aequilas dictat, iudicium in eos dari, qui occasione iuris liberantur, ut magis eos perceptio, quam intentio liberet; nam qui cum servo contrahit, univer sum peculium eius, quod ubicunque est, vetuti patri monium intuetur.

    32. Ulpiaw, Disputas, libro II.—Si fuese re convenido uno de dos ó mas herederos del que habiendo manumitido el siervo enagenado ó muerto, podia ser re convenido dentro del año, se libertan todos los herede ros, aunque no sea condenado en mayor cantidad de la que importa el peculio que tiene en su poder; y así lo escribe Juliano. Lo mismo se dice si se hubiese conver tido en utilidad suya; pero si los usufrutuarios ó los po seedores de buena fe fuesen muchos, reconvenido uno, se libertan los demas, aunque no deba ser condenado en mas de lo que importa el peculio que tiene ; pero aunque así está determinado por derecho, no obstante dicta la equidad, que se dé accion contra los que se libertan por disposicion de derecho, para que mas bien los liberte la percepcion que la intencion ; pues el que contrae con el siervo, mira á todo lo que tiene en su peculio como pa trimonio suyo donde quiera que esté. §. 1. Mas en este juicio aunque se restaure el ante cedente, con todo conviene que se tenga presente el au mento y la diminucion : por esto aunque al presente no haya cosa alguna en el peculio, ó se le agregase algo, se ha de mirar al estado presente de él ; por lo qual acerca del vendedor y comprador nos parece tambien mas cier to que podemos conseguir de este lo que se agregó al pe culio, no por retrotraccion, como en un mismo juicioso retrotrae la convencion del comprador al tiempo en que fué reconvenido el vendedor. §.2. El vendedor del siervo si le vendiese con el peculio, y entregase esto, ciertamente no será reconve nido por la accion de peculio dentro del año ; porque este precio no es peculio del siervo, como escribió Neracio.

    §. 1. In hoc autem iudicio, licet restauretur praecedens, tamen et augmenti, et decessionis rationem haberi oportet; ct ideo, sive hodie nihil sit in peculio, sive aeceserit aliquid, praesens status peculii spectandus est. Quare circa venditorem quoque et emtorem hoc nobis videtur verius, quod accesit peculio, posse nos ab emto re consequi, nec retrorsus, vetut in uno iudicio, ad id tempus conventionem reducereem toris, quo venditor con ventus sit. §. 2. Venditor servi, si cum peculio servum vendidit, et tradiderit peculium, ne intra annum quidem de peculio convenietur; neque enim hoc pretium servi pecu lium est, ut Neratius scripsit.

    342

    DiGESTO. —Libro 15.*—Titulo 1.

    33. Iavolenus libro XII. ex Cassio.—Sed si quis servum ita vendidit, ut pretium pro peculio acciperet, penes eum videtur esse peculium, ad quem pretium peculii pervenit,

    33. Javohno; Doctrina de Casio , libro XII.— ' Pero si alguno vendió al siervo de suerte que recibiese precio por el peculio, parece que este está en poder del que recibió el precio del peculio.

    34. Pomponius libro XII. ex variis Lectionibus. —non penes quem res peculiaris sit.

    34. Pomponio ; Doctrina de A utores varios, li bro XII.—No en poder del que recibió la cosa del pe culio.

    35. Iavolenus libro XII. ex Cassio. —At quum heres iussus est peculium dare accepta certa summa, non videtur penes heredem esse peculium.

    35 Javoleno; Doctrina de Casio, libro XII.—Pero si al heredero se le mandó dar el peculio recibiendo cier ta cantidad, no parece que está el peculio en poder del heredero.

    36. Ulpianus libro II. Dispuiationum. —In bonae íidei contractibus quaestionis est , an de peculio, an in solidum pater vel dominus tenerentur, ut est in actione de dote agitatum, si filio dos data sit, an pater duntaxat de peculio conveniretur. Ego autem arbitror, non sotum de peculio, sed et si quid praeterea dolo malo patris ca pta fraudataque est mulier, competere actionem; nam si nabeat res, nee restituere sit paratus, aequum est, eum quanti ea res est condemnari. Nam quod in servo, cui res !)ignori data est, expressum est, hoc et in ceteris bonae idei iudiciis accipiendum esse Pomponius scripsit; namque si servo res pignori data sit, non sotum de peculio et in rem verso competit actio, verum banc quoque habet adiectionem: et si quid dolo malo domini captus fraudatusque actor est. Videtur autem dolo facere dominus, qui, quum haberet restituendi facul latem, non vult restituere.

    36. Ulpiano; Disputas, libro II.—En los tratos de buena fe se duda si el padre ó el señor están obliga dos respecto del peculio, ó por el todo, como lambien se controvierte respecto la accion de dote, si se dió esta al hijo, ó si el padre será reconvenido solamente. Yo juzgo que no solo competo la accion de peculio, sino que lam bien compete accion por lo que la muger fué engañada ó defraudada por dolo malo del padre; porque si tiene la cosa, y no está pronto á restituirta, es justo que sea con denado en lo que importa ; pues Pomponio escribe, que lo que se ha dicho respecto del siervo que recibió la cosa en prendas, se ha de decir tambien en los demas juicios do buena fe ; porque si al siervo se le dió la cosa en pren das, no solo compete la accion de peculio y la de in rem verso, sino que tambien liene este aditamento ; y si en algo fué engañado ó defraudado el actor por dolo malo del señor. Tambien parece que comete dolo el señor que no quiere restituir pudiendo hacerto.

    37. Iulianus libro XII. Digestorum. —Si creditor filii tui heredem te instituerit, et tu heredilatem eius vendideris, illa parte stipulationis: quanta pecunia ex hereditato ad te pervonerit, teneris de peculio. §. 1 . Si servo tuo permiscris vicarium emero aureis octo, Ule decem emerit, el tibi scripserit se octo emisse, tuque ei permiseris eos octo ex tua pecunia solvere, et is decem sol veril, hoc nomino duos aureos tantum vindicabis, sed hi venditori praestabuntur duntaxat de peculio servi.

    37. Juliano; Digesto, libro XII.— Si el acreedor de tu hijo te instituyese heredero, y vendieses su heren cia, estarás obligado por la accion de peculio en la can lidad que percibieses de la herencia respecto la parte di estipulacion . §. 1 . Si permitieses á tu siervo ordinario compr;r vicario por ocho ducados, él lo comprase por diez, te e¿cribiese que lo habia comprado por ocho, le dieses li cencia para que de tu caudal los pagase, y diese diet: por esta razon solo vindicarás dos ducados, y solo estos se le darán al vendedor del peculio del siervo. §. 2. El siervo comun, que tenia con Ticio ó Sem pronio, le vendí á Ticio ántes que en su nombre se me pidiese por accion de peculio: se preguntó si por «sta accion se pidiese á Ticio ó á Sempronio, ¿acaso debería contarse el peculio que tuviese en mi poder? Respondí, que si se pidiese á Sempronio, nunca se debia hacer cuenta del peculio que tenia en mi poder; porque no lo competia contra mi accion alguna por la qual pudiese conseguir lo que hubiese dado; pero si se pidiese á Ticio despues del año que lo hubiese vendido, tampoco se ha de contar el peculio que tengo en mi poder; porque ya no se podia pedir contra mí por la accion de peculio: mas si se le pidiese dentro del año, en este caso tambien se ha de contar este peculio despues que agradó que enagenado el siervo se ha de permitir al acreedor pedir al vendedor y al comprador. §. 3. Si se pidió por la accion de peculio al que te nia el usufruto del siervo, y el acreedor no cobró de él enteramente, no es injusto que perciba lo que se le reste de todo el peculio del siervo, ya sea que esté en poder del usufrutuario ó del propielario. Nada importa que el siervo haya arrendado sus obras al usufrutuario, ó que

    §. 2. Servum communem, quem cum Titio aut cum Sempronio habebam, Tilio vendidi, antequam eius no mine ageretur mecum do peculio; quaesitum est, si de peculio cum Titio aut cum Sempronio ageretur, an eius peculii, quod apud me esset, ratio habeiï deberet? Dixi, si cum Sempronio ageretur, nunquam rationem eius pe culii, quod apud me esset, haberi debere, quia is nullam adversus me actionem haberet, per quam id, quod praestilisset, consequi posset. Sed el si cum Titio post annum, quam vendidissem, ageretur, similiter non esse computandum peculium, quod apud me est, quia iam mecum agi de peculio non posset. Sin autem intra an num ageretur, tunc quoque habendam huius peculii rationem, post^uam placuit, alienato hominc permiltendum crediton, et cum venditore, et cum emtore agere. §. 3. Si actum sit de peculio cum eo, qui usumfructum in servo habet, et minus consecutus sit creditor, non est iniquum, ut ex universo eius peculio, sive apud fructuarium, sive apud proprietarium erit, rem consequatur. Nihil interest, operas suas conduxerit servus a fructuario, an pecuniam mutuam ab eo acceperit; dari

    DiGESTO. —Libro 15.*—Titulo 1.

    543

    itaque debebit actio ei adversus dominum proprietatis dedueto eo, quod servus peculii nomine apud fructuarium habet.

    haya tomado dinero prestado de ét; y así so le deberá dar accion contra el señor de la propiedad, sacado lo que el siervo tiene en el peculio del usufrutuario.

    38. Africanus libro VIII. Quaestiomm.— Deposui apud filiumfamilias decem, et ago deposili de peculio; quamvis nihil patri filius debeat, et haec decem teneat, nihilo magis lamen patrem damnandum existimavit, si nultum praeterea peculium sit; hanc enim pecuniam, quum mea maneat, non esse peculii. Denique quolibet alio agente de peculio, minime dubitandum ait, compu tan non oportere; itaque ad exhibendum agere me, et exhibilam vindicare debere.

    38. Africano; Cuestiones, libro VIII. —Deposité diez en el hijo de familias, y pido respecto del depósito por la accion de peculio. Aunque el hijo nada deba al pa dre, y tenga estos diez, con todo juzgo que ha de ser condenado el padre si no hay mas peculio que este; por que á la verdad permaneciendo mia esta cantidad, no es del peculio: finalmente dice, que pidiendo otro por la ac cion de peculio, no se ha de dudar que no conviene que se compute; y así puedo pedir que se exhiba; y exhibida la debo vindicar. §.1. Si la que habia de casar con hijo de familias, prometiese cierta cantidad por razon de dote, y divor ciada pidiese al padre por esta accion, ¿por ventura con vendrá que se liberte do toda la promesa, ó se ha de sacar lo que el hijo debe al padre? Respondí, que ha de quedar libre de toda la promesa; porque ciertamente si se le pidiese en virtud de ella, le competeria la excepcion de dolo malo. §. 2. Estico tiene en su peculio á Pánfilo, que vale diez: el mismo Pánfilo debe cinco á su señor: si pidiese por la accion de peculio eu nombre de Estico, agrada que se debe estimar enteramente el precio de Pánfilo sin sacar lo que debe á su señor; porque no se puede enten der que ninguno está en su peculio; y en este caso el se ñor padecerá el daño, como le padeceria si hubiera pres tado á alguno otro do sus siervos, que no tenia peculio; y dice, que se manifestará claramente ser esto así si se propone que á Estico se te legó el peculio, el qual cier tamente si pide por el testamento, no ha de ser precisa do á sufrir que se saque de lo que su vicario le debe, de otro modo que del peculio de él: no siendo así sucederia que si el vicario debiese al señor otro tanto, se entienda que él no tiene nada en el peculio: lo que ciertamente es absurdo. §. 3. Presté dinero al siervo que yo te habio vendi do: se pregunta si se me debe dar contra tí la accion de peculio para que se saque lo que quedó de él en mi po der; lo qual de ninguna manera es cierto: y nada impor tará que yo pida dentro del año de la venta, ó despues; porque tampoco se les dá accion contra mí á los demas que contraxéron con él. Al contrario pidiéndome aque ltos que ántes hubiesen contraido con el siervo, no saca ré lo que despues comenzase á deberme; por lo qual se manifiesta que el cargo del peculio que quedare en mi poder, no debe pertenecer al tiempo despues del contrato-

    §. 1. Si nuptura filiofamilias dotis nomine certam pecuniam promisent, etdivortio facto agat de dote cum patre, utrumne Iota promissione, an deducto eo, quod patri filius debeat, liberari eam oporteret? Respondit, tota promissione eam liberandam esse, quum certe, et si ex promissione cum ea ageretur, exceplione doli mali tueri se posset. §. 2. Stichus habet in peculio Pamphitum, qui est decem, idem Pamphitus debet domino quinque; si agatur de peculio Stichi nomine, plaeebat, aestimari debere prelium Pamphili, et quidem totum, non deducto eo, quod domino Pamphitus debet; neminem enim posse in tell igi ipsum in suo peculio esse. Hoc ergo casu damnum dominum passurum, ut pateretur, si cuilibet alii servorum suorum peculium non habenti credidisset; idque ita se habere evidentius appariturum ait, si Sticho peculium legatum esse proponatur, qui certe, si ex testamento agat, cogendus non est, eius, quod vicarius suus debet, aliter, quam ex peculio ipsius deductionem pati; alioquin futurum, ut, si lantundem vicarius domino debeat, ipse nihil in peculio habere intelligatur, quod certe est absurdum. §. 3. Servo, quem tibi vendideram, pecuniam credidi; quaesitum est, an ita mihi in te actio de peculio dari debeat, ut deducatur id, quod apud me ex eo remanserit. Quod quidem minime verum est; nec intererit, intra annum, quam vendiderim, an postea experiar, nam nec ceteris quidem, qui tunc cum eo contraxerint, in me actio datur. In contrarium quoque agentibus mecum his, qui antea cum eo servo contraxissent, non deducam id, quod postea mihi debere coeperit. Ex quo apparet, onus eius peculii, quod apud me remanserit, ad posterions temporis contractus pertinere non debere. 39. Florentims libro XI. lnstitutionum. —Pecu lium et ex eo consistit, quod parsimonia sua quis paravit, vel officio meruerit a quolibet sibi donari, idque vetut proprium patrimonium servum suum habere quis votuerit. 40. Marciams libro V. Regularum. —Peculium nascitur, crescit, decrescit , moritur ; et ideo eleganter Papirius Fronto dicebat, peculium simile esse homini. §. 1. Quomodo autem peculium nascitur, quaesitum est. Et ita veteres distinguunt, si id acquisiit servus, quod dominus necesse non habet praestare, id esse pecu lium, si vero tunicas, aut aliquid simile, quod ei domi nus necesse habet praestare, non esse peculium; ila igitur nascitur peculium. Crescit, quum auetum fuerit; de crescit, quum servi vicarii moriuntur, res intercidunt; moritur, quum ademtum sit.

    39. Florentino; Instituciones, libro XI. —El pecu lio se compone do lo que alguno adquirió gastando parca mente, ú otro le dió por obsequiarto, y quiere que lo ten ga su siervo como patrimonio propio. 40. Marciano; Reglas, libro V. —El peculio na ce, crece, se disminuye, y muere; y por esto decia ele gantemente Papirio á Fronto, que el peculio era seme jante al hombre. §. 1 . Se preguntó de qué modo nace el peculio; y los antiguos distinguen de esta forma, si el siervo adqui rió lo que el señor no tiene necesidad de darte, esto se llama peculio; pero si túnicas ú otras cosas semejantes que el señor le debia dar, no es peculio: esto supuesto, el peculio nace de esta manera: crece quando recibe au mento: se disminuye quando mueren los siervos vicarios, y perecen las cosas; y muere quando se quita.

    5Í4

    DiGESTO.—Libro 15.°—Titulo 1.

    41. Ulpianus libro XLIII. ad Sabinum. — Nec servus quidquam debere potest, nec servo potest deberi. Sed quum eo verbo abutimur, factum magis demonstramus, quamad ius civite referimus obligationem. Itaque quod servo debetur, ab extraneis dominus recte petet; quod servus ipse debet, eo nomine in peculium, et si quid inde in rem domini versum est, in dominum actio datur.

    41 • Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XLIII. —Ni el siervo puede deber cosa alguna, ni se le puede deber á ét; pero quando abusamos de esta palabra, mas demostramos el hecho, que nos referimos á obligacion civil, y así el señor pedirá rectamente á los extraños lo que se debe al siervo, y lo que este debe; y lo que se convirtió en utilidad del señor, se puede pedir á este por la accion de peculio.

    42. Idem libro XII. ad Edictum.—In arrogatorem de peculio actionem dandam quidam recte putant, quamvis Sabinus et Cassius, ex ante gesto de peculio actionem non esse dandam , existimant.

    42. Elmismo; Comentarios al Edicto, libro XII.— ■ Algunos juzgan con razon que so ha de dar la accion de peculio contra el que adrogó á otro, aunque Casio y Sa bino juzgan que no se ha de dar esta accion por lo ante riormente executado.

    43. Pautus libro XXX. ad Edictum. —Si, posteaquam tecum de peculio egi, ante rem iudicatam servum vendideris, Labeo ait, etiam eius peculii nomine, quod apud emtorem quaesierit damnari te debere ; nec succurrendum tibi, culpa enim tua id accidisse, qui servum vendidisses.

    43. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX. —Si despues que te pedí por la accion de peculio, ántes de la pronunciacion de la sentencia vendieses el siervo, dice Labeon que tambien debes ser condenado respecto del peculio que adquirió en poder del comprador, y que no debes ser socorrido; pues esto sucedió por tu culpa por haber vendido el siervo.

    44. Ulpianus libro LXIII. ad Edictum. —Si quis cum filiofamilias contraxerit, duos habet debitores, filium in solidum, et patrem duntaxat de peculio.

    44. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXIII. —Si alguno contraxese con el hijo de familias, liene dos deudores, el hijo por el todo, y el padre solo por lo que importa el peculio.

    45. Paulus libro LXI. ad Edictum.—Ideoque si pater filio peculium ademisset, nihilominus creditores cum filio agere possunt.

    45. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXI. — Por esto si el padre quitase al hijo el peculio, no obstan te pueden los acreedores pedir al hijo.

    46. Idem libro LX. ad Edictum.—Qui peculii administrationem concedit, videtur permittere generaliter, quod et specialiter permissurus est.

    46. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LX.— El que concede la administracion del peculio, parece que generalmente permite lo que especialmente habia de per mitir.

    47 . Idem libro IV. ad Plautium. —Quoties in ta berna ita scriptum fuisset: cum Ianuario servo meo geri negotium veto, hoc sotum consecutum esse dominum constat, ne institoria teneatur, non etiam de peculio.

    47. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro IV. — Si estuviese escrito en la casa de trato: prohibo que se negocie con mi siervo Genaro; consta que el señor solo conseguirá no obligarse por la accion institoria; pero no por la de peculio. §. 1. Respondió Sabino, que no se ha de dar la ac cion de peculio contra el señor, quando el siervo fuese fiador, de otro modo que si fiase por cosa del señor ó del peculio. §.2. Si se pidió una vez por la accion de peculio, aunque al tiempo de la sentencia se hallase en él ménos de lo que debe, con todo no agradó que tengan tugar las cauciones del aumento que despues tenga el peculio: esto se entiende en la accion de sociedad; porque el compañero lo debe todo. §. 3. Si el acreedor del siervo hubiese recibido del comprador alguna parte, le compete accion útil contra el vendedor por lo demas, segun dice Próculo; pero no habiendo cobrado cosa alguna, no se ha de permitir al actor que divida la accion, para que al mismo tiempo pida al comprador y al vendedor; pues basta que se le conceda que rescindido el primer juicio, se le dé accion contra el otro quando no lo hubiese recibido todo del deudor que eligió; y asi se practica. §. 4. Mas no solamente qualquiera acreedor puede pedir al vendedor por el hecho anterior, sino el mismo comprador; y así le parece á Juliano: aunque tambien podrá sacar lo que tenga en el peculio, si otro pidiese contra él, con tal que compute lo que tiene en su poder.

    §. 1. Sabinus respondit, non alias dandam de pecu lio actionem in dominum, quum servus fideiussisset, nisi in rem domini, aut ob rem peculiarem fideiussisset. §. 2. Si semel actum sit de peculio, quamvis minus inveniatur rei iudicandae tempore in peculio, quam de bet, tamen cautionibus locum esse non placuit de futuro incremento peculii; hoc enim in pro socio actione locum habet, quia socius universum debet. §.3. Si creditor servi ab emtore esset partem consecutus, competere in reliquum in venditorem utile iudicium Procutus ait. Sed re integra non esse permittendum actori dividere actionom, ut simul cum emtore et cum venditore experiatur, satis enim esse, hoc sotum ei tribui, ut rescisso superiore iudicio in alterum detur ei actio, quum electo reo minus esset consecutus; et hoc iure utimur. §. 4. Non tantum autem quivis creditor cum vendi tore ex ante gesto agere potest, sed et ipse emtor; idque et luliano videtur, quamvis et deducere ipse potest adversus alium agentem, dum lamen id, quod apud se ha bet, computet.

    DiGESTO.—Libro 15.*—Titulo 1. §. 5. Si servus deducto peculio venditus sit , procedit, ut venditor etdoductione utipossit, et, si post venditionem coeperit aliquid venditori servus debere, non minuit peculia, quia non domino debet. §. 6. Quae diximus in emtore et venditore, eadem sunt, et si alio quovis genere dominium mutatum sit, ut legato, dotis datione, quia quasi patrimonium liberi ho minis peculium servi intelligitur, ubicunquc esset.

    545

    §. 5. Si se vendió el siervo sin el peculio, se dice que tambien puede sacar el vendedor lo que le debe; y si despues de la venta el siervo empezase á deber alguna cosa al vendedor, no se disminuye el peculio; porque no debe al señor. §. 6. Lo que hemos dicho respecto el comprador y el vendedor, decimos tambien si de alguna otra manera se halla transferido el dominio, como por legado ó dona cion de dote; porque en qualquiera parte que estuviese el peculio del siervo, se entiende como patrimonio de hombre libre.

    48. Idem libro XVII. ad Plautium.—Libera peculii administratif) non permanet, neque in fugitivo, neque in surrepto, neque in eo, de quo nesciat quis, vivat, an mortuus sit. §. 1. Cui peculii administratio data est, delegare debitorem suum potest.

    48. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro XVII. —La libre administracion del peculio no permanece res pecto del siervo fugitivo, ni del hurtado, ni del que no se sabe si vive, ó murió. §. 1. Aquel á quien se le dió la administracion del peculio, puede dar otro deudor en su tugar.

    49. Pomponius libro IV. ad Quintum Murium. — Non sotum id peculium est, quod dominus servo conces sit, verum id quoque, quod ignorante quidem eo acqui situm sit, tamen, si rescisset, passurus erat esse in pe culio. §. 1. Si ignorante me servus meus negotia mea administraverit, tantidem debitor mihi intelligetur, quanti tenebatur, si liber negotia mea administrassel. §.2. Ut debitor vel servus domino, vel dominus ser vo intelligatur, ex causa civili computandum est; ideoque si dominus in rationes suas referat, se debere servo suo, quum omnino neque mutuum acceperit, neque ulla causa praecesserit debendi, nuda ratio non facit eum de bitorem.

    49. Pomponio; Comentarios á Quinto Mucio, li bro IV. —No solo es peculio lo que el señor concedió al siervo, sino tambien lo que adquirió ignorándolo él, y permitiria que estuviese en el peculio si lo supiese.

    50. Papinianus libro IX. Quaestionum. —Eo tem pore, quo in peculio nihil est, pater latitat; in bonorum possessionem eius rei servandae causa mitti non possum, qui de peculio cum eo acturus sum, quia non fraudationis causa latitat, qui, si iudicium acciperet, absolvi deberet. Nec ad rem pertinet, quod fieri potest, ut damnatio sequatur; nam etsi in diem, vel sub conditione, debeatur, fraudationis causa non videtur latitare, tamelsi potest iudicis iniuria condemnari. Sed fideiussorem da tum eo tempore, quo nihil in peculio est, teneri putat Iulianus, quoniam fideiussor futurae quoque actionis accipi possit; si tamen sic acceptus est. §. 1. Si creditor patrem, qui de peculio tenebatur, heredem instituent, quia mortis tempus in Falcidiae ratione spectatur, illius temporis peculium considerabitur. §. 2. Etiam postquam dominus de peculio conven us est, fideiussor pro servo accipi potest. Et ideo qua ratione, si post actionem dictatam servus pecuniam exsolverit, non magis repetere potest, quam si iudicium dictatum non fuisset, eadem ratione fideiussor quoque utiliter acceptus videbitur, quia naturalis obligatio, quam etiam servus suscipere videtur, in litem translata non est.

    §. 3. Servus alienus, quum bona fide serviret mihi, numos a Titio mutuatos mihi dedit, ut eum manumitterem, et manumisi; creditor quaerebat, quem de peculio conveniret? Dixi, quamquam creditor electionem alias haberet, tamen in proposito dominum esse conveniendum, et eum ad exhibendum mecum acturum pecuniae nomine, quae ipsi esset acquisita, nec in cam causam

    §.1. Si mi siervo administrase mis negocios igno rándolo yo, se entiende que me es deudor do quanto me estaria obligado, si siendo libre los hubiera administrado. §. 2. Para que se entienda que el siervo es deudor del señor, ó el señor del siervo, se ha de atender á lo que se determina por causa civit; y por esto si el señor dice en sus cuentas que debe á su siervo, no habiendo recibido prestado, ni precedido causa alguna para de berte, la cuenta sola no le constituye deudor. 50. Papiniano; Cuestiones, libro IX.—En el tiem po en que nada hay en el peculio, se oculta el padre: y yo que tengo que pedirte respecto del peculio, no puedo ser puesto en posesion de los bienes por causa de custo dia; porque su ocultacion no fué fraudutenta, y deberia ser absuelto, si contestase el juicio. No es del caso que pueda suceder que sea condenado; porque si se debiese hasta cierto dia, ó baxo de condicion, no parece que se oculta con el fin de defraudar, aunque puede ser conde nado por la injuria que hace al Juez; pero el fiador dado en tiempo en que nada hay en el peculio, juzga Juliano que se obliga; porque tambien se puede recibir fiador por la obligacion futura, si está recibido así. §1. Si el acreedor instituyó por heredero al padre que estaba obligado por la accion de peculio, porque en la cuenta de la quarta falcidia se mira al tiempo de la muerte, se considerará lo que importaba el peculio en aquel tiempo. §. 2. Despues que el señor es reconvenido por la ac cion de peculio, puede intervenir fiador por el siervo; y por esto por la misma razon que no se puede repetir: mas si pagase el siervo despues de intentada la accion como si no se hubiese intentado el juicio, parecerá tambien que el fiador fué recibido útilmente; porque la obligacion na tural de que igualmente es capaz el siervo, no se trastadó al juicio. §.3. El siervo ageno que me servia con buena fe, me dio la cantidad que le habia prestado Ticio para que le manumitiese, y le manumití: preguntaba el acreedor á quién reconvendria con la accion de peculio. Respondí, aunque el acreedor en otro caso tendria eleccion, en el presente ha de ser reconvenido el señor; y que él me podia pedir que exhibiese la cantidad que él habia adqui «9

    546

    DiGESTo.—Libro 15.°—Titulo 1.

    alienata, quae pro capite servi facta proponeretur; neque enim ad mittend um esse distinctionem existimantium, si non manumittam, domini pecuniam esse, manumissione vero secuta videri pecuniam ex re mea quaesilam mihi, quoniam magis propter rem meam, quam ex re mea pe cunia mihi daretur.

    rido, y no se habia enagenado por aquella causa que se Eroponia para la manumision del siervo; y que no se haia de admitir la distincion de los que juzgan que si no le manumitiese, el dinero es del señor; pero que teniendo efecto la manumision, parece que adquirí el dinero dado para este fin; porque mas bien se me dió por cosa mia, que de cosa mia.

    51. Scaevola libro II. Qmestionum. —Quod debetur servo ab extraneis, agenti de peculio non omnimodo dominus ad quantitatem debili condemnandus est, quum et sumtus in petendo, et eventus exsecutionis possit esse incertus, et cogilanda sit mora temporis, quod datur iudicatis, aut vendilionis bonorum, si id magis faciendum erit; ergo si paratus sit actiones mandare, absolvetur. Quod enim dicitur, si cum uno ex sociis agatur, univer sum pcculium computandum, quia sit cum socio actio, in eodem redibit, si actiones paratus sit praestarc, et in om nibus, quos ideirco teneri dicimus, quia habent actionem, delegatio pro iusta praestatione sit.

    51. Scévola; Cuestiones, libro II.—El señor no ha de ser condenado absotutamente á la cantidad que los extraños deben al siervo quando se le pide por la accion de peculio; porque pueden ser inciertos los gastos para la repeticion, y el éxito de la execucion. Tambien se ha de considerar ia dilacion que se dá para el cumplimiento de las sentencias, ó para la venta de los bienes, si esto fuese mas conveniente; y así se le absolverá si estuviese dispuesto á ceder las acciones. Lo que se dice, que si se pide á uno de los socios, ha de entrar en cuenta todo el peculio, porque hay accion con el compañero: lo mismo se dirá si está pronto á ceder las acciones, y hay delega cion por la entrega justa en todos los que" decimos que estan obligados, porque tienen accion.

    52 Pautus libro IV. Quaestionutn. —Ex facto quaeritur, qui tutelam quasi liber administrabat, servus pronuntiatus est, an, si conveniatur eius dominus a pu pille, cuius quidem potiorem causam, quam creditorum ccterorum servi habendem rescriptum est, an vel id deducatur ex peculio, quod domino debetur; et si putaveris posse deduci, an intersit, utrum, quum adhuc in liberta te ageret, domini debitor faetus est, an postea, et an de peculio impubericompelat? Respondí, nultum privilegium praeponi patri vel domino potest, quum ex persona filii vel servi de peculio conveniuntur; plane in ceteris creditoribus habenda est ratio privilegiorum. Quid enim, si filius dotem accepit, tutelam administravit? Merito igitur et in servo, qui pro tutoie egit, id rescriptum est; et quia occupantis melior solet esset conditio, quam ceterorum, inhibebitur actio. Plane si ex re pupilli nomina fe cit, vel pecuniam in arca deposuit, datur ei vindicatio numorum, el adversus debitores utilis actio, scilicet si numos consumserunt, hic enim alienare eos non potuit; quod et in quovis tutore dicendum est. Nec tamen inter esse puto, quando domino debere coepit, utrum quum in libertatis possessione esset, an postea; nam et si Titii servo credidero eiusque dominus esse coepero, deducam, quod prius credidi, si conveniri de peculio coepero. Quid ergo est? Quia de peculio actio deficit, utilis actio in do minum quasi tutelae eril, ut quod ille pro patrimonio habuit, peculium esse intelligatur.

    52. Paulo; Cuestiones, libro IV. —Se pregunta so bre este hecho: el que como libre administraba una tu tela, fué declarado siervo: ¿por ventura si el pupilo re conviniese á su señor, cuya causa está declarado por res cripto que debe ser preferida á los demas acreedores del siervo, se sacará del peculio lo que se debe al señor? Y si juzgases que sí, ¿acaso se ha de mirar á si se hizo deudor del señor quando todavia estaba como libre, 6 despues, y si le competirá al impúbero la accion do pe culio? Respondí, que ningun privilegio es preferido al del padre ó al del señor, quando son reconvenidos respecto del peculio del hijo del siervo; pero en los demas acree dores se ha de atender á sus privilegios. ¿Qué dirémos si el hijo recibió el dote, y administró la tutela? Esto su puesto, con razon también en el siervo que administró como tutor: así se respondió: y porque la condicion del que ocupa suele ser mejor que la de los demas, no se da rá accion; pero si respecto lo que era del pupilo, obligó á otros, ó depositó dineros en el arca, le compete la vin dicacion del dinero, y contra los deudores la accion útil, conviene á saber, si consumiéron los dineros; pues este no los pudo enagenar: lo que tambien se dirá en qualquiera otro tutor. Y no juzgo que hay diferencia alguna quando los empezase á deber al señor, si quando estaba en posesion de la libertad, ó despues; porque tambien si prestase á Ticio, y se hiciese mi siervo, sacaré lo que le presté ántes. Si fuese reconvenido con la accion de pecu lio, ¿qué se dirá? Porque falta la accion de peculio se dará la accion útil como de tutela contra el señor, para que se entienda que es peculio lo que él tuvo por patrimonio. §. 1 . Si se dió dote al hijo de familias, ó adminis- " trase la tutela, se ha de atender á los privilegios en la accion de peculio, suspendiéndose entre tanto la accion de los demas acreedores, ó interponiendo caucion de res tituir lo que percibiesen, si piden primero los que no tienen privilegio, si despues se pidiese al padre por ac cion privilegiada.

    §. 1. Si dos filiofamilias sit data, vel tutelam administraverit, habenda erit ratio privilegiorum in actione de peculio, dilata interim ceterorum creditorum actione, vel interposita cautione, si priores agant, qui privilegium non habent, restitutum iri, quod acceperunt, si inferatur postea cum patre actio privilegii.

    53. Idem libro XI. Quaestionum. —Si Stich o pe culium, quum manumitteretur, ademtum non est, videtur concessum; debitores autem con venire, nisi mandatis sibi aclionibus, non potest. 54.

    Scaevola libro I. Responsorum. —Filiofami-

    53. El mismo; Cuestiones, libro XI. —Si no se le quitó á Estico el peculio al tiempo de darte libertad, pa rece que se le concedió; pero no puede reconvenir á los deudores si no se le cediesen las acciones. 54.

    Scévola; Respuestas, libro 1. —Al hijo de fa-

    DiGESTO. —Libro 15.*—Titulo 2.

    S4-

    lias uni ex heredibus praedia praelegavit, ut instructa erant, cum servis; hi servi domini debitores fuerunt; Juaesitum est, an ceteris heredibus adversus cum actio e peculio compelat? Respondit, non competere.

    milias, que era uno de los herederos, se le prelegó un predio con lo accesorio á él, y los siervos c?tos eran deu dores del señor: se pregunto si acaso les compelia á los demas herederos la accion de peculio contra él. Respon dí que no.

    55. Neratius libro I. Respomorum. —Is, cum quo de peculio agebam, a te vi exemtus est; quod tunc, quum vi eximeres, in peculio fuerit, spectari.

    55. i\eracio; Respuestas, libro I. —Si aquel con quien yo litigaba por la accion de peculio, le eximiste [юг fuerza, se ha de mirar al peculio que tenia quando e eximiste.

    56. Paulus libro II. ad Neratium.—Quod servus meus pro debitore meo mihi expromisit, ex peculio deduci debet, et a debitore nihilominus debetur. Sed videamus, ne credendum sit, peculiare fieri nomen eius, pro quo expromissum est. Pautus: utique, si de peculio agen tó aliquo deducere velit, iltud nomen peculiare facit.

    56. Paulo; Comentarios á Neracio, libro II. —Lo que mi siervo me prometió por mi deudor, se debe sacar del peculio; y esto no obstante me lo debe él mismo; pero veamos si se ha de entender que la deuda de aquel por quien se prometió corresponde al peculio. Paulo respon de: Ciertamente si pidiendo alguno por la accion de pe culio lo quiere sacar, hace aquella deuda del peculio.

    57. Tryphoninus libro VIII. Disputationum. — Si filius vel servus, cuius nomine duntaxat de peculio actum est, ante finitum iudicium decesserit, id peculium respicietur, quod aliquis eorum, quum moriebatur, habuit. §. 1. Sed eum, qui servum testamento liberum esse iubet, et ei peculium legat, eius temporis peculium le gare intelligi Iulianus scribit, quo libertas competit; ideoque omnia incrementa peculii quoquo modo ante adilam hereditatem acquisita ad manumissum pertinere. §. 2. At si quid extraneo peculium servi legaverit, in coniectura votuntatis testatoris quaestionem esse, et vero similius esse, id legatum, quod mortis tempore in peculio fuerit, ita ut, quae ex rebus peculiaribus ante aditam hereditatem accesserint, debeantur, vetuti partus ancillarum et foetus peeudum; quae autem servo donata fuerint, sive quid ex operis suis acquisierit, ad legatarium non pertinere

    57. Trifonino; Disputas, libro VIII. —Si el hijo ó el siervo en cuyo nombre se pidió solamente por la ac cion de peculio, muriese ántes de conctuirse el juicio, se tendrá presente el peculio que qualquiera de ellos tenia al tiempo de su muerte. §. 1 . Si uno en su testamento dá libertad á su sier vo, y le lega el peculio, escribe Juliano que so entiende que fe lega el que tenia al tiempo que se le dá libertad; y por esto le pertenece todo lo que se aumentó de qual quiera manera ántes que se adiese la herencia. §. 2. Pero si alguno legase al extraño el peculio del siervo, se duda acerca de la votuntad del testador; y es mas verosímil que le legó el que tenia al tiempo de la muerte, do modo que se deberán los aumentos respecti vos á las cosas pertenecientes al peculio ántes que se adiese la herencia: v. g. lo que nació de las siervas y de las reses: mas las cosas de que se hizo donacion al sier vo, ó lo que adquirió con su trabajo, no pertenecen al legatario.

    58. Scaevola libro V. Digestoruт.—Uni ex here dibus praedia legavit, ut instrucla erant, cum servis et ceteris rebus, ct quidquid ibi esset; hi servi domino de bitores fuerunt tam ex aliis causis, quam ex ratione kalendarii; quaesitum est, an ceteris heredibus adversus eum pecuniae ab his debitae actio de peculio compelit? Respondit, non competere.

    58. Sccvola; Digesto, libro V.—A uno de los he rederos legó los predios con todo lo accesorio á ellos, los siervos, y todo lo demas que habia en ellos: estos siervos eran deudores del señor, así por otras causas, como por la cuenta del libro de caxa: se preguntó, si á los demás herederos les compete contra él la accion de peculio por lo que debian. Respondí que no.

    Tit. II.

    Titulo II.

    Quando de peculio actio annalis est.

    Quando compete la accion de peculio dentro del año después que feneció.

    1. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum.—Praetor ait: POST mortem eius, qui in alterius poteSTate fueKIT, POSTEA VE QUAM IS EMANCIPATUS, MANUM1SSUS ALIENATUSVE FUERIT, DUMTAXAT DE PECULIO, ET SI QUID DOLO MALO EIUS, IN CUIUS POTESTATE EST, FACTUM ER1T, QUO MINUS PE CULII ESSET, IN ANNO, QUO PR1MUM DE EA RE EXPERIUNOl POTESTAS ER1T, IUDICIUM DABO. §. 1 . Quamdiu servus vel filius in potestate est, de peculio actio perpetua est; post mortem autem eius, vel postquam emaneipatus, manumissus alienatusve fuerit, temporaria esse ineipit, id est annalis. §. 2. Annus autem utilis computabitur, et ideo et si conditional is sit obligatio, Iulianus scripsit, ex eo computandum annum, non ex quo emaneipatus est, sed ex quo peli potuit condilione existente.

    1• Vlpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX.— Dice el Pretor: Despues de la muerte de aquel que estuvo en la potestad de otro, ó despues que este fuese manu mitido ó enagenado, solamente daré la accion de peculio en el año en que primeramente se pudiese pedir sobre aquella cosa. §. 1. Miéntras que el siervo ó el hijo está en la po testad, es perpetua la accion de peculio: mas despues de su muerte, ó despues que fué emancipado ó enagenado, empieza á ser temporal, esto es, dura un año. §. 2. Pero se computará el año útit; y por esto si la obligacion es condicional, escribe Juliano que se ha de contar el año no desde que fué emancipado, sino desde que pudo pedir despues que se verificó la condicion.

    548

    DtGESTO.—Libro 15.°—Titulo 2.

    §. 3. Merito autem temporariam in hoc casu fecit Praetor actionem, nam quum morte vel alienatione extinguitur peculium, sufficiebat usque ad annum produci Obligationem. §. 4. Alienatio autem et manumissio ad servos pertinet, non ad Olios; mors autem tam ad servos, quam ad filios refertur; emancipatio vero ad sotum filium. Set et si alio modo sine emancipatione desierit esse in potestate, annalis erit actio. Sed et si morte patris vel deportatione sui iuris fuerit effectus filius, de peculio intra annum heres patris vel fiscus tenebuntur. §. 5. In alienatione accipitur utique venditor , qui actione de peculio intra annum tenetur. §. 6. Sed et si donavit servum, vel permutavit, vel in dotem dedit, in eadem causa est. §. 7. Item heres eius , qui servum legavit non cum peculio; nam si cum peculio vel legavit, vel liberum esse iussit, quaestionis fuit. Et mihi verius videtur, non dandam neque in manumissum, neque in eum, cui legatum sit peculium, de peculio actionem. An ergo teneatur heres? Et ait Caecilius teneri, quia peculium penes eum sit, qui tradendo id legatario se liberavit. Pegasus autem caveri heredi debere ait, ab eo , cui peculium legatum sit, quia ad eum veniunt creditores ; ergo si tradiderit sine cautione, erit conveniendus. §. 8. Si praecepto servo et peculio rogatus sit heres restituere hereditatem, si de peculio conveniatur, Trebelliani exceptione non utetur, ut Marceltus tractans admittit. Is autem, cui restituta est hereditas, non tenetur, ut Scaevola ait, quum peculium non habeat, nec dolo fecerit, quominus haberet. §. 9. Usufructu quoque extincto intra annum actio nem dandam in usufructuarium Pomponius libro sexage simo primo scripsit. §. 10. Quaesitum est apud Labeonem, si, quum filius viveret, tu credens eum mortuum annali actione egeris et, quia annus praeterierat, exceptione sis repulsus, an rursus experiri tibi comperto errore permittendum est? Et ait, permitti debere duntaxat de peculio, non etiam de in rem verso; nam priore iudicio de in rem ver so recte actum est, quia annua exceptio ad peculium, non ad in rem versum pertinet.

    2. Paulus libro XXX. ad Edictum.—Quum post mortem filiifamilias annua adversus patrem actio est, quemadmodum adversus eum esset perpetua vivo filio, ideo, si ex causa redhibitionis erat de peculio actio, sex mensium erit post mortem filii. Idemque dicendum in omnibus temporalibus actionibus. §. 1. Si servus, cui creditum est, apud hostes sit, de peculio actio in dominum non anno finienda est, quamdiu postliminio reverti potest.

    3. Pomponius libro IV. ad Quintum Mucium. — Definitione peculii interdum utendum est, etiamsi ser vus in rerum natura esse desiil, et actionem Praetor de peculio intra annum dat; nam et tunc et accessionem, et decessionem quasi peculii recipiendam, quamquam iam desiit morte servi vel manumissione esse peculium, ut possit ei accedere ut peculio, fructibus, vel pecorum foetu

    §. 3. Con razon determinó el Pretor que en este ca so fuese la accion temporat; porque faltando el peculio por la muerte ó la enagenacion, era suficiente que la obligacion se estendiese á un año. * §.4. La enagenacion y manumision pertenece á los siervos y no á los hijos; pero la muerte á unos y otros: la emancipacion á solo el hijo: mas si de otro modo sin ser emancipado dexase de estar en potestad, se dará ac cion por un año; y si por muerte ó destierro perpetuo del padre se libertase el hijo de la patria potestad, el here dero del padre ó el fisco estarán obligados por la accion de peculio dentro del año. §. 5. En la enagenacion ciertamente se comprehende el vendedor, que se obliga por la accion de peculio dentro del año. §. 6. Pero si donó ó permutó, ó dió en dote el sier vo, se dice lo mismo. §. 7. Tambien el heredero de aquel que legó el sier vo sin el peculio; porque si se legó con el peculio, ó se mandó que fuese libre, se dudó; y á mí me parece mas cierto que no se ha de dar accion de peculio ni contra el manumitido, ni contra aquel á quien se legó el peculio. ¿Acaso se obligará el heredero? Cecilio dice que sí, por estar el peculio en poder de aquel, que entregándolo al legatario, quedará libre; pero Pegaso dice, que debe dar caucion al heredero aquel á quien se lego el peculio; porque los acreedores recurren á él: tuego si lo entrega se sin caucion, habrá de ser reconvenido. §. 8. Si se rogase al heredero que restituyese la he rencia quedándose con el siervo y el peculio, si fuese re convenido con esta accion, no usará tie la excepcion del Senadoconsulto Trebeliano, como dice Marcelo tratando de esto: mas este á quien se le restituyó la herencia no está obligado, como dice Escévola, por no tener peculio, ni haber dexado de tenerto por dolo. §. 9. Escribe Pomponio al libro sesenta y uno del Digesto, que extinguido el usufruto, se ha de dar tam bien accion dentro del año contra el usufrutuario. §. 10. Preguntó Labeon, que si viviendo el hijo, cre yendo tú que habia muerto pidieses por la accion anual, y por haber pasado el año fueses repelido con esta ex cepcion, ¿acaso, averiguado el error, te se permitirá que pidas segunda vez? Y dice, que se debe permitir la de peculio, y no la de in rem verso; porque en el primer juicio se pidió bien por esta accion; pues la excepcion anual pertenece á la del peculio, y no á la de in rem verso. 2. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX.— Quando despues de la muerte del hijo de familias se dá accion contra el padre dentro del año, así como seria perpetua contra él viviendo el hijo: por esto si la accion de peculio era por causa de redhibicion, so dará seis meses despues de la muerte del hijo: y lo mismo se ha de decir en todas las acciones temporales. §. 1 . Si el siervo á quien se le prestó, estuviese en poder de los enemigos, la accion de peculio contra el señor no se acabará ínterin pueda volver por derecho de postiiminio. 3. Pomponio; Comentarios á Quinto Mucio, li bro IV.—Tal vez se ha de usar de la definicion del pecu lio, y el Pretor dá esta accion dentro de un año, aunque el siervo haya muerto: y en este caso se ha de recibir el aumento y diminucion, como del peculio, aunque ya dexó de serto por la muerte ó manumision del siervo, para que se pueda aumentar con los frutos de él, y los

    Digesto.—Libro 15/—Titulo 3. ancillarumque partubus, et decedere, veluti si morluum sit animal, vel alio quolibet modo perierit.

    519

    partos de las reses y las siervas, y disminuirse si mu riese el animal, ó pereciese de qualquiera manera. Titulo

    TlT. III. Se in rem verso. ■ 1. Ulpianus libro XXIX. adEdictum.—Si hi, qui in potestate aliena sunt, nihil in peculio habent vel habeant, non in solidum tamen, tenentur, qui eos habent in potestate, si in rem eorum, quod acceptum est, conversum sit, quasi cum ipsis potius contractum videatur. §. 1. Nec videtur frustra do in rem verso actio promissa, quasi sufficeret de peculio; rectissime enim Labeo dicit, fieri posse, ut et in rem versum sit, et cesset de peculio actio. Quid enim, si dominus peculium ademit sine dolo malo? Quid, si morte serví extinctum est peculium, et annus utilis praeteriit? De in rem verso namque aclio perpetua est, et locum habet, sive ademit sine dolo malo, sive actio de peculio anno finita est. §. 2. Item si plures agant de peculio, proficere hoc ei, cuius pecunia in rem versa est, debet, ut ipse uberiorem actioncm habeat. Certe si praeventum sit ab aliquo et actura de peculio, dein rem verso actio an cesset, videndum. Et refert Pomponius, Iulianum existimare, de peculio actione perimi de in rem verso aclionem, quia in peculium conversum est, quod indominirem erat ver sum; et pro servo solutum est, quemadmodum si ipsi servo a domino fuisset solutum. Sed.'ita demuml si praestiterit ex actione de peculie dominus, quod serfrüs in rem eius verterat, ceterum si non praestitferit,' manet actio de in rem verso.

    III.

    De la acción que resulta contra los padres y señores de los siervos, y de los hijos, quando por las gestiones de estos aumentáron aquellos sus patrimonios. 1. Utpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. —Si los que están en potestad agena no tienen cosa al guna en el peculio, ó la tienen, no obligarán por el todo a aquellos en cuya potestad están, si lo que recibiéron se ha convertido en su propia utilidad; porque mas bien parece que se contraxo con ellos mismos. §. 1. No parece que se prometió inútilmente la ac ción de in rem verso, como si fuese bastante la de pecu lio; porque Labeon dice con mucha razón, que puede suceder que haya acción de in rem verso, y cese la de peculio. ¿Qué se dirá si el señor quitó el peculio sin dolo malo? ¿Qué si se acabó por la muerte del siervo, y pasó el año útil? Porque la acción de in rem verso es perpetua, y tiene lugar aunque quitase el peculio sin dolo malo, ó se acabase la acción de peculio pasado el año. §. 2. Mas si piden muchos por la acción de peculio, esto aprovechará á aquel cuyo dinero se convirtió en su utilidad, para que él mismo tenga acción á mas. Cierta mente si alguno se anticipó á pedir por la acción de pe culio, se ha de ver si cesará la de ín rem verso. Pomponio refiere, que juzga Juliano que por la acción de pe culio se quita la de in rem verso; porque se convirtió en peculio lo que se habia convertido en utilidad del señor, y se pagó por el siervo, como si el mismo señor hubiera pagado al mismo siervo: pero esto se deberá entender si por la acción de peculio diese el señor lo que el siervo nabia convertido en su utilidad; pero si no lo diese, per manece la acción de in rem verso.

    2. lavolenus libro XII. ex Cassio. —Qui numis acceptis servum manumisit, agi cum eo de in rem verso non potest, quia dando libertatem locupletior ex numis non fit.

    2' Javoleno; Doctrina de Casio, libro XII.—El que dió libertad al siervo por la cantidad que recibió, no puede ser reconvenido por la acción de in rem verso; porque dándole libertad no aumenta su patrimonio con el dinero recibido.

    3. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum.—Quodsi servus domino quantitatem dederit, ut manumittatur, quam a me muluam accepit , in peculium quidem hanc quantitatem non computan, in rem autem videri ver sum, si quid plus sit in eo, quod servus dedit , quam est in servi prelio. §. 1. In rem autem versum videtur, sive id ipsum, quod servus accepit, in rem domini convertit, veluti si triticum acceperit et id ipsum in*familiam domini cibariorum nomine consumserit, aut si pecuniam a creditore acceplam dominico creditori solverit. Sed etsi crravit in solvendo, et putavit creditorem eum, qui non erat, aeque in rem versum esse, Pomponius libro sexagésimo primo ait, quatenus indebiti repetitionem dominus haberet, sive quum servus domini negotii gerendi administrandive causa quid gessit, veluti si mutualus sit pecuniam, ut frumenlum compararet ad familiam alendam, vel si ad vestiendam, sive peculiariter mutuatus postea in rem do mini vertit. Hoc enim iure utimur, ut, eliamsi prius in peculium vertit pecuniam, mox in rem domini, esse de in rem verso actio possit.

    3. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. — Pero si el siervo entregó al señor la cantidad que yo le presté para que le manumitiese, esta cantidad no se cuen ta en el peculio; pues también parece que se convirtió en utilidad del señor, si el siervo dió alguna cosa mas de lo que valia. §. 1. Parece que se convirtió en utilidad propia, ya sea que lo que el siervo recibió se convirtiese en utilidad del señor, como si recibió trigo, y lo consumió para man tener su familia, ó si con el dinero que recibió del acree dor pagase al del señor. Pero si erró en la paga creyen do que era acreedor el que no lo era, igualmente se le dará la acción de in rem verso, por quanto tiene el señor la repetición de lo que no se debe, según dice Pomponio en el libro sesenta y uno, ó quando el siervo hizo alguna cosa como gestor ó administrador de los negocios del se ñor: v. g. si tomó dinero prestado para comprar trigo Eara mantener la familia, o vestidos para vestirla, ó si abiendo tomado dinero prestado para el peculio se con virtiese después en utilidad del señor; porque usamos de este derecho, que aunque primero se convierta el di nero en el peculio, y después en utilidad del señor, se pueda usar de la acción de in rem verso.

    DiGESTO.—LiDRO 15.*—Titulo 3. §.2. Et regulariter dicimus, toties de in re verso esse actionem, quibus casibus procurator mandati, vel qui negotia gessit, negotiorum gestorum baberet actio nem, quotiesque aliquid consumsit servus, ut aut meliorem rem dominus habuerit, aut non deteriorem.

    §. 2. Regularmente decimos que se dá accion dein rem verso en todos los casos en que el procurador ó el gestor de los negocios tendrian la accion de mandato, ó la que resulla de la gestion de los negocios, y en todos los casos en que el siervo consumió alguna cosa de modo que aumentase el patrimonio del señor, ó no le dete riorase. §. 3. Proinde si servus sumsit pecuniam, ut se ale§. 3. Por tanto si el siervo consumió el dinero en ret et vestiret secundum consuetudinem domini, id est alimentarse y vestirse segun acostumbraba el señor, esto rs, hasta aquella cantidad que el señor solia darte, escri usque ad eum modum, quem dominus ei praestare consueverat, in rem videri domini vertisse Labeo scribit. be Labeon que se convirtió en utilidad del señor: lo mismo se ha de decir respecto del hijo. Ergo idem erit et in filio. §. 4. Sed si mutua pecunia acepta domum domini §. 4. Pero si habiendo dado dinero prestado, adornó cain exornavit tectoriis, et quibusdam aliis, quae magis la casa del señor pintando las paredes, y con otras cosas, ad votuptatem pertinet, quam ad uLilitatem, non videtur que mas pertenecen al gusto que á la utilidad, no parece versum, quia nec procurator haec imputaret, nisi forte que aumentó su patrimonio; porque nial procurador se mandatum domini, aut votuntatem babuit, nec debere ex le recibirian en cuenta estos gastos si no los hizo con mandato ó votuntad del señor; pues no debió gravarto eo oncrari dominum, quod ipse facturus non esset. Quid ergo est? Pali debet dominus creditorem haec auferre, con los gastos que él mismo no haria. ¿Qué se dirá? Que sine domus sui videlicet iniuria, ne cosendus sit domi el señor debe permitir que el acreedor los quite, si lo nus vendere domum, ut quanti prcliosior facta est, id puede hacer sin detrimento de la casa; porque no se ha de precisar al señor á que la venda para pagar lo que praestct. importó hacerta mas preciosa. §. 5. Idem Labeo ait. si servus mutuatur numos a §. 5. Tambien dice Labeon, que si el siervo á quien me alii eos crediderit, de in rem verso dominum teneri, di dinero prestado, lo prestase á otros, obliga al señor por la accion do in rem verso respecto la obligacion que quod nomen ei acquisitum est; quam sententiam Pomponius ila probat, si non pcculiare nomen fecit, sed quasi adquiere para él: cuya sentencia aprueba Pom ponio, si dominicae rationis. Ex qua causa bactenus erit dominus no lo hizo en nombre del peculio, sino á cuenta del señor; obligatus, ut, si non putat sibi expedire nomen debitons por cuya causa solo quedará obligado este á ceder las acciones al acreedor, y á hacerte procurador, si juzga habere, cedat creditori actionibus procuratoremque eum 3ue no le conviene tener al deudor obligado por esta faciat. euda. 6. Tambien dice Labeon, que se convierte en uti§. 6. Nec non iltud quoque in rem domini versum que et siervo tomó prestado para comLabeo ait, quod mutuatus sen us domino emit volenti ad * liùud dßl señor f>rar loijiíeel señor queria para tuxo, v. g. afeytes, ó si tuxuriae materiam, unguenta forte, vel si quid ad deli e subministró alguna cosa para diversiones ó gastos tor cias, vel si quid ad turpes sumtus subministravit; ncque pes ; porque no se ha de mirar á si cedió en beneficio enim spectamus, an bono domini cessent, quod consumdel señor lo que se gastó, sino á si hizo el negocio del tum est, sed an in negotium domini. señor. §. 7. Por lo qual se dice con razon, que si el siervo §. 7. Unde recle dicitur, et si fr uni on tu m comparacompró trigo para alimentar la familia del señor, y lo vil servus ad alendam domini familiam, el in horreo do puso en el granero de él, y se corrompió ó quemó, parece minico reposuit, et hoc periit, vel corruptum est, vel arque se convirtió en utilidad del señor. sit, videri versum. §. 8. Pero si comprase un siervo necesario para el §. 8. Sed et si servum domino necessarium emisset, señor, y este muriese, ó reparase la casa, y se arruina isque decessissel, vel insulam fulsisset, eaque ruisset, dicerem, esse actionem de in rem verso. se, diria que se daba la accion de in rem verso. §. 9. Pero si lo recibió con el pretexto de que se §. 9. Sed si sic accepit, quasi in rem domini verteconvertiria en utilidad del señor, y no se convirtiese y ret, nec vertit, et decepit creditorem, non videtur ver enagenase al acreedor, no parece que se convirtió, y no sum, nec tenetur dominus, ne credulitas creditons do se obliga el señor, para que no le perjudique la creduli mino obessel, vel calliditas servi noceret. Quid lamen, si dad del acreedor, ó el engaño del siervo. ¿Pero qué se is fuit servus, qui solitus erat accipiens vertere? Ad hue dirá si este fuese tal que solia convertir lo que recibía en non puto nocere domino, si alia mente servus accepit, utilidad del señor? Aun juzgo que no le perjudica si aut si, quum hac mente accepisset, postea alio vertit; el siervo recibió con otra intencion; ó si recibiendo con curiosus igitur debet esse creditor, quo vertatur. olla, despues lo convierte en utilidad de otro; porque el acreedor debe cuidar en qué se convierte. §. 10. Si el siervo perdió el dinero que recibió pres §. 10. Si mutuatus sit pecuniam servus ad vestem tado para comprar un vestido, ¿quién podrá usar de la comparandam, et numi perierint, quis de in rem verso accion de in rem verso1! ¿Acaso el acreedor ó el vendedor? agere possit, utrum creditor, an venditor? Puto autem, Juzgo que si se entregó el dinero, el acreedor podrá pe si quidem pretium numeratum sit, creditorem de in rem dir por la accion de in rem verso, aunque haya perecido verso acturum, etsi vestis perierit; si autem non fuit el vestido ; pero si no se entregó, aunque se diese para pretium sotutum, ad hoc tamen data pecunia, ut vestis comprarte, y se perdiese, si el vestuario se distribuyó emeretur, et pecunia perierit, vestis tamen familiae di entre la familia, ciertamente al acreedor se le dará la ac visa est, utique creditorem de in rem verso habere actio cion de in rem verso. ¿Acaso se dará tambien al vende nem. An et venditor habeat, quia res eius pervenerunt dor por haberse convertido su dinero en utilidad del se in rem domini? Ratio hoc facit, ut teneatur. Unde iuciñor? Parece que es conforme á razon que se obligue; por pit dominus teneri ex una causa duobus; proinde etsi tam

    DigeSTO.—Libro 15.°—Titulo 3.

    551

    pecunia, quam vestís periit, dicendum erit, utrique do minum teneri, quoniam ambo in rem domini vertere votuerunt;

    que el señor empieza á estar obligado à dos por una mis ma causa ; por lo qual aunque haya percibido el dinero y el vestido, se ha do decir que el señor está obligado á uno y otro; porque ámbos quisiéron que se convirtiese en utilidad de él.

    4. Gaim libro IX. ad Edictum provinciale. —sed dicendum est, occupantis meliorem condilionem esse debere, nam utrisque condemnari dominum de in rem verso iniquum est.

    •4. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro IX. —Pero se ha de decir que es mejor la condicion del que ocupa ; porque es injusto que el señor sea conde nado á pagar á ámbos por la accion de in rem verso.

    5. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum. —Si res do mino non necessarias emerit servus quasi domino necessarias, vetuli servos, hactenus videri in rem eius versum Pomponius scribit, quatenus servornm verum pretium facit, quum, si necessarias emisset, in solidum, quanto venissent, teneretur.

    5. Ulpinno; Comentarios al Edicto, libro XXIX. — Si el siervo comprase para su señor las cosas que no ne cesitaba creyendo que le eran necesarias, v. g. siervos, escribe Pomponio, que en tanto parece que se convierten en su propia utilidad en quanto al verdadero valor de los siervos; porque si hubiera comprado cosas necesarias, se obligaria en toda la cantidad en que se hubiesen ven dido. §. 1. Tambien dice que se dá la accion ne in rem verso, ya sea que el señor ratifique ó no el contrato del siervo. §. 2. Lo que el siervo compró para el señor, si lo compró con su votuntad, puede pedir por la accion de mandato; pero si lo compró sin su votuntad, y el señor lo ratificó, y era cosa que le era útil ó necesaria, se dará la accion de in rem verso ; pero si no se verificó nin guna de estas cosas, tendrá tugar la de peculio. §. 3. Agrada que se convierta en utilidad del señor no solo la cantidad que inmediatamente pasa á él del acreedor, sino tambien laqueántes estuvo en el peculio; y esto es cierto todas las veces que el siervo gestor de las cosas del señor aumenta su patrimonio con los dineros del peculio ; pues de otro modo si el señor quila al sier vo el peculio, ó si le vende con el peculio, ó pidiese la cosa de este, y el precio, no parece que se convierte en utilidad suya.'

    §. 1 . Idem ait, sive ratum habeat servi contractum dominus, sive non, de in rem verso esse actionem. §. 2. Quod servus domino emit, si quidem volun tate eius emit, potest Quod iussu agi; sin vero non ex voluntate, si quidem dominus ratum habuerit, vel alioquin rem necessariam vel utilem domino emerit, de in rem verso actio erit; si vero nihil eorum est, de peculio erit actio. §. 3. Placet, non sotum eam pecuniam in rem verti, quae statim a creditore ad dominum pervenerit, sed et quae prius fuerit in peculio. Hoc autem toties verum est, quoties servus rem domini gerens Iocupletiorem eum facit numis peculiaribus; alioquin si servo peculium do minus adimat, vel si vendat eum cum peculio, vel rem eius peculiarem , et pretium exigat, non videtur in rem versum ;

    6.. Tryphoninus libro I. Disputationum. —nam si hoc verum esset, eliam antequam venderet rem peculia rem, (de in rem) verso teneretur, quia hoc ipso, quod servus rem in peculio haberet, locuplelior fieret, quod apertet falsum est;

    6. Trifonino; Disputas, libro I.—Porque si esto fuese cierto, antes que se vendiese la cosa del peculio se obligaria tambien por la accion de in rem verso ; porque inmediatamente que el siervo tuviera la cosa en el pecu lio, se haria mas rico : lo que claramente es falso.

    7. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum. — et ideo, et si donaverit servus domino rem peculiarem , actio de in rem verso cesabit. Et sunt ista vera.

    7. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. —Por tanto si el siervo hiciese donacion á su señor de la cosa del peculio, cesará la accion de in rem verso : y esto es cierto. §. 1 . Pero si el siervo volvió lo que recibió presta do con ánimo de hacer donacion de la misma cantidad, no queriéndolo hacer del peculio, se dá la accion de in rem verso. §. 2. Noes cierto lo que escribe Mela, que si dieses piata á mi siervo para quo te hiciese unos vasos de qualquiera plata, y despues de hechos, muriese el siervo, te se dará contra mi la accion de in rem verso; porque puedo vindicar los vasos. §. 3. Es sin duda cierto loque escribe Labeon, que si el siervo compró aromas y ungüentos, y los gastó en el entierro de su señor, parece que se convirtió en utilidad de este. §. i. Dice tambien, que si le comprase á tu siervo la herencia qué te pertenecia, y pngase á los acreedores, y despues me la quitases, conseguiré esto mismo por la accion de compra; porque parece que se convirtió en tu utilidad; porque si comprase la herencia al siervo para compensar lo que él me debia aunque nada pague, con

    §. 1. Plane si mutuum servus acceperit, et donandi animo solvit, dum non vult eum debitorem facere pecu liarem, de in rem verso actio est. §. 2. Iltud verum non est, quod Mela scribit, si servo meo argentum dederis, ut pocula tibi faceret ex quolibet argento, mox factis poculis servus decesserit, esse tibi adversus me de in rem verso actionem, quoniam possum pocula vindicare. §. 3. Iltud plane verum est, quod Labeo scribit, si odores et unguenta servus emerit, et ad funus erogaverit, quod ad dominum suum pcrtinebat, videri in rem domini versum. §. i. Idom ait, et si hereditatem a servo tuo emero, 3uae ad te pertinebat, et creditoribus pecuniam solvero, einde hanc hereditatem abstuleris mihi, ex emto actione me id ipsum consccuturum, videri enimin rem tuam ver sum; nam et si hereditatem a servo emero, ut quod mihi ab ipso servo debebatur, compensarem, licet nihil solvi,

    S5 2

    DiGESTO.—Libro 15.°—Título 3.

    tamen consequi me ex emto, quod ad dominum pervenit. Ego autem non puto, de in rem verso esse actionem emtori, nisi hoc animo gesserit servus, ut in rem domini verteret. §. 5. Si filiusfamilias pecuniam mutuatus pro filia sua dotem dederit, in rem versum patris videtur, quatenus avus pro nepte daturus fuit. Quae sententia ita demum mihi vera videtur, si hoc animo dedit, ut patris negotium gerens.

    todo conseguiré por la accion de compra lo que percibió el señor: mas no juzgo que al comprador se le da la ac cion de in rem verso: á no ser que el siervo fuese gestor con la intencion de que convirtiese en utilidad del señor. §. 5. Si el hijo de familias tomó dinero prestado para darto en dote á su hija, parece que se convirtió en utili dad del padre respecto la cantidad que el abuelo habia de dar por la nieta ; cuya sentencia á mí me parece ver dadera, si la dió con intencion de hacer el negocio del padre.

    8. Paulus libro XXX. ad Edictum.—Et nihil in teresse Pomponius ait, filiae suae nomine, an sororis vel neptis ex altero filio natae dederil. Idem ergo dicemus, et si servus mutuatus fuerit, et domini sui filiae nomine in dotem dedorit.

    8. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX.— Y dice Pomponio, que nada importa que lo haya dado en nombre de su hija, hermana ó niela, hija de otro hijo: lo mismo diremos si tomó prestado el siervo, y lo dió en dote en nombre de la hija de su señor.

    9. Iavolenus libro XII. ex Cassio.—Si vero pater dotem daturus non fuit, in rem patris versum esse non videtur.

    9. Javoleno; Doctrina de Casio, libro XII. —Pero si el padre no hubiese de dar la dote, no parece que se convirtió en utilidad de él.

    10. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum. —Si pro patre filius fideiusserit, et creditori solverit, in rem pa tris videtur versum, quia patrem liberavit.

    10. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. —Si el hijo fuese fiador del padre, y pagase al acreedor, parece que se convirtió en utilidad del padre, porque se libertó. §. 1 . Lo qual os semejante á lo que escribe Papiniano en el libro nueve de las Qüestiones, que si el hijo como defensor del padre contestase la demanda que se puso á este, y fuese condenado, se obliga el padre por la accion de in rem verso ; porque le libertó el hijo habien do contestado el pleyto. §. 2. Lo mismo dice Papiniano si estipulase del hijo lo que el padre debia dar, y por esto reconviniese al hijo; pues en este caso se le dá la accion dein rem verso, sino es que el hijo obligándose en esta forma quiso hacer donacion al padre. §. 3. Por lo qual se puede decir, que aunque con testase la accion de peculio como defensor del padre, se obliga este por la accion de in rem verso hasta en la can tidad que importa el peculio; de cuya sentencia resultará la utilidad do que si se extinguió la accion de peculio, será reconvenido por la de in rem verso. Yo juzgo que tambien se obliga el padre por esta accion despues de contestado el juicio en su nombre, y ántes de la conde nacion. §. 4. Tambien parece que se convirtió en su propia utilidad, segun la parte del beneficio que adquirió: por tanto si resultó utilidad en parte, por esta se dará accion. §. 5. ¿Pero acaso el señor estará obligado sola mente á la deuda principal, ó tambien á las usuras? Es cribe Marcelo al libro quinto de los Digestos, que está obligado á ellas si las prometió; pero que si no se proшеtiéron, no se deberán, porque no se comprehendiéron en la estipulacion: mas si por contemplacion del señor, di el dinero al siervo que no era gestor de los negocios de su señor, sino que administraba por sí mismo, podré pedir tambien las usuras por la accion que resulla de la gestion do los negocios. §. 6. Entendemos que se convirvió en propia utili dad, si dura esta; y así compete tambien la accion de m rem verso, si no pagó el señor al siervo ó al hijo; pero si pagó en perjuicio del acreedor, esto es, al hijo ó al sier vo que lo habian de perder, aunque se haya pagado cier tamente, cesó la utilidad; pero es muy justo que se dé acción de dolo malo contra el padre ó el señor; porque el deudor del peculio no se liberta si fraudulentamente pa gase al siervo lo que le debia.

    §. 1. Cui simile est, quod Papinianus libro nono Quaestionum scribit, si filius quasi defensor patris iudicium susceperit, et sic condemnatus, de in rem verso teneri patrem; namque filius eum iudicio suscepto libe ravit. §. 2. Idem tractat Papinianus, et si, quod patrem dare oporteret, a filio sim stipulatus, et ita convenerim filium; nam et hic de in rem verso fore actionem, nisi si donare patri filius votuit, dum se obligat. S. 3. Quare potest dici, etsi de peculie actionem qua si defensor patris susceperit, teneri patrem de in rem ver so usque ad peculii quantitatem; cuius sententiae iderit emolumentum, ut, si finita sic actio de peculio, de in rem verso conveniatur. Ego et ante condemnationem post iudicium patris nomine acceptum de in rem verso pa trem teneri puto.

    §. 4. In rem autem versum videtur, prout aliquid versum est; proinde si pars versa est, de parte erit actio. §. 5. Sed utrum in sortem duntaxat tenebitur domi nus, an et in usuras? Et si quidem promisil usuras, Mar celtus libro quinto Digestorum scribit, dominum praestiturum; sed si non sint promissae , utique non debebuntur, quia in stipulatum deductae non sunt. Plane si contemplatione domini pecuniam dedi non gerenti servo negotia domini, sed ipse gerens, negotiorum gestorum actione potero eliam de usuris experiri.

    §. 6. Versum autem sic accipimus, ut duret ver sum. Et ita demum de in rem verso competit actio , si non sit a domino servo sotutum, vel filio. Si tamen in nerem creditons, id est perdituro servo vel filio sotutum sit, quamvis sotutum sit, desinit quidem versum, ae3uissimum autem est, de dolo malo adversus patrem vel ominum competere actionem; nam et peculiaris debitor, si fraudulenter servo solverit, quod ei aebebat, non liberatur.

    DigeSTo.—Libro 15.*—Titclo 3. §. 1. Si domini debitor sit servus, et ab alio mutuatus ei solvent, hactenus non vertit, quatenus domino debet; quod excedit, vertit. Proinde si, quum domino deberet Uiginta, mutuatus quadraginta creditori eius sol vent, vel familiam exhibuerit, dicendum erit, de in rem verso in decem competere actionem, aut, si tantundem debeat, nihil videtur versum; nam, ut Pomponius scribit, adversus tucrum domini videtur subventum. Et ideo, sive debitor fuit domino, quum in rem verteret, nihil videri versum, sive postea debitor esse domino coeperit, desinere versum, idemque et si solverit ei. Ptus dicit, etsi tantundem ei donavit dominus, quantum creditori solvit pro se, si quidem remunerandi animo, non videri versum, si vero alias donavit, durare versum.

    §. 8. Idem quaerit, si decem in rem domini vertit, el postea tantandem summam a domino mutuatus sit, habeat praeterea et peculium decem, videndum ait, utrum desiil esse versum; an vero, quoniam est peculium, unde trahatur debitum, de in rem verso non tollimus actio nem; an potius ex utroque pro rata detrahimus? Ego autem puto sublatam de in rem verso actionem, quum de bitor domini sit constitutus. §. 9. Idem quaerit, si in rem tuam verterit, et de bitor tuus factus sit, mox creditor eiusdem summae, quam tibi debuit, an renascatur de in rem verso actio, an vero ex post facto non convalescat? Quod verum est. §. 10. Idem tractat, an ex eventu possit in rem pa trie filius vertere, vetutisiduo rei pater et filius fuerint, et filius mutuatus suo nomine solvat, vel si filio iussu patris credidisti, el filius creditum tibi solvisset? Mihi videtur, si quidem pecunia ad patrem pervenerat, videri in rem versum; quodsi non fuit, et suum negotium gerens filius solvit, non esse de in rem verso actionem.

    553

    §. 7. Si el siervo es deudor del señor, y le pagase con dinero que otro le prestó, no se convierte en su pro pia utilidad en lo que debe al señor, sino en lo que ex cede; y por esto si debiendo treinta al señor tomó pres tados quarenta, y los pagase al acreedor, ó los gastase en la familia, se dirá que compete la accion de m rem verso por los diez: ó si debiese otro tanto, nada parece que se convirtió en su propia utilidad; porque como escribe Pomponio, parece que se le socorrió contra el interes que le resultó al señor; y por esto si fué deudor del señor quando se convirtió en su propia utilidad, parece que no le resultó interes alguno; y si empezase despues á ser deu dor del seior, no se entiende que se convirtió en su pro pia utilidad: lo mismo se dice aunque le haya pagado. Dice mas, aunque el señor le hiciese donacion de otro tanto como pagó por él al acreedor, si lo hizo con ánimo de remunerarte, no parece que se convirtió en su propia utilidad; pero si le hizo donacion en otra forma, perma nece la utilidad. §. 8. Pregunta el mismo, si convierte diez en utili dad del señor, y despues toma prestada de él la misma cantidad, y á mas de esto tuviese tambien diez en el pe culio, dice que se ha de ver si acaso se dexó de convertir en su utilidad, ó si porque hay peculio de donde se saque la deuda, ha de permanecer la accion de in rem verso, 6 mas bien hemos de sacar respectivamente de uno y otro: yo juzgo que cesó la accion de in rem verso tuego que se constituyo deudor del señor. §. 9. Tambien pregunta, si se convirtiese en tu uti lidad, y se hiciese tu deudor, y despues acreedor de la misma suma que te debia, ¿acaso renacerá la accion de in rem verso, o no convalecerá despues? Lo que es cierto. §. 10. Tambien trata si puede el hijo convertir en utilidad del padre por lo que resulte: v. g. si el padre y el hijo estuviesen obligados, y el hijo con dinero prestado pagase en eu nombre, ó si prestaste á este por mandado del padre, y el hijo te pagase lo que le prestaste: me pa rece que si el dinero entró en poder del padre, se convir tió en su propia utilidad, segun parece; pero si no fué así, y el hijo pagó haciendo su negocio, no se dá la accion de i» rem verso.

    И. Paulus libro XXX. ad Edictum.—Quod ser vus in hoc mutuatus fuerit, ut creditori suo solveret, non erit in rem versum, quamvis actione de peculio liberatus sit dominus.

    11. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX. — Lo que el siervo tomó prestado para pagar á su acreedor, no se convertirá en su utilidad, aunque el señor se haya libertado de la accion de peculio. .

    12. Gains libro IX. ad Edictum provinciale.—Si fundum patri dominove emit servus vel filiusfamilias, versum quidem esse videtur, ita tamen, ut sive minoris sit, quam est emtus, tantum videatur in rem versum, quanti dignus sit, sive pturis sit, non ptus videatur in rem versum, quam emtus est.

    12. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro IX. —Si el hijo de familias ó el siervo compró alguna heredad para el padre ó el señor, parece que este aumentó su patrimonio, de modo que si vale ménos de la cantidad en que se compró, parece que se aumentó el patrimonio en la cantidad que vale el predio: y si vale mas no pa rece que se aumentó en la cantidad en que se compró.

    13. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum. —Si in rem alterius ex dominis versum sit, utrum is sotus, in cuius rem versum est, an et socius possit conveniri, quaeritur. Et lulianus scribit, cum sotum conveniri, in cuius rem versum est, sicuti quum sotus iussit; quam sententiam puto veram.

    13. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. —Si se convirtió en utilidad de uno de los señores, se pregunta si acaso podrá ser reconvenido solo aquel en cuya utilidad se convirtió, ó si tambien el compañero; y escribe Juliano, que solo ha de ser reconvenido aquel en cuya utilidad se convirtió : así como quando uno solo mandó; cuya sentencia juzgo verdadera.

    14. Iuliani libro XI. Digestorum Marcellus notat. —Interdum et propter hoc, quod in rem alterius socii versum est, de in rem verso cum altero agi potest, qui conventus a socio petere potest id, in quo damnatus fue-

    14. Nota de Marcelo al libro XI. del Digesto de Juliano, libro II. —Tal vez compete tambien contra otro la accion de in rem verso por lo que se convirtió en utili dad de uno de los socios; el qual reconvenido, puede pe

    551

    DiGESio.—LibBO 15.°—Titulo 3.

    rit. Quid eiiim dicemus, si peculium servo ab altero ademtum fuerit? Pautus: ergo haec quaestio ita procedit, si de peculio agi non potest.

    dir al socio aquello en que fué condenado, segun dico Paulo. ¿Pero qué dirémos si por el uno se le quitase el pe culio al siervo? Luego esta question tiene tugar, si no se puede pedir por la accion de peculio.

    15. Ulpianus libro II. Disputationum. —Si filiusfamilias constituerit, quod pater debuit, videndum est, an de in rem verso actio dari debeat? Alquin non liberavit patrem, nam qui constituit, se quidem obligat, patrem vero non liberat; plane si solvat post constitutum, licet pro se videatur solvisse, hoc est ob id, quod consti tuit, in rem tamen vertisse patris merito dicetur.

    15. Ulpiano; Disputas, libro II.—Si el hijo de fa milias se obligase por obligacion de constituto á pagar lo3ue debia el padre, se ha de ver si se ha de dar la accion с in rem verso; porque ciertamente no libertó al padre; pues constituyéndose, se obliga, pero no liberta al padre: mas si paga despues de haberse constituido, aunque pa rezca que pagó por sí, esto es, por aquello á que se obli gó, con razon se dirá que se convirtió en utilidad del padre.

    16. Alfenus libro II. Digestorum. —Quidam fundum colendum servo suo locavit, et boves ei dederat; quum hi boves non essent idonei, iusserat eos venire, et his numis, qui rccepti essent, alios reparari; servus boves vendiderat, alios redemerat, numos venditori non solverat, postea conturbaverat; qui boves vendiderat, numos a domino petebat actione de peculio, aut quod in rem domini versum esset, quum boves, pro quibus pecunia peteretur, penes dominum essent. Respondit, non videri peculii quidquam esse, nisi si quid deducto eo, quod ser vus domino debuisset, reliquum fieret, iltud sibi videri, boves quidem in rem domini versos esse, sed pro oa re solvisse tantum; quanti priores boves venissent; si quo amplioris pecuniae posteriores boves essent, eius oportere dominum condemnari.

    16. AlIeno; Digesto, libro II. —Uno arrendó á su siervo un fundo para que lo cultivase, y le dió bueyes, no siendo estos útiles para el trabajo: mandó venderlos; y que con su importe se reemplazasen otros: el siervo los vendió, y compró otros; pero no pagó el importe al ven dedor, y despues dió en quiebra: el que los habia vendi do, pedia al señor su importe por la accion de peculio, ó por lo que se hubiese convertido en utilidad del señor; porque los bueyes (cuyo importe se pedia) estaban en su poder. Respondí, que parece no habia cosa alguna en el peculio, si no es que quedase algo despues de sacado lo que el señor debiese al siervo: que parecia que los bueyes se convirtiéron en utilidad del señor, y que por esto pagase la cantidad en que se vondiéron los primeros; y si los úl timos valian algo mas, convenia que en esto fuese conde nado el señor.

    17. Africanus libro VIH. Quaestionum.—Servus in rem domini pecuniam mutuatus sine culpa eam pcrdidit; nihilominus posse cum domino dein rem verso agi existimavit, nam et si procurator meus in negotia mea impensurus pecuniam mutuatus, sine culpa eam perdiderat, recte eum hoc nomine mandati vel negotiorum gestorum acturum.

    17. Africano; Cuestiones, libro VIH. —Un siervo que tomó dinero prestado para alguna cosa del señor, lo perdió sin culpa suya: esto no obstante juzgué que podía pedir al señor por la accion de in rem verso; porque aun que mi procurador tomase dinero prestado para gastarto en negocios mios, y lo perdiese sin su culpa, con razon me podria reconvenir por esto con la accion de mandato, ó la que resulla de la gestion de los negocios. § 1 . Contraxe con Estico vicario de tu siervo Panfi lo, se debe dar la accion de peculio y de tn rem verso; de tal suerte que se comprehenda lo que se convirtió ó en tu propia utilidad, ó en el peculio de Pánfilo: esto so entiende aunque se pida despues de la muerte ó enagenacion de Estico; pero si pido despues de la muerte de Pánfilo, es mas cierto que aunque viva Estico, se deba dar accion por lo que se convirtió en utilidad del peculio de Pánfilo dentro del año en que murió; porque en cier to modo parecerá que pidió entónces por el peculio de Pánfilo, como si pidiera lo que hubiera prestado por su mandado; y no nos debe mover que viva Estico, de cuyo peculio se pide, quando esto no puede estar en su pecu lio de otra manera que permaneciendo el de Pánfilo: la misma razon hay para que aquello que se convirtió en el peculio de este, digamos que se debe dar, de modo que primero se saque lo que te debiese Pánfilo: lo que se convirtió en tu utilidad, se debe dar tambien sin sacar lo que Pánfilo te debe.

    §. 1. Cum Sticho vicario servi tui Pamphili contraxi, actio de peculio et in rem verso ita dari debet, ut quod vel in tuam ipsius rem, vel in peculium Pamphili ver sum sit, comprehendatur scilicet etiam si mortuo vel alie nato Sticho agatur. Quodsi Pamphilo mortuo agam, magis est, ut, quam vis Slichus vivat, tamen de eo, quod in peculio Pamphili versum est, non nisi intra annum, quam is decessit, actio dari debeat; etenim quodammodo de pe culio Pamphili tum experiri videbor, sicuti si, quod iussu eius credidissem, experirer. Nec nos movere debet, quod Stichus, de cuius peculio agitur, vivat, quando non aliter ea res in peculio eius esse potest, quam si Pamphi li peculium maneat. Eadem ratio efficiet, ut id, quod in peculio Pamphili versum sit, ita praestari debere dicamus, ut prius eius, quod tibi Pamphitus debuerit, deductio fiat, quod vero in tuam rem versum fueril, praestetur eliam non deducto eo, quod Pamphitus libi debet.

    18. Neratius libro VII. Membranarum. —Quamvis in eam rem pro servo meo fideiusseris, quae ita con tracta est, ut in rem meam versaretur , vetuti si , quum servus frumentum emisset, quo familia aleretur, vendi tori frumenti fideiusseris, propius est lamen, ut de pe culio eo nomine, non de in rem verso agere possis, ut unius duntaxat in quoquo contractu de in rem verso sit

    18. Neracio; Notas, libro VII.—Aunque fueses fiador de mi siervo por lo que contraxo con la condi cion de que se habia de convertir en mi utilidad, v. g. si el siervo comprase trigo para alimentar la familia, y fueses su fiador para con el vendedor del trigo, primerodebes pedir por esta razon por la accion de peculio, que por la de in rem verso; porque esta en qualquiera con

    DiGESTO.—Libro 15.°—Titulo 4.

    55o

    actio, qui id ipsum credidit, quod in rem domini ver sum est.

    trato solamente compete al que prestó lo que se convirtió en utilidad del señor.

    19. Paulus libro IV. Questionum.—Filiusfamilias togam emit, mortuo deinde eo pater ignoraos et putans suam esse, dedicavit eam in funus eius; Neratius libro Responsorum ait, in rem patris versum videri, in actione autem de peculio, quod in rerum natura non esset, uno modo aestimari debere, si dolo malo eius4 quocum agatur, factum esset. Atquin si filio pater togam emere debuit, in rem patris res versa est non nunc, quo funerabitur, sed quo tempore emit, funus enim filii aes alienum patris est. Et hoc Neratius quoque, qui de in rem verso patrem teneri putavit, ostendit, negotium hoc, id est sepulturam et funus filii, patris esse aes alienum, non filii. Factus est ergo debitor peculii, quamvis res non extet, ut etiam de peculio possit conveniri; in quam actionem venit et quod in rem versum est, quae tamen adieclio tunc necessaria est, quum annus post mortem filii excessit.

    19. Paulo; Cuestiones, libro IV. —Un hijo de fa milias compró una toga: muerto este, ignorándolo el pa dre, y creyendo que era suya, la destinó para su entier ro. Dice Neracio en el libro segundo de sus Respuestas, que parece que se convirtió en utilidad del padre; pero que se debia estimar en la accion de peculio, del mismo modo que si no existiese, si se hubiese hecho por dolo malo del que pide. ¿Qué se dirá si el padre debió com prar la toga al hijo? Parece que se convirtió en utilidad del padre, no quando le enterró, sino quando la compró: porque debe enterrar al hijo. Neracio, que juzgó que el padre estaba obligado por la accion de tn rem verso, di ce lo mismo, y expresa que este negocio, esto es, dar se pultura, y enterrar al hijo, es obligacion del padre, y no del hijo: esto supuesto, aunque no exista la cosa, se hi zo deudor del peculio, para que tambien pueda ser re convenido por esta accion, á la qual corresponde lo que igualmente se convirtió en su utilidad; cuyo aditamento será necesario quando pasó un año despues de la muerte del hijo.

    20. Scaevola libro I. Responsorum.—Pater pro filia dotem promisit, et convenit, ut ipse filiam aleret; non praestante patre filia a viro mutuam pecuniam accepit, et mortua est in matrimonio; respondi, si ad ea id, quod creditum est, erogatum esset, sine quibus aut se tueri, aut servos paternos exhibere non posset, dandam de in rem verso utilem actionem. §. 1. Servus absentis reipublicae causa pupilli ser vis pecuniam credidit subscribente tutore, stipulatione in personam tutoris translata; quaesitum est, an adversus pupiltum competat actio? Respondi, si, quum in rem pupilli daretur, id in rem eius versum est, et quo magis actus servorum confirmaretur, tutor spopondit, posse nihilominus dici, de in rem verso cum pupil I o actionem fore.

    20. Scévola; Respuestas, libro I. —El padre pro metió dote por su hija, y se convino en darte alimentos: por no dárselos, la hija tomó dinero prestado del marido, y murió sin que ántes se hubiese disuelto el matrimonio. Respondí, si lo que se le prestó se gastó en cosas sin las 3uales no podia mantenerse ella, ó los siervos de su pa re, se ba de dar la accion útil de in rem verso. §. 1 . El siervo que estaba ausente por causa de la república, prestó dinero á los siervos de un pupilo con intervencion de su tutor, habiendo pasado la estipula cion á la persona del tutor: se preguntó si acaso se daba accion contra el pupilo. Respondi, si quando se dió para cosa del pupilo, se convirtió en su utilidad; y para ma yor confimacion del acto de los siervos prometió el tutor, no obstante se puede decir que se ha de dar la accion de tn rem verso contra el pupilo.

    21. Idem libro V. Digestorum. —Filiamfamilias duxit uxorem patre dotem promittente, el convenit inter omnes personas, uti eam pater, aut ipsa se tueretur; maritu8 ei mutuos numos dedit, quum iuste putaret patrem eius ministraturum lantum salarium, quantum dare tiliae suae instituerat; eos numos illa in usus necessarios sibi et in servos, quos secum habebat, consumsit; aliquantum et quum ei res familiares creditae essent, ex pecunia mariti in easdem causas convertit; deinde, priusquam pater salarium expteret, moritur filia; pater impensam recusat, maritus res mulieris retinet; quaero, an de in rem verso adversus patrem actio competat? Respondit, si ad ea id, quod creditum est, erogatum esset, sine quibus aut se tueri, aut servos paternos exhibere non posset, dandam de in rem verso utilem actionem.

    21. El mismo; Digesto, libro V. —Uno casó con una hija de familias, y el padre de esta le prometió do te, y todos pactáron que el padre la habia de alimentar, ó ella se habia de mantener: el marido le dió dinero pres tado, juzgando justamente que el padre de ella le sub ministraria el mismo salario que habia prometido dar á su hija: esta consumió la cantidad prestada en sus usos necesarios, y en los siervos que tenia consigo; y habién dole entregado las cosas familiares, tambien gastó por las mismas causas alguna cantidad de su marido: despues ántes que el padre le diese el salario, murió la hija: el padre no quiere pagar los gastos, y el marido retiene la dote de la muger. Pregunto, ¿competerá contra el padre la accion de in rem versof Respondí, que se habia de dar la accion útil de m rem verso, si lo que se prestó se gas tó en las cosas sin las quales no podia mantenerse, ni mantener á los siervos del padre.

    Tit. IV.

    Titulo IV.

    Quod iusau.

    De la accion que compete contra el padre y el señor por lo que el bijo ó el siervo, que estaban, en su potestad, hiciéron en virtud de mandato de ellos.

    1•

    Ulpianus libro XXIX. adEdictum. —Merito ex

    1•

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, Ulm, XXIX.

    556

    DlGESTO.—LlBBO 15.*—TlTULO 4.

    iussu domini in solidum adversus eum iudicium datur, nam quodammodo cum eo contrahitur, qui iubet. §. 1. lussum autem accipiendum est, sive testato quis, sive per epistolam, sive verbis, aut per nuntium, sive specialiter in uno contractu iusserit, sive generaliter. Et ideo et si sic contestatus sit : quod voles cum Sticho servo meo negotium gerere periculo meo, videtur ad omnia iussisse, nisi certa lex aliquid prohibet. §. 2. Sed ego quaero, an revocare hoc iussum, antequam creditur, piossil? Et puto posse quemadmodum si mandasset, et postea ante contractum contraria volun tate mandatum revocasset, et me certiorasset. §. 3. Sed et si mandaverit pater dominusve, videtur iussisse. §. 4. Sed et si servi chirographe subscripserit do minus, tenetur Quod iussu. §. 5. Quid ergo, si fideiusserit pro servo? Ait Mar celtus, non teneri Quod iussu; quasi extraneus enim in tervenit. Neque hoc dicit ideo, quod tenetur ex causa fideiussionis, sed quia aliud est íubere. Denique idem scribit, etsi inutiliter fideiusserit, tamen eum non obli gan, quasi iusserit; quae sententia verier est. §.6. Si ratum habuerit quis, quod servus eius gesserit vel filius, Quod iussu actio in eos datur. §. 7. Si pupiltus dominus iusserit, utique non tenetur, nisi futore auctore iussit. §. 8. Si iussu fructuari erit cum servo contractum, item eius, cui bona fide servil, Marceltus putat, Quod iussu dandam in eos actionem; quam sententiam et ego probo. §. 9. Si curatore adolescentis, vel furiosi, vel prodigi îubente cum servo contractum sit, putat Labeo dan dam Quod iussu actionem in eos, quorum servus fuerit. Idem et in vero procuratore. Sed si procurator verus non sit, in ipsum potius dandam actionem idem Labeo ait.

    Por lo que mandó el señor ó el padre, con razon se dá contra ellos accion por el todo; porque en algun moda se contrae con el que manda. §. 1. Se ha de entender por mandato, ya sea que se mande por testamento, por carta, de palabra, ó por emi sario, ó especial ó generalmente en algun contrato; y por esto aunque haya contestado en esta forma: trata con Es tico mi siervo el negocio que quieras á cuenta mia: pa rece que le dió poder general: á no ser que alguna ley particular prohiba alguna cosa. §. 2. Pero pregunto si se puede revocar este man dato ántes que se contraiga: y juzgo que se puede: del mismo modo que si mandase, y despues ántes del con trato revocase el mandato por contraria votuntad, y me lo hiciese saber. §. 3. Y si mandase el padre ó el señor, parece que intervino mandato. §. 4. Y si el señor firmase la escritura del siervo, se obliga por la accion de mandato. §. 5. ¿Qué dirémos si fuese fiador del siervo? DiceMarcelo, que no se obliga por la accion de mandato; por que interviene como extraño: ni esto se dice porque se obligue por causa de la fianza, sino porque una cosa es mandar, y otra ser fiador. Ultimamente escribe, que aun que haya sido inútil la fianza, con todo no se obliga co mo si hubiera mandado; cuya sentencia es verdadera. §.6. Si alguno ratificó lo que hizo su siervo ó su hijo, se dá contra ellos la accion de mandato. §. 7. Si el pupilo que es señor mandase, ciertamen te no se obliga si no lo hizo con autoridad del tutor. §. 8. Si se contraxo con el siervo por mandato del usufrutuario, ó de aquel á quien sirve con buena fe, juz ga Marcelo que se ha de dar contra ellos la accion de mandato; cuya sentencia tambien apruebo. §. 9. Si se contraxo con el siervo por mandato del curador del menor, ó del furioso, ó del pródigo, juzga Labeon que se ha de dar la accion de mandato contra aquellos de quien fuese el siervo. Lo mismo se dice del verdadero procurador; pero si este no fuese verdadero, dice tambien Labeon, que mas bien se ha de dar la ac cion contra él.

    §.2. Si iussu meo cum alieno servo contractum fuerit, eumque postea redemero, Quod iussu non tenebor, ne actio, quae ab initio inutilis fuerit, eventu confirmetur.

    2 Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX.—Si por mandato del tutor se prestó al siervo del pupilo, juzgo que si se prestó en su utilidad, se ha de dar accion contra este porque lo mandó el tutor. §. 1 . Si por mandato del señor ó del padre se pres tó á la sierva ó á la hija, se ha de dar contra ellos la ac cion de mandato. §. 2. Si por mandato mio se contraxo con el siervo ageno, y despues lo comprase, no estaré obligado por el mandato; porque la accion que al principio fué nula, despues no se confirma.

    3. Ulpianus libro II. Responsorum. —Dominum, qui iussit semissibus usuris servo suo pecuniam mutuam credi, hactenus teneri, quatenus iussit; necpignoris obligationem locum habere in his praediis, quae servus non ex voluntate domini obligavit.

    3. Ulpiano; Respuestas, libro II. —El señor que mandó dar á su siervo dinero prestado con usuras de seis por ciento, en tanto se obliga en quanto mandó; y la obli gacion de la prenda no tiene tugar en los predios que obligó el siervo sin la votuntad del señor.

    4. Idem libro X. ad Edictum.—Si iussu eius, qui administrationi rerum civitatis praepositus est, cum ser vo civitatis negotium contractum sit, Pomponius scribit, Quod iussu cum eo agi posse.

    4. El mismo; Comentarios al Edicto, libro X.—Si por mandato del que estaba puesto para administrar las cosas de la ciudad, se contraxese algun negocio con el siervo de ella, escribe Pomponio que se le puede pedir por la accion de mandato.

    2. Paulus libro XXX. ad Edictum. —Si tutoris iussu servo pupilli creditum sit, puto, si ex utilitate pupilli fuerit creditum, in pupiltum esse dandam actio nem, quod iussit tutor. §.1. Si iussu domini ancillae, vel iussu patris filiae creditum sit, danda est in eos Quod iussu actio.

    5.

    Paulus libro IV. ad Plautium. —Si dominus

    5.

    Pauh; Comentarios á Plantío, libro IV.—Siel

    DiGESTO.—Libro 16.*—Titulo 1. vel pater pecuniam mutuam accepturus iusserit, servo filiove numeran, nulla quaestio est, quin ipsi condici possit; imo hoc casu de iussu actio non competit. §. 1 . Si unus ex servi dominis iussit contrahi cum eo, is sotus tenebitur; sed si duo iusserunt, cum quovis in solidum agi potest, quia similes sunt duobus mandan tibus.

    557

    señor ó el padre mandase entregar al siervo ó al hijo el dinero que habian de recibir prestado, no se duda que estos mismos lo pueden repetir como cosa propia ; por que en este caso no compete la accion de mandato. §. 1 . Si uno de los señores del siervo mandó que se contraxese con él, este solo se obligará; pero si lo mandáron dos, se puede pedir á cada uno por el todo; pues es lo mismo que quando mandan dos.

    LIBER SEXTUSDECIMUS. (LIBRO

    DECIMOSEXTO.)

    Tit. I.

    Titulo I.

    &.d Senatusconsultum Veilelanam.

    De le constitucion del Senadoconsulto Veleyano, quo prohibe que las mugeres sean fiadoras de otras per sonas.

    1. Paulus libro XXX. ad Edictum.—Velleiano Senatusconsulto plenissime comprehensum est, nec pro ullo feminae intercederent.

    1. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX. — En el Senadoconsulto Veleyano se expresa con toda cla ridad, que las mugores no sean fiadoras de persona al guna. §. 1 . Porque así como por la costumbre se las privó de los oficios civiles, y los mas no son válidos por de recho, con mayor razon se les debió quitar aquel oficio en que interviene no solo la obra y el mero hecho, sino tambien la pérdida de la hacienda. §. 2. Tambien pareció justo que se socorriese á la muger, de modo que se la diese accion contra el antiguo deudor, ó contra aquel por quien se obligó ; porque este la engañó mas bien que el acreedor.

    §. 1. Nam sicut moribus civilia officia ademta sunt feminis, et pleraque ipso iure non valent, ita multo ma gis adimendum iis fuit id officium, in quo non sola opera nudumque ministerium earum versaretur, sed etiam pericutum rei familiaris. §. 2. Aequum autem visum est, ita mulieri succurri, ut in veterem debitorem, aut in eum, qui pro se constituisset mulierem ream, actio daretur; magis enim ille, quam creditor mulierem decepit. 2. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum.—Et primo Ïuidem temporibus Divi Augusti, mox deinde Claudii, dictis eorum erat interdictum, ne feminae pro viris suis intercederent. §. 1. Postea factum est Senatusconsultum, quo plenissime feminis omnibus subventum est. Cuius Senatusconsulti verba haec sunt: quod Marcus Silanus et Velleus TuTOr , Consules , verba fecerunt de obligationibus fem1narum, quae pro alus reae fierent, quid de ea re fieri oportet, de ea re ita consuluerunt: quod ad f1deiuss10nES et mutui dationes pro alus, quibus intercesser1nt feminae, pert1net, tametsi ante v1detur ita 1us dictum esse, ne eo nomine ab his petitio, neve in eas actio detur, cum eas vir1libus offici1s fungi et e1us ge neris obl1gationibus obSTringi non sit aequum, arb1trar1 Senatum, recte atque ordine facturos, ad quos de ea re in iure aditum er1t, 81 dederint operam, ut in ea re Senatus VOLUNTAS SERVETUR.

    §. 2. Verba itaque Senatusconsulti excutiamus, prius providentia amplissimi ordinis laudata, quia opem tulit mulieribus propter sexus imbecillitatem mullís huiuscemodi casibus supposilis atque obieclis. §. 3.

    Sed ita demum iis subvenit, si non callide sint

    2. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. —Ciertamente al principio en los tiempos del Emperador Augusto, y despues en los de Claudio, por edictos de es tos se prohibia que las mugeres fuesen fiadoras de sus maridos. §. 1 . Despues se publicó una constitucion del Sena do, por la qual se socorrió mas ampliamente á todas las mugeres. Las palabras de la constitucion del Senado son estas : Por quanto los Cónsules Marco Siliano, y Veleyo Tutor propusiéron en quanto á las obligaciones de las mugeres que se obligan por otros, y lo que convendria hacerse sobre este particular: todos determináron en esta forma: que por lo tocante á las fianzas, y á lo que se deba prestado, en cuyos casos se obligan las mugeres por otros, aunque parece que se habia decretado ántes que no pudiesen pedir por esta razon, y no se diese accion contra ellas ; porque no es justo que exerzan los oficios de los hombres, y que se obliguen á este género de obli gaciones : juzga el Senado que harian bien los Jueces á quienes se recurriese sobre este particular, si cuidasen que en quanto á esto se observase la votuntad del Se nado. §. 2. Esto supuesto, examinemos las palabras de la constitucion del Senado, alabando primero la providencia de los Senadores, por la qual socorrió á las mugeres se ducidas y engañadas en muchos casos semejantes por la debilidad de su sexo. §. 3. Pero las socorre con tal que no haya interve

    Digesto. —Libro 16.*—Titulo 1. versatae. Hoc enim Divus Pius et Severus rescripserunt; nam deceptis, non decipientibus opilulatur. Et est et graecum SeveritaleRescriptum: Decipientibus mulieribus dogma Senatusconsulti non auxilialur; infirmitas enim feminarum, non callidilas auxilium demeruit. §. 4. Omnis omnino obligatio Senatusconsullo Vel leiano comprehenditur, sive verbis, sive re, sive quocunque alio contractu inlercesserint. §. 5. Sed etsi mulier defensor alicuius extiterit, procul dubio intercedit; suscipit enim in se alienam obligationem, quippe quum ex hac re subeat condemnalionem. Proinde ñeque marilum, ñeque filium, noque patrem permittilur mulieri defenderé.

    nido dolo de su parte. Así respondiéron los Emperado res Pió y Severo; porque favorece á los engañados, y no á los que engañan. También hay otro rescripto en griego del Emperador Severo, que dice: La constitución del Senado no socorre á las mugeres que engañan ; pues me rece auxilio la debilidad de la muger, no el engaño. §. 4. En el Senadoconsu lio Veleyano se com preben de absolutamente toda obligación, ya sea de palabra, ya sea real, ó por qualquiera otro contrato. §. 5. Pero si la muger defendiese á alguno, sin duda es fiadora ; porque hace propia la obligación agena : y ciertamente se sujeta á la condenación por esta causa. Por tanto no se la permite á la muger que defienda ni al ma rido, ni al hijo, ni al padre.

    3. Paulus libro XXX. ad Edictum. —Sed si eum defcndat, qui damnatus regressum ad eam habeat, veluti quum vendilorem bereditalis sibi venditae, vel fideiussorem suum defcndat, intercederé non videlur.

    3. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX.— Pero si defendiese á aquel que condenado tuviere repeti ción contra ella, como quando defiende al vendedor de la herencia que se le vendió á ella ó á su fiador, parece que no es fiadora.

    4 . Ulpianus libro XXIX. ad Edictum. —Sed si ego cum muliere ab initio contraxerim, quum ignorarem, cui haec factum vellet, non dubito Senatusconsullum cessare; et ita Divus Pius et Imperator noster rescri pserunt. §. 1. Proinde si, dum vult Titio donatum, accepit a me mutuam pecuniam, et eam Titio donavit. cessat Se natusconsullum. Sed et si tibi donatura creditori tuo numos numeraverit, non intercedit; Senalus enim obligatae mulieri succurrere voluit, non donanti; hoc ideo, quia facilius se mulier obligat, quam alicui donat.

    4. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. —Mas si al principio contraxose con una muger ignoran do la especie de contrato, no dudo que cesa la constitu ción del Senado: y así lo respondiéron el Emperador Pió, y el nuestro. §. 1 . Por tanto si queriendo hacer donación á Ticio, recibió de mí dinero prestado, y lo donó k Ticio, cesa la constitución del Senado. Pero si entregase dineros á tu acreedor para que le hiciese donación de ellos, no es fia dora; porque el Senado quiso socorrer á la muger que se obliga, no á la que hace donación ; pues mas fácil mente se obliga que dá.

    5. Gaius libro IX. ad Edictum provinciale. —Nec interest, pecuniam solvendi causa numerct, an quamlibet suam rem in solulum det; nam elsi vendident rem suam, sive prelium acceplum pro alio solvit, sive emtorem delegavit creditori alieno, non puto Senatusconsullo locum esse.

    5. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro IX. —Nada importa que entregue el dinero para pa gar, ó que dé en pago qualquiera cosa suya ; porque aun que vendiese ó pagase por otro el dinero recibido, ó de legase comprador respecto del acreedor ageno, no juzgo que tiene lugar la constitución del Senadoconsu Ito Velevano.

    6. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum.—Si fide iussores pro defensore absentis filii ex mandato matris eius inlercesserint, quaeritur, an etiam his Senatuscon sullo subvenialur? Et ait Papinianus libro nono Quaestionum, exceplione eos usuros, nec multum faceré, quod pro defensore fideiusserunt, quum contemplatione mandali matris intervenerunt. Plañe, inquit, si, qui accepit eos fideiussores, matrera iis mandasse ignoravit, exeeptionem Senatusconsulti replicatione doli repeliendum.

    6. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX. —Si por mandato de la madre interviniesen fiadores por el defensor del hijo ausente, se pregunta si la constitu ción del Senado favorece también a estos. Papiniano al libro nueve de las Qücstiones dice, que han de usar de excepción ; y que no es del caso que nayan sido fiadores del defensor; pues lo fuéron por contemplación del man dato de la madre. Verdaderamente, dice, si el que los recibió por fiadores ignoró que la madre se lo mandó, ha de ser repelida la excepción del Senadoconsulto por la replicacion de dolo.

    7. Papinianus libro IX. Quaestionum.—Quamquam igitur lideiussor doli replicatione posila defensionem exceptionis amiltat, nullam tamen replicationem adversus mulierem habebit, quia facti non potcst ignorationem praetendere. Sed non erit iniquum, dari negotiorum gestorum actionem in defensorem, quia man d al i causa per Senatusconsultum constituitur irrila, et pecu nia fideiussoris liberatur .

    7. Papiniano; Cuestiones, libro IX.—Esto supues to, aunque el fiador pierda la defensa de la excepción, oponiéndole la replicacion de dolo, no se le dará repli cacion alguna contra la muger ; porque no puede alegar ignorancia del hecho; pero no será injusto que se le dé contra el defensor la acción que resulta de la gestión de los negocios ; porque la causa de mandato se anula por la constitución del Senado, y queda libre el dinero del fiador.

    8. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum.—Quamvis piguoris datio inlercessionem faciat, tamen Iulianus libro duodécimo Digestorum scribit, redditionem pignoris, si

    8. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXIX.— Aunque la entrega de la prenda constituya fianza, con todo escribe Juliano al libro doce de los Digestos, que si

    DiGESTO. —Libro 16.*—Titulo 1. creditríx mulier rem, quam pignori acceperat, debitori liberaverit, non esse intercessionem. §. 1. Si mulier intervenerit apud tutores filii sui, ne hi praedia eius distraherent, et indemnitatem iis repromiserit, Papinianus libro nono Quaestionum non putat eam intercessisse; nullam enim obligationem alienam re cepisse, neque veterem, neque novam, sed ipsam fecisse hanc obligationem. §. 2. Si mulier apud Primum pro Secundo interve nerit, mox pro Primo apud creditorem eius,duas intercessiones factas Iulianus libro duodecimo Digestorum scribit,unam pro Secundo apud Primum, aliam pro Pri mo apud creditorem eius, el ideo et Primo restitui obli gationem, et adversus eum. Marceltus autem notat, esse aliquam differentiam, utrum hoc agatur, ut ab initio mulier in alterius locum subdatur, et onus debitoris, a quo obligationem transferre creditor votuit, suscipiat, an vero quasi debitrix delegetur; scilicet ut, si quasi debitrix delegata est, una sit intercessio. Proinde secundum hanc suam distinctionem in prima visione, ubi quasi de bitrix delegata est, exceptionem ei Senatusconsulli Mar celtus non daret, sed condemnata vel ante condemnationem condicere u tique ei, a quo delegata est, poterit vel quod ei abest, vel, si nondum abest, liberationem.

    §. 3. Interdum intercedenti mulieri et condictio competil, puta si contra Senatusconsultum obligata debitorem suum delegaverit; nam hic ipsicompelit condictio, quemadmodum si pecuniam solvisset, condiceret; solvit enim et qui reum delegat. §. 4. Sed si is, qui a muliere delegatus est, debitor eius non fuit, exceplione Senatusconsulli poterit uti, quemadmodum mulieris fideiussor. §. 5. Plane si mulier intercessura debitorem suum delegaverit, Senatusconsultum cessat, quia, etsi pecu niam numerasset, cessaret Senatusconsultum; mulier enim per Senatusconsultum relevatur, non quae deminuit, restituitur. §. 6. Sed si eum delegaverit, qui debitor eius non fuit, fraus Senatusconsulto facta videbitur; et ideo exce ptio datur. §. 7. Quoties pro debitore intercesserit mulier , da tur in eum prístina actio, etsi ille prius acceptilatione liberatus sit, quam mulier intercesserit. §. 8. Si convenerit cum debitore, ut expromissorem daret, et acceptum ei latum sit, deinde is dederit mulierem, quae auxilio Senatusconsulli munita est, potest ei condici, quasi non dedisset; quid enim interest, non det, an talem det? Non erit igitur actio utilis necessaria, quum condictio competat. §. 9. Marceltus quoque scribit, si mulieri post in tercessionem accepto tulerit creditor, nihilominus restitutoriam actionem ei dari debere; inanem enim obliga tionem dimisit. §. 10. Si mulier post intercessionem sicsolverit, ne repetere possit, iuste prior debitor actionem recusat. Sed quum relevatur reus, si mulier sic solvit, ut repetero non possit, et quum ei mulieri , quae repetere non poterat, si solvisset, accepte tuli creditor, similiter relevatur reus. §. 11.

    Quamquam in omnes, qui liberati sunt, re-

    .'¡59

    la muger acreedora entregase libre al deudor la cosa que habia recibido en prenda, por la entrega de esta no se verifica intercesion. §. 1 . Si la muger fué fiadora de los tutores de su hijo para que estos no enagenasen sus predios, y tes pro metiese indemnizartos, juzga Papiniano en el libro nueve de sus Qüestiones, que no fué fiadora, porque no se hizo responsable á alguna obligacion agena ni antigua ni nue va, sino que ella se obligó. §.2. Si la muger fué fiadora del primero para con el segundo, y despues por el primero para con el acree dor, escribo Juliano al libro doce de los Digestos, que hubo dos fianzas, una por el segundo para con el pri mero, y otra por el primero para con su acreedor; y por esto se restituye la obligacion al primero, y contra ét; pero Marcelo nota, que hay alguna diferencia, si acaso esto se hace para que desde tuego se substituya la muger en tugar de otro, y reciba en sí la obligacion del deu dor, á la qual quiso el acreedor que se transfiriese, ó para que se delegue como deudora; porque si se delegó como tal, es una misma intercesion; por lo qual segun esta distincion, en el primer caso que se delegó como deudora, no le daria Marcelo la excepcion de la consti tucion del Senado; pero despues condenada, ó ántes de la condenacion, ciertamente le competerá condiction al que delegó, ó por la cantidad que pagó; y si aun no ha bia pagado, para que se liberte de la obligacion. §. 3. Tal vez a la muger que se obligo como fiadora la compete condiction, v. g. si obligada contra la consti tucion del Senado, delegase á su deudor; porque á este tambien le compete condiction al modo que fe competiria si hubiese pagado; porque paga el que delega al que era su deudor. §. i. Pero si el delegado por la muger no fué su deudor, podrá usar de la excepcion del Senadoconsulto, del mismo modo que el fiador de la muger. §. 5. Ciertamente si la muger que se habia de obli gar como intercesora delegase á su deudor, cesa la cons titucion del Senado; pues si hubiera pagado, tambien ce saria, porque la muger se releva por el Senadoconsulto, y no es restituida por lo que se pierde. §. 6. Pero si delegó al que no era su deudor, pare cerá que se hizo fraude á la constitucion del Senado; y por esto se dá excepcion. §. 7. Siempre que la muger se obligase como fiado ra por el deudor, se dá contra este la accion antigua, aunque él se haya libertado por la acceptilacion ántes que la muger se obligase como fiadora. §. 8. Si trató con el deudor dar expromisor, y dán dolo por recibido, diese despues á una muger que goza ba el privilegio do la constitucion del Senado, le com pete condiction del mismo modo que si no lo hubiese dado; porque ¿qué diferencia hay de no darto, ó de dar un fiador semejante? Esto supuesto, no será necesaria la accion útil, porque compete la conduction. §. 9. Tambien escribe Marcelo, que si despues de la fianza, el acreedor diese por recibido lo que debia la muger, esto no obstante s.e le debe dar accion restitutoria; porque la obligacion quedó ineficaz. §.10. Si la muger despues de la fianza pagase con la condicion de no poderto repetir, el primer deudor reusa justamente la accion; pero quando se reteva el reo, si la muger pagase con la condicion de no poderto repe tir; y quando el acreedor dió por recibido lo que le de bia la muger, que no lo podia repetir si lo hubiera pagado, se releva el reo del mismo modo. §. 11. Aunque la accion se restituye contra todos

    S60

    DiGESTO.—Libro 16.°—Titulo 1.

    stituitur actio, non lamen omnibus restituitur; utpu la duo rei stipulandi fuerunt, apud alterum mulier intercessit, ei soli restituitur obligatio , (apud) quem intercessit. §. 12. Si mulieri heres ex titerit creditor, videndum, an restitutoria uti non possit. Et ait Iulianus libro duo decimo, restitutoria cum nihilominus usurum; non immerito, quum non obligatae cum effectu successerit. Denique in Falcidia hoc aes alienum non imputantur. §. 13. Plane si mihi proponas, mulierem veteri debitori successisse, dicendum erit, restitutoria eam conveniri posse; sed et directa actione, nihil enim eius inte rest, qua actione conveniatur. §. 14. Si, quumessem tibi contracturus, mulier intervenerit, utcum ipsa potius contraham, videtur intercessisse; quo casu datur in te actio, quae instituit magis, quam restituit obligationem, ut perinde obligeris eodem genere obligationis, quo mulier est obligata, verbi gra tia, si per stipulationem mulier et tu, quasi ex stipulatu conveniens. §. 15. Iltud videndum est, si mulier pro eo interve ni■, qui, si cum ipso contractum esset, non obligaretur, an hac actione il le debeat teneri, utputa si pro pupillo intercessit, qui sine tutoris auetoritate non obligatur. Et puto, non obligari pupiltum, nisi locupletior factus est ex hoc contractu. Item si minor vigintiquinque annis sit, pro quo mulier intercessit, in integrum restitutionem poterit implorare, vel filius contra Senatusconsultum con tracturus est.

    los que se libertáron, no se restituye á todos: como si dos se obligáron por estipulacion, y la muger fué fiadora del uno, se restituye la obligacion á aquel solo de quien fué fiadora. §. 12. Si el acredor fué heredero de la muger, se ha de ver si no puede usar de accion restitutoria; y dice Juliano en el libro doce, que esto no obstante se le ha de dar restitucion, y no sin razon, por ser sucesor de una obligacion que era ineficaz: finalmente, esta deuda agena no se computará en la Falcidia. §. 13. Pero si me propones que la muger fué sucesora del deudor antiguo, se ha de decir que puede ser reconvenida Dor la accion restitutoria, y tambien por la directa; pues nada la importa con qué accion sea recon venida. §. 14. Si estando para contraer contigo, intervino la muger para que contraiga con ella, parece que fué fiadora; en cuyo caso se da contra ti accion, la anal mas bien instituye obligacion, que la restituye- de for ma que te obligas con la misma especie de obligacion que se obligó la muger, v. g. si esta se obligó por es tipulacion tambien podrás tú ser reconvenido por esta ac cion. §. 15. Se hade ver, si quando la muger intervino por aquel que no se obligaria si se hubiera contraido con él mismo, estará obligado por esta accion: v. g. si inter cedió por un pupilo, el qual no se obliga sin la autoridad del tutor; y juzgo que no queda obligado el pupilo, si no aumentó su patrimonio por el contrato. Mas si fué menor de veinte y cinco años aquel de quien fué intercesora la muger, podrá implorar la restitucion por entero, ó si el hijo de familias contraxo contra la constitucion del Senado.

    9. Paulus libro VI. Regularum. —Sed si pro alie no servo intercedat, quemadmodum in patremfamilias priorem reum restituitur actio, ita in dominum quoque restituenda erit.

    9. Paulo- Reglas, libro VI.—Pero si intercediese por el siervo ageno de modo que restituye la accion con tra el padre de familias deudor principal, del mismo modo se restituirá tambien contra el señor.

    10. Ulpianus libro XXIX. ad Edictum—Rae actiones, quae in eos, proquibus mulier intercessit, dantur, et heredibus, et in heredes, et perpetuo competunt, habent enim rei persecutionem; ceteris quoque honorariis successoribus dabuntur, et adversus eos.

    10. Ulpiano ; Comentarios al Edicto , li bro XXIX. —Las acciones que se dan contra aquellos de quienes la muger fué fiadora, competen á los herederos, y contra los herederos, y son perpetuas; porque por ellas se repite la cosa: tambien se íiaran á los demas sucesores honorarios, y contra ellos.

    11. Paulus libro XXX. ad Edictum.—Si mulier, tanquam in usus suos, pecuniam acceperit alii creditura, non est locus Senatusconsulto; alioquin nemo cum feminis contrahet, quia ignorari potest, quid acturae sin I;

    1 1. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXX.— Si la muger tomó dinero prestado de otro, como que era para sus propios usos, no tiene tugar la constitucion del Senado; pues no siendo asi ninguno contraerá con las mugeres; porque se puede ignorar lo que harán.

    12. Idem libro VI. Brevium. —imo tunc locus est Senatusconsulto, quum seit creditor eam intercedere.

    12. El mismo; Breves, libro VI. —Antes bien tie ne tugar la constitucion del Senado, quando sabe el acreedor que ella es fiadora.

    13. Gaius libro IX. ad Edictum provinciale.— Aliquando, licet alienam obligationem suseipiat mulier, non adiuvatur hoc Senatusconsulto; quod tum accidit, quum prima facie quidem alienam, re veraautem suam obligationem suseipiat , ut ecce si ancilla ob pactionem libertatis expromissore dato post manumissionem id ipsum suseipiat, quod expromissor debeat, aut si hereditatem emerit, et aes alienum heredilarium in se transscribat, aut si pro fideiussore suo intercedat. §. 1 . De pignoribus prioris debitoris non est creditori nova actione opus , quum quasi Serviana , quae et

    13. Gayo ; Comentarios al Edicto provincial, li bro IX.—Algunas veces aunque la muger sea fiadora no la favorece la constitucion del Senado, lo que sucede quando á la primera vista es fiadora de la obligacion agena, que realmente es suya, como se verifica quando la sierva dió expromisor por el pacto de la libertad, y despues de manumitida, recibe lo mismo que debe el firomisor, ó si comprase la herencia, y se hace cargo de as deudas de ella, ó si fuese fiadora de su fiador. §. 1 . Respecto á las prendas del deudor primero, no necesila el acreedor nueva accion, teniendo en estas la

    DiGESTO.—Libro 16. —Titulo 1. hypothecaiia vocatur, in bis utilis sit, quia verum est, convenisse de pignoribus, nec sotutam esse pecuniam.

    561

    §. 2. Si sub condilione vel in diem mulier pro alio intercesserit, etiam pendente conditione volenti creditori cum priore actio danda est restitutoria; quoenim bonum est, exspectare condilionem vel diem , quum in ea causa sit prior iste debitor, ut omnimodo ipse debeat suscipere actionem?

    útil quasi-serviana, que se llama hipotecaria; porque es cierto que se convino sobre las prendas, y que no está pagado el dinero. §.2. Si la muger fué fiadora de otro baxo de condi cion ó de dia, aun pendiente la condicion, queriendo el acreedor, se le ha de dar contra el primero la accion res titutoria; porque de qué sirve esperar á que se verifique la condicion, ó llegue el dia, estando el primer deudor en estado de que absotutamente deba aceptar la accion.

    14. lulianus libro XII. Digestorum.—Si mulier contra Senatusconsultum intercesscrit, aequum est, non sotum in veterem debitorem, sed el in fideiussores eius actiones restitui; nam quum mulieris persona subtrahatur ereditori propter Senatusconsultum, integra causa prístina restituenda est.

    14. Juliano; Digesto, libro XII. —Si la muger fue se fiadora contra la constitucion del Senado, es justo que se le restituya la accion, no solo contra el deudor antiguo, sino tambien contra sus fiadores; porque faltándole al acreedor la persona de la muger por la constitucion del Senado, se ha de restituir enteramente la causa antigua.

    15. Idem libro LI. Digestorum.—Si mulieri sol vere id, quod tibi debebam, et ab ea ratam rem te habiturum stipulatus fuero, et forte te ratum non habente agere ex stipulatu instituero, exceptio Senatusconsulti, qued de intercessionibus feminarum factum est, non proderil mulieri; non enim videri potest alienam obligationem recusare, quum maneam debito obligatus, et ipsa de tucro agat, ac potius reddere cogatur , quod non debitum acceperat, quam pro alio solvere.

    15. El mismo; Digesto, libro LI. —Si pagué á la muger lo que te debia, y estipulase con ella que tú lo ra tificarías, y acaso por no ratificarto tú, determinase pe dir por la estipulacion, no le aprovecha á la muger la excepcion de la constitucion del Senado, que trata de las mugeres que se obligan como fiadoras; porque no puede parecer que recusa la obligacion agena, permaneciendo yo obligado á la deuda, y tratando ella de aumentar su patrimonio; y mas bien se le ha de precisar á volver lo que recibió indebidamente, que á pagar por otro.

    16. Idem libro IV. ad Urseium Ferocem. — Si mulier contra Senatusconsultum Velleianum pro me intercessisset Titio, egoque mulieri id solvissem, et ab ea Titius eam pecuniam peteret, exceptio huius Senatus consulti non est profutura mulieri; neque enim eam pe riclitan, ne eam pecuniam perdat, quum iam eam babeat. §. 1. Siabea muliere, quae contra Senatusconsul tum intercessisset, fideiussorem accepissem, CaiusCassius respondit, ita demum fideiussori exceptionem dandam, si a muliere rogatus fuisset. lulianus autem recto putat, fideiussori exceptionem dandam, eliamsi mandati actio nem adversus mulierem non habet, quia totam obligationem Senatus improbat, et a Praetore restituitur prior debitor ereditori.

    16. El mismo; Comentarios á Urseio Ferox, li bro IV. —Si la muger contra el Senadoconsulto Veleyano fué mi intercesora con Ticio, yo le pagase á la muger, y Ticio le pidiese lo que le pagué, no le aprovechará á la muger la excepcion de esta constitucion del Senado; por que no podia ser perjudicada, ni perder la cantidad que ya tenia. §. 1 . Si recibi fiador de la muger que fué intercesora contra la constitucion del Senado, respondió Gayo Casio que se habia de dar excepcion al fiador, si fué rogado por la muger. Mas Juliano juzga con razon, que se ha de dar excepcion al fiador, aunque no tenga la accion de mandato contra la muger; porque el Senado reprueba toda obligacion, y el Pretor le concede restitucion al acree dor contra el primer deudor.

    Í7. Africanus libro IV. Quaestionum. —Vir uxori donalionis causa rem viliori pretio addixerat, et in id prelium ereditori suo delegaverat; respondit, vendilionem nullius momenti esse, et si creditor pecuniam a muliere peteret, exceptionem utilem fore, quamvis credi tor existimaverit, mulierem debitricem marili fuisse. Ncc id contrarium videri debere ei, quod placeat, si quando in hoc mulier mutuata est, ut marito crederet, non obstituram exceptionem, si creditor ignoraverit, in quam cau sam mulier mutuarctur; quoniam quidem pturimum in terdit, utrum cum muliere quis ab initio contrahat , an alienam obligationem in eam transferat , tunc enim diligentiorem esse debere.

    17 Africano; Cuestiones, libro IV.—El marido habia vendido á su muger una cosa por causa de dona cion en ínfimo precio, y en la misma cantidad la delegó á su acreedor. Respondí, que la venta no era válida; y si el acreedor pidiese el dincro á la muger, que se le da ría la excepcion útil, aunque el acreedor juzgase que la muger habia sido deudora del marido; y no debe parecer que esto es contrario á lo que se dice, que si en algun caso se prestase á la muger para que le prestase al ma rido, no se dará excepcion si ignorase el acreedor por qué causa se prestó á la muger; porque ciertamente es muy diverso que alguno contraiga al principio con la muger, ó que se transfiera en ella la agena obligacion; porque en aquel caso debe ser mas diligente. §.1. Si dixesc la muger que alguna cosa le está obligada por razon de la dote, y el acreedor que habia de recibir la prenda procurase que se le pague del dinero de la dote, tambien se le deberia á la muger el dinero prestado, si el poseedor acreedor opusiese excepcion con tra el que la pide por la accion serviana. Si la prenda se hubiese dado sin su votuntad, no se dará á la muger la replicacion del Senadoconsulto, á no ser que supiese el acreedor que tambien se le debe á él otra cantidad.

    §.1. Si mulier dixisset, sibi rem dotis nomine obligatam, et creditor curasset ei pecuniam dotis sohi, qui idem pignus acciperet, mulieri etiam pecunia credita deberetur ; si possessor creditor adversus eam Serviana agentem exciperet, si non voluntato eius pignus datum esset, replicationem mulieri Senatusconsulti non profuturam, nisi creditor sciisset, etiam aliam pecuniam ei deberi.

    71

    562

    DiGESfo. —Libro 16 o—Titulo 1.

    §. 2. Mulier et Tilius, quum in rem communem mutuárenlur, ciusdem pecuniae rei factisunt; non omnimodo mulierera pro pai te socii videri ¡ntercessisse dicebat, nam si ob eam causam muluati fuerint, ex qua, si creditor pecuniam non dedisset, niaius damnum mulier passura fucral, ve! uli quod communis Ínsula fulta non esset, vel quod fuudus communis in publicum committerelur, polius esse, ut Senatusconsullo Iocus non sit. At si in aliquam emtionem mutua pecunia sit accepla, tune pro parte inlercessionem factam videri, et ideo créditorem partem duntaxat pecuniae a muliere petere posse; quodsi totum petierit, exceptione pro parte submovetur.

    §. 2. Una muger y Ticio tomaron dinero prestado para la cosa común, y se hicieron deudores do una mis ma cantidad: decia que la muger parecía que no era ab solutamente fiadora por la parte del compañero; porque si tomaron prestado por aquella causa, por la qual si el acreedor no hubiera dado el dinero, la muger hubiera pa decido mayor daño, como si por no haber reparado la casa ó el fondo común, se hubieran confiscado, es mas conveniente que no tenga lugar la constitución del Se nado; pero si se recibió el dinero prestado para alguna compra, en este caso parece que fué fiadora por la parte del compañero; y por esto el acreedor puede pedir á la muger una parte del dinero; pero si lo pidiese todo, se le opondrá excepción respecto la parte.

    18. Paulus libro VIII. ad Plautium.—ldeva, et si pro debitore meo Tilius et mulier dúo rei inlercesserint.

    18. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro VIII.— Lo mismo se dice si por mi deudor fuesen fiadores de los dos deudores Ticio y la muger.

    19. Afrtcanus libro IV. Quaestionum. —Tutor pupilli decesserat herede instituto Titio; quum de adeunda beredilate dubitaret, quoniam male gesta tutela existí— marelur, persuádeme matre pupilli, ut suo periculo adiret, adiit, slipulatusque de ea est, indemnem se eo no mine pracstari. Si ex ea causa Titius pupillo aliquid praestilisset, isque matrem conveniret, negavit, exeeplioni Senatusconsulli locum esse, quando vix sit, ut aliqua apud eundem pro eo ipso intercessisse intelligi possit.

    19. Africano; Cuestiones, libro IV. —Murió el tu tor de un pupilo instituyendo á Ticio por su heredero, dudando adir la herencia, por juzgar que la tutela habia sido mal administrada: le persuadió la madre del pupilo que la adíese de su cuenta y riesgo: la adió; y estipuló con ella que le habia de indemnizar del perjuicio que por ello le resultase si Ticio le diese al pupilo alguna cosa por esta causa, y reconviniese á la madre: se dixo que no tenia lugar la excepción del Senadoconsulto; porque no se puede entender que hubo intercesión por el mismo an te él mismo. §.1. Es conforme á lo expresado el siguiente caso ocurrido: murió cierto Pretor dexando dos hijos vivos, de los quales uno era impúbero, y el otro lutor legitimo de su hermano, queriendo que se abstuviese de la herencia del padre, se abstuvo el pupilo por mandado de la muger del difunto, madre de él, y solo el hermano adió la he rencia: se dice que Juliano respondió en la misma forma, si el pupilo que pedia por aquella causa, hubiese pade cido algún daño por eslo, no le impide la constitución del Senado que repita contra la muger. §. 2. En la especie propuesta también se ha de tra tar si tiene lugar la constitución del Senado en el caso 3ue el que adió por mandato de la muger padezca algún año por esto, por no tener de donde pagar los deudores de la herencia, como si en algún modo la muger se hu biese hecho responsable á las obligaciones de ellos; pero es mas cierto que ni aun por esta causa tiene lugar la constitución del Senado, quando no tuvo intención de in terceder por ellos, si no de dar indemne la herencia del tutor al pupilo, y acaso á los demás acreedores. §. 3. Finalmente, si suponemos que la muger que compró la herencia padeció daño por esta razón, porque los deudores de la herencia no tenían con que pagar, juz go que no hay duda alguna en que no tiene lugar el Senadoconsulto, aunque especialmente haya dado alguna cosa á los acreedores. §. 4. ¿Qué dirémos si Ticio dudase adir la herencia, por parecerle que eran poco abonados los fiadores, y la muger prometió por esta razón que lo que de ellos do Eudiese cobrar, ella lo daria? Es casi lo mismo que si huiera habido fiaeza. §. 5. Una muger queria ser inlercesora de Ticio, que era tu deudor: tú no la admitiste por la constitución del Senado: esta me pidió dinero prestado para pagarte; y es tipulando conmigo se lo prometí ignorando para qué se lo prestaba; y así me mandó que te lo entregase; y por no tener dinero, te lo prometí por estipulación. Se pre

    §. 1. Nec dissimilem huic propositioni ex fado agilatam, quum quídam vir praetorius decessisset duobus filiis superslilibus, quorum alter impubes esset, et alter legitimus tutor fratri esset, et eum paterna horeditate abslinere vellet, mandalu uxoris defuncti, quae maler pupillo esset, absiento pupillo solum se hereditati miscuisse; ubi similiter se respondisse lulianus ait, si ex ea causa agente pupillo damnum eo nomine passus esset, non impediri eum Senalusconsulto, quominus a muliere rem servare!. §. 2. In proposita specie et illud tractandum est, an is, qui mándalo mulieris adierit, si damnum ob id patiatur, quod debitores hereditarii solvendo non fuerint, Senatusconsullo Iocus sit, quasi quodammodoeorumobligationes mulier susceperit. Magis autem est, ut ne ob hanc quidem causam Senalusconsultum locum habeat, quando non ea mente fuerit, ut pro his inlercederet, sed tutoris adversus pupillum et ceteros forte creditores in demnem heredilatem praestaret. §. 3. Denique si ponamus, mulierem in emtione heredilatis eo nomine damnum pati, quod debitores heredi tarii solvendo non sint, nulla puto dubitatio erit, quin Senalusconsulto Iocus non sit, etiamsi máxime crediloribus aliquanlum praesliterit. §. I. Quid crgo, si, quum propterea de adeunda heredilate dubilaret Tilius, quod parum idónea nomina debitoru m viderentur, mulier hoc ipsum repromisit, ut, quanlo minus a quoquo eorum servari posset, ipsa prae staret? Prope est, ut sit inlercessio. §. 5. Quum haberes Tilium debitorem, et pro eo mulier intercederé vellet, nec tu mulieris nomen propter Senalusconsultum sequereris, petiit a me mulier mutuam pecuniam solulura libi, et stipulanli mihi promisit, ignoranti in quam rem mutuarelur; atque ita numerare me tibi iussit, deinde ego, quia ad manum numos non ha-

    Digesto.—Libro 16.*—Titulo 1.

    56S

    bebam, stipulanti libi promisi; quacsilum est, si eam pecuniani a muliere petara, an exceplio Senatusconsulti ei prosit? Respondit, videndum, ne non sine raüone dicatur, eius loco, qui pro muliere fideiusserit, haberi me deberé, ut, quemadmodum illi, quamvis ignoraverit mulierem intercederé, exceplio adversus credilorem detur, ne in mulierem mandati actio compelat, ila mibi quoque adversus te ulilis exceptio detur, mihique in mulierem actio denegetur, quando baec actio periculo mulieris fu tura sit. Et haec paulo expeditius dicenda, si, priusquam ego Ubi pccuniam solverim, compererim eam intercessisse. Ceterum si ante solverim, videndum, utrumne nihilominus mulieri quidem exceplio adversus me dari debeat, et ego tibi condicere pecuniam possim, an vero pcrinde habendum sit, ac si initio ego pecuniam mulieri credidissem, ac rursus tu mihi in credilum isses; quod quidem magis dicendum existimavit, ut sic Senatusconsulto locus non sit, sicuti et quum debitorem suum mulier doleget, intercessioni locus non sit. Quae postea non recle comparari ait, quando delegatione debitoris facta mulier non obligetur, al in proposito alienam obügalionem in se transtulerit, quod certe Senalus fieri noluerit.

    gunta si tendrá lugar la excepción del Senadoconsulto, si le pidiese la muger esta cantidad. Respondí, que se ha bía de ver, no sea que se diga sin razón, que yo debo ser tenido en lugar de aquel que fué fiador de la muger, para que así como á él se le dá excepción contra el acree dor (aunque ignorase que salió por fiadora la muger) para que no le compela contra ella la acción de mandato, así también se me dé á mí contra tí la excepción útil, y no se me dé acción contra la muger, quando esta acción haya de ser en perjuicio de ella: y esto se ha de decir con mas razón, si ántes que te pagase, supe que ella era fia dora; pero si pagase ántes, se ha de ver si esto no obs tante se le ha de dar excepción contra mí á la muger, y á mí rae competerá contra tí la condiclion del dinero, ó si tengo de ser reputado como si desde el principio le hu biese prestado el dinero á la muger, y después me lo hu bieses prestado tú. Lo que juzgué que es mas cierto, para que así no tenga lugar la constitución del Senado, así como quando la muger delega á su deudor, no tiene lugar la intercesión, laqual dice, que no se compara bien quando habiendo delegado al deudor, no se obligue la muger, si (como en el caso propuesto) transfiriese á ella la obligación agena: lo que el Senado ciertamente no quiso que se hiciese.

    20. Idem libro VIH. Quaestionum.—Si pro uno reo intercessit mulier, adversus utrumque restituitur actio creditori.

    20. El mismo; Cuestiones, libro VIH. —Si la mu ger fué fiadora de un deudor, la acción del acreedor se restituye contra uno y otro.

    21. Callislralus libro III. Institutionum. —Si pro aliquo mulier intercesserit, sed in rem eius, quod acceptum est, versarclur, exceplio Senatusconsulti locum non habet, quia non fit pauperior. §. 1. Item si quid liberaliter fecerit, veluti ne iudicatus pater eius propler solutionem vexetur, non erit tula Seuatusconsulto; oneribus enim earum Senatus succurrit.

    21. Calistrato; Instituciones, libro III.—Si la mufuese fiadora de alguno, y lo que se recibió se convirtió en su beneficio, no tiene lugar la excepción del Senadoconsulto; porque no se hizo mas pobre. §. 1. Mas si por liberalidad hiciese alguna cosa, co mo para que no se le molestase al padre á la paga á que habia sido condenado, no se libertará del Senadoconsul to; porque este socorre á las que han sido perjudicadas.

    22. Paulas libro VI. Regularum.—Si mulieri dederim pecuniam, ut eam creditori meo solvat, vel expromittal, si ea expromiserit, locum non esse Senatusconsulto, Pomponius scribit, quia mandati aclione oblígala in rem suam videtur obligari.

    22. Paulo; Reg'as, libro VI. —Si diese dinero á la muger para que pague ó le prometa á mi acreedor, si le prometiese, escribe Pomponio que no tiene lugar el Senadoconsulto; porque obligada por la acción de man dato, parece que se obliga en causa propia.

    23. Idem libro singulari ad Senaíusconsultum Velleianum. —Si mulier in iure interrogata responderit, se heredera esse, si sciens, se heredem non esse, respon derit, mioime intercessisso videri, quia decepil; quodsi existimavit se heredem, et eo nomine decepta responde rit, in eam actionem quidem dari plerique existimaverunt, sed exceptione Senatusconsulti adiuvari.

    23. El mismo: Comentarios al Senadoconsulto Veleyano, libro único. —Si la muger preguntada en juicio respondiese que es heredera, y lo respondiese constándole que no lo era, no parece que fré fiadora; por que engañó; pero si creyó que era heredera, y por esto respondió, juzgáron los mas que se daba acción con tra ella; pero que le competía la excepción del Senadoconsulto.

    24. Idem libro singulari de intercessionibus feminarum.—Debilrix mulier a creditore delegata pro eo, cui delégala est, promisit; non uletur exceptione.

    24 . El mismo; De las fianzas de mugeres, libro único.—Si la muger que era deudora se obligó á otro en nombre de su acreedor, y promelió por él á aquel á quien se obligó, no usará de excepción. §. 1. Pero si prometió dinero por no obligarse como deudora, parece que fué fiadora. §. 2. Quando tiene lugar el beneficio de la constitu ción del Senado, ¿acaso compete acción conlra el primer deudor inmediatamente que la muger intercedo quando esta repite lo que pagó? Juzgo que sí, y que no se ha de esperar á que pague. §. 3. Si la muger fuese fiadora de aquel que está obligado por acción temporal, se restituirá esta en la misma forma; de suerte que desde la causa anlecedento

    §. 1. Sed si pecuniam promisit, ne delegetur, intorcessisse videtur. §. 2. Si Senatusconsulti beneficium intervenerit, utrum slalim, quum mulier intercesserit, actio in priorem debitorem competit, an, si mulier solutumcondical? Puto, statim, et non exspectandam solutionem. §. 3. Si proeo, qui temporali aclione teneretur, mu lier intercesserit, temporalis actio restituetur, sic tamen, utex praeceden ti causa continua témpora numerarentur

    564

    DiGESTO.—Lißno 16.°—Titulo 1.

    fmst restitutionem. quamvis statim atque intercessit muier, compelierat.

    secuenten los tiempos continuos despues de la restitu cion, aunque haya competido inmediatamente que fué fiadora.

    25. Modestinus libro singulari de Heurematicis. — Si domina servo suo credi iusserit, actione honoraria tenebitur. §. 1. Quodsi pro eo fideiusserit, exceplione Senatusconsulli Velleiani iudicio conventa adversus creditorem tueri se poterit, nisi pro suo negotio hoc fecerit.

    25. Modestino; Cuestiones nuevas, libro único. — Si la seíiora mandase que se le prestase alguna cosa á su siervo, se dará contra ella accion honoraria. §. 1 . Pero si fuese fiadora de él, reconvenida en jui cio, se lo dará contra el acreedor la excepcion del Senadoconsulto Veleyano, á no ser que lo haya hecho por su propia utilidad.

    26. Ulpianus libro XXX VII. ad Edictum.—Si mulier intercedendi animo servum alienum suumesse re spondent, quasi intercesserit, auxilio Senatusconsulli utetur; plane si pro bona lide serviente sibi respondent, non videtur intercessisse.

    26. Ulpiano; Comentarios al Edicto libro XXX TIL —Si lamuger respondiese que era suyo el siervo ageno con ánimo de ser fiadora, usará del beneficio del Senadoconsulto; pero si respondió que era suyo porque la ser via con buena fé, no parece que intercedió.

    27. Papinianus libro III. Responsorum. —Bona fide personam mulieris in contrahendo secutus ob ea, quae inter virum et uxorem accepta pecunia gesta sunt, exceplione Senatusconsulti non summovetur. §. 1. Quum servi ad negotiationem praeposili, cum alio contrahentes, personam mulieris, ut idoneae, sequuntur, exceptione Senatusconsulli dominum summovet; nec videtur deterior causa domini per servum fieri, sed nihil esse domino quaesitum, non magis, quam si litigiosum praedium servus , aut liberum hominem emerit. §. 2. Uxor debitricem suam viro delegavit, ut vir creditori eius pecuniam solveret; si fidem suam pro ea, quam delegavit, apud virum obligaverit, locum exce ptio Senatusconsulli con habebit, quia mulier suum ne gotium gessit.

    27. Papiniano; Respuestas, libro III. —Al que contraxo con la muger con buena fe recibiendo dinero por lo que se trató entre marido y muger, no se le priva rá de la excepcion del Senadoconsulto. §. 1. Si los siervos puestos para alguna negocia cion, contrayendo con otro, tratasen tambien con la mu ger como persona idonea, se dá contra el señor la excep cion del Senadoconsulto, y no parece que el siervo hace de peor condicion la causa de él, sino que el señor no ad quirió cosa alguna, del mismj modo que si el siervo hu biera comprado el predio liligioso, ó el hombre libre. §. 2. La muger detegó á su marido á la que era deu dora suya, para que el marido pagase al acreedor de ella, aunque se obligase á su marido, como fiadora de la que delegó: no tendrá tugar la excepcion de la constitucion del Senado; porque la muger fué gestora de su negocio.

    28. Scaevola libro I. Responsorum. —Seia mancipia emit, el mutuam pecuniam accepil sub fideiussore marito, eamque solvit venditori; postea maritus decedens non solvendo in fraudem creditons cavit testamen to, se cam pecuniam universam debere; quaeritur, an intercessisse mulier videretur? Respondí, secundum ea, quae proponerentur, non intercessisse.

    28. Scí'vola; Respuestas, libro I. —Seya compró unos siervos, y recibió dinero prestado siendo fiador de ella su marido, y le pagó at vendedor: despues habiendo muerto el marido sin dexar para pagar en fraude del acreedor, expresó en su testamento que debia toda aque lla cantidad: se pregunta si acaso parecerá que fué intercesora la muger. Respondí que no, segun se pro ponia. §. 1 . El marido arrendó la heredad do su muger á Sempronio: despues la muger pagó inmediatamente á este por su marido el dinero que ella habia recibido prestado baxo su palabra de su tesorero por el arrenda miento del fundo: se preguntó si acaso se obligó contra la constitucion del Senado. Respondí, que si el tesorero supo que ella era fiadora, ha de tener tugar la constitu cion del Senado sobre lo que se pregunta.

    §. 1. Fundum uxoris suae maritus obligavit Sempronio ob conductionem, mox mulier a Numerio sua fide mutuam pecuniam acceptam sub obligatione eiusdem fundi solvit statim Sempronio pro marito suo; quaesi tum est, an adversus Senatusconsultum obligata sit? Respondí, si Numerius sciiset eam intercedere, fore Senatusconsulto, de quo quaereretur, locum.

    29. Paulus libro XVI. Responsorum. —Quidam voluit heredibus Lucii Tilii mutuam pecuniam dare, et cum iis contrahere; sed quoniam facultates eorum su spectas habuit, magis votuit uxori testatoris dare pecu niam, el ab ea pignus accipere; mulier eandem pecuniam dedil heredibus, et ab his pignus accepit; quaero, an in tercessisse videatur, et an pignora, quae ipsa accepit, teneantur creditori? Pautus respondit, si creditor, quum contrahere vellet cum heredibus Lucii Tilii, evitatis his magis mulierem ream elegit, et in ipsius persona Senatusconsulto, quod de iiitercessionibus factum est, locum esse, el pignora ab ea data non teneri; eas autem res, quas mulier ab his, pro quibus intercedebat, pignori ac cepit, creditori mulieris obligalas non esse. Sed non sine ratione Praetorem facturum, si non lantum in personam

    29 Paulo; Respuestas, hbro XVI. —Uno quiso dar dinero prestado á los herederos de Lucio Ticio, y contraer con ellos; pero porque tuvo por sospechosos el haber de ellos, quiso mas bien dar el dinero á la muger del testador, y recibir prenda de ella: esta les dió el mis mo dinero á los herederos, y recibió prenda suya. Pre gunto: ¿parecerá que hubo fianza, y que las prendas que recibió estan obligadas al acreedor? Paulo respondió, si el acreedor queriendo contraer con los herederos de Lu cio Ticio, no admitiendo á estos, quiso mas bien que la muger fuese su deudora, respecto de ella tiene tugar la constitucion del Senado, que habla de fianzas, y no que dan obligadas las prendas dadas por ella: mas aquellas cosas que la muger recibió en prendas de aquellos por quienes intercedia, no estaban obligadas al acreedor de

    Digesto. —Libro 16."—Titdlo 1. subducta muliere, in principales debitores dederit actionem, sed etiam in res, quae mulieri obligatae sunt.

    §. 1. Paulus respondit, ea, quae in fraudem Senatusconsulti, quod de intcrcessione feminarum factum est, excogitata probari possunt, rata habed non oportere.

    30. Idem libro II. Sententiarum. —Si decipiendi animo, vel quum sciret se non teneri, mulier pro aliquo intercesserit, exceplio ei Senatusconsulti non datur; actionem cnim, quae in dolum mulieris competit, amplissimus ordo non excludit.

    565

    la muger; y el Pretor obrará conforme á razón, si diese acción á la muger engañada, no solo contra los deudores principales, sino también contra las cosas que se le obli garon. §. 1 . Respondió Paulo, que no convenia que se tu viesen por válidas las cosas que so puede probar se hiciéron en fraude de la constitución del Senado, la qual se ordenó respecto la fianza de las mugeres.

    §. 1. Procurator, si mandatu mulieris pro alio inter cesserit, exceptione Senatusconsulli Velleiani adiuvatur, ne alias actio intercidat.

    30. El mismo; Sentencias, libro II. —Si la muger fuere fiadora de alguno con intención de engallar, ó sa biendo que ella no oslaba obligada, no se le dá la excep ción del Senadoconsulto; porque la acción que compete contra el dolo de la muger, no la excluye la constitu ción. §. 1 . Si el procurador fiase á otro por mandato de la muger, le favorecerá la excepción del Senadoconsulto Veleyano, para que de otro modo no fenezca la acción.

    31. Idem libro I. ad Neralium. —Paulus: si mu lier, quod ex intercessione solvit, nolit repeleré, sed mandali agere ct cavere velit de indemnitate reo, audienda est.

    31. El mismo; Comentarios d Neracio, libro I. — Si la muger no quiere repetir lo quo pagó por la fianza, sino pedir por la acción de mandato, y dar caución al reo de indemnizarle, ha de ser oida.

    32. Pomponius libro I. Senatusconsultorum. —Si mulier hereditatem alicuius adeat, ut aes alienum eius suscipiat, vix est, ut succurri ei debeat, nisi si fraude creditorum id conceplum sit; nec enim loco minoris viginliquinque annis circumscripli per omnia habenda est mulier.

    32. Pompón ib; Senadoconsultos, libro I. —Si la muger adiese la herencia de alguno para pagar sus deu das, apénas se puede decir que se le debe socorrer: á no ser que esto se haya hecho por fraude de los acreedo res; porque la muger no ha de ser tenida en todas las cosas, como los menores de veinte y cinco años que fue ron engañados. §. 1. Si la muger quiere recibir lo que se le dió en prenda por la fianza, también recibe los frutos libres ; y si se deterioró por esla razón, es mejor que se aprecie esto; pero si el acreedor que recibió prenda por la fianza la vendió á otro, es verdadera la opinión de los que juz gan que puede pedir aun contra el que compró con buena fe, para que no sea mejor la condición del comprador que la del vendedor. §. 2. Pero si la muger vendió el fundo al acreedor del marido, y lo enlregó con lacondicion de que el com prador diese al marido el dinero que habia recibido, y vindica el fundo, ciertamente se le opone la excepción de la venta y entrega de la cosa ; pero á la muger se le dará replicacion, como si la venta se hubiera hecho contra la constitución del Senado ; y esto se ha de observar ya sea que haya comprado el mismo acreedor, ó haya pueslo en su lugar á otro, para que la muger por esta razón carez ca de lo que le corresponda. Lo mismo se ha de decir si la entrego, no por el marido, sino por otro deudor. §. 3. Si la muger por no ser fiadora., mandase á otro que lo sea, acaso tendrá lugar la constitución del Senado en la persona del que fué fiador, por habérselo mandado la muger; porque todas las palabras del Senadoconsulto se reducen á no dar petición contra la misma muger. Juzgo que se debe distinguir en esta forma : que si el acreedor á quien me obligué por mándalo de la muger, lo hizo en fraude del Senadoconsulto, para que ella no fuese fiadora contra la constitución del Senado, y diese á otro, debe ser excluido por la excepción del fraude hecho á la constitución del Senado. Pero si lo ignorase y yo lo supiese, en este caso si le pidiese á la muger por la ac ción de mandato, tengo de ser excluido; pero me obli garé al acreedor. §. 4. Si la muger estuviese pronta á contestar el pleyto por aquel de quien fué fiadora, para que no se le dé acción contra el antiguo deudor, porque puede poner

    §. 1. Si mulier rem a se pignori datam per inlercessionem recipere velit, fructus etiam liberos recipit, ct si res deterior facta fuerit, eo nomine magis aestimelur. Sed si creditor, qui pignus per intercessionem acceperit, hoc alii vendidit, vera est eorum opinio, qui pelilionem dandam ei putant el adversus bonae fidei emtorem, ne melioris conditionis emlor sit, quam fuerit venditor. §. 2. Item si mulier creditori viri fundum vendidit et tradidit ea conditione, ut emtor acceplam pecuniam viro referret, et hunc fundum vindicat, exceplio quidem opponitur ei de re emta et tradita, sed replicabitur a mu liere: aut si ea vendilio contra Senatusconsultum facta sit. Et hoc procedit, sive ipse creditor emerit, sive inlerposuerit alium, quo mulier ea ratione careat re sua. Idem est, et si non pro viro, sed pro alio debitore rem suam tradidit.

    §. 3. Si mulier, ne ipsa intercederet, alii mandaret, ut id faceret, an in huius persona locus huic Sena tusconsulto sit, qui rogalu mulieris id faceret—tolus enim sermo Senatusconsulli ad pelilionem non dandam adversus ipsam mulierem speclal—? Et pulo, rem ila esse dislinguendam, ut si quidem creditor, cui me obligavi, mandante muliere hoc in fraudem Senatusconsulti egisset, ne ipsa inlervenirel contra Senatusconsultum, daret autem alium, excludendum eum exceptione fraudis Senatusconsulti factae; si vero is ignorassel, ego au tem sciissem, tune mandati me agentem cum muliere excludendum esse, me autem creditori teneri.

    §. 4. Si mulier pro eo, pro quo inlercesserit, iudicium parata sit acciperc, ut non in veterem debitorem actio delur, quoniam Senatusconsulti exceplionem oppo-

    Digesto.—Libro 16.*—Titulo 2.

    56JS

    nere polest, cavere debebit, exccptione se non usuram, et sic ad iudicem iré. §. 5. Inlercederemulierem, intelligendurn est, etiam pro eo, qui obligari non possil, veluli si pro servo alieno intercedit; sed rescissa intercessione in dominum restituenda est aclio, Tit. II.

    la excepción del Senadoconsulto, debe dar caución de no usar de ella, y que se presentará á litigar. §.5. Se ha de entender que la muger es fiadora del que no se puede obligar, quando es fiadora del siervo ageno ; pero anulada la fianza, ba de ser restituida la acción contra el señor. Titulo II.

    De compensationibus.

    De la compensación que se hace de la cantidad que debe el acreedor que pide á su deudor en pago de lo que aquel le debe á este.

    1. Modestinus libro VI. Pandectarum. —Compen sado est debiti et crediti inter se contributio.

    1. Modeslino; Pandectas, libro VI.—La compenpensacion es una contribución mutua de la deuda y del crédito.

    2. lulianus libro XC. Digestorum. —Unusquisque credilorem suum eundemque debilorem petenlem summovet, si paratus est compensare.

    2. Juliano; Digesto, libro XC—Qualquiera se li berta de su acreedor, que también le es deudor, y le pide lo que le debe, si está pronto á la compensación,

    3. Pomponius libro XXV. ad Sabinum. —Ideo compensatio necessaria est, quia interest nostra potius non solvere, quam solutum repeleré.

    3. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXV. — Por tanto es necesaria la compensación ; porque nos im porta mas no pagar, que repetir lo pagado.

    4. Paulus libro III. ad Sabinum.—Verum est, quod et Neratio placebat, et Pomponius ait, ipso iure eo minus fideiussorem ex omni contractu deberé, quod ex compensalione reus retiñere potest; sicul enim quum to^ tum peto a reo, male peto, ila et fideiussor non tenetur ipso iure in maiorem quantitatem, quam reus condemnari potest.

    4. Paulo; Comentarios a Sabino, libro III. —Es cierto lo que á Neracio agradaba, y dice Pomponio, que por derecho debe el fiador por lodo contrato lo que el reo puede retener por compensación ; porque así como quando le pido al reo toda la cantidad pido mal, así tam bién por derecho no está obligado el fiador á mayor can tidad que á la que puede ser condenado el deudor prin cipal.

    5'Gaius libro IX. ad Edictum provinciale.—Si quid afideiussore petetur, aequissimum est, eíigere fide iussorem, quod ipsi, an quod reo debetur, compensare malit; sed et si utrumquo velit compensare, audiendus e$t.

    5. Gayo; Comentarios al Edicto provincial , li bro IX.—Si se pide alguna cosa al fiador, es muy justo que este elija si acaso quiere mas bien compensar lo que se le debe á él mismo, que lo que se le debe al deudor: y si quiere compensar uno y otro, ha de ser oido.

    6. Ulpianus libro XXX. ad Sabinum. —Etiam quod natura debelur, venit in compensalionem >

    6. U¡piano; Comentarios á Sabino, libro XXX. —Lo que se debe por obligación natural, se puede com pensar.

    7Idem libro XXVIII. ad Edictum.—Quod in diem debetur, non compensabitur, antequam dies venit, quamquam dari oporteat. §. 1. Si ralionem compensalionis iudex non habuerit, salva manct petitio; nec enim rei iudicatae exceplio obiiei potest. Aliud dicam, si reprobavit pensalionem quasi non existente debito; tune enim rei iudicatae mihi nocebit exceplio.

    7. Elmismo; Comentarios al Edicto, libro XX VIII. —Lo que se debe para dia cierto, no se compensará hasta que llegue el dia en el qual se deba dar. §. 1. Si el Juez no hiciese caso de la compensación, queda salva la petición, y no se puede oponer la excep ción de cosa juzgada. Lo contrario se dirá si reprobase la compensación como si nada se debiese ; en este caso me perjudicará la excepción de cosa juzgada.

    8. Gaius libro IX. ad Edictum provinciale.—In compensalionem etiam id deducitur, quo nomine cum actore lis contestata est, ne diligenlior quisque deterioris condilionis habeatur, si compensatio ei denegelur.

    8. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, l%bro IX.—También se comprehende en la compensación aquello por lo qual se contestó el pleyto con el ador, para 3ue el mas diligente no sea de peor condición si se le enegase la compensación.

    9. Paulus libro XXXII. ad Edictum.—Si cum fíliofamilias aut servo contracta sit societas, et agat dominus vel paler, solidum per compensalionem servamus, quamvis, si ageremus, duntaxat de peculio praestarelur.

    9. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXII. — Si se contraxo sociedad con el hijo de familias ó con el siervo, y pidiese el señor ó el padre, retenemos el lodo por la compensación : aunque si la pidiésemos, se daria solamente respecto del peculio. §. 1. Pero si se pide al hijo de familias, so pregunta si puede compensar lo que se deba al padre : lo quo es

    §. 1. Sed si cum fíliofamilias agalur, an, quae patri debeantur, filiu,s compensare possil, quaeritur. Et magis

    DigeSTo. —Libro 16.*—Titulo 2. est admittendum, quia unns contractus est, sed cum con dition^ ut caveat, patrem suum ratum habiturum, id est, non exacturum, quod is compensaverit.

    mas cierto, porque es un contrato solo ; pero con la con dicion de que ha de dar caucion de que lo ratificará el padre; esto es, que no pedirá lo que se compensase.

    10. Ulpianus libro LXIII. ad Edictum.—Si am bo socii parem negligentiam societati adhibuimus, dicendum est, desinere nos invicem esse obligatos, ipso iure compensatione negligentiae facta. Simili modo probatur, si alter ex re communi aliquid percepit, alter tantam negligentiam exhibuerit , quae eadem quantitate aestimatur, compensationem factam videri, et ipso iure invicem liberationem.

    10. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXIII. —Si ámbos compañeros tuvimos igual omision en la so ciedad, se ha de decir que cesa la obligacion mutua en tre nosotros; porque por derecho se hizo compensacion de la omision. Del mismo modo se prueba que si el uno percibiese algo de la cosa comun, y la omision del otro se estimase en la misma cantidad, parece que hubo compensacion, y quo por derecho se libertan recíproca mente. §. 1. Si alguno pagase pudiendo compensárselo, puede repetir como pagado indebidamente. §. 2. Siempre que resulta accion de algun°delito, co mo de hurto, y otros, si respecto de él se pide alguna cantidad, tiene tugar la compensacion. Lo mismo se dice si se usa de la condiction por causa de hurto. El que es reconvenido por accion noxal, puede tambien oponer com pensacion. §. 3. En las estipulaciones que obtienen tugar de acciones, esto es, las pretorias, tambien tiene tugar la compensacion: y segun Juliano se puede oponer la com pensacion, lanto en la misma estipulacion, como eb la accion de estipulacion.

    §. 1. Si quis igitur compensare potens sol verit, con dicere poterit, quasi indebito sotuto. §. 2. Quoties ex maleficio oritur actio, utputa ex cau sa furtiva ceterorumque maleficiorum, si deea pecuniario agitur, compensatio locum habet. Idem est, et si condicatur ex causa furtiva. Sed et qui noxali iudicio convenitur, compensationem opponere potest. §. 3. In stipulationibus quoque, quae instar actionum habent, id est praetoriis, compensatio locum habet; et secundum Iuliaiium tam in ipsa stipulatione, quam in ex stipulatu actione poterit obiiei compensatio.

    11. Idem libro XXXfI. ad Edictum. —Quum al ter alteri pecuniam sine usuris, alter usurariam debet, constitutum esta Divo Severo, concurrentis apud utrumque quantitatis usuras non esse praes tandas.

    11. Elmismo; Comentarios al Edicto, UbroXXXlI. - Quando uno debe á otro alguna cantidad sin usuras, y A otro con ellas, por constitucion del Emperador Severo se determinó que ninguno habia de pagar usuras de la cantidad concurrente.

    12. Idem libro LXIV. ad Edictum. —Idem iuris est non sotum in privatis, verum etiam in causa fisci constitutum. Sed et si invicem sit usuraria pecunia, diversae tamen sint usurae, compensatio nihilominus locum habet eius, quod invicem debetur.

    V"2. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LXIV. —Lo mismo se dice no solo respecto las personas particulares, sino tambien en la causa del fisco. Pero si por ámbas cantidades se deben usuras, aunque diversas, esto no obstante tiene tugar la compensacion respecto lo que se debe recíprocamente.

    13. Idem libro LXVI. ad Edictum. —Quod La beo ait, non est sine ratione, ut, si cui petitioni specialis ter desúnata est compensatio, in ceteris non obiieiatur.

    13. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LXVI. — Lo que dice Labeon no carece de razon, para que si á alguna peticion se destinó especialmente, la compensa cion, no se oponga en las demas.

    14. lavoknus libro XV. ex Cassio. —Quaecunque per exceplionem perimi possunt, in compensationem non veniunt.

    14. Javoleno; Doctrina de Casio, libro XV.—Lo que se hace ineficaz por la excepcion, no se comprehemle en la compensacion.

    1 5. Idem libro II. Epistolarum. — Pecuniam cer to loco a Tilio dari stipulatus sum, is petit a me, quam ei debeo, pecuniam; quaero, an hoc quoque pensandum sit, quanti mea interfuit, certo loco dari? Respondit: si Tilius petit, eam quoque pecuniam, quam certo loco promisil, in compensationem deduci oportet, sed cum sua causa, id est, ut ratio habeatur, quanti Tilii interfuerit, eo loco, quo convenerit, pecuniam dari.

    15. El mismo; Epístolas, libro II. —Estipulé que me habia de dar Ticio alguna cantidad en cierto tugar: este me pide el dinero que le debo: pregunto ¿acaso se ha de compensar tambien lo que me importa que se me dé en él? Respondí, si pide Ticio, convieno que se comprehenda en la compensacion la cantidad que promelió en cierto tugar; pero con su causa, esto es, que se con sidere quánto le importa á Ticio que se dé en el tugar que se estipuló.

    16. Papinianus libro III. QuOestionum. —Quum militi castrensium bonorum alius, ceterorum alius heres extilit, el debitor alteri heredum obligatus vult compen sare, quod ab alio debetur, non audietur.

    16. Papiniano; Cuestiones, libro III. —Si uno fué heredero de los bienes castrenses de un soldado, y otro de los demas, y el deudor que está obligado á uno de los herederos, quiere compensar lo que se le debe por el otro, no sera oido. §. i . Quando dentro del dia señalado para la execucion de la sentencia, el que fué condenado á que pagase á Ticio, le pide la cantidad en que él habia sido condena

    §. 1 . Quum intra diem ad iudicati exsecutionem da tum iudicatus Tilio agit cum eodem Tilio, qui et ipse pridem itli iudicatus est, compensatio admittetur; aliud

    568

    DiGESTO. —Libro 1б.°—Titulo 3.

    est enim diem obligationis non venisse, aliud humanitatis gratia tem pus indulgen sotutionis.

    do, so admitirá la compensacion; porque una cosa es que no haya llegado el dia de la obligacion, y otra que por causa de humanidad se le señale tiempo para la paga.

    1 Idem libro I. Responsorum.—Ideo condemnatus, quod arctiorem annonam aedililatis tempore praebuit, frumentariae pecuniae debitor non videbitur, et ideo compensationem habebit.

    17. El mismo; Respuestas, libro I. —Por tanto el que fué condenado porque en el tiempo que fué Edil dió menor cantidad de pan que la que correspondia, no pa rece deudor del caudal de esta provision; y por esto le competerá compensacion.

    18Idem libro III. Respon orum. —In rem suam procurator datus, post litis contcMationem si vice mutua conveniatur, aequitate compensations utetur.

    18. El mismo; Respuestas, libro III. —El procu rador nombrado en causa propia, si despues de la con testacion del pleyto fuese reconvenido recíprocamente por su acreedor, por razon de equidad usará de compensa cion. §. 1 . El acreedor no es precisado á compensar lo que debe á otro que á su deudor, aunque el acreedor de él quiera compensar por el que es reconvenido por su pro pia deuda.

    §. 1. Creditor compensare non cogitur, quod alii, quam debitori suo debet, quamvis creditor eius pro eo, qui convenitur ob debitum proprium, velit compensare.

    19. Idem libro XI. Responsorum. —Debitor pecuniam publicam servo publico citra votuntatem eorum solvit, quibus debitum recte solvi potuit; obligatio prí stina manebit, sed dabitur ei compensatio peculii fini, quod servus publicus habebit. • 20. Idem libro XIII. Responsorum. —Ob nego tium copiarum expedilionis tempore mandatum curatorem condemnatum, pecuniam iure compensationis reti nere non placuit, quoniam ea non compensantur.

    19. El mismo; Respuestas, libro XI. —Si el deu dor pagase al siervo público la deuda pública sin la vo tuntad de aquellos á quienes pudo pagar, con razon per manecerá la obligacion antigua; pero se te dará compen sacion respecto la cantidad que el siervo tuviese en el peculio. 20. El mismo; Respuestas, libro XIII.—El cu rador que fué condenado por el negocio de la provision que se le encargó en tiempo de expedicion, se determinó que no podia retener la cantidad por derecho de com pensacion; porque estas cosas no se compensan.

    2t\ . Paulus libro I. Quaestionum. —Posteaquam placuit inter omnes, id, quod invicem debetur, ipso iure compensan, si procurator absentis conveniatur, non debebit de rato cavere, quia nihil compensat, sed ab initio minus ab eo petitur.

    21. Paulo; Cuestiones, libro I. —Despues que por comun opinion se determinó que se compensase por de recho lo que recíprocamente se debe, si fuese reconveni do el Procurador del ausente, no deberá dar caucion de rato; poi que no compensa cosa alguna, sino que desde el principio se le pide ménos.

    22. Scaevola libro II. Quaestionum. —Si debeas decem millia, aut hominem , utrum adversarius volet, ita compensatio huius debiti admittitur, si adversarius palam dixisset, utrum votuissct

    22. Scévola; Cuestiones, libro II. —Si debes diez mil, ó un siervo, segun quisiere elegir la parte contra ria, la compensacion de esta deuda se admite en esta forma, si el que ha de elegir dixese lo que quiere.

    23. Paulus libro IX. Responsorum.—Id , quod pupillorum nomine debetur, si tutor petat, non posse compensationem obiici eius pecuniae, quam ipse tutor suo nomine adversario debet.

    23. Paulo; Respuestas, libro IX.—Si pide el tutor lo que se debe á los pupilos, no se puede admitir la com pensacion de la cantidad que el mismo tutor por sí propio debo á la parte contraria.

    24. Idem libro III. Decretorum.—Iussit Impera tor audiri approbantem sibi a fisco deberi, quod ipse convenitur.

    24. El mismo; Decretos, libro III. —Mandó el Em perador que fuese oido el que probase que le debia el fis co aquello por lo qual él mismo era reconvenido.

    Tit. III.

    Titulo Ш.

    Depositi vel contra.

    De la accion que compete por el depósito al señor de la cosa depositada, y à aquel en quien se depositó.

    1. Ulpianus libro XXX. adEdictum. —Depositum est, quod custodiendum alicui datum est dictum ex eo, quod ponitur, praepositio enim do auget depositum, ut ostendat totum fidei eius commissum, quod ad custodiam rei pertinet.

    1. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXX. — Depósito es lo que se dió á alguno para que lo guardase, llamado así por lo que se deposita. La preposicion de aumenta la significacion del verbo poner, para manifes tar que todo lo que corresponde á la custodia de la cosa, pertenece á la fe de aquel á quien se le ha encargado. §. 1. Dice el Pretor: Daré accion contra el deposita rio por solo lo que importe lo que se depositó, no por

    §. 1. Praetor ait: quod ñeque tumultus, neque inСЕ1Ш1, ÑEQUE RU1NAE, NEQUE NAUFRAG1I CAUSA DEPOSITUM

    DiGESTO. —Libro 16.°—Titulo 3. Sil, IN SIMPLUM, EX EARUM AUTEM RERUM , QUAE SUPRA COMPRAEHENSAE SUNT, IN IPSUM IN DUPLUM, IN HEREDEM E1US, QUOD DOLO MALO ElUS FACTUM ESSE DICETUR, QUI MORTUUS SIT, IN S1MPLUM, QUOD 1PS1US, IN DUPLUM IUDIC1UM DABO. §. 2. Merito has causas deponendi separavit Prae tor, quae continent fortuilam causam deposilionis ex necessitate descendentem , non ex votuntatem proficiscentem. §. 3. Eum lamen deponere tumultus vel incendii, vel ceterarum causarum gratia intelligendum est, qui nullam aliam causam deponendi habet, quam imminens ex causis suprascriplis pericutum. §. 4. Hace autem separatio causarum iustam rationeni habet, quippe quum quis fidem elegit, nec depositum redditur, contentus esse debet simpto; quum vero extante necessitate deponat, crescit pcrfidiae crimen, el publica utililas coërcenda est vindicandae rcipublicae causa; est enim inutile in causis huiusmodi fidem fran ge re. §. 5. Quae deposilis rebus accedunt, non sunt de posita, utputa si homo vestitus deponatur; vestis enim non est deposita, nec si equus cum capistro, nam sotus equus depositus est. §. 6. Si convenit, ut in deposito et culpa praestetur, rata est conventio; contractus enim legem ex conventione accipiunt. §. 7. II tud non probabis, dotum non esse praestandum, si convenerit; nam haec conventio contra bonam fidem contraque bonos mores est, et ideo nec sequenda est. §. 8. Si vestimenta servanda balneatori data perierunt, si quidem nullam mercedem servandorum vestimentorum accepit, deposili eum leneri, el dotum duntaxat praestare debere puto, quodsi accepit, ex conducto.

    §. 9. Si quis servum custodiendum conieceril forte in pistrinum, si quidem merces intervenit custodiae, puto esse actionem adversus pistrinarium ex conducto, si vero mercedem accipiebam ego pro hoc servo, quem in pistrinum accipiebat, ex locato meagere posse. Quod si operae eius servi cum custodia pensabantur, quasi ge nus locati el conducti intervenit; sed quia pecunia non datur, praescriptis verbis datur actio; si vero nihil aliud, quam cibaria praestabat, nec de operis quidquam con venit, depositi actio est.

    §. 10. In conducto et locato, et in negotio, ex quo diximus praescriplis verbis dandam actionem, et dotum, et culpam praestabunt, qui servum reeeperunt, at si ci baria tantum dabant, dotum duntaxat. Sequemur tamen, ut Pomponius ait, et quid habuerunt proscriptum, aut quid convenerit, dummodo sciamus, et si quid fuit pro scriptum, dotum tamen eos praestituros, qui reeeperunt, qui sotus in depositum venit. §.11. Si te rogavero, ut rem meam perferas ad Titium, ut is eam servet, qua actione tecum experiri pos sum, apud Pomponium quaeritur. Et putat, tecum mandati, cum eo vero, qui eas res reeeperit, deposili; si vero luo nomine reeeperit, tu quidem mihi mandati teneris, ille tibi deposili; quam actionem mihi praestabis mandati iudicio conven tus. §. 12. Quodsi rem tibi dedi, ut, si Titius rem non reeepisset, tu custodires, nec eam reeepit, videndum est,

    569

    causa de tumulto, incendio, ruina ó naufragio: y si se depositó por alguna de estas causas, en el duplo, contra el heredero del que murió; y si se dice que cometió dolo malo, daré accion por solo el importe de la cosa;" y por lo que él mismo hizo, por el dos tanto. §. 2. Con razon separó el Pretor estas causas de de positar, que contienen el caso fortuito del depósito, que procede de necesidad, y no de votuntad. §. 3. Se ha de entender que deposita por tumulto, incendio, ó por otras causas, el que no tiene otra razon para el depósito que el peligro inminente por las expresa das causas. §. 4. Esta separacion de causas tiene justa razon; porque quando alguno eligió la fidelidad de otro, y no vuelve el depósito, debe contentarse con la misma canti dad; pero si deposita en caso de necesidad, se aumenta la malicia de la culpa; y se ha de castigar, para vindicar la causa pública; porque la ofende el que en semejantes casos falta á la buena fe. §. 5. Las cosas que son accesorias á las depositadas, no estan depositadas; v. g. si se depositase el siervo ves tido, este no se entiende depositado: ni el cabestro, si el caballo se deposita con ét; porque solo se entiende depo sitado el caballo. §. 6. Si se pactase que en el depósito se preste tam bien la culpa, es válido el pacto; porque los contratos obligan y reciben su fuerza de la convencion. §. 1. Si se pactase que no se ha de prestar el dolo, no valdrá el pacto; porque es contra la buena fe, y con tra las buenas costumbres; y por esto no se ha de ob servar. §. 8. Si se perdiesen los vestidos que se diéron al bañero para que los guardase, si se encargó de su cus todia sin recibir por ello interes, se obliga por el depó sito: y juzgo que solo se hace responsable al dolo; pero si se recibió interes, se obligará por la accion de conducion. §. 9. Si alguno pusiese al siervo por causa de cus todia en una tahona, si á la verdad intervino alguna pa ga por la custodia, juzgo que se ha de dar la accion do conducion contra el tahonero. Pero si yo recibia paga por el trabajo de este siervo que estaba en la tahona, puedo usar de la accion de locacion. Mas si el trabajo de este siervo se compensaba con la custodia, interviene cierta especie de locacion y conducion; pero porque no se daba dinero, tiene tugar la accion praescriplis verbis. Mas si no daba otra cosa que los alimentos, y no se trató cosa al guna en quanto á su trabajo, tiene tugar la accion de depósito. §. 10. En la conducion y locacion, y en el negocio por el qual hemos dicho que se ha de dar la accion praescriplis verbis, los que recibiéron el siervo serán res ponsabtes al dolo y á la culpa; pero si no le daba mas de la comida, solo al dolo. Tambien seguimos, como di ce Pomponio, lo que pactáron ó convinieron, con tal que lo sepamos; y si se trató alguna cosa, han de ser respon sables al dolo los que recibiéron al siervo, al qual solo obliga el depósito. §.11. Si te rogase que lleves una cosa mia á Ticio para que la guarde, pregunta Pomponio de qué accion podré usar contra ti; y juzga que de la de mandato; y con el que la recibió, de la de depósito. Pero si Ticio la recibió en tu nombre, tú ciertamente me estarás obligagado por la de mandato, y él á tí por la de depósito; cu ya accion me cederás, reconvenido por la de mandato. §. 12. Pero si te di la cosa para que si Ticio no la recibiese, tú la guardases, y no la recibió, se ha de ver ■л

    570

    DiGESTO.—Libro 16.°—Titulo 3.

    utrum deponli lantum, an et mandati actio sit. Et Pomponius ttubilat, puto lamen, mandati esse actionem, quia plenius fuit mandatum habens et custodiae legem.

    §. 13. Idem Pomponius quaerit, si tibi mandavero, ut rem ab aliquo meo nomine receptam custodias, idque feceris, mandati, an depositi tenearis? Et magis probat, mandati esse actionem, quia bic est primus contractus.

    §. 14. Idem Pomponius quaerit, si apud te volentem me deponere iusseris apud libertum tuum deponere, an possim tecum depositi experiri? Et ait, si tuo nomine, hoc est, quasi te custodituro, deposuissem, mihi tecum depo siti esse actionem; si vero suaseris mihi, ut magis apud eum deponam, tecum nullam esse actionem. Cum í l 1 o de positi actio est, nec mandati teneris, quia rem meam gessi. Sed si mandasti mihi, ut periculo tuo apud eum deponam, cur non sit mandati actio, non video. Plane si fideiussisti pro eo, Labeo omnimodo fideiussorem teneri ait, non tantum si dolo fecit is, qui depositum suscepit, sed et si non fecit, est lamen res apud eum; quid enim, si fureret is, apud quem depositum sit, vel pupiltus sit, vel neque heres, neque bonorum possessor, neque suc cessor eius extaret? Tenebitur ergo, ut id praestet, quod depositi actione pracstari solet.

    §. 15. An in pupiltum, apud quem sine tutorisauctoritate depositum est, depositi actio detur, quaeritur. Sed probari oportet, si apud doli mali iam capacem deposueris, agi posse, si dotum commisit; nam et in quan tum locuplelior factus est, datur aclio in eum, et si dotus non intervenit. §. 16. Si res deposita deterior reddatur, quasi non reddita agi depositi potest; quum enim dsterior redditur, potest dici, dolo malo redditam non esse. §. 17. Si servus meus deposuerit, nihilominus de positi habebo actionem. §. 18. Si apud servum deposuero, et cum manumisso agam, Marceltus ait, nec tenere actionem, quamvis solemus dicere, doli eliam in servitute commissi teneri quem debere, quia et delicta, et noxae caput sequuntur; erit igitur ad alias actiones competentes decurrendum. §. 19. Haec actio bonorum possessoribus ceterisque successoribus, et ei, cui ex Trebelliano Senatusconsulto restituta est hereditas, competit. §. 20. Non tantum praeteritus dotus in depositi actione veniet, sed etiam futurus, id est post litem contestatam. §. 21 . Inde scribit Neratius, si res deposita sine dolo malo amissa sit, et post iudicium acceptum recuperaretur, nihilominus recte ad restitutionem reum compelli, nec debere absolvi, nisi restituat. Idem Neratius ait, S[uamvis tunc tecum depositi actum sit, quum restituendi acullatem non habeas, horreis forte clausis, tamen, si ante condemnationem restituendi facullatem habeas, condemnandum te, nisi restituas, quia res apud te est; tunc enim quaerendum, an dolo malo feceris, quum rem non habes.

    si acaso tendrá tugar solo la accion de depósito, ó si tam bien la de mandato. Pomponio duda; pero juzgo que tambien tiene tugar la accion de mandato; porque este fué mas pleno, y tambien comprehende la condicion de guar dar la cosa. §. 13. Tambien pregunta Pomponio, que si te man dase que guardes la cosa que alguno recibió en mi nom bre, y lo hicieses, ¿acaso te obligarás por la accion de mandato, ó por la de depósito? Tiene por mas probable que se dá la accion de mandato; porque este es el primer contrato. §. 14. Pregunta el mismo Pomponio, que si querien do yo depositar en tí, mandases que depositase en tu li berto, si acaso podrá usar contra lí de la accion de depó sito: y dice, quo si en tu nombre, esto es, si depositase para que tú lo guardases, se me dará contra ti la accion de depósito; pero si me persuadistes que mas bien depo site en él, no tendré contra ti accion alguna, y contra él se me dará la de depósito, y no te obligarás por la accion de mandato porque trate mi propio negocio. Pero si me mandaste que depositase en él á riesgo tuyo, no encuen tro por qué razon no se ha de dar la accion de mandato: mas si fuiste su fiador, dice Labeon, que el fiador se obli ga absotutamente, no solo si cometió dolo el que recibió el depósito, sino aunque no lo haya cometido, porque se depositó la cosa en él. ¿Qué dirémos si se hiciese furioso aquel en quien se depositó la cosa, ó fuese pupilo, y no fuese ni heredero, ni poseedor de los bienes, ni sucesor de ét? Esto supuesto, se obligará á la responsabilidad acostumbrada, por la accion de depósito. §. 15. Se pregunta si se dará la accion de depósito contra el pupito en quien se depositó sin autoridad del tutor; y se ha de decir, que si lo depositaste en el que ya era capaz de dolo malo, se puede pedir contra él, si cometió dolo; porque en lo que aumentó su patrimonio, tambien se da accion contra él, aunque no haya interve nido dolo. §.16. Si lo que se depositó se vuelve deteriorado, se puede pedir por la accion de depósito, como si no hu biese vuelto; porque quando se restituye deteriorado, se puede decir que no se vuelve por dolo malo. §. 17. Si depositase mi siervo, no obstante se me dará la accion de depósito. §. 18. Si depositase en mi siervo, y le pidiese des pues de manumitido, dice Marcelo que no se dá accion contra ét, aunque solemos decir, que qualquiera debe de estar obligado por el dolo que cometió quando era siervo; porque los delitos y daños siguen á su autor: esto su puesto, se habrá de recurrir á otras acciones competentes. §. 19. Esta accion compete á los poseedores de los bienes, y á los demás sucesores, y á aquel á quien por el Senadoconsulto Trebeliano se le restituyó la herencia. §. 20. No solo el dolo pasado se comprehenderá en la accion de depósito, sino tambien el futuro, esto es, despues de la contestacion del pleyto. §. 2l . Por esto escribe Neracio, que si la cosa depo sitada se perdió sin dolo malo, y se recuperase después de contestado el juicio, esto no obstante, con razon se obliga el reo á la restitucion, y no debe ser absuello si no restituye. El mismo Neracio dice, que aunque se baya pedido contra tí por la accion de depósito, quando no te nias facultad de restituir, por estar acaso cerrada la ofi cina donde se guardaban las cosas; con todo, si ánles de la condenacion tuvieses facultad, has de ser condenado si no restituves; porque la cosa está depositada en tí: У entónces se ha de denunciar, si acaso cometiste dolo, quM" do no tenias la cosa.

    DiGESTO.—Libro 16.°—Titulo 3. §. 22. Est autem et apud lulianum libro tertio de cimo Digestorum scriptum, eum, qui rem deposuit, sta tins posse depositi actione agere; hoc enim ipso dolo fa cere eum, qui suscepit, quod reposcenti rem non reddat. Marceltus autem ait, non semper videri posse dolo facere eum, qui reposcenti non reddat; quid enim, si in pro vincia res sit, \el in horreis, quorum aperiendorum con demnations tempore non sit facultas, vel conditio depo sitions non extitit? §. 23. Hanc actionem bonae fidei esse, dubitari non oportet. §. 24. Et ideo et fructus in hanc actionem venire, et omnem causam, et partum, dicendum est, ne nuda res veniat. §. 25. Si rem depositam vendidisti, eamque postea redemisti in causam depositi, etiamsi sine dolo malo po stea perierit, teneri te depositi, quia semel dolo fecisti, quum venderes. §. 26. In depositi quoque actione in litem iuratur. §. 27. Non sotum si servus meus, sed et si is, qui bona fule mihi serviat, rem deposuerit, aequissimum erit, dari mihi actionem, si rem ad me pertinentem de posuit. §. 28. Simili modo, et si usumfruetum in servo habeam, si id, quod deposuit, ex eo peculio fuit, quod ad me pertinebat, vel res mea fuit, eadem actione agere potero. §. 29. Item si servus hereditarius deposuerit, heredi postea adeunti compelit actio. §. 30. Si servus deposuit, sive vivat, sive decesscrit, utiliter dominus hac actione experietur; ipse autem servus manumissus non poterit agere, sed et si fuerit alienatus, adhuc ei compelit actio, cuius fuit servus, quum deponeret, initium enim contractus spectandum est. §. 31. Si duorum servus sit, qui deposuit, unicuique dominorum in partem compelit depositi. §. 32. Si rem a servo depositam Titio, quem domi num eius putasti, quum non esset, restituisses, depositi actione te non teneri Celsus ait, quia nultus dotus intercessit; cum Titio autem, cui res res ti tu ta est, dominus servi aget. Sed si exhibuerit, vindicabitur, si vero, quum sciret esse alienum, consumserit, condemnabitur, quia dolo fecit, quominus possideret. §. 33. Eleganter apud lulianum quaeritur, si pecuniam servus apud me deposuit, ita ut domino pro libertate eius dem, egoque dedero, an tenear deposili? Et li bro tertio decimo Digestorum scribit, si quidem sic de dero, quasi ad hoc penes me depositam, teque certioravero, non competere tibi deposili actionem, quia sciens recepisti; careo igitur dolo; si vero quasi meam pro li bertate eius numeravero, tenebor. Quae sententia vera mihi videtur, hic enim non tantum sine dolo malo non reddidit, sed nec reddidit; aliud est enim reddere, aliud quasi de suo dare. §. 34. Si pecunia apud te ab initio hac lege de posita sit, ut, si votuisses, utereris, priusquam utaris, de positi teneberis. §. 35. Saepe evenit, ut res deposita vel numi periculo sint eius, apud quem deponuntur, utputa si hoc nominatim convenit; sed et si se quis deposito obtulit, idem Iulianus scribit, periculo se deposili illigasse, ita tamen,

    571

    §. 22. Tambien escribe Juliano en el libro trece de los Digestos, que el que depositó la cosa, puede pedirta inmediatamente por la accion de depósito; porque por el mismo hecho de no volverta al que la pide, comete dolo. Marcelo dice tambien, que no siempre parece que come te dolo el que no la vuelve al que la pide. ¿Qué dirémos si la cosa está en la provincia ó en la oficina que no se puede abrir al tiempo de la condenacion, ó que no haya existido la condicion del depósito? §. 23. No se puede dudar que esta accion es de bue na fe. §. 24. Y por esto se dirá que se comprehenden en esta accion los frutos, los partos y toda causa, para que no se com prebenda solamente la cosa. §. 25. Si vendiste la cosa depositada, y despues la redimiste en la causa de depósito, aunque despues pere ciese sin dolo malo, te obligas por la accion de deposito; porque ya cometiste dolo por haberta vendido. §. 26. Tambien se jura judicialmente en la accion de depósito. §. 27. No solamente será muy justo que se dé con tra mí accion, si depositó mi siervo la cosa que me per tenecia, sino tambien si la depositó el que me servia con buena fe. §. 28. Si tuviese el usufruto del siervo, podré usar tambien de esta accion, si lo que depositó era de pecu lio que me pertenecia, ó fuese mia la cosa. §. 29. Si depositó el siervo hereditario, al heredero que despues adiese la herencia le compete accion. §. 30. Si depositó el siervo, ya sea que viva ó mue ra el señor, podrá pedir úllilmente por esta accion. Pero si este mismo siervo adquiriese libertad, no podrá pedir: y si se enagenase, aun compete accion al que era señor del siervo quando depositó; porque se ha de mirar al principio del contrato. §. 31 . Si el siervo que depositó fuese de dos, á cada uno de los señores le compete en parte la accion de depósito. §. 32. Si la cosa depositada por el siervo, la resti tuyeses á Ticio creyendo que era su señor, no siéndolo, dice Celso que no te obligas por la accion de depósito; porque no intervino dolo. Mas el señor del siervo podrá pedir á Ticio, á quien se le restituyó la cosa: y si la ex hibiese, la vindicará. Pero si la consumiese sabiendo que era agena, será condenado; porque dexó de poseerta con dolo. §. 33. Pregunta elegantemente Juliano, que si el siervo depositó en mí alguna cantidad para que la diese á su señor por su libertad, y yo se la diese, si estaré obligado al depósito; y al libro trece de los Digestos es cribe, que si la diese como depositada en mí para este fin, y yo te lo hiciese saber, no te compote la accion de depósito; porque la recibiste sabiéndolo, y así carezco de dolo; pero si te la entregase como mia por la liber tad de él, estaré obligado: cuya sentencia me parece verdadera; porque en este caso no solo no la volvió sin dolo, sino que no la volvió; porque una cosa es volverta, y otra entregarta como propia. §. 34. Si al principio se depositó en lí alguna cantidad con la condicion que usases de ella si qui sieses, ántes que uses de ella te obligarás por el de pósito. §. 35. Sucede muchas veces que la cosa ó la canti dad depositada sea á cuenta y riesgo de aquel en quien se deposita, esto es, si así se trató expresamente; pero si alguno se ofreció al depósito, escribe el mismo Juliano,

    S72

    DiOESTO. —Libro 16.*—Titulo 3.

    ut non sotum dotum, sed eliam culpam et custodiam praestet, non tamen casus fortuitos. § 36. Si pecunia in saccule signato deposita sit, et unus ex heredibus eius, qui deposuit, veniat repetens, quemadmodum ei satisfiat, videndum est. Promenda pe cunia est vel coram Praetore, vel intervenientibus honestis personis, et exsolvenda pro parte hereditaria. Sed etsi resignetur, non contra legem deposili fiet, quum vel Praetore auctorc, vel honestis personis intervenientibus hoc eveniet, residuo vel apud eum remanente, si hoc votuerit, sigillis videlicet prius ei impressis vel a Praetore, vel ab his, quibus coram signacula remota sunt, vel si hoc recusaverit, in aede deponendo. Sed si res sunt, quae dividi non possunt, omnes debebit tradere, satisdatione idonea a pelitore ei praestanda in hoc, quod supra eius partem est; satisdalione autem non interveniente rem in eadem deponi, el omni actione deposilarium liberan.

    §. 37. Apud Iulianum libro tertio decimo Digestorum talis species relata est; ait enim, si depositor decesserit, et duo existant, qui inter se contondant, unusquisque sotum se heredem dieens, ei tradendam rem, qui paratus est, ad versus alterum reum defendere, hoc est, eum, qui depositum suscepit; quodsi neuter hoc onus suscipiat, commodissime dici ait, non esse cogendum a Praetore iudicium suscipere; oportere igitur rem deponi in aede aliqua, donee de hereditate iudicetur. §. 38. Si quis tabulas testamenti apud se depositas pluribus praesentibus legit, ait Labeo, deposili actione recte de tabulis agi posse. Ego arbitror, ct iniuriarum agi posse, si hoc animo recilatum testamentum est quibusdam praesentibus, ut iudicia secreta eius, qui testa tus est, divulgaretur. §. 39. Si praedo vol fur deposuerint, et hos Marcel tus libro sexto Digestorum putat recte deposili acturos; nam interest eorum, eo quod teneantur. §. 40. Si quis argentum vel aurum depositum petat, utrum speciem, an et pondus complecti debeat? Et magis est, ut utrumque complectatur, scyphum forte, vel lan cem, vel pateram dicendo, et materiam et pondus addendo. Sed et si purpura sit infecta, vel lana, pondus simi liter adiieiendum, salvo eo, ut, si de quantilate ponderis incertum est, iuranli suecurratur. §. 41. Si cista signata deposita sit, utrum cista tantum petatur, an et species comprehendendae sint? Et ait Trebatius, cistam repetendam, non singularum rerum deposili agendum; quod el si res ostensae sunt, el sic depositae, adiiciendae sunt et species vestis. Labeo autem ait, eum, qui cistam deponit, singulas quoque res videri deponere. Ergo el de rebus agere eum oportet. Quid ergo, si ignoraverit is, qui depositum suscipiebat, res ibi esse? Non multum facere, quum suscepit depositum. Ergo et rerum deposili agi posse existimo, quamvis signata cista deposita sit.

    §. 42. Filiumfamilias teneri depositi constat, quia et ceteris actionibus tenetur; sed el cum patre eius agi potest, duntaxat de peculio. Idem el in servo, nam cum domino agetur. Plane et lulianus scripsit, et nobis videtur, si eorum nomine, qui sunt in potestate, agatur, ve niat in iudicium, el si quid per eum, in cuius iure sunt,

    que este se obligó al depósito para que no solamente sea responsable al dolo, sino tambien á la culpa y á la cus todia, y no á los casos fortuitos. §. 36. Si el dinero se depositó en un saco sellado, y uno de los herederos del que lo depositó, lo repitiese, se ha de ver de qué modo se le ha de satisfacer. Se ha de sacar el dinero, ó en presencia del Juez, ó interviniendo personas honradas, y se le ha de pagar segun la parto de que fuese heredero: y aunque se vuelva á sellar, no se faltará á la ley del depósito; porque esto se executará con autoridad del Pretor, é intervencion de personas honradas; y lo restante quedará en su poder, si así lo quisiese, sellándolo primero el Juez, ó aquellos en cuya presencia se abrió, ó depositándolo en el oficio público, si no lo quisiere admitir. Pero si son cosas que no se pue den dividir, las deberá entregar todas, dando la fianza correspondiente el que pide, respecto la parte que reci be, mas de lo que le corresponde; y no dando esta fian za, se depositará la cosa en el oficio público, y el depo sitario quedará libre de toda accion. §. 37. Juliano en el libro treec de los Digestos refie re esta especie: dice, que si muriese el que depositó, y dos litigasen diciendo que cada uno es unico heredero, se le ha de entregar la cosa depositada al que está pron to á defender al reo contra el otro, esto es, al que recibió el depósito. Pero si ninguno toma esto á su cargo, ex presa que se puede decir muy bien, que el Pretor no le ha de precisar á contestar el pleyto: esto supuesto, con viene que se deposite la cosa en el oficio público, hasta que se determine á quién corresponde la herencia. §. 38. Si alguno leyó en presencia de muchos el testamento depositado en él, dice Labeon, que se puede pedir por la accion de depósito respecto del testamen to: yo juzgo que tambien se puede pedir por la accion de injuria, si el testamento se leyó en presencia de mu chos con intencion de divulgar los juicios ocultos del tes tador. §. 39. Si el usurpador ó el ladron depositasen, juzgaMarcelo en el libro sexto de los Digestos, que pue den pedir por la accion de depósito; porque les importa por estar obligados. §. 40. Si alguno pidiese el oro ó la plata deposita da, acaso debe expresar la especie, ó tambien el peso; y es mas cierto que uno y otro, diciendo el vaso, plato o taza, añadiendo la materia y el peso; y si fué grana te ñida ó lana, tambien se ha de expresar el peso; pero si ignorase lo que pesaba, jurará sobre esto. §. 41 . Si se depositó una cesta cerrada, ¿acaso se pedirá solamente la cesta, ó se ha de expresar tambien lo que en ella habia? Y dice Trebacio, que se ha de repe tir la cesta por la accion de depósito, y no cada una de las cosas; pero si tambien se manifestaron estas, y asi se depositaron, se han de expresar tambien las especies y los vestidos. Tambien dice Labeon, que el que deposita la cesta, parece que deposita las demas cosas: tuego tam bien debe pedirtas. ¿Qué dirémos si el que recibió el depósito ignorase las cosas que habia en ella? Poco im porta, porque admitió el depósito. Yo juzgo que tambien se pueden pedir las cosas por la accion de depósito, aun que la cesta se haya depositado cenada. §. 42. Consta que el hijo de familias se obliga por la accion de depósito, porque tambien se obliga por las acciones; y tambien se puede pedir á su padre solamen te respecto del peculio: lo mismo se dice del siervo, por que se le pedirá al señor. Ultimamente, como escribe Juliano, y nos parece, si se pidiese en nombre de los

    DiGESTO. —Libro 16.*—Titulo 3. captus íraudatusve est, ut et dotus eorum veniat, non tantum ipsorum, cum quibus contractum est.

    573

    §. 47. Quia autem dotus duntaxat in hanc actionem venit, quaesitum est, si heres rem apud testatorem de positam vel commodatam distraxit, ignarus depositam vel commodatam, an teneatur? Et quia dolo non fecit, non tenebitur de re. An tamen vel de pretio teneatur, quod ad eum pervenit? Et verius est, teneri eum ; hoc enim ipso dolo facit, quod id, quod ad se pervenit, non reddit.

    que tenemos en nuestra potestad, corresponderá á este juicio, si en algo fue engañado ó defraudado por aquel en cuya potestad estan, para que tambien se comprehenda el dolo de ellos, y no solo el de aquellos con quienes se contraxo. §. 43. Si la cosa se depositó en dos, se podrá pedir contra qualquiera de ellos, y no se libertará el uno, si se pide al otro; porque no se libertan por la eleccion, sino por la paga; por to quai si ámbos cometiesen dolo, y el uno dieso lo que le importa, no será reconvenido, así como se dice respecto de dos tutores; pero si el uno no puede pagar sino alguna parte ó nada, se recurrirá al otro: lo mismo se dirá aunque el uno no haya comelido dolo, y por esto haya sido absuelto; porque se repetirá contra el otro. §. 44. Si depositáron dos, y ámbos pidiesen, cierta mente si depositáron de modo qua al uno se le pueda entregar el todo, podrá pedir el todo; pero si por la par te que á cada uno corresponde, en este caso se ha de de cir que la condenacion ha de ser respecto la parte. §. 45. Si depositase en tí para que me lo vuelvas despues de tu muerte, puedo pedir por la accion de de pósito contra tí y contra tu heredero; porque puedo mu dar de votuntad, y pedir el depósito ántes que mueras. §. 46. Por tanto aunque depositase con la condicion de que vuelva despues de mi muerte, podré yo y mi beredero pedir por la accion de depósito, mudando de vo tuntad. §. 47. Mas porque á esta accion solo obliga el dolo, se preguntó si acaso estará obligado el heredero que ven dió la cosa depositada en el testador, ó dada en comoda to, ignorando que estaba depositada ó dada en comodato; y porque no cometió doto, no se obligará respecto la co sa. Pero acaso estará obligado por el precio que entró en su poder? Es mas cierto que sí; porque comete dolo por el mismo hecho de no volver lo que recibió.

    2. Paulus libro XXXI. ad Edictum. —Quid ergo, si pretium nondum exegit, aut minoris , quam debuit, vendidit? Actiones suas tantummodo praestabit.

    2. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXI.— ¿Qué dirémos si aun no percibió el precio, ó vendió en menos de lo que debió? Solamente cederá sus acciones.

    3Ulpianus libro XXXI. ad Edictum. —Plane si possit rem redimere et praestare, nec velit, non caret culpa, quemadmodum si redemtam , vel alia rationo suam factam notuit praestare, causatus, quod semel ignarus vendiderit.

    3. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXI. — Ciertamente si puede redimir la cosa, y darta, y no quie re, no carece de culpa: del mismo modo que si habién dola redimido ó hecho suya de alguna otra manera, no quiso darta, dando por excusa, que la vendió con igno rancia.

    4. Pautus libro V. ad Plautium. —Sed elsi non sit heres, sed putavit se heredem, et vendidit, simili modo tucrum ei extorquebitur.

    4. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro V. —Pero si no fué heredero, y vendió creyendo que lo era, del mismo modo se le exigirá la utilidad que percibió.

    5. Ulpianus libro XXX. ad Edictum.—Ei, apud quem depositum esse dicctur, contrarium iudicium dopositi datur; in quo iudicio merito in litem non iuratur, non enim de fide rupta agitur, sed de indemnitate eius, qui depositum suscepit.

    5. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXX.— La accion contraria de depósito compete á aquel en quien se dice que está depositada la cosa; en cuyo juicio con razon no se jura judicialmente; porque no se trata de ha ber faltado á la fe del depósito, sino de la indemnidad del que lo recibió. §.1. La accion de depósito compete en el seqüestro; pero si se trató con el que seqltestró que exhibiese la cosa depositada en cierto tugar, es claro que se obliga si no la exhibe en él. Pero si trató de exhibirta en mu chos tugares, está en su arbitrio hacerto en el que quie ra; y si no se trató cosa alguna, se le ha de hacer saber para que la exhiba ante el Juez. §. 2. Si el que tiene la cosa en seqüestro no quiere que esté seqüestrada en él, ¿qué ha de hacer? Pomponio

    §. 43. Si apud duos sit deposita res, adversus unumquemque eorum agi poterit, nec liberabitur alter, si cum altero agatur; non enim electione, sed sotutione liberantur. Proinde si amno dolo fecerunt, et alter, quod inter est, praestiterit, alter non convenietur exemplo duorum tutorum. Quodsi alter vel nihil, vel minus facere possit, ad alium pervenietur. Idemque et si alter dolo non fecerit, et ideirco sit absotutus, nam ad alium pervenietur.

    §. 44. Sed si duo deposuerint, et ambo agant, si quidem sic deposuerunt, ut vel unus tollat totum, poterit in solittum agere; sin vero pro parte, pro qua eorum in terest, tunc dicendum est, in partem condemnationem faciendam. §. 45. Si deposuero apud te , ut post mortem tuam reddas, et tecum, et cum herede tuo possum deposili agere; possum enim mutare votuntatem et ante mortem tuam depositum repetere. §. 46. Proinde et si sic deposuero, ut post mortem meam reddatur, potero et ego, et heres meus agere de posili, ego mutata voluntate.

    §. 1. In sequestrem deposili actio competit, si ta men cum sequestre convenit, ut certo loco rem deposi tam exhiberet, nec ibi exhibeat, teneri eum palam est. Quodsi de pturibus locis convenit, in arbitrio eius est, quo loci exhibeat; sed si nihil convenit, denuntiandum est ei, ut apud Praetorem exhibeat. §. 2. Si velit sequester officium deponere, quid ei faciendum sit? Et ait Pomponius , adiro eum Praetorem

    57 i

    Digesto. —Libro 16.*—Titulo 3.

    oporlere, et ex eius auctoritate denuntialione facía his, qui cuín elegerant, ei rem resliluendam , qui praesens fueril. Sed hoc non semper verum puto; nam plerumquc non est permitlenduui , officium, quod semel suscepit, contra legera deposilionis deponere, nisi iuslissima causa inlervenienle; el quura permitlilur, raro ei res reslituenda est, qui venit , sed oportet eam arbilralu iudicis apud aedem aliquam deponi.

    dice, que debe recurrir al Juez; y haciéndolo saber con su autoridad á los que le eligiéron, ha de restituir la cosa al que se hallare presente. Pero esto no lo tengo siempre por verdadero; porque no siempre se ha de permitir que se dexe el depósito que se admitió, sin que intervenga justísima causa; y quando se permite, rara vez ser resti tuye la cosa al que se presenta; porque conviene deposi tarla en algún olicio publico á arbitrio del Juez.

    6. Paulus libro II. ad Edictum. —Proprio autem in sequeslre est deposilum, quod a pluribus in solidum certa conditione custodienduni reddcndumque traditur.

    6. Paulo; Comentarios al Edicto, libro II. —Pro piamente está depositado en seqüeslro lo que muchos entregáron juntamente con la condición de que se guardase y se volviese.

    7. Ulpianus libro XXX. ad Edictum.—Si hominem apud se deposilum, ulquaeslio de eo haberelur, ac propterea vinclum vel ad malam mansionem extensum sequesler solverit misericordia duclus, dolo proximum esse, quod faclum est, arbitror, quia, quum sciret , cui rei pararetur, intempestive misericordiamexercuit, quum posset non suscipere talem causan) , quam decipere. §. 1. Dalur aclio depositi in heredem ex dolo defuncli in solidum. Quamquam enim alias ex dolo defuncli non solemus leneri , nisi pro ea parle , quae ad nos pervenit, tamen bic dolus ex contraclu reique persecutione descendit; ideoque in solidum unus heres tenetur, plures vero pro ea parle, qua quisque heres est.

    7. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXX. — Si el seqüestrario movido de misericordia solíase al sier vo que se depositó en él, alado, y pueslo en prisión para atormentarlo, juzgo que este hecho es próximo al dolo; porque sabiendo lo que se queria hacer con él, exerció intempestivamente la misericordia, pudiendo mas bien no admitir semejante depósito, que engañar. §. 1 . La acción de depósito se dá por el lodo contra el heredero por el dolo del difunto, aunque en realidad por lo regular no solemos obligarnos por el dolo del di funto, sino por aquella parle que percibimos; pero en este caso el dolo proviene de contrato, y por él se repite la cosa: por esto si es uno el heredero, eslá obligado por el todo; y si muchos, cada uno por la parte de que es he redero. §. 2. Siempre que los cambistas hacen cesión de bienes, en primer lugar se suele atender á los deposita rios, esto es, á aquellos en quienes tenían depositado el dinero, no lo que estaba pueslo en ellos ó con ellos a usuras, ó que por sí mismos administraban, y ánles los privilegiados. Esto supuesto, si se vendiesen los bienes, se han de tener presentes los depositados, con tal que no se consideren los que recibiéron después a usuras, como si hubieran renunciado el depósito. §. 3. También se pregunta si se ha de mirar el órden délos que depositaron, ó si se ha de atender al de todos los depositarios: y consta que han de ser admitidos jun tamente ; y así se dá á entender por un rescripto del Príncipe.

    §. 2. Quoties foro cedunt numularii, solet primo loco ratio haberi depositatorium, hoc esl eorum, qui depositas pecunias babuerunt, non quas foenore apud numularios, vel cum numulariis, vel per ipsos exercebant; et ante privilegia igitur, si bona venierint, depositariorum ratio habelur, dummodo eorum , qui vel postea usuras acceperunt, ralio non habealur, quasi renuntiaverint de posito. §. 3. Item quaeritur, utrum ordo spectetur eorum, qui deposuerunt, an vero simul omnium deposilariorum ratio habealur? Et constat, simul admiltendos; hoc enim Rescripto Principali significatur.

    8. Papinianus libro IX. Quaestionum.—Quod privilegium exercetur non in ea tantum quantilale, quae in bonis argentarii ex pecunia deposita reperta est, sed in ómnibus fraudatoris facultatibus; idque propter necessarium usum argén lariorum ex utilitate publica receptum est. Plañe sumtus causa, qui necessarie factus est, semper praeccdit, nam deduelo eo bonorum calculus subduci solet.

    8. Papiniano; Cuestiones, libro IX. —El qual pri vilegio se practica, no solo en aquella cantidad que del dinero depositado se halló en los bienes del cambista, sino en todos los bienes del defraudador; y esto está re cibido por pública utilidad por el uso preciso de los cam bistas; y el gasto necesario que se hizo, siempre es pre ferido; porque la regulación de los bienes se suele hacer deducido esle gasto.

    9. Paulus libro XVII. ad Edictum.—In deposili aclione, si ex facto defuneli agatur adversus unum ex pluribus heredibus, pro parle hereditaria agere debeo, si vero ex suo delicio, pro parte non ago; mérito, quia aestimatio refertur ad dolum, quem in solidum ipse he res admisit;

    9. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVII.— En la acción de depósito si se pide contra uno de muchos herederos por el dolo del difunto, debo pedir según la parle de herencia; pero si por su delito, con razón pe diré según la parte de herencia; porque la eslimacion t« solidum se refiere al dolo que el mismo heredero co metió.

    10. Iulianus libro II. ex Minicio.—nec adver sus coheredes eius, qui dolo carent, deposili actio competit.

    10. Juliano; Doctrina de Minicio, libro II. —La ac ción de depósito no compete contra los coherederos del depositario que carecen de dolo.

    11. Ulpianus libro XLI. ad Sabimm. — Quod servus deposuit, is, apud quem deposilum est, servo

    11. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XLI. — Lo que depositó el siervo, aquel en quien lo depositó lo

    Digesto. —Libro 16.°—Titulo 3.

    575

    rectissime reddet ex bona fide; nec enim convenit bonae fidei, abnegare id, quod quis accepit, sed debebit reddere ei, a quo accepit, sie tamen, si sine dolo omni reddat, hoc est, ut nec culpae quidem suspicio sit; denique Sabinus hoc explicuit addendo, nec ulla causa intervevenit, quare putare possit, dominum reddi nolle, hoc ita est, si potuit suspicari, iuta scilicet ratione motus; celerum sufficit bonam fidem adessc. Sed et si ante eius rei furtum fecerat servus, si tamen ignoravit is, apud quem deposuit, vel credidit, dominum non invitum fore huius sotutionis, liberari potest; bona enim fides exigitur. Non lantum autem si remanenti in servitute fueril sotutum, sed etiam si manumisso vel alienato ex iustis causis liberatio contingit, scilicet si quis ignorans, manumissum vel alienatum, solvit. Idemque et in omnibus debitoribus servandum Pomponius scribit.

    volverá de buena fe al siervo; porque no es conforme á equidad negar lo que se percibió, y deberá volverto á aquel de quien lo recibió; pero de forma que lo vuelva sin dolo, esto es, que no haya ni aun sospecha de culpa. Ultimamente explicó esto Sabino, añadiendo, que no in tervenga causa alguna por la qual se puede juzgar que el señor no queria que se volviese. Esto se entiende si pudo sospechar que fué movido de razon justa; pero basta que haya buena fe; y si el siervo habia hurtado ántes la cosa, y lo ignoró aquel en quien estaba depositada, ó creyó que el señor no habia de llevará mal esta paga, se puede libertar; porque así lo pide la buena fe. Mas no sola mente resulla la liberacion por justas causas, si se pagó al que estaba en servidumbre, sino tambien al manumi tido ó al enagenado; conviene á saber, si alguno igno rantemente pagó al manumitido ó al enagenado. Lo mis mo dice Pom ponio que se ha de observar en todos los deudores.

    12. Pomponius libro XXII. ad Sabinum. —Si in Asia depositum fuerit, ut Romae reddatur, videtur id actum, ut non impensa eius id fiat, apud quem depositum sit, sed eius, qui deposuit. §. 1. Depositum coloco restitui debet, in quo sine dolo malo eius est, apud quem depositum est; ubi vero depositum est, nihil interest. Eadem dicenda sunt communiter et in omnibus bonae fidei iudiciis. Sed dicendum est, si velit actor suis impensis suoque periculo perferri rem Romam, ut audiendus sit, quoniam et in ad ex ha bendum actione id servatur.

    12. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXII. —Si se depositó en Asia para que se entregue en Roma, parece que se trató que esto se hiciese, no á expensas de aquel en quien se depositó, sino del que depositó. §. 1 . El depósito se debe restituir en aquel tugar donde se halla sin dolo malo de aquel en quien se depo sitó; y no es del caso adonde se haya depositado. Comun mente se ha de observar lo mismo en todos los juicios de buena fé; pero se ha de decir, que si el actor quiere que se lleve la cosa á Roma de su cuenta y riesgo, ha de ser oido; porque se observa lo mismo en la accion de exhi bicion. §. 2. Con razon se pedirá á aquel que recibió la cosa en seqüestro por la accion seqttestraria de depósito, la qual convendrá tambien que se dé contra su heredero. §. 3. A la manera que despues de contestado el jui cio, parece con detrimento del reo lo que conviene que se dé por estipulacion ó por testamento, así tambien lo depositado en aquel dia en que se pidió por la accion de depósito, es á riesgo de aquel en quien se depositó, si al tiempo de contestar el pleyto pudo volverto, y no lo hizo.

    §. 2. Cum sequestre recte agetur depositi sequestraria actione, quam et in heredem eius reddi oportet. §. 3. Quomadmodum quod ex stipulatu vel ex testa mento dari oporteat, post iudicium acceptum cum detri mento rei periret, sie depositum quoque eo die, quo de positi actum sit, periculo eius, apud quem depositum fuerit, est, si iudicii aeeipiendi tempore potuit id reddere reus, nec reddidit.

    13. Paulus libro XXXI. ad Edictum. —Si quis infitiatus sit non ad versus dominum, sed quod eum, qui rem deposilam petebat, verum procuratorem non putaret, aut eius, qui deposuisset, heredem, nihil dolo malo fecit; postea autem sicognoverit,cum eo agi poterit, quo niam nunc incipit dolo malo facere, si reddere eam non vult. §. 1. Competit etiam condictio depositae rei nomine, sed non antequam quid dolo admissum sit; non enim quemquam hoc ipso, quod depositum accipiat, condiclione obligari. verum quod dotum matum admiserit.

    13. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXI.— Si alguno negó no contra el señor, sino por juzgar que no era verdadero procurador el que pedia la cosa depositada, ó heredero del que la depositó, no comete dolo malo: mau si despues lo conociese, podrá litigar con ét; porque en tóneos empieza á incurrir en dolo malo, si no la quiere volver. §. 1. Tambien compete lacondiction de la cosa depo sitada; pero no ántes que se haya cometido dolo; porque ninguno so obliga á la condiction inmediatamente que re cibe el depósito; porque es constante que se obliga, por que cometió dolo.

    14. Gaius libro IX. ad Edictum provinciale.— Si ptuies heredes extiterint ei, qui deposuerit, dicitur, si maior pars adierit, rcstituendam rem praesentibus. Maiorem autem partem non numero utique personarum, sed ex magnitudine portionum hereditariarum intelligendam, cautela idonea reddenda.

    14. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro IX. —Si fuesen muchos los herederos del que deposi tó, y la mayor parte adiese la herencia, se ha de resti tuir la cosa á los presentes. La mayor parte no se ha de entender por el número de las personas, sino por la can tidad de la herencia, y se ha de dar la caucion corres pondiente. §. 1. Ya sea que se litigue con el mismo deposita rio, ó con su heredero, y que la cosa naturalmente haya perecido ántes de la sentencia: v. g. si murió el siervo, Sabino y Casio dixéron, que se debia absolver aquel con quien se litigó; porque era justo que la muerte natural

    §. 1. Sive autem cum ipso, apud quem deposita est, actum fuerit, sive cum herede eius, et sua natura res ante rem iudicatam interciderit, vetuti si homo mortuus fuerit, Sabinus et Cassius, absolvi debere eum, cum quo actum est, dixerunt, quia aequum esset, naturalem inte-

    576

    Digesto.—Libro 16.*—Titulo 3.

    ritum ad actorem pertincre, utique quum interitura essel ea res, elsi reslituta esset actori.

    correspondiese al actor: esto se entiende quando siempre pereceria la cosa aunque se hubiera restituido á este.

    15. Mianus libro XIII. Digeslorum.—Qui rem suam deponi apud se palitur, vel utendam rogat, nec deposili, nec comraodati aclione tenetur, siculi qui rem suam conducit, aut precario rogat, nec precario tenetur, nec ex lócalo.

    15. Juliano; Digesto, libro XIII.—E\ que permi te que se deposite en él su propia cosa, ó la pide para usar de ella, no se obliga por la acción de depósito ni de comodato: asi como el que la toma en arrendamiento ó en precario, no se obliga por la acción de precario, ni la de arrendamiento.

    16. Africanus libro VII. Quaestionum. —Si is, apud quem rem deposueris, apud alium eam deponat, et il le dolo quid admiserit, ob dolum eius, apud quem postea sil deposilum, ealenus eum tencri, apud quem tu depo sueris, ut acliones suas libi praestet.

    16. Africano; Cuestiones, libro VII. —Si aquel en quien depositaste la cosa, la depositase en otro, y este cometiese dolo, aquel en quien tú la depositaste solo se obliga á cederte sus acciones por el dolo de aquel en quien él la depositó.

    17. Florentinus libro VII. Instilutiomm. — Licet deponere tam plures, quam unus possunt, atlamen apud sequestrem non nisi plures deponere possunt, nam tum id iit, quum aliqua res in controversiam deducilur; itaque boccasu in solidum unusquisquo videlur deposuisse, quod aliler esl, quum rem communem plures deponunt. §. 1. Rei depositae proprietas apud deponentem manet, sed et possessio, nisi apud sequestrem deposita est, nam tum demum seqnester possidel; id cnim agilur ea deposilione, ut neulrius possessioni id tempus procedat.

    17. Florentino; Instituciones, libro VII. —Aun que pueden depositar, tanto uno solo como muchos, con todo en el seqüestro no pueden depositar sino muchos; porque este se hace quando se controvierte sobre alguna cosa; y así en este caso cada uno parece que depositó por sí solo: lo contrario se verifica quando muchos depositan la cosa común. §. 1 . La propiedad de la cosa depositada permanece en el que la depositó, y también la posesión, si no se de positó en seqüestro, que entonces poseo el seqüestrario; porque este depósito se hace para que ninguno posea en este tiempo.

    18. Neratius libro II. Membranarum.—De eo, quod tumullus, incendii, ruinae, naufragii causa depositum est, in heredem de dolo morlui actio est pro here ditaria porlione et in simplum, et inlra annum quoque; in ipsum et in solidum, et in duplom, et in perpetuum dalur.

    18. Neracio; Notas, libro II. —Por lo que se de positó por causa de tumulto, incendio, ruina ó naufragio, respecto del dolo del difunto, se dá acción contra su he redero según la parte de herencia, y en lo que importa la cosa, y también dentro del año: contra el mismo se dá por ef todo, y en el dos lanto, y siempre.

    19. Ulpianus libro XVII. adEdictum.—Iulianus et Marcellus pulant, Cliumfamilias deposili recte agerc posse.

    19. Vlpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII.— Juliano y Marcelo juzgan que el hijo de familias puede pedir por la acción de depósito.

    20. Paulus libro XVIII. ad Edictum. —Si sine dolo malo rem depositam tibi amiseris, nec depositi leneris, nec cavere debes, si deprehenderis, eam reddi; si tamen ad te ilerum pervenerit, deposili teneris.

    20. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVIII. — Si sin dolo malo perdieses la cosa que se depositó en ti, no te obligas por la acción de depósito, ni debes dar cau ción de volverla, si la recuperases; pero si esto se veri ficase, te obligas por esta acción.

    21 . Idem libro LX. ad Edictum.—Si apud filiumfamilias res deposita sil, et emancipalus rem teneat, pater nec inlra annum de peculio debel conveniri, sed ipse fllius. §. 1. Plus Trebatius existimat, etiamsi apud servum deposilum sit, el manumissus rem teneat, in ipsum dandam actionem, non in dominum, licet ex celeris causis in manumissum aclio non dalur.

    21. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro LX. — Si se depositó la cosa en el hijo de familias, y la tiene después de emancipado, el padre no debe ser reconveni do dentro del año por la acción de peculio, sino el mismo hijo. §. 1. Mas dice Trebacio, que si so depositó en el siervo, y después de manumitido tiene la cosa, se ha de dar acción contra él, no contra el señor; aunque por las demás causas no se dá acción contra el manumitido.

    22. Marcellus libro V. Digestorum. — Si dúo heredes rem apud defunclum depositam dolo interverterint, quodam ulique casu in parles tenebuntur; nam si diviserint decem millia , quae apud defunctum depo sita fuerant, et quina millia abslulerinl, et uterque solvendo est, in partes obstrieli erunt, nec enim amplius acloris interest. Quodsi lancem conflaverint, aut conflari ab aliquo passi fuerint , aliave quae species dolo eorum inlerversa fuerit, in solidum conveniri polerunt, ac si ipsi servandam suscepissent; nam cerlc verum est, in solidum quemquo dolo fecisse, et nisi pro solido, res

    22. Marcelo; Digesto, libro V. —Si dos herederos cometiesen dolo para que no vuelva á su señor la cosa que se depositó en el difunto, ciertamente en este caso se obligarán respecto la parte de que sean herederos; pues si dividiéron diez mil, que estaban depositados en el di funto, y hurtasen cada uno cinco mil, y ámbos tuviesen con qué pagar, estarán obligados respecto su parle; por que al actor no le importa más. Pero si fundiesen un plato, ó permitiéron que otro lo fundiese, ó hiciesen que no vuelva á su señor alguna otra especie, podrán ser re convenidos por el lodo, como si ellos mismos la hubieran

    DiGESTO. —Libro 16.*—Titulo 3.

    Ь77

    non potest restitui. Nec tamen absurde sentict, qui hoc putaverit, plane, nisi integrae rci restitutione, eum, cum quo actum fuerit, liberari non posse, condemnandum ta men, si res non restituetur , pro qua parte heres extilit.

    reeibido para guardarta; porque es sin duda cierto, que cada uno cometió dolo por sí propio, y la cosa no se pue de restituir sino en el todo; y no dirá mal cl que juzgase esto; por lo qual si aquel á quien se le pidió no se puede libertar sino con la restitucion de toda la cosa, ha de ser condenado si no lo restituyese, segun la parte de que fué heredero.

    23. Modestinus libro II. Differentiarum.—Actio ne depositi conventus servo constituto cibariorum nomi ne apud eundem iudicem utiliter experitur.

    23. Modestino; Apuntes varios, libro II. —El que fué reconvenido con la accion de depósito, úlilmemente pide ante el mismo Juez por razon de los alimentos dados al siervo depositado.

    24. Papinianus libro IX. Quaestionum. —Lucius Titius Sempronio satutem. Centum numos, quos hac die commendasti mihi annumerante servo Sticho actore, esse apud me, ut notum haberes, hac epístola manu mea scripta tibi notum facio; quae quando voles, et ubi vo les, confestim tibi numerabo. Quaeritur propter usurarum incrementum. Respondí, depositi actionem locum habere; quid est enim aliud commendare, quam deponere? Quod ila verum est, si id actum est, ut corpora numorum eadem redderentur; nam si, ut tantundem solveretur, convenit, egreditur ea res depositi notissimos ter minos. In qua quaestione, si depositi actio non teneat, quum convenit tantundem, non idem redd i, rationem usurarum haberi non facile dicendum est. Et est quidem constitutum, in bonae fidei iudiciis, quod ad usuras attinet, ut tantundem possit officium arbitri, quantum sti pulatt; sed contra bonam lidem et depositi naturam est, usuras ab eo desiderare temporis ante moram, qui beneficium in suseipienda pecunia dedit; si tamen ab initio de usuris praestandis convenit, lex contractus servabitur.

    24. Papiniano; Cuestiones, libro IX.—Lucio Ticio escribe á Sempronio: Sabrás que quedan en mi poder cien denarios que de tu orden me ha entregado este dia Estico tu siervo actor, lo que te hago saber por esta car ta escrita por mi mano, losquales te entregaré inmedia tamente que quieras, y donde quieras. Se duda en quanto al aumento de las usuras. Respondí que tenia tugar la accion de depósito; porque qué otra cosa es encomendar que depositar? Lo que es cierto si se trató que se volvie sen las mismas monedas. Pero si so trató solamente que se pagase, esto variará de los términos conocidos del de pósito; en cuya duda, si no obliga la accion de depósito porque se trató que se habia de volver la misma cantidad, y no las mismas monedas, no se dirá fácilmente que se han de considerar las usuras: y está determinado por constitucion, que en los juicios de buena fe por lo que toca á las usuras, puede lo mismo el oficio del árbitro que la estipulacion; pero es contra la buena fo y la naturale za del depósito, pedir usuras antes de incurrir en mora á aquel que hizo beneficio en recibir el dinero; pero si desde el principio se trató que se habian de dar usuras, se ob servará el contrato.

    25. Idem libro III. Responsorum. —Die sponsaliorum, aut postea res oblatas puellae, quae sui iuris fuit, pater suseepit ; heres eius , ut exhibeat , recto convenietur eliam actione depositi.

    25. El mismo; Respuestas, libro III. —El dia de los esponsales ó despues recibió el padre las cosas que se ofreciéron á la doncella, que salió de la patria potestad: el heredero del padre será tambien reconvenido por la accion de depósito para que las exhiba. §. 1 . El que convirtió en sus propios usos el dinero que se le entregó en depósito en saco sin sellar para que volviese la misma cantidad, despues de incurrir en mora, ha de ser tambien condenado á las usuras por la accion de depósito.

    §. 1. Qui pecuniam apud se non obsignatam , ut tantundem redderet, depositam ad usus proprios conver tit, post moran in usuras quoque iudicio depositi condemnandus est.

    26. Paulus libro IV. Responsorum. —Publia Maevia, quum proftcisceretur ad maritum suum, arcam clausam cum veste et instrumentis commendavit Caiae Seiac, et dixit ei: quum salva sanave venero, restitues mihi, certe si aliquid mihi humanum contigerit, filio meo, quem ex alio marito suscepi. Defuncta ca intestata desidero, res commendatae cui restitui debeant, filio, an marito? Paulus respondit: filio. §. 1 . Lucius Tilius ila cavit: suscepi habeoque apud me titulo depositi supra scripta denanum argenti decern millia, meque ad praescriptum omnia praestiturum etpromitto et profiteer, conventione scilicet inita, ut quoad omne argentum reddatur , in singulos menses singulasque libras usurarum nomine quaternos tibi obolos subministrem. Quaero, an usurae peti possunt? Pautus respondit, eum cod trac tum, de quo quaeritur, deposilae pecuniae modum excedere; et ideo secundum conventionem usurae quoque actione depositi peti possunt. §. 2. Titius Semproniis satutem. Habere me a vo-

    2Ь. Paulo; Respuestas, libro IV. —Publia Mevia al ponerse en camino para ir adonde estaba su marido, encargó á Gaya Seya una arca cerrada con vestidos é ins trumentos, y le dixo: Si yo volviese con satud, me lo res tituirás; pero si me muriese, se lo entregarás á mi hijo habido en primeras nupcias. Esta murió sin testar : pre gunto, ¿á quién se deberán entregar las cosas que entregó á Gaya, al hijo ó al marido? Paulo respondió, que al hijo. §. 1. Lucio Ticio se obligó en esta forma: Recibi, y tengo en mi poder á título de depósito diez mil denarios de plata ya expresados, y prometo y confieso que los daré todos al tiempo señalado, habiéndose convenido, que por lo tocante á toda la plata te subministraré cada mes poi cada libra quarenta y ocho maravedís por razon de usu ras: pregunto, ¿acaso se pueden pedir las usuras? Paulo respondió, que el contrato de que so trata excede el modo de la cantidad depositada; y por esto segun lo tratado se pueden pedir tambien usuras por la accion de depósito. §. 2. Ticio satuda á los Sempronios, diciendo : Tengo 13

    S78

    DigeSTO.—Libro 16.°—Titulo 3.

    bis auri pondo ptus minus decem, et discos duos, saccum signatum, ex quibus debetis mihi decem, quos apud Titium deposuistis ; item quos Trophimati decem, item ex ratione patris vestri decem, et quod excurrit. Quaero, an ex huiusmodi scriptura aliqua obligatio nata sit, sci licet quod ad solam pecuniae causam attinet? Respondit, ex epístola, de qua quaeritur, obligationem quidem nullam natam videri , sed probationem deposilarum rerum impleri posse; an autem is quoque, qui deberi sibi cavit in eadem epístola decem, probare possit hoc, quod scripsit, iudicem aestimaturum.

    puesto en mi poder diez libras de oro poco mas ó ménos, y dos platos on un saco sellado, de las quales me debeis diez, que depositasteis .pn Ticio, y tambien diez que pa gué por sus salarios á las amas de criar, y otros diez de la cuenta de vuestro padre, y algo mas. Pregunto, ¿de esta escritura resultó alguna obligacion, conviene á sa ber, por lo que toca á sola la causa del dinero? Respon dí, de la carta de que se trata, parece que no resultó obligacion alguna ; pero se prueba por ella las cosas de positadas: y tambien puede estimar el Juez, si acaso el que dixo en su carta que se le debian diez, puede pro bar lo que escribió.

    27. Idem libro VII. Responsorum.—Lucius Titius, quum haberet filiam in potestate Seiam, Pamphilo servo alieno in matrimonium collocavit , cui etiam dotem dedit, quam sub titulo depositi in cau lionem contulit, et postea nulla denuntiatione domino facta pater decessit, mox et Pamphitus servus ; quaero, qua actione Seia pecuniam petere possit, quum ipsa patri heres extiterit? Pautus respondit, quoniam dos constitui non potuit, ex causa depositi actione de peculio pecuniam repetendam.

    27. El mismo; Respuestas, libro VII. —Lucio Ti cio tenia en su potestad á su hija Seya, y la casó con Pan filo siervo ageno, á quien tambien le dió dote baxo de caucion á título de depósito ; y despues sin haberto hecho saber al señor, murió el padre, y tuego el siervo Pánfilo. Pregunto, ¿habiendo quedado Seya heredera del padre, por qué accion podrá pedir el dinero? Paulo respondió, que porque no se pudo constituir dote, se ha de pedir por la accion de peculio por causa de depósito.

    28. Scaevola libro I. Responsorum. — Quintus Caecilius Candidus ad Paccium Rogatianum epistolam scripsit in verba infra scripta. Caecilius Candidus Paccio Rogatiano suo satutem. Vigintiquinque numorum, quos apud me esse votuisti , notum tibi i ta hac epistola facio, ad ratiunculam meam eapervenisse, quibus ut primum prospiciam, ue vacua tibi sint, id est, ut usuras eorum accipias, curae habebo. Quaesitum est, an ex ea epistola etiam usurae petit possunt? Respondí, deberi ex bonae fidei iudicio usuras, sive percepit, sive pecunia in re sua usus est.

    28. Scévola; Respuestas, libro I. —Quinto Cecilio Cándido escribió á Pacio Rogaciano en estos términos: Cecilio Cándido satuda á su amigo Pacio Rogaciano : Te hago saber por esta carta, que los Teinte y cinco denarios que en mí depositaste, estan de mi cuenta, los qua les procuraré quanto ántes que no esten ociosos, esto es, que recibas usuras de ellos. Se preguntó si por esta carta se podrian tambien pedir usuras. Respondí, que por ra zon de buena fe se deben usuras, ya sea que las haya per cibido, ó que convirtiese el dinero en sus propios usos.

    29. Paulus libro II. Sententiarum. —Si saccutum vel argentum signatum deposuero, et is, penes quem depositum fuit, me invito contrectaverit, et depositi, et furti actio mihi in eum competit. §. 1 . Si ex permissu meo deposita pecunia is, penes 3uem deposita est, utatur, ut in ceteris bonae fidei iuiciis, usuras eius nomine praestare mihi cogitur.

    29. Paulo; Sentencias, libro II.—Si deposité un saco ó plata sellada, y aquel en quien se depositó, usase de él contra mi votuntad, me compete contra él la accion de hurto y de depósito. §. 1. Si aquel en quien deposité el dinero usase de él con mi permiso, estará obligado á darme usuras por esta razon, como en los demas juicios de buena fe.

    30. Neratius libro I. Responsorum. —Si fideiussor pro te, apud quem depositum est, litis aestimationo damnatus sit, rem tuam fieri.

    30. Neracio; Respuestas, libro I.—Si el que fué tu fiador fué condenado en el importe del pleyto respecta lo que se depositó en tí, se hace tuya la cosa.

    31. Tryphoninus libro IX. Disputationum. —Bona fides, quae in contractibus exigitur, aequitatem summam desiderat. Sed eam utrum aestimamus ad merum ius gen tium, an vero cum praeceptis civilibus et praetoriis? Vetuti reus capitalis iudicii deposuit apud te centum, is de portable est, bona eius publicata sunt, utrumne ipsi haec reddenda, an in publicum deferenda sint? Si tantum na turale et gentium ius intuemur, ei, qui dedit, restituenda sunt, si civile ius et legum ordinem, magis in publicum deferenda sunt; nam male meritus publice, ut exemplo aliis ad deterrenda maleficia sit, etiam egestate laborare debet.

    31. Trifonino; Disputas, libro IX. —La buena fe que se pide en tos contratos requiere suma equidad ; pero acaso la juzgamos segun el mero Derecho de las Gentes, ó tambien segun los preceptos Civiles y Pretorios, v. g. el reo de pena capital depositó en tí ciento: este fué des terrado, y sus bienes fuéron aplicados al fisco. ¿Por ven tura se lé han de entregar á él mismo estos bienes, ó se han de entregar al fisco? Si solamente atendemos al De recho Natural y al de Gentes, se le han de restituir al que los dió. Si al Derecho Civil, y á lo que ordenan las leyes, es mas cierto que se han de entregar al fisco ; por que el que públicamente ha obrado mal, tambien debe Í>adecer necesidad, para que á su exemplo escarmienten os demas. §. 1 . Aqui se propone el exámen de otro caso, si debemos estimar la buena fe solo entre aquellos que contraxéron, sin mirar á mas, ó si tambien se han de con siderar las personas á las quales pertenece lo que se trata: por exemplo, un ladron depositó en Seyo, que ig

    §. 1 . Incurrit hic et alia inspectio, bonam fidem in ter eos tantum, inter quos contractum est, nullo extrinsecus assumto aestimare debemus, an respectu etiam aliarum personarum, ad quas id, quod geritur, pertinet? Exempli loco latro spolia, quae mihi abstulit, posuit

    DiGESTO. —Libro 17.*—Titulo 1.

    579

    apud Seium inscium de malitia deponentis; utrum latroni, an mihi restituere Seius debeat? Si per se dan tem aecipientemque intuemur, haec est bona fides, ut commissam rem recipiat is, qui dedit; si totius rei aequitatem, quae ex omnibus personis, quae negotio isto conlinguntur, impletur, mihi reddenda sunt, cui facto scelestissimo ademta sunt; et probo hanc esse iustitiam, quae suum cuique ita tribuit, ut non distrahatur ab ullius personae iustiore repetitione. Quodsi ego ad petenda ea nos veniam, nihilominus ei restituenda sunt, qui deposuit, quamvis male quaesita deposuit; quod et Mar celtus in praedoni etfure scribit. Si lamen ignorans latro, cuius filio vel servo rem abstulisset, apud patrem dominumve eius deposuit ignorantem, nec ex iure gentium consistet depositum; cuius haec est potestas, ut alii, non domino, sua ipsius res quasi aliena servanda detur. Et si rem meam fur, quam me ignorante surripuit, apud me etiam nunc delictum eius ignorantem deposuerit, rectedicetur, non contrahi depositum, quia non est ex fide bona, rem suam dominum praedoni restituere compel li; sed et si etiam nunc ab ignorante domino trad i ta sit qua si ex causa depositi, tamen indebiti dati condictio com petet.

    noraba su malicia, lo que me quitó. ¿Acaso deberá Seyo restituirto á mí, ó al ladron? Si atendemos solamente al que dá, y al que recibe, es conforme á la buena fe que reciba la cosa depositada el que la dió, si á la equidad del caso, atendiendo á las personas que intervienen, se me han de restituir á mí las cosas que se me quitáron de un modo tan execrable; y lo pruebo, porque es justicia que se dé á cada uno lo que es suyo, de modo que á ninguno se le quite la justa repeticion ; pero si no las re pitiese, no obstante se han de restituir al que las depo sitó, aunque mal adquiridas: lo que tambien escribe Marcelo respecto del ladron y el ratero; pero si el ladron hurtase alguna cosa al hijo ó al siervo, é ignorando quién era su padre, la depositase en él, el depósito no será vá lido, ni aun por Derecho de Gentes. ¿Pues cómo puede el que no es dueño de una cosa darta para que la guarde al que es señor de ella? Mas si el ladron que me hurtó alguna cosa, ignorándolo yo, la depositase en mí, quando aun ignoraba su delito, con razon se dirá, que no se verifica depósito; porque no es conforme á la buena fe que al señor se le precise á restituir al ladron su propia cosa; pues aunque con ignorancia la haya entregado co mo depositada, tambien podrá usar de condiction para repetir lo que pagó indebidamente.

    32. CeUus libro XI. Digestorum. —Quod Nerva diceret, latiorem culpam dotum esse, Proculo displicebat, mihi verissimum videtur. Nam el si quis non ad eum modum, quem hominum natura desiderat, diligens est, nisi lamen ad suum modum curam in deposito praestat, fraude non caret; nec enim salva fide minorem iis, quam suis rebus, diligentiam praestabit.

    32. Celso ; Digesto , libro XI. —Lo que dice Ner va, que la culpa lata es dolo, no le agradaba á Próculo; y á mí me parece muy cierto ; pues aunque alguno no sea tan diligente como es conforme á la naturaleza del hombre, con todo si á su modo no pone cuidado en el de pósito, no carece de dolo; porque sin mala fe no pudo poner menor cuidado en las cosas depositadas que en las suyas.

    33. Labeo libro VI. Posteriorum a Iavoleno epitomatorum.—Servus tuus pecuniam cum Attio in seque stre deposuit apud Maevium ea condilione, ut ea tibi redderctur, si tuam esse probasses, si minus, ut Attio redderetur. Posse, dixi, cum eo. apud quem deposita esset, incerti agere, id estad exhibendum, et exhibitam vin dicare, quia servus in deponendo tuum ius deterius fa cere non potuisset.

    33. Labeon; Obras postumas compendiadaspor Javoleno, libro VI. —Tu siervo juntamente con Acio puso dinero en seqüestro en Mevio, con la condicion de que se volviese, si justificases que era tuyo; y si no, que se en tregase á Acio: dixe que se le puede pedir á aquel en quien se depositó, por la accion de cosa incierta, esto es, por la accion ad exhibendum ; y exhibido vindicarto; porque el siervo no pudo hacer peor tu condicion depo sitándolo.

    34. Idem libro II. Pithanon. —Potes agere depo siti cum eo, qui tibi non aliter, quam numis a te acceptis depositum reddere votuerit, quamvis sine mora et incorruptum reddiderit.

    34. El mismo; Dichos, libro II.—Puedes pedirte por la accion de depósito á aquel que no te quisiere en tregar lo depositado de otro modo que dándole tú alguna cantidad, aunque lo haya vuelto del mismo modo que lo recibió, sin incurrir en mora.

    LIBER SEPTIMUSDECIMUS. (LIBRO

    DECIMOSEPTIMO.)

    Tit. I.

    Titulo I.

    Mandati vel contra.

    De le acción que compete por el mandato, asi al quo manda, como á aquel à quien se le manda que exe cute el mandato.

    1• Paulus libro XXXII. ad Edictum. —Obligatio mandati consensu contrahentium consistit.

    1• Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXII. — La obligacion del mandato consiste en el consentimiento de los contrayentes.

    Digesto. —Libro 17."—Titulo 1. §. 1. Ideo per nuntium quoque vel per epistolam mandatum suscipi potest. §. 2. Item sive rogo, sive voló, sive mando, sive alio cuoqunque verbo scripserit, mandati actio est. §. 3. Item mandatum et in diem differri, el sub conditione contrahi potest. §. 4. Mandatum, nisi graluitum, nullum est, nam originem ex ofíicio alque amicilia trahit; contrarium ergo est officio merces, interveniente enim pecunia res ad locationem et conductionem potius respicit. 2. Gaius libro II. Rerum quotidianarum, siveAureorum. —Mandatum inter nos contrahitur, sive mea tantum gralia tibi mandem, sive aliena lantum, sive mea et aliena, sive mea el tua, sive tua et aliena; quodsi tua tantum gratia tibi mandem, supervacuum est mandatum, et ob id nulla ex eo obligatio nascitur. §. 1. Mea tantum gratia intervenit mandatum, veluti si tibi mandem, ut negotia mea geras, vel utfundum mihi emeres, vel ut pro me fideiubeas. §. 2. Aliena tantum, veluti si tibi mandem, utTitii negotia gereres, vel ut fundum ei emeres, vel ut pro eo fideiubeas. §. 3. Mea et aliena, veluti si tibi mandem, ut mea et Titii negotia gereres, vel ut mihi etTilio fundum emeres, vel ut pro me et Titio fideiubeas. §. 4. Tua et mea, veluti si mandem tibi, utsub usuris crederes ei, qui in rem meam mutuarotur. §. 5. Tua el aliena, veluti si tibi mandem, ut Tilio sub usuris crederes; quodsi utsine usuris crederes, alie na tantum gralia intervenit mandatum. §. 6. Tua autem gratia intervenit mandatum, velu ti si mandem tibi, ut pecunias tuas potius in emtiones praediorum colloces, quam foeneres, vel ex diverso, ut íbeneres potius, quam in emtiones praediorum colloces; cuiusgeneris mandatum magis consilium est, quam man datum, et ob id non est obligatorium, quia nemo ex consilio obligatur, eliamsi non expediat ei, cui dabatur, quia liberum est cuique apud se explorare, an expediat sibi consilium.

    §. 1 . Y por esto se puede también verificar manda to por nuncio ó por carta. §. 2. También se dá acción de mandato por la pa labra ruego, quiero ó mando, ó por otra qualquiera que se haya expresado. §.3. Se puede contraer mandato baxo do condición, y también hasta cierto dia. §. 4. No puede haber mandato no siendo gratuito; porque trae su origen de la amistad y voluntad, y la paa es contraria á esta; porque interviniendo paga, mas ien es locación y conducion. 2. Gayo; Diario, libro II. —Contraemos mandato si te mando hacer alguna casa, ó solamente por mi uti lidad, ó solamente por la agena, ó por la mia y la agena, ó por la mia y la tuya, ó por la tuya y la agena. Pe ro si solo te mando por tu utilidad, es superfluo el man dato; y por esto no resulta obligación alguna. §. 1. Interviene mandato solo por mi utilidad si te mando que cuides de mis negocios, ó que me com pres alguna heredad, ó seas mi fiador. §. 2. Solo por la agena si te mando que cuides de los negocios de Ticio, ó que le compres alguna heredad, ó que seas su fiador. §. 3. Por la mia y la agena si te mando que seas gestor de mis negocios y de los de Ticio, i> que compres alguna heredad para mí y para Ticio, ó seas fiador de ámbos. §. 4. Por la tuya y por la mia si te mando que pres tes con usuras á aquel a quien prestas, para que com pre alguna cosa mia. §. 5. Tuya y agena si te mando que prestes á Ticio con usuras; pero si que lo hagas sin ellas, solo intervie ne mandato por utilidad agena. §. 6. Interviene mandato por utilidad tuya si te mando que emplees tus dineros mas bien en comprar he redades que en darlos á intereses; ó por el contrario, que los des á intereses mas bien que emplearlos en here dades; cuya especie de mandato, mas bien es consejo, y por esto no obliga; porque ninguno se obliga por el con sejo, aunque no le convenga al que se lodá; porque cada uno tiene libertad de examinar si le conviene.

    3. Paulus libro XXXII. ad Edictum. —Praeterea in causa mandati etiam illud vertitur, ut interim nec melior causa mandantis fieri possit, interdum melior, deterior vero nunquara. §. 1. Et quidem si mandavi tibi, ut aliquam rem mihi emeres, nec de pretio quidquam slalui, tuque emisti, ulrimque actio nascitur. §. 2. Quodsi pretium slatui, tuque pluris emisti, quídam negaverunt, te mandati habere actionem, etiamsi paratus esses, id, quod excedit, remitiere; namque iniquum est, non esse mihi cum illo actionem, sinolit, illi vero, si velit, mecum esse;

    3. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXII.— A mas de esto en la causa de mandato también se trata alguna vez de que no se pueda hacer mejor la causa del que manda: tal vez mejor; pero peor nunca. §. 1 . Ciertamente si te mandé que me comprases al guna cosa sin haber expesado el precio, y la -compraste, resulta acción de una y otra parte. §. 2. Pero si dixc el precio, y tú la compraste en mas, negáron algunos que te competía la acción de man dato, aunque te allanases á perdonar el exceso; porque no es justo que se me dé acción contra él si no quiere; pero él si quiere, tendrá acción contra mí.

    4. Gaius libro II. Rerum quotidianarum, vel Aureorum. —sed Proculus recteeum usque ad pretium statulumacturum existima!; quaesenlentia sane benignior est.

    4. Gayo; Diario, libro II.—Pero Próculo juzga, que pedirá con razón hasta el precio -que se le dixo; cuya sentencia á la verdad es mas conforme á equidad.

    5. Paulus libro XXXII. ad Edictum. — Diligenter igitur fines mandati custodiendi sunt; nam qui excessit, aliud quid faceré videtur.

    5. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXII.— Esto supuesto, se ha de observar exactamente lo que se expresó en el mandato; porque el que excede, parece que hace otra cosa distinta. §.1. Y si no cumpliese el mandato que acepló, se obliga.

    §. 1 .

    Et si susceptum non impleverit, tenelur.

    DiGESTO.—Libro 17.°—Titulo 1.

    581

    §. 2. Itaque si mandavero tibi, ut domum Seianam centum emeres, tuque Titianam emeris longe maioris pretii, centum lamen, autetiam minoris, non videris implesse mandatum. §. 3. Item si mandavero tibi, utfundum meum cen tum venderes, tuque eum nonaginta vendideris, et petam fund um, non obstavit mihi exceptio, nisi et reliquum mihi, quod deest, mandatu meo, praestes, et indemnem me per omnia conserves. §. 4. Servo quoque dominus si praeceperit, certa summa rem vendere, ille minoris vendiderit, similiter vindicare eam dominus potest, nec ulla exceptione summoveri, nisi indemnitas ei praestetur. §. 5. Melior autem causa mandantis fieri potest, si, quum tibi mandassem, ut Stichum decem emeres, tu eum minoris emeris, vel tantidem, ut aliud quidquam servo accederet; utroque enim casu aut non ultra pretium, aut intra pretium fecisti.

    §. -2. Y así si te mandé que comprases en ciento la casa de Seyo, y comprases la de Ticio en mucho mas, parece que no cumpliste el mandato, aunque la compra ses en los ciento, ó en ménos. §. 3. Mas si te mandé que vendieses en ciento mi fundo, lo vendiste en noventa, y lo pido, no se dará ex cepcion contra mí: á no ser que mo des la cantidad reslanteen que te mandé venderto, y me indemnices entera mente. §. 4. Si el señor mandase al siervo vender alguna cosa en cierta cantidad, y él la vendiese en ménos, el señor la puede vindicar del mismo modo, sin que le obs te excepcion alguna: á no ser que se le indemnice. §.5. Se puede hacer mejor la condicion del que manda, como si habiéndote mandado que comprases á Estico por diez, tú lo comprases en ménos, ó en lo mis mo, con la condicion de que se le agregase alguna cosa al siervo; porque en uno y otro caso ó no diste mas del precio, ó diste ménos.

    6. Ulpianus libro XXXI. ad Edictum. — Si remunerandi gratia honor interveuit , erit mandati actio.

    6. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXI. —Si por causa de remuneracion se diese alguna cosa, tendrá tugar la accion de mandato. §. 1. Si alguno mandó á otro que administrase sus negocios, será reconvenido con esta accion, y no podrá pedirte por la accion de la gestion de los negocios; por que no se obligó por haber sido gestor de ellos, sino por haber aceptado el mandato: finalmente, se obliga aunque no los haya administrado. §.2. Si permití que alguno fuese mi fiador, ó inter viniese de alguna otra manera, me obligo por la accion de mandato; y se dará esta accion, á no ser que alguno fuese fiador contra su votuntad, ó con ánimo de donar, 6 de ser gestor del negocio. §. 3. El mandato de cosa torpe es nulo, y por esto no se pedirá por esta accion. §. 4. Si te mandé lo que no me importaba, v. g. que intervinieses por Seyo, ó que prestes á Ticio, se me dará contra tí la accion de mandato, como escribe Celso en el libro primero de los Digestos; y yo me obligaré á tí. §. 5. Pero si te mandé lo que te importaba, no re sultará accion de mandato: á no ser que tambien me imEorte á mí; y si no lo hubieras hecho si yo no te lo huiera mandado, aunque á mí no me importe, tambien se dará la accion de mandato. §. 6. Pregunta Juliano en el libro trece de los Di gestos, que si el señor mandase á su procurador que to me cierta cantidad de dinero, y lo dé á usuras de su cuen ta y riesgo, de modo que le pague al señor ciertas usuras; y si pudiese percibir mas, que fuesen para él, parece que recibió el dinero prestado; pero si se le mandó la ad ministracion de todos los negocios, tambien se obliga por la accion de mandato, á la manera que el deudor se suele obligar por esta accion; porque fué gestor de los negocios de su acreedor. §. 7. Uno llamado Mario Paulo fió á Dáfnide, y pactó que se le habia de pagar interes por la fianza en nombre de otro: trató tambien que se habia de percibir cierta can tidad del importe del pteyto: el Pretor Claudio Saturnino mandó que se le diese á éste mayor porcion de frutos, y le prohibió abogar. A mí me parecia que dió fianza de estar á derecho; y como si hubiera comprado el interes que podria resultar del pteyto, podia pedir á Dáfnide por la accion de mandato la cantidad en que habia sido con denado. Pero los dos Emperadores hermanos respondiéron muy bien, que por su dolo no le competia accion; porque á la paga que pactó, se añadió la compra de lo que po

    §. 1. Si cui fuerit mandatum, ut negotia admini straret, hac actione erit conveniendus; nec recte negotio rum gestorum cum eo agetur, nec enim ideo est obligatus, quod negotia gessit, verum ideirco, quod mandatum suseeperit; deniquer tenetur, etsi non gessiss t. §. 2. Si passus sim, aliquem pro me fideiubere, vel alias intervenire, mandati teneor; et nisi pro invito quis intercesserit, aut donandi animo, aut negotium gerens, erit mandati actio. §. 3. Rei turpis nultum mandatum est, et ideo hac actione non agetur. §. 4. Si tibi mandavero, quod mea non intererat, vetuli ut pro Seio intervenias, vel ut Titio credas, erit mihi tecum mandati actio, ut Celsus libro septimo Digestorum scribit, et ego tibi sum obligatus. §. 5. Plane si tibi mandavero, quod tua intererat, nulla erit mandati actio, nisi mea quoque interfuit; aut si non esses facturus, nisi ego mandassem, et si mea non interfuit, tamen erit mandati actio. §. 6. Apud Iulianum libro tertio decimo Digestorum quaeritur, si dominus iusserit procuratorem suum certam pecuniam sumere et foenerare periculo suo, ita ut certas usuras domino penderet duntaxat, si pturis foenerare potuisset, ipse tucraretur, in creditam pecu niam videtur, inquit, accepisse. Plane si omnium nego tiorum erat ei administratio mandata, mandati quoque eum teneri, quemadmodum solet mandati teneri debitor, qui creditons sui negotia gessit. §. 7. Marius Pautus quidam fideiusserat pro Daphnide, mercedem pactus ob suam fideiussionem, et sub nomine alterius ex eventu litis caverat, sibi certam quantitatem dan; hic a Claudio Saturnino Praetore ma iores fructus inferre iussus erat, et advocationibus ei idem Saturninus interdixerat; videbatur autem mihi iudicatum solvi fideiussisse, et, quasi redemtor lilis extitisset, velle a Daphnide mandati iudicio consequi, quod erat condemnatus. Sed rectissime Divi fratres rescripserunt, nullam actionem eum propter suam callidatem ha bere, quia mercede pacta accesserat ad talem redemtionem. Marceltus autem sic loquitur de eo, qui pecunia

    582

    DiGESTO. —Libro 17.°—Titulo 1 .

    accepta spopondit, ut, si quidem hoc actum est, ut suo periculo sponderet, nulla actione agat, sin vero non hoc actum est, utilis ei potius actio compelat; quae sententia utililati rerum consentanea est.

    dria importar el pleyto. Marcelo dice que esto se ha do entender del que prometió por haber recibido dinero; pero si se trató que la promesa fuese de su cuenta y ries go, no le compete accion alguna; y si no se trató, no le compete accion útit; cuya sentencia es conforme á la utilidad comun.

    7. Papinianus libro I1I. Responsorum. —Salarium procuratori constitutum si extra ordinem peli coeperit, considerandum erit, laborem dominus remunerare votuerit, atque ideo fidem adhiberi placitis oporteat, an eventum litium maioris pecuniae praemio contra bonos mores procurator redemerit.

    7. Papiniano; Respuestas, libro III.—Si el salario señalado al procurador se pidiese extraerdinariamente, se ba de considerar si el señor haya querido remunerar el trabajo; y por esto convendrá que se esté á lo pactado; ó si el procurador contra las buenas costumbres compró el interes del pleyto por mayor cantidad.

    8. Ulpianus libro XXXI. ad Edictum.—Si procuratorem dedero, nec instrumenta mihi causae reddat, qua actione mihi teneatur? Et Labeo putat, mandati eum teneri, nec esse probabilem sententiam existimantium, ex hac causa agi posse depositi; uniuscuiusqueenim con tractus initium spectandum et causam.

    8 Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXI. —Si el procurador que nombré no me volvió los mismos instrumentos de la causa, ¿por qué accion me estará obli gado? Labeon juzga, que por la de mandato; y que no es probable la sentencia de los que juzgan, que por esta causa se puede pedir por la accion de depósito; porque se ha de mirar el principio, y á la causa de qualquiera contrato. §.1. Si el contrario fué absuelto por la cotusion del procurador, se obliga por la accion de mandato; pero si no tiene de donde pagar, en este caso dice que se ha de dar la accion de dolo contra el que fué absuelto por co tusion. §. 2. Tambien consta que se obliga por la accion de mandato, por haber tomado el pleyto para seguirte. §. 3. Si alguno mandase á otro que sea gestor de los negocios de aquel que se lo habia mandado á él mis mo, le competerá accion de mandato; porque tambien él está obligado: y lo está, porque puede pedir; pues aun que vulgarmente se dice que el procurador ántes de la contestacion del pleyto no puede nombrar otro procura dor, con todo se verifica accion de mandato, y solo se le prohibo nombrar otro para que pueda pedir. §. 4. Si los tutores mandasen á su contutor que comprase un siervo para el pupilo, y no le comprase, ¿acaso se dará la accion de mandato, y esta sola, ó tam bien la de tutela? Juliano distingue: dice que importa sa ber de qué calidad es el siervo que los tutores mandáron comprar á uno de ellos; porque si no es necesario, ó es gravoso, solo se obliga por la accion de mandato, y no por la de tutela; pero si era necesario, en este caso tam bien se obliga por la de tutela; y no solo él, sino tambien los demas; porque aunque no lo hubiesen mandado, es tarian obligados por la accion de tutela, por no haber comprado el siervo necesario para el pupilo: y así no se pueden excusar por haberto mandado el contutor, porque debiéron comprarto: y esto no obstante les competerá tambien la accion de mandato; porque no obedeció el contrario. Tambien dice Juliano, que el tutor que com pró el siervo, tiene esta accion contra sus contutores. §. 5. Si un hombre libre que con buena fe era teni do por siervo, mandase á Ticio que le redimiese, y le diese dinero del peculio que le habia de corresponder, y no debia quedar en el comprador de buena fe, y Ticio habiendo pagado el precio, le manumitiese, y despues se declarase que era ingenuo, dice Juliano, que le compete accion de mandato contra aquel á quien mandó que lo redimiese; pero solo se dará esta accion para que le ceda las que le competen contra aquel de quien lo compró: mas si dió el dinero que era del peculio que pertenecia al comprador de buena fe, dice Juliano, que no se le pueden ceder á él ningunas acciones, porque no las tiene; pues ol comprador le dió sus mismos dineros: ántes bien dice

    §. 1. Sed et si percoltudium procuratoris absotutus sit adversarius, mandati eum teneri; sed si solvendo non sit, tunc de dolo actionem ad versus reum, qui per coltusionem absotutus sit, dandam ait. §. 2. Sed et de lite, quam suscepit exequendam, mandati eum teneri constat. §. 3. Si quis mandaverit alicui gerenda negotia eius, qui ipse sibi mandaverat, habebit mandati actio nem, quia et ipse tenctur; tenetur autem, quia agere potest. Quamquam enim vulgo uicatur, procuratorem ante litem contest.itam facere procuratorem non posse, tamen mandati actio est; ad agendum enim duntaxat hoc facere non potest. §. 4. Si tutores mandaverint contutori suo mancipium emendum pupillo, et ille non emerit, an sit man dati actio? Et utrum tantum mandati, an vero et tutelae? Et Iulianus distinguit , referre enim ait, cuius generis servum tutores uní tutorum mandaverint ut emeret. Nam si supervacuum servum, vel etiam onerosum, man dati actione tantum eum teneri, tutelae non teneri, si vero necessarium servum, tune et tutelae eum teneri, non sotum, sed et ceteros; nam et si (non) mandassent, tenerentur tutelae, quum servum pupillo necessarium non comparaverunt. Non sunt igitur excusati, quod con tutori mandaverunt, quia emere debuerunt: plane habebunt nihilominus mandati actionem, quia mandato non est obtemperatum. Contra quoque Iulianus ait, tutorem, qui emit, mandati actionem habere adversus contutores suos. §. 5. Si liber homo%, quum bona fide serviret, man daverit Titio, ut redimeretur, et numos ex eo peculio de derit, quod ipsum sequi, non apud bonae fidei emtorem relinqui debuit, Titiusque pretio sotuto liberum iltum manumiserit, mox ingenuus pronuntiatus est, habere cum mandati actionem, Iulianus ait, adversus eum, cui se redimendum mandavit; sed hoc tantum inesse manda ti iudicio, ut sibi actiones mandet, quas habet adversus eum, a quo comparavit. Plane si eam pecuniam dederit, quae erat ex peculio ad bonae fidei emtorem pertinente, nullae ei, inquit Iulianus, mandari actiones possunt, quia nul las habet, quum ei suos numos emtor dederit; quin imo, inquit, ex vendito manebit obligatus; sed et

    DigeSTO. —Libro 17.*—Titulo 1. haec actio inutilis est, quia quantum fuerit consecutus, tantum emti iudicio necesse nabebit praestare. §. 6. Mandati actio tunc competit, quum coepit in teresse eius, qui mandavil, ceterum si nihil interest, cessat mandati actio; et eatenus competit, quatenus in terest, utputa mandavi tibi, ut fundum emeres; si intererat mea emi, teneberis, ceterum si eundem hunc fun dum ego ipse emi, vel alius mihi, neque interest aliquid, cessat mandati actio. Mandavi, ut negotiagereres; si ni hil deperierit, quamvis nemo gesserit, nulla actio est; aut si alius idonee gesserit, cessat mandati actio. Et in similibus hoc idem erit probandum.

    §. 7. Si ignorantes fideiussores debitorem solvisse, vel etiam acceptilatione sive pacto liberatum, ex sub stantia debitons solverunt, non tenebuntur mandati. §. 8. Quod et ad actionem fldeiussoris pertinet; et hoc ex Rescripto Divorum Fratrum intelligere licet, cuius verba haec sunt: Catullo Iuliano. Si hi, qui pro te fideiusserant, in maiorem quantitatem damnati, quam debiti ratio exigebat, scientes et prudentes auxilium appellationis omiserunt, poteris mandati agentibus his aequitate iudicis tueri te. Igitur si ignoraverunt, excusa la ignorantia est, si scierunt, incumbebat iis necessitas provocandi; ceterum dolo versati sunt, si non provocaverunt. Quid tamen, si paupertas iis non permisit? Excusata est eorum inopia. Sed et si testato convenerunt debitorem, ut, si ipse putaret, appellaret, puto rationem iis constare. §. 9. » Dolo autem facere videtur, qui id, quod potest restituere, non restituit. §. 10. Proinde si tibi mandavi, ut hominem emeres, tuque emisti, teneberis mihi, ut restituas. Sed et si dolo emere neglexisti, forte enim pecunia accepta alii cessisti, ut emeret, aut si lata culpa, forte si gratia ductus passus es alium emere, teneberis. Sed et si servus, quem emisti, fugit, si quidem dolo tuo, teneberis; si dotus non intervenit nec culpa, non teneberis, nisi ad hoc, ut caveas, si in potestatem tuam pervenerit, te restituturum. Sed et si restituas, et tradere debes; et si cautum est de eviclione, vel potes desiderare, ut tibi caveatur, puto sufficerc, si mihi hac actione cedas, ut procuratorem me in rem meam facias, nec amplius praestes, quam consecuturus sis;

    883

    que quedará obligado por la accion de venta; pero esta es tambien inútit; porque tanto quanto hubiere percibi do, tendrá necesidad de volver por la accion de compra. §. 6. La accion de mandato compete quando empie za á importarte al que mandó; pero si nada le importa cesa la accion de mandato: y solo compete en lo que im porta, como si te mandé que me comprases una heredad: si me importaba que me la comprases, me estarás obliga do; pero si yo compré este mismo fundo, ó me lo compró otro, y nada me importa, cesa la accion de mandato. Te mandé que fueses gestor de mis negocios, si no hubiese de perder cosa alguna, aunque ninguno fuese gestor de ellos, no se dá accion alguna, ó si otros los administrase bien, cesa la accion de mandato; y esto mismo se ha de decir en otros casos semejantes. §. 7. Si los fiadores pagáron de los bienes del deudor ignorando que este habia pagado, ó que habia quedado libre por aceptilacion, ó por pacto, no estarán obligados por la accion de mandato. §. 8. Por lo que corresponde á la accion del fiador, se puede entender por este rescripto de los dos Empera dores hermanos: estas son sus palabras: Los Emperado res Antonino y Vero, á Cátulo Juliano. Si los que habian sido tus fiadores fuéron condenados en mayor cantidad de lo que importaba la deuda, y omitiéron el auxilio de la apelacion, sabiéndolo y permitiéndolo, por equidad judicial te podrás defender de los que te piden por la ac cion de mandato; pero si lo ignoráron, los excusa su igrancia: si lo supiéron, tenían necesidad de apelar; y si no apeláron, incurriéron en dolo. ¿Mas qué diremos si no se lo permitió su pobreza? Esta les servirá de excusa; Í>ero si reconviniéron al deudor por escrito para que ape ase si le pareciese, juzgo que hiciéron bien. §. 9. Parece que comete dolo el que no restituye lo que puede restituir. §. 10. Por tanto si te mandé que comprases un sier vo, y le compraste, te obligarás á restituirmelo; pero si no quisiste comprarto por dolo, v. g. diste á otro el dine ro que recibiste para este fin, ó por culpa lata, como si movido de gracia permitiste que otro le comprase, me es tarás obligado. Mas si el siervo que compraste huyó, si por dolo tuyo, me estarás obligado; y si no incurriste en dolo ni culpa, solo te obligarás á dar caucion de res tituirto si volviese á tu poder; y si lo puedes restituir, lo debes entregar: si se dió caucion de eviccion, ó puedes pedir que te se dé, juzgo basta que me cedas esta accion, y me hagas procurador de mi propia causa, para que no des mas que lo que hayas percibido.

    9. Pautus libro XXXII. ad Edictum.—do tuo et iam facto cavere debes.

    9. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXII. —Tambien debes dar caucion de tu propio hecho.

    10. Ulpianus libro XXXI. ad Edictum. —Idemque et in fundo, si fundum emit procurator; nihil enim amplius, quam bonam fidem praestare eum oportet, qui procurat. §. 1. Sed et si de sanitate servi procuratori cautum est, aut caveri potest, aut de ceteris vitiis, idem erit dicendum; at si culpa caveri non curaverit, condemnabitur. §. 2. Si ex fundo, quem mihi emit, procurator fructus consecutus est, hos quoque officio iudicis prae stare eum oportet. §. 3. Si procurator meus pecuniam meam habeat, ex mora utique usuras mihi pendet. Sed et si pecuniam meam foenori dedit, usurasque consecutus est, consequenter dicemus, debere eum praestare, quantumeunque

    10. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXI. —Lo mismo se dice del fundo, si el procurador le comEró; porque este no es responsable á mas que á la uena fe. §. 1. Mas si se dió caucion al procurador de la sa nidad del siervo, como se puede dar, ó de los demas vi cios, se ha de decir lo mismo; pero si por su culpa no cuidase de que se dé caucion, será condenado. §. 2. Si el procurador percibió frutos del fundo que me compró, el Juez le mandará de oficio que los res tituya. §.3. Si mi procurador tuviese dinero mio, me pa gará usuras por el tiempo que fuese moroso en entre gármelo; y si dió á usuras mi dinero, y las percibió, consiguientemente dirémos que debe entregar todo lo

    58 i

    DigeSTo.—Libro 17.*—Titulo 1.

    emotumentum sensit, sive ei mandavi, sive non, quia bonae ñdei boc congruit, ne de alieno tucrum sentiat; quodsi non exercuit pecuniam, sed ad usus suos conver tit, in usuras convenietur, quae legitimo modo in regionibus frequentantur. Denique Papinianus ait, etiamsi usuras exegerit procurator, el in usus suos convertit, usuras eum praestare debere. §. 4. Si quis Titio mandaverit, ut ab actoribus suis mutuam pecuniam acciperet, mandati eum non acturum, Papinianus libro tertio Responsorum scribil, quia de mu tua pecunia eum habet obligatum; et ideo usuras eum petere non posse quasi ex causa mandati, si in stipula tionem deductae non sunt. §. 5. Idem Papinianus libro eodem refert, fideiussori condemnato, qui ideo tideiussit, quia dominus pro curator mandaverat, ut pecuniam mutuam acciperet, utilem actionem dandam, quasi institoriam , quia el hie quasi praeposuisse eum mutuae pecuniae accipiendac videatur. . §. 6. Si cui mandavero, ut a Tilio stipuletur, potero cum eo, cui mandavi, agere mandati, ut eum accepte liberet, si hoc velim; vel si malim, in hoc agam, ut eum deleget mihi, vel si cui alli votuero. Et Papinianus libro eodem scribit, si mater pro filia dotem dederit, eamque mandante filia vel illico stipulata sit, vel etiam postea, mandati eam teneri, quamvis ipsa sit, quae dotem dederit. §.7. Si quis ea, quae procurator suus et servi gerebant, ila demum rata esse maudavit, si interventu Sempronii gesta essent, et male pecunia credita sit, Sempronium, qui nihil dolo fecit, non teneri; et est verum, eum, qui non animo procurators intervenit, sed affeclionem amicalem promisil in monendis procuratoribus el actoribus, el in regendis consilio, mandati non teneri, sed si quid dolo fecerit, non mandati, sed magis de dolo teneri. §. 8. Si mandavero procuratori meo, ut Titio pecu niam meam credat sine usuris, isque non sine usuris crediderit, an etiam usuras mihi restituere debeat, videamus. Et Labeo scribit, restituere eum oportere, eliamsi hoc mandaverim, ut gratuitam pecuniam daret, quam vis, si periculo suo credidisset, cessaret, inquit Labeo, in usuris actio mandati. §. 9. Idem Labeo ail, et verum est, reputationes quoque hoc iudicium admittere; et sicuti fructus cogitur restituere is, qui procurat, ita sumtum, quem in fructus percipiendos fecit, deducere eum oportet; sed et si ad vecturas suas, dum excurrit in praedia, sumtum fecit, puto hos quoque sum tus reputare eum oportere, nisi si salariarius fuit, et hoc convenit, ut sumtus de suo faceret ad haec itinera, hoc est de salario. §. 10. Idem ait, si quid procurator citra mandatum in votuplatem fecit, permiltendum ei auferre, quod sine damno domini fiat, nisi rationem sumtus istius dominus admiltit. §. 11. Fideiussores el mandatores, etsi sine iudicio solverint, babent actionem mandati. §. 12. Generaliter Iulianus ait, si fideiussor ex sua persona omiserit exceptionem, qua reus uti non potuit, si quidem minus honestam, habere eum mandati actio nem; quodsi eam, qua reus uti potuit, si sciens id fecit, non habiturum mandati actionem, si modo habuit facultatem rei conveniendi desiderandique, ut ipse susciperet potius iudicium vel suo, vel procuratorio nomine.

    que percibió, ya sea que se lo mandase ó no; porque e< conforme á la buena fe, que otro no reciba el produeto de la cosa agena. Pero si no comerció con el dinero, sino que lo convirtió en sus propios usos, será reconve nido por las usuras que fuesen legitimas y acostumbra das en aquellas provincias. Ultimamente dice Papiniano, que si el procurador percibió usuras, y las convirtió en sus propios usos, debe pagartas. §. 4. Si alguno mandó á Ticio que recibiese dinero prestado de sus actores, escribe Papiniano al libro terce ro de sus Respuestas, que no ha de usar do la accion de mandato; porque le tiene obligado por la de mutuo; y por esto no puede pedir usuras por causa de mandato, si no se expresáron en la estipulacion. §. 5. Tambien refiere Papiniano en el mismo libro, que si fuese condenado el fiador porque el señor le habia mandado al procurador que recibiese dinero prestado, se le ha de dar la accion útil quasi-institoria; porque parece que este en algun modo le nombró para recibí! dinero prestado. §. 6. Si mandase á alguno que estipule de Ticio, pouré usar contra él de la accion de mandato para que lo liberte por aceptilacion, si lo quiero así, ó mas bien pedirto que me delegue, ó alguno otio que yo quiera; y Papiniano en el mismo libro escribe, que si la madre diese dote por la hija mandándolo esta, ó inmediatamen te, ó despues lo estipulase, se obliga por la accion de mandato, aunque sea ella misma la que dé la dote. §. 7. Si alguno mandó que se tuviesen por válidas las cosas de que eran gestores su procurador y sus sier vos, si las tratáron con intervencion de Sempronio, y se prestase malamente el dinero, Sempronio, que no come tió dolo, no está obligado; y es cierto, que el que no intervino como procurador, sino que como amigo pro metió aconsejar á los procuradores y actores, no se obli ga por la accion de mandato en habertes aconsejado: y si con dolo hiciese alguna cosa, se obligará mas bien por la accion de dolo, quo por la de mandato. § 8. Si mandase á mi procurador que preste á Ticio dinero mio sin usuras, y se lo prestase con ellas, hemos de ver si acaso me las deberá restituir. Labeon escribe, 3ue las debe restituir aunque le mandase que prestase el inero sin ellas; pero si lo prestó de su cuenta y riesgo, dice Labeon, que en quanto á las usuras cesará la accion de mandato. §. 9. Tambien dice Labeon, y es cierto, que en este juicio se han de considerar los gastos; y así como el procurador está obligado á la restitucion de los frutos, tambien se le deben abonar los gastos que hizo en perci birtos; y los que hizo en ir y venir á la heredad, juzgo que tambien se deben considerar: á no ser que estuviese asalariado; porque en este caso debe costear los viages de su salario. §. 10. Tambien dice, que si el procurador sin man dato hizo alguna cosa para recreo, se le ha de permitir que lo quite, lo qual se entiende si se hizo sin daño del señor: a no. ser que este abone dichos gastos. §. 11. Los fiadores y los mandatarios aunque paguen votuntariamente, pueden usar de la accion de mandato. §. 12. Generalmente dice Juliano, que si el fiador no puso la excepcion que le competia por su persona, de la qual no pudo usar el reo, le compete la accion de mandato, si no fué honesta; pero si era tal de la qual pu do usar el reo,, no le competerá esta accion, si la omi tió con ciencia cierta,, y tuvo facultad para reconvenir al reo, y solicitar que él contestase el juicio en su nombre, ó en el de su procurador.

    Digesto.—Libro 17.*—Titulo 1.

    :>83

    §. 13. Si fideiussori donationis causa acceptum fa ctura sit a credilore, pulo, si fideiussorem rcmunerari voluit creditor, habere cura mandati actionem; mullo magis, si mortis causa acceplo tulisset creditor, vel si eam liberationcm legavit.

    §.13. Si por causa de donación el acreedor diese por recibido del fiador lo que se le debia, juzgo que si el acreedor quiso remunerar al fiador, le compete la acción de mandato; y con mas razón si diese por recibido por causa de muerte, ó si legó la liberación de la deuda.

    11. Pomponius libro III. ex Plautio. — Si ei, cui damnalus ex causa fideiussoria fueram, heres postea exlitero, habebo mandati actionem.

    11. Pomponio; Doctrina de Plaucio, libro III. — Si después fuese heredero de aquel por quien fui conde nado como fiador suyo, me compelerá la acción de man dato.

    12. Ulpianus libro XXXI. ad Edictum.—Si vero non remunerandi causa, sed principaliler donando fideiussori remisit actionem, mandati eum non acturum.

    12. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXI. —Pero si dexo de usar de la acción contra el fiador, no por causa de remuneración, sino principalmente por do nación , no le podré pedir por la acción de mandato. §. 1. También confiesa Marcelo, que si alguno con el fin de donar al fiador, pagase por él al acreedor, com pete al fiador la acción de mandato. §. 2. También dice, que si fué fiador el hijo de fa milias ó el siervo, y pagase por ellos con la intención de hacerles donación, que el padre ó el señor no podrán usar de la acción de mandato; porque el que pagó no qui so hacer donación ai padre. §. 3. Pero si pagase el siervo que era fiador, el se ñor podrá usar de la acción de mandato. §. 4. Dice Marcelo en el mismo lugar, que si el hijo de familias fuese fiador sin mandato del padre, cesa la acción de mandato, si no tenia peculio; pero si lo hizo por mandato del padre, ó pagó del peculio, mas bien compete al padre la acción de mandato. §. S. Si le mandé al hijo de familias que pagase por mí, ya sea que pague el padre ó el hijo de su peculio, dice Neracio, que se ha de pedir por la acción de man dato, lo qual se funda en razón; porque nada me impor ta que pague uno ú otro. §. 6. Si le mandé al hijo de familias que pagase por mi, y lo hiciese después de emancipado, es cierto que se ha de dar contra él la acción que resulla del hecho: mas si pagase el padre después de la emancipación, le com peterá la acción que resulta de la gestión de los negocios. §. 7. Compete la acción contraria de mandato á los que lo aceptaron, como á los que admitieron ser procu radores de todas las cosas, ó de una sola. §. 8. Por lo qual pregunta Papiniano, que si el pa trono habia pagado ocho onzas por el predio que habia comprado, y mandase que se le entregase á su liberto para que él pagase lo restante del precio; y después pa gado este, consintiese el liberto con el señor que vendió el fundo, ¿acaso podrá el liberto pedir el precio de tres onzas? Y dice, que si admitió el mandato al principio, y no lo recibió como donación, puede repetir por la acción contraria de mandato el precio sobrante, deducidos los salarios que recibió en el medio tiempo; pero si el patro no le hizo donación al liberto, también parece que des pués este hizo donación á aquel. §. 9. Si me mandaste que te comprase alguna cosa, y yo la comprase con mi dinero, me compelerá la acción de mandato para pedir el precio. Pero si la comprase con tu dinero, y con buena fe gastase en comprarla alguna cosa de mi patrimonio, me competerá la acción contra ria de mandato. Lo mismo se dirá si no quisieres recibir la cosa comprada: y lo mismo si me mandaste alguna otra cosa, y en esto hiciese algún gasto: y no solo perci biré lo que gasté, sino también las usuras: y estas no so lamente han de ser desde que se incurrió en mora; por que también debe el Juez estimar lo que alguno cobró de su deudor, percibiendo grandes usuras. También será

    §. 1. Marcellus aulem fatetur, si quis donaturus lideiussori pro eo solverit creditori , habere fideiussorem mandati aclionem. §. 2. Plañe, inquit, si filiusfamilias vel servus fuit fideiussor, et pro his solvero donaturus iis, mandati patrem vel dominum non acturos; hoc ideo, quia non patri donalum voluit, qui solvit. §. 3. Plañe si servus fideiussor solverit, dominum mandati aclurum. §. 4. Idem Marcellus ibidem ait: si filiusfamilias non iussu patris fideiusserit, cessat mandati actio, si nihil sit in peculio; quodsi iussu, vel ex peculio solutum est, mullo magis habel palor mandati. §. 5. Si filiofamilias mandavi, ut pro me solveret, patrem, sive ipse solverit, sive filius ex peculio, mandati acturum Neratius ait; quod habet rationem, nihil enim mea intercst, quis solvat. §6. Si filiofamilias mandavero, ut pro me solveret, et eraancipatus solvat, verum est, in factum actionem filio danda m, patrem autem post emancipalionem sol ven tera negotiorum gestorum actionem habere. §. 7. Contrario iudicio experiuntur, qui mandatum susceperunt, utputa qui rerum vel rei unius procurationem susceperunt. g. 8. Inde Papinianus quaerit, si patronus praediura, quod emerat, pro quo pretil bessem exsolverat, iusserit liberto suo tradi, ut ille residuum pretii redderet, deinde reddito pretio vendenti fundum patrono libertus consenserit, trienlis prelium an libertus possit repe leré? Et ait, si mandatum suscepit initio libertus, non donalum accepil, contrario iudicio posse eum pretium re peleré, quod deductis mercedibus, quas medio temporo percepit, superest; quodsi donationem patronus in libertuai conlulit, videri et postea libertum patrono donasse.

    §. 9. Si mihi mandaveris, ut rem libi aliquam emam, egoque emero meo pretio, habebo mandati actio nem de pretio recuperando; sed et si tuo pretio, impen den) tamen aliquid bona fide ad cmlionem rei, erit con traria mandali aclio, aut si rem emtam nolis recipere. Simili modo, et si quid aliud mandaveris, et in id sum tum fecero; nec tanlum id, quod impendi, verum usuras quoque consequar. Usuras autem non tantum ex mora esse admittendas, verum iudicem aestimare deberé, si exegit a debitore suo quis (et) solvit, quum ubérrimas usuras consequeretur— aequissimum enim erit rationem eius rei haberi—, aut si ipse mutuatus gravibus usuris

    74

    586

    DiGESTO.—Libro 17.*—Titulo 1.

    solvit. Sed ft si rcum usuris non relevavit, ipse autem et usurae absunt, vel si minoribus relevavit, ipse autem maioribus foenus accepit, ut tidem suam liberaret, non dubito, debere eum mandati iudicio et usuras consequi; et ut est constitutum, totum hoc ex aequo et bono iudex arbitrabitur.

    §. 10. Dedi tibi pecuniam, ut creditori meo exolvas, non fecisti; praestabis mihi usuras, quo casu et a me creditor pecuniam debitam cum usuris recepturus sit; et ita Imperator Severus Hadriano Demonstrati rescripsit. §. 11. Si adolecens tuxuriosus mandet tibi, ut pro meretrice fideiubeas, idque tu sciens mandatum susceperis, non habebis mandati actionem, quia simile est, quasi perdituro pecuniam sciens credideris. Sed et si ulterius directo mandaveril tibi, ut meretrici pecuniam credas, non obligatur mandati, quasi ad versus bonam fidem mandatum sit. §. 12. Quum quidam latem epistolam scripsisset amico suo: Rogote, commendatum habeas Sextilium Crescentem amicum meum, non obligabitur mandati, quia commendandi magis hominis, quam mandandi causa scri pta est. §.13. Si quis manda veril filiofamilias credendam pecuniam non contra Senatusconsultum accipienti, sed ex ea causa, ex qua de peculio, vel de in rem verso, vel Quod iussu pater teneretur, eril licitum mandatum. Hoc amplius dieo, si, quum dubitarem utrum contra Senatus consultum acciperet, an non, nec essem daturus contra Senatusconsultum accipienti, intercesserit, qui diccret, non accipere contra Senatusconsultum, et periculo meo crede, dicat, bene credis, arbitror, locum esse mandato, et mandati eu m teneri. §. 14. Si post credilam pecuniam mandavero creditori credendam, nultum esse mandatum rectissime Papinianus ait. Plane si, ut exspectares, nec urgeres debitorem ad sotulionem, mandavero tibi, ut ei des intervaltum, periculoque meo pecuniam fore dicam, verum puto, omnc nominis pericutum debere ad mandatorem pertinere. §. 15. Idem ait, si tutor mandet, suscipi vel probari nomen, quod fecerat, teneri cum mandati, scilicet quondam pupillo suo, vel curatori eius. §. 16. Si mandavero exigendam pecuniam, deinde votuntatem mutavero, an sit mandati actio vel mihi, vel heredi meo? Et ait Marceltus, cessarc mandati actionem, quia extinctum est mandatum finita voluntate; quodsi mand&veris exigendam, deinde prohibuisti, exactamque recepisti, debitor liberabitur. §. 17. Idem Marceltus scribit, si, ut post mortem sibi monumentum fieret, quis mandavit, heres eius poterit mandati agere. lltum vero, qui mandatum suscepit, si sua pecunia fecit, puto agere mandati, si non ita ei mandatum est, ut sua pecunia faceret monumentum, potuit enim agere etiam cum eo, qui mandavit, ut sibi pe cuniam daret ad faciendum, maxime si iam quaedam ad faciendum paravit.

    13. Gaius libro X. ad Edictum provinciale. — Idem est, et si mandavi tibi, ut postmortem meam heredibus meis emeres fundum.

    muy justo que se tenga consideracion á esto, ó si él mis mo habiendo tomado prestado, pagó grandes usuras; pero si no relevó al reo de las usuras, tampoco le correspon derán á él: ó si le relevó de las menores, y él mismo reci bió las mayores para libertarse de la fianza, no dudo que debe percibir usuras por la accion de mandato; y como consta de una constitucion, el Juez arbitrará sobre todo esto segun le parezca, conforme á equidad y justicia. §. 10. Te di dinero para que pagases á mi acreedor: no lo hiciste: me deberás usuras: en cuyo caso mi acree dor tambien ha de recibir con usuras la cantidad que yo te debia: así respondió el Emperador Severo á Adriano Demostrato. §. 11. Si un mancebo tuxuriose te mandase que seas fiador de una ramera, y tú sabiéndolo, aceptases el man dato, no te competerá esta accion; porque es lo mismo que si prestases con ciencia cierta dinero al que lo habia de perder. Pero si á mas de esto te mandase directamen te que prestes á la ramera, no se obligará por la accion de mandato, como si se hubiese mandado contra la bue na fe. §. 12. Uno escribió á un amigo suyo cierta carta en esta forma: Te ruego que tengas por recomendado á Sexlilio Crescente mi amigo: no se obligará por la accion de mandato; porque fué escrita por causa de recomenda cion mas bien que de mandato. §.13. Si alguno mandase que se le preste dinero al hijo de familias, no recibiéndolo contra la constitucion del Senado, sino por alguna causa por la qual el padre se obligaria respecto del peculio, ó de in rem verso, ó por el mandato, este será licito. Digo mas, que si dudan do si lo recibiria ó no contra la constitucion del Senado, no se lo daria contra ella al que lo recibió si hubiere in tercedido el que dixo que no to recibia contra la consti tucion del Senado, y dixesc bien prestas, préstalo de mi cuenta y riesgo: juzgo que tiene tugar la accion de man dato, y que se obliga por ella. §. 14. Si despues de prestado el dinero, mandase al acreedor que lo prestase, con razon dice Papiniano, que es nulo el mandato. Pero si te mandase que no apremia ses al deudor á la paga, y lo esperases por algun tiempo, expresando que la paga corria de mi cuenta, tengo por cierto que todo el riesgo de lo que se debe corresponde al que mandó. §. 15. Dice tambien, que si el tutor mandase que se reciba ó apruebe la obligacion que habia contraído, se obliga por la accion de mandato; conviene á saber, al que ántes fué su pupilo, ó fué curador de él. §. 16. Si mandé que se cobre el dinero, y despues mudase de votuntad, ¿acaso se dará la accion de mandato á mi ó á mi heredero'/ Marcelo dice, que cesa la accion de mandato; porque este se extinguió acabada la votun tad. Pero si mandases que se cobrase, y despues lo pro hibiste, y recibiste lo cobrado, se libertará el deudor. §. 17. Tambien escribe Marceliano, que si alguno mandó que se le hiciese monumento despues de su muer to, su heredero puede pedir por la accion de mandato que se haga: y el que aceptó el mandato, si lo hizo con su di nero, juzgo que puede pedir por la accion de mandato, si no se le mandó que hiciese el monumento á su costa; porque tambien pudo pedir al que lo mandó que le diese dinero para hacerto particularmente, si tenia ya algunas cosas prevenidas para este fin. 13. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro X.—Lo mismo se dice si te mande que despues de mi muerte comprases un fondo para mis herederos.

    DiGESTO. —Libro 17.*—Titulo 1. 14. Ulpianus libro XXXI. ad Edictum. —Here dem fid eiu sso ris, si sol verit, habere mandati actionem, dubium non est. Sed si vendiderit heredilatem, et emtor solvent, an habeat mandati actionem, quaeritur. Et Iulianus libro tertiodecimo scribit, ideirco heredem habere mandati actionem, quia tenetur iudicio ex emto, ut praestet actiones suas, ideircoque competere ex emto actio nem, quia potest praestare. §. 1. Si fideiussori duo heredes extiterint, et alter eorum a coherede emeril hereditatem deinde omne, quod defunctus fideiusserat, stipulatori solvent, habebit autex stipulatu, aut ex emto obligatum coheredem suum; id circo is mandati actionem habebit.

    '

    587

    14. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXI. —Si pagase el heredero del fiador, no liene duda que le compete la accion de mandato. Pero si vendiese la he rencia, y el comprador pagase, se pregunta si se le dará la accion de mandato. Juliano escribe en el libro trece, que al heredero le compete la accion de mandato; porque se obliga en el juicio de compra á ceder sus acciones; y que le compete la accion de compra; porque la puede ceder. §. 1. Si el fiador dexase dos herederos, y el uno le comprase la herencia á su coheredero, y despues le pa gase al que estipuló todo el importe de lo que el difunto habia sido fiador, le estará obligado su coheredero ó por la estipulacion, ó por la compra: por esto le competerá la accion de mandato.

    15. Paulus libro II. ad Sabinum. —Si mandasscm tibi, utfundum emeres, postea scripsissem, ne emeres, tu, antequam scias me vetuisse, emisses, mandati tibi obligatus ero, ne damno afficiatur is, qui suscipil mandatum.

    15. Paulo; Comentarios á Sabino, libro II. —Si te mandase que comprases un fundo, y despues te escribie se que no lo hicieses, y tú lo comprases ántes de saber 3ue te lo prohibia, estaré obligado por la accion de man ato, para que no le resulte daño al que lo aceptó.

    16. Ulpianus libro XXXI. ad Edictum. —Si quis mihi mandaverit, in meo aliquid facere, el fecero, quaesitum est, an sit mandati actio. Et ait Celsus libro se ptimo Digestorum, hoc respondisse se, quum Aurelius Quietus hospiti suo medico mandasse diceretur, ut in hortis eius, quos Ravennae habebat, in quos omnibus annis secedere solebat, sphaeristerium, et hypocausta, et quaedam ipsius valetudini apla sua impensa faceret. Deductu igitur, quanto sua aedificia preliosiora fecisset, quod amplius impendisset, posse eum mandati iudicio persequi.

    16. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXI. —Si alguno me mandase que haga alguna cosa en sitio mio, y lo hiciese, se preguntó si tenia tugar la accion de mandato: y dice Celso al libro siete de los Digestos , que respondió así en quanto á los gastos que Aurelio Quieto mandó hacer á un Médico huésped suyo para unos baños redondos con evaporatorios, y otras diversiones conve nientes á su satud en los huertos que este tenia en Ravena, adonde se solia retirar todos los años; y así dedu cida la cantidad en que hubiese mejorado sus edificios, lo demas que hubiese gastado, lo podia pedir por la accion de mandato,

    17. Pautus libro VII. ad Sabinum. —Si mandavero tibi, ut a Tilio decem exigeres, el ante exacta ea mandati tecum egero, si ante rem iudicatam exegeris, condemnandum te esse constat.

    17 Paulo; Comentarios á Sabino, libro VII. —Si te mandé que cobrases diez de Ticio , y ántes de cobrartos te pidiese por la axion de mandato, si los cobraste ántes le la sentencia, consta que has de ser condenado.

    18. Ulpianus libro XL. ad Sabinum.—Qui patilur ab alio mandan, ut sibi credatur, mandare intelligitur.

    18. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XL. — El que permite que otro mande que se le preste, se en tiende que manda.

    19. Idem libro XLIII. ad Sabinum. —Si servus meus de semet emendo mandaret, ut redimatur, Pompomus eleganter tractat, an is, qui servum redemerit, ultro convenire possit venditorem, ut servum recipiat, quoniam mandati actio ultro citroque est. Sed esse iniquissimum Pomponius ait, ex facto servi mei cogi me servum recipere, quem in perpetuum alienari votueram; nec magis in hunc casum debeo mandati teneri, quam ut eum tibi venderem.

    19. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XLIII. —Si mi siervo mandó á otro que lo comprase para darte despues libertad, trata elegantemente Pomponio, si el que lo redimió podra reconvenir votuntariamente al vendedor para que lo reciba; porque la accion de mandato obliga recíprocamente. Pero Pomponio dice, que es injusto que se me obligue á recibir al siervo que habia querido enagenar para siempre por el hecho del mismo; y que en este caso no debo obligarme por la accion de mandato, así como ni á vendértelo.

    20. Paulus libro XI. ad Sabinum.—Ex mandato apud eum, qui mandatum suscepit, nihil remanere opor tet, sicuti nec damnum pati debet, si exigere foeneratam pecuniam non potuit. §. 1. Fideiussori negotiorum gestorum est actio, si pro absente fideiusserit; nam mandati actio non potest competere, quum non antecesserit mandatum.

    20. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XI.—No conviene que por razon de mandato quede alguna cosa en poder del que lo aceptó: así como no debe padecer daño, si no pudo cobrar la cantidad dada á usuras. §. 1. Al fiador se le dará la accion que resulla de la gestion de los negocios, si fué fiador del ausente; porque no puede competer la de mandato, no habiéndose verifi cado este.

    21. Ulpianus libro XLVII. ad Sabinum. —Quum mandatu alieno pro te fideiusserim, non possum adversus

    21. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XLYII. —Si fui tu fiador por mandato ageno, no puedo usar con

    5S8

    DiCESTO. —Libro 17.*—Titulo 1.

    le habere actionem mandati, quemad moduna quialienum mandatum inluilus spopondit; sed si non utique unius, sed utriusque mandatum intuilus id fecerim, habebo mandati aclionem etiam adversus te, quemadmodum si dúo mihi mandassent, ut tibi crederem, utrumque haberem obligatum.

    tra ti de la acción de mandato, así como el que promete por causa del mandato ageno; pero si no lo hize por el mandato del uno, sino del de ámbos, también se me dará la acción de mandato contra tí, á la manera que si dos me mandasen que te prestase, que ámbos me eslan obligados.

    22. Paulus libro XXXII. ad Edictum. —Si man dadero tibi, ut pro me in diem fideiubeas, tuque puré fideiusseris, et solveris, ulilius respondebitur, interim non esse tibi mandati aclionem, sed quum dies venerit.

    22. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXXII.— Si te mandase que me fies hasta cierto día, y tú me fia ses absolutamente, y pagases, se responderá más bien, que en el ínterin no te compele la acción de mandato, sino quando llegue el dia señalado. §. 1 . También se trató si al instante te competerá la acción de mandato, si debiendo yo hasta cierto dia por mi mandato fueses mi fiador hasta el mismo dia, y pa gases ántes de él. Algunos juzgan, que á la verdad la ac ción de mandato compete de presente; pero en tanto me nos en quanto á mí me importa que se hubiese pagado llegado el dia; pero es mejor que se diga, que enlre tan to no se puede pedir el importe por la acción de manda to, quando aun no me resulta utilidad alguna de la paga antes que llegue el dia. §. 2. Tal vez sucede que yo trate mi negocio; y esto no obstante, me compete la acción útil de mandato, como quando mi deudor á su cuenla y riesgo me delega el deu dor suyo, ó quando por ruego del fiador le pido al reo; por3ue aunque pida lo que se rae debe, con todo soy gestor e su negocio: esto supuesto, lo que dexase de percibir, lo conseguiré por la acción de mandato. §.3. Si se venden las cosas de los que las diéron en prendas, y estos suponen compradores, y les mandasen comprarlas, so entiende mándalo, aunque en realidad no le haya; porque si lú compras lo que es tuyo, respecto á tí no se verifica compra. §. 4. Juliano escribió, que hay obligación de man dato aun respecto la cosa del que le acepló; y especial mente se prueba, de que si vendiendo muchos herederos, le mandase á uno que comprase la cosa de la herencia, aun aquella parte ae que sea heredero, obliga, y queda obligado por la acción de mandato; y á la verdad si él no vendiese la cosa al extraño por haber aceptado el man dato, es conforme á la buena fé, que se le dé el precio en que pudo venderla. Al contrario, si el comprador no compró la cosa que necesitaba; porque le mandó el he redero que la comprase para él, es muy justo que se le dé la acción do mandato, por lo que le importaría haber comprado la cosa. §. 5. Aquel á quien se le confiscáron los bienes pue de mandar á alguno que los compre; y si los comprase, se dará la acción útil de mándalo, si no cumple con el mandato que aceptó para este fin; porque publicados los bienes, lo que se adquiere después, no se hace del fisco. §. 6. El que acepta el mándalo de robar la Iglesia, ó de herir ó matar á un hombre, no puede conseguir cosa alguna por la acción de mándalo, por lo torpe de él.

    §. 1. Item tractalum est, si, quum in diem deberem, mandatu meo in diem fideiusseris, et ante diem solveris, an statim babeas mandati actionem. Et quidam putant, praesentem quidem esse mandati aclionem, sed tanli minorem, quanti mea intersit, superveniente die solutum fuisse; sed melius est dici, interim nec huius summae mandati agi posse, quando non ullum adhuc commodum meum sit, ut nec hoc ante diem solvam.

    §. 2. Interdum evenit, ut meum negotium geram, et lamen ulilem habeam mandati actionem, veluti quum debitor meus periculo suo debitorem suum mihi delegat, aut quum rogatu íideiussoris cum reo experior; nam quamvis debitum meum persequar, nihilominus et illius negotium gero; igilur quod minus servavero, consequar mandati actione. §. 3. Si hi, quorum res veneunt, quas pignori dederunt, supposuerunt emlores, et iis emendas res mandent, mandatum inteliigitur, licet quantum ad meram rationem mandatum non constilit; nam quum rem tuam emas, nulla emtio est in tua persona rei luae. §. 4. Iulianus scripsit, mandati obligationcm consistere etiam in rem eius, qui mandatum suscipit, ex eo máxime probari, quod, si pluribus heredibus vendentibus uni mandavero, ut rem heredilariam emoret, etiam pro ea parte, qua heres sit, obligatur mandati actione, et obligal; et sano si ille propter boc extraneo rem non addixerit, quod mandatum susceperat, ex bona fide esse, praestare ei pretium, quanti venderé poteral, et contra, si emtor ad emlionem rei sibi necessariae ideirco non accesserat, quod heredi praecepisset, se ei emturum, aequissimum esse, mandati iudicio praestari, quanti eius interfuit emtam rem habere. §. 5. Is, cuius bona publícala sunt, mandare alicui potest, ut eaemat, etsiemerit, utilis erit mandati actio, si non praestet íidem; quod ideo receptum ost, quia publicatis bonis quidquid postea acquiritur, non sequitur fiscum. §. 6. Qui aedem sacram spoliandam, hominem vulnerandum, occidendum mandatum suscipiat, nihil man dati iudicio consequi potest propter turpitudincm mandali. §. 7. Si tibi centum dedero, ut ca Titio dares, tuque non dederis, sed consumseris, et mandati, et furti teneri te Proculus ait; aut si itadederim, ut quae velles, dares, mandati tantummodo. §. 8. Si mandaverim servo tuo, ut quod tibi debeam, f olveret meo nomine, Neratius scribit, quamvis muluatus servus pecuniam rationibus tuis quasi a me receptam intulerit, tamen, si numos a creditore non ita acceperit, ut meo nomine daret, nec liberari me, nec te mandati raecum acturum; quodsi sic mutualus sit, ut pecuniam meo

    §. 7. Si te diese ciento para que los entregases á Ticio, y tú no se los dieses, y los gastases, dice Próculo, que te obligas por la acción cíe mandato y la de hurto; pero si te los di para que le entregases lo que quisieses, solo te obligas por la acción de mandato. §. 8. Si mandase á tu siervo que le pagase en mi nombre lo que yo te debia, escribe Neracio, que aunque el siervo tomando dinero prestado, lo pusiese en lus cuen tas como recibido de mí; con todo, si no recibió el dine ro del acreedor con la expresión de que se los diese en mi nombre, ni yo me libro de la obligación, ni tú me

    DiGESTO.—LiBBo 17.*—Titulo 1. nomine daret, utrumque contra esse, nec referre, alius si la venta se hizo baxo de condicion, no se podrá pedir que se cumpla. §. 1. Si mo vendiste imprudentemente una mesa cubierta de plata, creyendo yo que toda era de este me tal, es nula la venta; y competerá condiction para repe tir como propia la cantidad dada por estarazon.

    42. Marcianus libro I. Institutionum. — Domini neque per se, neque per procuratores suos possunt sal tem criminosos servos vendere, ut cum bestiis pugnarent; et ita Divi fratres rescripserunt.

    42. Marciano; Instituciones, libro I:—Los señores de los siervos no los pueden vender para que tuchen con las fieras, ni por sí, ni por sus procuradores, aunque los siervos sean muy malos, como respondiéron los dos Em peradores hermanos.

    43. Florentinus libro VIII. Institutionum.—Ea, quae commendandi causa in venditionibus dicuntur, si palam appareant, venditorem non obligant, vetuli si dicat servum speciosum, domum bene aedificatam; at si dixerit hominem literatum, vel artificem, praestare de bet, nam hoc ipso pturis vendit.

    43. Florentino; Instituciones, libro VIII. —Loque se dice en las ventas por causa de recomendacion de la cosa, si claramente se manifiesta, no obliga al vendedor, v. g. si se dice que el siervo es hermoso, ó la casa bien edificada; pero si se dice que el siervo es muy literato, ó artífice, debe ser responsable; porque por esta razon lo vende en mas. ¡ '1 §. 1 . Algunas promesas no obligan al vendedor, si estan tan manifiestas que no se pueden ocultar al com prador, como si alguno compra un siervo que tiene saca dos los ojos, y se dice que sanará: porque mas bien pare ce que se refiere á alguna otra parte del cuerpo, que á aquello en que él mismo se engañaba. §.2. El vendedor debe asegurar, que no procede con dolo malo; el qual no solo se verifica en aquel que no habla con claridad por engañar, sino tambien el que di simula con arte la falla de claridad.

    §. 1. Quaedam etiam pollicitationes venditorem non obligant, si ita in promptu res sit, ut eam emtor non ignoraverit, vetuti si quis hominen Iuminibus effossis emat, et de sanitate stipuletur; nam de cetera parte cor poris potius stipulatus videtur, quam de eo, in quo se ipse decipiebat. §. 2. Dotum matum a se abesse praestare venditor debet; qui non tan tum in eoest, qui fallendi causa obscu re loquitur, sed eliam, qui insidiose, obscure dissimulat.

    44. Marcianus libro III. Regularum.—Si duos quis servos emerit pariter uno pretio, quorum alter ante venditionem mortuus est, neque in vivo constat emtio.

    44. Marciano; Reglas, libro III.—Si alguno com pró juntamente dos siervos por un precio; de los quales muriese el uno ántes de la venta, no subsiste la compra, ni aun respecto del uno.

    45. Idem libro IV. Regularum. —Labeo libro Posteriorum scribit, si vestimenta interpola quis pro novis

    45. El mismo; Reglas, libro IV.—Escribe Labeon en el libro de los Posteriores, que si alguno comprase por

    DiGESTo. —Libro 18.*—Titulo 1.

    027

    emerit, Trebatio placere, ila emtori praestandum quod interest, si ignoraos interpola emerit; quam sententiam et Pomponius probat, in qua et Iulianus est, qui ait, si quidem ignorabat venditor, ipsius rei nomine teneri, si sciebat, eliam damni, quod ex eo contingit, quemadmodum si vas aurichalcum pro auro vendidisset ignorans, tenetur, ut aurum, quod vendidit, praestet.

    nuevas las ropas viejas aderezadas, juzgó Trebacio, que se le habia de pagar al comprador lo que le importase, si las compró ignorando que estaban aderezadas; cuya sen tencia aprueba tambien Pomponio: y lo mismo siente Ju liano; el qual dice, que si lo ignoraba el vendedor, está obligado respecto la misma cosa; y si lo sabia, tambien lo está al daño que resulte de esto": así como (si ignorán dolo) hubiese vendido por oro un vaso de laton, se obli ga à dar el de oro que vendió.

    46. Idem libro singulari de Delatoribus.—Non licet ex officio, quod administrat quis, emere quid vel per se, vel per aliam personam; alioquin non tantum rem amittil, sed et in quadruptum convenitur secundum Constitutionem Severi et Antonini; et hoc ad Procuratorem quoque Caesaris pertinet. Sed hoc ita se habet, nisi specialiter quibusdam hoc consensum est.

    46. El mismo; De los Delatores, libro único. —Por el oficio que alguno administra, no lo es permitido com prar alguna cosa por si, ó por medio de otra persona; y de lo contrario no solo pierde la cosa, sino que tambien es reconvenido en el quatro tanto, segun la constitucion de Severo y Antonino ; lo qual comprehende tambien al procurador del César: esto se entiende, á no ser que par ticularmente se le haya permitido.

    47. Utpianus libro XXIX. ad Sabinum.Si aquaeductus debeatur praedio, et ius aquae transit ad emtorem, eliamsi nihil dictum sit, sicut et ipsae fistulae, per quas aqua ducitur,

    47. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXIX. —Si al predio se le debiese aqiteducto, tambien pasa al comprador el derecho de agua, aunque no se haya dicho cosa alguna : asi como la cañeria por donde va el agua.

    48. Paulus libro V. ad Sabinum.—licel extra aedes sint.

    48. Paulo; Comentarios á Sabino, libro V.— Aunque esté fuera de la casa,

    49. Ufpianus libro XXIX. ad Sabinum.— Et quamquam ius aquae non sequatur, quod amissum est, attamen fistulae et canales, dum subscquuntur, quasi pars aedium ad emtorem perveniunt; et ita Pomponius libro decimo putat.

    49. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXIX. Y aunque no siga el derecho del agua por haberse per dido, con todo siguen los conductos y canales, como par te de las casas que corresponden al comprador ; y así lo juzga Pomponio en el libro diez.

    50. Idem libro XI. ad Edictum. —Labeo scribit, si mihi bibliothecam ila vendideris, si Decuriones Campani locum mihi vendidissent, in quo eam ponerem, et per me stet, quominus id a Campanis impetrem, non esse dubilandum, quin praescriptis verbis agi possit; ego etiam ex vendito agi posse puto, quasi impleta conditione, quum per emtorem stet, quominus impleatur.

    50. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XI.— Escribe Labeon, que si me vendieses una biblioteca con esta condicion: si los Decuriones Campanos me vendie sen tugar para ponerta; y consistiese en mí el que no me lo concedan, no se ha de dudar que se puedo pedir por la accion praescriptis verbis. Yo tambien juzgo que se puede pedir por la de venta, por no haberse cumplido la condicion, consistiendo en el comprador el que no se cumpla.

    51. Paulus libro XXI. ad Edictum. — Litora, quae fundo vendito coniuncta sunt, in modum non computantur, quia nullius sunt, sed iure gentium omnibus vacant; nee viae publicae, aut loca religiosa, vel sacra; itaque, ut proficiant venditori, caveri solet, ut viae, item lito ra, et loca publica, in modum cedant.

    51. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. —Las riberas que estan junto al fundo vendido, no se comprehenden en la medida; porque á ninguno corres ponden, pues por derecho de gentes quedan para el uso de todos : lo mismo se dice de los caminos públicos, y tu gares religiosos ó sagrados ; y así para que aprovechen al vendedor, se suele decir que el camino, las riberas y los tugares públicos se comprehenden en la medida.

    Idem libro LIV . ad Eidctum . —Senatus censuit, ne qui* domum villamve dirueret, quo ptus sibi acquireretur, neve quis negotiandi causa eorum quid emeret vendereuve; poena in eum, qui adversus Senatusconsultum fecisset, constituta est, ut duptum eius, quanti emisset, in aerarium inferre cogeretur, in eum.vero, qui vendidisset, ut irrita fierct venditio. Plane si mihi pretium solveris, quum tu duptum aerario debeas, repetes a me, quod a mea parte irrila facta est venditio. Nec so tum huic Senatusconsulto locus erit, si quis suam villain vel domum, sed el si alienam venditioni.

    52. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LIS. — Determinó el Senado, que ninguno demoliese casa de ha bitacion ó de labranza por causa de mayor interes, ó que ninguno por causa de negociacion compro ó venda algu na cosa de estas, baxo las penas prevenidas contra el 3ue quebrantase la constitucion del Senado, condenánote a pagar al Real Fisco el dos tanto del importe de lo que comprase ; y contra el que vendiese determinó que fuese nula la venta ; pero si se le pagase el precio, de biéndole al erario el dos tanto, lo repetirá; porque por su parte se hizo nula la venta; y no solo tendria tugar esta constitucion del Senado, si alguno vendiese su casa de habitacion ó de labranza, sino tambien si vendiese la agena.

    С 2 S'

    DiGESTO.—Libro 18.*—Titulo 1.

    53. Gaius libro XXVIII. ad Edictum provinciale. —Ut res emtoris liat, nihil interest, utrum sotutum sit pretium, an eo nomine fideiussor datus sit. Quod autem de fideiussorc diximus, plenius acceptum est, qualibet ratione si venditori de prelio satisfactum est, vetuli expromissore, aut pignore dato, proinde sit, ac si pretium sotutum esset.

    53. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li bro XXVIII.—Para que la cosa se haga del comprador, nada importa que se haya pagado el precio, ó que para ello se haya dado fiador. Lo que hemos dicho Je este, se dice con mas extension de qualquiera caucion que se h?ya dado al vendedor do pagarte el precio, como de Erenda ó promesa; porque es lo mismo que si se le hu ida pagado.

    54. Paulus libro I. ad Edictum Aedilium currulium.—Res bona fide vend ita propter minimam causam inemta fieri non debet.

    54. Paulo; Comentarios al Edicto, de los Ediles Curules, libro I. —La venta de la cosa vendida con buena fe, no se debe anular por causa leve.

    55. Idem libro II. ad Edictum Aedilium currulium. —Nuda et imaginaria venditio pro non facta est, et ideo nee alienatio eius rei intelligitur.

    55. El mismo; Comentarios al Edicto, de los Ediles Curules, libro II. —La venta desnuda é imaginaria se tiene por no hecha ; y por esto no se entiende enagenada la cosa.

    56. Idem libro L. ad Editum.—Si quis sub hoc pacto vendiderit ancillam, ne prostituatur, et, si contra factum esset, uti liceret ei abducere, etsi per ptures emtores manciptum cucurrerit, ei, qui primo vendidit, abducendi potestas fit.

    56. El mismo ; Comentarios al Edicto , libro L. — Si alguno vendió una siena con la condicion de que no sea prostituida, y si lo fuese, le sea lícito volverta á su dominio, aunque despues se venda muchas veces, el que primero la vendió tiene facultad para volverta á recu perar.

    57. Paulus libro V. ad Plautium. —Domum emi, Suum eam et ego, et venditor combustam ignoraremus; erva, S?binus, Cassius, nihil venisse, quamvis area mancat, pecuniamque sotutam condici posse aiunt. Sed si pars domus maneret, Ncratius ait, hanc quaestionem multum interesse, quanta pars domus incendio consumtae permaneat, utsi quidem amplior domus pars exusta est, non compellaturemtor perficereemtionem; sed etiam quod forie sotutum ab eo est, repetet. Sin vero vel dimidia pars, vel minor quam dimidia exusta fuerit, tunc coarctandus est emtor venditionem adimplere, aestimatione viri boni arbitratu habita, ut quod ex pretio pro pter incendium decrescere fuerit inventum, ab huius praestatione liberetur. §. 1. Sin autem venditor quidem sciebat, domum esse exustam, emtor autem ignorabat, nullam venditio nem stare, si tota domus ante venditionem exusta sit; si vero quantacunque pars aedificii remaneat, et stare ven ditionem, ct venditorem emtori quod interest restituera

    57. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro V. — Compré una casa ignorando el vendedor y yo que estaba quemada. Nerva, Sabino y Casio dicen, que no hubo venta aunque permanezca el solar, y que compete la condiction de la cantidad que se pagó; pero si quedase par te de la casa, diceNeracio, que en este caso importa mu cho saber la parte que quedó de la casa quemada; por que si se quemó la mayor parte, el comprador no ha deser obligado a perfeccionar la compra; porque puede repetir lo que pagó; pero si se hubiese quemado la mitad, ó ménos, en este caso será precisado el comprador á per feccionar la venta, pagando lo que juzgase el Juez, para que no se le obligue á la entrega de lo que baxó de pre cio por haberse incendiado. §. 1. Pero si el vendedor sabia que se habia que mado la casa, y el comprador lo ignoraba, no es válida la venta, si antes de ella se habia quemado toda la casa; pero si quedó alguna parte de ella, sea la que fuere, es válida la venta, y el vendedor restituirá al comprador lo que le importe. §. 2. Del mismo modo al contrario se ha de ver qué se ha de decir quando el comprador lo sabia, y el ven dedor lo ignoraba. Tambien conviene que en este caso subsista la venta, y que el comprador pague al vendedor todo el precio, si no lo hubiese pagado , ó si ya lo habia pagado, que no lo repita. §. 3. Pero si el vendedor y el comprador sabian que la casa, ó parte de ella se habia quemado, no se verifica venta; y compensándose el dolo por ámbas partes, sien do este contrato de buena fe, y verificándose dolo por parte de ámbos contrayentes i se dice que no hubo venta.

    §. 2. Simili quoque modo ex diverso tractari opor tet, ubi emtor quidem sciebat, venditor autem ignora bat; et hic enim oportet, et venditionem stare, et omne pretium ab emtore venditori, si non depensum est, solvi, vel si sotutum sit, non repeli. §. 3. Quodsi uterque sciebat, et emtor, et venditor, domum esse exustam totam vel ex parte, nihil actum fuisse, dolo inter utramque partem compensando, et iu~ dicio, quod ex bona fide descendit, dolo ex utraque parte veniente, stare non concedente.

    58. Papinianus libro X. Quaestionum. —Arboribus quoque vento deiectis, vel absumtis igne dictum est, emtionem fundi non videri esse contractam, si contemplatione illarumarborum, vetuti oliveti, fundus comparabatur, sive sciente, sive ignorante venditore; sive autem emtor sciebat, vel ignorabat, vel uterque eorum, haec obtinent, quae in superioribus casibus pro aedibus dicta sunt.

    58. Papiniano; Cuestiones, libro X. —Se ha dicho, que si el fundo se compró por los árboles, y el ayre los arrancó, ó los consumió el fuego, parece que ni) hubo venta: v. g. si se compró por los olivos que tenia, ya sea que lo ignorase, ó lo supiese el vendedor; pero si lo sabia el comprador, ó lo ignoraba, ó ámbos lo ignoraban, se dice lo mismo que se ha expresado de las casas en los casos antecedentes.

    Digesto. —Libro 18."—Titulo 1.

    629

    59. Cehus libro VIII. Digestorum.—Quum venderes fundum, non dixisti: ita ut optimus maximusque, verum est, quod Quinto Mucio placebat, non liberum, sed qualis esset, fundum praestari oportere. Idem et in urbanis pracdiis dicendum esl.

    59. Celso; Digesto, libro VIII. —Si al tiempo que vendiste el fundo, no dixiste : excelente y bueno, así co mo está;, es cierto lo que dice Quinlo Mucio, que no se debia entregar libre, sino como estuviese: lo mismo se ha de decir en quanlo á los predios urbanos.

    60. Marcellus libro VI. Digestorum. —Comprehensum eral lege venditionis, dolia sexaginta emtori accessura; quum essent centum, in venditoris fore potestate responsum est, quae vellet daré.

    60. Marcelo; Digesto, libro VI. —Se expresó por condición en la venta, que se habían de agregar al com prador sesenta tinajas, habiendo ciento: se respondió, que podía el vendedor dar las que quisiere.

    61. Idem libro XX. Digestorum. —Existimo, posse me id, quod meum est, sub conditione emere, quia forte speratur, meum esse desinere.

    61. El mismo; Digesto, libro XX.—Juzgo quo puedo comprar baxo de condición lo que es mío; porque acaso se espera que dexe de serlo.

    62. Modestims libro V. Regularum. —Qui officii causa in provincia agit vel militat, praedia comparare in eadem provincia non potest, praeterquam si paterna eius a fisco distrahantur. §. 1. Qui nesciens loca sacra, vel religiosa, vel pu blica pro privatis comparavit, licet emtio non teneat, ex emlo tamen adversus venditorem experietur, ut consequatur, quod interfuit eius, ne deciperetur.

    62. Modeslino; Reglas, libro V. — El que por cau sa de su oficio vive ó milita en la provincia, no puede comprar predios en ella: á no ser que se vendan por el fis co los de su padre. §.1. El que con ignorancia compró como privados los lugares sagrados, religiosos ó públicos, aunque no sea válida la venta, se le dará esta acción contra el ven dedor para repetir lo que le importase no haber sido en gañado. §. 2. Si alguno vendió sin dolo, todo lo que tenia de cierta especie, la pérdida de ello corresponderá al com prador, aunque no se haya entregado.

    §. 2. Res in aversione emta, si non dolo venditoris factum sit, ad periculum emtoris pertinebit, etiamsi res assignata non sit. 63. Iavolenus libro VII. ex Cassio. —Quum ser vo dominus rem venderé certae personae iusserit, si alii vendidisset, quam cui iussus erat, venditio non valet. Idem iuris in libera persona est, quum perfici venditio non poluil in eius persona, cui dominus venire eam noluit. §. 1. Demonstratione fundi facta fines nominari supervacuum est; si nominentur, etiam ip3um venditorem nominare oportet, si forte alium agrum confinem possidet.

    63. Javokno; Doctrina de Casio, HbroVII.—Quando el señor mandó al siervo que vendiese una cosa á cier ta persona, si la vendiese á otra que á aquel á quien se lo había mandado, no es válida la venta: lo mismo se dice en quanto á la persona libre; porque no pudo per feccionar la venta en la persona de aquel á quien el señor no quiso que se la vendiese. §. { . Demostrado el fundo, es inútil expresar los con fines; y si se expresasen, también conviene expresar el vendedor, si acaso posee otra heredad confinante.

    64. Idem libro II. Epistolarum. —Fundus ille est mihi et Titio emtus; quaero, utrum in partem, an in totum venditio consistat, an nihil actum sil? Respondí: personam Titü supervacuo accipiendam puto, ideoque totius fundi emtionem ad me pertinere.

    64. El mismo; Epístolas, libro II.—Compré un fundo para Ticio, y para mí: pregunto, ¿será válida la venta en parte, en el todo, ó en nada? Respondí, que la persona de Ticio se ha de tener por no expresada; y por esto la compra de todo el fundo me pertenece á mí.

    65. Idem libro XI. Epistolarum. —Convenit mihi lecum, ut certum numerum tegularum mibi dares certo pretio; quod ut faceres, utrum emtio sit, an localio? Respondit, si ex meo fundo tegulas tibi factas ut darem, convenit, emtionem puto esse, non conductionem; toties enim conductio alicuius rei est, quoties materia, in qua aliquid praestatur, in eodem statu ciusdem manet; quo ties vero et immutatur, et alienatur, emtio magis, quam locatio intelligi debet.

    65. El mismo; Epístolas, libro XI. —Nos conve nimos en que por cierto precio me dieses determinado nú mero de lejas que habías de hacer: ¿acaso será comf>ra, ó locación? Respondí: si fué el convenio que te diese as tejas hechas en mi fundo, juzgo que hay venta, y no arrendamiento; porque se entiende que hay arrenda miento, quando la materia en la qual se presta alguna cosa, permanece en su mismo eslado; pero si se muda ó se enagena, mas bien se entiende que hay venta, que locación.

    66. Pomponius libro XXXI. ad Quintum Mucium.—In vendendo fundo quaedam, etiamsi non condicantur, praestanda sunt, veluti ne fundus evincalur, aut ususfructus eius, quaedam ita demum, si dicta sint, ve luti viam, iter, actum, aquaeduclum praestatum iri; idem et in servitutibus urbanorum praediorum.

    66. Pomponio; Comentarios á Quinto Mucio, li bro XXXI.— Quando se vende el fundo, hay obligación á ciertas cosas, aunque no se expresen, como que otro no repetirá el fundo, ó el usufruto de él; y oirás obligan, si se expresáron, como si se dixo que se había de permi tir via, iter, acto, 6 aquaeducto: lo mismo se dice de las servidumbres de los predios urbanos. §.1. Si debiéndose alguna servidumbre á los. pre dios vendidos, no lo dixese el vendedor, y sabiéndolo, lo

    §. 1 . Si quum servitus venditis praediis deberetur, nec commemoraverit venditor, sed sciens esse, reticuerit,

    630

    Digesto.—Libro 18.'—Titulo 1.

    et ob id per ignorantiam rei emtor non utendo per statutum lerapus eam servitutem amisserit, quidam recto putant, vendilorem teneri ex emto ob dolum. §. 2. Quintus Mucius scribil: qui scripsit ruta caesa, quaeque aedium fundive non sunt, bis ídem scriptum; nam ruta caesa ea sunt, quae ñeque aedium, ñeque fundi sunt.

    callase, y por ignorarlo el comprador, la perdiese por c no uso del tiempo determinado por derecho, juzgan algu nos con razón, que por el dolo compete contra el vende dor la acción de venta. §. 2. Quinto Mucio dice, que el que escribid que las cosas cortadas ó sacadas no son de las casas, ni dei fun do, expresó dos veces una misma cosa; porque las saca das ó corladas no pertenecen, ni son de las casas, ni de) fundo.

    67. Idem libro XXXIX. ad Quintum Mucium. — Álienatio quum fit, cum sua causa dominium ad alium transferiraus, quae esset futura, si apud nos ea res mansisset; idque loto iure civili ita se habet , praeterquam si aliquid nominatim sit constitutum. •

    67. El mismo; Comentarios á Quinto Mueio, li bro XXXIX. —Quando enagenamos alguna cosa, transfe rimos el derecho y dominio de ella, del mismo modo que lo teníamos quando estaba en nuestro poder; y así está determinado en todo el Derecho Civil: á no ser que clara mente se baya expresado otra cosa.

    68. Proculus libro VI. Epistolarum.—Si, quum fundum venderes, in lege dixisses, quod mercedis nomi ne a conductore exegisses, id eratori accessurum esse, existimo, te in exigendo non solum bonam fidem, sed etiam diligentiam praestare deberé, id est non solum ut a le dolus malus absit, sed etiam ut culpa.

    68. Próculo; Epístolas, libro VI. —Si a! vender el fundo pusieses por condición, que habia de ser del com prador lo que cobrases del arrendador por razón del ar rendamiento, juzgo que respecto la cobranza, no solo te haces responsable á la buena fe, sino también á Ja dili gencia, esto es, no solo le obligas á no proceder con dolo malo, sino también á no cometer culpa. §. 1 . De ordinario suelen algunos expresar estas pa labras: el vendedor no procederá con dolo malo; á lo qual estaña obligado, aunque no se expresase. §.2. No parece que procede sin dolo, si hizo ó hi ciese que el comprador no poseyese el fundo: y se dará la acción de compra, no para que el vendedor entregue la posesión, de modo que libremente pueda usar de ía cosa; porque por muchas causas puede sucede* 85 86 u » » * » 87

    i S 3 4 5 6 7 8 9 40 11 42 43 44 45 46

    De los que son obligados á prestar fianza, prometen con ju ramento, ó son tenidos bajo su palabra. Gayo, libro V. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro V. sobre el Edicto. Gayo, libro I. sobre el Edicto provincial Paulo, libro IV. sobre el Edicto. Gayo, libro I. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIV. sobre el Edicto. Paulo, libro XIV. sobre el Edicto. Gayo, libro V. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro LXXV. sobre el Edicto. Ulpiano, libro LXXV. sobre el Edicto. El mismo, libro LXXVII. sobre el Edicto. Paulo, libro LXXV. sobre el Edicto. El mismo, libro II. de las Respuestas. Macer, libro 1. sobre las Apelaciones. Paulo, libro VI. sobre el Edicto.

    Los obligados á prestar fianza, prometen con juramento , ó son tenidos bajo su palabra. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro V. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro I. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro I. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro V. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXXV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LXXVII. Paulo; Comentarios al Edicto libro LXXV. El mismo; Respuestas, libro II. Macer; De las Apelaciones, libro I. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VI.

    Titulo IX. WM 87 D 88 • t •

    1 2 3 4 5 6

    Ulpiano, libro VII. sobre el Edicto. Paulo, libro VI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VIL sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XLVII. sobre Sabino. Paulo, libro XI. sobre Sabino,

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIL Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XLVII. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XI.

    Titulo X.

    88 D 89

    1 2 3

    De aquel que hace que alguno no comparezca ájuicio. Ulpiano, libro VIL sobre el Edicto. Paulo, libro VI. sobre el Edicto. Juliano, libro II. del Digesto.

    Del que impide á otro presentarse enjuicio. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VI. Juliano; Digesto, libro II.

    Titulo XI.

    89 » 'JO » » ■ 92

    4 2 3 4 6 6 7 . 8 '

    Gayo, libro I. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro LXXIV. sobre el Edicto. Paulo, libro LXIX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro LXXIV. sobre el Edicto. Paulo, libro LXIX. sobre el Kdicto. Gayo, libro I. sobre la ley de las Doce Tablas. Paulo, libro LXIX. sobre el Edicto. Gayo, libro XXIX. sobre el Edicto provincial.

    Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXIV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXIX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXIV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXIX. Gayo; Comentarios á la ley de las üoce Tablas, libro I. Paulo; Comentarios al Edicto libro LXIX. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXIX.

    LlBRO SEGUNDO. Vige. 92 » » 93 » » »

    Ley. 9 40 11 12 13 14 15

    Dice.

    "717 Debe decir.

    ülpiano, libro LXXVII. sobre el Edicto. Paulo, libro I. sobre Plaucio. Ulpiano, libro XLVII. sobre Sabino. Paulo, libro XI. sobre Sabino. Juliano, libro LV. del Digesto. Neracio, libro II. de sus Pergaminos. Papiniano, libre II. de las Cuestiones.

    Olpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXVII. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro I. ülpiano; Comentarios á Sabino, libro XLVII. Paulo; Comentarios á Sabino, lrbro XI. Juliano; Digesto, libro LV. Neracio; Notas, libro II. Papiniano; Cuestiones, libro II.

    Titulo XII.

    93 94 i) » > » » 95 » o

    1 2 3 4 S 6 7 8 9 10

    De los dias feriados, de las dilaciones y de los diversos tiempos. Ulpiano, libro IV. sobre todos los Tribunales. El mismo, libro V. sobre el Edicto. El mismo, libro II. sobre el Edicto. Paulo, libro I. sobre el Edicto. Ulpiano, libro LXII. sobre el Edicto. El mismo, libro LXXVII. sobre el Edicto. El mismo, libro I. sobre el cargo de Cónsul. Paulo, libro XIII. sobre Sabino. Ulpiano, libro VII. sobre el cargo de Procónsul. Paulo, libro V. de las Sentencias.

    De los dios feriados, de los plazos, y de los diversos tiempos, Ulpiano; De todos los Tribunales, libro IV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro V. El mismo; Comentarios al Edicto, libro II. Paulo; Comentarios al Edicto, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXII. El mismo; Comentarios, al Edicto, libro LXXVII. El mismo; Del cargo de Cónsul, libro I. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XIII. Ulpiano; Del cargo de Procónsul, libro VII. Paulo; Sentencias, libro V.

    Titulo XIII.

    95 » » 96 » « 97 » U8 »' 99 » »

    4 2 3 4 6 6 7 8 9 40 H 12 13

    De la producción de la demanda. Ulpiano, libro IV. sobre el Edicto. Paulo, libro III. sobre el Edicto. Mauriciano, libro II. sobre las Penas. Ulpiano, libro IV. sobre el Edicto. Paulo, libro III. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IV. sobre el Edicto. Ulpiano, libro III. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IV. sobre el Edicto. Paulo, libro III. sobre el Edicto. Gayo, libro I. sobre el Edicto provincial. Modestino, libro III. de las Reglas. Calistrato, libro I. del Edicto instructor. Ulpiano, libro IV. sobre el Edicto.

    De la presentación de la acción. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro III. Mauriciano; De las Penas, libro II. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro III. Ulpiano, Comentarios al Edicto, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro III. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro III. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro I. Modestino; Reglas, libro III. Calístralo; Del Edicto monitorio, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IV.

    Titulo XIV.

    99 ; » • * * ii u B » >•

    6 6 7 8 9 40 44 42 43 44 45 46 47 48 49 20 24 22 23 24 25

    Dice.

    Debe decir.

    Paulo, libro V. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VI. sobre el Edicto. Paulo, libro V. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VI. sobre el Edicto. Paulo, libro V. sobre el Edicto. El mismo, libro VIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VI. sobre el Edicto. Paulo, libro V. sobre ej Edicto. Ulpiano, libro VI. sobre el Edicto. Paulo, libro V. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VIII sobre el Edicto. Paulo, libro VIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VIII. sobre el Edicto. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro VIH. sobre el Edicto. Papiniano, libro I. de las Respuestas. Paulo, libro II. de las Respuestas. Marcelo, libro II. de las Cosas publicas. Ulpiano, libro VIII. sobre el Edicto. El mismo, libro VI. sobre el Edicto. Papiniano, libro 11. de las Cuestiones.

    Paulo; Comentarios al Edicto, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro V. El mismo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIII. Papiniano; Respuestas, libro I. Paulo; Respuestas, libro II. Marcelo; De las Cosas públicas, libro II. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIII. El mismo; Comentarios al Edicto, libro VI. Papiniano; Cuestiones, libro 11.

    Titulo III.

    427 ■ a R » » » > 428 n n » ■ • 129 » H ■ » i) ■ » H * 430 M

    1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 41 42 13 44 43 46 17 48 49 20 21 22 23 24 23 26 27

    De los Procuradores y de los Defensores. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. Paulo, libro VIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VIII. sobre el Edicto. Paulo, libro VIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VII. sobre el Edicto. Paulo, libro VI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VII. sobre el Edicto. El mismo, libro VIII. sobre el Edicto. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro VIII. sobre el Edicto. Paulo, libro VIII. sobre el Edicto. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro VIII. sobre el Edicto. Paulo, libro VIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VIII. sobre el Edicto. Paulo, libro VIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. Modestino, libro X. de las Pandectas. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. Paulo, libro VIH. sobre el Edicto. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro VIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. Paulo, libro VIH. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. Paulo, libro VIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto.

    De los Procuradores y Defensores. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIH. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VII. El mismo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIH. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIH. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIH. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIH. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Modestino; Pandectas, libro X. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIH, Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Comentarlos al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX.



    Libro tercero. Pág». (30 i • » 131 g » D 433 ■ a i 433 434 > » 138 n » 136 8 n ■ • • ■ D 137 n b n i a a n » i) t 438 » * » » a b a 139 B ■

    Ley. J8 29 30 34 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 67 58 59 60 61 62 63 64 . 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78

    Dic«. Ulpiano, libro I. de las Disputas. El mismo, libro IX. sobre el Edicto. Paulo, libro I. de las Sentencias. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. Paulo, libro VIH. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. Paulo, libro VIII sobre el Edicto. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. El mismo, libro XL. sobre el Edicto. El mismo, libro IX. sobre el Edicto. El mismo, libro IX. sobre el Edicto. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. El mismo, libro VIH. sobre el Edicto. El mismo, libro IX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro VII. de las Disputas. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Juliano, libro IV. á Urseio Feroce. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro LIV. sobre el Edicto. Gayo, libro XXII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro LX. sobre el Edicto. Paulo, libro LVII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro LX. sobre el Edicto. Paulo, libro L. sobre el Edicto. Ulpiano, libro LXV. sobre el Edicto. El mismo, libro LXVI. sobre el Edicto. El mismo, libro LXXIV. sobre el Edicto. Paulo, libro LXXI. sobre el Edicto. El mismo, libro X. sobre Plaucio. El mismo, libro IV. de las Respuestas. El mismo, libro I. sobre Plaucio. Pomponio, libro II. sobre Pl.iucio. Modeslino, libro VI. de las Diferencias. El mismo, libro III. de las Reglas. El mismo, libro único de las Invenciones. Papiniano, libro IX. de las Cuestiones. El mismo, libro 11. de las Respuestas. El mismo, libro III. de las Respuestas. Paulo, libro III. de las Respuestas. Sccvola, libro I. de las Respuestas. Paulo, libro I. de las Sentencias. El mismo, libro I. de los Manuales. El mismo, libro único sobre el cargo de Asesor. Ulpiano, libro IV. de las Opiniones. Juliano, libro III. del Digesto. El mismo, libro V. sobre Minucio. Paulo, libro LVII. sobre el Edicto. Africano, libro VI. de las Cuestiones.

    721 Debe detir. El mismo; Dispulas, libro I. El mismo; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Sentencias, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XL. El mismo; Comentarios al Edicto, libro IX. El mismo; Comentarios al Edicto, libro IX Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. El mismo; Comentarios al Edicto, libro VIII. El mismo; Comentarios al Edicto, libro IX. Ulpiano; Disputas, libro VII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Juliano; Comentarios á Urseio Ferox, libro IV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LIV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LVII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro L. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LXVI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LXXIV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LXXI. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro X. El mismo; Respuestas, libro IV. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro I. Pomponioj Doctrina de Plaucio, libro 11. Hodestino; Apuntes varios, libro VI. El mismo; Reglas, libro III. El mismo; Cuestiones nuevas, libro único. Papiniano; Cuestiones, libro IX. El mismo; Respuestas, libro II. El mismo; Respuestas, libro III. Paulo; Respuestas, libro III. Scévola; Respuestas, libro I. Paulo; Sentencias, libro I. El mismo; Manuales, libro I. El mismo; Del cargo de Asesor, libro único. Ulpiano; Opiniones, libro IV. Juliano; Digesto, libro III. El mismo; Comentarios á Minicio, libro V. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LVII. Africano; Cuestiones, libro VI.

    01

    Indice se correcciones.

    722 Púga.

    Dice.

    Ley.

    Debe deeir.

    Titulo IV. )

    139 i> 140 e » » » 141 » »

    ! 2 3 4 5 6 7 8 9 10

    De lo que se hace d nombre de cualquiera universalidad, á De los que piden en nombre de las Ciudades, ó Universi— dades, ó las defienden de los que piden contra ellas. contra ella. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro 1IK Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano, libro VIII. sobre el Edicto. El mismo, libro IX. sobre el Edicto. El mismo; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro VIII. Ulpiano, libro VIII. sobre el Edicto. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Javoleno; Doctrina de Casio, libro XV. Javoleno, libro XV. sobre Casio. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XIII. Pomponio, libro XIII. sobre Sabino. Paulo; Manuales, libro I. Paulo, libro I. de sus Manuales.

    Titulo V.

    De la gestión de negocios. (44 » n 148 » » 144 n 145 » (46 i) » » 147 • » 148 n » » » (49 i)

    > >> .■i

    ( S 3 4 8 6 7 6 9 (0 44 42 43 44 4S 16 47 48 19 20 24 22 23 24 28 26" 27 28 29 30

    Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. El mismo, libro LXV. sobre Sabino. El mismo, libro X. sobre el Edicto. Juliano, escribe en el libro III. del Digesto. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Scevola, libro I. de las Cuestiones. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Pomponio, libro XXI. sobre Quinto Mucio. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. El mismo, libro VII. sobre Plaucio. Ulpiano, libro XXXV. sobre el Edicto. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. El mismo, libro II. sobre Neracio. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Paulo, libro IX. sobre el Edicto. Gayo, libro III. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. El mismo, libro XXIV. sobre el Edicto. El mismo, libro XXVII. sobre el Edicto. Modestino, libro I. de las Respuestas. El mismo, libro II. de las Respuestas. Javoleno, libro VIII. sobre Casio. Calistrato, libro III. del Edicto instructor. Juliano, libro III. del Digesto.

    De los que administran los negocios ágenos sin poder sus señores. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XLV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro X. Juliano en el libro III. del Digesta escribe. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Scévola; Cuestiones, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Pomponio; Comentarios á Quinto Mucio, libro XX1V Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. El mismo; Comentarios á Neracio, libro II. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Paulo; Comentarios al Edicto, libro IX. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro III. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXIV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXVII. Modestino; Respuestas, libro I. El mismo; Respuestas, libro II. Javoleno; Doctrina de Casio, libro VIII. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro II. Juliano; Digesto, libro III.

    ~23

    Libro cuarto. Debe decir.

    Págs.

    Ley.

    Diee.

    (50 151 ■i n 152 n » 133 n n « »

    34 32 33 34 35 36 37 38 39 40 44 42 43

    B -154 » » ■

    44 45 46 47 48 49

    Papiniano, libro II. de las Respuestas. El mismo, libro III. de las Respuestas. El mismo, libro X. de las Respuestas. Paulo, libro I. de las Cuestiones. Scevola, libro I. de las Cuestiones. Paulo, libro IV. de las Cuestiones. El mismo, libro I. de las Sentencias. Trifonino, libro II. de las Disputas. Gayo, libro III. sobre las Obligaciones verbales. Paulo, libro X. sobre Sabino. El mismo, libro XXX. sobre Sabino. El mismo, libro XXXII. sobre el Edicto. Labeon, libro VI. de los Epitomes posteriores áJavoleno Ul piano, libro VI. de las Disputas. El mismo, libro IV. de las Opiniones. Africano, libro VII. de las Cuestiones. Paulo, libro I. de las Sentencias. Papiniano, libro III. de las Cuestiones. Africano, libro VIII. de las Cuestiones.

    Papiniano; Respuestas, libro II. El mismo; Respuestas, libro III. El mismo; Respuestas, libro X. Paulo; Cuestiones, libro I. Scévola; Cuestiones, libro I. Paulo; Cuestiones, libro IV. El mismo; Sentencias, libro I. Trifonino; Disputas, libro II. Gayo; De las Obligaciones verbales, libro III. Paulo; Comentarios á Sabino, libro X. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXX. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXXII. Labeon; Obras póstumas compendiadas por Javoli libro VI. Ulpiano; Disputas, libro VI. El mismo; Opiniones, libro IV. Africano; Cuestiones, libro VII. Paulo; Sentencias, libro I. Papiniano; Cuestiones, libro III. Africano; Cuestiones, libro VIII.

    Titulo VI.

    155 8 » » 156 D » ■»

    1 2 3 4 5 6 7 8 9

    De los calumniadores. Ul piano, libro X. sobre el Edicto. Paulo, libro X. sobre el Edicto. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro X. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro X. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IV. de las Opiniones. Papiniano, libro II. sobre los Adulterios.

    De los que calumnian á otro. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Paulo; Comentarios al Edicto, libro X. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro X. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro X. Ulpiano; Opiniones, libro IV. Papiniano; De los Adulterios, libro II.

    LIBRO CUARTO.

    Titulo I.

    157 »

    » a n 158

    i 2 3 4 5 6 7 8

    De las restituciones ix integrum. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro I. de las Sentencias. Modestino, libro VIII. de las Pandectas. Calislrato, libro I. del Edicto instructor. Paulo, libro VII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Marcelo, libro III. del Digesto. Macer, libro II. de las Apelaciones.

    De las restitucionos que se conceden por el todo. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Sentencias, libro I. Modestino; Pandectas, libro VIH. Calístrato; Del Edicto monitorio, libro I. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Marcelo; Digeslo, libro III. Macer; De las Apelaciones, libro 11.

    724 Ley.

    Indice se correcciones. Pita.

    Dice.

    Debe decir.

    Título II.

    4M » > * » » 159 * » 164 »

    i 5 3 4 5 6 7 8 9 40 14

    » »

    ti 13

    • 463 • 464 > a ■ » 465 >

    44 45 16 47 48 49 20 81 it 23

    De lo hecho por causa de miedo. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro I. de las Sentencias. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto Gayo, libro IV. sobre Edicto provincial. Paulo, hace notar en el libro IV. del Digesto de Ju liano. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Calistrato, libro V. sobro los Conocimientos de las causas. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro I. de las Cuestiones. Juliano, libro LXIV. del Digesto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro I. de las Sentencias. Ulpiano, libro V. de las Opiniones.

    De lo que se hizo por miedo. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Sentencias, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IY. Paulo; Nota al libro IV. del Digesto de Juliano. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Calistrato; De las Jurisdicciones, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Cuestiones, libro I. Juliano; Digesto, libro LXIV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Sentencias, libro I. Ulpiano; Opiniones, libro V.

    Titulo III.

    466 > t • ■ ■ 161 i ■ 469 • * ■ » •

    1 1 3 1 5 6 1 8 9 40 11 13 13 14 45 16 (7 18

    Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI- sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el EdicU. Paulo, libro XI. sobre el Edicto.

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo,; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IT. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpi;ino; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo, Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto libro XI.

    725

    Libro cuarTO. Ley. 470 n » il ni » n »

    > и » 472 в в » n ■

    19 2O 24 22 S3 24 25 Î6 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

    Debe decir.

    Dice. Papiniano, libro XXXVII. de las Cuestiones. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto . Pauto, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Procuto, libro II. de las Epístolas. Scevola, libro II. del Digesto. Ulpiano, libro IV. de las Opiniones. El mismo, libro XLII. sobre Sabino. El mismo, libro XXX. sobre el Edicto. Marciano, libro II de las Reglas. Ulpiano, libro XLIV. sobre Sabino. El mismo, libro V. de las Opiniones. Gayo, libro XXVII. sobre el Edicto provincial Furio Antiano, libro I. sobre el Edicto.

    Papiniano; Cuestiones, libro XXXVII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano, Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentirios al Edicto provinciat, libro IV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial libro IV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Próculo; Epístolas, libro II. Scévola; Digesto, libro II. Ulpiano; Opiniones, libro IV. El mismo; Comentarios á Sabino, libro XLII. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXX. Marciano; Reglas, libro II. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XLIV. El mismo; Opiniones, libro V. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro XXVII. Furio Antiano; Comentarios al Edicto, libro I.

    Tituio IY.

    173 ■

    1 1

    Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. El mismo, libro XIX. sobre la ley Julia y Papia.

    » 175 s » n m it 178 » 479 » 480 n 11

    3 4 5 6 7 8 9 40 14 42 43 (4 15 40 47 48 49 20 24 22 23 24 25 26

    El mismo, libro XI. sobre el Edicto. Africano, libro VII. de las Cuestiones. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. El mismo, libro X. sobre el Edicto. El mismo, libro XI. sobre el Edicto. Hermogeniano, libro I. del Epitome del Derecho. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Pauto, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Pauto, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. Hermogeniano, libro I. del Epitome del Derecho. Ulpiano, libro XI. sobre el Edicto. El mismo, libro XIII. sobre el Edicto. El mismo, libro XI. sobre el Edicto. El mismo, libro X. sobre el Edicto. El mismo, libro XI. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Pauto, libro I. de las Sentencias. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincialPauto, libro XI. sobre el Edicto.

    484 » ■ a s 485 • 183 ■

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. El mismo; Comentarios á la ley Jutia y Papia, li bro XIX. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XI. Africano; Cuestiones, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro X. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XI. Hermogeniano; Epítome del Derecho, libro I. Ulpiano, Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Pauto; Comentarios al Edicto, libro Xl. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro IV„ Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XI. Hermogeniano; Epítome del Derecho, libro I. Ulpiano: Comentarios al Edicto, libro XI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XIII. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro X. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Paulo; Sentencias, libro I. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro IV. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XI.

    726

    INDICE DE CORRECCIONES.

    PAgS.

    Ley.

    n 184 n n ( i 186 *

    27 88 29 30 31 32 33 34 38 36 37 38 39 Í0 41 42 43 44 45 46 47 48 49 SO

    > II 486 ■ «87 ii ii » » 188 » i * »

    Diee.

    Debe decir.

    Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Celso, libro II. del Digeslo. Modestino, libro II., de las Respuestas. Papiniano, libro III. de las Cuestiones. El mismo, libro IX. de las Respuestas. Paulo, libro I. de las Cuestiones. Aburnio Valente, libro VI. de los Fideicomisos. Paulo, libro I. de las Sentencias. Hermogeniano, libro I. del Epitome del Derecho. Paulo, libro V. de las Sentencias. Trifonino, libro III. de las Disputas. Paulo, libro I. de los Decretos. Scevola, libro 11. del Digesto. Ulpiano, libro V. de las Opiniones. Juliano, libro XLV. del Digesto. Ulpiano, libro II. sobre el cargo de Procónsul. Marcelo, libro I. sobre el cargo de Presidente. Ulpiano, libro V. de las Opiniones. Calislrato, libro I. del Edicto instructor. Paulo, libro II. de las Respuestas. Scevola, libro I. de las Respuestas. Paulo, libro I. de las Sentencias. Ulpiano, libro XXXV. sobre el Edicto. Pomponio, libro IX. de las Epistolas.

    Titulo V.

    489 ■ ■ H 190 » R n i

    1. 2 3 4 5 6 7 8 9 10 41

    De ¡OS CAPITB-HINUIDOS. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Modestino, libro I. de las Pandectas. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro LI. sobre Sabino. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XI. sobre el Edicto. Modestino, libro VIII. de las Deferencias. Paulo, libro II. sobre Sabino.

    Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Celso; Digesto, libro II. Modestino; Respuestas, libro II. Papiniano; Cuestiones, libro III. El mismo; Respuestas, libro IX. Paulo; Cuestiones, libro I. Aburnio Valente; Fideicomisos, libro VI. ^ Paulo; Sentencias, libro I. Hermogeniano; Epitome del Derecho, libro I. Paulo; Sentencias, libro V. Trifonino; Dispulas, libro III. Paulo; Decretos, libro I. Scévola; Digesto, libro II. Ulpiano; Opiniones, libro V. Juliano; Digesto, libro XLV. Ulpiano; Del cargo de Procónsul, libro II. Marcelo; Del cargo de Presidente, libro 1. Ulpiano; Opiniones, libro V. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro I. Paulo; Respuestas, libro II. Scévola; Respuestas, libro I. Paulo; Sentencias, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXXV. Pomponio; Epistolas y Doctrina de Autores varios , li bro IX.



    De los que padecen capitis-diminucioh. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Modestino; Pandectas, libro I. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro LI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro IV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XI. Modestino; Apuntes varios, libro VIII. Paulo; Comentarios á Sabino, libro II.

    Titulo VI.

    491 n • » * 492

    4 2 3 4 B 6

    Por que causas son restituidos in intecrum los mayores de De las causas por las qunles son restiiuidos por el lodo /o* mayores de veinte y cinco años. veinte y cinco años. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro II. Calislrato, libro II. del Edicto instructor. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro II. Calistrato, libro II. del Edicto instructor. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XII. Paulo, libro XII. sobre el Edicto.

    Libro clahTO. Pige. 102 и » о a » » 493 и » » » • ■ I9S 0 о m » 197 в » » » 198 * в » » 199 » » » » » »

    Ley. 7 8 9 16 44 ts 13 44 15 16 47 48 49 SO SI S1 23 Si 25 26 27 28 29 30 34 32 33 34 35 36 37 38 39 40 44 42 43 44 45 46

    Die«.

    727 Debe decir.

    Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Paulo, libro III. de los Breves. Calistrato, libro II. del Edicto instructor. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Calistrato, libro II. del Edicto instructor. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Pauto, libro XII. sobre el Edicto. Calistrato, libro II. del Edicto instructor. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. Papiniano, libro III. de las Cuestiones. El mismo, libro XIII. de las Cuestiones. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Paulo, libro XII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. Africano, libro VII. de las Cuestiones. Pauto, libro XII. sobre el Edicto. El mismo, libro LUI. sobre el Edicto. Modestino, libro IX. de las Reglas. El mismo, libro unico de sus Casos ilustrados. Javoleno, libro XV. sobre Casio. Pauto, libro III. sobre la ley Julia y Papia. Ulpiano, libro VI. sobre la ley Julia y Papia. Pauto, libro III. sobre la ley Julia y Papia. Ulpiano, libro VI. sobre la ley Julia y Papia. Paulo, libro I. delas Sentencias. Ulpiano, libro V. de las Opiniones. Juliano, libro. XXXV. del Digesto. Alfeno, libro V. del Digesto. Africano, libro VII. de las Cuestiones. Pauto, libro II. sobre Sabino. Scevola, libro I. de las Reglas. Marciano, libro II. de las Reglas.

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Pauto; Breves, libro III. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro II. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro II. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XII. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro II. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XII. Papiniano; Cuestiones, libro III. El mismo; Cuestiones, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XII. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edioto, libro XII. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. Africano; Cuestiones, libro VII. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XII. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LUI. Modestino; Reglas, libro IX. El mismo; Ca,sos ilustrados, libro único. Javoleno; Doctrina de Casio, libro XV. Pauto; Comentarios á la ley Jutia y Papia, libro III. Ulpiano; Comentarios á la ley Jutia y Papia, libro VI. Pauto; Comentarios á la ley Jutia y Papia, libro III. Ulpiano; Comentarios á la ley Julia y Papia, libro Vi. Paulo; Sentencias, libro I. Ulpiano; Opiniones, libro V. El mismo; Digesto, libro XXXV. Alfeno; Digesto, libro V. Africano; Cuestiones, libro VIL Paulo; Comentarios á Sabino, libro II. Scévola; Reglas, libro I. Marciano; Reglas, libro II.

    Titulo VU. -

    200 » » » 201 s

    1 2 3 4 S 6 7

    De la enagenacion hecha rип intencion Je transferir el De las enagenacionea luchas por causa de transferir el pleyto o otro. juicio. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro IV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro IV. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Pauto, libro XI. sobre el Edicto. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XI. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Gayo, libro IV. sobre el Edicto provincial. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro 1Y.

    Indice di correcciones. Diee.

    Debe decir.

    Paulo, libro XII. sobre el Edicto. Paulo, libro 1. sobre el Edicto de los Ediles Cumies. Ulpiano, libro XII. sobre el Edicto. El mismo, libro V. de las Opiniones. Marciano, libro XIV. de las Instituciones.

    Paulo; Comentarios al Edicto, libro XII. Paulo; Comentarios al Edicto de los Ediles Cumies, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XII. El mismo; Opiniones, libro V. Marciano; Instituciones, libro XIV.

    Titulo VIII.

    De los recibidos como drbitrot para pronunciar sentencia.

    Paulo, libro II. sobre el Edicto. Ulpiano, libro IV. sobre el Edicto. El mismo, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Gayo, libro V. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro Xllf. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Pomponio, libro XI. sobre Quinto Mucio. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Pomponio, libro XVII. de sus Epístolas y de sus Leccio nes varias. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Gayo, libro V. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto! Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Papiniano, libro I. de las Cuestiones. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Gayo, libro V. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro LXXVII. sobro el Edicto. Celso, libro II. del Digesto. Modestino, libro VI. délas Reglas. Javoleno, libro XI. sobro Casio.

    De los que se comprometen en Jueces arbitros ó arbitra dores para que determinen sobre svs pleytos y contro versias. , Paulo; Comentarios al Edicto, libro II. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Pomponio; Comentarios á Quinto Mucio, libro XI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Pomponio; Epístolas y Doctrina de Autores varios, li bro XVII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Ulpiano; Comenta tíos al Edicto, libro XIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Papiniano; Cuestiones, libro I. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro V. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXXVII. Celso; Digesto, libro II. Modestino; Reglas, libro VI. Javoleno; Doctrina de Casio, libro XI.

    Libro quinto. Pág».

    Ley.

    213 ■ ■ SU » » ■

    40 44 42 43 44 • 45 46 47 48 49 50 54 52

    ■ ■ ■ •

    "23

    Dice.

    Debe decir.

    Pomponio, libro XI. de sus Lecciones varias. Calistrato, libro I. del Edicto instructor. Papiniano, libro II. de las Respuestas. Scevola, libro I. Je las Respuestas. El mismo, libro II. del Digesto. Ulpiano, libro XXVIII. sobre Sabino. Paulo, libro XII. sobre Sabino. Juliano, libro IV. del Digesto. Modestino, libro IV. de las Reglas. Juliano, libro IV. del Digesto. Alfeno, libro VII. del Digesto. Marciano, libro II. de las Reglas. El mismo, libro IV. de las Reglas.

    Pomponio; Doctrina de Autores varios, libro XI. Calistrato; Del Edicto monitorio, libro I. Papiniano; Respuestas, libro II. Scévola; Respuestas, libro I. El mismo; Digesto, libro II. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXVIII. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XII. Juliano; Digesto, libro IV. Modestino; Reglas, libro IV. Juliano; Digesto, libro IV. Alfeno; Digesto, libro VII. Marciano; Reglas, libro II. El mismo; Reglas, libro IV.

    Titulo IX. .

    Ï45 »6 » 247 * ■ S! 8

    4 2 3 4 5 6 1

    De que los Marineros, Bodegoneros, y Mesoneros restituyan Que los Marineros, Bodegoneros, y Mesoneros restito las cosas que se le entregaron. , las cosas que se les encargaron. Ulpiano, libro XIV. sobre el Edicto. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIV. Gayo, libro V. sobre el Edicto provincial. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro V. Ulpiano, libro XIV. sobre el Edicto. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIV. Paulo, libro XIII. sobre el Edicto. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro T. Gayo, libro V. sobre el Edicto provincial Paulo, libro XXII. sobre el Edicto. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVIII. Ulpiano, libro XVIII. sobre el Edicto.

    PARTE

    SEGUNDA.

    LIBRO QUINTO.

    Titulo I.

    219 я 220 ■ » ■ » ■ я в » в 222 »

    4 2 3 4 5 6 7 8 9 40 41 42 43 44 15

    Ulpiano, libro II. sobre el Edicto. El mismo, libro III. sobre el Edicto. El mismo, libro IV. sobre el Edicto. Gayo, libro I. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro V. sobre el Edicto. El mismo, libro VI. sobre el Edicto. El mismo, libro VII. sobre el Edicto. Gayo, libro II. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro IX. sobre el Edicto. El mismo, libro X. sobre el Edicto. El mismo, libro XII. sobre el Edicto. Paulo, libro XVII. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro II. de las Disputas. El mismo, libro XXI. sobre el Edicto.

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro II. El mismo; Comentarios al Ediclo, libro III. El mismo; Comentarios al Edicto, libro IV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro V. El mismo; Comentarios al Edicto, libro VI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro VII. Gayo; Comentarios al Ediclo provinciat, libro II. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro IX. El mismo; Comentarios al Edicto, libro X. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. Ulpiano; Disputas, libro II. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXI. 9i

    Indice de correcciones.

    730 Pigs. 222 » > 223 • » » » 284 i i) » » » >< tss • 0 »

    » tss » » » ■ n 227 u • » II 228 >> u 0 V » 229 i* • • • ■ i » 230 »

    Ley. (6 n , 18 49 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 36 36 37 38 39 40 44 42 43 44 45 46 47 48 «9 50 51 52 53 54 55 56 57 58, 59 60 64 62 63 64 65 66 67 68 69

    Dice. El mismo, libro V. sobre el Edicto El mismo, libro XXII. sobre el Edicto. El mismo, libro XXIII. sobre el Edicto. El mismo, libro LX. sobre el Edicto. Paulo, libro LVIII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro LXX. sobre el Edicto. Paulo, libro III. sobre Plaucio. El mismo, libro VII. sobre Plaucio. El mismo, libro XVII. sobre Plaucio. Juliano, libro I. del Digesto. Paulo, libro XVII. sobre Plaucio. Juliano, libro I. del Digesto. Paulo, libro XVII. sobre Plaucio. El mismo, libro VIII. sobre Plaucio. Marcelo, libro I. del Digesto. Celso, libro XXVII. del Digesto. Ulpiano, libro l. sobre el cargo de Cónsul. Modestino, libro III. de las Reglas. Javoleno, libro XV. sobre Cassio. El mismo, libro X. de las Epístolas. Calistrato, libro 1. sobre el Conocimiento de las Causas. El mismo, libro V. sobre el Conocimiento de las Causas. Licinio Rufino, libro IV. de las Reglas. Papiniano, libro III. de las Cuestiones. El mismo, libro IV. de las Cuestiones. El mismo, libro XI. de las Cuestiones. El mismo, libro XXIV. de las Cuestiones. El mismo, libro XXVII. de las Cuestiones. El mismo, libro II. de las Respuestas. El mismo, libro III. de las Respuestas. Paulo, libro II. de las Cuestiones. Calistrato, libro I. de las Cuestiones. Paulo, libro II. de las Respuestas. El mismo, libro III. de las Respuestas. Ulpiano, libro VI. de los Fideicomisos. Marciano, libro VIII. dejas Instituciones. Ulpiano, libro VI. de los Fideicomisos. Hermogeniano, libro I. del Epitome del Derecho. Paulo, libro I. délas Sentencias. El mismo, libro único sobre el cargo de Asesor. Ulpiano, libro XXX. sobre Sabino. El mismo, libro XLI. sobre Sabino. Paulo, libro XIII. sobre Sabino. Ulpiano, libro LI. sobre Sabino. Paulo, libro XIV. sobre Sabino. Ulpiano, libro XXVI. sobre el Edicto. El mismo, libro XXXIX. sobre el Edicto. El mismo, libro XLIX. sobre el Edicto. El mismo, libro I. de las Disputas. El mismo, libro XXXIV. sobre el Edicto. El mismo, libro II. de las Disputas. El mismo, libro VI. de las Disputas. El mismo, libro VIH. de las Disputas. El mismo, libro IV. sobre todos los Tribunales.

    Debe decir, El mismo; Comentarios al Edicto, libro V. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXII. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXIII. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LX. Paulo; Comentarios al Edicto, libro LVIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXX. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro III. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro VII. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro XVII Juliano; Digesto, libro I. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro XVII. Juliano; Digesto, libro I. ' Paulo; Comentarios á Plaucio, libro XVII. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro VIII. Marcelo; Digesto, libro I. Celso; Digesto, libro XXVII. Ulpiano; Del cargo de Cónsul, libro I. Modestino; Reglas, libro III. Javoleno; Doctrina de Casio, libro XV. El mismo; Epístolas, libro X. Calistrato; Tratado de las Jurisdicciones, libro I. El mismo; Tratado de las Jurisdicciones, libro V. Licinio Rufino; Reglas, libro IV. Papiniano; Cuestiones, libro III. El mismo; Cuestiones, libro IV. El mismo; Cuestiones, libro XI. El mismo; Cuestiones, libro XXIV. El mismo; Cuestiones, libro XXVII. El mismo; Respuestas, libro II. El mismo; Respuestas, libro III. Paulo; Cuestiones, libro II. Calistrato; Cuestiones, libro I. Paulo; Respuestas, libro II. El mismo; Respuestas, libro III. Ulpiano; Fideicomisos, libro VI. Marciano; Instituciones, libro VIII. Ulpiano; Fideicomisos, libro VI. Hermogeniano; Epítome del Derecho, libro I. Paulo; Sentencias, libro I. El mismo; Del cargo de Asesor, libro único. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XXX. El mismo; Comentarios a Sabino, libro XLI. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XIII. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro LI. Paulo; Comentarios á Sabino, libro XIV. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XXVI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXXIX. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XLIX. El mismo; Disputas, libro I. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXXIV. El mismo; Disputas, libro II. El mismo; Disputas, libro VI. El mismo; Disputas, libro VIII. El mismo; De todos los Tribunales, libro IT.

    Libro quinto. Pigs. 230 » » « а 234 » » ■ » в 232 ■

    Ley. 70 74 72 73 74 75 76 77 78 79 80 84 82

    Die«.

    Debe deeir.

    El mismo, libro VIII. de las Disputas. El mismo, libro IV. sobre todos los Tribunales. El mismo, libro VIH. de las Disputas. El mismo, libro IV. sobre todos los Tribunales. Juliano; libro V. del Digesto. El mismo, libro XXXVI. del Digesto. Alfeno, libro VI. del Digesto. Africano, libro III. de las Cuestiones. Paulo, libro XVI. sobre Plaucio. Ulpiano, libro V. sobre el cargo de Proconsut. Pomponio, libro II. sobre Sabino. Ulpiano, libro V. de las Opiniones. El mismo, libro I. sobre el cargo de Consut.

    Titulo II.

    232 • » в 1 1 233 » 235 ». 236 > » в » 237 » • в 238' » в 239 в п » я 2*0 » » » Ml

    4 2 3 4 В 6 7 8 9 40 14 12 13 14 IS 16 47 48 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 34 32

    731

    • Ulpiano, libro XIV. sobre el Edicto. Marciano, libro IV. de las Instituciones. Marcelo, libro III. del Digesto.' Gayo, libro unico sobre la ley Glicia. Marcelo, libro III. del Digesto. Ulpiano, libro XIV. sobre el Edicto. Paulo, libro único sobre los juicios de los Septenviros. Ulpiano, libro XIV. sobre el Edicto. Mudestino, libro unico sobre el testamento inoficioso. Marcelo, libro III. del Digesto. Modestino, libro III. de las Respuestas. El mismo, libro único sobre las Prescripciones. Scevola, libro III. de las Respuestas. Papiniano, libro V. de las Cuestiones. El mismo, libro XIV. de las Cuestiones. El mismo, libro II. de las Respuestas. Paulo, libro II. de las Cuestiones. El mismo, libro unico sobre el testamento inoficioso. El mismo, libro II. de las Cuestiones. Scevola, libro II. de las Cuestiones. Paulo, libro III. de las Respuestas. Trifonino, libro XVII. de las Disputas. Paulo, libro unico sobre el testamento inoficioso. Ulpiano, libro XLVIII. sobre Sabino. El mismo, libro II. delas Disputas. El mismo, libro VIII. de las Disputas. El mismo, libro VI. de las Opiniones. Paulo, libro único sobre los juicios de los Septenviros. Ulpiano, libro V. de las Opiniones. Marciano, libro IV. de las Instituciones. Paulo, libro unico sobre los juicios de los Septenviros. El mismo, libro único sobre el Testamento inoficioso.

    El mismo; Disputas, libro VIH. El mismo; De todos los Tribunales, libro IV. El mismo; Disputas, libro VIII El mismo; De todos los Tribunales, libro IV. Jutiano; Digesto, libro V. El mismo; Digesto, libro XXXVI. Alfeno; Digesto, libro VI. Africano; Cuestiones, libro III. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro XVI. Ulpiano; Del cargo de Procónsut, libro V. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro II. Ulpiano; Opiniones, libro V. El mismo; Del cargo de Cónsut, libro I.



    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIV. Marciano; Instituciones, libro IV. Marcelo; Digesto, libro III. Gayo; Comentarios á la ley Glicia, libro único. Marcelo; Digesto, libro III. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIV. Paulo; De los juicios de los Septenviros, libro únioo. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIV. Modestino; Del testamento inoficioso, libro único. Marcelo; Dtgesto,'libro III. Modestino; Respuestas, libro III. Él mismo; De las Prescripciones, libro único. Scévola; Respuestas, libro III. Papiniano; Cuestiones, libro V. El mismo; Cuestiones, libro XIV. El mismo; Respuestas, libro II. Paulo; Cuestiones, libro II. El mismo; Del testamento inoficioso, libro único. El mismo; Cuestiones, libro II. Scévola; Cuestiones, libro II. Paulo; Respuestas, libro III. Trifonino; Disputas, libro XVII Paulo; Del testamento inoficioso, libro único. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XLVIII. El mismo; Disputas, libro II. El mismo; Disputas, libro VIH. El mismo; Opiniones, libro VI. Pauto; De los juicios de los Septenviros, libro único. Ulpiano; Opiniones, libro V. Marciauo; Instituciones, libro IV. Paulo; De los juicios de los Septenviros, libro único El mismo; Del testamento inoficioso, libro único.

    *

    *

    INDICE DK CORBECCIONES.

    732 Wgs.

    Ley.

    Debe decir.

    Dice.

    TlTüLO III.

    244 a a a a 242 > i 243 i s a ■ 244 245 a » 246 a a 249 a 550 ■ > 253 ■ • » a a 254 a i a 255 » » 255 > » i > a » », »

    t 2 3 4 6 6 7 8 9 10 14 42 43 14 45 46 n 18 49 20 24 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 44 42 43 44 45 46 47 48 49

    Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro I. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XIV. sobre el Edicto. El mismo, libro LXXV. sobre el Edicto. El mismo, libro XIV. sobre el Edicto. Paulo, libro XVI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. El mismo, libro LXVI1. sobre el Edicto. El mismo, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo,. libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro LXVII. sobre el Edicto. Paulo, libro II. sobre Plaucio. Javoleno, libro I. sobre Plaucio. Celso, libro IV. del Digesto. Modestino, libro VI. de las Diferencias. El mismo, libro VIII. délas Respuestas. Javoleno, libro III. sobre Casio. Papiniano, libro III. de las Cuestiones.

    Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XIV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LXXV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XIV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XVI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. El mismo; Comentarios al Edicto, libro LXVII. El mismo; Comentarios'al Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentariosal Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentariosal Ediclo, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Paulo; Comentariosal Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentariosal Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Pauld; Comentarios al Edicto, libro XX. Gayo; Comentariosal Edicto provincial, libro VI. Ulpiano; Comentarios al Edicto; libro LXVII. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro II. Javoleno; Doctrina de Plaucio, libro I. Celso; Digesto, libro IV. Modestino; Apuntes varios, libro VI. El mismo; Respuestas, libro VIII. Javoleno; Doctrina de Casio, libro III. Papiniano; Cuestiones, libro III.

    LlBñO QUINTO. Pág».

    Ley.

    958 »

    50 51 59 53 54 55 56 VI 58

    » » 959 a ■ »

    "733

    Dice.

    Debe deeir.

    El mismo, libro VI. de las Cuestiones. El mismo, libro II. de las Respuestas. Hermogeniano, libro II. del Epítome del Derecho. Paulo, libro X. sobre Sabino. Juliano, libro. VI. del Digesto. El mismo, libro LX. del Digesto. Africano, libro IV. de las Cuestiones. Neracio, libro VII. de sus Pergaminos. Scevola, libro III. del Digesto.

    El mismo; Cuestiones, libro VI. El mismo; Respuestas, libro II. Hermogeniano; Epítome del Derecho, libro II. Paulo; Comentarios á Sabino, libro X. Juliano; Digesto, libro VI. El mismo; Digesto, libro LX. Africano; Cuestiones, libro IV Neracio; Notas, libro VII. Scévola; Digesto, libro III.

    Titulo IV.

    259 260 i 261 » a • * » i

    1 2 3 4 5 6 7' 8 9 «0

    De si se pide parte de la herencia. Ulpiano, libro V. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XVII. sobre Plaucio. Ulpiano, libro XV. sobre el Edicto. Paulo, libro XVII. sobre Plaucio. Ulpiano, libro VI. de las Opiniones. Juliano, libro VIII. del Digesto. El mismo, libro XLVIII. del Digesto. Paulo, libro III. del Epítome del Digesto por Alieno. Papiniano, libro VI. de las Cuestiones.

    De si se pidiese parte de la herencia. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro V. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro XVII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XV. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro XVII. Ulpiano; Opiniones, libro VI. Juliano; Digesto, libro VIH. El mismo; Digesto, libro XLVIII. Paulo; Digesto de Alfeno compendiado, libro III. Papiniano; Cuestiones, libro VI.

    Titulo V.

    262 »

    4 2

    De la petición posesoria de la herencia. Ulpiano, libro V. sobre el Edicto. Gayo, libro VI. sobre el Edicto provincial.

    De la petición de la posesión de la herencia. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro V. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VI.

    Titulo VI.

    262 a •

    4 2 3

    De la petición fideicomisaria de la herencia. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto, Paulo, libro XX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto.

    De la petición de la herencia que se dexó por fideicomiso . Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI.

    LIBRO SEXTO-

    Titulo I.

    263 u * 264 o

    1 2 3 4 5

    Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto, Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto.

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI.

    734 Págs. 264 » 268 » ■ » » » 266 • a • * 267 » » N 268 i » • 260 » • i> N 1 270 » B II 1) 271 0 i) i » • ■ 272 » » > ■ » » » 273 » * »

    Indice de correcciones. Ley. 6 7 8 9 10 41 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59

    Dice. Paulo, libro VI. sobre el Edicto. El mismo, libro XI. sobre el Edicto. El mismo, libro XII. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro LXX. sobre el Edicto. Paulo, libro II. sobre Plaucio. El mismo, libro XXI. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Pomponio, libro XXI. sobre Quinto Mucio. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Modestino, libro VIH. de las Diferencias. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Juliano, libro VII. del Digesto. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XVII. sobre el Edicto. Celso, libro III. del Digesto. Ulpiano, libro XVII. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XVII. sobre el Edicto. Paulo, libro XXVI. sobre el Edicto. El mismo, libro XXVII. sobre el Edicto. Gayo, libro XXIX. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro LXVIII. sobre el Edicto. Paulo, libro X. sobre Sabino. El mismo, libro XVII. sobre Plaucio. Papiniano, libro II. de las Respuestas. Celso, libro XVIII. del Digesto. Calistralo, libro II. del Edicto instructor. Pomponio, libro XVI. sobre Sabino. Juliano, libro LV. del Digesto. Pomponio, libro XXXI. sobre Sabino. Ulpiano, libro VI. de la's Opiniones. Juliano, libro LV. del Digesto. El misino, libro LXXVIII. del Digesto. Alfeno, libro VI. del Digesto. Paulo, libro III. del Epitome del Digesto de Alfeno. Juliano, libro VI. sobre Minicio.

    Debe decir. Paulo; Comentarios al Edicto, libro VI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Pauló; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXX. Paulo; Comentarios á Plaucio, libro II. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. Pomponio; Comentarios á Quinto Mucio, libro XXI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro Vil. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Modestino; Apuntes varios, libro VIII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Juliano; Digesto, libro VII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. Celso; Digeslo, libro III. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXVI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XXVII. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXIX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LXVIII. Paulo; Comentarios á Sabino, libro X. El mismo; Comentarios á Plaucio, libro XVII. Papiniano; Respuestas, libro II. Celso; Digesto, libro XVIII. Calístrato; Del Edicto monitorio, libro II. . Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XVI. Juliano; Digesto, libro LV. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXXI. Ulpiano; Opiniones, libro VI. Juliano; Digesto, libro LV. El mismo; Digesto, libro LXXVIII. Alfeno; Digesto, libro VI. Paulo; Digesto de Alfeno compendiado, libro III. Juliano; Doctrina de Minicio, libro VI.

    735

    LlBBO SESTO. Pags.

    l,rj.

    273 » » 27* в » » » > 275 » » » » » » » » 276 »

    60 61 62 63 6i 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79

    »

    80

    Debe decir.

    Dice. Pomponio, libro XXIX. sobre Sabino. Jutiano, libro VI. sobre Minicio. • Papiniano, libro VI. de las Cuestiones. El mismo, libro XII. de las Cuestiones, El mismo, libro XX. de las Cuestiones. El mismo, libro II. de las Respuestas. Paulo, libro II. de las Cuestiones. Scevola, libro I. de las Respuestas. Ulpiano, libro LI. sobre el Edicto. Paulo, libro XIII. sobre Sabino. Pomponio, libro XXIX. sobre Sabino. Pauto, libro XIII. sobre Sabino. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. El mismo, libro XVII. sobre el Edicto.Pauto, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XVII. sobre el Edicto. Labeon, libro IV. de sus dichos recopilados por Paulo. El mismo, libro VI. de sus dichos recopilados por Paulo. Furio Antiano, libro I. sobre el Edicto.

    Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXIX. Jutiano; Doctrina de Minicio, libro VI. Papiniano; Cuestiones, libro VI. El mismo; Cuestiones, libro XII. El mismo; Cuestiones, libro XX. El mismo; Respuestas, libro II. Pauto; Cuestiones, libro II. Scévola; Respuestas, libro I. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro LI. Pauto; Comentarios á Sabino, libro XIII. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro XXIX. Pauto; Comentarios á Sabino, libro XIII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. El mismo; Comentarios al Edicto, libro XVII. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVII. Labeon; Dichos recopilados por Paulo, libro IV. El mismo; Dichos recopilados por Paulo, libro VI. Furio Antiano; Comentarios al Edicto, libro I.

    Titulo II.

    276 в » » » 277 » 278 » » » 279 » 280 » »

    1 2 3 * 5 6 7 8 9 ^0 11 12 13 14 15 16

    »

    17

    Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XIX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XIX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Paulo, libro XIX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XVI: sobre el Edicto. Paulo, libro XIX. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto Pauto, libro XIX. sobre el Edicto. Gayo, libro VII. sobre el Edicto provincial. Ulpiano, libro XVI. sobre el Edicto. Pomponio libro III. sobre Sabino. Paulo, hace notar en el libro X. de las Cuestiones de Papiniano. Neracio libro III. de sus Pergaminos.

    Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XIX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XIX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Gayo; Comentarios al Edicto provinciat, libro VIL Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XIX. Gayo; Comentarios al EdicVo provincial, libro VII. Ulpiano; Comentarios al Edicto, libro XVI. Pomponio; Comentarios á Sabino, libro III. Nota de Pauto al libro X. de las Cuestiones de Papiniano. Keracio; Notas,- libro III.

    Titulo III.

    280 » »

    4 2 3

    De si se pidç el predio vectigal ó sea enfiteutieario. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto. Ulpiano, libro XVII. sobre Sabino. Paulo, libro XXI. sobre el Edicto.

    ii|j»Í»

    De la peticion del predio vectigal ó enfileuticario. Paulo; Comentarios al Edicto, libro XXI. Ulpiano; Comentarios á Sabino, libro XVII. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XXI.

    \

    \

    En España.

    300 reales.

    En Ultramar

    30 pesos fls.

    Precio de la obra.

    •'V '

    г

    I

    /