diccionario castellano quechua (1) (1)

A A, a: primera letra del alfabeto quechua normalizado; representa a la vocal baja central /a/; no tiene variaciones en

Views 44 Downloads 0 File size 3MB

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Recommend stories

Citation preview

A A, a: primera letra del alfabeto quechua normalizado; representa a la vocal baja central /a/; no tiene variaciones en su pronunciación a, a 1 uyaywa [a] qillqa. S. Juk ñiqi qillqa qhichwa ñancharisqa qillqakunamanta; uyaywa. Kay a uyaywaqa mana jayk’aqpis wakjinayanchu. Jinapis simip, phatmip qallariyninpi, tukukuyninpi, iskay upayariq chawpinpipis riyta atin: akllay, ruwana. (ñancha, rk)

A lo que hay adv. Kasqanmanjina LPZ (pat) A manos llenas adv. Maki junt’a LPZ (atd, pat) A medias adj. Khuskan khuskan LPZ kuskan kuskan PTS khuskan khuskan (pat) A menudo, cada vez adv. Sapa kuti (ceq, rk) A otra parte adv. Jukñiqman (ceq) A otro wakman LPZ. (pat)

A cuál mayqinman mayqinmantaq quna kanman? A cuál se le debiera dar?

A pie adv. Chakipi (ceq, rk)

A cuánto jayk’akama LPZ. (pat)

A qué imamantaq.

A discreción v. Samariy

¿a qué equivale? Imamantaq ñikun?

A dónde mayman LPZ maymantaq. (pat)

¿a qué pues? Imaman a? (rk)

A qué imaman LPZ. (pat)

A dónde mayñiqmantaq. (rk)

A quién pita LPZ PTS pron. Int. Pitataq. (pat, rk)

A dónde LPZ adv. Mayta may - ta taq. (ceq, pat)

A quién más pitawan LPZ. (pat)

A dónde siempre maytapuni LPZ. (pat) A dondequiera pron. Int. Mayllamampis (ceq) A la derecha f. Pañaman, pañaman kutiy A la izquierda f. Lluq´iman, lluq´iman kutiy A lo largo LPZ adv. Kimraynin (pat)

¿a quién? Piman. (rk) A quiénes pikunatataq. A todas partes adv. Tukuyñiqta (ceq) A un lado adv. Jukñiqman LPZ (pat) A veces wakin kuti Ábaco incaico s. Yupana Abajo adv. Ura CHU LPZ PTS (ceq, lot, pat, rh, str) Abalorio s. Chakira (tla)

Abanderado st. S. El que lleva la bandera. Wiphalachiq, unanchachiq. (tla) Abandonado LPZ part.p saqirparisqa. (pat) Abandonar v.tr. Saqiray LPZ (pat) Abandonar definitivamente v.tr. Saqirpariy jaqirpariy LPZ PTS (lot, pat) Abandonar, negar a sus hijos (personas), crías (animales): animal que desconoce su cría, mujeres que dejan sus hijos ajay LPZ v.tr. Kikin: saqirpay. (pat) Abandono s. Desamparado, dejadez. Saqisqa. (tla) Abanicar v.tr. Wayrachiy. (tla) Abaratar v.tr. Chaninnay, pisiyachiy (tla) Abarca s. Juk’uta ujut’a LPZ PTS (gro, pat, rk) Abarcar v.tr. Ceñir o llevar con los brazos. Marq'ay. (rpaa, tla) Abarrote s. Mikhuna qhatu. (tla)

Abeja silvestre y pequeña s. Ch’iru (ceq) Abeja solitaria; son los amarillos algo grandes, aprovechan pequeños hoyitos, donde elaboran dulce en cilindros, cubierto de hoja. S. Sapa wanquyru LPZ khuru. (pat) Abeja, hay otros tipos wanquyru LPZ s. Misk’i ruwaq, phawaq, wach’ikuq khuru. Ñawpan: huanccuyro. Abeja. (dgh, pat) Abejar. S. Wayrunq'u thapa. (tla) Abejón, son grandes, solitarios, tienen como platos de barro, allí almacenan miel jichhu wanquyru (ichhu) LPZ ichhu wanqoyru s. T’uru chuwata jina ruwanku, chaypi misk’ita waqaychanku. Qhaway: wayrunq’u. (pat) Abejón; son solitarios, labran la tierra en lugares secos, y luego hacen barro para el revoque del hoyo, allí elaboran sus dulces. S. Jallp’a wanquyru (wayrunq’u) LPZ (pat) Abejorro s. Zumba mucho al volar. Wayrunq’u PTS wayronq’o. Khuru. (lot)

Abasto s. Qhatu, mikhuna qhatu (tla)

Abertura de la boca, bostezo s. Janlla (arusimiñee, lay)

Abatido; lánguido adj. Umphu kikin: chullchu. (ceq)

Abertura; agujero s. Jutk'u, k’aqllu LPZ (aul, pat)

Abdomen ukhu. S. Wiksa.

Abertura de la camisa s. Unkup kunkan

Abecedario s. Achachha kikin: sanampakuna. (arusimiñee)

Abiertas, consonantes, vocales s. Kicharisqakuna. (ab)

Abeja silvestre t'uktu s. (rpaa, tla)

Abierto adj. Kicha PTS (rk) Abierto part. Kichasqa LPZ (pat)

Abierto (como flor) adj. Phancha PTS (lot) Abierto; herramienta para tejer adj. Chumpi khalla LPZ (pat) Abigarrado adj. Ch’iqchi. Ablandar v. Llamp’uyachiy Ablandar v.tr. Llamp’uy Ablandar la carne llamp’uray CHU v.tr. (rk) Ablandarse, enternecerse (al atender un pedido, o en una discusión) v.imp.llulluyay sxx tikra. (rk) Ablandarse prnl. Llamp'uyay (tla) Abofetear; sopapear v.tr. T’aqllay LPZ t’aqlliy (dgh, ceq, pat)

Abono animal s. Uywa wanu LPZ uywakuna kanchapi jisp’aynin saqisqanmanta. (pat) Abono apilado wanu tawqa. Abono fermentado s. Puqusqa wanu/khanku wanu LPZ. (pat) Abono químico s. Kimiku wanu. (pat) Abono seco fresco ch’aki wanu s. (pat) Abono vegetal qhura wanu LPZ qora wanu s. Qhurakuna qutuchasqamanta ruwasqa. (pat) Abono, fertilizante wanu Aborigen adj. Yuriqi Aborrecer, odiar v.tr. Chiqnikuy (rk)

Abogado s. y adj. Qillqiri, amachaq (arusimiñee)

Aborrecerse mutuamente v.tr. Chiqninakuy (rk)

Abollar v.tr. Llinq’iy (ceq)

Abortar v.tr. Sulluy (ceq, lot, pat, rh)

Abominable adj. Llana (ceq)

Aborto sullu s. (ceq)

Abonador; persona que pone abono wanunchaq LPZ s. y adj. Wanuta churaq, qharipas warmipas. (pat)

Aborto s. Sulluy

Abonar v.tr. Wanuchay LPZ PTS (ceq, gro, pat)

Abra, paso en la montaña s. Q’asa (arusimiñee, ceq)

Abonar la tierra de labor, encima de la semilla; poner abono v.tr. Waniyay CHU LPZ (pat, trbk)

Abrazar v.tr. Mak’alliy PTS (lot)

Abono s. Wanu LPZ PTS (ceq, lot, pat, rk)

Abovedar v.tr. Kallapiyay (ceq) Abra blanca s. Yuraq q’asa

Abrazar v.tr. Uqllay CHU PTS (ceq, lot, rh, str) Abrazarse mak’allikuy CHU v.tr. (rk)

Abrazarse; tener en los brazos s. Uqllaykuna LPZ (pat)

Abrir acequias, canales v.tr. Larq’ay CHU LPZ (pat, rk)

Abrazo s. Uqllay LPZ (pat)

Abrir camino s. Ñan kichay LPZ ñanta ruway. (pat)

Abrazo; para abrazar s. Uqllana LPZ imatapis uqllaykuna. (pat, rk) Abrevadero, donde los animales toman agua salada s. Sukana, yaku upyana LPZ (pat) Abreviación simi juch’uyyachiy s. Simita k’utuna. (ñancha) Abreviar v.tr. Juch’uyyachiy, kutuyachiy (arusimiñee) Abreviatura s. K’utu, k’utu simi. Juk simi juch’uyyachisqa, wakin sanampallanta qillqanchik. (ñancha) Abreviaturas s. K’utu simikuna k’utu simikunaqa juch’uyyachisqa simikuna kanku. Rimasqanchikta utqhayta qillqayta munaspaqa simikunata juch’uyyachina. (ñancha)

Abrir el animal carneado v.tr. Ch’iqtay CHU PTS (lot) Abrir hacia adentro v.tr. Kichaykuy LPZ (pat) Abrir la boca (bostezo) janllariy Abrir la tranca o puerta wichq’aray LPZ v.tr. Juk sut’inchaq rimayta wichq’aykun, yari rimaypi. (pat) Abrir los ojos las crías de los animales v.tr. Ñawichakuy CHU Abrir tierra v.tr. Jasp'iy Abrir todo v.tr. Kicharay LPZ (pat) Abrir un canal de riego para la chacra v.tr. Khaniy, larq'ay (pat)

Abrigado part. Abrigado

Abrir y cerrar la boca, comer pito v.tr. Millpuy (ceq)

Abrigar v.tr. Qhatay

Abrirse v.refl. Kichakuy LPZ (pat)

Abril s. Ariwaki. (dgh, arusimiñee)

Abrirse (como flor), reventar v.int. Phanchay PTS (ceq, lot, rk)

Abril, mes de s. Ariwaki killa (dgh) Abrir v.tr. Khallay LPZ (pat) Abrir (un poco) v.tr. Kichariy Abrir v.tr. Kichay CHU LPZ (pat, rh, str) Abrir (cerradura) llawiray