• Author / Uploaded
• patitasmaria

• Categories
• Nutrición
• Lectura (Proceso)
• Alimentos
• Dieta
• Información

Citation preview

BIBLIOTECA DO PROFESORADO

GUÍA DIDÁCTICA

A guía didáctica Ciencias da Natureza para cuarto curso de Primaria é unha obra colectiva concibida, deseñada e creada no Departamento de Edicións Educativas de Santillana Educación, S. L./Edicións Obradoiro, S. L., dirixido por Teresa Grence Ruiz e Ana María Guerra Cañizo. Na súa elaboración participou o seguinte equipo: TEXTO Cristina Zarzuelo Puch Luz Cures Vázquez EDICIÓN Pilar de Luis Villota EDICIÓN EXECUTIVA Juan Ignacio Medina Crespo DIRECCIÓN DO PROXECTO Antonio Brandi Fernández DIRECCIÓN E COORDINACIÓN EDITORIAL DE PRIMARIA Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero

PRIMARIA

Ciencias da Natureza

Índice Así é o libro do alumno ............................................ 4 Así é a guía didáctica .............................................. 8

Guións didácticos O ser humano. O corpo humano. Os órganos dos sentidos. Etapas da vida............... 18 Unidade 1. As funcións vitais................................... 20 Unidade 2. Coidamos a nosa saúde........................ 34 Os seres vivos. Seres vivos e inertes. Os animais. As plantas ............................................ 52 Unidade 3. Os animais............................................. 54 Unidade 4. Os animais vertebrados........................ 74 Unidade 5. Os animais invertebrados...................... 90 Unidade 6. As plantas.............................................. 104 A materia. A enerxía. As máquinas ......................... 124 Unidade 7. A materia e os materiais........................ 126 Unidade 8. As forzas e a enerxía ............................. 142 Unidade 9. As máquinas ......................................... 160

Así é o libro do alumno O libro Ciencias da Natureza 4 consta de 9 unidades que teñen unha duración quincenal. Agrúpanse en trimestres. Antes dos bloques de contido curriculares inclúense unhas páxinas de repaso de cursos anteriores. As unidades están organizadas do seguinte xeito:

1

As funcións vitais

Rodas e pirámides Numerosos científicos en todo o mundo investigan sobre a alimentación e realizan experimentos para determinar que alimentos son máis saudables. Cos resultados das súas investigacións escriben artigos en revistas científicas. Pero eses artigos son difíciles de entender. Empregan palabras como «polisacáridos complexos» ou «ácidos graxos poliinsaturados». Así non hai quen se aclare. Afortunadamente, os expertos facilítannos as cousas e reúnen a información dunha maneira fácil de entender. Por exemplo, resumen moito do que sabemos sobre a alimentación en forma de rodas ou pirámides. Trátase duns debuxos en que os tipos de alimentos máis convenientes para nós son os que ocupan máis espazo. Con esas ferramentas é fácil alimentarse ben.

Le e comprende o problema Onde escriben os seus artigos os investigadores? Por que é difícil ler os artigos científicos? Que son as rodas e as pirámides da alimentación? Pensas que hai alimentos que son máis saudables ca outros? Onde está ocorrendo a escena que mostra o debuxo? Explica por que o sabes. EXPRESIÓN ORAL. Explícalles aos

compañeiros cal é a túa comida favorita.

QUE SABES XA?

SABER FACER

As funcións vitais

TAREFA FINAL

As funcións vitais son as funcións necesarias para manter a vida. Son realizadas por todos  os seres vivos.

Recoñecer dietas saudables Ao terminar a unidade saberás recoñecer como é unha dieta saudable.

Os nutrientes son as substancias útiles que conteñen os alimentos que comemos.

Antes, vas aprender cales son as funcións vitais e como as realizamos as persoas e vas coñecer algúns dos órganos, aparellos e sistemas que interveñen nelas.

1

Cales son as funcións vitais?

2

Cales son os nutrientes?

3

Que nutrientes proporcionan os alimentos das fotos da dereita?

8

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 8

9

25/03/2015 8:37:45

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 9

25/03/2015 8:37:48

As páxinas de apertura Cada unidade iníciase cunha lectura, que ten como obxectivo espertar a curiosidade científica dos alumnos: formula un problema relacionado co medio natural ou coa investigación científica e coas formas en que os seres humanos o resolveron ou se enfrontaron a el. A lectura ilústrase con imaxes de forte impacto visual. O tema da lectura relaciónase coa tarefa final que os alumnos resolverán na sección Saber facer ao terminar a unidade, da que se anticipa o contido nestas páxinas.

4

A sección Le e comprende o problema desenvolve a comprensión lectora a través dunha serie de preguntas sobre a lectura. Esta sección finaliza cunha actividade de expresión oral, con preguntas destinadas ao traballo colectivo na aula. A sección Que sabes xa? recolle unha serie de elementos (textos, imaxes, actividades) que permitirán detectar os coñecementos previos dos alumnos.

As páxinas de contidos Os contidos desenvólvense en dúas ou en tres dobres páxinas.

As imaxes son un elemento imprescindible do proxecto, pola súa calidade e pola súa carga informativa. Na sección Traballa coa imaxe ensínaselles aos alumnos a analizalas.

O texto informativo caracterízase pola claridade e a organización, e acompáñase de pequenos resumos, que recollen as ideas principais.

En ocasións, inclúese o apartado Comprender mellor, que proporciona apoios didácticos para facilitar a aprendizaxe dos contidos máis complexos ou ambiguos.

Nalgunhas unidades, a sección Saber máis achega informacións adicionais ou complementarias respecto dos contidos do texto expositivo.

Cada dobre páxina finaliza coas actividades.

Os animais e as funcións vitais

33 A relación dos animais

Todos os animais realizan as funcións vitais, igual ca o resto de seres vivos. O xeito en que as levan a cabo serve para que poidamos clasificalos en varios grupos.

Os animais reciben información do que os rodea mediante os órganos dos sentidos. Estes envían a información ao cerebro para que a interprete e dea unha resposta adecuada.

TRABALLA COA IMAXE

A nutrición dos animais Por medio da función de nutrición, os animais obteñen a enerxía e as substancias que precisan. Por esta razón, deben tomar alimentos, que proceden doutros seres vivos. Segundo a forma que teñen de alimentarse, os animais divídense en herbívoros, carnívoros, omnívoros e detritívoros.

Algúns sentidos dos animais son diferentes dos dos seres humanos. Os cans, por exemplo, teñen un olfacto moi desenvolvido; os peixes reciben información do exterior grazas a receptores na súa pel, e os insectos teñen uns ollos compostos moi sensibles aos movementos.

Por que terá a aguia unhas poutas tan impoñentes? De que pensas que se alimenta? Cantos animais diferentes recoñeces?

A reprodución dos animais Os animais carnívoros aliméntanse doutros animais. Por exemplo, o lobo, o tigre, as arañas e as aguias.

Os preeiros son un tipo de carnívoros que se alimentan de cadáveres de animais. Por exemplo, os voitres e algúns escaravellos.

A función de reprodución permite que os animais teñan descendencia, é dicir, que nazan novos animais semellantes a eles. A maioría dos animais teñen reprodución sexual, é dicir, necesítase a intervención de dous seres de distinto sexo, masculino e feminino.

Os herbívoros aliméntanse de plantas. Son animais herbívoros o cervo, a vaca e os saltóns.

SABER MÁIS Ojos compuestos Mamíferos ovíparos Os ojos dos insectos se llaO ornitorrinco é un curioman ojos compuestos porso que pertence a queanimal están formados por nuunegrupo m r o s o smoi o j primitivo i t o s m áde is pequenos. A información que mamíferos, os monotrerecibe cada non un deles commas, que sonse vivípabina no cerebro do animal ros, senón ovíparos. para formar unha imagen.

Estes animais teñen algunhas características dos mamíferos pero poñen ovos, recubertos por unha casca, que incuban.

Segundo a forma de reproducirse, os animais divídense en ovíparos e vivíparos. Animais ovíparos. Son aqueles que teñen crías que nacen dun ovo, como as aves, os insectos e os peixes. Animais vivíparos. As súas crías nacen do ventre da nai, como os mamíferos.

Os omnívoros comen alimentos tanto de orixe animal coma vexetal. Por exemplo, o xabaril, o raposo e a galiña.

Os animais realizan as funcións vitais. Segundo levan a cabo a nutrición e a reprodución clasifícanse en varios grupos.

Os detritívoros aliméntanse dos restos doutros seres vivos, coma a follaxe. Por exemplo, as miñocas e os bichos bóla.

ACTIVIDADES 1

Como se clasifican os animais segundo a alimentación?

2

Que acontece se te achegas a un paxariño que se pousou no chan? Explica como ocorre.

3

EXPRESIÓN ORAL. Organizade un debate para

discutir que tipo de animais teñen máis vantaxes: os animais ovíparos ou os vivíparos.

40

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 40

41

25/03/2015 8:38:20

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 41

25/03/2015 8:38:22

Algunhas actividades teñen un sentido especial, que se indica cunha destas etiquetas: • Expresión escrita. Utilízase en actividades relacionadas coa elaboración de textos escritos de distintos tipos. • Usa as TIC. Nestas actividades proponse a procura de información en Internet e a elaboración de documentos usando medios informáticos. • Educación en valores. Son actividades para reflexionar desde o punto de vista ético e cidadán.

5

A tarefa final Na sección Saber facer, os alumnos resolverán problemas de carácter científico ou social e tomarán as súas propias decisións sobre as cuestións propostas. A tarefa está relacionada coa lectura inicial. O obxectivo desta tarefa é aplicar o aprendido nunha situación da vida cotiá co fin de que, progresivamente, vaian mellorando as súas competencias.

SABER FACER

Identificar animais cunha clave

1

que respiran

Os mamíferos son animais por . Pola súa reprodución son

Le a clave

e aleitan as crías.

Os carnívoros teñen cairos e herbívoros e teñen pezuños.

Clave dos mamíferos ungulados de España

. Os

son

As aves son vertebrados e respiran por pulmóns. Pola súa reprodución son . A pel está cuberta de .

1. Animal de corpo alongado e patas curtas, coma un porco ........................... Outro tipo de animal ........................................................................................

Xabaril Vai á 2

2. Animal con cornos aplanados ......................................................................... Animal con cornos non aplanados .................................................................

Gamo Vai á 3

3. Animal con cornos ramificados ...................................................................... Animal con cornos non ramificados ...............................................................

Vai á 4 Vai á 5

Os réptiles son ovíparos, respiran por , teñen . patas e a súa pel está cuberta por Agrúpanse en lagartos, serpes, crocodilos e . Os anfibios son , respiran por pulmóns , teñen patas e a súa pel está . e pola Cando nacen respiran por e teñen rabo.

4. Cornos moi ramificados e bastante grandes. Sobresaen polos lados da cabeza .................................................................... Cornos pouco ramificados, non sobresaen polos lados ................................

Cervo Corzo Rebezo Vai á 6

6. Cornos moi curvados, rodean a cabeza .......................................................... Cornos non tan curvados, afástanse da cabeza cara atrás ............................

Muflón Cabra montesa

A sección Saber estudar está dedicada a afianzar os coñecementos aprendidos na unidade a través de varias técnicas de estudo.

RESUMO. Copia e completa no caderno o resumo

da unidade.

As claves serven para identificar seres vivos. Para usalas hai que empezar pola primeira pregunta e ir seguindo o percorrido que nos indique.

5. Cornos finos, soben rectos e cúrvanse cara atrás ......................................... Cornos grosos, curvados cara atrás ...............................................................

Técnicas de estudo

4

SABER ESTUDAR

Os alumnos realizarán un resumo da unidade e o esquema dunha dobre páxina de contidos. Deberán localizar as ideas principais e as palabras clave respondendo unha serie de preguntas. Nalgunhas unidades responderán certas preguntas para coñecer as palabras clave dos contidos estudados.

Os peixes son ovíparos, respiran por branquias, e están cubertos por escamas. teñen 2

ESQUEMA. Copia e completa no caderno o esquema da unidade. OS VERTEBRADOS

Identifica animais 1

clasifícanse en

Utiliza a clave e di que animal aparece en cada unha das fotografías. Todos eles son mamíferos ungulados que viven en España. A

E

B

C

F

D

mamíferos

aves

poden ser

poden ser

poden ser

poden ser

anfibios

carnívoros ungulados

corredoras nadadoras

lagartos serpes crocodilos

sen rabo

cetáceos

paxaros

poden ser óseos

G 3

VOCABULARIO. Define os seguintes termos. vivíparo

pouta

espiráculo

cairo

pezuño

rapaz

branquia

cágado

cartilaxe

66

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 66

67

25/03/2015 8:38:01

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 67

25/03/2015 8:38:02

Actividades de repaso

4

ACTIVIDADES DE REPASO

Hai actividades que propoñen un Traballo cooperativo, importante para que aprendan a colaborar e organizar o traballo dentro dun grupo. Algunhas actividades teñen un carácter particular, como as de Toma a iniciativa, que supoñen a proposta e a elaboración dun proxecto.

1

6

6

EDUCACIÓN EN VALORES. Algunhas persoas teñen réptiles como

mascotas, pero cando medran abandónanos na natureza. Que opinas sobre este comportamento? Que lle dirías a un amigo que vai abandonar a mascota no monte?

animais – pezuños – león – plantas – cebra – carnívoros – pouta – ungulado 7

PARA PENSAR. Os réptiles mariños deben saír da auga para

8

Contesta as preguntas:

respirar, mentres que para os peixes isto non é necesario. Nome do animal

A que se debe esta diferenza?

Grupo de mamíferos

Que é a metamorfose?

Aliméntase de...

En que grupo de animais se produce?

Patas con... 9 2

Responde as preguntas: Como se alimentan as crías dos mamíferos?

Copia no caderno as dúas columnas e relaciona cada animal coa característica que lle corresponda. Tartaruga de carei

Como son as extremidades das aves? 3

Camaleón Raia

PARA PENSAR. Di todo o que saibas sobre os seguintes animais, tendo en conta o que aprendiches nesta unidade.

Crótalo Peixe pallaso Ra

Ademais, polo menos hai unha actividade de maior nivel de dificultade, Para pensar, co fin de que o alumno estableza relacións, formule hipóteses e dea argumentos fundados. Ao final, a páxina péchase con Demostra o teu talento, un apartado para o desenvolvemento e a expresión do talento.

Observa os animais das fotografías e pensa nas súas características. Copia no caderno a táboa e complétaa coas seguintes palabras:

Sofre metamorfose Ten cuberta Peixe óseo Peixe cartilaxinoso Inxecta veleno cos seus dentes Ten rabo longo

Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades: 4

Menciona tres exemplos de aves que non voen.

5

Copia no caderno as dúas columnas e relaciónaas mediante frechas.

A. Os dinosauros eran un grupo de réptiles

Como se desprazan e en que medio?

Tigre

que hoxe en día non existen. Busca información e prepara unha exposición sobre estes sorprendentes animais.

Ungulado

Falcón

Rapaz

Iguana

Paxaro

Cabra

Carnívoro

Gorila

Primate

Gorrión

Lagarto

B. Fai un debuxo dun mamífero ou dunha ave

que elixas. Debúxao no tipo de lugar en que habita. C. Inventa un conto sobre un príncipe

ou unha princesa que se converten en ra e as aventuras que pasan para recuperar a súa forma.

68

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 68

69

25/03/2015 8:38:07

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 69

25/03/2015 8:38:09

Aves. Animais ovíparos, cubertos de plumas que respiran por pulmóns.

Comproba o que sabes

Musgos. As plantas sen flores máis pequenas e simples.

Anxiospermas. Plantas que teñen flores e sementes dentro de froitos.

Podar. Cortar algunhas ramas para favorecer o crecemento das que quedan.

Arar. Facer regos no terreo para remover e airear a terra.

Pole. Grans formados nos estames que deben viaxar ata o pistilo.

Bulbo. Talo subterráneo envolto por follas carnosas.

Réptiles. Animais ovíparos que respiran por pulmóns. Están cubertos de escamas

Estolón. Talo que medra horizontalmente sobre o chan e pode orixinar novas plantas.

Rizoma. Talo subterráneo do que se orixinan novas plantas.

Fertilizar. Engadirlle á terra produtos que conteñen sales minerais para favorecer o crecemento das plantas. Fotosíntese. Proceso mediante o que as plantas fabrican o seu alimento. Fumigar. Pulverizar insecticidas ou herbicidas. Invertebrado. Animal que non posúe esqueleto interno. Escribe todo o que saibas dos seres vivos que aparecen nas fotografías.

1

Os mamíferos ungulados son os que teñen…

5

a. patas con poutas. b. patas con pezuños. c. extremidades en forma de aletas.

Peixes. Vertebrados acuáticos que respiran por branquias, están cubertos de escamas e teñen aletas. Son ovíparos.

2

Os réptiles... a. son ovíparos e respiran por branquias. b. son ovíparos e respiran por pulmóns. c. son vivíparos e respiran por pulmóns.

3

4

Vertebrado. Animal que posúe un esqueleto interno formado por ósos ou cartilaxes e que ten columna vertebral.

6

Para facer a fotosíntese necesítase… a. osíxeno, sales minerais, auga e luz. b. dióxido de carbono e sales minerais. c. dióxido de carbono, sales minerais, auga e luz.

8

Os mexillóns, os caracois, os polbos, as luras, as lesmas e os berberechos son…

Zume bruto. Mestura de auga e sales minerais que ascende da raíz ás follas.

• Comproba o que sabes. Test que lles permite aos alumnos avaliar o seu grao de adquisición dos contidos. Inclúese o solucionario ao final do libro.

As flores, as sementes, os bulbos e os rizomas relaciónanse coa… a. respiración. b. nutrición. c. reprodución. En que fallaches? Comproba as respostas e corrixe as que non atinases. Despois explica no caderno en que debes mellorar e como vas facelo.

Pensa coma un floricultor

Zume elaborado. Mestura de auga e alimentos producida mediante a fotosíntese nas plantas.

B

• Repasa o vocabulario. Definicións dos conceptos clave de cada trimestre.

Son exemplos de ximnospermas… a. o trigo e o trevo. b. o castiñeiro e a maceira. c. o abeto e o piñeiro.

7

a. equinodermos. b. artrópodos. c. moluscos.

Ximnospermas. Plantas con flores simples e sementes en piñas.

As plantas que teñen flores e froitos chámanse… a. ximnospermas. b. anxiospermas. c. fentos.

Que animais acuáticos se desprazan na auga arrastrados polas correntes? a. os cetáceos. b. as esponxas. c. as medusas.

Tubérculo. Talo subterráneo que ten reservas alimenticias e xemas das que poden desenvolverse novas plantas.

A

Esta dobre páxina serve para repasar os contidos do trimestre mediante tres tipos de tarefas:

Copia no caderno cada pregunta xunto á resposta correcta.

Mamíferos. Animais vivíparos que se alimentan de leite materno ao nacer, respiran por pulmóns e teñen pelo.

Anfibios. Animais ovíparos vertebrados que teñen a pel espida. Cando nacen respiran na auga, os adultos respiran pola pel ou por pulmóns.

Fentos. Plantas sen flores cun talo subterráneo do que saen as raíces e as follas, que adoitan ser bastante grandes.

1

Ponte a proba

SEGUNDO TRIMESTRE

PONTE A PROBA

Repasa o vocabulario

• Pensa coma un… Esta actividade pon en xogo a capacidade de razoamento científico dos alumnos.

Uns escolares van visitar os terreos onde cultivas plantas polas súas flores. Imaxina como aproveitarías os teus cultivos para explicar os seguintes puntos:

C

Que son as plantas cultivadas e as silvestres. A diversidade de plantas que existen. As diferenzas entre herbas e arbustos. As partes dunha flor.

96

97

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 96

25/03/2015 8:38:29

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 97

25/03/2015 8:38:30

O meu proxecto

O meu proxecto

SEGUNDO TRIMESTRE

Poñede en común a información e escribídea

Neste segundo trimestre ides buscar información sobre a oliveira e o seu cultivo.

Proponse desenvolver ao longo de todo o curso un proxecto relacionado coa produción de aceite de oliva.

Reunídevos para comparar os datos e dar resposta a cada pregunta.

O teu equipo e ti deberedes responder as seguintes preguntas:

Seguide elaborando o voso documento no procesador de textos. Intentade combinar os textos coas imaxes que obteñades de Internet.

1. Que tipo de planta é a oliveira? 2. Como son as súas follas, flores e froitos? 3. Que tipo de cultivo é o da oliveira?

USO DO PROCESADOR DE TEXTOS

4. Que labores agrícolas se realizan para cultivar a oliveira?

Como combinar texto e imaxes

Buscade información

O procesador de textos permite combinar textos e imaxes cuns resultados espectaculares.

Podedes buscar información nos vosos libros de texto, noutros libros e en Internet.

Trátase dun traballo cooperativo guiado. Está dividido en trimestres en función do tema e da dificultade das tarefas que se encargan.

As imaxes pódense conseguir de Internet ou pódense ter gardadas no ordenador.

PROCURA GUIADA EN INTERNET Para incluír as imaxes, só hai que copiar e pegar de Internet ou usar a opción de Inserir imaxe se se teñen gardadas.

Como buscar información sobre a oliveira Podedes utilizar a opción de procura de imaxes. Escribide na fiestra do navegador palabras como oliveira, flor de oliveira, folla de oliveira, oliveiral…

As imaxes pódense ampliar ou diminuír picando nos tiradores das súas esquinas e dos seus bordos.

Pódense usar cadros de texto para engadir comentarios ás imaxes.

As tarefas inclúen a procura de información en diversos soportes, especialmente en Internet, e a organización desa información. O obxectivo final é realizar un traballo por medio dun procesador de texto, co fin de desenvolver a competencia dixital do alumnado.

A cor do cadro e o da liña que o rodea tamén se poden editar.

Para investigar sobre o cultivo, podedes escribir cultivo da oliveira ou cultivo do oliveiral. Ademais, se engadides infografía, apareceranvos algunhas animacións interesantes. Tamén podedes escribir cultivo da oliveira, labores do oliveiral, labores do oliveiral…

Os cadros de texto pódense mover e o seu tamaño pódese modificar mediante os tiradores das súas esquinas.

99

98

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 98

25/03/2015 8:38:34

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 99

06/04/2015 12:37:26

O meu primeiro obradoiro de Ciencias

OBRADOIRO 1

Un modelo de pulmóns A respiración é o proceso polo cal captamos osíxeno do aire e expulsamos dióxido de carbono. Este proceso realízao o aparello respiratorio, que está formado polas vías respiratorias e os pulmóns. Pero como entra e sae o aire dos pulmóns? Vas realizar un modelo simplificado dos pulmóns para que poidas observar como inspiramos e expiramos o aire.

Anota os resultados. 1

Fai un debuxo esquemático do modelo que realizaches. Escribe os nomes cos que se corresponde cada unha das partes do aparello respiratorio.

2

Suxeita a botella e tira do guante cara abaixo. Despois, introduce o guante no interior da botella. Observa o que sucede cos globos no interior da botella.

MATERIAIS Unha botella de plástico de dous litros con tapón de rosca Dous globos Un guante de látex

Sigue os pasos. 1. Corta coas tesoiras a parte inferior da botella, a uns dez centímetros da base. 2. Fai un burato no tapón para que poidan entrar dúas palliñas de refresco.

Dúas palliñas de refresco

O libro acompáñase deste material en que se propoñen sinxelas prácticas e experimentos. Unha forma de aplicar a ciencia á vida cotiá e de estimular a curiosidade científica.

a. Que pasa cando tiras do guante cara abaixo?

Cinta illante

b. E cando o achegas á botella?

Plastilina

Analiza o que pasou.

Tesoiras

3. Coloca un globo no extremo flexible de cada palliña e suxéitao con cinta illante. Comproba que non haxa fugas de aire.

3

Por que ao tirar do guante se enchen de aire os globos? Copia a resposta correcta no caderno. Porque, ao facelo, aumenta o volume da botella, o que provoca a entrada de aire polas palliñas, e incha os globos.

4. Mete as dúas palliñas, unidas con cinta illante, na botella de plástico, de xeito que o cóbado flexible cos globos quede na parte inferior.

Preténdese ir formando a súa capacidade de razoar dun modo científico a partir da realización de experiencias e da análise dos resultados.

Porque, cando tiras do guante, o volume da botella diminúe e os globos inchan.

5. Introduce as palliñas polo burato do tapón. 6. Enrosca o tapón e sela coidadosamente con plastilina os ocos entre o tapón e as palliñas. 7. Coloca o guante de látex na parte inferior da botella e suxéitao coa cinta illante.

Extrae conclusións 4

A ventilación pulmonar realízase en dúas fases, inspiración e expiración. Que acontece en cada fase? Explica cada unha das fases, indica o que sucede cos globos e co guante en cada unha delas.

5

O número de inspiracións varía coa idade e coa actividade das persoas. a. Busca información e realiza un informe en que indiques a que idade se respira cunha frecuencia maior. b. Busca varios exemplos de actividades que realices que fagan que aumente o teu número de inspiracións.

4

ES0000000025203 667755-Unidad 01_23573.indd 4

5

27/02/2015 8:51:16

ES0000000025203 667755-Unidad 01_23573.indd 5

Contén dez obradoiros para realizar con materiais simples, explicados paso a paso e con diferentes tipos de actividades.

27/02/2015 8:51:27

7

Así é a guía didáctica A guía do profesor reproduce integramente o libro do alumno. Cada unidade está organizada do seguinte xeito:

Presentación da unidade

1 Contidos da unidade.

As funcións vitais Banco de recursos para a unidade

Contidos da unidade • A función de nutrición.

Programación didáctica da aula

• Nutrición, nutrientes, alimentación.

Recursos para a avaliación

• Programa de educación en valores.

• Aparellos, órganos.

• Avaliación inicial.

• Programa de educación emocional.

• Sistema nervioso, cerebro, nervios, articulación, tendón.

• Avaliación de contidos. Unidade 1: controis B e A. Test.

• Aparello reprodutor, embarazo.

• Avaliación por competencias. Proba 1.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre como se poden representar os alimentos.

Ensinanza individualizada

COMUNICACIÓN ORAL

• Explicación de cal é a comida favorita.

• Programa de ampliación.

ESCRITURA

• Relato sobre as semellanzas entre os membros da familia.

VOCABULARIO

RECURSOS DIXITAIS LibroMedia • Unidade 1: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO

Proxectos de traballo cooperativo

Natural Science 4

• Proxecto do primeiro trimestre. A miña Comunidade Autónoma.

Recursos complementarios • Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais.

• Análise da pirámide NAOS sobre vida saudable.

SABER FACER

Proxectos interdisciplinarios

• Plan de mellora.

• Interpretación de debuxos anatómicos dos aparellos da nutrición, do aparello locomotor e do aparello reprodutor.

INTERPRETACIÓN DE IMAXES

Procedementos que se van realizar.

• Técnicas de estudo e preparación de exames.

• A función de reprodución.

SABER

Relación dos materiais e recursos do proxecto para a unidade didáctica.

Aprendizaxe eficaz

BIBLIOTECA DO PROFESORADO

• A función de relación.

• Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. • Esquemas mudos.

• Procura de información sobre os aparellos e sistemas da unidade.

USA AS TIC

• Suxestións para elaborar traballos. • Biografías.

• Resumo da unidade.

• Láminas dun planeta vivo.

• Esquema sobre a nutrición e os seus procesos.

TÉCNICAS DE ESTUDO

• Organización de datos en táboas. • Recoñecer dietas saudables.

TAREFA FINAL

SABER SER

FORMACIÓN EN VALORES

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

• Interese por alimentarse de forma saudable. • Valoración de todas as persoas con independencia do seu sexo.

Setembro

Outubro

Novembro

20

21

Suxestións de temporalización para o desenvolvemento da unidade.

Páxinas iniciais

Enumeración dos propósitos didácticos de cada programa.

Propósitos •   Aprender, mediante a lectura   dun texto, a realización de  actividades e a observación   de imaxes, a importancia de  coñecer as características   dos alimentos. •   Activar os coñecementos previos.

Máis recursos Comentar que a dieta mediterránea   é moi saudable. No ano 2010   foi declarada Patrimonio Inmaterial   da Humanidade.

Máis recursos para a unidade: páxinas web, propostas de lectura, fotografías, etc.

1

As funcións vitais

 

Numerosos científicos en todo o mundo investigan sobre a alimentación e realizan experimentos para determinar que alimentos son máis saudables. Cos resultados das súas investigacións escriben artigos en revistas científicas. Pero eses artigos son difíciles de entender. Empregan palabras como «polisacáridos complexos» ou «ácidos graxos poliinsaturados». Así non hai quen se aclare. Afortunadamente, os expertos facilítannos as cousas e reúnen a información dunha maneira fácil de entender. Por exemplo, resumen moito do que sabemos sobre a alimentación en forma de rodas ou pirámides. Trátase duns debuxos en que os tipos de alimentos máis convenientes para nós son os que ocupan máis espazo. Con esas ferramentas é fácil alimentarse ben.

Le e comprende o problema Onde escriben os seus artigos os investigadores? Por que é difícil ler os artigos científicos? Que son as rodas e as pirámides da alimentación? Pensas que hai alimentos que son máis saudables ca outros? Onde está ocorrendo a escena que mostra o debuxo? Explica por que o sabes. EXPRESIÓN ORAL. Explícalles aos

compañeiros cal é a túa comida favorita.

As funcións vitais As funcións vitais son as funcións necesarias para manter a vida. Son realizadas por todos  os seres vivos.

Recoñecer dietas saudables Ao terminar a unidade saberás recoñecer como é unha dieta saudable.

Os nutrientes son as substancias útiles que conteñen os alimentos que comemos.

Antes, vas aprender cales son as funcións vitais e como as realizamos as persoas e vas coñecer algúns dos órganos, aparellos e sistemas que interveñen nelas.

1

Cales son as funcións vitais?

2

Cales son os nutrientes?

3

Que nutrientes proporcionan os alimentos das fotos da dereita?

8

9

25/03/2015 8:37:45

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 9

Outras actividades

Competencias

Solucionario

PARA AMPLIAR

Comunicación lingüística. Coa lectura do texto e o traballo  proposto nas actividades, favorécese e afiánzase a comprensión lectora e desenvólvense as habilidades de comunicación  oral. Así mesmo, favorecemos o desenvolvemento da expresión escrita coa realización de actividades e traballos por escrito.

LE E COMPRENDE O PROBLEMA

A dieta mediterránea. Ler este texto sobre a dieta mediterránea e pedir aos alumnos que anoten os nomes dos alimentos  que se mencionan.  «Na dieta mediterránea emprégase o aceite de oliva como  fonte principal de graxa; tómanse froitas, verduras, legumes e  hortalizas, ricas en vitaminas e fibra, e consómese pan e  arroz, ricos en hidratos de carbono. Os alimentos ricos en  proteínas son menos frecuentes. Destacan os peixes e as  carnes brancas, de polo e coello. Nesta dieta utilízanse moitos produtos frescos, con elaboracións simples. Algúns tómanse crus, como as verduras das ensaladas ou o gaspacho».

22

8

QUE SABES XA?

SABER FACER TAREFA FINAL

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 8

Suxestións relativas á lectura inicial e proposta doutras actividades.

NOTAS

Rodas e pirámides

Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia,  vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos. Nesta unidade é necesario comprobar que todos os alumnos coñecen cales son as funcións vitais e saben que nutrientes  proporcionan os distintos alimentos.

•   Os investigacións escriben artigos en revistas científicas.

 

25/03/2015 8:37:48

QUE SABES XA? 1    As funcións vitais son a nutrición, a relación e a reprodu-

ción.

•   Nos artigos empre´ganse palabras complicadas como «polisacáridos complexos» ou «ácidos graxos poliinsaturados»,  que son difíciles de entender.

2    Os principais tipos de nutrientes son as graxas, os hidra-

•   As rodas e as pirámides da alimentación son uns debuxos  nos que os tipos de alimentos máis convenientes para nós  son os que ocupan máis espazo.

3    Os alimentos situados no sector superior esquerdo con-

•   R. M. Hai algúns alimentos, como os doces e os bolos, que  debemos comer con moderación. •   R. L.  • Expresión oral. R. L.

tos de carbono, as proteínas, as vitaminas e os sales minerais. teñen moitas graxas, que proporcionan enerxía. Os do  sector superior dereito conteñen moitas proteínas, que  proporcionan materiais de construción. Os do inferior esquerdo conteñen moitos hidratos de carbono, que proporcionan enerxía. Os do sector inferior dereito conteñen  moitas vitaminas e os sales minerais, que son necesarios  para estar sans.

23

Solucionario das preguntas da lectura e do apartado Que sabes xa?

Páxinas de contidos A función de nutrición Propósitos

2 11 Os aparellos da nutrición

Algunhas persoas pensan que a nutrición é o mesmo ca a alimentación, pero non é así. A nutrición é moito máis. Mentres que a alimentación é algo que se realiza varias veces ao longo do día, a nutrición ocorre durante todo o tempo no noso interior.

•   Saber en que consiste a función   de nutrición e recoñecer   os aparellos implicados nela.

Os distintos procesos da nutrición prodúcense en diferentes órganos do interior do corpo. Estes órganos agrúpanse e forman aparellos.

Espazo para anotacións persoais.

NOTAS

Aparello circulatorio. Encárgase da circulación. Repártese por todo o corpo.

 

corazón

Suxestións para traballar as dificultades máis comúns da unidade.

Que é a nutrición

Previsión de dificultades

A función de nutrición encárgase de proporcionar toda a enerxía e todos os materiais que se necesitan para estar vivos.

Localizar no corpo humano os  órganos que interveñen na nutrición   e diferenciar uns doutros pode  presentar dificultades. Para superalas,  pódense realizar diversas actividades  cos debuxos que hai no libro do  alumno. Na parte inferior da páxina  hai algunha proposta.

A enerxía é necesaria para realizar todas as actividades: andar, correr, pensar, etc.

estómago

Os materiais son necesarios para medrar e para repoñer os que se van gastando e estragando. Tamén para o bo funcionamento do corpo.

intestino

1

A enerxía e os materiais obtéñense dos nutrientes que conteñen os alimentos. 1

Os procesos da nutrición

A alimentación é o primeiro paso da nutrición. Unha boa alimentación é saudable e proporciónanos toda a enerxía  e os materiais que necesitamos.

Aparello respiratorio. Nel prodúcese a respiración. A maior parte encóntrase no tórax.

A nutrición comeza cando tomamos os alimentos. A continuación, no interior do corpo ocorren unha serie de procesos dos que non nos damos de conta:

A respiración. Serve para introducir osíxeno do aire no corpo. Este osíxeno é necesario para extraer a enerxía dos alimentos.

A función de reprodución

1

Na nutrición interveñen os aparellos dixestivo, respiratorio, excretor e circulatorio.

A circulación. Consiste en repartir por todo o corpo o osíxeno e as substancias útiles dos alimentos e en recoller as substancias de refugo.

Propósitos

NOTAS

Que é a reprodución

•   Coñecer en que consiste a función  ACTIVIDADES Mediante a función de reprodución, as persoas teñen descendentes, é dicir, teñen fillos e fillas. de reprodución, identificar os  1 Explica o que obtemos grazas á función de nutrición. A reprodución humana é sexual. Isto significa que órganos que interveñen e saber   intervir dúas de distinto sexo, un home alimentación e a persoas nutrición? os cambios que se producen  2 Son o mesmo adeben e unha muller. Polo tanto, os descendentes parécense Explica a resposta. durante o embarazo. tanto ao pai coma á nai, pero son diferentes de ambos

A excreción. É a expulsión das substancias de refugo que se producen no interior do corpo durante a nutrición.

3

Máis recursos Levar á clase fotografías de bebés  acabados de nacer para observar   as súas características. Preguntar:

10

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 10

25/03/2015 8:37:51

Para explicar

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

 

Enumera os procesos interveñen na nutrición 1 os dous.que e indica os aparellos en que se realizan. Ademais, as persoas somos vivíparas, é dicir, os bebés desenvólvense no ventre da nai ata o momento do nacemento.

Os irmáns xemelgos son iguais na aparencia e en moitos outros 11aspectos.

1

•   Como ten as mans?

TRABALLA COA IMAXE

3

Nove meses

Proceso de xestación do futuro bebé. Mentras se encontra no ventre da nai, o bebé vai crecendo e desenvolvéndose.

Durante este tempo, o futuro bebé recibe nutrientes e osíxeno da súa nai. Vai crecendo, á vez que a súa forma vai cambiando e todos os seus órganos se van desen-

Fai un cadro con dúas

1    Ecolumnas. nerxía e materiais. Nunha escribe os

principais órganos do aparello

2    Areprodutor limentación: tomar alimentos. Nutrición: conseguir numasculino e na outra volvendo ata que se transforma nun bebé preparado para

tragan a herba, almacénana dentro do seu corpo e despois  volvemento e a súa capacidade para participar na reproregurxítana, é dicir, vólvena levar ata a boca. dución durante a adolescencia.

os do feminino. trientes e osíxeno, transportalos polo corpo e eliminar os  nacer e vivir fóra do ventre da nai. 3 refugos. Todo este tempo recibe o nome de embarazo ou xesta-

Para enriquecer o apartado   Educación cívica, buscar máis  Educación cívica PARA AMPLIAR información sobre Malala Yousafzai.  Hai substancias prexudiciais, como o alcohol e a nicotina do  O aparello dixestivo dos animais. Pedirlles aos alumnos  Recibiu o premio Nobel da Paz   tabaco, que danan a saúde de moitos órganos do corpo,  que reúnan fotografías de animais para despois clasificalos en  con 17 anos, é a persona máis nova  como o corazón, os pulmóns e os vasos sanguíneos. dous grupos segundo a súa alimentación: carnívoros e herbíque obtivo este galardón. Por  voros. Explicar que todos os animais teñen un aparello dixesuretra Para coidar a nosa saúde é importante evitar estas substandefender o dereito á escolarización  tivo que está adaptado á súa alimentación. pene cias, especialmente daniñas nas épocas de desenvolvemendas nenas, os talibáns disparáronlle  testículo to, como a infancia e a adolescencia. Os mamíferos herbívoros aliméntanse exclusivamente de  en 2012 un tiro na cabeza  vexetais, sobre todo herba. Este tipo de alimentación require  a queimarroupa mentres volvía   á casa da escola.

ción. 3    Dixestión. Serve para obter os nutrientes que conteñen 

os alimentos. Os órganos que interveñen na dixestión forO meniño acabado de nacer man o aparello dixestivo.

Ao nacer, o meniño ou meniña necesita coidados e aten-

Respiración. A súa función é a obtención do osíxeno que  ción constantes dos pais. Aliméntase do leite que produce a nai ou de biberóns preparados cun leite especial necesitamos para vivir. Ocorre no aparello respiratorio. útero para bebés. Non pode falar nin camiñar, non ten dentes Circulación. Consiste no transporte de substancias por  ovario e depende dos pais para todo. Só sabe chorar para exvaxina todo o corpo. Realízase no aparello circulatorio. presar as súas necesidades.

ACTIVIDADES 1

Explica o significado de:

2

Por que falamos de aparellos reprodutores e non de aparello reprodutor?

reprodución sexual.

vulva

Excreción. Serve para eliminar as substancias de refugo  Pero o bebé medra rapidamente. Arredor dun ano tras o que hai no sangue. Ocorre no aparello excretor. nacemento xa di algunhas palabras simples, dá os seus

reprodución vivípara.

primeiros pasos e ten algún dente. 2

A reprodución consiste en ter descendentes, que son semellantes aos seus pais. Ocorre grazas aos aparellos reprodutores masculino e feminino.

24

Seis meses

Durante nove meses aproximadamente o novo ser desenvólvese no ventre da súa nai. Alóxase no útero, un órgano do aparello reprodutor que aumenta de tamaño o necesario para poder aloxalo.

Solucionario

Os aparellos reprodutores alcanzan o seu pleno desen-

Tres meses

O embarazo

25/03/2015 8:37:52

Os órganos que interveñen na reprodución agrúpanse no aparello reprodutor. Os aparellos reprodutores dos homes e das mulleres son diferentes, de modo que exisdixestións moi lentas para poder dixerir a gran cantidade de  ten un aparello reprodutor masculino e un aparello reprocelulosa que contén, polo que o seu intestino é moi longo.  dutor feminino. 2

•   En que posición están as pernas? Moitos deles, ademais, son ruminantes, o que significa que 

Os órganos da nutrición. Localizar os órganos dos distintos  •   Ten dentes? aparellos no debuxo e pedirlles aos alumnos que os vaian si•   Que aspecto ten a pel? nalando no seu corpo. 

Poucas semanas

 

Os órganos da reprodución

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 11

•   Como é a cabeza? Ten pelo?  Como é?

Os alumnos poden confundir alimento con nutriente. Explicar  que o alimento é o produto que compramos, cociñamos e  comemos, mentres que os nutrientes son as substancias que  forman parte dos alimentos e que cumpren algunha función  no noso corpo, como as proteínas, as vitaminas, etc. Guiar a observación dos órganos que interveñen na nutrición  con preguntas coma as seguintes: En que partes do corpo  hai vasos sanguíneos? Que forma teñen os pulmóns? De que  xeito se encontra o intestino no noso corpo? Cantos riles hai?

Aparello excretor. Realiza a excreción. Encóntrase riles no abdome.

traquea pulmóns

A dixestión. Consiste en obter os nutrientes que conteñen os alimentos.

A nutrición consiste en conseguir materiais e enerxía. Inclúe a dixestión, a respiración, a circulación e a excreción.

Propostas e suxestións metodolóxicas para o traballo na aula.

vasos sanguíneos

Aparello dixestivo. É o encargado da dixestión. A maior parte encóntrase no abdome.

Principais órganos dos aparellos reprodutores masculino e feminino.

O novo ser desenvólvese durante nove meses no 25 útero da nai. Cando nace aliméntase de leite da nai e depende dos pais para todo.

14

15

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 14

Actividades para valorar os coñecementos e experiencias previas dos alumnos.

25/03/2015 8:37:57

Coñecementos e experiencias previas

Actividades do libro do alumno

Pedir que leven á clase fotografías de cando eran bebés. Tamén que lles pidan aos seus pais que lles conten algunha  anécdota desa época para que despois os alumnos a transmitan na clase aos seus compañeiros.

En relación coa actividade 1, comentar exemplos de reprodución asexual. Na reprodución asexual intervén só un individuo. É o caso da estrela de mar, dun só brazo pode formarse  unha nova estrela completa. Este tipo de reprodución é frecuente nas plantas, coma na pataca, na cebola e mais no  amorodo. 

Para explicar Guiar a observación dos debuxos do proceso de xestación  do futuro meniño con preguntas coma as seguintes:  En que parte da mamá está o futuro bebé? Por que se vai facendo a barriga cada vez máis grande? Como ten o futuro  bebé os brazos e as pernas? Como está colocado aos nove  meses? E aos seis meses?

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Observar diferenzas físicas entre os sexos. Observar as  diferenzas e semellanzas entre os alumnos de distinto sexo.  Destacar dous feitos: 1. As diferenzas entre os dous sexos só  son  físicas  e  menos  importantes  ca  as  semellanzas.  

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 15

 

25/03/2015 8:37:59

Solucionario

2. A esta idade aínda non están ben definidas algunhas diferenzas que se desenvolverán posteriormente, como, por  exemplo, o ton de voz.

1   •  N   a reprodución sexual interveñen individuos de dous 

sexos, por exemplo, un home e unha muller, un gato e  unha gata, un león e unha leona.

Educación cívica

•  N   a reprodución vivípara, os bebés desenvólvense no  ventre da nai ata alcanzar o momento do nacemento.

Comentarlles aos alumnos que moitas persoas loitaron e loitan por conseguir a igualdade de oportunidades entre mulleres e homes. No ano 2014, a moza paquistaní Malala Yousafzai foi galardonada co premio Nobel da Paz por defender a  escolarización das mulleres. 

2   Os órganos que interveñen na reprodución agrúpanse no 

aparello reprodutor. Os aparellos reprodutores dos homes  e das mulleres son diferentes, de modo que existen un  aparello reprodutor masculino e un aparello reprodutor feminino.

Traballa coa imaxe Columna ap. feminino: ovario, útero, vulva, vaxina. Columna ap. masculino: uretra, pene, testículo.

28

29

Solucións das actividades do libro do alumno.

Páxinas finais 1

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

•   Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

Responde as preguntas.

6

nunha situación coma a da actividade anterior.

Que ten que ver a nutrición cos nutrientes?

Repartide o traballo de modo que cada un faga as tarefas que mellor se lle dean: pensar a situación, debuxar, colorear e redactar as oracións.

É o mesmo nutrición ca alimentación? Explica a diferenza entre elas.

Máis recursos

2

Sobre a actividade 9. A alimentación  sa é a base dunha boa saúde.   Dela obtemos os materiais   e a enerxía que necesitamos, canto  máis variada e equilibrada, máis sans  podemos medrar. Polo contrario,   se nos faltan nutrientes podemos   ter problemas de crecemento  e tamén de saúde. Ademais, o que  comemos de máis acumúlase en  forma de graxa no noso corpo. 

TRABALLO COOPERATIVO. Xuntádevos por parellas para pensar

Por que é necesaria a función de nutrición?

7

Copia e completa no caderno as seguintes oracións sobre os procesos da nutrición. Grazas á función de e enerxía dos alimentos.

NOTAS  

Observa as fotografías e explica que aparece en cada unha tendo en conta o que aprendiches nesta unidade. A

conseguimos materiais

ncia Intelixe soal interper

B

Mediante a obtemos as substancias útiles que conteñen os alimentos. A

consiste en obter osíxeno do aire.

A é a expulsión das substancias de refugo que se producen durante a nutrición. Mediante a repártense polo corpo o osíxeno e as substancias útiles dos alimentos e retíranse as substancias de refugo. 3

Cales son os compoñentes principais do sistema nervioso?

8

Indica as funcións principais dos nervios e a relación que teñen co aparello locomotor. 4

Pensas que isto xustifica que sexan tratados de distinta maneira? Organizade un debate na aula para discutilo.

Que funcións vitais interveñen? Explica por que. 5

EDUCACIÓN EN VALORES. Os homes e as mulleres son diferentes

fisicamente.

Imaxina que estás dando un paseo polo monte coa familia. 9

ncia Intelixe soal interper

PARA PENSAR. É importante que a nosa alimentación sexa variada.

Explica por que.

Completa no caderno as oracións para explicar como está realizando o neno a función de relación.

Demostra o teu talento 1

Suxestións para traballar algunha actividade do libro do alumno. Suxestións para desenvolver as competencias.

2

3

Elixe e realiza unha das seguintes actividades:

ia

A. Busca información sobre un dos aparellos ou sistemas elixenc

Int

ica que aparecen na unidade. lingüíst Fai un debuxo en que aparezan todos os seus órganos, xunto co seu nome e a súa función.

B. Os nenos son semellantes aos seus pais

e aos seus irmáns. Escribe un relato que garde relación con isto. C. Representa a pirámide NAOS cos teus propios debuxos

1. Os ollos captan…

2. O cerebro recibe…

3. A resposta viaxa por…

ou fotografías ou utilizando a técnica da colaxe.

18

19

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 18

Demostra o teu talento Ao elixir o tipo de actividade, cada alumno mostrará á clase  de tarefa que lle resulte máis fácil. Aproveitar a ocasión para  valorar as capacidades persoais.

Competencias Iniciativa e emprendemento. O alumnado desenvolve a  súa capacidade de elixir entre varias opcións e ten a oportunidade de probar novos camiños e ideas. 

Solucionario 1   •   Proporciónanos todos os materiais e toda a enerxía 

que se necesitan para estar vivos.

32

25/03/2015 8:38:05

•   Dos nutrientes que conteñen os alimentos obtemos   a enerxía e tamén os materiais que necesitamos para  vivir. •   Non é o mesmo. A alimentación realízase varias veces  ao longo do día, a nutrición ocorre sen parar no noso  interior.  2    Grazas á función de nutrición… / Mediante a dixestión 

obtemos… / A respiración consiste en… / A excreción é  a expulsión… / Mediante a circulación repártense… 3    No sistema nervioso hai dous compoñentes principais: 

cerebro e nervios. Os nervios repártense por todo o corpo e teñen dúas funcións: levar ata o cerebro a información dos órganos dos sentidos e levar as ordes desde o  cerebro ata o aparello locomotor.

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 19

4    Intervén a función de relación, pois percíbense os estímu-

los e respóndese ante eles (por exemplo, escóitanse os  cantos dos paxaros, vense as formas das nubes, percíbese o olor do aire). Tamén se produce a coordinación do  movemento ao camiñar, o cerebro envía ordes ao aparello locomotor. Intervén a función de nutrición, pois algúns  procesos realízanse continuamente: a respiración, a circulación e a excreción. 5    1. Os ollos captan ao can na metade do camiño. 

2. O cerebro recibe a información a través dos nervios  ópticos. O cerebro dáse de conta de que hai un can e  que é necesario deterse.  3. A resposta viaxa polos nervios ás mans. Os músculos  das mans actúan, presionan os freos e a bicicleta detense.

 

25/03/2015 8:38:08

6    Traballo cooperativo. R. L. 7    A muller está embarazada. O bebé desenvólvese no ven-

tre da nai, dentro do útero. Durante nove meses o bebé  recibe nutrientes e osíxeno da súa nai. Vai medrando, á  vez que a súa forma vai cambiando e todos os seus órganos se van desenvolvendo ata que se transforma nun  bebé que está preparado para nacer e vivir fóra do ventre  da súa nai. Tras o nacemento, o bebé que acaba de nacer aliméntase do leite que produce a nai. Tamén pode tomar biberóns preparados cun leite especial para bebés.  8   Educación en valores. R. L. 9    Para pensar. R. L. 

33

Solucións das actividades finais.

9

2

Guións didácticos 11

O tratamento das intelixencias múltiples No ámbito educativo, a intelixencia considerouse, tradicionalmente, un concepto unitario. Así, entendíase que calquera alumno podía ter unha intelixencia máis ou menos desenvolvida, que se manifestaba nunhas capacidades concretas. No ano 1983, o psicólogo Howard Gardner, na súa obra Teoría das intelixencias múltiples, propuxo un concepto plural da intelixencia e estableceu a existencia de distintos tipos de intelixencias localizadas en diferentes áreas do cerebro. Gardner tamén defendeu a idea de que estas intelixencias, lonxe de ser capacidades innatas e inamovibles, podían desenvolverse se o medio e a acción educativa ofrecían as condicións axeitadas para facelo. A partir da obra de Gardner, diversos autores fixaron a existencia de oito tipos de intelixencias, distintas e independentes entre si. Polo tanto, cada individuo terá unhas máis desenvolvidas ca outras: un alumno pode destacar pola súa intelixencia lóxico-matemática e outro pola súa intelixencia lingüística. En ningún caso poderemos dicir que un é máis intelixente ca o outro, posto que non é posible valorar ningún tipo de intelixencia por riba das demais. A nova lei de educación, a LOMCE, supón a necesidade de mellorar as capacidades e competencias dos alumnos para que poidan actuar adecuada e eficazmente en diferentes situacións persoais e sociais. Para iso, o proxecto Saber Facer propón actividades e estratexias de traballo orientadas a estimular o desenvolvemento de todas as intelixencias. Estas propostas están formuladas tendo en conta as distintas capacidades e estilos cognitivos dos alumnos. Na guía didáctica márcanse cunha etiqueta as actividades ou seccións do libro especialmente orientadas ao desenvolvemento de cada unha destas intelixencias: Intelixencia lingüística. É a habilidade de utilizar a linguaxe oral e escrita eficazmente para informar, persuadir e adquirir novos coñecementos. Evidénciase nos alumnos que saben comunicar ideas, memorizan con facilidade e teñen aptitude para a aprendizaxe de idiomas.

12

Intelixencia lóxico-matemática. É a capacidade de manexar números, relacións e patróns lóxicos dunha maneira eficaz. Os alumnos que a desenvolveron teñen facilidade para resolver problemas e realizar cálculos numéricos, así como para razoar cientificamente. Intelixencia corporal-cinestésica. É a habilidade para usar o propio corpo e supón destrezas de coordinación, equilibrio, forza, flexibilidade e velocidade. Maniféstase nos alumnos que destacan en actividades deportivas, danza e expresión corporal. Intelixencia espacial. É a habilidade de percibir a realidade apreciando as relacións espaciais, de representar graficamente as ideas e de manifestar sensibilidade pola cor, pola liña e pola forma. Apréciase nos alumnos que utilizan gráficos e esquemas para estudar, teñen facilidade para elaborar mapas conceptuais e para o debuxo. Intelixencia musical. É a capacidade de percibir, distinguir, transformar e expresar o ritmo, timbre e ton dos sons musicais. Os alumnos que a presentan séntense atraídos polos sons da natureza e por todo tipo de melodías, e gozan seguindo o compás. Intelixencia interpersoal. É a capacidade de percibir os sentimentos e as emocións dos demais, desenvolver empatía e traballar cooperativamente dun modo efectivo. Está presente en alumnos que establecen relacións sociais con facilidade e teñen habilidades de liderado. Intelixencia intrapersoal. É a habilidade para tomar conciencia dun mesmo e coñecer as propias fortalezas e debilidades actuando consecuentemente. Implica dispoñer dunha autoimaxe acertada e de capacidade de reflexión e autodisciplina. Intelixencia naturalista. É a capacidade de interactuar coa natureza, distinguir e clasificar elementos da flora e da fauna, ou rochas e minerais. Inclúe habilidades de observación, experimentación e reflexión sobre o medio. Os alumnos que a teñen desenvolvida gozan cos traballos de campo e teñen conciencia medioambiental.

PRIMARIA

Ciencias da Natureza O libro Ciencias da Natureza para cuarto curso de Primaria é unha obra colectiva concibida, deseñada e creada no Departamento de Edicións Educativas de Santillana Educación, S. L./Edicións Obradoiro, S. L., dirixido por Teresa Grence Ruiz e Ana María Guerra Cañizo. Na súa elaboración participou o seguinte equipo: TEXTO María del Valle Alcover de la Hera Luz Cures Vázquez Pilar de Luis Villota Susana Lobo Fernández Daniel Masciarelli García Juan Ignacio Medina Crespo Cristina Zarzuelo Puch ILUSTRACIÓN Alademosca il·lustració Digitalartis José Luis Navarro Marcelo Pérez EDICIÓN Luz Cures Vázquez Pilar de Luis Villota Daniel Masciarelli García Juan Ignacio Medina Crespo EDICIÓN EXECUTIVA Begoña Barroso Nombela DIRECCIÓN DO PROXECTO Antonio Brandi Fernández DIRECCIÓN E COORDINACIÓN EDITORIAL DE PRIMARIA Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero

As actividades deste libro non deben ser realizadas en ningún caso no propio libro. As táboas, esquemas e outros recursos que se inclúen son modelos para que o alumno os traslade ao caderno.

1

13

Lectura inicial

Unidade O ser humano

A organización do corpo humano

Os órganos dos sentidos

Rodas e pirámides

A función de nutrición

A función de reprodución

Conflito resolto!

A saúde

O coidado dos alimentos

Os hábitos saudables

A prevención de accidentes

6

1

As funcións vitais

2

Coidamos a nosa saúde

8

20

A función de relación

Os animais

36

Os animais

As etapas da vida

A alimentación saudable

Os seres vivos

3

Saber

As plantas Cans ao rescate

38

Os animais e as funcións vitais

Os beneficios dos animais

Tipos de animais

A gandaría

PONTE A PROBA e O MEU PROXECTO. Primeiro trimestre

4 5

6

Os animais vertebrados Os animais invertebrados

Que animal é ese?

Os mamíferos

Os réptiles

As aves

Os anfibios e os peixes

A seda

As esponxas, as medusas e os vermes

Os moluscos e os equinodermos

56

Os artrópodos

70

As plantas 82

Como ter tomates todo o ano

Os grupos de plantas

A reprodución das plantas

A nutrición das plantas

A agricultura

PONTE A PROBA e O MEU PROXECTO. Segundo trimestre

Materia e enerxía

A materia

8

7

8

9

A materia e os materiais

As forzas e a enerxía

A enerxía A forza do aire

Os materiais naturais

Os materiais artificiais

As rochas e os minerais

Substancias puras e mesturas

As forzas

A luz

As fontes de enerxía

A luz e as cores

102 Un concerto espectacular

A enerxía e a súa utilización

116 Construíndo ao grande

As máquinas 132

As máquinas simples As máquinas compostas

PONTE A PROB e O MEU PROXECTO. Terceiro trimestre SABER MÁIS: Comprobar unha hipótese.

14

As máquinas

Os operadores mecánicos

Saber máis

Saber facer

Recoñecer dietas saudables

Consellos para realizar ben un deporte

Mediar nun conflito

Do mar á mesa

Mamíferos ovíparos

Elixir e coidar unha mascota

A piscicultura

A observación das aves

Identificar animais cunha clave

Representar un proceso

A reprodución asexual na agricultura

Identificar plantas cunha clave

Competencias Ao longo do libro, diferentes iconas sinalan e identifican a competencia concreta que se traballa en cada actividade ou apartado. As primeiras ferramentas

Realizar e interpretar un experimento

O mármore e o granito

Competencia matemática, científica e tecnolóxica

Identificación de mesturas

Comunicación lingüística Recoñecer as cores básicas da luz

Competencia social e cívica Competencia dixital

Circuítos eléctricos e electrónicos Análise dun mecanismo

Construír unha catapulta

Conciencia e expresión cultural

Iniciativa e emprendemento

15

O meu proxecto Benvido a 4.º de Primaria. Durante este curso vas realizar un proxecto de Ciencias da Natureza. Antes de comezar, debes saber…

Que é un proxecto? É un conxunto de actividades sobre un tema. Estas actividades serven para obter información, organizala e presentala na aula.

Como se fai un proxecto? Para facer un proxecto, hai que seguir estes pasos: Recoller información observando, preguntando a persoas que saiban sobre o tema ou consultando libros, Internet, etc. Escribir un texto coa información que recolliches. Podes acompañalo con varias imaxes, xa sexan fotografías ou debuxos feitos por ti mesmo. Explicar na clase todo o que aprendiches sobre o tema do proxecto.

Con quen vas facer o proxecto? O proxecto que vas realizar é cooperativo. Chámase proxecto cooperativo porque vas traballar xunto con catro compañeiros. Cada un de vós encargarase dunha parte do traballo. O voso profesor diravos as actividades que hai que facer para realizar o proxecto e a mellor forma de repartilas entre todos. 4

ES0000000025202 667744-4.- Paginas iniciales_21187.indd 4

16

25/03/2015 8:36:16

PROXEcTO

Estudo da agricultura: o aceite A agricultura proporciónanos un gran número de produtos que empregamos na nosa alimentación. Ides realizar o voso proxecto sobre un dos máis coñecidos: o aceite de oliva. En cada trimestre investigaredes e traballaredes sobre unha parte do proxecto. PRIMEIRO TRIMESTRE Durante o primeiro trimestre ides estudar como funciona o noso corpo e que hábitos nos axudan a coidar a nosa saúde. Para o voso proxecto ides buscar información sobre o aceite de oliva e os seus beneficios para a saúde. Ademais, usaredes o procesador de textos para facer unha portada e redactar a información. SEGUNDO TRIMESTRE Neste trimestre aprenderedes moitas cousas sobre os seres vivos en xeral, especialmente sobre as plantas e o seu cultivo. Investigaredes sobre a oliveira para coñecer que tipo de planta é, como se cultiva e que labores agrícolas necesita. Ademais, aprenderedes a combinar textos e imaxes no procesador de textos. TERcEIRO TRIMESTRE Ides estudar, entre outras cousas, as máquinas e o seu funcionamento. Para o voso proxecto, informarédesvos sobre o proceso de elaboración do aceite a partir das olivas. Para rematar, realizaredes un esquema do proceso, ben á man ou co procesador de textos. 5

ES0000000025202 667744-4.- Paginas iniciales_21187.indd 5

25/03/2015 8:36:20

17

O ser humano Propósitos •  Repasar os contidos sobre o ser humano que xa se traballaron   a fondo en cursos anteriores.

Máis recursos Pode levar á aula calquera tipo   de material co que se traballase   o corpo humano, os órganos   dos sentidos e as etapas da vida nalgún curso anterior. Pode proporcionarlles tamén algún póster sobre os órganos dos sentidos e diferentes fotografías das distintas etapas da vida, para que as describan e contextualicen.

A organización do corpo humano O corpo é unha máquina complexa formada por moitas pezas que traballan de xeito coordinado. As células son as unidades máis pequenas que forman os seres vivos e que, ademais, están vivas. As persoas somos seres pluricelulares, e as células do mesmo tipo agrúpanse en tecidos. Á súa vez, un órgano está formado pola unión de varios tecidos que se organizan para funcionar conxuntamente. O estómago, o corazón, e os riles son exemplos de órganos. Un sistema está formado por varios órganos do mesmo tipo que realizan a mesma función e un aparello consta de órganos de diferente tipo ou de varios sistemas que funcionan de xeito coordinado para realizar un traballo. A unión de todos os nosos aparellos e sistemas orixina un ser humano.

Os órganos dos sentidos Os órganos dos sentidos captan información do exterior e envíana ao cerebro. Os ollos

Os oídos

A lingua

O nariz

Os ollos son os órganos do sentido da vista. A súa función é captar a luz. Con eles podemos percibir as cores, as formas e as distancias.

Os oídos son os órganos do sentido do oído. Con eles percibimos os sons, o lugar de onde proceden e as súas propiedades.

A lingua é o órgano do sentido do gusto. Por medio da lingua percibimos os sabores.

O nariz é o órgano do sentido do olfacto. Por medio do nariz percibimos os olores.

A pel A pel é o órgano do sentido do tacto. Con este sentido percibimos sensacións como a forma e a textura dos obxectos, a presión, a calor e o frío.

6

ES0000000025202 667744-4.- Paginas iniciales_21187.indd 6

Para explicar

25/03/2015 8:36:23

Educación cívica

neira correcta. Os casos que probablemente mellor poderán describir son o da cegueira e o da xordeira. Explique que, para as persoas privadas dun sentido, a vida é diferente e que con moita frecuencia atopan moitas dificultades para desenvolverse con normalidade. Se o considera oportuno, propoña algún xogo como guiar a alguén cos ollos tapados, ou intentar que pasen o día cuns tapóns cos que apenas poidan oír para que intenten relacionarse. Se na clase hai algún neno ou nena con algunha enfermidade que lle afecta os sentidos, pode procurar que participe de maneira activa para implicar e concienciar os seus compañeiros e compañeiras.

En canto aos sentidos, resultaría interesante que se explique na clase como viven as persoas que teñen prexudicado algún dos seus sentidos ou ás que non lles funciona de ma-

En canto ás diferentes etapas da vida, recórdelles que o seu corpo axiña vai comezar a desenvolverse ao chegar á puberdade. Segundo como sexa a madurez do grupo, ex-

Explíquelles aos alumnos e ás alumnas que o ser humano é a máquina máis marabillosa e máis complexa que existe na natureza e que cada pequena parte das que o compoñen colabora facendo o seu traballo, por esta razón, deben tomar conciencia e coidar a súa saúde de maneira activa, descansando, facendo exercicio moderado e alimentándose de maneira correcta. Dependendo do seu alumnado, faga fincapé no que considere máis oportuno poñer de relevo.

18

O corpo humano. Os órganos dos sentidos. Etapas da vida

NOTAS

Medramos e cambiamos. As etapas da vida Ao longo da vida pasamos por diferentes etapas: a infancia, a adolescencia, a idade adulta e a ancianidade.

A infancia Dura ata os 12 anos. Nesta etapa médrase e cámbiase moito. É unha época en que se aprenden moitas cousas, fanse as primeiras amizades e comézase a relacionarse co mundo.

A adolescencia Entre os 12 e os 16 anos vívese a puberdade. Nesta etapa xa existen diferenzas entre os homes e as mulleres. Aos nenos cámbialles a voz e aparécelles o pelo na cara e no corpo. Ás nenas médranlles os seos e cámbialles a forma do corpo. Tamén nos volvemos máis independentes e desenvolvemos gustos persoais.

A idade adulta Nesta etapa o corpo está totalmente desenvolvido e preparado para ter fillos. As persoas adultas deixan de medrar e cambian lentamente. Nesta etapa as persoas teñen madurez para asumir responsabilidades e para teren fillos.

A ancianidade Nesta etapa pérdese axilidade, forza e resistencia. O pelo adóitase volver branco e a pel engúrrase. As persoas anciás teñen moitas experiencias, lembranzas e coñecementos.

ACTIVIDADES 1

As persoas somos seres pluricelulares. Que outros seres vivos están formados por moitas células? Pon exemplos.

2

Lembra e describe unha sensación agradable e outra desagradable en que participase o mesmo órgano dos sentidos.

3

De que etapa estamos falando en cada caso? Explícao. Non se ten moita forza, pero tense moita experiencia. É a época en que máis e máis rápido se cambia fisicamente. As diferenzas físicas entre rapaces e rapazas xa se notan. As persoas xa son maduras para teren responsabilidades.

7

ES0000000025202 667744-4.- Paginas iniciales_21187.indd 7

plique en que consisten eses cambios que se producen na puberdade e intente que os asuman como algo natural e positivo, e non como motivo de burla entre compañeiros e compañeiras.

 

25/03/2015 8:36:24

Solucionario 1  R. M. A maioría dos seres vivos que nos rodean son plu-

ricelulares. Os animais e as plantas son dous exemplos. 2  R. L.

Competencias Competencia dixital. Anime os alumnos a que procuren información, vídeos e fotografías sobre como se desenvolve a vida cando estás privado dalgún dos sentidos ou cando estes non funcionan de maneira axeitada. Se a cegueira e a xordeira xa foron traballados, pode propoñerlles que procuren información sobre a anosmia, o daltonismo, a sinestesia, etc.

3  – Ancianidade.

– Infancia. – Adolescencia. – Idade adulta.

19

1

As funcións vitais

Contidos da unidade • A función de nutrición. • A función de relación. • A función de reprodución. • Nutrición, nutrientes, alimentación.

SABER

• Aparellos, órganos. VOCABULARIO

• Sistema nervioso, cerebro, nervios, articulación, tendón. • Aparello reprodutor, embarazo.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre como se poden representar os alimentos.

COMUNICACIÓN ORAL

• Explicación de cal é a comida favorita.

ESCRITURA

• Relato sobre as semellanzas entre os membros da familia.

INTERPRETACIÓN DE IMAXES

SABER FACER

USO DAS TIC

• Interpretación de debuxos anatómicos dos aparellos da nutrición, do aparello locomotor e do aparello reprodutor. • Análise da pirámide NAOS sobre vida saudable. • Procura de información sobre os aparellos e sistemas da unidade. • Resumo da unidade.

TÉCNICAS DE ESTUDO

• Esquema sobre a nutrición e os seus procesos. • Organización de datos en táboas.

 

SABER SER

20

TAREFA FINAL

FORMACIÓN EN VALORES

• Recoñecer dietas saudables. • Interese por alimentarse de forma saudable. • Valoración de todas as persoas con independencia do seu sexo.

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Aprendizaxe eficaz • Técnicas de estudo e preparación de exames.

Programación didáctica da aula

Proxectos interdisciplinarios

Recursos para a avaliación

• Programa de educación en valores.

• Avaliación inicial.

• Programa de educación emocional.

• Avaliación de contidos. Unidade 1: controis B e A. Test. • Avaliación por competencias. Proba 1.

Ensinanza individualizada • Plan de mellora.

RECURSOS DIXITAIS LibroMedia • Unidade 1: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

• Programa de ampliación.

Proxectos de traballo cooperativo • Proxecto do primeiro trimestre. A miña Comunidade Autónoma.

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO Natural Science 4

Recursos complementarios • Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais. •  Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. •  Esquemas mudos. • Suxestións para elaborar traballos. • Biografías. • Láminas dun planeta vivo.

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

Setembro

Outubro

Novembro

21

Propósitos •  Aprender, mediante a lectura   dun texto, a realización   de actividades e a observación   de imaxes, a importancia   de coñecer as características   dos alimentos.

1

As funcións vitais

Rodas e pirámides Numerosos científicos en todo o mundo investigan sobre a alimentación e realizan experimentos para determinar que alimentos son máis saudables. Cos resultados das súas investigacións escriben artigos en revistas científicas. Pero eses artigos son difíciles de entender. Empregan palabras como «polisacáridos complexos» ou «ácidos graxos poliinsaturados». Así non hai quen se aclare.

•  Activar os coñecementos previos.

Máis recursos Comentar que a dieta mediterránea   é moi saudable. No ano 2010   foi declarada Patrimonio Inmaterial   da Humanidade.

Afortunadamente, os expertos facilítannos as cousas e reúnen a información dunha maneira fácil de entender. Por exemplo, resumen moito do que sabemos sobre a alimentación en forma de rodas ou pirámides. Trátase duns debuxos en que os tipos de alimentos máis convenientes para nós son os que ocupan máis espazo. Con esas ferramentas é fácil alimentarse ben.

Le e comprende o problema Onde escriben os seus artigos os investigadores? Por que é difícil ler os artigos científicos? Que son as rodas e as pirámides da alimentación? Pensas que hai alimentos que son máis saudables ca outros? Onde está ocorrendo a escena que mostra o debuxo? Explica por que o sabes. EXPRESIÓN ORAL. Explícalles aos compañeiros cal é a túa comida favorita.

SABER FACER TAREFA FINAL Recoñecer dietas saudables Ao terminar a unidade saberás recoñecer como é unha dieta saudable. Antes, vas aprender cales son as funcións vitais e como as realizamos as persoas e vas coñecer algúns dos órganos, aparellos e sistemas que interveñen nelas.

8

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 8

25/03/2015 8:37:45

Outras actividades

Competencias

PARA AMPLIAR

Comunicación lingüística. Coa lectura do texto e co traballo proposto nas actividades, favorécese e afiánzase a comprensión lectora e desenvólvense as habilidades de comunicación oral. Así mesmo, favorecemos o desenvolvemento da expresión escrita coa realización de actividades e traballos por escrito.

A dieta mediterránea. Ler este texto sobre a dieta mediterránea e pedir aos alumnos que anoten os nomes dos alimentos que se mencionan. «Na dieta mediterránea emprégase o aceite de oliva como fonte principal de graxa; tómanse froitas, verduras, legumes e hortalizas, ricas en vitaminas e fibra, e consómense pan e arroz, ricos en hidratos de carbono. Os alimentos ricos en proteínas son menos frecuentes. Destacan os peixes e as carnes brancas, de polo e coello. Nesta dieta utilízanse moitos produtos frescos, con elaboracións simples. Algúns tómanse crus, como as verduras das ensaladas ou o gaspacho».

22

Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia, vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos. Nesta unidade é necesario comprobar que todos os alumnos coñecen cales son as funcións vitais e saben que nutrientes proporcionan os distintos alimentos.

NOTAS

QUE SABES XA? As funcións vitais As funcións vitais son as funcións necesarias para manter a vida. Son realizadas por todos  os seres vivos. Os nutrientes son as substancias útiles que conteñen os alimentos que comemos. 1

Cales son as funcións vitais?

2

Cales son os nutrientes?

3

Que nutrientes proporcionan os alimentos das fotos da dereita?

9

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 9

Solucionario LE E COMPRENDE O PROBLEMA •  Os investigadores escriben artigos en revistas científicas.

 

25/03/2015 8:37:48

QUE SABES XA? 1  As funcións vitais son a nutrición, a relación e a reprodu-

ción.

•  Nos artigos empréganse palabras complicadas como «polisacáridos complexos» ou «ácidos graxos poliinsaturados», que son difíciles de entender.

2   Os principais tipos de nutrientes son as graxas, os hidra-

•  As rodas e as pirámides da alimentación son uns debuxos en que os tipos de alimentos máis convenientes para nós son os que ocupan máis espazo.

3   Os alimentos situados no sector superior esquerdo con-

•  R. M. Hai algúns alimentos, como os doces e os bolos, que debemos comer con moderación. •  R. L. • Expresión oral. R. L.

tos de carbono, as proteínas, as vitaminas e os sales minerais. teñen moitas graxas, que proporcionan enerxía. Os do sector superior dereito conteñen moitas proteínas, que proporcionan materiais de construción. Os do inferior esquerdo conteñen moitos hidratos de carbono, que proporcionan enerxía. Os do sector inferior dereito conteñen moitas vitaminas e os sales minerais, que son necesarios para estar sans.

23

A función de nutrición Propósitos •  Saber en que consiste a función   de nutrición e recoñecer   os aparellos implicados nela.

Previsión de dificultades Localizar no corpo humano os órganos que interveñen na nutrición   e diferenciar uns doutros pode presentar dificultades. Para superalas, pódense realizar actividades   cos debuxos que hai no libro   do alumno. Na parte inferior da páxina hai algunha proposta.

Algunhas persoas pensan que a nutrición é o mesmo ca a alimentación, pero non é así. A nutrición é moito máis. Mentres que a alimentación é algo que se realiza varias veces ao longo do día, a nutrición ocorre durante todo o tempo no noso interior.

Que é a nutrición A función de nutrición encárgase de proporcionar toda a enerxía e todos os materiais que se necesitan para estar vivos. A enerxía é necesaria para realizar todas as actividades: andar, correr, pensar, etc. Os materiais son necesarios para medrar e para repoñer os que se van gastando e estragando. Tamén para o bo funcionamento do corpo. A enerxía e os materiais obtéñense dos nutrientes que conteñen os alimentos. 1

Os procesos da nutrición

1

A alimentación é o primeiro paso da nutrición. Unha boa alimentación é saudable e proporciónanos toda a enerxía  e os materiais que necesitamos.

A nutrición comeza cando tomamos os alimentos. A continuación, no interior do corpo ocorren unha serie de procesos dos que non nos damos de conta: A dixestión. Consiste en obter os nutrientes que conteñen os alimentos. A respiración. Serve para introducir osíxeno do aire no corpo. Este osíxeno é necesario para extraer a enerxía dos alimentos. A circulación. Consiste en repartir por todo o corpo o osíxeno e as substancias útiles dos alimentos e en recoller as substancias de refugo. A excreción. É a expulsión das substancias de refugo que se producen no interior do corpo durante a nutrición. A nutrición consiste en conseguir materiais e enerxía. Inclúe a dixestión, a respiración, a circulación e a excreción.

10

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 10

25/03/2015 8:37:51

Para explicar

Outras actividades

Os alumnos poden confundir alimento con nutriente. Explicar que o alimento é o produto que compramos, cociñamos e comemos, mentres que os nutrientes son as substancias que forman parte dos alimentos e que cumpren algunha función no noso corpo, como as proteínas, as vitaminas, etc.

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

Guiar a observación dos órganos que interveñen na nutrición con preguntas coma as seguintes: En que partes do corpo hai vasos sanguíneos? Que forma teñen os pulmóns? De que xeito se encontra o intestino no noso corpo? Cantos riles temos?

PARA AMPLIAR

Os órganos da nutrición. Localizar os órganos dos distintos aparellos no debuxo e pedirlles aos alumnos que os vaian sinalando no seu corpo.

O aparello dixestivo dos animais. Pedirlles aos alumnos que reúnan fotografías de animais para despois clasificalos en dous grupos segundo a súa alimentación: carnívoros ou herbívoros. Explicar que todos os animais teñen un aparello dixestivo que está adaptado á súa alimentación. Os mamíferos herbívoros aliméntanse exclusivamente de vexetais, sobre todo herba. Este tipo de alimentación require

24

11 2 Os aparellos da nutrición Os distintos procesos da nutrición prodúcense en diferentes órganos do interior do corpo. Estes órganos agrúpanse e forman aparellos.

NOTAS

Aparello circulatorio. Encárgase da circulación. Repártese por todo o corpo. corazón

Aparello dixestivo. É o encargado da dixestión. A maior parte encóntrase no abdome.

vasos sanguíneos

estómago intestino

Aparello respiratorio. Nel prodúcese a respiración. A maior parte encóntrase no tórax.

Aparello excretor. Realiza a excreción. Encóntrase riles no abdome.

traquea pulmóns

Na nutrición interveñen os aparellos dixestivo, respiratorio, excretor e circulatorio.

ACTIVIDADES 1

Explica o que obtemos grazas á función de nutrición.

2

Son o mesmo a alimentación e a nutrición? Explica a resposta.

3

Enumera os procesos que interveñen na nutrición e indica os aparellos en que se realizan.

11

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 11

dixestións moi lentas para dar dixerido a gran cantidade de celulosa que contén, polo que o seu intestino é moi longo. Moitos deles, ademais, son ruminantes, o que significa que tragan a herba, almacénana dentro do seu corpo e despois regurxítana, é dicir, vólvena levar á boca.

Educación cívica Hai substancias prexudiciais, como o alcohol e a nicotina do tabaco, que danan a saúde de moitos órganos do corpo, como o corazón, os pulmóns e os vasos sanguíneos. Para coidar a nosa saúde é importante evitar estas substancias, especialmente daniñas nas épocas de desenvolvemento, como a infancia e a adolescencia.

 

25/03/2015 8:37:52

Solucionario 1  Enerxía e materiais. 2  Alimentación: tomar alimentos. Nutrición: conseguir nu-

trientes e osíxeno, transportalos polo corpo e eliminar os refugos. 3  Dixestión. Serve para obter os nutrientes que conteñen

os alimentos. Os órganos que interveñen na dixestión forman o aparello dixestivo. Respiración. A súa función é a obtención do osíxeno que necesitamos para vivir. Ocorre no aparello respiratorio. Circulación. Consiste no transporte de substancias por todo o corpo. Realízase no aparello circulatorio. Excreción. Serve para eliminar as substancias de refugo que hai no sangue. Ocorre no aparello excretor.

25

A función de relación Propósitos •  Saber en que consiste a función   de relación e recoñecer os órganos, sistemas e aparellos implicados   nela.

Previsión de dificultades Pode presentar unha dificultade entender o nexo entre todos   os elementos que interveñen   na función de relación: órganos   dos sentidos, o sistema nervioso   e o aparello locomotor. Utilizar a imaxe do xogador de pimpón para sinalar como actúan os elementos mencionados nun caso concreto.

Máis recursos O nome dos músculos orbiculares procede da palabra latina orbicularis, que significa redondo ou circular.   Fai referencia á súa forma.   Mostrar algún debuxo   en que se poida ver a forma   destes músculos con detalle.

A nosa vida depende da información que recibimos do noso medio e do modo en que respondemos a ela.

Que é a relación A función de relación consiste en captar información do medio, decidir como actuar ante esa información e levar a cabo esa actuación. 1 Isto acontece continuamente, a miúdo sen que nos deamos de conta. Por exemplo, se imos camiñando pola rúa, imos vendo todos os obstáculos do camiño e esquivámolos de maneira automática, sen ter que prestar atención.

1

O xogador de pimpón viu vir a pelota, calculou a súa traxectoria e foi capaz de golpeala no momento xusto.

Na función de relación interveñen varios elementos: os órganos dos sentidos, o sistema nervioso e o aparello locomotor. Órganos dos sentidos

Sistema nervioso

Aparello locomotor

O sistema nervioso

cerebro

No sistema nervioso podemos distinguir dous compoñentes principais: 2 Órganos, como o cerebro, que reciben a información dos órganos dos sentidos e que a interpretan. A continuación, deciden a resposta que hai que realizar. Por último, envían as ordes necesarias para realizar a resposta.

nervios

Nervios, que se reparten por todo o corpo e teñen dúas funcións: – Levan ata o cerebro a información dos órganos dos sentidos. – Levan as ordes desde o cerebro ata o aparello locomotor. A función de relación consiste en captar información do noso medio e responder a ela dunha maneira adecuada.

2

Principais órganos do sistema nervioso.

12

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 12

Para explicar Pedir aos alumnos que se fixen no debuxo do sistema nervioso e que describan a estrutura dos dous elementos que o forman: cerebro e nervios.

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Estímulo e resposta. Medir a capacidade de resposta ante un estímulo mediante a realización dun xogo por parellas. Un dos alumnos suxeita unha regra de 30 cm polo extremo en que comeza a numeración e o outro pon a súa man aberta debaixo. O que a suxeita déixaa caer sen avisar, e o outro ten que atrapala canto antes. Ao collela, mirará a medida da zona da regra pola que a ten suxeita e anotará o resultado.

26

25/03/2015 8:37:54

Repetir o xogo tres ou catro veces e que cada alumno faga unha media das súas marcas para calcular o seu tempo de reacción. PARA AMPLIAR O maratón de Londres. Fotocopiar e repartir aos alumnos este texto e despois facer preguntas para reforzar a comprensión lectora. «Cada mes de abril celébrase en Londres o seu famoso maratón en que participan miles de persoas, que deben correr os 42 quilómetros que marcan as normas. A primeira vez que se celebrou en Londres este maratón foi en 1981 e actualmente participan máis de 80.000 atletas. Para participar nun maratón é necesario prepararse durante todo o ano, ter unha gran forza física, resistencia e moita forza de vontade para conseguir cruzar a meta».

1

NOTAS

O aparello locomotor O aparello locomotor fai posible que nos movamos. Está formado polo sistema esquelético e o muscular. 3 O sistema esquelético é o conxunto de todos os ósos do corpo. Os ósos únense coas articulacións, algunhas das cales permiten que os ósos se movan.

TRABALLA COA IMAXE

Que ósos están arredor da rótula?

O sistema muscular está formado polos músculos. Os músculos únense aos ósos mediante os tendóns e fan que se movan. Sistema esquelético

cranio

clavícula

úmero

omoplata costelas

vértebra

cúbito

pelve

Onde se encontran os músculos orbiculares?

Sistema muscular

orbicular das pálpebras orbicular dos labios

deltoide

peitorais bíceps

abdominais

radio

fémur rótula

cuádriceps

peroné

tibial

tibia

O aparello locomotor está formado polo sistema esquelético e o muscular. É responsable do movemento.

3

Aparello locomotor. Está formado polo sistema esquelético e o muscular.

encia Intelix stica lingüí

ACTIVIDADES 1

Describe cun exemplo concreto a función de relación.

2

Explica a función que cumpre cada un na función de relación: órganos dos sentidos

3

cerebro

nervios

aparello locomotor

Explica as funcións que teñen no aparello locomotor as articulacións e os tendóns.

13

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 13

Traballa coa imaxe •  Arredor da rótula están o fémur, a tibia e o peroné.

 

25/03/2015 8:37:55

2   •  Os órganos dos sentidos captan a información do que

sucede no exterior.

•  Hai músculos orbiculares nos ollos e nos labios.

•  O cerebro dirixe o funcionamento do corpo e os seus movementos e permítenos pensar e recordar.

Solucionario

•  Os nervios levan información dos órganos dos sentidos ao cerebro e transmiten as ordes desde o cerebro ao aparello locomotor.

1  R. M. Este é un exemplo da función de relación. Imaxine-

mos un paseo pola natureza nunha zona rochosa. De repente unha pedra cae. Os ollos captan que a pedra está caendo. / A información viaxa ao cerebro polos nervios ópticos. / O cerebro decátase de que hai un perigo e de que hai que retirarse. / O cerebro emite ordes ás pernas a través dos nervios. / Os músculos das pernas actúan e a rapaza esquiva a pedra.

•  O aparello locomotor é o encargado do movemento. 3  O aparello locomotor fai posible que nos movamos.

Os tendóns unen os músculos e os ósos. As articulacións son as unións dos ósos.

27

A función de reprodución Propósitos

Que é a reprodución

•  Coñecer en que consiste a función de reprodución, identificar   os órganos que interveñen e saber   os cambios que se producen durante o embarazo.

Mediante a función de reprodución, as persoas teñen descendentes, é dicir, teñen fillos e fillas.

Máis recursos

Ademais, as persoas somos vivíparas, é dicir, os bebés desenvólvense no ventre da nai ata o momento do nacemento.

Levar á clase fotografías de bebés acabados de nacer para observar   as súas características. Preguntar: •  Como é a cabeza? Ten pelo?  Como é? •  Como ten as mans? •  En que posición están as pernas? •  Ten dentes? •  Que aspecto ten a pel?

A reprodución humana é sexual. Isto significa que deben intervir dúas persoas de distinto sexo, un home e unha muller. Polo tanto, os descendentes parécense tanto ao pai coma á nai, pero son diferentes de ambos os dous. 1 1

Os irmáns xemelgos son iguais na aparencia e en moitos outros aspectos.

Os órganos da reprodución Os órganos que interveñen na reprodución agrúpanse no aparello reprodutor. Os aparellos reprodutores dos homes e das mulleres son diferentes, de modo que existen un aparello reprodutor masculino e un aparello reprodutor feminino. 2

TRABALLA COA IMAXE

Fai un cadro con dúas columnas. Nunha escribe os principais órganos do aparello reprodutor masculino e na outra os do feminino.

Os aparellos reprodutores alcanzan o seu pleno desenvolvemento e a súa capacidade para participar na reprodución durante a adolescencia.

Para enriquecer o apartado   Educación cívica, buscar máis información sobre Malala Yousafzai. Recibiu o premio Nobel da Paz   con 17 anos, é a persoa máis nova que obtivo este galardón. Por defender o dereito á escolarización das nenas, os talibán disparáronlle  en 2012 un tiro na cabeza  a queimarroupa mentres volvía   á casa da escola.

ovario

uretra

útero vaxina

pene vulva

testículo

2

A reprodución consiste en ter descendentes, que son semellantes aos seus pais. Ocorre grazas aos aparellos reprodutores masculino e feminino.

Principais órganos dos aparellos reprodutores masculino e feminino.

14

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 14

25/03/2015 8:37:57

Coñecementos e experiencias previas

Actividades do libro do alumno

Pedir que leven á clase fotografías de cando eran bebés. Tamén que lles pidan aos seus pais que lles conten algunha anécdota desa época para que despois os alumnos a transmitan na clase aos seus compañeiros.

En relación coa actividade 1, comentar exemplos de reprodución asexual. Na reprodución asexual intervén só un individuo. É o caso da estrela de mar: dun só brazo pode formarse unha nova estrela completa. Este tipo de reprodución é frecuente nas plantas, coma na pataca, na cebola e mais no amorodo.

Para explicar Guiar a observación dos debuxos do proceso de xestación do futuro meniño con preguntas coma as seguintes: En que parte da mamá está o futuro bebé? Por que se vai facendo a barriga cada vez máis grande? Como ten o futuro bebé os brazos e as pernas? Como está colocado aos nove meses? E aos seis meses?

28

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Observar diferenzas físicas entre os sexos. Observar as diferenzas e semellanzas entre os alumnos de distinto sexo. Destacar dous feitos: 1. As diferenzas entre os dous sexos só son físicas e menos importantes ca as semellanzas. 2. A esta

1

NOTAS

Poucas semanas

Tres meses

Seis meses

O embarazo Durante nove meses aproximadamente o novo ser desenvólvese no ventre da súa nai. Alóxase no útero, un órgano do aparello reprodutor que aumenta de tamaño o necesario para poder aloxalo.

3

Nove meses

Proceso de xestación do futuro bebé. Mentras se encontra no ventre da nai, o bebé vai crecendo e desenvolvéndose.

Durante este tempo, o futuro bebé recibe nutrientes e osíxeno da súa nai. Vai crecendo, á vez que a súa forma vai cambiando e todos os seus órganos se van desenvolvendo ata que se transforma nun bebé preparado para nacer e vivir fóra do ventre da nai. 3 Todo este tempo recibe o nome de embarazo ou xestación.

O meniño acabado de nacer Ao nacer, o meniño ou meniña necesita coidados e atención constantes dos pais. Aliméntase do leite que produce a nai ou de biberóns preparados cun leite especial para bebés. Non pode falar nin camiñar, non ten dentes e depende dos pais para todo. Só sabe chorar para expresar as súas necesidades. Pero o bebé medra rapidamente. Arredor dun ano tras o nacemento xa di algunhas palabras simples, dá os seus primeiros pasos e ten algún dente. O novo ser desenvólvese durante nove meses no útero da nai. Cando nace aliméntase de leite da nai e depende dos pais para todo.

ACTIVIDADES 1

Explica o significado de: reprodución sexual. reprodución vivípara.

2

Por que falamos de aparellos reprodutores e non de aparello reprodutor?

15

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 15

idade aínda non están ben definidas algunhas diferenzas que se desenvolverán posteriormente, como, por exemplo, o ton de voz.

Educación cívica Comentarlles aos alumnos que moitas persoas loitaron e loitan por conseguir a igualdade de oportunidades entre mulleres e homes. No ano 2014, a moza paquistaní Malala Yousafzai foi galardoada co premio Nobel da Paz por defender a escolarización das mulleres.

Traballa coa imaxe

 

25/03/2015 8:37:59

Solucionario 1   •  Na reprodución sexual interveñen individuos de dous

sexos, por exemplo, un home e unha muller, un gato e unha gata, un león e unha leoa. •  Na reprodución vivípara, os bebés desenvólvense no ventre da nai ata o momento do nacemento. 2   Os órganos que interveñen na reprodución agrúpanse no

aparello reprodutor. Os aparellos reprodutores dos homes e das mulleres son diferentes, de modo que existen un aparello reprodutor masculino e un aparello reprodutor feminino.

Columna ap. feminino: ovario, útero, vulva, vaxina. Columna ap. masculino: uretra, pene, testículo.

29

Propósitos

Recoñecer dietas saudables

•  Recoñecer dietas saudables.

Varias veces

Existen moitas rodas e pirámides da alimentación. Unha delas é a pirámide NAOS, elaborada pola Axencia Española de Seguridade Alimentaria e Nutrición para promover un estilo de vida saudable.

Máis recursos

Analiza a pirámide 1

Cada semana

A pirámide está un pouco deformada para parecer un medio de transporte.

Varias veces

Aproveitar a ocasión para explicar   que a dieta sa depende de varios factores como son a idade   e a actividade física. Tamén doutras características persoais como   as alerxias e as intolerancias alimentarias, que obrigan a eliminar   algúns alimentos da nosa dieta.   É o caso da alerxia ao ovo   ou aos froitos secos. As persoas celíacas non poden comer alimentos con glute, como o pan e a pasta.

Ocasionalmente

SABER FACER

Cal é este medio de transporte? 2

Na pirámide non só se representan alimentos. Que máis hai na pirámide?

3

encia Intelix cial espa

Na pirámide hai tres grupos de alimentos que se deben tomar varias veces ao día, varias veces á semana e ocasionalmente.

A diario

Bebe máis auga

Estilo de vida saudable

Copia no caderno e completa a seguinte táboa coa pirámide NAOS. ALIMENTOS

NOTAS

Varias veces ao día

Varias veces á semana

Ocasionalmente

Usa a pirámide 4

Os debuxos mostran o que comeron Manuel e Uxía. Explica cal das dúas comidas che parece máis saudable e por que.

encia Intelix lista natura

A

B

16

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 16

Competencias Competencia matemática, científica e tecnolóxica. É o momento de aplicar os coñecementos adquiridos para realizar a «Tarefa final» proposta ao principio da unidade. É importante que os alumnos observen con detemento os debuxos e a rotulación. As súas respostas razoadas axudaranos a seguir unha dieta sa e un estilo de vida saudable.

Solucionario 1   Ten aspecto de barco veleiro. A parte azul inferior é o cas-

co, a parte superior de cores é a vela. 2   Na metade dereita aparecen persoas que están realizan-

do actividades diversas. De arriba cara abaixo: ver a tele-

30

25/03/2015 8:38:01

visión, xogar ao tenis, correr, nadar, camiñar, pasear o can e montar na bici. Na parte inferior azul indícase a importancia de beber auga. 3   R. M. Varias veces ao día: froita, verdura, aceite de oliva,

queixo, leite, pan. Varias veces á semana: peixe, legumes, polo, carne de porco. Ocasionalmente: refrescos, doces, patacas fritas. 4   R. M. A comida B é máis saudable, está formada por ali-

mentos que debemos comer cada día, como a verdura (leituga e tomate), froita (mazá e pera), pan, pasta. Tamén hai polo, que é un alimento adecuado para comer cada semana. En cambio, no menú A hai varios alimentos que debemos comer esporadicamente, como a torta e a carne. Hai pasta, que podemos comer con máis frecuencia, e falta o pan.

1

SABER ESTUDAR 1

Propósitos

RESUMO. Copia no caderno o resumo

da unidade e complétao coas seguintes palabras.

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade empregando para facelo estratexias que facilitan   a aprendizaxe, como o resumo   e o esquema.

nervioso – locomotor – excretor – materiais – sentidos – reprodución – dixestión – nutrientes – respiratorio – circulación – información – reprodutores A función de nutrición consiste en obter e enerxía que conteñen os alimentos. a partir dos

Máis recursos

A nutrición inclúe varios procesos: a , que ocorre no aparello dixestivo; a respiración, que ocorre no aparello ,a , que ocorre no aparello circulatorio, e a excreción, que ocorre no aparello . do noso A función de relación consiste en captar arredor e responder a ela. Interveñen os órganos dos e o aparello . o sistema

Ao copiar o esquema no caderno, pedirlles aos alumnos que utilicen unha cor diferente para cada columna.   Así, todos os termos de cada proceso da nutrición quedan relacionados   por unha mesma cor.

,

consiste en ter descendentes, que son A función de parecidos aos pais. A función de reprodución realízase grazas aos aparellos . 2

ESQUEMA. Copia no caderno e completa o esquema sobre a función de nutrición.

NOTAS

A NUTRICIÓN inclúe Dixestión ocorre no

ocorre no

ocorre no

ocorre no

aparello dixestivo algúns órganos son

algúns órganos son

algúns órganos son

algúns órganos son

estómago, intestino

17

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 17

Competencias Aprender a aprender. Os alumnos usan ferramentas que lles permiten detectar os contidos máis importantes e comprobar de forma autónoma o seu grao de comprensión e adquisición de novos coñecementos.

Solucionario 1   Resumo. A función de nutrición consiste en obter mate-

riais e enerxía a partir dos nutrientes que conteñen os alimentos. A nutrición inclúe varios procesos: a dixestión, que ocorre no aparello dixestivo; a respiración, que ocorre no aparello respiratorio; a circulación, que ocorre no apa-

25/03/2015 8:38:03

rello circulatorio, e a excreción, que ocorre no aparello excretor. A función de relación consiste en captar información do noso arredor e responder a ela. Interveñen os órganos dos sentidos, o sistema nervioso e o aparello locomotor. A función de reprodución consiste en ter descendentes, que son parecidos aos pais. A función de reprodución realízase grazas aos aparellos reprodutores. 2   Esquema. De arriba cara abaixo e de esquerda a dereita.

Respiración – Aparello respiratorio – Pulmóns, traquea. Circulación – Aparello circulatorio – Corazón, vasos sanguíneos. Excreción – Aparello excretor – Riles.

31

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

Responde as preguntas. Por que é necesaria a función de nutrición?

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

Que ten que ver a nutrición cos nutrientes? É o mesmo nutrición ca alimentación? Explica a diferenza entre elas.

Máis recursos

2

Sobre a actividade 9. A alimentación sa é a base dunha boa saúde.   Dela obtemos os materiais   e a enerxía que necesitamos, canto máis variada e equilibrada, máis sans podemos medrar. Polo contrario,   se nos faltan nutrientes podemos   ter problemas de crecemento  e tamén de saúde. Ademais, o que comemos de máis acumúlase   en forma de graxa no noso corpo.

Copia e completa no caderno as seguintes oracións sobre os procesos da nutrición. Grazas á función de e enerxía dos alimentos.

conseguimos materiais

Mediante a obtemos as substancias útiles que conteñen os alimentos. A

consiste en obter osíxeno do aire.

A é a expulsión das substancias de refugo que se producen durante a nutrición. Mediante a repártense polo corpo o osíxeno e as substancias útiles dos alimentos e retíranse as substancias de refugo. 3

Cales son os compoñentes principais do sistema nervioso? Indica as funcións principais dos nervios e a relación que teñen co aparello locomotor.

4

Imaxina que estás dando un paseo polo monte coa familia. Que funcións vitais interveñen? Explica por que.

5

Completa no caderno as oracións para explicar como está realizando o neno a función de relación. 1

2

1. Os ollos captan…

2. O cerebro recibe…

3

3. A resposta viaxa por…

18

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 18

Demostra o teu talento Ao elixir o tipo de actividade, cada alumno mostrará a clase de tarefa que lle resulte máis fácil. Aproveitar a ocasión para valorar as capacidades persoais.

Competencias Iniciativa e emprendemento. O alumnado desenvolve a súa capacidade de elixir entre varias opcións e ten a oportunidade de probar novos camiños e ideas.

Solucionario 1   •  Proporciónanos todos os materiais e toda a enerxía

que se necesitan para estar vivos.

32

25/03/2015 8:38:05

•  Dos nutrientes que conteñen os alimentos obtemos  a enerxía e tamén os materiais que necesitamos para vivir. •  Non é o mesmo. A alimentación realízase varias veces ao longo do día, a nutrición ocorre sen parar no noso interior. 2   Grazas á función de nutrición… / Mediante a dixestión

obtemos… / A respiración consiste en… / A excreción é a expulsión… / Mediante a circulación repártense… 3   No sistema nervioso hai dous compoñentes principais:

cerebro e nervios. Os nervios repártense por todo o corpo e teñen dúas funcións: levar ata o cerebro a información dos órganos dos sentidos e levar as ordes desde o cerebro ata o aparello locomotor.

1 6

TRABALLO COOPERATIVO. Xuntádevos por parellas para pensar

nunha situación coma a da actividade anterior. Repartide o traballo de modo que cada un faga as tarefas que mellor se lle dean: pensar a situación, debuxar, colorear e redactar as oracións. 7

B

EDUCACIÓN EN VALORES. Os homes e as mulleres son diferentes

fisicamente. Pensas que isto xustifica que sexan tratados de distinta maneira? Organizade un debate na aula para discutilo. 9

NOTAS

Observa as fotografías e explica que aparece en cada unha tendo en conta o que aprendiches nesta unidade. A

8

encia Intelix rsoal interpe

encia Intelix rsoal interpe

PARA PENSAR. É importante que a nosa alimentación sexa variada. Explica por que.

Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades:

cia In ica t lingüís

A. Busca información sobre un dos aparellos ou sistemas telixen

que aparecen na unidade. Fai un debuxo en que aparezan todos os seus órganos, xunto co seu nome e a súa función.

B. Os nenos son semellantes aos seus pais

e aos seus irmáns. Escribe un relato que garde relación con isto. C. Representa a pirámide NAOS cos teus propios debuxos

ou fotografías ou utilizando a técnica da colaxe. 19

ES0000000025202 667744-Unidad 01_21182.indd 19

4   Intervén a función de relación, pois percíbense os estímu-

los e respóndese ante eles (por exemplo, óense os cantos dos paxaros, vense as formas das nubes, percíbese o olor do aire). Tamén se produce a coordinación do movemento ao camiñar, o cerebro envía ordes ao aparello locomotor. Intervén a función de nutrición, pois algúns procesos realízanse continuamente: a respiración, a circulación e a excreción. 5   1. Os ollos captan ao can no medio do camiño.

2. O cerebro recibe a información a través dos nervios ópticos. O cerebro decátase de que hai un can e que é necesario deterse. 3. A resposta viaxa polos nervios ás mans. Os músculos das mans actúan, apertan os freos e grazas a iso a bicicleta detense.

 

25/03/2015 8:38:08

6   Traballo cooperativo. R. L. 7   A muller está embarazada. O bebé desenvólvese no ven-

tre da nai, dentro do útero. Durante nove meses o bebé recibe nutrientes e osíxeno da súa nai. Vai medrando, á vez que a súa forma vai cambiando e todos os seus órganos se van desenvolvendo ata que se transforma nun bebé que está preparado para nacer e vivir fóra do ventre da súa nai. Logo do nacemento, o meniño que acaba de nacer aliméntase do leite que produce a nai. Tamén pode tomar biberóns que estean preparados cun leite especial para bebés. 8   Educación en valores. R. L. 9   Para pensar. R. L.

33

2

Coidamos a nosa saúde

Contidos da unidade • Os tres aspectos da saúde: mental, social e física. • Os hábitos saudables en relación coa hixiene, co descanso, coa postura, co exercicio físico e co tempo libre.

SABER

• A dieta e os hábitos de alimentación saudable. O coidado dos alimentos. • A prevención de accidentes. VOCABULARIO

• Saúde, vacina, pediatra, prevención, dieta suficiente e equilibrada, columna vertebral.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre a resolución de conflitos.

COMUNICACIÓN ORAL

• Explicación dun conflito vivido e a súa resolución. • Escritura dun plan de actividades para realizar no tempo libre.

ESCRITURA

• Deseño da dieta completa para unha fin de semana. • Descrición da viaxe dun atún. • Redacción de normas para evitar accidentes. • Explicación das razóns polas que pode gustar un deporte ou pode gustar practicalo.

SABER FACER INTERPRETACIÓN DE IMAXES

• Interpretación de debuxos sobre a prevención de accidentes.

USO DAS TIC

• Procura de información sobre unha enfermidade infantil.

TÉCNICAS DE ESTUDO  

TAREFA FINAL

• Resumo da unidade. • Esquema sobre a saúde e como coidala. • Mediar nun conflito. • Interese por resolver os conflitos de forma adecuada.

SABER SER

FORMACIÓN EN VALORES

• Gusto por adoptar hábitos saudables e coidar a propia saúde. • Interese por ter comportamentos que sirvan para evitar accidentes.

34

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Aprendizaxe eficaz

Programación didáctica da aula

• Habilidades básicas e dificultades de aprendizaxe.

Recursos para a avaliación • Avaliación de contidos. Unidade 2: controis B e A. Test. • Avaliación por competencias. Proba 2. • Avaliación trimestral.

Proxectos interdisciplinarios • Programa de educación en valores. • Programa de educación emocional.

RECURSOS DIXITAIS

Ensinanza individualizada • Plan de mellora.

LibroMedia

• Programa de ampliación.

• Unidade 2: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

Proxectos de traballo cooperativo • Proxecto do primeiro trimestre. A miña comunidade autónoma.

Recursos complementarios

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO Natural Science 4

• Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais. • Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. • Esquemas mudos. • Suxestións para elaborar traballos. • Biografías. • Láminas dun planeta vivo.

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

Outubro

Novembro

Decembro

35

Propósitos •  Aprender, mediante a lectura   dun texto, a realización   de actividades e a observación   de imaxes, sobre a resolución   de conflitos. •  Activar os coñecementos previos.

Previsión de dificultades No apartado Para mellorar   a aprendizaxe proporciónanse   ideas para traballar a empatía   na clase.

2

Coidamos a nosa saúde

Conflito resolto! Sabes o que é un conflito? Un conflito é un desacordo entre persoas por algunha diferenza de calquera tipo. No colexio é frecuente que haxa conflitos. É lóxico, pois non todo o mundo pensa igual. Pero o importante dos conflitos é resolvelos. Para logralo, nos colexios e institutos existen programas de mediación para solucionar de forma pacífica os desacordos. Estes programas funcionan con alumnos e profesores que queren participar e converterse en mediadores. Coa mediación preténdese que as persoas enfrontadas entendan mellor a súa situación, busquen un acordo, que o acepten e poidan mellorar a súa relación persoal. O lema dun bo mediador podería ser: «Cóntame, escóitote, compréndote e axúdote».

Le e comprende o problema

SABER FACER

Explica o que é un conflito.

TAREFA FINAL

Para que serven os programas de mediación?

Mediar nun conflito

Que pretende un programa de mediación? Explica o que quere dicir o lema dun bo mediador da lectura e di se pensas que habería que engadir algo máis. Observa o debuxo e explica que conflito cres que existe. EXPRESIÓN ORAL. Explícalles aos

compañeiros algún conflito que tiveses con outro compañeiro, cun amigo, con alguén da familia… Conta como se resolveu. 20

Ao terminar a unidade, saberás mediar nun conflito, identificando as emocións e os sentimentos que están presentes. Antes, aprenderás o que é a saúde, algúns hábitos saudables e como previr accidentes.

encia Intelix rsoal intrape

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 20

25/03/2015 8:34:49

Outras actividades

Cres que papá está hoxe contento?

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

Que cres que che diría … (nome do compañeiro) se lle preguntas o que lle pasa? Por que cres que hoxe está triste … (nome do compañeiro)?

A empatía. Poñerse no lugar do outro é unha das claves para mellorar a comunicación, a convivencia e, desde logo, a mediación nun conflito. Pedirlles aos alumnos que relaten algu-  nha experiencia persoal en que outro neno ou persoa adulta se puxese no seu lugar. Por exemplo, cando esquecemos o bocadillo e un compañeiro nos dá parte do seu. El púxose no noso lugar, deuse de conta de que teriamos fame e compartiu a súa comida. O desenvolvemento da empatía pódese facilitar formulando con frecuencia aos alumnos preguntas coma estas: Como cres que se sente o avó despois do que lle dixeches? Por que cres que está chorando o teu compañeiro?

36

Competencias Comunicación lingüística. Os alumnos realizan unha lectura comprensiva do texto para responder preguntas sobre el e para expresar por escrito ideas que estean relacionadas co contido. Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia, vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos.

NOTAS

QUE SABES XA?

Os hábitos saudables

A

B

C

D

Para medrar sans e fortes é necesario alimentarse ben e ter uns hábitos saudables. Os hábitos saudables son ter unha boa hixiene, coidar a postura, descansar o suficiente, realizar exercicio e dedicar tempo ao ocio. 1

Nos debuxos da dereita recóllense diversas posturas adecuadas. Explica cada unha delas.

21

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 21

Solucionario LE E COMPRENDE O PROBLEMA

25/03/2015 8:34:51

•  R. M. Pode ser que o neno do monopatín queira a bicicleta do outro. Ou ben que o segundo se interpuxo no camiño do primeiro. Unha muller media entre os dous.

•  É un desacordo entre persoas por algunha diferenza de calquera tipo.

•  Expresión oral. R. L

•  Serven para resolver conflitos e solucionar de forma pacífica os desacordos que se producen nos colexios e institutos. Estes programas funcionan con alumnos e profesores que queren participar e converterse en mediadores.

QUE SABES XA?

•  R. M. Un bo mediador escoita para coñecer ben o que está sucedendo e tamén os sentimentos das persoas. Sabe poñerse no lugar do outro para comprender como se sente e, por último, ter unha actitude de axuda. Poderíase engadir que a escoita para ser efectiva ten que ser atenta e sen prexuízos.

 

1   A. Cando nos sentamos debemos facelo co lombo recto,

ben apoiado no respaldo e cos pés no chan. B. É importante lavar os dentes despois de cada comida. C. Para coller un peso do chan hai que flexionar as pernas e elevarnos co lombo recto. D. Cando levamos un peso no lombo é mellor repartir ben o peso entre os dous ombreiros.

37

A saúde Propósitos

Que é a saúde?

•  Coñecer en que consisten os tres aspectos da saúde: mental, social   e física.

A saúde é o estado de benestar tanto no aspecto físico coma no mental e social.

Previsión de dificultades No apartado Para mellorar   a aprendizaxe proporciónanse ideas para traballar as emocións na clase.

Isto quere dicir que estar san non é só non ter ningunha enfermidade. Unha persoa está sa cando, ademais, se sente ben tanto con ela mesma coma cos demais, en todo o que fai, sente e pensa. Polo tanto, a saúde ten tres aspectos: a saúde física, a saúde mental e a saúde social:

A saúde física A saúde física refírese a que o corpo funcione ben, sen dores nin dificultades en todas as nosas actividades.

Máis recursos Pedirlles aos alumnos que traian  á clase copias das súas cartillas   de vacinación. Anotar no encerado  as vacinas que lles puxeron e cando.

Inclúe que se realicen correctamente todos os procesos que se dan no noso corpo, sexamos conscientes ou non deles (respiración, dixestión, circulación, etc.).

A saúde mental Ao longo do día temos moitas emocións: enfado, alegría, tristeza, vergoña, medo, sorpresa, amor… A saúde mental significa que esas emocións non nos supoñen un problema para realizar as nosas actividades e que estamos satisfeitos con nós mesmos e coa nosa forma de ser.

A saúde social A saúde social consiste en manter unhas relacións adecuadas coas persoas do noso arredor, como a familia, o colexio, o barrio… En todos estes ámbitos poden xurdir conflitos con outras persoas. O importante é solucionalos adecuadamente. 22

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 22

Actividades do libro do alumno Respecto á actividade 2, as enfermidades infantís máis comúns son as infeccións. Algunhas enfermidades, como a otite, pódense padecer a calquera idade, pero durante a infancia son máis frecuentes. Coa actividade 3 pódense explorar as relacións que hai entre os alumnos da clase.

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Traballo coas emocións. Levar espellos á aula, pedirlles aos alumnos que se miren neles e que digan o que ven. Explicar que hai cousas que tamén forman parte de nós, pero que non

38

25/03/2015 8:34:54

se ven no espello porque están no noso interior. Isto acontece cos gustos e coas afeccións. Pedir que nomeen algunhas. Despois, sinalar que outra parte moi importante de nós, que está no noso interior, son as emocións. Ao longo dun día sentímonos de maneira diferente, temos diversas emocións. Ás veces estamos alegres, outras tristes; en ocasións estamos anoxados e hai momentos en que temos medo. É necesario saber como nos sentimos e diferenciar unhas emocións doutras. Así, podemos compartir as nosas emocións con outras persoas, e tamén axudar a outros. Solicitarlle a algún alumno que exprese coa súa cara e co seu corpo algunha emoción para que os outros adiviñen cal é. É importante que aparezan estas emocións: ira, dor, medo, noxo, sorpresa.

22

NOTAS

A prevención Previr é realizar accións para evitar contraer enfermidades. Previr as enfermidades é moito mellor ca curalas. 1 Para tratar de previr as enfermidades debemos adquirir hábitos saudables, acudir ás revisións médicas cando sexan necesarias e poñer as vacinas recomendadas.

A atención sanitaria Cando unha persoa cae enferma, debe acudir ao médico co fin de recibir asistencia sanitaria. O médico decidirá se é necesario un tratamento, por exemplo, con menciñas, ou se é conveniente cambiar os nosos hábitos.

1

As vacinas son un dos grandes avances na medicina. Grazas a elas, salváronse millóns de vidas.

O médico especializado en coidar a saúde dos nenos é o pediatra, que tamén pode enviar o paciente a outros médicos especialistas ou a outros profesionais da saúde, como psicólogos, enfermeiros, fisioterapeutas, logopedas… A saúde é o benestar físico, mental e social. Cóidase mediante a prevención e mais coa asistencia sanitaria.

encia Intelix stica lingüí

ACTIVIDADES 1

Explica coas túas palabras o que é estar san e o que é estar enfermo.

2

USA AS TIC. Busca información sobre

unha enfermidade infantil. Explica como son os síntomas e o tratamento adecuado para combatela. 3

EDUCACIÓN EN VALORES. Por que é

importante manter unhas boas relacións cos teus compañeiros da clase? Dá varias razóns da súa importancia.

encia Intelix rsoal intrape

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 23

Traballo cooperativo

23

 

25/03/2015 8:34:55

Solucionario

Aclare o significado do termo bullying ou acoso escolar para desenvolver un debate sobre este asunto. Divida a clase en grupos e reparta tarefas: procura de información, organización e escritura das opinións do grupo e exposición ante a clase.

1   R. M. Estar san é atoparse ben e que o noso corpo fun-

A distribución de tarefas terá en conta as capacidades de cada alumno, creativas, organizativas, comunicativas…

3   Educación en valores. R. M. Pódense facer novos ami-

cione sen problemas. Estar enfermo é ter mal a saúde. 2   Usa as TIC. R. M. Pode elixirse algunha destas enfermi-

dades: rubéola, xarampón, diarrea, farinxite, otite. gos, apréndese mellor, móstrolles aos demais como me gusta que me traten a min, é fácil traballar en grupo…

Competencias Competencia dixital. Anime a procura. Pida que na busca de información inclúan síntomas e tratamentos. Competencia social e cívica. Reflexionar sobre comportamentos individuais e de grupo no seu medio máis habitual.

39

Os hábitos saudables Propósitos •  Coñecer os hábitos que nos axudan a coidar a nosa saúde   en relación coa hixiene,   co descanso, coa postura,   co exercicio físico e co tempo libre.

Previsión de dificultades Os costumes e os hábitos son difíciles de cambiar. Sen dúbida, coñecer   o que é mellor para nós axúdanos  a facer cambios. No apartado Para mellorar   a aprendizaxe proponse   unha técnica que axuda a facer cambios nos nosos hábitos.

Os hábitos saudables axúdannos a manter a nosa saúde. Son os costumes que temos respecto á hixiene, ao descanso, á postura, ao exercicio físico e ao tempo libre. 1

TEMPO LIBRE EXERCICIO FÍSICO

A hixiene POSTURA

A hixiene é todo o relacionado coa limpeza. A hixiene axúdanos a previr certas enfermidades, fainos sentir mellor con nós mesmos e axúdanos a relacionarnos cos demais.

DESCANSO

Algunhas das medidas elementais de hixiene son as seguintes:

HIXIENE

Ducharse a diario. Lavar as mans con xabón antes de comer, despois de ir ao baño e sempre que estean sucias.

1

A árbore dos hábitos saudables. Estes hábitos axúdannos a conservar a saúde.

2

Forma correcta de erguer un obxecto pesado. Hai que manter o lombo dereito e flexionar as pernas.

Cepillar os dentes despois das comidas.

O descanso Durmir ben é necesario para encontrarse ben. As persoas que non dormen o suficiente están malhumoradas e con poucas ganas de afrontar as súas actividades diarias. Non todo o mundo necesita durmir o mesmo e, ademais, depende da idade. Un neno de 4.º de Primaria debería durmir, como regra xeral, unhas dez horas e unha persoa adulta só necesita unhas oito horas.

A postura A columna vertebral encárgase de manter a forma do noso lombo e soporta boa parte do peso do noso corpo. Para evitar dores ou lesións no lombo, debemos coidar a nosa postura. É conveniente tratar de ter o noso lombo dereito ao sentarnos, ao camiñar e ao estar de pé. Tamén é importante manter a postura correcta cando levamos a mochila e ao coller obxectos pesados, como caixas. 2 24

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 24

25/03/2015 8:34:58

Para explicar

Outras actividades

Ao traballar o contido relacionado coa postura, explicar que algunhas posturas mantidas son daniñas para o noso corpo e poden producir problemas a longo prazo. Por exemplo, sentarse sobre unha perna flexionada é unha sobrecarga para o xeonllo e pode danar os ligamentos e os tendóns desta articulación.

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

Actividades do libro do alumno A actividade 3 pode ampliarse para que sirva tamén ao obxectivo de practicar a expresión oral. Propoña que en grupos compartan as súas ideas.

40

O cómic do lombo. A fundación Kovacs desenvolveu un material didáctico para escolares: «O cómic do lombo. No colexio». Pódese descargar desde o sitio web da fundación e tamén no web que aborda todo o que ten que ver co coidado do lombo. A Fundación Kovacs é unha institución filantrópica privada, sen ánimo de lucro. Está especializada nas doenzas do pescozo e do lombo, e actualmente é a principal entidade investigadora do mundo hispanofalante nese campo. PARA AMPLIAR Vinte e un días para cambiar un hábito. Segundo algúns estudos, cómpren vinte e un días para incorporar un cambio nas nosas rutinas. Por exemplo, se nos propoñemos camiñar

22 O exercicio físico Facer exercicio físico proporciónanos moitos beneficios para a saúde física e tamén para a nosa saúde mental. Por unha parte, o noso corpo fortalécese co exercicio, vólvese máis áxil e elástico e funciona mellor. Por outra parte, o exercicio ten moitos beneficios para a nosa mente. Mellora o noso humor e tamén axuda a mellorar as nosas relacións sociais.

O tempo libre O tempo libre, tamén chamado ocio, inclúe todas as actividades que realizamos por gusto e diversión nos momentos en que non temos obrigas. Estas actividades podémolas realizar sós, por exemplo, ler e debuxar, ou coa nosa familia e amigos, como ir ao cine, facer excursións ou visitar museos. Un elemento de ocio que se utiliza a miúdo son os videoxogos. Convén non abusar deste tipo de ocio, pois déixanse de lado outras actividades que tamén son necesarias, como as deportivas ou culturais, e incluso o contacto persoal cos amigos. Os hábitos saudables gardan relación coa hixiene, co descanso, coa postura, co exercicio físico e co tempo libre.

NOTAS

SABER MÁIS

Consellos para realizar ben un deporte Pon o equipo e as proteccións necesarios.

Fai exercicios de quecemento ao empezar.

Descansa se te sentes moi fatigado.

Realiza exercicios de estiramento ao acabar.

ACTIVIDADES 1

Explica cando hai que lavar as mans e por que.

2

Se foses practicar patinaxe por primeira vez, que dúas cousas deberías facer antes de empezar?

3

EXPRESIÓN ESCRITA. Escribe no caderno un plan de actividades que che gustaría realizar no tempo libre para a próxima fin de semana. 25

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 25

cada día, é importante facelo de forma continua. Unha vez realizada esta acción durante vinte e un días seguidos, converteríase nun hábito e seranos fácil mantelo. Propoña facer un calendario para anotar cada día que se consiga realizar unha tarefa escollida para adoptar hábitos de vida saudable. Por exemplo, comer froita no almorzo, evitar os refrescos con azucre, dedicar menos tempo á televisión, xogar ao aire libre…

Educación cívica Reflexionar sobre os nosos comportamentos e tomar nota deles axúdanos a coñecernos e a analizar aqueles que queremos cambiar. Un paso máis é reflexionar sobre o que imos facer para realizar estes cambios. O paso seguinte é facelo.

 

25/03/2015 8:35:00

Competencias Comunicación lingüística. Poñer por escrito un plan de actividades axuda a levalo á práctica.

Solucionario 1   Hai que lavar as mans con xabón antes de comer, des-

pois de ir ao baño e sempre que estean sucias. A sucidade pode contaminar os alimentos, os utensilios e transmitir enfermidades. 2   Quentar os músculos e as articulacións e poñer as pro-

teccións necesarias, como guantes e xeonlleiras. 3   Expresión escrita. R. L.

41

A alimentación saudable Propósitos

Que é unha dieta saudable

•  Coñecer as características   dunha dieta saudable e adoptar hábitos para unha alimentación saudable.

A dieta é o conxunto de alimentos que unha persoa toma normalmente, incluíndo as bebidas. Unha dieta pode ser saudable se nos axuda a manternos sans. Polo contrario, unha dieta non saudable pode ser a orixe de problemas graves de saúde. 1

Previsión de dificultades A inxestión de azucre que necesitamos está cuberta cunha dieta variada, non é necesario tomar azucre engadido, e menos refinado. Para adozar son preferibles produtos   como o azucre de cana, a panela,  o mel e o sirope de ágave.

Máis recursos Organice un almorzo saudable   no colexio. Pode pedirlles   aos alumnos que colaboren levando laranxas para facer zume, froitas,   pan para torradas, cacao, leite, leite de améndoas, leite de avea, aceite, tomate e marmeladas de distintos sabores. Tamén necesitará   un espremedor, vasos, pratos, cubertos, un torrador e, se fose posible, algo para quentar o leite.

Unha dieta saudable ten dúas características: É unha dieta suficiente, é dicir, debe proporcionarnos nutrientes que nos acheguen toda a enerxía e os materiais de construción que necesitamos. É unha dieta equilibrada, é dicir, débenos proporcionar a cantidade adecuada de cada nutriente. Esta dieta debe adaptarse ás condicións particulares de cada persoa, pois depende da idade, da actividade física e do estado de saúde.

Como conseguir unha dieta saudable Algunhas recomendacións para conseguir unha dieta saudable son: Comer alimentos variados. Deste xeito asegurámonos de conseguir todos os nutrientes que necesitamos. Reducir o consumo de graxas de orixe animal. Isto conséguese reducindo o consumo de certos alimentos como touciño, touciño entrefebrado, manteiga, embutidos e carnes vermellas.

1

A dieta debe ser adecuada para cada persoa. Os nenos, por exemplo, necesitan materiais para medrar. Os atletas necesitan alimentos que acheguen moita enerxía.

Tomar alimentos ricos en fibra ou integrais. A fibra está presente en alimentos de orixe vexetal. Por iso, hai que tomar moita froita, verdura e legumes. Reducir o consumo de azucre. O consumo excesivo de azucre contribúe á obesidade e pode orixinar outros problemas de saúde. Polo tanto, hai que reservar os refrescos, os pasteis e as lambonadas só para ocasións especiais. Beber auga a diario. A auga proporciónanos importantes beneficios para a nosa saúde. Por exemplo, transporta substancias no organismo e axuda a eliminar as substancias de refugo. 26

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 26

25/03/2015 8:35:03

Coñecementos e experiencias previas

Actividades do libro do alumno

Pídalles aos alumnos que nomeen os alimentos que toman a diario, como o pan, o azucre, o leite, zumes, froitas...

Dar algún exemplo de almorzo saudable. Exemplo 1: vaso  de leite, unha torrada con tomate e aceite. Exemplo 2: vaso de zume de laranxa, pan con marmelada e anaco de queixo. Exemplo 3: torrada con marmelo e queixo, mazá, vaso de leite.

Para explicar Para explicar a importancia de ser conscientes do que comemos a diario, comente que o contido de azucre das bebidas gasosas azucradas é moi elevado. En moitos casos o equivalente a varias culleradas de azucre. Se pensamos ademais no azucre que tomamos ao día no leite con cacao, marmeladas, sobremesas, galletas, ketchup, cereais..., claramente veremos que se consome habitualmente moito azucre e isto é moi prexudicial para a saúde.

42

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE A cantidade de auga que bebemos. Levar unha xerra medidora á clase. Preguntarlles aos alumnos cantos vasos de auga beben ao día. Botar dentro da xerra tantos vasos de auga como indiquen e medir a cantidade final. Explicar que a auga é moi importante na nosa dieta. Necesitamos beber polo menos un litro e medio de auga ao día.

22

NOTAS

Hábitos de alimentación saudables A forma de tomar os alimentos tamén é importante. Existen unhas recomendacións básicas para que a alimentación sexa saudable. Comer cinco veces ao día. Deste xeito, non estamos demasiado tempo sen comer. Convén prestar especial atención ao almorzo, pois cando o tomamos levamos moito tempo sen comer e débenos proporcionar enerxía para boa parte da mañá. Coidar a hixiene dos alimentos. Se se consomen alimentos crus sen lavar ou alimentos elaborados ou procesados de maneira desaxeitada, podemos contraer algunha enfermidade. Prestar atención á conservación dos alimentos. Nas etiquetas dos alimentos figuran instrucións para a súa conservación que se deben seguir. Nalgunhas ocasións consérvanse restos de alimentos xa cociñados, para aproveitalos noutro momento. Nese caso, non convén gardalos máis dun día ou dous. Ademais, convén quentalos ben ou incluso facelos ferver. 2

2

No frigorífico os alimentos consérvanse ben polo menos un par de días.

Unha dieta saudable e uns hábitos de alimentación saudables axudan a manter a saúde.

ACTIVIDADES 1

Contesta as preguntas. Que quere dicir que unha dieta é suficiente? E que é equilibrada?

2

Por que cres que o almorzo é unha comida moi importante? Razoa a resposta.

3

EXPRESIÓN ESCRITA. Durante este curso, e durante os cursos anteriores, aprendiches moitas cousas sobre a alimentación.

Tendo isto en conta, deseña a dieta completa para unha fin de semana.

encia Intelix cial espa ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 27

Educación cívica

27

 

25/03/2015 8:35:05

Solucionario

A auga potable é un ben escaso. Aproveite a ocasión para fomentar actitudes de aforro de auga e de consumo responsable.

1   •  Que proporciona a cantidade adecuada de cada nu-

Competencias

2  O almorzo é unha comida moi importante porque nos

Comunicación lingüística. Neste caso, expresar a información nunha táboa axuda a organizar os datos. A capacidade de organizar datos en táboas é importante para esta competencia.

triente. •  Que proporciona toda a enerxía e os materiais de construción que necesitamos. proporciona a enerxía que necesitamos para realizar as actividades da mañá. 3   Expresión escrita. R. L.

43

O coidado dos alimentos Propósitos •  Coñecer diferentes métodos   de conservación dos alimentos.

NOTAS

Para que os alimentos que comemos sexan unha fonte de saúde, estes deben estar en bo estado.

A

B

Algúns dos alimentos que comemos son naturais, como as froitas, as verduras e a carne; pero outros consómense elaborados, isto é, foron transformados, como o pan ou as sardiñas enlatadas. Os dous tipos de alimentos necesitan coidados. 1

Hixiene e alimentos Xa sabemos o importante que son a hixiene e o aseo persoal para coidar da nosa saúde. Igualmente, a hixiene é importante á hora de prepararmos alimentos e de comelos. Se estes alimentos non están limpos, poden causarnos problemas de saúde. E se non temos limpas as mans, a súa sucidade pode pasar aos alimentos. 2

1

Tipos de alimentos: A. Naturais. B. Preparados.

2

Instrucións para preparar unha ensalada dunha forma hixiénica. A. Lavamos ben as mans. B. Limpamos os recipientes e os utensilios que utilizaremos. C. Lavamos as verduras. D. Servimos a ensalada enseguida para que non se derrame.

A

B

C

D

É moi importante a hixiene ao preparar ou manipular alimentos.

28

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 28

25/03/2015 8:35:10

Para explicar

Actividades do libro do alumno

O antónimo de natural é artificial, pero nestas páxinas natural fai referencia a sen elaborar, e oponse a alimento elaborado. Hai que ter en conta que tan naturais son uns coma outros.

Para realizar a actividade 4, pídalles aos alumnos que expliquen no caderno o proceso xeral aplicado ao atún. Para facelo utilizarán de apoio as fotografías que acompañan os textos que describen o método xeral do procesamento dos alimentos.

Para aclarar estes conceptos poden aproveitarse as dúas fotografías identificadas co número 1. Alimentos ao natural: peixe enteiro cru, anaco de carne sen cociñar, leituga, uvas, plátanos, froitos secos… Alimentos preparados: sardiñas en lata, galletas, pan de molde…

Pode facerse despois con calquera outro, como as sardiñas en lata, os cereais do almorzo, o ketchup ou as salsas de tomate e o mel. Para iso cumprirá buscar información. Podería propoñer que elixan entre expresar a información de forma escrita ou gráfica.

44

22

NOTAS

SABER MÁIS

Do mar á mesa Para que determinados alimentos cheguen ata o noso fogar, requírense varios pasos:

Produción Obtense o alimento mediante a agricultura, a gandaría ou a pesca.

Industria alimentaria Os alimentos selecciónanse, procésanse e envásanse.

Comercialización Os alimentos distribúense aos comercios.

A conservación dos alimentos Algúns alimentos, como os legumes, mantéñense moito tempo en bo estado. Pero outros, como a carne ou o peixe, estráganse se non se conservan de forma axeitada. Hai distintas formas de conservar os alimentos: Mediante a calor. Ao quentar os alimentos, elimínanse moitos contaminantes que poderían derramalos. Se despois se envasan pechados de forma hermética, non se volven contaminar. Mediante o frío. Os alimentos pódense conservar refrixerados, isto é, no frigorífico; ou conxelados, no conxelador. Os alimentos conxelados duran máis tempo, pero unha vez que se desconxelan hai que consumilos o máis axiña posible. Mediante conservantes. Algúns alimentos levan conservantes, substancias que se engaden para que se manteñan en bo estado durante máis tempo. O sal, o azucre e o vinagre, por exemplo, son conservantes. Os alimentos consérvanse mediante a calor, o frío e os conservantes.

encia Intelix stica lingüí

ACTIVIDADES 1

Escribe dúas accións incorrectas á hora de preparar alimentos.

2

Explica as formas de conservar os alimentos que coñezas.

3

Di tres exemplos de alimentos que se conservan moito tempo e outros tres de alimentos que se conservan pouco tempo.

4

EXPRESIÓN ESCRITA.

Describe a viaxe dun atún desde o mar onde foi pescado ata unha ensalada rusa.

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 29

PARA AMPLIAR Análise de envases. Pídalles aos alumnos que traian distintos tipos de envases e que os analicen. Procure que haxa variedade: tetra bricks, botellas de plástico, latas, cristal... Explíquelles que estes envases serven para que os alimentos se conserven en bo estado durante moito tempo.

Competencias Competencia lingüística. É importante que os alumnos verbalicen ou escriban os pasos de maneira ordenada e lóxica. Para iso, terán que botar man de conectores temporais e causais que os axudarán a elaborar un discurso ordenado.

29

25/03/2015 8:35:13

Solucionario 1  Facelo coas mans sucias; gardar fóra do frigorífico os ali-

mentos que necesitan frío. 2  R. M. Conxelados, en latas, con sal. 3  R. M. Consérvanse moito tempo os zumes en tetra bricks,

as sardiñas en lata e os legumes; e pouco tempo a carne, o peixe e a froita. 4   Expresión escrita. R. L.

45

A prevención de accidentes Propósitos •  Saber como se poden previr distintos tipos de accidentes.

Máis recursos

Un accidente é algún suceso que ocorre de súpeto, de forma involuntaria e que nos provoca algún dano ou algunha lesión. É imposible eliminar totalmente os accidentes, pero pódense adoptar medidas para previlos. Non tomar medicamentos nin produtos que non se saiba o que son.

Previr accidentes na casa

Levar á aula un triángulo   de sinalización de accidentes   e un chaleco reflector para explicar como se usan e o seu papel   na prevención de accidentes. Evitar xogos que poidan ter como consecuencia caídas ou golpes.

Non achegarse demasiado a fontes de calor (cociña, radiadores, estufas…).

Ter moito coidado con obxectos cortantes ou afiados.

Previr accidentes no colexio

Non correr polos espazos comúns, como aulas e corredores.

Baixar e subir en orde polas escaleiras, amodo e sen empurrar.

Utilizar con prudencia as randeeiras e os espazos de xogo nos patios.

30

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 30

25/03/2015 8:35:14

Para explicar

Outras actividades

É imposible evitar todos os accidentes, pero estar atentos ao que facemos en cada momento contribúe a evitar que se produzan e tamén a que os seus efectos sexan graves. Estar plenamente no momento presente serve para escoitar, aprender mellor, ser máis efectivos nas nosas tarefas e tamén para gozar moito máis.

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

Pregunte: Podemos rirnos mentres vemos unha comedia se estamos pensando no que imos facer ao día seguinte? É máis probable que nos cortemos mentres planamos unha pataca se estamos atentos ou se estamos distraídos? Saberemos onde puxemos un obxecto se estamos atentos ao que facemos en cada momento?

46

A atención plena. Unha forma de exercitar os alumnos na atención plena é este exercicio. Sentados cos ollos pechados e coas mans enriba das coxas, levamos a atención á respiración. Respiramos de forma natural, sen forzar. Levamos a nosa atención ao nariz, sentimos como o aire entra e como o aire sae. Podemos imaxinar que o aire que entra ten cor amarela e o que sae ten cor azul. Mantemos a atención na nosa respiración durante dez respiracións polo menos.

22

NOTAS

Previr accidentes na rúa Utilizar o cinto de seguridade e asentos adecuados.

Utilizar os pasos de cebra para cruzar e respectar os semáforos para peóns. Camiñar polas beirarrúas, sen correr.

Con bicicleta, patíns e patinete, usar o casco e as proteccións adecuadas e respectar as normas de circulación.

É posible previr algúns accidentes cando se toman as medidas adecuadas.

ACTIVIDADES

encia Intelix lista r natu a

1

Explica coas túas palabras o que é un accidente e di se pensas que é posible evitar todos os accidentes.

2

Pon un exemplo de accidente que se poida producir na casa, outro no colexio e outro na rúa, e explica o que hai que facer para evitar cada un.

3

EXPRESIÓN ESCRITA. Nesta páxina recolléronse diversas normas para evitar accidentes. Pensa ti nalgunha máis que non puxésemos e redáctaa.

31

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 31

 

25/03/2015 8:35:16

Traballo cooperativo

Competencias

Dividir a clase en grupos para elaborar unha lista con recomendacións para peóns e ciclistas que permitan evitar accidentes. Incluír o material protector necesario, así como recomendacións sobre o comportamento axeitado. Por exemplo, cando se circula na bicicleta, o uso do casco aumenta a seguridade; tamén é moi importante prestar atención aos peóns, pois ás veces poden andar distraídos e sen darse de conta da presenza de bicicletas. É necesario deixar un metro e medio de distancia con respecto aos coches aparcados, por se se abre unha porta ou arrincan de maneira inesperada. Hai que evitar escoitar música. Os ciclistas que circulan con auriculares aumentan considerablemente os riscos de sufrir un accidente, xa que non oen os ruídos externos, que poden alertar sobre un choque.

Comunicación lingüística. Escribir unha norma axuda a interiorizala e levala á práctica.

Solucionario 1   R. L. 2   R. L. 3   Expresión escrita. R. M. Evitar camiñar polo bordo da

beirarrúa. Colocar de forma ordenada os cubertos no caixón para evitar picarnos ou cortarnos. Evitar encher con outros líquidos as botellas de produtos perigosos como lixivia. Evitar camiñar mirando o teléfono. Xamais tocar coas mans molladas un secador do pelo.

47

SABER FACER

Propósitos

Mediar nun conflito

•  Mediar nun conflito.

Le atentamente e contesta

NOTAS

Hoxe, no recreo, o profesor decide deixarlles aos alumnos de 4.° xogar con material de Educación Física. Guillerme, que é o encargado dese material, repárteo entre os compañeiros. Pero a Ana e a Carlos dálles unha corda rota. –Eh! Esta corda está rota! –dille berrando Ana. –É a que vos tocou –responde Guillerme. –Sempre nos toca o peor –di Carlos, coa cabeza gacha. Guillerme rise e víralles as costas. Ana, moi anoxada, quítalle das mans a Guillerme unha corda nova e dille: –Estou chea de que nos trates así. Quedamos coa nova e dáslles a rota a outros –di Ana plantándose con firmeza diante de Guillerme. –Dáme esa corda agora mesmo! –exclama Guillerme enfrontándose a Ana. Carlos, bastante anoxado, sepárase deles. 1

Cres que é o primeiro conflito que teñen estes nenos? Como o sabes?

2

Que che parece máis adecuado para resolver este conflito? Elixe unha das opcións e explica por que. Deixar que o solucionen pelexando. Axudalos a atopar unha solución ao conflito. Avisar o profesor para que recolla todo o material.

Actúa como mediador 3

encia Intelix rsoal interpe

Imaxina que vas actuar como mediador neste conflito. O primeiro é saber os sentimentos que teñen Guillerme, Ana e Carlos. Cales cres que son eses sentimentos?

4

Escribe o final desta historia. Pero nela debes actuar ti como mediador. Repasa antes a lectura inicial da unidade.

32

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 32

Educación cívica Aproveitar a ocasión para reflexionar sobre a importancia de coidar o material común que se usa no colexio. Pode ser o material de Educación Física coma o do exemplo, os libros, as mesas, o encerado, as papeleiras…

Competencias Competencia matemática, científica e tecnolóxica. Esta Tarefa final está relacionada coa lectura inicial da unidade. Os alumnos aplicarán os coñecementos adquiridos a un caso práctico baseado nun conflito no colexio entre varios alumnos. Para desenvolver as actividades propostas hai que ler atentamente o texto e prestar moita atención ás imaxes.

25/03/2015 8:35:17

Solucionario 1   Non. Varias frases do texto indícannos que a situación é

repetida: «Sempre nos toca o peor –di Carlos, coa cabeza gacha». «Estou chea de que nos trates así. Quedamos coa nova e dáslles a rota a outros –di Ana». 2   Axudalos a atopar unha solución para o conflito. Permiti-

rá solucionar o conflito actual e evitar que se repita no futuro. 3   Ana e Carlos están anoxados. Guillerme séntese con po-

der, pois é o encargado de repartir o material, ademais rise deles, podemos pensar que os está provocando. Ao final, Guillerme tamén está anoxado porque Ana o reta quitándolle unha corda nova. 4   R. L.

48

2

SABER ESTUDAR

Propósitos

RESUMO. Copia Copia ee completa completa no no caderno caderno oo resumo. resumo. 11 RESUMO.

•  Repasar e afianzar os obxectivos da unidade empregando para facelo estratexias que facilitan a aprendizaxe, como o resumo e o esquema.

hábitos – repentina – hixiene – benestar – conservantes – dieta – cinco – casa – mental – asistencia – conservación – equilibrada – exercicio – postura

A saúde é o estado de completo, tanto no plano físico e social. Para manter a saúde son necesarias coma no sanitaria. a prevención e a Os saudables axúdannos a estar sans. Son ,o e o tempo libre. a hixiene, o descanso, a

NOTAS

A é o conxunto de todos os alimentos que tomamos. . Debe ser suficiente e Algúns hábitos de alimentación saudables son tomar comidas ao día, coidar a dos alimentos e prestar . atención á súa Os alimentos consérvanse mediante a calor, o frío e os

.

Os accidentes son sucesos que ocorren de forma e que poden causarnos danos ou lesións. Hai que actuar correctamente para previlos tanto na coma no colexio e na rúa.

2

ESQUEMA. Copia no caderno e completa o esquema sobre a saúde. A SAÚDE

inclúe

cóidase mediante

saúde física

asistencia sanitaria

alimentación saudable

33

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 33

Competencias Aprender a aprender. O resumo e o esquema guiados reforzan os coñecementos e prepara o camiño para realizalos de forma máis autónoma cada vez. Os esquemas favorecen a aprendizaxe da información e o uso con precisión do vocabulario científico.

Solucionario 1   Resumo. A saúde é o estado de benestar completo,

tanto no plano físico coma no mental e social. Para manter a saúde son necesarias a prevención e a asistencia sanitaria. Os hábitos saudables axúdannos a estar sans. Son a hixiene, o descanso, a postura, o exercicio físico e o tempo libre.

25/03/2015 8:35:18

A dieta é o conxunto de todos os alimentos que tomamos. Debe ser suficiente e equilibrada. Algúns hábitos de alimentación saudables son tomar cinco comidas ao día, coidar a hixiene dos alimentos e prestar atención á súa conservación. Os alimentos consérvanse mediante a calor, o frío e os conservantes. Os accidentes son sucesos que ocorren de forma involuntaria e que poden causarnos danos ou lesións. Hai que actuar correctamente para previlos tanto na casa coma no colexio ou na rúa. 2   Esquema. A saúde inclúe saúde física, saúde mental e saúde social. Cóidase mediante prevención e asistencia sanitaria. A prevención inclúe hixiene, alimentación saudable, exercicio físico.

49

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

Que tres aspectos inclúe o coidado da saúde? Explica en que consiste cada un.

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

2

Observa as seguintes fotografías e contesta. A

Máis recursos

B

C

En relación coa actividade 9, algunhas ideas para previr os accidentes   na piscina son as seguintes: •  Evitar entrar bruscamente na auga. Sobre todo despois de tomar o sol ou de comer. 

Con que hábito saudable se relaciona cada un?

•  Respectar o tempo de dixestión antes de bañarnos (unhas dúas horas).

Que hábitos saudables faltan? Reflicten estes rapaces un comportamento saudable? Explica por que. 3

•  Nunca tirarnos de cabeza en lugares de fondo descoñecido.

EXPRESIÓN ESCRITA. Que deporte practicas?

Explica por que che gusta ese deporte e por que llelo recomendarías aos compañeiros e ás compañeiras. Se non practicas ningún, pensa en cal che gustaría practicar.

•  Evitar tragar auga da piscina.  •  Ter coidado cos bordos das piscinas e coas zonas molladas. Podemos esvarar e ter unha lesión.

4

Fai unha lista coas vantaxes e cos inconvenientes de dedicar o tempo libre a xogar con videoxogos.

5

As seguintes oracións son falsas. Corríxeas e escríbeas correctamente no caderno.

•  Respectar as normas   de seguridade de piscinas.

Os hábitos saudables non nos axudan a nada. Debemos lavar as mans só cando vaiamos comer.

•  Seguir as indicacións   dos socorristas.

Un neno de 4.° de Primaria debe durmir menos de sete horas. O exercicio físico ten beneficios só para a saúde física. Non é necesario ter as mans limpas ao manipular alimentos. Os alimentos consérvanse unicamente mediante o frío. 6

PARA PENSAR. Imaxina que vas preparar un menú para un día na casa.

Explica o que farías, prestando atención a que sexa saudable e á hixiene. 7

Escribe os lugares en que se producen accidentes e as medidas que se poden adoptar para evitalos. Repasa as páxinas en que se fala sobre a prevención de accidentes.

34

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 34

Demostra o teu talento Ao elixir o tipo de actividade, cada alumno mostrará a clase de tarefa que lle resulte máis fácil: expresión artística, redacción e procura en Internet.

Competencias Iniciativa e emprendemento. O alumnado desenvolve a súa capacidade de elixir entre varias opcións e ten a oportunidade de probar novos camiños e ideas.

Solucionario 1   A saúde ten tres aspectos: a saúde física, a saúde men-

tal e a saúde social.

50

25/03/2015 8:35:22

A saúde física refírese a que o corpo funcione ben. A mental significa que nos encontramos satisfeitos con nós mesmos. A social consiste en manter unhas relacións adecuadas. 2   A. Relaciónase coa hixiene. B. Relaciónase co ocio. C.

Relaciónase coa postura. 3   Expresión escrita. R. L. 4   R. L. 5   Os hábitos saudables axúdannos a encontrarnos ben e

medrar sans. / Debemos lavar as mans cando vaiamos comer e sempre que estean sucias. / Un neno de 4.° de Primaria debe durmir unhas dez horas. / O exercicio físico ten beneficios para a saúde física e tamén para a nosa saúde mental. / É necesario ter as mans limpas ao mani-

2 8

NOTAS

Observa a seguinte ilustración e responde. Que están facendo mal os nenos na ilustración? Que deberían facer?

9

TRABALLO COOPERATIVO. Un dos lugares en que poden producirse

accidentes graves é a piscina. Reunídevos en grupos de tres ou catro persoas e redactade unha serie de recomendacións para previr accidentes nesas instalacións. Despois, facede un mural cun debuxo coma os das páxinas 30 e 31. 10 PARA PENSAR. Carlos é un neno que está moi en forma e é moi bo

nos deportes. Pero el quere ser o mellor sempre. Iso fai que discuta a miúdo cos compañeiros. De acordo co que estudaches, dirías que Carlos é un neno totalmente san? Explica a resposta. Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades:

encia Intelix nestésica al-ci corpor

A. Prepara para os compañeiros media hora de educación

física con xogos e exercicios divertidos para todos. B. Fai un anuncio publicitario en que se desaconselle

ver moitas horas a televisión no tempo libre. Debe ter un lema e ir acompañado dunha imaxe divertida. C. Busca información sobre actividades que poidas

realizar no teu arredor durante o tempo libre. 35

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 35

pular alimentos. / Os alimentos consérvanse mediante o frío, a calor e os conservantes. 6   R. L. 7   Na casa, na rúa e no colexio.

•  Para previr os accidentes na casa. Non tomar medicamentos ou produtos que non se saiba o que son. / Evitar xogos que poidan ter como consecuencia caídas ou golpes. / Ter moito coidado con obxectos cortantes ou afiados. / Non achegarse demasiado a fontes de calor (cociña, radiadores, estufas...). •  Para previr os accidentes no colexio. Non correr polos espazos comúns. / Baixar e subir en orde polas escaleiras. / Utilizar con prudencia as randeeiras e os espazos de xogo nos patios.

25/03/2015 8:35:23

•  Para previr os accidentes na rúa. Utilizar o cinto de seguridade e asentos adecuados. Camiñar polas beirarrúas, sen correr. Con bicicleta, patíns ou patinete, usar o casco e as proteccións adecuadas e respectar as normas de circulación. Utilizar os pasos de peóns para cruzar e respectar os semáforos para peóns. 8   Un neno cruza co semáforo en vermello para os peóns. /

Outro circula na bicicleta sen proteccións. / Outro transporta unha pota moi quente sen guantes protectores e moi preto do corpo. / Outros dous xogan preto do bordo da beirarrúa. 9   Traballo cooperativo. R. M. 10   Para pensar. R. L.

51

Os seres vivos Propósitos •  Repasar contidos que xa coñecen de cursos anteriores e que teñen que estar asentados para continuar ampliando información.

Na natureza distinguimos os seres inertes, como as pedras e o aire, dos seres vivos, como as persoas, os animais e as plantas. Os seres vivos poden ser moi diferentes entre eles, pero todos realizan as tres funcións vitais: a nutrición, a relación e a reprodución.

Os animais

•  Distinguir os seres inertes dos seres vivos e coñecer o que estes últimos teñen en común.

Os animais necesitan tomar alimentos procedentes doutros seres vivos para realizar a función de nutrición. Segundo a súa alimentación, poden ser carnívoros, herbívoros ou omnívoros.

•  Recoñecer dous grandes grupos   de seres vivos: os animais   e as plantas.

Realizan a función de relación grazas aos órganos dos sentidos, ao sistema nervioso e aos músculos. A maioría dos animais poden desprazarse.

•  Clasificar os animais en dous grandes grupos: vertebrados   e invertebrados.

A súa reprodución é sexual, pois interveñen animais de sexo feminino e de sexo masculino. Clasifícanse en dous grandes grupos: os vertebrados e os invertebrados.

•  Clasificar as plantas en tres grandes grupos: árbores, arbustos e herbas.

Os vertebrados teñen un esqueleto interno cunha columna vertebral. O corpo divídese en cabeza, tronco e rabo e do tronco saen as extremidades, que poden ter forma de patas, aletas ou ás, segundo o medio en que se despracen.

Máis recursos Pode levar á aula fotografías   de animais e de plantas de cursos anteriores para comprobar que   os identifican de maneira correcta   e que coñecen en que grupo   se clasifican.

Hai cinco grupos: mamíferos, aves, réptiles, anfibios e peixes.

Os animais invertebrados teñen en común que carecen de columna vertebral e que a maioría son ovíparos. Ademais, algúns protexen o corpo cunha cuberta. Son invertebrados as esponxas, as medusas, os vermes, os moluscos e os artrópodos.

36

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 36

25/03/2015 8:35:28

Para explicar

Outras actividades

Explique que a materia pode ser inerte ou pode estar viva. Todos os seres vivos teñen en común unha serie de características. Propoña que os rapaces e as rapazas digan algunhas e vaia corrixindo as que estean erradas.

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

Dentro dos seres vivos, hai dous grandes grupos, os animais e as plantas. Se considera que non presentan dificultades, propoña que clasifiquen algúns animais ou plantas que lles resulten máis complicados. Se o considera necesario, nomee a existencia de especies doutros reinos, para que non se confundan con estes dous grandes grupos.

52

Infografías ou representacións visuais. Unha forma de aprendizaxe visual moi efectiva é o uso de infografías ou representacións visuais. Pode propoñer que, por grupos, realicen en cartolinas ou con algún programa informático, se é posible, infografías sobre cada un dos grupos de animais e de plantas. Poden usar ilustracións e fotos de diferentes animais ou plantas dese grupo e o que teñen en común. Por exemplo, dun peixe poden poñer diferentes fotografías de varias especies, das espiñas, de aletas, dos seus ovos, do seu hábitat, etc. e pequenos textos explicativos.

Seres vivos e seres inertes. Os animais. As plantas

NOTAS As plantas As plantas fabrican o seu propio alimento a partir de auga, sales minerais, dióxido de carbono e luz solar. Non poden desprazarse e non teñen órganos dos sentidos nin sistema nervioso. Non obstante, tamén realizan a función de relación, por exemplo, algunhas plantas medran cara á luz e hainas que ruben enrolándose noutras. As plantas poden reproducirse de modo sexual ou asexual. A reprodución sexual prodúcese grazas ás flores. A partir destas fórmase o froito, que contén as sementes. Cando unha semente cae na terra e atopa as condicións axeitadas, dá orixe a unha nova planta. As plantas clasifícanse en tres grandes grupos: árbores, arbustos e herbas. As árbores son grandes, teñen un talo forte, chamado tronco do que saen pólas. Medran amodo, durante moitos anos. Os arbustos teñen o tronco máis curto ca as árbores, por iso as súas pólas nacen preto do chan. As herbas son cativas, teñen un talo brando e flexible e medran moi axiña.

ACTIVIDADES 1

Explica en que se parecen e en que se diferencian unha vaca e un golfiño.

2

Fíxate na planta da marxe. Que partes recoñeces nela? Que necesita para vivir este ser vivo? Explica como obtén o seu alimento.

3

Explica todo o que saibas sobre estes seres vivos. A

B

37

ES0000000025202 667744-Unidad 02_21192.indd 37

Solucionario 1  R. M. Unha vaca e un golfiño parécense en que os dous

son animais mamíferos. Un golfiño, aínda que viva no mar, non é un peixe, senón que é un mamífero mariño. Coma todos os animais vertebrados, os dous teñen un esqueleto interno e o corpo dividido en cabeza, tronco e rabo. No caso da vaca, do tronco saen patas, que son as súas extremidades, e no caso do golfiño, saen aletas, porque a vaca desprázase pola terra e o golfiño polo mar. Coma todos os animais, os dous realizan a función de nutrición, de relación e de reprodución. 2  R. M. Recoñécense as raíces que están enterradas na te-

rra, o talo, que é brando e flexible, as follas e as flores. Para vivir, este ser vivo necesita encontrarse nunhas cir-

 

25/03/2015 8:35:32

cunstancias boas para que poida fabricar o seu propio alimento a través da fotosítese, para o que precisa auga, sales minerais, dióxido de carbono e luz. O proceso da alimentación das plantas consiste en que as raíces absorben auga e sales minerais da terra, que circulan polo talo ata as follas, onde se realiza a fotosíntese grazas á luz do Sol que atrapan e ao dióxido de carbono. Deste xeito, o zume bruto transfórmase en zume elaborado, que é o alimento da planta. 3  R. M. A fotografía A é un polbo, que é un animal inverte-

brado, é dicir, sen espiña dorsal, un molusco mariño. O polbo ten o corpo brando e non o ten protexido por ningún cacho nin cuberta. A fotografía B é unha flor que é unha parte dunha planta, necesaria para que se produza a reprodución sexual.

53

3

Os animais

Contidos da unidade • Os animais e as funcións vitais. • Tipos de animais: vertebrados e invertebrados. • Os beneficios dos animais: alimento, transporte, vestido, defensa... • A gandaría e os seus tipos: caprino, avícola, porcino, ovino, bovino, apicultura, acuicultura.

SABER

SABER FACER

SABER SER

54

VOCABULARIO

• Carnívoros, herbívoros, omnívoros, preeiros, detritívoros. •  Ovíparos, vivíparos. • Vertebrados, invertebrados. • Beneficio, coiro, prestar. • Ocio, espectáculo, regular con leis. • Piscicultura, acuicultura, apicultura.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre o papel dos cans de rescate en catástrofes como terremotos.

COMUNICACIÓN ORAL

• Exposición sobre exemplos da axuda que prestan os cans ás persoas.

ESCRITURA

• Narración dun conto sobre a procura dun tesouro somerxido no fondo mariño.

INTERPRETACIÓN DE IMAXES

• Recoñecemento de animais diferentes e da relación entre eles. • Observación e descrición das características dos animais. • Observación e descrición de distintos tipos de gando.

USO DAS TIC

• Procura de información sobre a estrela de mar e o xeito en que se desprazan.

TÉCNICAS DE ESTUDO

• Esquema e resumo da unidade.

 

• Elixir e coidar unha mascota.

TAREFA FINAL

FORMACIÓN EN VALORES

• Recoñece a observación como ferramenta para coñecer a natureza. • Respecto por todos os animais e desexo de coñecer os que necesitan máis protección. • Curiosidade por coñecer os beneficios que nos proporcionan os animais. • Responsabilidade ao elixir unha mascota.

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

RECURSOS DIXITAIS

Programación didáctica da aula

LibroMedia

Recursos para a avaliación • Avaliación de contidos. Unidade 3: controis B e A. Test. • Avaliación por competencias. Proba 3.

• Unidade 3: actividades e recursos.

MATERIAL DA AULA Caixa de xogos

Ensinanza individualizada

• Dominó de animais.

• Plan de mellora.

Láminas

• Programa de ampliación.

• Os animais vertebrados.

Proxectos de traballo cooperativo

• Os animais invertebrados.

• Proxecto do primeiro trimestre. A miña comunidade autónoma.

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO

Recursos complementarios

Natural Science 3

• Lecturas de Ciencias da Natureza. • Programa plurilingüe.

Aprendizaxe eficaz • Técnicas de estudo e preparación de exames.

Proxectos interdisciplinarios • Proxecto lingüístico. • Programa de educación en valores. • Programa de educación emocional.

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

Novembro

Decembro

Xaneiro

55

3

Propósitos •  Coñecer, mediante a lectura   dun texto, a observación de imaxes   e a realización de actividades,   o papel dos cans de rescate   en catástrofes como terremotos.

Os animais

Cans ao rescate Cando se produce un gran terremoto, algúns edificios derrúbanse e, en ocasións, quedan persoas atrapadas debaixo das ruínas.

•  Activar os coñecementos previos.

Nestes casos, os equipos de rescate enfróntanse a un gran problema, xa que poden tardar varios días en retirar os cascallos, pero as persoas atrapadas non poden aguantar tanto tempo sen axuda. Afortunadamente, os equipos de rescate contan cuns rescatadores moi especiais: os cans. Grazas ao seu olfacto, localizan as persoas atrapadas e os bombeiros poden ir antes a esas zonas e salvalas. Con razón se di que o can é o noso mellor amigo. É moito máis ca unha mascota!

Le e comprende o problema Busca no dicionario o significado de cascallo. Que é un terremoto? Por que é importante retirar axiña os cascallos? Como axudan os cans aos equipos de rescate?

SABER FACER TAREFA FINAL Elixir e coidar unha mascota Ao final da unidade vas elixir unha mascota adecuada para ti e aprenderás a coidala.

Observa a fotografía da páxina da esquerda, describe como vai vestido o rescatador e explica por que leva esa cor.

Antes, coñecerás as funcións vitais e outros datos sobre os animais.

EXPRESIÓN ORAL. Pensa noutros exemplos que mostren como axudan os cans ás persoas e cóntallelos aos compañeiros.

Vas aprender, tamén, os beneficios que obtemos deles.

38

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 38

Coñecementos e experiencias previas Levar á clase fotos de cans guía para cegos, de cans que gardan o gando, de cans que vixían propiedades, outros que estean facendo compañía... Mostrarlles as fotografías aos alumnos para que expliquen o que están facendo os cans en cada un dos casos.

Suxestións sobre a lectura Deixe que os alumnos falen da función que teñen os cans que coñecen ou que teñen ao seu arredor. Despois, centre o tema nas distintas razas de cans que se utilizan para o rescate, xa que non todos son aptos para esta tarefa. As razas de cans máis capaces para socorrer persoas son principalmente tres: o pastor alemán, que tamén colabora coa policía e co

56

25/03/2015 8:38:10

exército nas súas múltiples actividades; o golden retriever, que é un can moi obediente e ten grandes habilidades nas tarefas de procura e rescate de persoas; e o sambernardo, que ten unha fama merecida no auxilio de persoas extraviadas nos Alpes e noutras montañas durante tormentas de neve.

Saber máis Explique que os cans guías son os que colaboran coas persoas que teñen algunha discapacidade, por exemplo, axudan os cegos de varias formas. De feito, moitos invidentes non poderían moverse se non fose pola axuda dun can guía ben adestrado. Este adestramento dura entre dous e cinco anos e consiste basicamente en proporcionarlles pautas básicas de obediencia e servizo.

NOTAS

QUE SABES XA? As funcións vitais Os animais que viven na auga chámanse acuáticos. Os que viven na terra chámanse terrestres. Di tres animais acuáticos e outros tres terrestres. As persoas tomamos alimentos de orixe animal e de orixe vexetal. Indica cales dos alimentos da dereita son de orixe animal.

39

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 39

Competencias Comunicación lingüística. Os alumnos realizan unha lectura comprensiva do texto para responder preguntas sobre el e expresar por escrito ideas relacionadas co contido. Tamén hai unha resposta oral.

 

25/03/2015 8:38:15

intensidades, desde un lixeiro tremor no terreo ata sacudidas fortes que destrúen edificios. •  R. M. É importante retirar axiña os cascallos porque debaixo deles puideron quedar persoas atrapadas. •  Colaboran na tarefa de busca.

Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia, vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos.

•  O rescatador leva un pantalón e unha chaqueta de cor laranxa para que os demais o poidan ver ben. Tamén leva un casco, unha máscara, guantes e botas que o protexen.

Solucionario

•  Expresión oral. R. L.

LE E COMPRENDE O PROBLEMA

QUE SABES XA?

•  Material produto do derrubamento dun edificio.

•  R. M. Animais acuáticos: golfiño, quenlla, troita. Animais terrestres: corzo, lebre, raposo.

•  Un terremoto é unha sacudida do terreo, ocasionada por forzas que actúan no interior da Terra. Poden ter diversas

•  O leite, o peixe e os ovos.

57

Os animais e as funcións vitais Propósitos •  Coñecer as principais características relacionadas   coas funcións vitais dos animais.

Previsión de dificultades Aos alumnos cústalles entender   que a función de relación ten   a mesma importancia ca a nutrición   e ca a reprodución.

Todos os animais realizan as funcións vitais, igual ca o resto de seres vivos. O xeito en que as levan a cabo serve para que poidamos clasificalos en varios grupos.

A nutrición dos animais Por medio da función de nutrición, os animais obteñen a enerxía e as substancias que precisan. Por esta razón, deben tomar alimentos, que proceden doutros seres vivos. Segundo a forma que teñen de alimentarse, os animais divídense en herbívoros, carnívoros, omnívoros e detritívoros.

Os animais carnívoros aliméntanse doutros animais. Por exemplo, o lobo, o tigre, as arañas e as aguias.

Os preeiros son un tipo de carnívoros que se alimentan de cadáveres de animais. Por exemplo, os voitres e algúns escaravellos.

Os omnívoros comen alimentos tanto de orixe animal coma vexetal. Por exemplo, o xabaril, o raposo e a galiña.

Os detritívoros aliméntanse dos restos doutros seres vivos, coma a follaxe. Por exemplo, as miñocas e os bichos bóla.

TRABALLA COA IMAXE

Por que terá a aguia unhas poutas tan impoñentes? De que pensas que se alimenta? Cantos animais diferentes recoñeces?

Os herbívoros aliméntanse de plantas. Son animais herbívoros o cervo, a vaca e os saltóns.

40

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 40

Coñecementos e experiencias previas Pedirlles aos alumnos que traian da casa fotografías de animais. Realizar por grupos un mural en que se clasifiquen os animais segundo a súa alimentación: carnívoros, herbívoros, omnívoros, preeiros e detritívoros. Deixe que os alumnos expresen libremente a idea que teñen de como se alimentan os animais de cada un destes grupos. Comprobe se saben recoñecer os animais de cada grupo segundo a súa alimentación.

Para explicar Para reforzar a idea da importancia da función de relación e da interacción desta función e a función de nutrición, pode

58

25/03/2015 8:38:20

realizar as seguintes preguntas sobre os animais: Como foxen do perigo? Como atopan comida? Como alimentan os proxenitores as súas crías? Como síntese do proceso de relación utilice este esquema: Órganos dos sentidos Músculos → Recibir información Responder á información Mediante a función de relación os animais recollen información do que os rodea e responden con movementos. Os animais obteñen información grazas aos sentidos; sobre todo, empregan a vista, o oído e o olfacto. Para responder á información que reciben realizan movementos mediante os seus músculos. A maior parte dos animais poden desprazarse duns lugares a outros, pero hai algúns que son incapaces de facelo, como as anemones, as esponxas e os mexillóns.

3 A relación dos animais Os animais reciben información do que os rodea mediante os órganos dos sentidos. Estes envían a información ao cerebro para que a interprete e dea unha resposta adecuada. Algúns sentidos dos animais son diferentes dos dos seres humanos. Os cans, por exemplo, teñen un olfacto moi desenvolvido; os peixes reciben información do exterior grazas a receptores na súa pel, e os insectos teñen uns ollos compostos moi sensibles aos movementos.

A reprodución dos animais A función de reprodución permite que os animais teñan descendencia, é dicir, que nazan novos animais semellantes a eles. A maioría dos animais teñen reprodución sexual, é dicir, necesítase a intervención de dous seres de distinto sexo, masculino e feminino.

NOTAS

SABER MÁIS Ojos compuestos Mamíferos ovíparos Os ojos dos insectos se llaO ornitorrinco é un curioman ojos compuestos porso animal que pertence a que están formados por nuun m egrupo r o s o smoi o j primitivo i t o s m áde is pequenos. A información que mamíferos, os monotrerecibe cada non un deles commas, que sonse vivípabina no cerebro do animal ros, senón ovíparos. para formar unha imagen.

Estes animais teñen algunhas características dos mamíferos pero poñen ovos, recubertos por unha casca, que incuban.

Segundo a forma de reproducirse, os animais divídense en ovíparos e vivíparos. Animais ovíparos. Son aqueles que teñen crías que nacen dun ovo, como as aves, os insectos e os peixes. Animais vivíparos. As súas crías nacen do ventre da nai, como os mamíferos. Os animais realizan as funcións vitais. Segundo levan a cabo a nutrición e a reprodución clasifícanse en varios grupos.

ACTIVIDADES 1

Como se clasifican os animais segundo a alimentación?

2

Que acontece se te achegas a un paxariño que se pousou no chan? Explica como ocorre.

3

EXPRESIÓN ORAL. Organizade un debate para discutir que tipo de animais teñen máis vantaxes: os animais ovíparos ou os vivíparos.

41

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 41

Outras actividades PARA AMPLIAR A fauna de Galicia. Utilizar a páxina web da Fundación Biodiversidade para encontrar información sobre a fauna galega. Pódense seleccionar dúas opcións: riqueza ou distribución. En «riqueza» visualízase o mapa de España e, premendo nunha zona en concreto, obtense información sobre a abundancia de vertebrados. En «distribución» visualízase o lugar en que habita un animal introducindo o seu nome.

Traballa coa imaxe •  R. M. A aguia ten unhas poutas tan impoñentes porque é un animal cazador. As aguias permanecen ao asexo para cazar pequenos animais, por exemplo, coellos, sobre os

 

25/03/2015 8:38:22

que se botan canto están desprevidos e que agarran coas súas poutas. •  Nas fotos hai as seguintes especies animais: aguia, xabaril, vaca, voitres e bichos bóla.

Solucionario 1  Os animais, segundo a súa alimentación, clasifícanse en:

herbívoros, carnívoros, omnívoros, detritívoros e preeiros. 2  Ao achegarte a un paxaro que está pousado no chan, en

canto te ve ergue o voo para fuxir. 3  Expresión oral. R. L. Os alumnos deben debater sobre

as vantaxes ou desvantaxes dos ovíparos e dos vivíparos en canto á supervivencia.

59

Tipos de animais Propósitos •  Diferenciar os cinco grandes grupos de animais vertebrados   e describir as súas características.

Os animais vertebrados

cabeza

A pesar de seren moi distintos uns dos outros, todos os vertebrados teñen en común as seguintes características:

tronco

columna vertebral

rabo

Teñen un esqueleto interno formado por ósos. A peza central dese esqueleto é a columna vertebral. 1

•  Coñecer as características máis importantes dos animais invertebrados.

O seu corpo divídese en cabeza, tronco e rabo. Do tronco saen as extremidades, que poden ter forma de patas, aletas ou ás, segundo o medio en que se despracen.

Máis recursos A estrela de mar é un animal invertebrado moi curioso: ten   un aspecto pacífico, pero en realidade é un depredador moi voraz.   As estrelas de mar aliméntanse   de moluscos, aos que atrapan   cos seus brazos. Unha vez atrapados, a estrela saca fóra o seu estómago   e comeza a dixerir a súa presa,   e é capaz incluso de abrir un burato   a través da cuncha.

Hai cinco grupos de vertebrados: mamíferos, aves, réptiles, anfibios e peixes. 2

1

Partes do corpo dun vertebrado. A columna vertebral é unha parte fundamental do esqueleto.

Os animais vertebrados son aqueles que teñen ósos e columna vertebral. O seu corpo divídese en cabeza, tronco e rabo.

A

B

D

E

2

C

Os cinco grupos de vertebrados. A. Mamíferos. B. Aves. C. Réptiles. D. Anfibios. E. Peixes.

42

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 42

Coñecementos e experiencias previas Comente cos alumnos que as características que diferencian uns grupos dos outros están moi relacionadas coa adaptación ao medio ou ao tipo de alimentación. Comprobe se relacionan as características das aves coa adaptación ao medio aéreo: as ás, as plumas, os ósos ocos…; ou as características dos peixes ou ras co medio acuático: as aletas do peixe, as membranas interdixitais da ra…

Para explicar O termo esqueleto refírese ao conxunto de ósos que presentan os animais vertebrados, pero tamén se usa para as estruturas que teñen os invertebrados e que realizan funcións semellantes, como os cachos nos cangrexos ou as cunchas

60

25/03/2015 8:38:28

calcarias internas nas sepias. Despois de facer esta aclaración, pregúntelles aos alumnos se son verdadeiras ou falsas as seguintes afirmacións e por que: –  Os animais vertebrados teñen esqueleto formado por ósos. –  Os animais invertebrados non teñen esqueleto. –  Os animais invertebrados non teñen ósos.

Actividades do libro do alumno Despois de buscar información sobre as estrelas de mar, propoña que se traballe sobre algún outro invertebrado. Por exemplo, sobre as medusas; seguramente as verían algunhas veces na praia e incluso a algún neno ou nena quizais o picou unha medusa. Pida que describan como son as súas características segundo o que lembren.

3 Os animais invertebrados No grupo dos invertebrados encóntranse animais moi diferentes, como unha formiga, unha lesma ou unha esponxa. 3 Todos os invertebrados teñen en común que non posúen ósos nin columna vertebral. Ademais, os que se reproducen sexualmente son ovíparos.

Cal dos animais das seguintes fotos non se despraza? Fíxate na foto da medusa e descríbea.

A

B

Os animais invertebrados teñen distintos tipos de extremidades: poden ter patas, como os cangrexos; ás, como as bolboretas; ou incluso non ter ningunha extremidade, como os vermes e as miñocas. Algúns invertebrados teñen cunchas ou cubertas que os protexen, como os mexillóns e os caracois. Os animais invertebrados son os que non teñen ósos nin columna vertebral. Existen moitos tipos diferentes. Son animais ovíparos.

NOTAS

TRABALLA COA IMAXE

D

C

E

3

Exemplos de invertebrados. A. Esponxa. B. Medusa. C. Crustáceo. D. Molusco. E. Verme.

ACTIVIDADES 1

Cal é a característica máis importante dos vertebrados?

2

Escribe tres exemplos de animais de cada grupo de vertebrados.

3

Que tipos de extremidades distintas teñen os vertebrados e os invertebrados?

4

Pon exemplos de invertebrados que se despracen voando, nadando e arrastrándose. Hai invertebrados que non se despracen?

5

USA AS TIC. As estrelas de mar tamén son invertebrados.

Busca información sobre o modo en que se desprazan.

43

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 43

Traballa coa imaxe •  A esponxa non se despraza porque está fixa ao substrato. •  A medusa ten o corpo brando e transparente, do que lle saen os tentáculos cos que se despraza. Parece unha bolsa de xelatina cunha boca.

Solucionario 1   A característica máis importante dos vertebrados é que

teñen ósos e columna vertebral.

 

25/03/2015 8:38:34

3   As extremidades dos vertebrados poden ser: patas, ale-

tas ou ás, e as extremidades dos invertebrados poden ser: patas ou ás. 4   R. M. Algúns exemplos de invertebrados que voan: bol-

boreta, abella, mosca. Algúns invertebrados que nadan: medusa, lura. Algúns invertebrados que se arrastran: miñoca, caracol, lesma. Algúns invertebrados que non se desprazan: esponxa, mexillón. 5   Usa as TIC. R. L. En máis recursos da páxina 60, hai in-

formación sobre a estrela de mar.

2   R. M. Peixes: salmón, sollo rei, carpa; réptiles: tartaruga,

iguana, lagarta; anfibios: tritón, sapo, ra; aves: voitre, cegoña, garza; mamíferos: rato, esquío, mono.

61

Os beneficios dos animais Propósitos •  Coñecer os principais beneficios dos animais.

Previsión de dificultades Comente que numerosos alimentos que atopamos no supermercado, como latas de atún, de sardiñas,   os embutidos, o queixo, o leite…, teñen orixe animal; polo tanto,   os animais son moi beneficiosos   para as persoas porque forman parte   da nosa alimentación diaria.

Ao longo do tempo, as persoas obtivemos numerosos beneficios dos animais. Algúns destes beneficios xa non son tan importantes, pero os animais seguen sendo imprescindibles para as persoas.

Alimento Os animais foron sempre unha fonte de alimento para as persoas. Hai moitos animais que serven de alimento pola súa carne. En cambio, outros alimentos son produtos que se obteñen dos animais, como o leite, os ovos, a xelatina e o queixo. 1 Antigamente a caza era vital para procurarlles alimentos ás persoas, pero hoxe en día é moito máis importante a gandaría, xunto coa pesca.

Vestido

1

Algúns alimentos que se obteñen dos animais.

Antigamente, as persoas protexíanse do frío mediante as peles dos animais que cazaban. Máis tarde, aprenderon a utilizar o pelo dalgúns animais para fabricar fíos cos que se obtiñan tecidos. É o caso, por exemplo, da la, que se obtén da ovella e doutros animais. 2 Cando a pel se trata con algúns produtos obtense o coiro, un material moi flexible e resistente. O coiro emprégase para fabricar pezas de abrigo ou protectores, calzado e outros produtos, como maletas, carteiras, cintos… A

2

B

C

Algúns animais dos que se obtén la. A. Ovella. A súa la é a máis empregada. B. Cabra de Caxemira. A la que produce é moi valiosa, pola súa calidade e pola súa escaseza. C. Alpaca. Este animal críase nas montañas de Sudamérica.

44

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 44

Coñecemento e experiencias previas Fagan entre todos unha posta en común dos animais de compañía que coñezan. Os alumnos deben dicir de que animal se trata e que coidados necesitan. Despois deben describir o lugar en que se acubillan: unha gaiola, un acuario…

Educación cívica O 4 de outubro celébrase o Día Mundial da Vida Animal. A maior parte dos animais son seres salvaxes, é dicir, viven en liberdade na natureza. E son tamén os máis ameazados pola actividade humana, que cría en granxas os que necesita para o seu consumo habitual e reduce os territorios naturais dos demais, explotando os bosques, os mares, etc.

62

25/03/2015 8:38:37

Non se pode dicir con exactitude o número de especies que existen na Terra; os expertos pensan que oscila entre o millón e medio e os seis millóns de especies diferentes. Para evitar a desaparición de moitas das especies e para a súa protección, os Estados ditan leis que en moitos casos non chegan a aplicarse de modo efectivo.

Traballo cooperativo Pídalles aos alumnos que realicen por grupos unha pequena tarefa de investigación preguntándolles aos seus familiares e coñecidos polo proceso do curtume da pel. Antes poden elaborar na clase un guión coas preguntas que van formular. Despois, poñerano en común co grupo e, por último, elaborarán un informe coa información recibida.

3

NOTAS

Transporte Antigamente os animais eran moi importantes para o transporte de persoas e de mercadorías. Para esta finalidade empregábanse cabalos, asnos, bois, camelos e incluso elefantes e cans. 3 Hoxe en día foron substituídos por vehículos con motor.

Outros beneficios Os animais proporciónannos moitos máis beneficios. Algúns deles son os seguintes: Compañía. Os principais animais de compañía son os cans e os gatos, aínda que tamén se empregan hámsteres, diversas aves, réptiles… Algúns cans serven ademais como cans-guía para persoas invidentes. Os donos de mascotas deben responsabilizarse do seu coidado e benestar.

3

Defensa. Os cans empréganse para gardar o gando dos animais salvaxes e para vixiar propiedades. Ocio. Algunhas persoas gozan do seu tempo libre observando animais nos parques zoolóxicos ou na natureza e facendo fotografías. Outras persoas practican a caza ou a pesca como deporte. Nestes casos, débense respectar as leis que regulan estas actividades.

Zorra tirada por cans. Este tipo de transporte empregouse tradicionalmente nas zonas polares.

Os animais préstannos numerosos beneficios, como alimento, vestido, transporte, compañía, etc.

ACTIVIDADES 1

Explica o que é o coiro e para que se emprega.

2

EDUCACIÓN EN VALORES. Algúns animais, como os elefantes

e os leóns, participan en espectáculos, por exemplo, no circo. Pero nalgúns lugares prohibiuse empregar animais neste tipo de espectáculos. Que opinas sobre o uso de animais no circo? Escribe a túa opinión e indica se estás a favor ou en contra de que se prohiba.

45

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 45

Saber máis O burro foi ata hai uns anos un animal doméstico de grande importancia na vida nas aldeas. Era utilizado como animal de carga e como cabalgadura. Co tempo, a maquinaria agrícola substituíu animais, o que provocou un descenso no número de poboacións.

Para explicar

 

25/03/2015 8:38:39

Solucionario 1  O coiro é a pel tratada con curtintes para obter un mate-

rial moi flexible e resistente. Emprégase para fabricar abrigos, chaquetas, zapatos, maletas, carteiras… 2   Educación en valores. R. L. Nalgúns circos maltratában-

se os animais, por iso se prohibiron este tipo de espectáculos.

O proceso do curtume ou do curtido da pel realízase do seguinte xeito: primeiro, a pel sálgase para conservala; tras salgala hidrátase meténdoa en auga; despois introdúcese a pel, xunto con extractos vexetais con gran cantidade de taninos, nos bombos onde se realiza o curtido; o seguinte paso é engraxar a pel e estirala e, para finalizar, faise un secado.

63

A gandaría Propósitos

Que é a gandaría?

•  Saber o que é a gandaría   e diferenciar os distintos tipos   de gando.

A gandaría é a cría e coidado de animais domésticos para obter produtos deles. Existen dous tipos principais de gandaría:

1

Gandaría extensiva. Os animais viven en espazos grandes e aliméntanse do que encontran na natureza ou de cultivos que se prepararon para eles.

Previsión de dificultades Comentarlles aos alumnos que,   de igual xeito que o agricultor extrae os produtos da terra sen transformalos, tamén os gandeiros obteñen os produtos sen transformalos: o gandeiro obtén o leite do gando, e o mariñeiro, os peixes.   A transformación destas materias primas realizarase posteriormente mediante distintos procesos,   uns máis complexos ca outros.

A

B

Gandaría intensiva. Os animais críanse en granxas ou en cortes e aliméntanse con pensos, que son alimentos preparados para eles.

Tipos de gando Os tipos de gando máis frecuentes son: Gando bovino. Son as vacas, que se crían de forma extensiva ou intensiva. Delas obtense carne, leite e coiro. Gando ovino. Son as ovellas, que se crían de forma extensiva ou intensiva. Obtense delas carne, leite e la. Gando porcino. Son os porcos. Adóitanse criar de maneira intensiva, aínda que en España tamén se crían de forma extensiva. Son apreciados pola súa carne, da que se obteñen embutidos. Gando caprino. Son as cabras. Adóitanse criar de modo extensivo pola súa carne e polo leite.

1

Tipos de gandaría. A. Gandaría extensiva. B. Gandaría intensiva.

SABER MÁIS A piscicultura A piscicultura é unha actividade moi relacionada coa gandaría que consiste na cría de peixes. Esta actividade lévase a cabo tanto en auga doce coma salgada. Moitos dos peixes que tomamos hoxe en día proceden da piscicultura.

Gando avícola. Son as galiñas, que se crían de maneira intensiva polos seus ovos e pola carne. Outros animais que se empregan na gandaría son os cabalos, os asnos ou os coellos. Tamén se considera gandaría a apicultura, que é a cría de abellas para obter mel e cera. A gandaría é a cría e o coidado de animais domésticos. Pode ser intensiva e extensiva. Existen diversos tipos de gando.

Tamén se poden criar moluscos, como os mexillóns, ou crustáceos, como os lagostinos. Neste caso chámase acuicultura.

46

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 46

25/03/2015 8:38:42

Coñecementos e experiencias previas

Para explicar

Propóñalles aos alumnos facer unha posta en común de como pensan eles que son as tarefas cotiás que se realizan nunha granxa. Deixe que cada un expoña libremente as súas ideas. Se o ve necesario, pode centrar o tema nun tipo de granxa: unha avícola, unha porcina ou unha de vacas.

Expoña tamén os beneficios da pesca. A pesca marítima pode ser de dous tipos: a pesca de baixura lévase a cabo preto da costa, en barcos pequenos e con medios tradicionais, e a pesca de altura realízase en mar aberto, lonxe da costa, con grandes barcos e con modernos sistemas de pesca e de conservación de peixe.

Traballo cooperativo Os peixes e mariscos tamén poden criarse en piscifactorías e viveiros, que se constrúen preto dos ríos ou no mar. Se é posible, propoña unha visita a unha piscifactoría. Cando regresen, os alumnos farán unha posta en común na clase sobre o que viron: que tipo de peixes se criaban, como os alimentaban, como os coidaban...

64

Competencia Coñecemento e interacción co mundo físico. Reforce nos alumnos a idea de que os animais son unha parte importante na base da alimentación humana e que grazas á gandaría, é dicir, á cría e ao coidado de animais domésticos, podemos obter moitos produtos deles.

33

NOTAS

A gandaría ovina O pastor saca o seu rabaño para que se alimente durante o día. Os cans axúdano a guiar as ovellas e defenden o rabaño. Pola noite, o pastor garda o rabaño no curro.

O macho da ovella é o carneiro, que adoita ter cornos. A cría é o cordeiro.

As ovellas móxense para obter leite. No verán tosquíanse, é dicir, rápaselles o pelo, para obter la. Hai que proporcionarlles vitaminas para complementar a súa alimentación. Ademais, débense vacinar para que non enfermen.

A gandaría avícola Cando os galos e as galiñas se crían xuntos, as galiñas poñen ovos dos que poden saír pitiños. Os ovos mantéñense nunha incubadora ata que saen os pitiños. Estes pitiños pódense criar en granxas ata que se fan grandes e pódese aproveitar a súa carne.

As femias déixanse medrar ata que se fan adultas. Estas galiñas viven en granxas en que se lles proporciona auga e alimento e mantéñense a unha temperatura adecuada para que poñan ovos.

Nas granxas avícolas viven moitísimos animais xuntos. Hai que ser moi coidadoso coa hixiene para que non enfermen.

encia Intelix lista r natu a

ACTIVIDADES 1

Observa a fotografía da dereita e di que tipo de gando aparece e de que tipo de gandaría se trata.

2

A partir de que animal ou animais se obteñen? Chourizo

Leite

Ovos

La

47

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 47

 

25/03/2015 8:38:48

Educación cívica

Actividades do libro do alumno

O veterinario é o médico que trata os animais. Encárgase de previr e de curarlles as enfermidades. Tamén se ocupa da inspección e do control sanitario dos produtos obtidos dos animais, así como do estudo da maneira de obter o máximo rendemento nas explotacións gandeiras e do manexo dos animais domésticos.

Despois de realizar a actividade 2, propóñalles aos alumnos os nomes dalgúns animais e pídalles que digan que beneficios nos proporcionan. Pode utilizar a seguinte lista: abella, vaca, ovella, cabra, galiña, coello, porco, xabaril, cervo, avestruz, ganso, parrulo, perdiz…

O labor dos veterinarios é moi importante, non só pola saúde dos animais, senón porque moitos deles se destinan ao consumo humano e da súa boa saúde depende tamén a das persoas.

Solucionario 1  Son porcos; trátase, polo tanto, de gandaría porcina. 2  O chourizo elabórase coa carne do porco. O leite obten-

se principalmente da vaca, pero tamén da cabra. Os ovos obtéñense das galiñas, pero tamén da avestruz e doutras aves. A la obtense da ovella, da cabra de Caxemira ou da alpaca.

65

SABER FACER

Propósitos

Elixir e coidar unha mascota

•  Saber como elixir ben unha mascota e buscar información sobre os coidados que necesita.

Á hora de elixir unha mascota hai que pensar en cal pode ser a máis adecuada para cada persoa. Sobre todo, hai que ter claro os coidados que necesita. Cando se ten unha mascota hai que ser responsable e coidala moi ben.

Previsión de dificultades Algunhas persoas, ás veces, encontran no campo unha ra,   unha tartaruga, un paxariño no niño…   e lévano para a casa como mascota. Seguramente non saiban que moitos animais están protexidos, incluso algúns que poden resultar correntes, como as ras ou as lagartas. Polo tanto, está prohibido capturalos   ou molestalos do modo que sexa.

Investiga e reflexiona sobre as mascotas 1

2

Fai unha lista coas mascotas que che gustaría ter e faite as seguintes preguntas sobre elas: Gústame de verdade?

Necesita moitos coidados?

Déixanme tela os meus pais?

Podo coidala eu?

Vou poder xogar con ela?

É cara de manter?

Completa unha táboa coas respostas. Toma como modelo a seguinte: MASCOTA Hámster

Can

Gato

Peixe

Gústame de verdade?

NOTAS

Vou poder xogar con ela?

Pon na táboa as mascotas que prefiras e engade dúas preguntas máis. 3

Elixe unha mascota tendo en conta os teus gustos e as respostas para as preguntas anteriores. Explica no caderno os motivos que te levaron a elixir esa mascota.

Aprende a coidar a mascota 4

Busca información en libros, revistas, Internet ou preguntando a alguén sobre os coidados que necesitará a mascota. Por exemplo, á dereita está a lista que fixo Fátima sobre os coidados que ía necesitar o seu cadeliño.

✓ ✓ Manter Manter oo lugar lugar onde onde vive vive limpo, limpo, seco seco ee ventilado. ventilado. ✓ ✓ Sacalo Sacalo pasear pasear varias varias veces veces ao ao día. día. ✓ ✓ Levalo Levalo ao ao veterinario. veterinario. ✓ ✓ Educalo. Educalo. ✓ ✓ Bañalo Bañalo ee coidar coidar aa hixiene hixiene dos dos seus seus ollos, ollos, oídos oídos ee dentes. dentes. ✓ ✓ Cepillalo. Cepillalo.

48

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 48

25/03/2015 8:38:50

Traballo cooperativo

Competencias

Propóñalles aos alumnos un debate para que expresen as súas opinións sobre o seguinte feito: moitas persoas adquiren mascotas que despois non coidan e deciden liberalas na natureza. Por exemplo, a miúdo as tartarugas de Florida acaban en estanques. Cando se instalan neles, estes animais desprazan os autóctonos ata poñelos en perigo de extinción.

Competencia matemática, científica e tecnolóxica. Para realizar a tarefa final, de elixir e coidar unha mascota, necesítase primeiro adquirir os coñecementos necesarios sobre os animais e despois saber aplicalos para a elección dun animal de compañía no noso fogar.

Para explicar Poña como exemplo de animal mascota un peixe pallaso, baseándose na película Buscando a Nemo, para conseguir que caian na conta de que, se unha especie se pon de moda nun determinado momento, pode correr o perigo de desaparecer do seu hábitat natural.

66

Competencia social e cívica. Con esta actividade favorécese o sentido da responsabilidade como cidadán que sabe elixir un animal que coidará de modo responsable.

Solucionario 1 e 2   R. L. 3 e 4   R. L.

3

SABER ESTUDAR 1

Propósitos

ESQUEMA. Copia e completa o esquema no caderno.

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

forma de reprodución – invertebrados – herbívoros – vivíparos – detritívoros – vertebrados – preeiros

Tipos de animais

Segundo a

Segundo a alimentación

NOTAS Segundo o tipo de esqueleto

ovíparos

carnívoros

2

omnívoros

RESUMO. Copia no caderno o resumo e complétao coas seguintes palabras: gando – vestido – avícola – ovos – ovino – produtos – leite – restos – ovo – animal – plantas – carnívoros – vivíparos – vertebrados – invertebrados

Os aliméntanse doutros animais. Os herbívoros . Os omnívoros comen alimentos aliméntanse de tanto de orixe coma vexetal. Os detritívoros doutros seres vivos. aliméntanse de Os animais ovíparos nacen dun nacen do ventre da nai. Os

teñen columna vertebral, os

. Os animais non.

A partir dos animais obtemos numerosos ou transporte. beneficios, como alimento, A gandaría é a cría de animais domésticos para obter deles. son o bovino, o , o porcino, o Os principais tipos de caprino e o . Proporciónannos produtos como a carne, o . o coiro, os embutidos, a la e os

,

49

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 49

Competencias Aprender a aprender. Os alumnos constrúen un esquema que transmite moita información visual e intuitiva. O nivel de organización máis simple queda na parte superior. O nivel máis complexo queda na parte inferior. A elaboración dun resumo reforza os coñecementos e axuda a recoñecer o valor que teñen os resumos para aprender. Os alumnos completan o texto cunha serie de palabras que se lles proporcionan. Esta actividade axudaraos a facer unha síntese dos conceptos traballados nesta unidade.

25/03/2015 8:38:52

Solucionario 1   Esquema. Forma de reprodución / vivíparos-invertebra-

dos-vertebrados / herbívoros-preeiros-detritívoros. 2   Resumo. ... carnívoros / ... plantas / ... animal / ... restos

/ ... ovo / ... vivíparos / ... vertebrados ... invertebrados / ... vestido / ... produtos / ... gando ... ovino ... avícola / ... leite ... ovos.

Iniciativa e emprendemento. O alumnado desenvolve a súa capacidade de elixir entre varias opcións e ten a oportunidade de probar novos camiños e ideas.

67

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

Copia no caderno as dúas columnas e relaciona cada animal co seu tipo de alimentación.

NOTAS

Xabaril

Herbívoro

Miñoca

Carnívoro

Voitre

Preeiro

Ovella

Detritívoro

León

Omnívoro

2

Que é a función de relación nos animais? Explícao usando como exemplo un gato.

3

Escribe no caderno o nome de tres animais ovíparos e tres vivíparos.

4

Observa os debuxos da dereita. Indica que animais son vertebrados e a que grupo pertencen.

5

Dos vertebrados da actividade anterior, indica cales son ovíparos.

6

PARA PENSAR. De que animal se trata?

É un vertebrado que voa e que se alimenta de animais mortos. É un animal que non se despraza e vive debaixo da auga. É un invertebrado terrestre sen extremidades e con cuberta. É un vertebrado con peteiro e omnívoro. 7

Copia a seguinte táboa no caderno e complétaa seguindo o exemplo. Animal Lobo

Tipo

Alimentación

Reprodución

Vertebrado

Carnívoro

Vivíparo

Voitre Saltón Galiña Miñoca

50

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 50

Solucionario 1   Xabaril – Omnívoro.

Miñoca – Detritívoro. Voitre – Preeiro. Ovella – Hervívoro. León – Carnívoro. 2   Un gato ve un rato. Esta información envíaa ao cerebro

para que a interprete: «o rato é unha presa que quero cazar», e despois envía unha resposta ao sistema locomotor: «collelo e atrapalo». As patas móvense axilmente para collelo e atrápao coas poutas. 3   R. M. Exemplos de vertebrados ovíparos: tartaruga, ser-

pe, pardal, galiña.

68

25/03/2015 8:38:53

Exemplos de vertebrados vivíparos: canguro, gato, ca-  balo, vaca. 4   Vertebrados: Balea – Mamífero; Pingüín – Ave; Foca –

Mamífero; Sapo – Anfibio; Camaleón – Réptil; Xirafa – Mamífero; Aguia – Ave; Elefante – Mamífero; Gorila – Mamífero; León – Mamífero; Rinoceronte – Mamífero. 5   Ovíparos: Pingüín, sapo, camaleón; aguia. 6   Para pensar. Voitre; esponxa; caracol; galiña. 7   Lobo – Vertebrado – Carnívoro – Vivíparo.

Voitre – Vertebrado – Preeiro – Ovíparo. Saltón – Invertebrado – Hervívoro – Ovíparo. Galiña – Vertebrado – Hervívoro – Ovíparo. Miñoca – Invertebrado – Detritívoro – Ovíparo.

33

Propósitos

Indica con que animal se relaciona cada imaxe.

8 A

B

C

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

D

NOTAS 9

Fai unha lista cos principais beneficios que conseguimos dos animais e pon un exemplo en cada caso.

10 Indica a que tipo de gandaría pertence cada un dos seguintes animais:

Galiñas

Porcos

Abellas

Vacas

Ovellas

11 PARA PENSAR. Dos ovos que compramos normalmente nas tendas

ou nos supermercados non poden saír pitiños. Explica por que. 12 EXPRESIÓN ESCRITA. Elixe algún animal dos que se mencionan

nesta unidade e realiza unha descrición del en que inclúas como mínimo os seguintes puntos: Descrición xeral externa. Principais características que o identifican: como é o seu corpo, número e tipo de extremidades...

Grupo de vertebrados ou invertebrados ao que pertence.

En que medio vive.

Como se despraza.

Proporciona algún beneficio ás persoas?

Tipo de alimentación e reprodución.

Inclúe un debuxo e fotografías.

encia Intelix lista r natu a

Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades: A. Busca información sobre a fabricación

do queixo e prepara unha presentación para mostrarlla ao resto da clase. B. Fai un debuxo, coa técnica que elixas,

do teu animal favorito ou da túa mascota. C. Escribe un relato que trate sobre algún

animal doméstico. Debe destacar que estes animais merecen estar ben coidados e ser tratados con respecto. 51

ES0000000025202 667744-Unidad 03_21184.indd 51

8   A: vaca.

B: abella. C: porco. D: ovella.

9   R. M. Alimento, como carne (tenreira, porco), leite (vaca)

e ovos (galiñas); vestido, como a la (ovella) e o coiro (ovella, vaca); transporte de persoas e mercadorías, por exemplo, burro, asno, camelo, elefante…; compañía, animais domésticos, como gatos e cans; defensa e coidado de gando, como cans; ocio, os animais que visitamos nos parques zoolóxicos. 10   Galiñas: Avícola.

Porcos: Porcina. Abellas: Apícola. Vacas: Bovina. Ovellas: Ovina.

25/03/2015 8:38:57

  11   Para pensar. Dos ovos que compramos non poden na-

cer pitiños porque saíron da galiña sen que previamente esta fose fecundada polo galo. 12   R. L.

Demostra o teu talento Ao elixir a actividade, cada alumno mostrará o tipo de tarefa que lle resulte máis interesante. Para realizar a actividade A recoméndase buscar un esquema do proceso da fabricación do queixo. Pode utilizarse na presentación que se faga na clase para axudar os compañeiros a seguir a explicación. Para facer o debuxo do animal da actividade B, recoméndase seguir os pasos propostos no Saber máis do final do libro.

69

PONTE A PROBA

Propósitos

Repasa o vocabulario

•  Repasar o contido das unidades   1 a 3 do libro a partir do repaso   de vocabulario e do test   de autoavaliación.

Cerebro. Órgano do sistema nervioso que recibe a información dos sentidos, que a interpreta, elabora respostas e envía as ordes para realizar as respostas. Circulación. Percorrido que realiza o sangue polo corpo.

Previsión de dificultades A principal dificultade da páxina   de actividades é que o alumno lembre o contido que estudaron nas unidades 1 a 3.

Nutrientes. Compoñentes dos alimentos que resultan útiles para nós. Ocio. Actividades que se fan no tempo libre.

Detritívoro. Animal que se alimenta de restos doutros seres vivos, como a follaxe.

Ovíparo. Animal que ten crías que nacen dun ovo.

Dieta. Conxunto de alimentos que toma unha persoa.

Pediatra. Médico especializado en coidar a saúde dos nenos e das nenas.

Dixestión. Descomposición dos alimentos para obter os nutrientes.

Preeiro. Animal carnívoro que se alimenta de cadáveres de animais.

Embarazo. Período de tempo durante o que o futuro bebé se desenvolve no interior da nai.

Prevención. Forma de actuar que evita accidentes e enfermidades. Relación. Función vital que consiste en recibir información do medio e responder a ela adecuadamente.

Excreción. Expulsión das substancias de refugo producidas durante a nutrición no interior do corpo.

Reprodución. Función vital que consiste en ter fillos semellantes aos pais.

Gandaría. Cría e coidado de animais domésticos para obter produtos deles.

Respiración. Proceso polo que se capta osíxeno do aire.

Hábito. Comportamento que repetimos de forma regular.

Saúde. Estado de benestar físico, mental e social.

Hixiene. Todo o relacionado coa limpeza.

Útero. Órgano en que se aloxa o futuro bebé durante o embarazo.

Nervios. Filamentos polos que viaxan a información que recibe o cerebro e as ordes que emite.

1

Nutrición. Función vital que consiste na obtención de enerxía e materiais necesarios a partir dos alimentos.

Explica con cal ou cales das funcións vitais gardan relación as fotografías da dereita.

Vivíparo. Animal que ten crías que nacen do ventre da nai.

A

B

52

ES0000000025202 667744-Repaso1_21190.indd 52

Competencias Comunicación lingüística. A ampliación do vocabulario proposto nas actividades favorece e afianza a comprensión lectora e desenvolve as habilidades de comunicación oral. Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia, vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos. A autoavaliación mediante a resolución dun test de oito preguntas desenvolve esta competencia. Competencia matemática, científica e tecnolóxica. Para ser capaces de pensar coma un médico é necesario proporcionar un achegamento ao pensamento científico que nos axude a aplicar os métodos propios da racionalidade científica.

70

25/03/2015 8:36:22

Solucionario 1   A: función de relación. Os nenos van xogar ao tenis, em-

pregarán para facelo os seus sentidos, o seu aparello locomotor e o seu sistema nervioso. B: Función de nutrición. O neno está respirando debaixo da auga e utiliza para facelo un tubo que sae ata a superficie. COMPROBA O QUE SABES 1   b; 2 c; 3 c; 4 c; 5 a; 6 c; 7 c; 8 b.

•  O alumno debe comprobar, a partir do libro de texto, se respondeu as preguntas correctamente. •  Unha vez corrixido o test, debe repasar os contidos das que non respondeu correctamente.

PRIMEIRO TRIMESTRE

NOTAS

Comproba o que sabes Copia no caderno cada pregunta xunto á resposta correcta. 1

A nutrición consiste en...

6

a. tomar alimentos. b. obter materiais e enerxía. c. captar información do medio. 2

A dixestión...

a. ver a televisión. b. durmir pouco. c. coidar a hixiene. 7

a. consiste en eliminar os residuos. b. ocorre na boca e no esófago. c. serve para obter nutrientes. 3

Son moi saudables e débense tomar a diario... a. as carnes vermellas. b. as graxas coma o touciño. c. as froitas e as verduras.

4

Forman parte do sistema muscular… a. os ósos e as articulacións. b. o cerebro e os nervios. c. os músculos e os tendóns.

5

É un hábito saudable…

Os animais omnívoros comen… a. animais que están mortos. b. restos doutros seres vivos. c. alimentos tanto de orixe vexetal coma de orixe animal.

8

Na gandaría extensiva… a. os animais críanse en granxas. b. os animais críanse en espazos abertos. c. os animais empréganse para labores agrícolas. En que fallaches?

Forman parte do aparello reprodutor…

Comproba as respostas e corrixe as que non acertases.

a. os ovarios e os testículos. b. os pulmóns. c. as pálpebras.

Despois explica no caderno en que debes mellorar e como vas facelo.

Pensa coma un médico Es un pediatra e na túa consulta entra André, de nove anos, co seu pai. O pai cóntache que o seu fillo come moi mal e pídeche que o aconselles para que comprenda a importancia da nutrición e da dieta saudable. Explícalle a André que son os nutrientes e que funcións ten cada un deles, así como a fibra. Explícalle como obtemos os nutrientes dos alimentos. Dálle algunhas recomendacións para ter unha dieta saudable. 53

ES0000000025202 667744-Repaso1_21190.indd 53

PENSA COMA UN MÉDICO •  Os principais tipos de nutrientes son as graxas (proporcionan enerxía), os hidratos de carbono (proporcionan enerxía), as proteínas (proporcionan materiais de construción), as vitaminas e os sales minerais (as vitaminas e os sales minerais son necesarios para estar sans). A fibra, que non é un nutriente, regula o tracto intestinal e evita o estrinximento.

25/03/2015 8:36:23

e cea. Comer o suficiente sen excesos. Beber auga abundante. Comer cada día froita e verdura. Comer pouca carne e consumir peixe. Débese tomar pouca graxa e mellor se é de orixe vexetal.

•  Obtemos os nutrientes dos alimentos mediante a dixestión. Os nutrientes pasan ao sangue e repártense por todo o corpo. •  Para ter unha dieta saudable convenlle repartir os alimentos en cinco comidas: almorzo, media mañá, comida, merenda

71

O meu proxecto A primeira parte do proxecto está dedicada a buscar información sobre o aceite de oliva, un produto moi utilizado na dieta mediterránea. O teu equipo e ti deberedes responder as seguintes preguntas: 1. Que é o aceite de oliva? 2. Que nutrientes contén o aceite de oliva? 3. Que beneficios para a saúde achega o aceite de oliva?

Buscade información Podedes buscar información nos libros de texto, noutros libros e en Internet.

PROCURA GUIADA EN INTERNET

Como iniciar unha procura en Internet Abride un navegador de Internet facendo dobre clic na súa icona. Ide á páxina dun buscador. O máis usado é Google, pero hai outros, como Bing ou Yahoo.

Como buscar Escribide na ventá de procura beneficios do aceite de oliva, información sobre o aceite de oliva… Podedes escribir detrás para nenos ou educación primaria, e podedes buscar nas páxinas web ou nas imaxes.

54

ES0000000025202 667744-Repaso1_21190.indd 54

72

25/03/2015 8:36:25

PRIMEIRO TRIMESTRE

Poñede en común a información e escribídea Reunídevos para comparar os datos que obtivestes para responder cada pregunta. Poñédevos de acordo para elixir a mellor resposta e anotádea para empregala máis tarde. O resultado final do proxecto será elaborar un traballo escrito que expoñeredes na clase. Para facelo usaredes un procesador de textos. Este trimestre preparade a portada do traballo e escribide a información que recollestes sobre o aceite. Cada trimestre iredes engadindo nova información ao voso documento.

USO DO PROCESADOR DE TEXTOS

Como facer a portada Abride o procesador de textos facendo dobre clic na súa icona. O procesador ten opcións para facer títulos rechamantes. Buscade un destes botóns:

Podedes modificar despois o texto, o tamaño, a altura…

Podedes poñer algunha imaxe na portada. Para iso, buscádea, copiádea e pegádea. Escribide o nome dos que ides facer o traballo. Podedes cambiar o tamaño da imaxe premendo sobre as esquinas.

Podedes elixir o tipo de letra, o tamaño…

55

ES0000000025202 667744-Repaso1_21190.indd 55

25/03/2015 8:36:26

73

4

Os animais vertebrados

Contidos da unidade • Os mamíferos. Características e grupos: carnívoros, ungulados, primates e cetáceos. • As aves. Características e grupos: corredoras, nadadoras, rapaces e paxaros. • Os réptiles. Características e grupos: lagartos, serpes, crocodilos e tartarugas. • Os anfibios. Características e grupos: anfibios con rabo e anfibios sen rabo. • Os peixes. Características e grupos: peixes óseos e peixes cartilaxinosos.

SABER

SABER FACER

SABER SER

74

VOCABULARIO

• Poutas, pezuños, espiráculo. • Prismáticos, telescopios, guía de campo. • Reptar, escamas, cuberta. • Metamorfose, cágado. Cartilaxe.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre o recoñecemento dos animais e o uso de claves.

COMUNICACIÓN ORAL

• Exposición descritiva das características dun paxaro.

ESCRITURA

• Informe sobre a importancia dos peixes para as persoas.

INTERPRETACIÓN DE IMAXES

• Observación e descrición das características dos primates. • Recoñecemento dunha situación cotiá entre dous primates. • Observación e diferenciación de dous tipos distintos de tartarugas. • Realización dun esquema dun peixe pallaso a partir dunha fotografía.

TÉCNICAS DE ESTUDO

• Resumo e esquema da unidade.

USO DAS TIC

• Procura de información do gavial.

 

• Identificar animais cunha clave.

TAREFA FINAL

FORMACIÓN EN VALORES

• Curiosidade por aprender máis sobre os animais vertebrados. • Interese por distinguir a que grupo pertencen os distintos animais.

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Aprendizaxe eficaz

Programación didáctica da aula

• Técnicas de estudo e preparación de exames.

Recursos para a avaliación

Proxectos interdisciplinarios

• Avaliación de contidos. Unidade 4: controis B e A. Test.

• Programa de educación en valores. • Programa de educación emocional.

• Avaliación por competencias. Proba 4.

Ensinanza individualizada

RECURSOS DIXITAIS

• Plan de mellora.

LibroMedia

• Programa de ampliación.

• Unidade 4: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

Proxectos de traballo cooperativo • Proxecto do segundo trimestre. O pleno municipal.

Recursos complementarios

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO Natural Science 4

• Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais. •  Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. •  Esquemas mudos. • Suxestións para elaborar traballos. • Biografías. •  Láminas dun planeta vivo.

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

Xaneiro

Febreiro

Marzo

75

4

Propósitos •  Coñecer, mediante a lectura   dun texto, a observación   de imaxes e a realización   de actividades, o recoñecemento   dos distintos animais   e o uso das claves.

Os animais vertebrados

Que animal é ese? Os estudosos dos animais, os zoólogos, teñen que observalos ao aire libre. E, para iso, teñen que aprender a recoñecelos. Calquera persoa pode identificar un elefante ou un león, pero recoñecer un paxariño que non para de moverse, por exemplo, é máis difícil. Son tan semellantes! Fíxate nas fotos de arriba.

•  Activar os coñecementos previos.

Os zoólogos deben ser capaces de distinguir moitísimos animais diferentes. Para iso, contan con claves. As claves serven para identificar seres vivos. Hainas para plantas e para animais. Pero non hai unha clave que sirva para todo, senón que cada unha serve para un grupo de seres vivos e para un lugar. Por exemplo, pode haber unha clave para identificar as bolboretas da península ibérica ou os anfibios de Europa, pero non para todas as plantas do planeta. Sería un libro demasiado gordo!

Le e comprende o problema Como se chaman as persoas que estudan os animais? Por que razóns resulta difícil recoñecer un paxaro? Que instrumentos empregan os zoólogos para identificar animais? Que cousa che resulta máis rechamante ou característica do xílgaro da foto? E da cotovía? EXPRESIÓN ORAL. Elixe un dos paxariños

das fotografías e descríbellelo aos compañeiros para que traten de determinar cal deles é.

SABER FACER TAREFA FINAL Identificar animais cunha clave Ao terminar esta unidade vas empregar unha clave para identificar animais que podes encontrar un día nunha excursión polo monte se tes sorte. Antes, vas aprender como son os vertebrados e en que grupos se clasifican.

56

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 56

25/03/2015 8:37:14

Coñecementos e experiencias previas

Para explicar

Levar á clase imaxes de mamíferos, aves, réptiles, anfibios e peixes para que os alumnos os recoñezan e identifiquen as características dos distintos grupos.

Os distintos grupos de animais diferéncianse porque, aínda que presentan unhas características comúns, en todos existen múltiples peculiaridades e excepcións. Poña exemplos dos animais que presenten estas características comúns para que as recoñezan ben. Despois, presente exemplos particulares, como o ornitorrinco, que viron anteriormente, que é un mamífero, pero que incuba os ovos e ten peteiro e aletas.

Suxestións sobre a lectura Deixe que os alumnos falen das aves que coñecen ou das que lles gustan. Poden explicar algunha anécdota que tivesen en relación con algunha ave; por exemplo, se viron algunha vez no campo un niño con ovos ou con pitiños, se viron algunha vez unha rapaz en voo cazando ou se viron nalgún parque zoolóxico ou nalgunha feira medieval un espectáculo de aves rapaces, ou incluso se oíron o canto dalgún paxaro e se saben recoñecer algún canto característico.

76

Competencias Comunicación lingüística. Os alumnos fan unha lectura comprensiva do texto para responder preguntas sobre el e expresar por escrito ideas relacionadas co contido. Tamén hai unha resposta oral.

xílgaro

paporrubio

NOTAS

cotovía

canario

ferreiriño

chasco

lavandeira real

QUE SABES XA? Os animais Os animais, pola súa alimentación, poden ser carnívoros, herbívoros, omnívoros ou detritívoros. Pola súa reprodución, poden ser ovíparos ou vivíparos. Explica que son os preeiros e a que grupo de animais pertencen polo modo de alimentarse. Os animais divídense en vertebrados e invertebrados. Que teñen en común todos os vertebrados? Pon exemplos de animais vertebrados e invertebrados.

57

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 57

Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia, vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos. Nesta unidade é necesario comprobar que todos os alumnos teñen presente os distintos grupos de animais segundo a súa alimentación e que os animais se dividen en vertebrados ou invertebrados segundo teñan columna vertebral ou non.

 

25/03/2015 8:37:20

•  Para identificar animais, os zoólogos usan claves de identificación de animais. •  Do xílgaro resulta rechamante a mancha vermella que lle cobre toda a cara, e da cotovía, a súa crista. •  Expresión oral. R. L. QUE SABES XA?

Solucionario LE E COMPRENDE O PROBLEMA •  As persoas que se dedican a estudar os animais chámanse zoólogos. •  É difícil recoñecer un paxaro na natureza porque se move constantemente e tamén porque son bastante semellantes entre eles.

•  Os preeiros aliméntanse de cadáveres e pertencen ao grupo dos carnívoros. •  Os vertebrados teñen esqueleto interno formado por ósos e a peza central é a columna vertebral. R. M. Vertebrados: cebra, elefante, raposo. Invertebrados: avespa, araña, bolboreta.

77

Os mamíferos Propósitos

Como son os mamíferos

•  Coñecer as principais características dos mamíferos.

Os mamíferos teñen as seguintes características: Respiran polos pulmóns.

•  Presentar algúns dos grupos   de mamíferos: carnívoros, ungulados, primates e cetáceos.

Son vivíparos e as crías aliméntanse do leite que producen as nais nas mamas.

Máis recursos Entre os mamíferos que se desprazan polo chan con patas, existe unha gran variedade. Busque en Internet información sobre os que teñen pezuños, como cabalos ou gacelas, que poden galopar a moita velocidade sobre terreos moi duros. Outros teñen patas saltadoras con fortes músculos, como os canguros. Outros son plantígrados, é dicir, que apoian   no chan toda a planta do pé,   como o oso. Outros teñen as patas adaptadas en forma de pouta   para a caza, como os leóns.

Teñen a pel cuberta de pelo.

A maioría son terrestres e desprázanse con catro patas.

Hai diferentes grupos de mamíferos. Os animais de cada grupo comparten algunhas das súas características.

Os carnívoros

cairo

Os carnívoros teñen cairos afiados e poutas nas patas que utilizan para cazar os animais dos que se alimentan. Os tigres, os cans e mais os osos polares pertencen aos carnívoros. 1

pouta

1

Os leóns son mamíferos carnívoros.

Os ungulados Os ungulados son os mamíferos que teñen patas con pezuños. Son terrestres e herbívoros, é dicir, aliméntanse de plantas. As ovellas, as cebras, as cabras e os porcos son ungulados. 2 Os mamíferos son animais vivíparos que se alimentan de leite materno ao nacer, respiran por pulmóns e teñen pelo.

pezuños

Os carnívoros teñen cairos e poutas. Os ungulados son herbívoros e teñen pezuños. 2

O xabaril e o burro son mamíferos ungulados.

58

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 58

25/03/2015 8:37:26

Coñecementos e experiencias previas

Outras actividades

Pídalles aos alumnos que traian da casa fotografías dos distintos grupos de mamíferos: carnívoros, ungulados, primates e cetáceos. Realizar por grupos un mural en que se agrupen os animais nestes catro grupos.

PARA AMPLIAR

Para explicar Fágalles ver aos alumnos que moitas das características morfolóxicas dos distintos grupos de animais teñen que ver co seu xeito de alimentarse. Por exemplo, o gato é un animal carnívoro e cazador e a súa boca ten unha dentadura preparada para devorar presas, e o coello é un animal herbívoro e, polo tanto, come herba e outros vexetais, que desenterra coas patas.

78

A respiración dos mamíferos mariños. Os cetáceos son animais mariños, pero non respiran o osíxeno disolto na auga, como fan os peixes, senón que teñen pulmóns e ascenden á superficie para tomaren o osíxeno do aire. Con todo, si son capaces de aguantar durante moitos minutos baixo a auga, realizando inmersións moi profundas. PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Investigar sobre Dian Fossey. Propóñalles aos alumnos realizar un traballo de investigación sobre Dian Fossey. Foi unha zoóloga que destacou pola súa loita para a recuperación e conservación dos gorilas de montaña en África.

44 Os primates

NOTAS

TRABALLA COA IMAXE

Os primates son mamíferos terrestres que teñen cinco dedos nas mans e nos pés. Coas mans poden agarrarse ás ramas das árbores e algúns poden soster obxectos e fabricar ferramentas simples.

Como viven os chimpancés, sós ou en grupos? Explica o que ocorre na foto central. Para que usaría o chimpancé da última foto a rama que chupa?

As persoas pertencemos ao grupo dos primates, que inclúe tamén os gorilas, os chimpancés, os orangutáns e todos os monos. 3

Intelixencia naturalista

mama

cinco dedos

3

Os chimpancés son mamíferos primates.

Os cetáceos

espiráculo

Os cetáceos son mamíferos acuáticos. O seu corpo é alongado e desprázanse nadando movendo o rabo e as aletas. Como teñen pulmóns, necesitan saír da auga para respirar. Teñen un orificio chamado espiráculo polo que respiran. Os golfiños e as baleas son cetáceos. 4 Os primates teñen cinco dedos nas extremidades. Os cetáceos son acuáticos e non teñen pelo.

aleta

rabo

4

Os golfiños son mamíferos cetáceos. Teñen que saír ao aire para respirar.

ACTIVIDADES 1

Os morcegos, aínda que voan coma as aves, son animais mamíferos. Que razóns darías para xustificalo?

2

Que mamíferos teñen cinco dedos en mans e pés?

3

Define as seguintes palabras: vertebrado – mamar – pouta – ungulado 59

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 59

Traballo cooperativo Pídalles aos alumnos que realicen unha pequena tarefa de investigación e que elaboren unha lista con mamíferos que se atopan en perigo de extinción. Divídaos en grupos e pídalles que busquen carnívoros, ungulados, primates e cetáceos.

Traballa coa imaxe •  Os chimpancés viven en grupos. •  A cría de chimpancé está aleitándose do leite que se produce na mama da chimpancé nai. •  R. M. Os chimpancés poden empregar algúns obxectos como ferramentas; por exemplo, usan pedras para abrir certas froitas. As ramas úsanas para extraer térmites dos termiteiros.

 

25/03/2015 8:37:30

Solucionario 1   R. M. Os morcegos, aínda que voen, son mamíferos por-

que teñen as seguintes características: son vivíparos, as crías maman leite que producen as nais e teñen a pel cuberta de pelo. 2  Os primates son os mamíferos que teñen cinco dedos

nas mans e nos pés. 3   R. M. Vertebrado: animal con esqueleto interno que ten

como peza central a columna vertebral; mamar: chupar o leite producido na mamas das femias dos animais mamíferos; pouta: uña longa e afiada que presentan os mamíferos carnívoros e as aves rapaces; ungulado: grupo de mamíferos que teñen patas con pezuños, como o corzo e o cabalo.

79

As aves Propósitos

Como son as aves

•  Coñecer as principais características das aves.

A maioría das aves son terrestres e voan, aínda que algunhas pasan moito tempo na auga, nadando e alimentándose. As súas principais características son:

•  Presentar algúns dos grupos   de aves: corredoras, nadadoras, rapaces e paxaros. •  Introducir o modo de observar   e identificar aves mediante prismáticos e guías de campo.

Respiran por pulmóns.

Son ovíparas. Incuban os ovos ata que saen os pitos. Despois cóidanos.

Previsión de dificultades Explicarlles aos alumnos que o esqueleto das aves é moi lixeiro   e que incluso algúns dos seus ósos están ocos para facer que o animal sexa o menos pesado posible   e facilitar o voo.

Teñen un peteiro duro.

Están cubertas de plumas.

As extremidades dianteiras son ás.

Os grupos de aves Hai moitas aves diferentes que se clasifican en varios grupos. Algúns grupos importantes son os seguintes: As corredoras, como a avestruz, non poden voar. As súas ás son pequenas e as patas, moi fortes.

As nadadoras, como os cisnes, teñen as dedas unidas por unha membrana para nadar.

As rapaces, como os falcóns, son carnívoras. As poutas e peteiro son fortes e afiados para cazar.

Os paxaros, como o gorrión, son o grupo máis numeroso. Son aves pequenas e moitas delas cantan.

As aves son ovíparas, están cubertas de plumas e respiran por pulmóns.

60

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 60

Coñecementos e experiencias previas Pídalles aos alumnos que enumeren as aves que coñezan. Faga unha lista no encerado de todas elas clasificándoas nos grupos de aves que lembren. Comente que entre os distintos grupos de aves hai bastantes diferenzas morfolóxicas segundo o seu modo de vida e o seu hábitat.

Outras actividades PARA AMPLIAR Aves de cidade. Dar un paseo pola cidade ou pola nosa localidade para avistar e identificar os diferentes tipos de aves que encontremos. Os pardais, os estorniños e as pombas, por exemplo, son aves habituais en case calquera cidade. Nas zonas de costa, e nalgunhas cidades de interior en que

80

25/03/2015 8:37:35

hai ríos, é fácil ver gaivotas. Aliméntanse de desperdicios e ata algunhas bandadas se adaptaron a vivir nos vertedoiros. Hai outras aves, como o pombo torcaz, o merlo, o birrio e a pega, que adoitan vivir no campo e que se adaptaron a vivir na periferia das cidades. E cada vez máis colonias de cegoñas instálanse en zonas próximas a núcleos urbanos. PARA MELLORAR A APRENDIZAXE O esqueleto das aves. Se ten oportunidade, leve á aula o esqueleto dalgunha ave (o máis fácil de conseguir é o do polo). Faga que os alumnos se fixen no esterno, a zona onde se insiren os ósos das costelas. Nas aves este óso é moi grande e está apuntando cara a fóra, ao contrario ca nas persoas, que é case plano. Explique que é nese óso onde se insiren os músculos que se encargan de mover as ás.

44

NOTAS

SABER MÁIS

A observación das aves Nun paseo polo monte, ou incluso por un parque, é fácil ver aves. Non tiveches algunha vez a curiosidade de coñecer os nomes das aves que ves? Para moitas persoas, a observación e a identificación de aves é unha grande afección. Este pasatempo é só un primeiro paso para estudalas e axudar na súa conservación. A maioría das aves son desconfiadas e non se achegan ás persoas. Para poder observalas cómpre usar uns prismáticos e, nalgúns casos, un telescopio terrestre. Ademais, para identificar as aves fai falta empregar unha guía de campo. Nalgunhas guías, as aves agrúpanse segundo o seu tamaño, forma e cor, que son as características que se poden observar no campo e permiten unha identificación fácil e rápida. A maioría responden a unha mesma estrutura: Textos: nome, clasificación, descrición, tamaño, alimentación, hábitat, etc. Mapas de localización. Debuxos ou fotografías.

As aves, ao observalas con prismáticos, poden presentar un fermoso colorido.

Na actualidade existe unha gran variedade de guías, tanto impresas coma en formato dixital. Estas últimas, ademais, incorporan sons e vídeos das aves no seu medio. Poderás encontrar guías dun país determinado e incluso de zonas específicas, como as aves dun parque nacional, por exemplo.

ACTIVIDADES 1

Busca no dicionario o significado de incubar e explica o que quere dicir que as aves incuban os seus ovos.

2

Que características ten o pingüín que nos permiten saber que é unha ave?

3

Responde as preguntas e explica as túas respostas. Todas as aves teñen ás? Todos os animais con ás son aves? 61

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 61

As plumas das aves. Se ten oportunidade, leve á aula plumas de aves de distintas partes do corpo para que os alumnos poidan ver as diferenzas entre elas. As plumas que recobren o corpo das aves son indispensables para voar e poden ser de diferentes tipos, dependendo da súa utilidade. As plumas das ás son duras, e as do corpo, plumosas. Pero, ademais, serven para outra importante función, manter a temperatura do animal, incluso en pleno voo.

 

25/03/2015 8:37:38

gar, explique que cada animal ocupa o seu sitio nun ecosistema.

Solucionario 1  R. M. Incubar: É a acción que realizan os animais ovípa-

ros, sobre todo as aves. Sentan sobre os ovos para mantelos quentes e que así poidan desenvolverse os embrións ata que se formen os pitiños.

Educación cívica

2  R. M. Os pingüíns teñen plumas e ademais son ovíparos,

Invite os alumnos a que reflexionen sobre as aves e sobre o seu hábitat. Non debemos sacalas do seu medio natural para telas na casa. Unha gaiola non é o lugar ideal para elas, que están afeitas a vivir en liberdade. En segundo lu-

3  Si, todas as aves teñen ás, pero non todas voan. Non to-

por iso sabemos que son aves. dos os animais con ás son aves; por exemplo, os mosquitos, as bolboretas e as abellas.

81

Os réptiles Propósitos

Como son os réptiles

•  Coñecer as principais características dos réptiles.

Os réptiles son un grupo de vertebrados que, na súa maioría, viven na terra. As súas principais características son:

•  Presentar algúns dos grupos   de réptiles: lagartos, serpes, crocodilos e tartarugas.

Respiran cos pulmóns.

A pel está cuberta de escamas.

A maioría son terrestres e desprázanse con catro patas.

Son ovíparos e non adoitan incubar os ovos nin coidar as crías.

Máis recursos O gavial é un réptil que pertence   ao grupo dos crocodilos. É unha   das especies máis grandes entre   os réptiles e pode chegar a medir   sete metros de longo. Encóntrase   na India, Nepal, Paquistán e Indochina. É acuático e vive nas partes fondas dos ríos. Aliméntase  de peixes e en ocasións de aves   e mamíferos. É inofensivo para   as persoas. No século pasado estivo a piques de extinguirse debido   á caza abusiva e á destrución   do seu hábitat.

Existen catro grupos de réptiles: lagartos, serpes, crocodilos e tartarugas. Os réptiles son ovíparos e respiran por pulmóns. Están cubertos de escamas e a maioría teñen catro patas. Agrúpanse en lagartos, serpes, crocodilos e tartarugas.

O grupo dos lagartos inclúe animais como os lagartos, as lagartas, as iguanas, os camaleóns, etc. A maioría son terrestres e carnívoros. O seu corpo é alongado e as catro patas son curtas. O rabo é longo e algúns pódeno desprender para distraer os depredadores.

lagarto tizón

camaleón

iguana

62

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 62

25/03/2015 8:37:42

Traballo cooperativo

Para saber máis

Pídalles aos alumnos que traian da casa fotografías dos distintos grupos de réptiles: lagartos, serpes, crocodilos e tartarugas. Realizar por grupos un mural en que se clasifiquen os animais nestes catro grupos.

Os paleontólogos descubriron fósiles dun dinosauro emplumado moi curioso. Trátase dunha especie chamada Microraptor gui, medía menos dun metro de longo e crese que saltaba de árbore en árbore e que para impulsarse no salto axitaba moi rápido as súas extremidades anteriores.

Para explicar Aclare o significado do nome do grupo dos réptiles. A característica de reptar é común en todo o grupo dos réptiles, de aí o nome que reciben. Os réptiles desprázanse reptando, é dicir, arrastrándose polo chan. Uns non teñen patas, como as serpes, e outros si, como os lagartos. Polo xeral, estas patas son moi curtas e, cando camiñan, o corpo vai case tocando o chan.

82

Outras actividades PARA AMPLIAR As escamas dos réptiles. Os réptiles tamén teñen escamas, pero son moi diferentes das que teñen os peixes. Nalgúns casos, estas poden chegar a formar verdadeiros escudos e placas de gran solidez, como, por exemplo, acontece no caso dos crocodilos.

44

NOTAS

crótalo

As serpes teñen o corpo alongado e carecen de patas. Desprázanse reptando con grande axilidade e poden rubir ás árbores, nadar e, incluso, saltar. Moitas delas producen veleno que inxectan nas súas vítimas cos dentes.

crocodrilo mariño

As escamas dos crocodilos únense formando escudos moi resistentes. Todos eles son carnívoros e viven na auga, aínda que deben saír á superficie para respirar. Neste grupo encontramos os crocodilos, os caimáns, os aligátores...

As tartarugas teñen o lombo protexido por unha cuberta. Hainas terrestres e acuáticas, aínda que estas últimas saen á terra para respirar e para poñer os ovos.

TRABALLA COA IMAXE

Observa as fotografías das dúas tartarugas, a mediterránea e a de carei, e contesta: Onde vive cada tartaruga? Como son as patas de cada unha?

encia Intelix lista natura

ACTIVIDADES tartaruga mediterránea

1

Indica dúas diferenzas que existan… entre os réptiles e os mamíferos. entre os réptiles e as aves.

2

USA AS TIC. Un réptil do grupo

dos crocodilos é o gavial. tartaruga de carei

Busca fotografías do gavial e describe o seu aspecto.

63

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 63

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE A cuberta da tartaruga. É fácil que os alumnos pensen que a cuberta da tartaruga é unha adaptación das escamas. Explique que a cuberta é unha formación que non ten nada que ver coas escamas. A pel das tartarugas, por debaixo da cuberta e na cabeza e nas patas, está recuberta de escamas, coma no resto dos réptiles.

Actividades do libro do alumno Despois de contestar a actividade 1, afonde sobre os réptiles con esta pregunta: Como se alimentan? Apunte que saber como é a súa boca axudaraos a coñecer o tipo de alimentación. Os crocodilos teñen cairos afiados e son carnívoros, e as tartarugas non teñen dentes e son herbívoras.

 

25/03/2015 8:37:47

Traballa coa imaxe •  A tartaruga mediterránea vive no medio terrestre e a tartaruga de carei vive no medio acuático. •  As patas da tartaruga mediterránea teñen escamas e os dedos libres. As patas da tartaruga de carei son aletas.

Solucionario 1   •  Os mamíferos teñen pelo e son vivíparos e os réptiles

teñen escamas e son ovíparos. •  Os réptiles teñen catro patas e reptan, e as aves teñen un par de patas e un par de ás e voan. 2   Usa as TIC. R. L.

83

Os anfibios e os peixes Propósitos

Como son os anfibios

•  Coñecer as principais características dos anfibios.

Os anfibios son un grupo de vertebrados que son en parte acuáticos e en parte terrestres. Teñen as seguintes características:

•  Coñecer as principais características dos peixes.

Son ovíparos.

Respiran cos pulmóns e a través da pel.

Previsión de dificultades

Teñen a pel espida: non presentan pelos, escamas nin plumas.

Comentarlles aos alumnos que a pel espida dos anfibios fai referencia   a que non están cubertos de pelo, plumas ou escamas. Trátase   dunha pel fina e húmida que   lles permite respirar a través dela.

Desprázanse coas patas.

Hai dous grupos principais de anfibios: Os anfibios sen rabo son as ras e os sapos. As súas patas traseiras son moi longas e sérvenlles para saltar.

ra

Os anfibios con rabo son as píntegas e os tritóns. As súas catro patas teñen a mesma lonxitude.

píntega

A metamorfose Os anfibios cando acaban de nacer chámanse cágados. Viven na auga e desprázanse cun rabo. Respiran na auga mediante uns órganos que se chaman branquias. 1 A metamorfose é o proceso polo que os anfibios se transforman e pasan de cágados a adultos. Os anfibios teñen a pel espida. Cando nacen respiran na auga e desprázanse cun rabo. Os adultos respiran por pulmóns ou pola pel e teñen patas.

1

Cágado de ra común. Os cágados non poden vivir fóra da auga.

64

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 64

Coñecementos e experiencias previas Pídalles aos alumnos que respondan esta pregunta con truco: Cal é o peixe máis grande que existe? Moitos contestarán que a balea. Explíquelles que a balea é un mamífero e o animal acuático máis grande do mundo, pero non é un peixe. O peixe máis grande é a quenlla balea.

25/03/2015 8:37:51

As súas brillantes cores permítenlles camuflarse e ao mesmo tempo distinguirse moi ben. As células de cor da súa pel poden contraerse e estenderse para modificar a cor e facelo pasar desapercibido ante os inimigos.

Outras actividades PARA AMPLIAR

Para saber máis Mostre fotografías do peixe pallaso. É un peixe de cores moi intensas e vive nos arrecifes de coral. Adoita formar sociedade coa anemone, que lle serve de protección e da que en ocasións non se afasta máis de cincuenta centímetros, xa que a vida dun peixe tan rechamante é perigosa nos arrecifes, que están cheos de depredadores.

84

O osíxeno que respiran os peixes. O osíxeno que se encontra disolto na auga e que respiran os peixes é producido en gran parte polas algas, polas plantas acuáticas e polo fitoplancto. Precise, ademais, que as tres cuartas partes de todo o osíxeno do planeta o produce o fitoplancto. A metamorfose dos cágados. Ao cágado fórmanselle primeiro as patas de atrás e despois as de diante. Por último,

44

NOTAS

Como son os peixes Os peixes son vertebrados acuáticos: non poden vivir fóra da auga. Teñen as seguintes características:

Están cubertos de escamas.

Respiran na auga coas branquias, que están aos lados da cabeza.

Son ovíparos. Desprázanse coas aletas.

Hai dous grupos de peixes que se diferencian polo esqueleto: O esqueleto dos peixes óseos está feito de ósos, coma o noso. Estes ósos son as «espiñas» do peixe. A maior parte dos peixes son peixes óseos.

peixes pallaso

O esqueleto dos peixes cartilaxinosos está feito de cartilaxe, máis flexible ca o óso. Neste grupo inclúense as quenllas, as raias e as mantas.

raia

Os peixes son vertebrados acuáticos, respiran por branquias, están cubertos de escamas e teñen aletas. A súa reprodución é ovípara.

TRABALLA COA IMAXE

Fai un debuxo simple do peixe pallaso e sinala nel as aletas.

encia Intelix cial espa

ACTIVIDADES 1

Explica en que se parecen e en que se diferencian os anfibios e os peixes.

2

Observa a fotografía do cágado da páxina anterior e descríbeo.

3

EXPRESIÓN ESCRITA. Os peixes son importantes para as persoas. Escribe un pequeno informe en que expliques por que.

65

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 65

perde o rabo e desenvólvenselle os pulmóns. Deste xeito, transfórmase nunha pequena ra. Mostre imaxes que axuden a comprender este proceso.

Traballa coa imaxe •  R. G. Para facer o debuxo do peixe pallaso, o alumno debe prestar atención ao da fotografía, en concreto ao seu tamaño, ás súas proporcións, e tanto á forma do rabo e das súas aletas como á do corpo e da cabeza. As aletas do peixe son: a aleta dorsal, situada no dorso; a aleta peitoral, detrás das branquias; a aleta pelviana, na parte inferior dianteira; a aleta anal, na parte inferior traseira, e a aleta caudal, que está no extremo oposto da boca.

 

25/03/2015 8:37:55

Solucionario 1   R. M. Os anfibios e os peixes teñen reprodución ovípara.

Os cágados dos anfibios e os peixes presentan branquias e viven no medio acuático, en ríos e no mar. Os peixes están cubertos de escamas e teñen aletas coas que nadan. Os anfibios adultos teñen a pel espida, respiran cos seus pulmóns e a través da pel e dispoñen de catro patas coas que se desprazan no medio terrestre. 2   R. M. O cágado vive na auga e é de cor marrón. Ten

branquias e un rabo. 3   Expresión escrita. R. L. Pida que antes de realizar o in-

forme se documenten en Internet e que despois poñan en común os seus datos con todos os dos seus compañeiros.

85

SABER FACER

Propósitos

Identificar animais cunha clave

•  Utilizar unha clave para identificar varios tipos de mamíferos ungulados de España.

As claves serven para identificar seres vivos. Para usalas hai que empezar pola primeira pregunta e ir seguindo o percorrido que nos indique. Le a clave

Previsión de dificultades

Clave dos mamíferos ungulados de España

Repase cos alumnos   as características dos mamíferos ungulados que aprenderon   na unidade. Teñen pezuños, son terrestres e herbívoros. Despois, indique que a característica   que imos usar para identificar   os mamíferos ungulados é   a cornamenta: se teñen cornamenta ou non, se os cornos están   aplanados ou non, se os cornos   están ramificados ou non…

1. Animal de corpo alongado e patas curtas, coma un porco ........................... Outro tipo de animal ........................................................................................

Xabaril Vai á 2

2. Animal con cornos aplanados ......................................................................... Animal con cornos non aplanados .................................................................

Gamo Vai á 3

3. Animal con cornos ramificados ...................................................................... Animal con cornos non ramificados ...............................................................

Vai á 4 Vai á 5

4. Cornos moi ramificados e bastante grandes. Sobresaen polos lados da cabeza .................................................................... Cornos pouco ramificados, non sobresaen polos lados ................................

Cervo Corzo

5. Cornos finos, soben rectos e cúrvanse cara atrás ......................................... Cornos grosos, curvados cara atrás ...............................................................

Rebezo Vai á 6

6. Cornos moi curvados, rodean a cabeza .......................................................... Cornos non tan curvados, afástanse da cabeza cara atrás ............................

Muflón Cabra montesa

Intelixencia a ic lóxico-matemát

Identifica animais

NOTAS

1

Utiliza a clave e di que animal aparece en cada unha das fotografías. Todos eles son mamíferos ungulados que viven en España. A

E

B

C

F

D

G

66

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 66

Traballo cooperativo Propóñalles aos nenos que preparen por grupos un informe sobre algúns mamíferos ungulados: onde viven, de que se alimentan, se son moi abundantes ou non no lugar onde se encontran. Cando o terminasen, poden expoñerllo ao resto da clase.

Competencias Competencia matemática, científica e tecnolóxica. É importante que os alumnos lean con detemento cada un dos pasos da clave para poder seleccionar cal das dúas opcións van elixir. Os alumnos deberán aplicar os coñecementos teóricos adquiridos para poder identificar correctamente os mamíferos ungulados da clave.

86

25/03/2015 8:38:01

Solucionario 1   A: corzo; B: cabra montesa; C: cervo; D: muflón; E: rebe-

zo; F: xabaril; G: gamo.

Competencias Aprender a aprender. A elaboración dun resumo reforza os coñecementos e axuda a recoñecer o valor que teñen os resumos para aprender. Os alumnos completan o texto cunha serie de palabras que se lles proporcionan. Esta actividade axudaraos a facer unha síntese dos conceptos adquiridos na unidade. Os alumnos constrúen un esquema que transmite moita información visual e intuitiva.

4

SABER ESTUDAR 1

Propósitos

RESUMO. Copia e completa no caderno o resumo da unidade.

Os mamíferos son animais . por Pola súa reprodución son

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

que respiran e aleitan as crías.

Os carnívoros teñen cairos e herbívoros e teñen pezuños.

. Os

son

NOTAS

As aves son vertebrados e respiran por pulmóns. Pola súa reprodución son . A pel está cuberta de . , teñen Os réptiles son ovíparos, respiran por . patas e a súa pel está cuberta por Agrúpanse en lagartos, serpes, crocodilos e . , respiran por pulmóns Os anfibios son e pola , teñen patas e a súa pel está . e teñen rabo. Cando nacen respiran por Os peixes son ovíparos, respiran por branquias, e están cubertos por escamas. teñen 2

ESQUEMA. Copia e completa no caderno o esquema da unidade. OS VERTEBRADOS clasifícanse en

3

mamíferos

aves

anfibios

poden ser

poden ser

poden ser

poden ser

carnívoros ungulados

corredoras nadadoras

lagartos serpes crocodilos

sen rabo

cetáceos

paxaros

poden ser óseos

VOCABULARIO. Define os seguintes termos. vivíparo

pouta

espiráculo

cairo

pezuño

rapaz

branquia

cágado

cartilaxe 67

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 67

Solucionario 1  R  esumo. … vertebrados … pulmóns. / … vivíparos … /

... poutas ... ungulados /… ovíparos … plumas / … pulmóns ... escamas / … tartarugas. / ... ovíparos … pel … espida … branquias … / … aletas.

25/03/2015 8:38:02

mais que ten unllas fortes, curvadas e aguzadas. Pezuño: pé dos ungulados que remata en unllas grosas. Cágado: larva dos anfibios. Espiráculo: orificio que teñen algúns animais e que serve para respirar. Rapaz: ave que ten o peteiro robusto e curvado e fortes poutas. Cartilaxe: tecido que forma o esqueleto dalgúns vertebrados.

2  E  squema. mamíferos, aves, réptiles, anfibios, peixes.

mamíferos: carnívoros, ungulados, primates, cetáceos aves: corredoras, nadadoras, rapaces, paxaros réptiles: lagartos, serpes, crocodilos, tartarugas anfibios: con rabo, sen rabo peixes: óseos, cartilaxinosos 3  V  ocabulario. R. M. Vivíparo: que nace do ventre da nai.

Cairo: dente afiado dos carnívoros. Branquia: órgano respiratorio de animais acuáticos. Pouta: pé dalgúns ani-

87

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

Observa os animais das fotografías e pensa nas súas características. Copia no caderno a táboa e complétaa coas seguintes palabras: animais – pezuños – león – plantas – cebra – carnívoros – pouta – ungulado

NOTAS

Nome do animal Grupo de mamíferos Aliméntase de... Patas con...

2

Responde as preguntas: Como se alimentan as crías dos mamíferos? Como son as extremidades das aves?

3

PARA PENSAR. Di todo o que saibas sobre os seguintes animais,

tendo en conta o que aprendiches nesta unidade.

4

Menciona tres exemplos de aves que non voen. Como se desprazan e en que medio?

5

Copia no caderno as dúas columnas e relaciónaas mediante frechas. Tigre

Ungulado

Falcón

Rapaz

Iguana

Paxaro

Cabra

Carnívoro

Gorila

Primate

Gorrión

Lagarto

68

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 68

Solucionario 1   León:   Grupo de mamíferos – carnívoros 

Aliméntase de – animais  Patas con – poutas. Cebra: Grupo de mamíferos – ungulados  Aliméntase de – plantas  Patas con – pezuños. 2   •  As crías dos mamíferos maman o leite que producen

as femias nas súas mamas. •  As extremidades superiores das aves son ás, as extremidades inferiores son patas. 3   Para pensar. R. L. A primeira fotografía corresponde a un

mono capuchino; pertence ao grupo dos primates, que

88

25/03/2015 8:38:07

son mamíferos terrestres con cinco dedos nas mans e nos pés. A segunda, a unha aguia; pertence ao grupo das aves rapaces que teñen poutas e peteiro afiados e fortes para cazar. 4   R. L. 

Pingüín: Nada na auga.  Avestruz: Corre na terra.  Galiña: Corre na terra.  Kiwi: Camiña na terra. 5   Tigre: Carnívoro / 

Falcón: Rapaz / Iguana: Lagarto /  Cabra: Ungulado / Gorila: Primate /  Gorrión: Paxaro 6   Educación en valores. R. L.

4 6

EDUCACIÓN EN VALORES. Algunhas persoas teñen réptiles como

mascotas, pero cando medran abandónanos na natureza. Que opinas sobre este comportamento? Que lle dirías a un amigo que vai abandonar a mascota no monte? 7

Propósitos

encia Intelix rsoal interpe

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

NOTAS

PARA PENSAR. Os réptiles mariños deben saír da auga para respirar, mentres que para os peixes isto non é necesario.

A que se debe esta diferenza? 8

Contesta as preguntas: Que é a metamorfose? En que grupo de animais se produce?

9

Copia no caderno as dúas columnas e relaciona cada animal coa característica que lle corresponda. Tartaruga de carei Camaleón Raia Crótalo Peixe pallaso Ra

Sofre metamorfose Ten cuberta Peixe óseo Peixe cartilaxinoso Inxecta veleno cos seus dentes Ten rabo longo

Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades: A. Os dinosauros eran un grupo de réptiles

que hoxe en día non existen. Busca información e prepara unha exposición sobre estes sorprendentes animais. B. Fai un debuxo dun mamífero ou dunha ave

que elixas. Debúxao no tipo de lugar en que habita. C. Inventa un conto sobre un príncipe

ou unha princesa que se converten en ra e as aventuras que pasan para recuperar a súa forma.

encia Intelix stica lingüí

ES0000000025202 667744-Unidad 04_21188.indd 69

7   Para pensar. Os réptiles respiran por pulmóns, por iso

teñen que saír da auga para respirar, pero os peixes respiran por branquias e poden tomar o osíxeno que hai disolto na auga. 8   A metamorfose é o proceso polo que os cágados se

transforman en adultos. Prodúcese nos anfibios. 9   Tartaruga de carei: Ten cuberta. 

Camaleón: Ten rabo longo.  Raia: Peixe cartilaxinoso.  Crótalo: Inxecta veleno cos seus dentes.  Peixe pallaso: Peixe óseo.  Ra: Sofre metamorfose.

69

25/03/2015 8:38:09

Demostra o teu talento Ao elixir o tipo de actividade, cada alumno mostrará o modelo de tarefa que lle resulte máis interesante. Aproveite a ocasión para valorar estas capacidades persoais. Para a actividade A proponse a procura de información en Internet. Para a actividade B proponse que fagan un debuxo dun animal ou dunha ave. Se van a un parque zoolóxico, poderán ter preto o animal que debuxen.

89

5

Os animais invertebrados

Contidos da unidade • As esponxas, as medusas e os vermes. • Os moluscos e os equinodermos. • Os artrópodos: características e grupos. Os insectos.

SABER

• Luminiscente. VOCABULARIO

• Placas, espiñas. • Eiruga, crisálida, segmentos.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre a orixe dos fíos dos tecidos e o invento da seda.

COMUNICACIÓN ORAL

• Exposición da opinión persoal sobre a moda.

ESCRITURA

• Narración dun relato sobre a vida dunha abella contada en primeira persoa.

SABER FACER

• Observación e diferenciación de dous tipos distintos de vermes e do seu hábitat. INTERPRETACIÓN DE IMAXES

• Observación e diferenciación de dous tipos distintos de estrelas de mar e de ourizos de mar. • Observación das partes da avespa.

SABER SER

90

TÉCNICAS DE ESTUDO

• Resumo e esquema da unidade.

 

• Representar un proceso.

TAREFA FINAL

FORMACIÓN EN VALORES

• Curiosidade por coñecer os distintos grupos de invertebrados. • Respecto por todos os animais, en especial polos invertebrados.

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Aprendizaxe eficaz • Técnicas de estudo e preparación de exames.

Programación didáctica da aula

Proxectos interdisciplinarios

Recursos para a avaliación

• Programa de educación en valores.

• Avaliación de contidos. Unidade 5: controis B e A. Test.

• Programa de educación emocional.

• Avaliación por competencias. Proba 5.

RECURSOS DIXITAIS

Ensinanza individualizada • Plan de mellora. • Programa de ampliación.

Proxectos de traballo cooperativo • Proxecto do segundo trimestre. O pleno municipal.

LibroMedia • Unidade 5: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO Natural Science 4

Recursos complementarios • Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais. •  Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. •  Esquemas mudos. • Suxestións para elaborar traballos. • Biografías. •  Láminas dun planeta vivo.

* A temporalización desta unidade e das seguintes pode variar en función das datas de Semana Santa. SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN*

Xaneiro

Febreiro

Marzo

91

5

Propósitos •  Coñecer, mediante a lectura   dun texto, a observación de imaxes   e a realización de actividades,   a orixe dos fíos dos tecidos,   e, en particular, o invento da seda.

Os animais invertebrados

A seda Os tecidos con que se confeccionan as nosas pezas de roupa fabrícanse tecendo fíos. Na actualidade dispoñemos de moitos tipos de fíos diferentes cos que producir tecidos.

•  Activar os coñecementos previos.

Antigamente había menos fíos e todos se obtiñan de fibras naturais, é dicir, de calquera produto natural que se presentase formando fíos; por exemplo, o pelo dalgúns animais ou as fibras obtidas de certas plantas, como o algodón, o liño ou o cánabo. Hai miles de anos, alguén debeu observar como fabricaban os seus casulos as eirugas da bolboreta da seda e deuse de conta de que, a partir deles, se podía obter un fío moi fino e resistente co que se podía tecer o máis luxoso dos tecidos: a seda.

Le e comprende o problema De onde proceden os fíos que utilizamos habitualmente para as nosas pezas de roupa? Di o nome dalgún tipo de fío que se obteña do pelo dun animal. De onde se obtén a seda? É a seda un invento moderno? Como o sabes? Que está ocorrendo na fotografía da páxina da dereita? EXPRESIÓN ORAL. É a moda importante para ti? Explícalle ao resto dos compañeiros as túas razóns.

SABER FACER TAREFA FINAL Representar un proceso Ao terminar esta unidade vas saber representar un proceso empregando fotografías e debuxos. Antes, vas coñecer os grupos máis importantes en que se dividen os animais invertebrados, con exemplos de cada un, e coñecerás as súas principais características.

70

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 70

Coñecementos e experiencias previas Levar á clase diferentes pezas de roupa da casa ou de vestir, como manteis, panos, blusas, chaquetas… feitas de algodón, liño, seda e la, para que os alumnos as toquen e poidan distinguir unhas das outras.

Suxestións sobre a lectura Deixe que falen dos tecidos da roupa que usan normalmente, como xerseis, camisetas, pantalóns, gorros, bufandas…

Competencias Comunicación lingüística. Os alumnos realizan unha lectura comprensiva do texto para responder preguntas sobre el e

92

25/03/2015 10:09:55

expresar por escrito ideas relacionadas co contido. Tamén hai unha resposta oral. Competencia matemática, científica e tecnolóxica. A proposta que aparece na tarefa final consiste en saber representar o proceso da metamorfose da bolboreta da seda. Para iso, cómpre adquirir coñecementos sobre como ocorre a metamorfose e en que pasos se realiza. Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia, vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos. Nesta unidade é necesario comprobar que todos os alumnos teñen presente que os animais se dividen en vertebrados e invertebrados, segundo teñan ou non columna vertebral. Os alumnos saben recoñecer e identificar os distintos animais e sábenos clasificar nun dos cinco grupos de vertebrados.

NOTAS

QUE SABES XA? Os invertebrados

D

Os animais invertebrados carecen de ósos e de columna vertebral. A maioría son ovíparos. Como se chaman os animais que teñen ósos e columna vertebral? Di se os animais das fotografías son vertebrados ou invertebrados.

C E

B

A

71

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 71

Saber máis O proceso de fabricación da seda ocorre do seguinte xeito: críanse vermes ata a formación da crisálida e recóllense os casulos. Estes sécanse ao aire e, unha vez que as crisálidas se desecan, amolécense os casulos con auga, despois límpanse e sácase de cada un deles un fío. Únense varios fíos para formar outros máis grosos e despois retórcense para que teñan unha maior resistencia. Finalmente, fórmanse as bobinas de fío.

 

25/03/2015 10:10:02

liño ou o cánabo e dos fíos dos casulos das eirugas das bolboretas da seda. •  R. M. A la obtense do pelo da ovella. •  Dos casulos da crisálida da bolboreta da seda. •  A seda é un invento moi antigo porque o texto fala de hai miles de anos. •  Estanse extraendo os fíos dos casulos para facer os fíos dos tecidos. •  Expresión oral. R. L.

Solucionario

QUE SABES XA?

LE E COMPRENDE O PROBLEMA

•  Vertebrados.

•  R. M. Os fíos que utilizamos obtéñense do pelo dalgúns animais ou das fibras de certas plantas, como o algodón, o

•  A: caracol, invertebrado; B: saltón, invertebrado; C: lagarta, vertebrado; D: voitre, vertebrado; E: tigre, vertebrado.

93

As esponxas, as medusas e os vermes Propósitos •  Coñecer as principais características das esponxas,   das medusas e dos vermes.

Previsión de dificultades Comente que os animais invertebrados de corpo brando   que non teñen cunchas ou cubertas protéxense agachándose baixo terra   ou con veleno na pel.

A maioría dos animais que existen son invertebrados. Os grupos máis importantes de invertebrados son as esponxas, as medusas, os vermes, os moluscos, os equinodermos e os artrópodos.

As esponxas As esponxas son os invertebrados máis simples que existen. Son acuáticos e viven fixos sobre as rochas. O seu corpo ten forma de saco e está cheo de poros polos que entra a auga. A esponxa é coma un coador e retén os anaquiños de alimento que leva a auga. 1

1

Exemplos de esponxas. As esponxas teñen formas e cores moi variadas.

As medusas As medusas son acuáticas, desprázanse na auga e son arrastradas polas correntes. 2 Teñen un corpo xelatinoso con forma de paraugas. Posúen tentáculos en que hai uns pequenos aguillóns que inxectan veleno cando algo os toca. As picaduras dalgunhas medusas son moi dolorosas. A

B

2

Exemplos de medusas. A. A medusa luminiscente produce picaduras dolorosas. B. A medusa do Mediterráneo é inofensiva.

As esponxas son acuáticas, teñen forma de saco e viven suxeitas ás rochas. As medusas son acuáticas, teñen un corpo xelatinoso con forma de paraugas e posúen tentáculos.

72

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 72

25/03/2015 10:10:06

Coñecementos e experiencias previas

Educación cívica

Pídalles aos alumnos que traian da casa fotografías de esponxas, medusas e vermes. Realizar por grupos un mural en que se distribúan os animais nestes tres tipos de invertebrados.

Cada especie ocupa un lugar no planeta. Non só un lugar físico, senón tamén un espazo nas relacións existentes entre o medio e os seres vivos, e destes entre si. E cada especie ten un labor, unha «profesión» que desempeñar no medio que habita.

Competencias Competencia social e cívica. Anime os alumnos a que valoren a gran diversidade de especies animais que hai no noso planeta e a importancia de conservalas. Aprender a aprender. A través das ilustracións, e ao longo de toda a unidade, preténdese que os alumnos aprendan a distinguir diferentes animais segundo as súas características físicas propias. Os alumnos deben situar, ademais, os seres vivos nos lugares onde habitan normalmente.

94

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Os animais invertebrados acuáticos. Invite os alumnos a que reflexionen sobre o aspecto e os costumes de esponxas e medusas e pregunte: Credes que estes animais poderían vivir en terra firme? Por que?

55 A

B

NOTAS

C

3

Os vermes Os vermes teñen un corpo brando e alongado e carecen de patas. 3 No grupo dos vermes inclúense moitos animais diferentes. Algúns, como as miñocas, viven na terra, pero moitos outros viven na auga, como o verme de lume.

Exemplos de vermes. A. Miñoca. B. Verme de lume. C. Lombriga intestinal.

TRABALLA COA IMAXE

Algúns, como as lombrigas intestinais e as tenias, poden vivir dentro do noso corpo e causar enfermidades.

Explica en que lugares se encontran a miñoca e o verme de lume.

Os vermes son brandos e alongados e non teñen patas.

Que diferenzas aprecias entre a miñoca e a lombriga intestinal?

ACTIVIDADES 1

Observa as fotografías, di que tipo de invertebrado aparece en cada unha e escribe unha frase que o describa. A

2

B

C

A que animal se refire cada frase? O seu corpo é brando e alongado e non ten patas. Ten tentáculos e arrástrana as correntes. O seu corpo é irregular e ten poros.

3

Por que cando rozamos algunha medusa notamos dor?

73

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 73

PARA AMPLIAR Fichas de invertebrados. A clasificación dos invertebrados inclúe moitas especies diferentes e animais moi variados no seu aspecto e nos seus costumes que os alumnos non terán oportunidade de coñecer ata cursos posteriores. Pídalles que busquen información sobre un animal invertebrado que non apareza na unidade e que elaboren unha ficha cos datos que encontren.

Traballa coa imaxe

 

25/03/2015 10:10:11

é completamente lisa, non ten segmentos e nun extremo está a boca e no outro o ano.

Solucionario 1  A. Miñoca. R. M. A miñoca ten o corpo brando e vive na

terra. B. Esponxa. R. M. A esponxa é un invertebrado moi simple que vive fixo ao substrato. C. Medusa. R. M. A medusa é acuática e desprázase arrastrada polas correntes. 2   O seu corpo é brando e alongado e non ten patas: ver-

•  A miñoca encóntrase na terra e o verme de lume está no fondo do mar.

me. Ten tentáculos e arrástrana as correntes: medusa. O seu corpo é irregular e ten poros: esponxa.

•  O corpo da miñoca está formado por segmentos e divídese en cabeza, pescozo, tronco e ano. A lombriga intestinal

3  Porque nos tentáculos ten pequenos aguillóns que inxec-

tan veleno cando a rozamos ou tocamos.

95

Os moluscos e os equinodermos Propósitos

Os moluscos

•  Coñecer as principais características dos moluscos   e dos equinodermos.

Os moluscos son uns invertebrados de corpo brando. A maioría teñen unha ou dúas cunchas que os protexen. 1

Máis recursos Pregúntelles aos alumnos se algunha vez atoparon na praia unha cuncha cun burato. Deixe que pensen como se puido orixinar. Despois de escoitar as ideas dos alumnos, explique   que seguramente se trate dun burato realizado por unha estrela de mar   para comer o animal que vivía dentro. Lembre que na unidade 3 xa viron que a estrela de mar é un depredador moi voraz e que adoita alimentarse   de moluscos que atrapa cos seus brazos.

Gran parte dos moluscos viven na auga, como os mexillóns, os polbos, as ameixas e as luras. Outros, como algúns caracois, viven na terra. Os moluscos son ovíparos. Do ovo sae unha cría que ás veces é moi diferente do adulto e que se chama larva. Existen varios grupos diferentes de moluscos e o seu aspecto varía moito duns a outros.

Os moluscos bivalvos, como os mexillóns, as ameixas, as ostras, os berberechos e moitos outros, teñen o corpo protexido por dúas cunchas. Son todos acuáticos, a maioría mariños.

Os caracois terrestres e mariños teñen unha soa cuncha que se enrola en espiral. O animal protéxese dentro da súa cuncha. Algúns deles, como as lesmas, non teñen cuncha.

Os polbos, as luras e as sepias teñen tentáculos con ventosas para capturar o alimento. Os polbos non teñen cuncha, mentres que as luras e as sepias téñena no seu interior.

vieira

11

Cunchas Cunchas de de moluscos. moluscos. Moitos Moitos moluscos moluscos teñen teñen cunchas. cunchas.

ameixa de río

caracol

lesma mariña

polbo

sepia

Os moluscos teñen un corpo brando que adoita estar protexido por unha ou dúas cunchas.

74

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 74

25/03/2015 10:10:17

Coñecementos e experiencias previas

Educación cívica

Pregúntelles aos alumnos se se fixaron algunha vez nos tentáculos dun caracol. Mostre unha imaxe dun caracol para sinalar os tentáculos con ollos que teñen na parte superior da cabeza e os tentáculos para o tacto que teñen na parte inferior da cabeza.

Explique que cando un lugar determinado se degrada ou se perde pola construción de estradas, por outras actividades humanas, por un incendio…, todos os seus habitantes vense desprazados do seu medio, non só os vertebrados, senón tamén os invertebrados.

Saber máis

Outras actividades

Comente cos alumnos a función de defensa e de protección das cunchas, cachos e cubertas dos moluscos e dos equinodermos. Poña algúns exemplos simples, como o do caracol, que se agacha na súa cuncha cando é molestado, ou as lapas, etc.

PARA AMPLIAR

96

A lura xigante. Un dos animais máis grandes do mundo é a lura xigante. Habita nas profundidades mariñas e pode chegar a medir catorce metros de longo, dos cales aproximadamente oito ou dez pertencen aos seus longuísimos tentácu-

55

NOTAS

Os equinodermos Os equinodermos teñen un esqueleto formado por placas duras debaixo da súa pel. Ademais, adoitan ter espiñas. Os principais grupos de equinodermos son as estrelas de mar e os ourizos de mar. Todos eles son mariños.

TRABALLA COA IMAXE

Explica que diferenzas existen entre as dúas estrelas das fotografías. Explica que diferenzas observas entre os dous ourizos.

As estrelas de mar teñen cinco brazos. Móvense libremente polo fondo mariño grazas a un gran número de pequenos pés que posúen na súa parte inferior.

Os ourizos de mar teñen forma redondeada. Viven sobre o fondo do mar. Teñen numerosas espiñas que empregan para protexerse e para desprazarse.

Os equinodermos posúen un esqueleto feito de placas duras e moitos deles teñen espiñas.

ACTIVIDADES 1

Observa a fotografía e contesta as preguntas. A que grupo de invertebrados pertence? Como é o seu corpo? Que pensas que son as bólas brancas? É un adulto ou unha larva? Explica por que.

2

Que función ten a cuncha dos moluscos? Escribe o nome dun molusco con cuncha e o dun molusco sen cuncha.

3

Como podes diferenciar os equinodermos doutros invertebrados?

75

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 75

los. Esta lura poucas veces se asoma á superficie, polo que é difícil de ver. Coñecíase a súa existencia pola aparición dalgunha lura morta nunha praia e porque se atoparan restos dos seus tentáculos no estómago doutros animais, como os cachalotes. Na actualidade existen, dispoñibles en Internet, imaxes deste animal feitas con cámaras especiais.

Traballa coa imaxe

 

25/03/2015 10:10:21

Solucionario 1   •  O animal que vemos na fotografía pertence ao grupo

dos moluscos. •  O seu corpo é brando. •  As bólas brancas son ovos. •  É unha larva porque a cuncha aínda non está endurecida e o seu corpo é transparente.

•  R. M. Estas dúas estrelas de mar diferéncianse basicamente pola súa cor, unha vermella e a outra branca con liñas vermellas.

2   R. M. A cuncha dos moluscos serve como protección e

•  R. M. Diferéncianse polo tamaño das espiñas e pola cor. Un ten espiñas verdes e todas do mesmo tamaño, e o outro ten espiñas marróns e unhas máis longas ca outras.

3   Os equinodermos diferéncianse doutros invertebrados

defensa. O caracol é un molusco con cuncha e a lesma é un molusco sen cuncha. por teren un esqueleto formado por placas duras baixo a súa pel e adoitan ter espiñas.

97

Os artrópodos Propósitos

Características dos artrópodos

•  Coñecer as principais características dos artrópodos.

Os artrópodos constitúen o grupo de animais máis numeroso. A súa principal característica é que están revestidos por unha cuberta dura, que é coma un esqueleto externo. Este esqueleto está formado por varias pezas unidas por articulacións, como unha armadura.

•  Coñecer as principais características dos insectos,   dos arácnidos, dos crustáceos   e dos miriápodos.

Previsión de dificultades Comentarlles aos alumnos que   os artrópodos teñen esqueleto externo. Insista no feito de que este esqueleto dos invertebrados non ten nada que ver co esqueleto   dos vertebrados porque non está formado por ósos e, ademais,   non ten columna vertebral.

encia Intelix lista r natu a TRABALLA COA IMAXE

Outra característica común é que teñen patas, que tamén están articuladas.

Cantas ás ten a avespa?

Hai varios grupos de artrópodos: os insectos, os crustáceos, os miriápodos e os arácnidos.

Que ten na cabeza?

E cantas patas?

Os insectos

tórax

Os insectos son os artrópodos máis abundantes. Case todos son terrestres, aínda que hai algúns acuáticos.

abdome cabeza

Os insectos teñen dúas antenas e seis patas. Algúns teñen ás, que poden ser dúas ou catro. O seu corpo está dividido en tres partes: 1

ás

Cabeza. Ten boca, ollos e antenas, que conteñen diversos órganos dos sentidos. antenas

Tórax. Del saen as ás e as patas.

1

Abdome. Está dividido en varios segmentos. Os insectos son ovíparos. En moitos insectos, do ovo sae unha larva, a eiruga. Tras un tempo, a eiruga transfórmase en crisálida e esta transfórmase no adulto. A transformación desde larva a adulto chámase metamorfose. 2

ovo

eiruga

adulto

crisálida 2

Os artrópodos teñen unha cuberta dura articulada. Os insectos son artrópodos con seis patas, antenas e ás.

patas

Partes do corpo dun insecto, a avespa.

Metamorfose dun insecto, a bolboreta monarca.

76

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 76

Traballo cooperativo Pode organizar unha visita cos alumnos a algún Museo de Ciencas Naturais, como o Museo de Historia Natural da Universidade de Santiago de Compostela. Estes museos adoitan ter interesantes coleccións de invertebrados que axudarán os alumnos a tomar conciencia da gran diversidade deles que existe na natureza.

Competencias Coñecemento e interacción co mundo físico. Os insectos forman o grupo máis numeroso do mundo animal. Polo seu aspecto e pola súa pequenez, os nenos tenden a pensar que o seu papel na natureza é insignificante ou que non ten grande importancia que unha especie de insectos se extinga.

98

25/03/2015 10:10:23

Reforce neles a idea de que os insectos se encontran na base da alimentación de moitas especies animais e que, polo tanto, a súa desaparición supoñería a doutras moitas especies que nos proporcionan abundantes beneficios.

Traballo cooperativo Propóñalles a observación directa dun insecto. Capture un insecto seguindo as normas básicas de respecto por todos os seres vivos, é dicir, liberando despois da observación os animais capturados. Despois, introdúzao nun tarro de cristal para poder observalo ben. Con axuda dunha lupa, poden contar cantas antenas ten, así como o número de patas e de ás. Tamén poden observar as tres partes do seu corpo, a súa cor ou calquera outra característica que lles chame a atención.

55 Os arácnidos

A

NOTAS

B

Os arácnidos son artrópodos que teñen oito patas e carecen de antenas. Case todos eles son terrestres. Neste grupo inclúense todas as arañas e os escorpións. 3 Moitas das arañas producen seda, coa que fabrican as súas arañeiras. 3

Os crustáceos Os crustáceos son artrópodos que teñen unha cuberta que adoita ser bastante dura. Teñen antenas e moitos deles teñen dez patas. A maioría dos crustáceos son mariños, aínda que tamén os hai de auga doce e terrestres.

Exemplos de arácnidos. A. Araña. B. Escorpión. A

B

Entre os crustáceos están os cangrexos, as gambas, os camaróns e os bichos bóla, entre moitos outros. 4 4

Os miriápodos Os miriápodos teñen un corpo longo dividido en moitos segmentos, dos cales saen as patas, moi numerosas. Tamén teñen antenas.

Exemplos de crustáceos. A. Camarón. B. Bichos bóla. A

B

Neste grupo inclúense os cempés e os milpés. 5 Nos artrópodos inclúense os insectos, os arácnidos, os crustáceos e os miriápodos.

5

Exemplos de miriápodos. A. Cempés. B. Milpés.

ACTIVIDADES 1

É correcto dicir que os insectos acabados de nacer son vermes? Explica por que.

2

Que tipo de artrópodo é cada un? Non ten antenas.

Ten ás.

Ten moitísimas patas.

77

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 77

Outras actividades

 

25/03/2015 10:10:28

mandíbulas). Poden tamén observar como se desprazan en fila india, que tipo de alimentos transportan, etc.

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE As coleccións de insectos. Lémbrelles aos alumnos que o costume de capturar e desecar animais para facelos formar parte dunha colección, malia o seu interese científico e didáctico, vai en contra do respecto pola natureza.

Traballa coa imaxe

PARA AMPLIAR

Solucionario

Observación dun formigueiro. A observación da natureza é unha das actividades do biólogo e unha ferramenta científica que os nenos deben aprender a empregar. Propóñalles aos alumnos a observación dun formigueiro. Poden fixarse en aspectos como as diferentes clases de formigas (obreiras e soldados; estas últimas teñen a cabeza máis grande e fortes

•  A avespa ten catro ás, seis patas e na cabeza ten un par de antenas.

1  Non, non é correcto. Os insectos acabados de nacer son

larvas, aínda que con aspecto de vermes. 2  Un artrópodo que non ten antenas é un arácnido. Un ar-

trópodo que ten ás é un insecto. Un artrópodo que ten máis de cen patas é un miriápodo.

99

SABER FACER

Propósitos

Representar un proceso

•  Saber representar as sucesivas fases dun proceso mediante datas, textos e imaxes.

Un proceso é algo que ocorre ao longo do tempo, como o paso de neno a adulto, por exemplo. Os procesos pódense representar mediante fotos ou debuxos dos seus pasos principais. Observa o proceso

Metamorfose da bolboreta da seda

NOTAS

Dos ovos saen larvas (eirugas).

As bolboretas poñen ovos.

Ovos

Eirugas acabadas de nacer

Bolboreta adulta

As larvas aliméntanse e medran.

Eirugas grandes

As crisálidas transfórmanse en bolboretas.

Demostra que sabes facelo

Crisálida no casulo

As larvas tecen un casulo e transfórmanse en crisálidas.

encia Intelix temática a lóxico-m

1

Que indican as frechas?

2

Que indica o texto que hai debaixo de cada foto? E o que vai coas frechas?

3

Elixe ti un proceso calquera e represéntao. Pode estar relacionado cos animais ou non, como prefiras.

78

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 78

Saber máis Explíquelles aos alumnos os pasos do proceso de fabricación do mel. As abellas visitan as flores para zugar o néctar, que é un líquido doce. Despois, volven á colmea e entregan o néctar a outras abellas que se encargan de recollelo. Estas abellas botan o néctar nas celiñas dos panais, que están feitas de cera. Cando pasou máis ou menos un mes, o néctar transformouse en mel. O apicultor recolle dos panais o mel e a cera.

Competencias Competencia matemática, científica e tecnolóxica. Para describir un proceso científico, o alumno necesita ter adquiridos previamente os coñecementos necesarios para poder

100

25/03/2015 10:10:33

comprender o proceso e despois ser capaz de explicalo en pasos sucesivos e coherentes. Comunicación lingüística. Os alumnos expresan mediante un diagrama as ideas relacionadas cos pasos consecutivos dun proceso concreto.

Solucionario 1   As frechas indican os pasos ou etapas do proceso. 2   R. M. O texto que hai debaixo das fotos define o que se

ve nelas. O texto das frechas explica unha parte deste proceso. 3   R. L. Pódese propoñer o proceso de fabricación do mel

ou do pole polas abellas, ou o proceso de elaboración do queixo.

5

SABER ESTUDAR 1

Propósitos

RESUMO. Copia no caderno o resumo da unidade e complétao coas palabras que cumpra.

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

Os invertebrados clasifícanse en varios grupos: As teñen o corpo irregular, viven pegadas ao fondo e o seu corpo ten poros.

NOTAS

As teñen o corpo xelatinoso e en forma de paraugas. Posúen tentáculos con aguillóns velenosos. Os teñen o corpo brando e alongado e carecen de patas. Os teñen o corpo brando e normalmente está protexido por unha ou máis cunchas. Os teñen un esqueleto de placas duras debaixo da pel e posúen espiñas. Os teñen unha cuberta dura e articulada e posúen patas.

2

ESQUEMA. Copia este esquema no caderno e complétao.

OS INVERTEBRADOS carecen de

ósos

columna vertebral

poden ser

esponxas

vermes

moluscos exemplo

exemplo

exemplo

artrópodos

exemplo

exemplo

exemplo

79

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 79

Competencias Aprender a aprender. A elaboración dun resumo axuda a reforzar os coñecementos aprendidos. Os alumnos completan o texto cunha serie de palabras clave do tema. Os alumnos constrúen un esquema que transmite moita información visual e intuitiva. O nivel de organización máis simple queda na parte superior. O nivel mas complexo queda na parte inferior.

25/03/2015 10:10:34

Solucionario 1   R esumo. … esponxas / … medusas / … vermes / 

… moluscos / … equinodermos / … artrópodos. 3   Esquema. Esponxas, medusas, vermes, moluscos, equi-

nodermos, artrópodos. (R. L. exemplos)

Iniciativa e emprendemento. O alumno desenvolve a súa capacidade de elixir e probar entre varias opcións e ten a oportunidade de probar varios camiños e ideas.

101

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

Copia e completa no caderno a seguinte frase: Os invertebrados carecen de ósos e de columna . , as medusas, Os grupos máis importantes son: as , os equinodermos e os . os vermes, os

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade. 2

NOTAS

Copia as dúas columnas inferiores no caderno e relaciona cada grupo de invertebrados coa súa característica. Corpo brando cunha ou dúas cunchas

Esponxas

Forma de saco e cheo de poros

Medusas Vermes

Esqueleto formado por placas duras

Moluscos

Corpo brando, alongado e sen patas Con esqueleto externo

Equinodermos

Corpo xelatinoso con forma de paraugas

Artrópodos 3

Identifica os invertebrados que aparecen nas seguintes fotografías e indica a que grupo pertence cada un deles.

A

B

C

D

E

F

4

A que grupo de moluscos corresponde cada unha das seguintes descricións? Ten tentáculos con ventosas. Corpo protexido por dúas cunchas. Teñen unha soa cuncha enrolada en espiral.

80

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 80

Solucionario 1   … vertebral / … esponxas … moluscos … artrópodos. 2   Esponxas: Forma de saco e cheo de poros. 

Medusas: Corpo xelatinoso con forma de paraugas.  Vermes: Corpo brando, alongado e sen patas.  Moluscos: Corpo brando cunha ou dúas cunchas.  Equinodermos: Esqueleto formado por placas duras.  Artrópodos: Con esqueleto externo. 3   A: Lombriga intestinal – verme. 

B: Esponxa – esponxa.  C: Caracol – molusco.  D: Cempés – artrópodo miriápodo.  E: Estrela de mar – equinodermo.  F: Camarón – artrópodo crustáceo.

102

25/03/2015 10:10:37

4   •  Polbo. 

 Bivalvos.  •  •  Caracol. 5   R. L. 6   6 patas: avespa, mosca, bolboreta e escaravello. 

8 patas: araña e escorpión.  10 patas: camarón e cochinilla da humidade. 7   Esponxas, medusas e equinodermos. 8   Para pensar. Pertence ao grupo dos insectos. É a eiruga

dun insecto, isto é, a larva. Pasado un tempo, a eiruga transfórmase en crisálida e esta converterase no adulto. 9   A metamorfose é a transformación dos insectos de larva

a adulto. Ten tres fases: larva, crisálida e adulto. Tamén

5 5

Propósitos

USA AS tic. Busca en Internet o debuxo dun insecto.

encia Intelix rsoal interpe

Cópiao e sinala a cabeza, o tórax, o abdome e as patas. O insecto que elixiches ten ás? Cantas?

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

Describe as súas principais características. Cales delas son comúns a todos os demais insectos? 6

NOTAS

Cantas patas ten cada un dos seguintes artrópodos? Avespa

Camarón Escorpión

Mosca Escaravello

Araña

Bolboreta

Cochinilla da humidade

7

Cales dos grupos que estudaches viven só na auga?

8

PARA PENSAR. Observa o animal da fotografía e contesta as preguntas.

A que grupo de animais pertence? Di toda a información que poidas sobre el tendo en conta o que aprendiches na unidade. 9

Explica o que é a metamorfose. Que fases ten? Que outros animais teñen metamorfose? Que diferenzas existen entre ambas as metamorfoses?

Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades: A. Fai un modelo dun insecto en tres dimensións

utilizando os materiais que queiras e tratando de que sexa o máis semellante posible á realidade. B. Busca información sobre as perlas: como se forman,

como se obteñen e cal é a súa utilidade. c. Escribe un relato sobre a vida dunha abella contada

por unha delas.

encia Intelix stica lingüí

ES0000000025202 667744-Unidad 05_21185.indd 81

teñen metamorfose os anfibios. Na metamorfose dos anfibios pásase de cágado a adulto. Os cágados viven na auga e respiran por branquias, e os adultos respiran pola pel e pulmóns e viven fóra da auga.

Demostra o teu talento Ao elixir a actividade, cada alumno mostrará o tipo de tarefa que lle resulte máis interesante. Aproveite a ocasión para valorar estas capacidades persoais.

81

25/03/2015 10:10:41

Para realizar a actividade B poden buscar información en páxinas de Internet sobre criadeiros de ostras que fabrican perlas para elaborar xoias. Para a actividade C convén proporcionar previamente información sobre a vida social das abellas, para que poidan contar un relato que se axuste ás características da forma de vida destes insectos.

Na actividade A pódense utilizar arames recubertos de plastilina, así será fácil representar cada unha das partes das patas articuladas dos insectos.

103

6

As plantas

Contidos da unidade • Os grupos de plantas. • A nutrición e a reprodución das plantas. • A agricultura. • Fotosíntese, zume. • Reprodución sexual e reprodución asexual.

SABER

• Pistilo, sépalo, pétalo, cáliz, pole. VOCABULARIO

• Estolón, rizoma, bulbo, tubérculo. • Anxiospermas, ximnospermas. • Musgo, fento. • Agricultura, labor agrícola. • Secaño, regadío.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre os cultivos en invernadoiro.

COMUNICACIÓN ORAL

• Descricións dos compañeiros e compañeiras.

ESCRITURA

• Explicación de como realizan as plantas a reprodución asexual. • Interpretación de fotografías das partes das plantas e das flores.

SABER FACER

INTERPRETACIÓN DE IMAXES

• Interpretación dun debuxo rotulado sobre a nutrición das plantas. • Observación de debuxos rotulados de flores e doutras estruturas relacionadas coa reprodución asexual. • Interpretación de debuxos sobre a reprodución asexual na agricultura.

USO DAS TIC

• Procura de información sobre a clorofila e a súa función. • Resumo da unidade.

SABER SER

104

TÉCNICAS DE ESTUDO

• Esquema arbóreo sobre a clasificación das plantas.

 

• Identificar plantas cunha clave.

TAREFA FINAL

FORMACIÓN EN VALORES

• Interese por coñecer as plantas. • Gusto por coñecer labores agrícolas.

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Aprendizaxe eficaz • Técnicas de estudo e preparación de exames.

Programación didáctica da aula

Proxectos interdisciplinarios

Recursos para a avaliación

• Programa de educación en valores.

• Avaliación de contidos. Unidade 6: controis B e A. Test.

• Programa de educación emocional.

• Avaliación por competencias. Proba 6.

RECURSOS DIXITAIS

Ensinanza individualizada • Plan de mellora. • Programa de ampliación.

Proxectos de traballo cooperativo • Proxecto do segundo trimestre. O pleno municipal.

LibroMedia • Unidade 6: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO Natural Science 4

Recursos complementarios • Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais. •  Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. •  Esquemas mudos. • Suxestións para elaborar traballos. • Biografías. •  Láminas dun planeta vivo.

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

Xaneiro

Febreiro

Marzo

105

6

Propósitos •  Aprender, mediante la lectura   dun texto, a realización   de actividades e a observación   de imaxes, sobre os cultivos   en invernadoiro.

As plantas

Como ter tomates todo o ano O tomate é un alimento moi rico e nutritivo; o malo é que cando está maduro, non dura moito.

•  Activar os coñecementos previos.

Ata hai pouco tempo só se podían comer tomates frescos uns meses ao ano, pois as tomateiras necesitan que vaia calor para medrar e dar froitos. Polo tanto, nos meses do inverno e da primavera non se podían comer tomates frescos.

Máis recursos Mostrar na clase fotografías aéreas   de zonas con moitos invernadoiros.

Hoxe en día as tomateiras cultívanse en invernadoiros, unhas construcións con paredes de plástico transparente, que deixan pasar o sol pero que impiden que saia a calor. Así, os tomates medran todo o ano, sempre que teñan auga e terra fértil.

Buscar no sitio web A la carta de RTVE o programa da serie «España   a ras del cielo» titulado La historia de los invernaderos de El Ejido.

Os invernadoiros permiten controlar moi ben a temperatura e a humidade. Por esta razón, nos invernadoiros os tomates desenvólvense moi ben e a produción das plantas é moi grande.

Le e comprende o problema Que problema ten o tomate como alimento? Por que hai anos non se podían comer tomates durante todo o ano? De que están construídas as paredes dos invernadoiros? Por que? Por que se ven no invernadoiro da imaxe tomates de distintas cores? EXPRESIÓN ORAL. Discutide que outros tipos de plantas vos parece que se poden cultivar en invernadoiros.

SABER FACER TAREFA FINAL Identificar plantas cunha clave Ao terminar a unidade, vas identificar plantas seguindo unha clave. Antes, vas aprender como se agrupan as plantas, como se alimentan, como se reproducen e como se cultivan.

82

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 82

25/03/2015 8:36:47

Suxestións sobre a lectura

Traballo cooperativo

Facer as seguintes preguntas: Que significa que un tomate está maduro? Como podemos sabelo a simple vista? Que é una tomateira? Onde vai máis calor, fóra ou dentro dun invernadoiro? Por que os invernadoiros impiden que escape a calor? Que é a humidade?

Dividir a clase en grupos e adxudicarlle a cada un un tipo de tomate. Deben levar tomates dese tipo para a clase e explicarlles aos compañeiros algunhas das súas características.

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Plantas que se cultivan en invernadoiros. Mostrar fotografías das plantas que se adoitan plantar en invernadoiro, ou ben detalles das plantas e dos seus froitos. Por exemplo: pemento, amorodo, leituga...

106

Dentro de cada grupo pedir que se repartan as tarefas: comprar os tomates, buscar información, escribila, expoñela na clase, levar material para a degustación, partir os tomates. A distribución de tarefas terá en conta as capacidades de cada alumno: creativas, manuais, organizativas, comunicativas… Así, a actividade de grupo convértese nun traballo cooperativo.

NOTAS

QUE SABES XA? As plantas As plantas teñen diversas partes: raíz, talo e follas. Ademais, ás veces teñen flores e froitos. As plantas necesitan luz, aire, auga e substancias que toman da terra. 1

Fai un debuxo dunha planta e indica con frechas o nome das súas partes.

2

Que consellos lle darías a alguén para que coidase dunha planta que ten nun tarro?

83

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 83

Competencias Comunicación lingüística. Os alumnos realizan unha lectura comprensiva do texto para responder preguntas sobre el e expresar por escrito ideas relacionadas co contido descrito. Tamén hai unha resposta oral. Aprender a aprender. Afianzar os conceptos clave é fundamental para incorporar novos coñecementos de forma significativa para o alumnado.

Solucionario

 

25/03/2015 8:36:49

•  Porque as tomateiras necesitan que vaia calor para medrar e dar froitos. Polo tanto, nos meses de inverno e primavera no se podían comer tomates frescos. •  As paredes son de plástico transparente, porque deixan pasar o sol pero impiden que saia a calor. •  Porque están en distintas fases de maduración. Os máis inmaturos son verdes e os maduros son de cor vermella intensa. •  Expresión oral. R. L. QUE SABES XA?

LE E COMPRENDE O PROBLEMA

1  R. G.

•  Cando está maduro, dura pouco tempo.

2  R. M. Regala, poñela nun lugar con luz suficiente, renovar

a terra cada ano.

107

Os grupos de plantas Propósitos •  Identificar os dous grupos   de plantas: as plantas con flores   e as plantas sen flores.

Previsión de dificultades Para comprender mellor que existen dous tipos de plantas, con flores   e sen flores, pódese levar á clase algún exemplo de plantas, flores   ou froitos, para que poidan manipulalas e razoar.

As plantas poden clasificarse en dous grandes grupos: as plantas con flores e as plantas sen flores.

As plantas con flores As plantas con flores reprodúcense mediante sementes. Estas plantas non teñen flores todo o ano, só nalgunhas épocas, normalmente na primavera ou no verán. Son moi abundantes e variadas e podémolas clasificar en dous grandes grupos: as anxiospermas e as ximnospermas. As anxiospermas

maceira

As anxiospermas teñen flores que poden ser grandes e vistosas, coma as rosas, ou moi pequenas, coma as das aciñeiras. Ademais, producen froitos que conteñen as sementes.

flor da maceira sementes

Son moi variadas, poden ser árbores, arbustos ou herbas. Algúns exemplos son o castiñeiro, a maceira, a lavanda, o trigo e o trevo.

As ximnospermas

froito (mazá)

piñeiro manso

As ximnospermas teñen flores pouco vistosas, sen cáliz nin corola. Non producen froitos e as súas sementes fórmanse en piñas.

piñas

Son árbores e arbustos, a maioría de folla perenne. As follas adoitan ter forma de agulla. Algúns exemplos son o ciprés, o abeto, o piñeiro, o cedro, o cimbro e o teixo. sementes (piñóns)

84

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 84

Para explicar Como xa viron, hai tres grupos de plantas: herbas, arbustos e árbores, e cada un deles ten unhas características particulares, poden guiarse polo talo para agrupar as diferentes especies. Ademais diso, as plantas poden agruparse en dous grandes grupos: plantas con flores e plantas sen flores. Pode axudar os alumnos a visualizar dun xeito máis claro os dous grupos se presenta a información en forma de esquema ou se observan algún tipo de infografía. Por unha banda, as plantas con flores, que poden ser, á súa vez, anxiospermas, se as flores son vistosas ou ximnospermas, se as flores son cativas e non producen froitos.

108

25/03/2015 8:36:52

Por outra banda, as plantas sen flores, que se agrupan en musgos e fentos. Mostre na clase diferentes exemplos de follas, froitos e plantas para que observen de primeira man as partes, o tamaño das follas e das flores, as sementes, etc.

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Sementes, follas, flores e froitos. Propoña que, por grupos ou de maneira individual, busquen diferentes sementes, follas, flores ou froitos e que despois procuren información sobre esa planta. Por exemplo, un pode buscar as sementes dunha mazá ou a carabuña dunha cereixa e despois informarse de como é a planta, que tipo de flores bota, cal é a for-

66

NOTAS

As plantas sen flores Este tipo de plantas non producen flores nin sementes. Clasifícanse en dous grupos principais: os musgos e os fentos. Os musgos

musgo sobre rochas

Os musgos son plantas moi pequenas e simples. Viven sobre as rochas, nos troncos das árbores e no chan.

talo

Teñen unhas folliñas diminutas, un pequeno talo e agárranse ao chan por medio duns pelos ou raiciñas.

Os fentos

folliña

fentos nun bosque

folla de fento

Os fentos viven en lugares húmidos, como as beiras dos ríos e os bosques. Teñen un talo subterráneo do que saen as raíces e as follas, que poden ser bastante grandes.

As plantas con flores reprodúcense mediante sementes. Clasifícanse en ximnospermas e anxiospermas. As plantas sen flores non teñen sementes. Son os musgos e os fentos.

ACTIVIDADES 1

Explica as diferenzas entre fentos e musgos.

2

Observa a fotografía da dereita e explica de que tipo de planta se trata.

85

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 85

ma do froito, etc. Aqueles grupos ou rapaces que se encarguen das plantas sen flores, poden debuxar as folliñas e as raiciñas para amplialas, explicar onde as atoparon e cales son as condicións en que viven, procurar información de en que lugar da planta se encontran as sementes necesarias para que se reproduzan, etc. Descricións. Describir as partes das plantas coas que se traballe utilizando o vocabulario preciso. Presentación. A presentación do traballo pode facerse agrupando as plantas que elixisen baixo as epígrafes plantas con flores e plantas sen flores, e, á súa vez, baixo as etiquetas de anxiospermas, ximnospermas, musgos e fentos. Deste xeito, conseguirase unha fixación de conceptos moito máis efectiva.

 

25/03/2015 8:36:57

Solucionario 1  Os fentos teñen un talo subterráneo do que saen as raí-

ces e as follas, e estas poden ser bastante grandes. Os musgos viven sobre rochas, árbores ou no chan pero teñen un pequeno talo do que saen unhas raiciñas miúdas e unhas folliñas diminutas. 2  Trátase dunha árbore con flores. É unha planta anxiosper-

ma porque ten unhas flores moi vistosas.

109

A nutrición das plantas Propósitos •  Coñecer como se nutren   as plantas.

Máis recursos En relación coa actividade 3, realizar unha experiencia para extraer   a clorofila. Triturar unhas follas verdes nun morteiro e engadir un pouco   de alcohol. Ao filtrar a mestura   cun papel de filtro compróbase   que o alcohol se tinguiu de cor verde. Explicar que esa substancia verde   é a clorofila e que se encontra   nas follas e nos talos verdes   das plantas.

As plantas realizan a función de nutrición dun xeito moi diferente aos animais.

As plantas fabrican os alimentos As plantas diferéncianse dos animais en que non necesitan tomar alimentos para realizar a función de nutrición, posto que son capaces de fabricar os seus propios alimentos. Para elaboralos só necesitan auga, sales minerais, dióxido de carbono e luz.

2. A mestura de auga e sales minerais forma o zume bruto. Este ascende por uns condutos situados no interior da raíz e do talo ata as follas.

dióxido de carbono

osíxeno

3. As follas toman dióxido de carbono do aire. A mestura do zume bruto e o dióxido de carbono, coa axuda da luz do sol, transfórmase no zume elaborado, que contén o alimento da planta. Este importantísimo proceso é a fotosíntese e ocorre durante o día nas partes verdes das plantas. Ao realizar este proceso, as plantas expulsan osíxeno.

zume bruto

zume elaborado

1. A través da raíz, a planta absorbe auga e sales minerais, substancias que se encontran nos terreos fértiles.

4. Finalmente, o zume elaborado repártese por toda a planta a través dos condutos situados dentro do talo. Deste modo, o alimento chega a toda a planta.

86

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 86

Coñecementos e experiencias previas Pídalles aos nenos que lembren as plantas que hai na súa casa ou na dalgún familiar. Saben como as coidan e que cousas necesitan? Onde están colocadas? Pregunte se saben para que necesitan a auga e o sol as plantas.

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE A circulación do zume bruto. Realizar unha simple experiencia para comprobar como a auga cos sales disoltos ascende polo interior da planta. Necesitarán unha flor branca, para que se vexa con facilidade o resultado do experimento, e un vaso de auga en que deben diluír un pouco de tinta azul. Deixar as

110

25/03/2015 8:36:58

flores co talo mergullado na auga e agardar unhas horas. Poderán comprobar que as flores se van tinguindo de azul. Axude a facer que entendan o proceso.

Traballo cooperativo Divida a clase en catro grupos e asígnelle a cada un un recadro do esquema do libro. Cada grupo preparará unha exposición para o resto da clase sobre o tema asignado.

Educación cívica As plantas absorben auga e outras substancias da terra pola raíz, por iso calquera substancia contaminante que se bote á terra prexudicará tamén as plantas.

6 As plantas respiran Igual ca o resto dos seres vivos, as plantas necesitan respirar para vivir. Ao facelo, igual ca nós, toman osíxeno do aire e desprenden dióxido de carbono.

Que procesos realizan as plantas durante o día? E durante a noite? En que momento producen osíxeno? E dióxido de carbono?

As plantas respiran tanto de día coma de noite, de modo que durante o día realizan a fotosíntese e a respiración; e pola noite, en cambio, realizan só a respiración, pois non hai luz solar. Fotosíntese

Osíxeno

Dióxido de carbono

Respiración Osíxeno

NOTAS

TRABALLA COA IMAXE

Respiración Noite

Día

Dióxido de carbono

Osíxeno

Dióxido de carbono

En conxunto, as plantas producen máis osíxeno na fotosíntese ca o que consomen na respiración. Polo tanto, o resultado final é que producen osíxeno.

A importancia da fotosíntese A fotosíntese é vital para as plantas, pois permítelles fabricar os seus alimentos, pero tamén é fundamental para os animais, que non poderían existir sen elas:

ACTIVIDADES 1

Que necesitan as plantas para fabricar os seus alimentos?

2

Completa no caderno as seguintes oracións:

Todos os alimentos dos animais proceden das plantas: os animais herbívoros comen plantas e os carnívoros aliméntanse dos herbívoros. O osíxeno do aire, que é necesario para os animais, prodúcese na fotosíntese. As plantas fabrican os seus propios alimentos mediante a fotosíntese. Ademais, producen o osíxeno e os alimentos que empregan os animais.

Na fotosíntese, as follas toman ……… do aire e expulsan ……… Na respiración, as plantas toman ……… do aire e expulsan ……… 3

Busca en Internet ou en libros que é a clorofila e que función ten.

4

EDUCACIÓN EN VALORES. Por que é importante evitar que se perdan os bosques?

encia Intelix lista natura 87

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 87

Competencias Competencia dixital. Anime os alumnos a que expresen a información coas súas palabras sen copiala literalmente. Competencia social e cívica. É o momento de aplicar os coñecementos adquiridos sobre as plantas á vida diaria, para valoralas e protexelas.

Traballa coa imaxe •  Durante o día, as plantas respiran e realizan a fotosíntese. Pola noite respiran. •  Producen osíxeno durante o día cando fan a fotosíntese. Durante todo o día producen dióxido de carbono ao respirar.

 

25/03/2015 8:36:59

Solucionario 1   Necesitan auga, sales minerais, dióxido de carbono e luz. 2   •  Na fotosíntese, as follas toman dióxido de carbono do

aire e expulsan osíxeno. •  Na respiración, as plantas toman osíxeno do aire e expulsan dióxido de carbono. 3   Usa as TIC. É o pigmento verde que está nas plantas en-

cargado de realizar a fotosíntese. 4   Educación en valores. R. M. É o lugar onde viven moi-

tos animais que utilizan as plantas como soporte, acubillo ou alimento. As plantas fan a fotosíntese e son a fonte do osíxeno que respiramos os seres vivos.

111

A reprodución das plantas Propósitos •  Coñecer como se reproducen   as plantas.

Previsión de dificultades

A reprodución nas plantas pode ser de dous tipos: sexual e asexual.

A reprodución sexual Na reprodución sexual interveñen dúas plantas. Lévase a cabo grazas ás flores, que constan de varias partes:

Debuxar algún paso intermedio entre a chegada dun gran de pole ao pistilo dunha flor e a formación do froito facilitará a comprensión do proceso.

Os estames son a parte masculina da flor. No extremo teñen uns saquiños en que se produce o pole.

O pistilo é a parte feminina da flor. Consiste nun tubiño alongado cun ensanchamento na base, o ovario.

Os pétalos son follas coloreadas. O conxunto de todos os pétalos forma a corola.

Os sépalos son as folliñas verdes que forman o casulo da flor. O conxunto de todos os sépalos é o cáliz.

A reprodución sexual das plantas con flor é un proceso que ocorre en varios pasos: 2. Un gran de pole chega ao pistilo doutra flor.

1. Nos estames fórmase o pole.

4. Cando unha semente cae á terra, xermina e dá orixe a unha nova planta.

3. O ovario madura e transfórmase no froito, que contén as sementes.

88

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 88

Para explicar Para axudar a comprender o esquema da flor, explique que se representa cortada lonxitudinalmente para poder ver as partes que están ocultas no interior. Indique a importancia de ler na orde adecuada os textos dos pasos da reprodución das plantas con flor.

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Describir debuxos de plantas. Pedirlles a varios alumnos que, antes de ler os textos, describan o máis polo miúdo posible o que ven nas ilustracións do apartado A reprodución asexual.

112

25/03/2015 8:37:00

PARA AMPLIAR Un viveiro escolar. Anime os alumnos e as alumnas a que elaboren un pequeno viveiro escolar; para facelo poderán utilizar testos fabricados a partir de material reciclable como envases de iogures, tetra briks, etc. Indíquelles que lle fagan un burato de drenaxe en cada recipiente para evitar que podrezan as raíces. A continuación, pídalles que enchan os recipientes con terra vexetal e que boten neles sementes de plantas autóctonas.

Educación cívica Destacar a importancia para a saúde de comer froitas e verduras propias de cada estación. Están no seu momento óptimo, cargadas de nutrientes e vitaminas e o prezo é menor.

66

NOTAS

A reprodución asexual Na reprodución asexual intervén unha soa planta, que dá orixe a outra planta a partir dunha das súas partes. Os principais tipos de reprodución asexual son:

Estolóns

Rizomas

Son talos que medran sobre o chan. Cada certa distancia producen raíces e talos novos que orixinan unha nova planta. Danse no amorodo e na cinta, por exemplo.

Son talos subterráneos que cada certo espazo producen talos que saen e forman unha nova planta. Teñen rizomas os lirios e o xenxibre.

Bulbos

Tubérculos

Son talos subterráneos que están envoltos por follas carnosas. Teñen xemas das que poden formarse novas plantas. Danse na cebola e no tulipán.

Son talos subterráneos que teñen reservas alimenticias e xemas das que sae unha nova planta. Danse na pataca e na mandioca.

As plantas teñen reprodución sexual, en que interveñen dúas plantas, ou reprodución asexual, en que intervén unha soa planta.

ACTIVIDADES

encia Intelix cial espa

1

Copia no caderno o esquema da flor e escribe o nome das súas partes.

2

EXPRESIÓN ESCRITA. Explica mediante exemplos

como realizan as plantas a reprodución asexual.

89

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 89

Propoñer facer unha lista con froitas e verduras que podemos comprar só no verán e outra con froitas e verduras que podemos comprar durante todo o ano.

Competencias Competencia lingüística. A explicación das diferentes formas de reprodución sexual nas plantas axuda a comprender os conceptos e a lembralos mellor.

Solucionario 1   R. G.

 

25/03/2015 8:37:01

co nunha planta completa. A pataca é un tubérculo, un talo subterráneo, igual ca o boniato. Se botamos unha cebola, dela saen un talo aéreo e raíces, e transfórmase pouco a pouco nunha planta completa. A cebola é un bulbo, un talo subterráneo envolto por follas carnosas, igual ca os bulbos dos tulipáns e dos narcisos. Cando a xema dun estolón da planta do amorodo entra en contacto coa terra, bota raíces e fórmase unha nova planta. Os estolóns son talos aéreos. O xenxibre ten un talo subterráneo que cada certo espazo produce un talo que sae da terra e forma unha nova planta. Isto mesmo sucede cos lirios.

2   Expresión escrita. R. M. Se botamos unha pataca, dela

saen un talo aéreo e raíces, e transfórmase pouco a pou-

113

A agricultura A

Propósitos

Que é a agricultura?

•  Coñecer os diferentes labores agrícolas.

A agricultura é a actividade que consiste no cultivo da terra para obter produtos de orixe vexetal, chamados produtos agrícolas.

Máis recursos Facer un insecticida natural básico  e caseiro mesturando dúas culleradas (30 mL) de xabón líquido cun litro   de agua. Pulverizalo cun spray nas plantas   da aula e do colexio.

Moitos dos produtos agrícolas son alimentos, como cereais, froitas e hortalizas. Outros son materias primas que se transforman noutros produtos, como tecidos, cosméticos ou medicinas. Outros produtos empréganse como alimento para o gando, como os pastos e as plantas forraxeiras, como a herba seca.

B

Os labores agrícolas Os labores agrícolas son as distintas tarefas que realizan os agricultores para conseguir a colleita. Estes labores son os seguintes: Arar. Consiste en remover a terra co arado para aireala e formar regos. Sementar. Consiste en repartir as sementes polos regos. As sementes débense repartir adecuadamente, para que non se amoreen nin queden demasiado separadas.

C

Fertilizar. É engadir fertilizantes á terra. Os fertilizantes conteñen sales minerais que as plantas necesitan para fabricar os alimentos. Regar. A rega emprégase cando a auga de chuvia non é suficiente. Existen diversos métodos, como aspersión, inundación ou goteo. 1 Fumigar. Mentras a planta está medrando, pódese pulverizar algún insecticida que evite a aparición de pragas de insectos. Se é necesario, tamén se usan herbicidas para eliminar as malas herbas. Podar. No caso de árbores e arbustos, córtanse certas ramas para favorecer o crecemento do resto da planta.

1

Distintos sistemas de rega. A. Por aspersión. B. Mediante regos. C. Por goteo.

TRABALLA COA IMAXE

Fíxate nas imaxes e explica en que consiste cada sistema de rega.

Recoller. É a última fase e consiste en facer a colleita do cultivo maduro. Recóllese a parte da planta que interesa, que adoitan ser os froitos ou as sementes. 90

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 90

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Obter un xeranio a partir dun escallo. 1. Cortar unha póla que teña varias follas. Xa temos o escallo. 2. Meter o escallo nun vaso con auga e esperar a que saian raíces. 3. Plantar a póla con raíces nun testo cheo de terra húmida. PARA AMPLIAR As vantaxes da rega por goteo. Analizar e escribir unha lista coas vantaxes deste tipo de rega. Supón un importante aforro de auga, xa que sae gota a gota e pasa directamente á terra. Realiza unha achega de auga máis constante. Adáptase a calquera clase de cultivo en función das necesidades de cada grupo de plantas.

114

25/03/2015 8:37:03

Competencias Comunicación lingüística. A escritura de forma ordenada dos pasos necesarios desde a sementeira ata a colleita servirá para repasar e memorizar estes coñecementos.

Traballa coa imaxe A rega por aspersión imita a chuvia. A auga chega ás plantas por tubaxes, sae a presión polos aspersores e cae en forma de gotas sobre as plantas. Na rega mediante regos, a auga circula polos regos da terra de cultivo onde medran as plantas. Penetra na terra e pode ser absorbida polas raíces. Na rega por goteo instálanse entre as plantas tubos polos que circula a auga e que teñen goteiros no seu percorrido.

66

NOTAS

SABER MÁIS

A reprodución asexual na agricultura A capacidade das plantas para reproducirse asexualmente resulta útil na agricultura e na xardinaría. Algunhas das técnicas que se utilizan son as seguintes: Os escallos. Son fragmentos de ramas que, ao plantalos, producen raíces e dan lugar a novas plantas. Por exemplo, os xeranios, as oliveiras e as roseiras reprodúcense mediante escallos. A porbaixa. Consiste en obter novas plantas a partir dunha póla que está unida á planta orixinal e que se enterra ata que produce raíces. Cando estas medraron, a póla sepárase da planta. Emprégase na reprodución da abeleira e de árbores froiteiras como a maceira e a ameixeira. O enxerto. Consiste en unir un fragmento dunha planta a outra. Así obtéñense plantas que teñen mestura de características interesantes: son resistentes a enfermidades, producen froitos saborosos, etc. Por exemplo, a maioría das vides de Europa son enxertos de vides europeas, que producen boas uvas, sobre vides americanas, que resisten algunhas enfermidades.

A agricultura consiste en cultivar a terra para obter os produtos vexetais que necesitamos.

ACTIVIDADES 1

Que produtos se poden obter da agricultura?

2

EXPRESIÓN ESCRITA. Escribe coas túas palabras que pasos debe dar un agricultor desde a sementeira ata a colleita.

Asegúrate de que describes todos os pasos. 3

Imaxina un agricultor que ten un pexegueiro que dá unhas froitas especialmente doces e zumarentas. Que debería facer para reproducilo, usar as súas sementes ou empregar un enxerto? Explica a resposta.

91

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 91

Desde os tubos van caendo gotas de auga ao chan, que queda dispoñible para as raíces.

Solucionario 1   Alimentos: cereais, froitas e hortalizas. Outros son mate-

rias primas que se transforman noutros produtos, como tecidos, cosméticos ou menciñas. Outros empréganse como alimento para o gando, por exemplo, os pasteiros e as plantas forraxeiras, como a herba seca.

 

25/03/2015 8:37:06

sectos e as plantas non desexadas. Podar. Cortar algunhas ramas para favorecer o crecemento do resto da planta. Recoller. Recoller o cultivo maduro, os froitos ou as sementes. 3   U sar as súas sementes para que saia a planta coas

mesmas características. Cos enxertos obtéñense plantas que teñen mestura de características.

2   Expresión escrita. R. M. Arar. Remover a terra co ara-

do para aireala e formar regos. Botar ou sementar. Repartir as sementes polos regos. Fertilizar. Engadir fertilizantes á terra. Regar. Proporcionar auga ás plantas. Fumigar. Engadir produtos químicos para evitar os in-

115

SABER FACER

Propósitos

Identificar plantas cunha clave

•  Coñecer os pasos necesarios   para identificar plantas seguindo unha clave.

As claves dicotómicas serven para identificar seres vivos. Para usalas, hai que empezar a ler desde o principio e ir seguindo as opcións que propoñen. Imos empregar unha clave dicotómica que serve para identificar especies de piñeiro que se poden encontrar no monte en España. 1 As follas miden de 20 a 30 centímetros de lonxitude ................................... Piñeiro canario As follas miden menos de 20 centímetros de lonxitude .............................. Ir ao número 2

NOTAS

2 As follas saen en grupos de tres ..................................................................... Piñeiro americano As follas saen en grupos de dous ................................................................... Ir ao número 3 3 A copa é densa, en forma de parasol e as sementes son piñóns comestibles .................................................................................... Piñeiro manso A copa é irregular ou piramidal e os piñóns son pequenos e non comestibles.............................................................................................. Ir ao número 4 4 As piñas fórmanse nun talo propio ben visible ............................................ Piñeiro carrasco As piñas saen pegadas ás pólas ou nun talo propio pequeno .................... Ir ao número 5 5 As xemas non son resinosas e ten follas ríxidas de máis de 10 centímetros .............................................................................................. Piñeiro bravo Ten xemas resinosas e follas doutro tipo ....................................................... Ir ao número 6 6 As follas son flexibles e miden de 8 a 16 centímetros .................................. Piñeiro negral As follas son ríxidas e miden de 2 a 8 centímetros ...................................... Ir ao número 7 7 A parte superior do tronco é alaranxada ....................................................... Piñeiro silvestre A parte superior do tronco é grisácea ........................................................... Piñeiro negro

Demostra que sabes facelo. 1

Que piñeiros son os que aparecen nos debuxos? A

2

B

Fai unha fotocopia da clave e utilízaa nun paseo polo monte ou por algún parque para identificar os piñeiros que atopes.

92

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 92

Traballo cooperativo Propóñalles aos nenos que preparen por grupos un informe sobre os distintos piñeiros que existen en España: o seu tamaño, a forma da copa, das follas e das piñas, se son moi abundantes ou non e o lugar onde se encontran. Cando o terminasen, poden expoñerllo ao resto da clase.

Competencias Competencia matemática, científica e tecnolóxica. É importante que os alumnos lean con detemento cada un dos pasos da clave para poder seleccionar cal das dúas opcións van elixir. Os alumnos deberán aplicar os coñecementos teóricos adquiridos para poder identificar correctamente as diferentes especies de piñeiro.

116

25/03/2015 8:37:09

Solucionario 1   A: piñeiro silvestre; B: piñeiro manso.

Competencias Aprender a aprender. A elaboración dun resumo reforza os coñecementos e axuda a recoñecer o valor que teñen os resumos para aprender. Os alumnos completan o texto coas palabras ou grupo de palabras que faltan. Esta actividade axudaraos a facer unha síntese dos conceptos adquiridos na unidade. Os alumnos constrúen un esquema que transmite moita información visual e intuitiva sobre as plantas.

6

SABER ESTUDAR 1

Propósitos

RESUMO. Copia no caderno e completa o resumo da unidade.

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade empregando para facelo estratexias que facilitan   a aprendizaxe, como o resumo   e o esquema.

As plantas poden clasificarse en dous grandes grupos: e plantas sen . plantas con As plantas con flores poden clasificarse, á súa vez en dous grupos: , que teñen flores complexas – As e as súas sementes encóntranse dentro de froitos.

NOTAS

, que teñen flores moi simples – As e as súas sementes encóntranse dentro de piñas. Hai dous grupos principais de plantas sen flores: e os fentos. os .

As plantas fabrican o seu alimento mediante a As plantas teñen reprodución dúas plantas e reprodución unha soa.

en que interveñen , en que intervén

consiste en cultivar a terra para obter A que necesitamos. os produtos

2

ESQUEMA. Copia e completa o esquema seguinte no caderno.

AS PLANTAS clasifícanse en

plantas

sementes . en

flores

sementes . en

plantas

flores

musgos

93

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 93

Solucionario 1   Resumo. As plantas poden clasificarse en dous grandes

grupos, plantas con flores e plantas sen flores. As plantas con flores poden clasificarse, á súa vez, en dous grupos: – As anxiospermas, que teñen flores complexas e as súas sementes encóntrase dentro de froitos. – As ximnospermas, que teñen flores moi simples e as súas sementes encóntrase dentro de piñas. Hai dous grupos principais de plantas sen flores: os musgos e os fentos.

25/03/2015 8:37:09

As plantas teñen reprodución sexual, en que interveñen dúas plantas e reprodución asexual, en que intervén unha soa. A agricultura consiste en cultivar a terra para obter os produtos vexetais que necesitamos. 2   Esquema. As plantas clasifícanse en plantas con flores e

plantas sen flores. Plantas con flores: anxiospermas – sementes en froitos / ximnospermas – sementes en piñas. Plantas sen flores: musgos – fentos.

As plantas fabrican o seu alimento mediante a fotosíntese.

117

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

•  Repasar e afianzar os obxectivos da unidade.

Relaciona cada foto cun tipo de planta e explica como o soubeches usando as seguintes palabras. arbusto – ximnosperma – árbore – herba – anxiosperma

Máis recursos

B

A

C

A actividade 7 pódese ampliar facendo a experiencia con outras sementes que non sexan legumes. Por exemplo, sementes de brócoli,   de alfalfa, de tomate… 2

As plantas diferéncianse dos animais en que non necesitan tomar alimentos para realizar a función de nutrición. Pero, que necesitan as plantas para fabricar o seu alimento? Explícao.

3

Escribe oracións cos seguintes grupos de palabras. estame – pistilo – pole xermina – froito – semente ovario – botella – pistilo

4

Debuxa no caderno un esquema dunha árbore e sinala como entran nel a auga, os sales minerais, o dióxido de carbono e a luz solar.

5

Explica que son e que dirección seguen nunha planta o zume elaborado e o zume bruto. Podes empezar así: O zume bruto viaxa desde…

6

Que traballo se está facendo en cada caso? Relaciona e explícao. fertilizar – arar – recoller

A

B

C

94

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 94

Competencias Iniciativa e emprendemento. O alumnado desenvolve a súa capacidade de elixir entre varias opcións e ten a oportunidade de probar novos camiños e ideas.

25/03/2015 8:37:12

Solucionario 1   A. É unha herba. É anxiosperma, ten flores. B. É un ar-

busto. É anxiosperma, ten flores. C. É unha árbore. É ximnosperma, ten piñas. 2   As plantas realizan a fotosíntese, que é a forma en que fa-

Demostra o teu talento Ao elixir o tipo de actividade, cada alumno mostrará a clase de tarefa que lle resulte máis fácil. Aproveite a ocasión para valorar estas capacidades persoais. O feito de que as actividades que se propoñen nesta sección fagan referencia a plantas do seu medio, serve para reforzar a actividade de valorar, respectar e protexelas non só pola súa beleza, senón polos beneficios que nos proporcionan.

118

brican o seu propio alimento. Para elaboralo necesitan auga, sales minerais, dióxido de carbono e luz. 3   • O pole do estame chega ao pistilo doutra flor.

• A semente sae do froito, xermina e forma outra planta. • O pistilo ten forma de botella, cunha parte máis avultada, o ovario. 4   R. G.

7

TRABALLO COOPERATIVO. Dividídevos en tres grupos distintos. Cada un fará xerminar unha semente diferente nun bote cun algodón humedecido. Probade cunha lentella, un feixón e un garavanzo.

6

encia Intelix lista natura

NOTAS

Anotade día a día o que vai ocorrendo e facede fotografías. Tras dúas semanas, facede un mural coas fotos ordenadas e comparade os datos para valorar as diferenzas. 8

As plantas respiran e realizan a fotosíntese. Explica os procesos que realizan durante o día e cales pola noite.

9

Imaxina que tes dous tarros iguais: nun pos só unha planta mentras que no outro plantas cinco. En cal cres que medrarán mellor? Explica por que.

10 PARA PENSAR. Observa as seguintes imaxes e explica

no caderno que mecanismo de reprodución asexual ten cada planta e en que consiste. A

encia Intelix lista natura

B

Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades: A. Escribe un relato sobre unha semente que

non atopa o terreo idóneo onde medrar.

encia Intelix stica lingüí

B. Imaxina que es un agricultor. Elixe un produto,

procura información sobre como se traballa e explica o que farías para que se che dese ben. C. Entra nunha tenda de froitas e verduras e realiza

unha lista con froitas. Investiga onde teñen as sementes e explica como son. 95

ES0000000025202 667744-Unidad 06_21189.indd 95

 

25/03/2015 8:37:14

5   O zume bruto viaxa desde a raíz e ascende polo talo ata

10   Para pensar. A. Estolón. Os estolóns son talos aéreos.

as follas. Co zume bruto, o dióxido de carbono e a luz do sol, as plantas elaboran as substancias que lles servirán de alimento e que forman o zume elaborado. Desde as follas, o zume elaborado repártese por toda a planta a través dos vasos do talo.

Cando a xema dun estolón da planta entra en contacto coa terra, bota raíces e entón fórmase unha nova planta. B. Tubérculo. Un tubérculo é un talo subterráneo. Se plantamos un tubérculo, del saen un talo aéreo e raíces, e vaise transformando pouco a pouco nunha planta completa.

6   A recoller, B arar e C fertilizar. 7   Traballo cooperativo. R. L. Pódense substituír as foto-

grafías por debuxos. 8   Durante o día, as plantas respiran e realizan a fotosíntese.

Durante a noite, respiran. 9   Medrará mellor a planta soa, porque as outras teñen que

compartir o espazo e teñen menos auga e sales minerais na terra do tarro.

119

PONTE A PROBA

Propósitos

Repasa o vocabulario

•  Repasar o contido das unidades 4 a 6 do libro a partir do repaso   de vocabulario e do test   de autoavaliación.

Aves. Animais ovíparos, cubertos de plumas que respiran por pulmóns.

Previsión de dificultades A principal dificultade da páxina   de actividades é que o alumno lembre   o contido que estudou nas unidades 4 a 6.

Anfibios. Animais ovíparos vertebrados que teñen a pel espida. Cando nacen respiran na auga, os adultos respiran pola pel ou por pulmóns.

Musgos. As plantas sen flores máis pequenas e simples.

Anxiospermas. Plantas que teñen flores e sementes dentro de froitos.

Podar. Cortar algunhas ramas para favorecer o crecemento das que quedan.

Arar. Facer regos no terreo para remover e airear a terra.

Pole. Grans formados nos estames que deben viaxar ata o pistilo.

Bulbo. Talo subterráneo envolto por follas carnosas.

Réptiles. Animais ovíparos que respiran por pulmóns. Están cubertos de escamas

Estolón. Talo que medra horizontalmente sobre o chan e pode orixinar novas plantas.

Rizoma. Talo subterráneo do que se orixinan novas plantas.

Fentos. Plantas sen flores cun talo subterráneo do que saen as raíces e as follas, que adoitan ser bastante grandes. Fertilizar. Engadirlle á terra produtos que conteñen sales minerais para favorecer o crecemento das plantas. Fotosíntese. Proceso mediante o que as plantas fabrican o seu alimento. Fumigar. Pulverizar insecticidas ou herbicidas. Invertebrado. Animal que non posúe esqueleto interno.

1

Mamíferos. Animais vivíparos que se alimentan de leite materno ao nacer, respiran por pulmóns e teñen pelo.

Escribe todo o que saibas dos seres vivos que aparecen nas fotografías.

A

Peixes. Vertebrados acuáticos que respiran por branquias, están cubertos de escamas e teñen aletas. Son ovíparos.

Tubérculo. Talo subterráneo que ten reservas alimenticias e xemas das que poden desenvolverse novas plantas. Vertebrado. Animal que posúe un esqueleto interno formado por ósos ou cartilaxes e que ten columna vertebral. Ximnospermas. Plantas con flores simples e sementes en piñas. Zume bruto. Mestura de auga e sales minerais que ascende da raíz ás follas. Zume elaborado. Mestura de auga e alimentos producida mediante a fotosíntese nas plantas.

B

C

96

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 96

Competencias Comunicación lingüística. A ampliación de vocabulario proposto nas actividades favorece e afianza a comprensión lectora e desenvolve as habilidades de comunicación oral. Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos. A autoavaliación mediante a resolución dun test de oito preguntas desenvolve esta competencia. Competencia matemática, científica e tecnolóxica. Para ser capaces de pensar coma un floricultor é necesario proporcionar un achegamento ao pensamento científico que nos axude a identificar e a clasificar as plantas con racionalidade científica.

120

25/03/2015 8:38:29

Solucionario 1   A, é unha piña. As piñas son dunha planta ximnosper-

ma, en concreto, da árbore chamada piñeiro, que non producen froitos. B, é musgo, que é unha planta sen flores. O musgo é unha planta moi simple, con raiciñas pequenas e follas diminutas que medra en zonas húmidas sobre pedras, troncos ou sobre o chan. C é un froito dunha planta anxiosperma. As plantas anxiospermas producen froitos que conteñen as sementes. Neste caso, son os froitos dunha árbore chamada cerdeira. COMPROBA O QUE SABES 1 b; 2 b; 3 c; 4 c ; 5 b; 6 c; 7 c; 8 c.

SEGUNDO TRIMESTRE

NOTAS

Comproba o que sabes Copia no caderno cada pregunta xunto á resposta correcta. 1

Os mamíferos ungulados son os que teñen…

5

a. patas con poutas. b. patas con pezuños. c. extremidades en forma de aletas. 2

Os réptiles... a. son ovíparos e respiran por branquias. b. son ovíparos e respiran por pulmóns. c. son vivíparos e respiran por pulmóns.

3

4

a. ximnospermas. b. anxiospermas. c. fentos. 6

Os mexillóns, os caracois, os polbos, as luras, as lesmas e os berberechos son… a. equinodermos. b. artrópodos. c. moluscos.

Son exemplos de ximnospermas… a. o trigo e o trevo. b. o castiñeiro e a maceira. c. o abeto e o piñeiro.

7

Para facer a fotosíntese necesítase… a. osíxeno, sales minerais, auga e luz. b. dióxido de carbono e sales minerais. c. dióxido de carbono, sales minerais, auga e luz.

Que animais acuáticos se desprazan na auga arrastrados polas correntes? a. os cetáceos. b. as esponxas. c. as medusas.

As plantas que teñen flores e froitos chámanse…

8

As flores, as sementes, os bulbos e os rizomas relaciónanse coa… a. respiración. b. nutrición. c. reprodución. En que fallaches? Comproba as respostas e corrixe as que non atinases. Despois explica no caderno en que debes mellorar e como vas facelo.

Pensa coma un floricultor Uns escolares van visitar os terreos onde cultivas plantas polas súas flores. Imaxina como aproveitarías os teus cultivos para explicar os seguintes puntos: Que son as plantas cultivadas e as silvestres. A diversidade de plantas que existen. As diferenzas entre herbas e arbustos. As partes dunha flor. 97

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 97

•  O alumno debe comprobar, a partir do libro de texto, se respondeu as preguntas correctamente. •  Unha vez corrixido o test, debe repasar os contidos das que non respondeu correctamente. PENSA COMA UN FLORICULTOR

 

25/03/2015 8:38:30

•  As herbas teñen o talo verde e flexible. Os arbustos teñen talo leñoso que se divide en ramas desde o chan ou moi preto deste e ten pouca altura. •  As partes dunha flor son corola, pétalos, cáliz, sépalos, estames, pistilo e ovario.

•  As plantas silvestres nacen e medran na natureza sen que ninguén as coide. As plantas cultivadas reciben coidados das persoas para que nazan, medren e sexan útiles para as persoas como alimento, ornamento e outros usos. •  Existe unha gran diversidade de plantas. Poden diferenciar entre plantas con flores ou sen flores; plantas silvestres ou cultivadas; plantas ornamentais; herbas, arbustos e árbores; plantas de uso culinario, etc., segundo a información que atopen.

121

O meu proxecto Neste segundo trimestre ides buscar información sobre a oliveira e o seu cultivo. O teu equipo e ti deberedes responder as seguintes preguntas: 1. Que tipo de planta é a oliveira? 2. Como son as súas follas, flores e froitos? 3. Que tipo de cultivo é o da oliveira? 4. Que labores agrícolas se realizan para cultivar a oliveira?

Buscade información Podedes buscar información nos vosos libros de texto, noutros libros e en Internet.

PROCURA GUIADA EN INTERNET

Como buscar información sobre a oliveira Podedes utilizar a opción de procura de imaxes. Escribide na fiestra do navegador palabras como oliveira, flor de oliveira, folla de oliveira, oliveiral…

Para investigar sobre o cultivo, podedes escribir cultivo da oliveira ou cultivo do oliveiral. Ademais, se engadides infografía, apareceranvos algunhas animacións interesantes. Tamén podedes escribir cultivo da oliveira, labores do oliveiral, labores do oliveiral…

98

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 98

122

25/03/2015 8:38:34

SEGUNDO TRIMESTRE

Poñede en común a información e escribídea Reunídevos para comparar os datos e dar resposta a cada pregunta. Seguide elaborando o voso documento no procesador de textos. Intentade combinar os textos coas imaxes que obteñades de Internet.

USO DO PROCESADOR DE TEXTOS

Como combinar texto e imaxes O procesador de textos permite combinar textos e imaxes cuns resultados espectaculares. As imaxes pódense conseguir de Internet ou pódense ter gardadas no ordenador. Para incluír as imaxes, só hai que copiar e pegar de Internet ou usar a opción de Inserir imaxe se se teñen gardadas.

As imaxes pódense ampliar ou diminuír picando nos tiradores das súas esquinas e dos seus bordos.

Pódense usar cadros de texto para engadir comentarios ás imaxes. A cor do cadro e o da liña que o rodea tamén se poden editar. Os cadros de texto pódense mover e o seu tamaño pódese modificar mediante os tiradores das súas esquinas.

99

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 99

06/04/2015 12:37:26

123

Materia e enerxía Propósitos •  Repasar os conceptos sobre   a materia e a enerxía que estudaron en cursos pasados.

A materia e as súas propiedades

•  Coñecer que todos os obxectos que nos rodean están feitos   de materia.

Cada tipo de materia é unha substancia diferente.

Todos os obxectos que nos rodean, como un libro ou unha rocha, así como os seres vivos, son corpos e están feitos de materia. As propiedades da materia son: Propiedades xerais. Son comúns a todo o que está feito de materia. Por exemplo, todos os corpos teñen masa e volume. A masa é a cantidade de materia que ten un corpo e o volume é o espazo que ocupa un corpo.

•  Saber cales son as propiedades xerais e as características   da materia.

Propiedades características. Son as que varían dunhas substancias a outras e permítennos distinguilas. Por exemplo, a cor, o sabor, a dureza ou a densidade. A densidade dun corpo determínase dividindo a súa masa entre o seu volume.

•  Aprender o que é a enerxía   e os efectos que causa. •  Saber o que é unha máquina   e os tipos de máquinas que existen. •  Coñecer o que é a tecnoloxía   e en que medida inflúe nas nosas vidas.

A enerxía Se observas ao teu arredor, daraste de conta de que case todo está en permanente cambio: os seres vivos medran, as nubes desprázanse, os ríos flúen, os volcáns entran en erupción…

Máis recursos

A enerxía é a causante de que acontezan estes cambios na materia.

Leve á clase diferentes pelotas para que poidan comprobar de que están feitas, o volume que ocupan,   o que pesan, etc. e realicen algún experimento con elas, como deixalos caer, empurralos con algunha máquina, aplicarlles algún tipo   de forza, etc.

A enerxía pode manifestarse de formas moi distintas: luminosa, química, calorífica, mecánica, eléctrica, nuclear… As fontes de enerxía son os recursos naturais dos que obtemos a enerxía que empregamos. As fontes de enerxía renovables son as que non se gastan porque se producen constantemente. As máis importantes son o sol, o vento, a auga, e a calor interna da terra. As fontes de enerxía non-renovables son recursos naturais limitados, polo que se poden esgotar. A enerxía obtida aprovéitase en centrais: térmicas, solares, hidráulicas, eólicas... para producir enerxía eléctrica.

100

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 100

Outras actividades

25/03/2015 8:38:38

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

compostas. Unha vez feito isto, agruparemos as máquinas compostas en inventos ou avances que pertencen ao mundo da tecnoloxía.

Describir de maneira científica. Para que practiquen a expresarse con linguaxe científica, propoña que describan diferentes obxectos ou substancias utilizando os termos masa, volume, cor, sabor, dureza ou densidade.

Ao final, dialogue sobre o que opinan sobre o seu uso, risque as que son de recente invención e pídalles que expliquen como cren que inflúen na súa vida e se poderían desenvolverse sen todos eses avances.

PARA AMPLIAR As máquinas e a nosa vida cotiá. Propóñalles aos nenos e ás nenas que fagan unha listaxe de todas as máquinas que manexan ao longo do día. Despois, fagan unha posta en común con todas as máquinas que nomearon e complete coas que considere que faltan, por se non repararon nelas. A partir desa listaxe, final, haberá que clasificalas en simples e en

124

Educación cívica Explique a importancia que teñen as enerxías renovables e os recursos naturais para evitar a contaminación e que se estraguen e esgoten os recursos. Explique que está na man de todos facer un consumo enerxético responsable e propoña que expliquen medidas que poden tomar como consumidores:

A materia. A enerxía. As máquinas

NOTAS As máquinas As máquinas son obxectos que as persoas empregamos para aforrar tempo ou esforzo ao realizar as nosas tarefas. As máquinas necesitan enerxía para funcionar. Algunhas funcionan coa enerxía das persoas e outras empregan outros tipos de enerxía, como a enerxía eléctrica ou a do combustible. As máquinas simples son as que teñen poucas pezas. As máquinas compostas están formadas por varios operadores ou elementos.

A tecnoloxía é o conxunto de coñecementos relacionados coa invención e co uso das máquinas. O desenvolvemento da tecnoloxía mellorou as nosas vidas en moitos ámbitos.

ACTIVIDADES 1

Responde. Pesa máis un quilogramo de cortiza ou un quilogramo de chumbo? Cal pensas que ocupará máis volume?

2

Explica que fonte de enerxía se emprega e sinala se é unha fonte de enerxía renovable ou non renovable. Fanse brasas con leña.

Acéndese a calefacción de gasóleo.

Xira unha andavía.

Móvese a pedra dun muíño.

3

Que é un aeroxerador? Como pensas que funciona? Explícao.

4

Fíxate na bicicleta e indica se é unha máquina simple ou unha máquina composta. Explica tamén que tipo de enerxía é necesaria para que funcione.

101

ES0000000025202 667744-Repaso2_21181.indd 101

apagar as luces e os aparellos que non precisan, pechar a billa cando non necesitan auga, utilizar o transporte público ou a bicicleta, etc.

Solucionario 1   R. M. Tanto a cortiza coma o chumbo pesan o mesmo,

pois dise que pesan un quilogramo. Ocupará máis volume a cortiza, pois porque ten menor densidade ca o chumbo. 2   R. M. – A madeira para facer o lume, que xera enerxía ca-

lorífica ao producirse combustión, procede de árbores cortadas, é un recurso natural e, aínda que pode renovarse, pode esgotarse tamén facilmente, pois consómese a un ritmo maior do que se renova.

 

25/03/2015 8:38:41

– A andavía xira grazas á forza do vento, que produce enerxía eólica. É un recurso natural renovable. – A calefacción funciona coa enexía que produce a combustión do gasóleo, que é un recurso non renovable. – A pedra do muíño funciona grazas á forza do vento ou da auga. Tanto a enerxía eólica coma a hidráulica e maremotriz aproveitan recursos naturais renovables. 3   R. M. – Un aeroxerador é un dispositivo que converte a

enerxía eólica en enerxía eléctrica. As aspas captan a enerxía do vento e fan xirar un rotor. 4   A bicicleta é unha máquina composta. Nela podemos

apreciar, entre outras cousas, rodas e engrenaxes, pedais e outros mecanismos. Para que funcione cómpre que se faga forza nos pedais, isto é, enerxía mecánica.

125

7

A materia e os materiais

Contidos da unidade • Os materiais naturais e a súa orixe. • As rochas. • Os materiais artificiais e a súa fabricación. • Substancias puras e mesturas.

SABER

SABER FACER

SABER SER

126

VOCABULARIO

• Materia, substancia. • Material, natural e artificial. • Materia prima, rocha e mineral. • Mestura, substancia pura e disolución. • Cerámica, plástico.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre a forza do aire e algunhas das súas aplicacións.

COMUNICACIÓN ORAL

• Discusión e acordo sobre as regras dun xogo.

ESCRITURA

• Escritura dun cómic sobre o traballo dun científico no seu laboratorio.

INTERPRETACIÓN DE IMAXES

• Observación de fotografías e debuxos para aprender sobre a materia, as súas propiedades e cambios. • Interpretación de debuxos sobre o fiado e o tecido da la, a obtención e utilización da madeira e das rochas; a fabricación do papel, da cerámica, do ferro e do plástico...

USO DAS TIC

• Procura de información sobre a cera con que se fabrican as candeas naturais e sobre os plásticos.

TÉCNICAS DE ESTUDO

• Resumo da unidade. • Esquemas sobre os materiais e as substancias. • Táboa para coñecer a orixe de diferentes materiais.

 

• Realizar e interpretar un experimento.

TAREFA FINAL

FORMACIÓN EN VALORES

• Curiosidade por saber como se extraen e os usos que teñen rochas e minerais. • Interese por aprender a diferenciar substancias puras e mesturas. • Interese por dar explicacións científicas aos feitos do noso medio. • Gusto por realizar experimentos científicos para aprender deles. • Interese por saber de que están feitos os obxectos que nos rodean. • Gusto por coñecer a forma en que se obteñen os materiais artificiais.

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Aprendizaxe eficaz • Técnicas de estudo e preparación de exames.

Programación didáctica da aula

Proxectos interdisciplinarios

Recursos para a avaliación

• Programa de educación en valores.

• Avaliación de contidos. Unidade 7: controis B e A. Test.

• Programa de educación emocional.

• Avaliación por competencias. Proba 7.

RECURSOS DIXITAIS

Ensinanza individualizada • Plan de mellora. • Programa de ampliación.

Proxectos de traballo cooperativo • Proxecto do terceiro trimestre. Os inventos.

LibroMedia • Unidade 7: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO Natural Science 4

Recursos complementarios • Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais. •  Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. •  Esquemas mudos. • Suxestións para elaborar traballos. • Biografías. •  Láminas dun planeta vivo.

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

Marzo

Abril

Maio

127

7

Propósitos •  Aprender, mediante a lectura   dun texto e a realización   de actividades, sobre a forza   do aire e as súas aplicacións.

A materia e os materiais

A forza do aire As pistolas de auga son un dos xoguetes máis divertidos para xogar cando vai calor durante o verán. Algúns modelos teñen dous depósitos: un de auga e outro de aire. Para encher o de aire hai que accionar unha panca con forza varias veces, de tal maneira que entra moito máis aire do que entraría normalmente.

•  Activar os coñecementos previos.

Máis recursos A palabra pneumático provén   do grego neuma, que significa «espírito, sopro, alento». Outras palabras con esta raíz son pneumonía e pneumólogo. As máquinas que funcionan con aire reciben o nome   de pneumáticas, como martelo pneumático, bomba pneumática (emprégase para extraer o aire   e ás veces para comprimilo) e campá pneumática (cámara estanca en que pode regularse a presión do aire).

Ao apertar o gatillo libérase o aire a presión, que sae do depósito e empurra a auga con moita forza. Deste xeito, a auga sae disparada e dálle unha boa molladura a quen se poña por diante. Este mesmo sistema tamén é utilizado nalgunhas ferramentas de traballo, como os martelos pneumáticos, que se empregan para perforar as rúas e abrir gabias.

Le e comprende o problema

No ámbito da música, os órganos tamén son instrumentos pneumáticos.

Cantos depósitos teñen as pistolas de auga? Para que hai que bombear o aire con forza? Que fai que a auga saia disparada? Que é un martelo pneumático? Observa os chorros que saen do chan na foto. Poderías explicar o mecanismo que o fai posible? EXPRESIÓN ORAL. Imaxina que ides xogar toda a clase con pistolas de auga. Decidide entre todos como ides xogar e establecede as regras. Tratade de poñervos todos de acordo ou, polo menos, unha boa parte de vós.

SABER FACER

TAREFA FINAL Realizar e interpretar un experimento Ao final da unidade vas facer un experimento e interpretar os resultados. Antes, vas aprender os tipos de materiais que existen, de onde se obtén cada un deles e o que son as substancias puras e as mesturas.

102

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 102

25/03/2015 8:37:40

Suxestións sobre a lectura

Outras actividades

Preguntarlles aos alumnos: Como podemos saber que a auga está saíndo con forza das pistolas de auga mirando a fotografía? Onde máis vemos saír auga a presión?

PARA AMPLIAR

Para explicar Solicitarlle a algún alumno que explique como se usa un martelo pneumático. É necesaria moita forza para perforar pisos e grazas a esta máquina pode facerse en menos tempo e con menos esforzo. Pedir que se fixen no operario: suxeita a máquina de pé e leva postos uns cascos. Estes serven para protexelo do ruído, que é forte e continuo e podería danarlle os oídos. É unha medida de prevención.

128

A frauta doce. Levar á clase frautas doces e relacionar a forza do aire coa produción dos sons. Soprar suavemente, máis forte, con algúns buratos tapados… Explicar como se producen os distintos sons. Reflexionar sobre a denominación instrumentos de vento e facer unha listaxe con exemplos (clarinete, óboe, saxofón, trombón, tuba…).

Competencias Comunicación lingüística. Coa lectura do texto e co traballo proposto nas actividades, favorécese e afiánzase a comprensión lectora e desenvólvense as habilidades de comuni-

NOTAS

encia Intelix rsoal interpe

QUE SABES XA? A materia Cando introduces un vaso cheo de auga no conxelador, esta auga transfórmase en xeo. Se despois deixas o vaso conxelado fóra da neveira, en pouco tempo o xeo transfórmase de novo en auga líquida. Coñeces algún exemplo similar a este que aconteza na natureza? Explícao. A roupa acabada de sacar da lavadora está húmida. Para secala deixámola estendida ao aire. Por que seca a roupa cando a estendemos?

103

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 103

 

25/03/2015 8:37:42

cación oral. Así mesmo, favorecemos o desenvolvemento da expresión escrita coa realización de actividades e escritos.

•  Un martelo pneumático é unha máquina que se emprega para perforar as rúas e abrir gabias.

Aprender a aprender. Conectar os novos coñecementos coa experiencia diaria é importante para que a aprendizaxe sexa significativa.

•  R. M. A auga pasa a moita presión por unha mangueira que hai no chan e ten varias perforacións. A presión impulsa a auga cara arriba por elas. •  Expresión oral. R. L.

Solucionario LE E COMPRENDE O PROBLEMA •  Dous depósitos: un de auga e outro de aire. •  Para encher o depósito de aire acciónase unha panca con forza varias veces, de modo que entra moito máis aire do que entraría normalmente.

QUE SABES XA? •  R. M. Cando vai moito frío, a capa superior de auga dun lago pode transformarse en xeo. Se despois a temperatura sobe, o xeo transfórmase de novo en auga líquida. •  A auga líquida da roupa húmida que estendemos ao sol evapórase e convértese en vapor de auga.

•  O aire que se libera a presión empurra a auga con forza.

129

Os materiais naturais Propósitos

Os materiais naturais son os que se obteñen da natureza. Algúns úsanse tal como se encontran e outros necesitan lixeiras transformacións. Os materiais poden ser de orixe animal, vexetal ou mineral.

•  Identificar materiais naturais   e distinguir se son de orixe vexetal, animal ou mineral.

TRABALLA COA IMAXE

Materiais de orixe animal

Máis recursos

Algúns exemplos son a la, o coiro e a seda, cos que se fabrican roupa, calzado e outros produtos. 1

Buscar en Internet un vídeo sobre como se fai unha candea de cera   de abella e mostrárllelo aos alumnos.

Na antigüidade, tamén se empregaban os ósos e os cornos dalgúns animais para elaborar ferramentas. A partir das fibras de la obtense o fío.

Observa os debuxos e explica como se obtén o fío de la e como se tece.

Nos Nos teares teares fabrícanse fabrícanse tecidos tecidos entrecruzando entrecruzando os os fíos. fíos.

roca

tear

la 1

Materiais de orixe vexetal Un dos materiais máis empregados é a madeira, coa que se constrúen moitos obxectos. 2 Outros materiais son o algodón ou o cánabo, cos que se elaboran tecidos.

Técnicas tradicionais de fiado e tecido da la.

Intelixencia ática lóxico-matem Na serraría a madeira córtase e prepárase.

A madeira procede de árbores cortadas.

Na carpintaría fabrícanse obxectos de madeira. 22

Obtención Obtención ee utilización utilización da da madeira. madeira.

104

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 104

Para explicar Aclárelles aos alumnos que os materiais naturais non se utilizan, en xeral, tal e como se encontran na natureza. Estes, normalmente, sofren transformacións. Nos debuxos obsérvanse tres exemplos: a la e o seu fiado e tecido; e a obtención e utilización da madeira e das rochas.

Actividades do libro do alumno Cotexe as respostas da actividade 3 con esta información. A cera é un material que segregan as abellas obreiras nunhas glándulas que teñen no abdome. Polo tanto, é un material natural. As abellas úsana para construír os seus panais. Os apicultores extraen a cera dos panais mediante auga quente, vapor de auga e fundidores de cera solares.

130

25/03/2015 8:37:44

Pode utilizarse para moitos usos. Por exemplo, para facer candeas e para elaborar cosméticos naturais.

Educación cívica No sitio web do Museo Arqueolóxico Nacional de Madrid hai fotografías de moitas ferramentas prehistóricas. Tras varios anos de remodelación, este museo abriu de novo as portas en marzo de 2014. O seu novo sitio web está cheo de información e recursos valiosos. O obxectivo do museo é ofrecerlles a todos os cidadáns unha interpretación rigorosa, atractiva, interesante e crítica do significado dos obxectos que pertenceron aos distintos pobos da actual España e do ámbito mediterráneo, desde a Antigüidade ata épocas recentes, de maneira que o coñecemento da súa historia lles sexa útil para analizar e comprender a realidade actual.

77 Materiais de orixe mineral

NOTAS

SABER MÁIS

Os materiais de orixe mineral que máis se empregan son as rochas, como o granito e o mármore. 3 Algúns minerais, como o ouro e as pedras preciosas, úsanse para fabricar obxectos de valor e xoias. Extráense as rochas e despois trabállanse.

As primeiras ferramentas Os primeiros materiais que usaron as persoas para fabricar ferramentas foron as rochas, a madeira e os ósos. Entre as ferramentas que se encontraron destacan: machadas, agullas, punzóns, puntas de frecha e lanzas.

Coas rochas poden facerse moitos tipos de construcións.

3

Obtención e utilización das rochas.

As persoas empregamos moitos materiais que obtemos da natureza. Algúns úsanse tal como se encontran nela e outros transfórmanse. Poden ser de orixe animal, vexetal ou mineral.

ACTIVIDADES 1

Nomea tres materiais naturais que uses habitualmente e explica de onde proceden.

2

Que material de orixe vexetal pode usarse para a construción dun barco? Describe o proceso de obtención.

3

USA AS TIC. Busca información sobre a cera coa que

se fabrican as candeas naturais. Describe como se obtén e explica por que se considera un material natural.

105

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 105

Competencias

 

25/03/2015 8:37:46

Solucionario

Competencia dixital. Anime a busca tanto de datos coma de imaxes. Estas últimas servirán para entender mellor a orixe da cera natural e como se fabrica unha candea.

1  R. M. A camiseta de algodón procede da planta do algo-

Traballa coa imaxe

2  Para construír un barco pode usarse madeira. O proceso

Con axuda das mans e dunha roca, a la estírase e retórcese para formar fíos. O fío pasa por un gancho en forma de U e vaise enrolando nun carrete. No debuxo vese tamén un tear de madeira. Nel suxéitanse uns fíos verticais e paralelos e por eles vanse pasando outros fíos en sentido horizontal e de forma que se entrecrucen. Ao pasar cara a un lado e cara a outro vaise orixinando un tecido.

dón. O lapis está formado por dous materiais naturais: madeira, que procede dunha árbore, normalmente cedro, e grafito, que é un mineral. de obtención da madeira é o seguinte: – A madeira procede de árbores cortadas. – Na serraría a madeira córtase e prepárase. – Despois, as pezas tállanse. – Por último, dáselles forma para unilas e para construír o barco. 3   Usa as TIC. R. L.

131

As rochas e os minerais Propósitos

As rochas

SABER MÁIS

•  Identificar rochas e minerais, coñecer como se extraen e para que se usan.

Todas as pedras que atopamos polos parques, no monte ou polo campo son anacos de rochas. As rochas forman o terreo en que vivimos e compoñen as formas do relevo.

O mármore e o granito O mármore está composto dun só mineral: a calcita.

Os minerais

Máis recursos

Se observamos unha rocha cunha lupa, poderemos apreciar que está formada por multitude de grans diferentes: son os minerais. Os minerais son os materiais que compoñen as rochas.

Buscar en Internet un vídeo sobre   a extracción do carbón, do sal   ou de pedra, para que visualicen diferentes xeitos de extraer rocha   e mineral.

Algunhas rochas están formadas por un único mineral, como por exemplo o mármore. Outras rochas, en cambio, están formadas por varios minerais, como por exemplo, o granito.

O granito está composto por tres minerais: cuarzo, feldespato e mica.

cuarzo

feldespato

As rochas forman a parte sólida da Terra. mica

Os minerais son os materiais que compoñen as rochas e diferéncianse uns dos outros polas súas propiedades características.

As propiedades dos minerais Os minerais son diferentes uns dos outros. Son diferentes porque cada un deles ten unhas propiedades distintas. As propiedades dos minerais son o brillo, a dureza, a cor e a forma. Observa as diferenzas que existen entre estes minerais: Mica

Malaquita

Xeso

Pirita

A mica é un mineral que ten brillo.

A malaquita ten cor verde.

O xeso é un mineral brando.

A pirita ten unha forma regular.

106

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 106

Para explicar Explíquelles aos alumnos que a extracción dos minerais e das rochas é unha actividade que se leva a cabo desde hai moito tempo. Para que comprendan a importancia que teñen como materia prima, pode proporcionarlles datos sobre a achega que supón á economía esta actividade. Pode propoñer tamén que nomeen as cousas que os rodean que están feitas a par-

25/03/2015 8:37:49

poñer tamén que comparen o traballo nas minas e nas canteiras do primeiro mundo e nas de países pobres.

Competencias Competencia dixital. Anime a que procuren información, vídeos e fotografías sobre o traballo nas minas e canteiras de diferentes rochas e minerais.

tir de rochas e minerais.

Educación cívica Procure información sobre a extracción dalgún mineral que resulte perigosa e contaminante e que estea rexeitada pola sociedade. Pode centrarse nos minerais que son necesarios para os produtos tecnolóxicos ou para a xoiaría e pode pro-

132

Traballa coa imaxe A partir da imaxe dos mineiros, aproveite para explicar os diferentes traballos e oficios que teñen que ver coa extracción e co traballo da pedra e dos minerais. A maioría deles terán que ver coa extracción de recursos enerxéticos e tamén con

77

NOTAS

A extracción de rochas e minerais Para conseguir rochas e minerais é necesario facer escavacións na terra. Os lugares de que se extraen chámanse xacementos. 1 As rochas que se encontran na parte superficial da terra extráense en canteiras. As rochas e os minerais que están no interior da terra extráense en minas, que son escavacións feitas a moitos metros de profundidade.

Os usos de rochas e minerais Algunhas rochas son moi útiles. Usámolas, por exemplo: Para construír edificios. O granito úsase nos muros; a arxila, para os ladrillos; e a lousa, nos tellados. Como combustible. O carbón quéimase e obtense calor.

Mineiros traballando nun xacemento.

Na industria. A partir do petróleo fabrícanse plásticos, pinturas e fertilizantes.

TRABALLA COA IMAXE

Tamén os minerais resultan de grande utilidade. Podémolos utilizar por exemplo: Como condimento. O sal úsase para cociñar. Para obter metais. Do olixisto obtense o ferro. Para fabricar xoias. Como o ouro e o diamante.

1

Pensas que estas persoas están traballando nunha mina ou nunha canteira? Explica por que. Por que os traballadores teñen que levar casco, botas, traxes especiais e guantes?

As rochas e os minerais extráense das minas e das canteiras e teñen múltiples usos.

Intelixencia naturalista

ACTIVIDADES 1

Escribe cales son as propiedades dos minerais.

2

Observa a fotografía do olixisto e contesta. De que cor é?

É brillante?

Ten forma regular?

É un mineral ou unha rocha?

107

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 107

materiais para a construción. Aproveite para falar doutros oficios máis tradicionais como o oleiro e o canteiro, que tamén traballan con estes recursos. Coas respostas que se dean á primeira pregunta, asegúrese de que todos os alumnos comprenden a diferenza entre unha mina e unha canteira.

 

25/03/2015 8:37:52

2  – É de cor ocre e ten pintas máis claras, case vermellas e

outras máis escuras, marróns. – Ten forma irregular. – Non é brillante. – É unha rocha.

Ao fío da segunda pregunta, explique a necesidade de seguir un protocolo de actuación en traballos perigosos ou de certo risco e que non se pode obviar nin evitar o uso de medidas de seguridade nunca.

Solucionario 1  As propiedades dos minerais, que os diferencian uns dos

outros, son a cor, o brillo, a dureza e a forma.

133

Os materiais artificiais Propósitos •  Identificar materiais artificiais   e saber como se fabrican.

Máis recursos Destaque a importancia de observar os debuxos e os textos que os acompañan e de facelo da forma correcta, seguindo unha orde.   No caso do papel, da cerámica   e do ferro, lese de esquerda a dereita. No caso do plástico, empezando arriba á esquerda e seguindo   o sentido de xiro das agullas   do reloxo.

Os materiais artificiais non se encontran na natureza, senón que se fabrican a partir de substancias que se obteñen da natureza. Estas substancias reciben o nome de materias primas. Algúns exemplos destes materiais son o papel, a cerámica, o plástico e metais como o ferro e o aluminio.

O papel O papel foi un dos materiais fundamentais para as persoas. A materia prima da que se obtén é a madeira. Fabrícase unha pasta con cola e outros produtos.

A madeira tritúrase.

O produto final almacénase en bobinas.

A pasta fíltrase para eliminar impurezas.

O papel esténdese sobre unha cinta móbil.

A cerámica A produción de cerámica é moi antiga. Para obtela mestúrase arxila con auga. Despois moldéanse as pezas e cócense nun forno. Un exemplo moi común de cerámica é o ladrillo que se usa na construción. Móese a arxila. Moldéanse e córtanse os ladrillos. A arxila preparada mestúrase con auga.

Os ladrillos sécanse e cócense nun forno.

108

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 108

25/03/2015 8:37:53

Para explicar

Outras actividades

É posible que aos alumnos lles custe comprender a diferenza entre os dous tipos de materiais, naturais e artificiais, xa que os naturais precisan certa transformación para poder utilizalos.

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

Unha clave para diferenciar materiais naturais e artificiais é que estes últimos teñen propiedades diferentes dos materiais dos que se parte para fabricalos. Tamén que se mesturan varias materias primas para a elaboración dun único material artificial. Por exemplo, a madeira e o papel presentan propiedades moi diferentes. A madeira extráese das árbores, e para facer papel necesitamos, ademais da celulosa da madeira, doutros compoñentes, como auga e diferentes produtos.

134

Materiais naturais e materiais artificiais. Facerlles aos alumnos preguntas para que argumenten se varios materiais son naturais ou artificiais. Modelo: É a arxila un material natural ou artificial? E a cerámica? Por que? PARA AMPLIAR Artesanía e tipos de materiais. En España hai importantes centros de artesanía, como Ubrique (Cádiz), famoso polos seus traballos en coiro, e Talavera de la Reina (Toledo), famoso polas súas cerámicas. Pregúntelles aos alumnos polos produtos artesáns que existen en Galicia e pídalles que expliquen cal é e con que material se elabora.

77 O ferro O ferro, como a maioría dos metais, extráese de diversos minerais. Para a súa produción necesítanse altas temperaturas. Obtense ferro fundido e unhas cinzas chamadas escoura.

NOTAS

gases cinta transportadora

No forno extráese o ferro dos minerais.

Empréganse minerais que conteñen ferro.

ferro líquido

escoura

O plástico Os plásticos utilízanse desde comezos do século XX . Caracterízanse por ser lixeiros, baratos e fáciles de moldear. Na actualidade, existen moitos tipos diferentes.

plástico granulado

O plástico quéntase ata facerse líquido.

A maior parte dos plásticos obtéñense a partir do petróleo. Un dos seus principais problemas é que xeran moitos residuos, polo que é moi importante reciclalos. Os materiais artificiais non se encontran na natureza pero obtéñense a partir de substancias naturais chamadas materias primas. A súa fabricación require procesos complexos.

Unha vez fría, a peza sácase do molde.

Inxéctase no molde.

ACTIVIDADES 1

Nomea tres exemplos de materiais artificiais que non aparezan no texto.

2

Que material artificial se obtén a partir da madeira? Describe o proceso.

3

Cal é a materia prima do plástico? E a do ferro?

109

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 109

Actividades do libro do alumno Como continuación da actividade 2, pida que describan o proceso de fabricación dos outros materiais que aparecen no libro do alumno: cerámica, ferro e plástico. Propóñalles que empreguen estas palabras: primeiro, despois, a continuación, o seguinte é, por último ou para finalizar…

Educación cívica Sinale o feito de que cómpre cortar moitas árbores para utilizar o papel nos seus diversos usos. Polo tanto, é moi importante non malgastar nin desaproveitar o papel. O xa usado débese depositar en colectores de recollida de papel. Recórdelles ou explíquelles, se non a coñecen, a regra dos tres erres: reducir, reutilizar e reciclar.

 

25/03/2015 8:37:57

Solucionario 1  R. M. Vidro, nailon, formigón, aceiro, teflón. 2  O papel obtense a partir da madeira. Para iso séguese

este proceso: – A madeira tritúrase e fabrícase unha pasta con cola e outros produtos. – Despois, a pasta fíltrase para eliminar impurezas. – A continuación, a pasta esténdese sobre unha cinta móbil e fórmase o papel. – Por último, o produto final almacénase en bobinas. 3  A materia prima do plástico é o petróleo. A materia prima

do ferro provén de diversos minerais, como magnetita, hematita ou limonita.

135

Substancias puras e mesturas Propósitos

As mesturas

•  C  oñecer a diferenza entre substancias puras e mesturas.

A maior parte das substancias que hai ao noso arredor son mesturas. Isto quere dicir que, en realidade, están formadas por varias substancias diferentes.

•  C  omprender que unha disolución é un tipo especial de mestura.

O aire é unha mestura de varios gases, como o nitróxeno, o osíxeno, o dióxido de carbono e o vapor de auga, entre outros.

Previsión de dificultades Probablemente os alumnos teñan certas dificultades para distinguir entre substancias puras e mesturas nalgúns casos. É recomendable levar mostras de rochas e minerais suficientes para que os alumnos poidan observalos e aprendan a distinguir as diferenzas.

A auga dun regato ou dun río parece pura, pero é unha mestura, pois contén pequenas cantidades de sales e aire, grazas á cal respiran peixes e anfibios.

O granito é unha rocha formada pola mestura de varios minerais, que se poden observar se se mira a rocha con atención.

As substancias puras As substancias que están formadas por un só tipo de materia chámanse substancias puras. Son exemplos de substancias puras o osíxeno, o helio, o ouro, o sal de cociña e o azucre. Os minerais tamén son substancias puras. O osíxeno é unha substancia pura que se extrae do aire. Gárdase en botellas de aceiro.

O sal é unha substancia pura. A maior parte obtense a partir da auga do mar.

Os minerais, como o cuarzo, son substancias puras.

110

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 110

25/03/2015 8:38:01

Para explicar

Outras actividades

A distinción entre substancias puras, mesturas e disolucións é un tema novo que probablemente non estudasen ata agora, polo que é interesante insistir con numerosos exemplos cotiáns para reforzar a súa compresión.

PARA AMPLIAR

Tras explicar os conceptos, invite os alumnos a que expresen as súas ideas. Pídalles que nomeen substancias e que as separen en tres columnas: substancias puras, mesturas e disolucións. Ao acabar, repase as listas con eles e aclare os casos en que haxa dúbidas.

136

Lupas e microscopios para observar mesturas. Existen moitas substancias que a simple vista presentan un aspecto moi homoxéneo. Explíquelles aos alumnos que a miúdo é necesario mirar as substancias con algún tipo de instrumento que permita aumentar a imaxe, como as lupas ou os microscopios. Deste xeito é posible comprobar que se trata de mesturas e non substancias puras, como parecían a simple vista. Pódense buscar imaxes que sirvan de exemplo; a calcita ou o cuarzo parecen estar formadas por unha soa substancia, pero ao observarse detidamente con lupa compróbase que teñen outros compoñentes que poden influír nalgunhas das súas características, coma a cor.

77 As disolucións Cando se mestura auga con sal, parece que o sal desaparece totalmente, é imposible observar ningún anaquiño de sal na auga. Aínda que se empregue unha lupa moi potente, seguirá sen verse nada. Este tipo de mesturas son as disolucións. Unha disolución é unha mestura na que resulta imposible distinguir os seus compoñentes. Outros exemplos de disolucións son a mestura de auga con azucre ou a mestura de alcohol e auga.

NOTAS

SABER MÁIS

Identificación de mesturas Imaxina que tes un vaso de auga e outro de auga con sal. Como podes saber cal é sen probar a auga? Se deixamos que a auga dos vasos se evapore, no vaso que contiña a disolución quedarán restos de sal. Isto prodúcese porque o sal non se evapora xunto coa auga e queda no vaso.

Algunhas susbtancias non forman nunca disolucións. Por exemplo, a auga e o aceite non forman nunca unha disolución, nin tampouco a auga e a area. Unha mestura fórmase cando se unen varias substancias. As disolucións son mesturas nas que é imposible distinguir as substancias que as compoñen.

ACTIVIDADES 1

Responde as preguntas. O aire é unha substancia pura? Explica por que. A auga do mar é unha substancia pura? Por que? Algúns globos énchense de helio, un gas que se extrae do aire. Pensas que o helio é unha mestura ou é unha substancia pura?

2

Indica cales das seguintes mesturas son disolucións e explica a resposta.

111

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 111

 

25/03/2015 8:38:05

Saber máis

Solucionario

A identificación e separación de mesturas é un exercicio práctico moi recomendable para reforzar a aprendizaxe dos conceptos desta epígrafe. Pódense poñer outros exemplos moi simples de separación dos compoñentes de mesturas e de disolucións:

1   •  Non é unha substancia pura, posto que está formado

– Por filtración: pódese usar unha mestura de auga e area e un coador. – Por decantación: cun vaso decantador faise unha mestura de auga e aceite; déixase repousar e, cando se separasen, deixar que saia a auga abrindo a billa. – Por magnetismo: unha mestura de fariña e de labras de ferro sometidas aos efectos dun imán potente.

por unha mestura de varias substancias diferentes, principalmente gases como o dióxido de carbono, osíxeno, helio, etc. •  Non, porque é unha mestura de auga e sales minerais disoltos nela. •  O helio é unha substancia pura que forma parte da mestura de substancias que constitúen o aire. 2  Son disolucións o perfume e o refresco, pois neles non se

distinguen os compoñentes da mestura. En cambio, nos outros dous exemplos si que se distinguen os compoñentes, xa que se separaron.

137

SABER FACER

Propósitos

Realizar e interpretar un experimento

•  Realizar e interpretar un experimento para comprobar   que o aire é materia e ocupa   un espazo.

Vas comprobar que o aire é materia e ocupa un espazo. Fai o experimento Prepara os seguintes materiais:

Introduce o vaso no barreño verticalmente coa boca cara abaixo.

Un barreño con auga.

Máis recursos

Un vaso alto. Papel de cociña.

Nunha farmacia pódense conseguir xiringas de plástico. Con elas   pódese facer un experimento   para a actividade 3.

Fai unha pelota con papel de cociña e apértaa no fondo do vaso de xeito que quede ben suxeita.

NOTAS

Saca o vaso e observa se o papel está seco ou mollado.

Volve introducir o vaso no barreño pero agora torce o vaso.

Saca de novo o vaso e observa se agora se mollou o papel.

Demostra que sabes facelo 1

Completa no caderno as seguintes oracións: Cando introducimos o vaso verticalmente no barreño non entra porque está cheo de . Cando inclinamos o vaso dentro da auga sae . del e entra

2

Que demostra este experimento? Completa a frase: Non pode entrar auga no vaso ata que non saia . o aire, posto que o aire ocupa un

3

Pensa noutro experimento diferente para demostrar que o aire ten volume.

Intelixencia ática xi ló co-matem

112

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 112

Actividades do libro do alumno Para responder a pregunta 3, pídalles aos alumnos que se fixen no debuxo da dereita. Un neno sostén unha xiringa de plástico nunha man, tapa a saída coa outra e empurra o émbolo. Hai resistencia porque o interior da xiringa está cheo de aire. Ao empurrar o émbolo, o aire comprímese un pouco e ocupa menos espazo, pero continúa estando aí.

25/03/2015 8:38:11

da unidade sobre a materia e as súas propiedades. Para desenvolver as actividades propostas é importante que primeiro os alumnos presten moita atención ás imaxes dos distintos pasos do experimento, aos textos e á orde en que aparecen.

Solucionario 1   •  Cando introducimos o vaso verticalmente no barreño

non entra auga porque está cheo de papel e aire.

Competencias Competencia matemática, científica e tecnolóxica. A proposta que aparece na primeira páxina da unidade consiste en realizar e interpretar un experimento para comprobar que o aire é materia e ocupa un espazo (Tarefa final). Para iso necesítanse os coñecementos teóricos adquiridos ao longo

138

•  Cando inclinamos o vaso dentro da auga sae aire del e entra auga. 2   Non pode entrar auga no vaso ata que saia o aire, posto

que o aire ocupa un espazo. 3    R. L.

7

SABER ESTUDAR 1

RESUMO. Copia e completa no caderno o resumo.

Propósitos

As persoas empregamos moitos materiais obtidos da . Poden ser de orixe animal, ou .

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

As forman a parte sólida da Terra e os os materiais que compoñen as rochas.

son

NOTAS

As rochas e os minerais extráense das minas e das e teñen múltiples usos. obtéñense a partir de substancias Os materiais naturais chamadas materias primas. Unha fórmase cando se unen varias substancias. son mesturas en que é imposible distinguir As as substancias que as compoñen. 2

ESQUEMA. Copia no caderno o esquema e complétao. Os materiais poden ser

obtéñense a partir de

con orixe

materias primas

3

ESQUEMA. Completa o esquema seguinte no caderno. as substancias poden ser

un tipo son

113

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 113

Competencias Aprender a aprender. A elaboración dun resumo e de esquemas de forma guiada reforza os coñecementos e prepara o camiño para facelo de forma cada vez máis autónoma. Axuda a recoñecer o valor que teñen os resumos e os esquemas para aprender e a usar con precisión vocabulario científico. Iniciativa e emprendemento. O alumnado desenvolve a súa capacidade de elixir entre varias opcións e ten a oportunidade de probar novos camiños e ideas.

Solucionario

25/03/2015 8:38:12

nerais son os materiais que compoñen as rochas. As rochas e os minerais extráense das minas e das canteiras e teñen múltiples usos. Os materiais artificiais obtéñense a partir de substancias naturais chamadas materias primas. Unha mestura fórmase cando se unen varias substancias. As disolucións son mesturas en que é imposible distinguir as substancias que as compoñen. 2   Esquema. Naturais e artificiais / Naturais con orixe ani-

mal, vexetal ou mineral. / Artificiais: obtéñense a partir de materias primas. 3   Esquema. As substancias poden ser / Puras ou mestu-

ras. / Un tipo son as disolucións.

1  R  esumo. As persoas empregamos moitos materiais ob-

tidos da natureza. Poden ser de orixe animal, vexetal ou artificial. As rochas forman a parte sólida da Terra e os mi-

139

activiDaDES DE REPaSo

Propósitos

1

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

Nomea tres obxectos fabricados con cada unha das seguintes substancias: Vidro

Madeira

Aceiro

2

De onde se obteñen os materiais de orixe mineral? Como se extraen? Razoa a resposta.

3

Copia e completa no caderno a seguinte táboa con dous exemplos de cada material e un uso que teña cada un deles.

NOTAS

Exemplos

Usos

Rochas

Minerais

4

Explica se as seguintes afirmacións son verdadeiras ou falsas e corrixe as falsas: Os materiais artificiais poden atoparse na natureza. As materias primas son as substancias que serven para fabricar materiais artificiais. Para fabricar cerámica mestúrase auga con plástico. O ferro extráese de diversos minerais.

5

6

toma a iniciativa. Pensa e deseña algún aparello ou xoguete que funcione grazas ao aire e explica de que material sería. Podes debuxalo ou construílo con axuda dalgún adulto.

Observa as fotografías e explica de que substancia se trata e indica se é unha substancia pura ou unha mestura. a

encia Intelix cial a esp

B

114

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 114

Solucionario 1   R. L. Vidro: vaso, fiestra e xerro.

Madeira: lapis, mesa e porta. Aceiro: pota, parafusos e cravos. 2   Os materiais de orixe mineral son os que se extraen das

minas e das canteiras. Estes xacementos dos que se obteñen poden ser a ceo aberto ou poden escavarse na terra túneles que, en moitos casos, chegan a ser moi profundos. 3   R. M. Rochas: mármore, petróleo. Usos: para mesados,

para fabricar plásticos Minerais: ouro, sal. Usos: para xoiaría, para condimento. 4   Os materiais artificiais poden atoparse na natureza (falso),

os materiais artificiais fabrícanse a partir de materias pri-

140

25/03/2015 8:38:14

mas. As materias primas son as substancias que serven para fabricar materiais artificiais (verdadeiro). Para fabricar cerámica mestúrase auga con plástico (falso), para fabricar cerámica mestúrase auga con arxila. O ferro extráese de diversos minerais (falso), o ferro obtense do olixisto. 5   Toma a iniciativa. R. L. 6    A fotografía A representa unha mestura, pois trátase de

aire, que é unha mestura de varios gases e a B unha substancia pura, pois é un mineral formado por unha única substancia. 7   Para pensar. É un sombreiro fabricado de palla, que é un

material natural que procede de plantas. Poderíase realizar con rafia, que é unha fibra sintética, con tea de algodón, con plástico para a chuvia, con la…

7 7

Propósitos

PARA PENSAR. Observa o obxecto da fotografía e responde as seguintes preguntas.

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

De que material está fabricado? É un material natural ou artificial? Con que outros materiais se podería realizar? 8

Copia e completa no caderno a seguinte táboa, poñendo unha cruz na casa que corresponda. Orixe animal

Orixe vexetal

NOTAS

PAPEL

Orixe mineral L META

La

PLÁSTIC

Mármore

O

Algodón Coiro Ouro MADEIRA 9

EDUCACIÓN EN VALORES. Explica de que materia prima procede

o papel. Por que pensas que é importante utilizar papel reciclado? Que efecto pode ter sobre a natureza que ti recicles papel? 10 USA AS TIC. Busca en Internet información sobre os plásticos

e fai unha presentación para a clase. Podes falar da súa historia, dos tipos que existen, da súa fabricación, etc.

Demostra o teu talento

encia Intelix cial a esp

Elixe e realiza unha das seguintes actividades: A. Fai unha colaxe empregando materiais de todos os tipos

que atopes pola casa: papel, tea, madeira... B. Realiza un anuncio para vender un xoguete. Non

esquezas dicir de que material está feito. Podes facer un cartel ou un vídeo se podes grabalo. C. Escribe e debuxa un cómic sobre un científico

que fabrica un perfume que non é unha disolución e que lle gusta moito a todas as persoas. 115

ES0000000025202 667744-Unidad 07_21183.indd 115

9   La: orixe animal.

Mármore: orixe mineral. Algodón: orixe vexetal. Coiro: orixe animal. Ouro: orixe mineral.

25/03/2015 8:38:16

Demostra o teu talento Ao elixir a actividade, cada alumno mostrará o tipo de tarefa que lle resulte máis interesante: expresión artística, creatividade, exposición oral e redacción.

10   Educación en valores. O papel procede da madeira. Se

utilizamos papel reciclado evitamos cortar árbores para fabricar papel e deste xeito estamos coidando a natureza. Utilizar papel reciclado contribúe a reducir a deforestación. 11   Usa as TIC. R. L.

141

8

As forzas e a enerxía

Contidos da unidade • As forzas e os efectos que producen. • As fontes de enerxía e o uso da enerxía. As transformacións da enerxía. • O desprazamento da luz. • Os obxectos e a luz. A reflexión e a refracción da luz.

SABER

• Forza, gravidade. VOCABULARIO

• Fonte renovable de enerxía, fonte non renovable de enerxía. • Transparente, translúcido, opaco. • Reflexión, refracción.

SABER FACER

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre o uso e a importancia da luz nos concertos.

COMUNICACIÓN ORAL

• Comunicación da experiencia vivida nun concerto.

ESCRITURA

• Explicación de como se poderían reducir os problemas que causa a utilización de combustibles fósiles. • Interpretación de debuxos sobre efectos das forzas.

INTERPRETACIÓN DE IMAXES

• Observación de fotografías dun obxecto transparente, un translúcido e un opaco. • Interpretación de debuxos para aprender sobre a reflexión da luz e as cores. • Resumo da unidade.

TÉCNICAS DE ESTUDO

• Esquema sobre a luz, a súa forma de desprazarse e as súas cores básicas.

 

• Recoñecer as cores básicas da luz.

TAREFA FINAL

• Interese por aprender sobre a enerxía.

SABER SER

142

FORMACIÓN EN VALORES

• Valorar a importancia das enerxías renovables. • Usar a enerxía de forma aforrativa e responsable.

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Aprendizaxe eficaz

Programación didáctica da aula

• Técnicas de estudo e preparación de exames.

Recursos para a avaliación

Proxectos interdisciplinarios

• Avaliación de contidos. Unidade 8: controis B e A. Test.

• Programa de educación en valores. • Programa de educación emocional.

• Avaliación por competencias. Proba 8.

Ensinanza individualizada

RECURSOS DIXITAIS

• Plan de mellora.

LibroMedia

• Programa de ampliación.

• Unidade 8: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

Proxectos de traballo cooperativo • Proxecto do terceiro trimestre. Os inventos.

Recursos complementarios

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO Natural Science 4

• Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais. •  Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. •  Esquemas mudos. • Suxestións para elaborar traballos. • Biografías. •  Láminas dun planeta vivo.

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

Abril

Maio

Xuño

143

8

Propósitos •  Aprender, mediante a lectura   dun texto, a realización   de actividades e a observación   de imaxes, sobre o uso   e a importancia da luz   nos concertos.

As forzas e a enerxía

Un concerto espectacular Os asistentes a un concerto de música moderna queren escoitar as súas estrelas en directo, pero non só iso. Tamén desexan vivir un grande espectáculo que despois van recordar durante anos.

•  Activar os coñecementos previos.

Un dos recursos que se utilizan para logralo é a luz. Emprégase luz de todas as cores mediante grandes focos, proxectores, pantallas xigantes, fogos de artificio… Os raios de luz iluminan aos diversos compoñentes do grupo e dan protagonismo ao cantante, ao guitarrista, á batería, aos bailaríns, ao coro…

Máis recursos Nalgúns concertos os asistentes prenden os seus chisqueiros. Hai varias versións sobre a orixe deste costume e todas coinciden que   a primeira vez que se fixo foi   no festival de Woodstock en 1969.

Nas cancións máis coñecidas, as luces son intensas, os focos móvense rápido para proxectar raios de luz a toda velocidade dun lado a outro. Sen dúbida, os concertos son grandes ocasións para deleitarse cos espectáculos de luz e son.

A organización esperaba 250.000 asistentes pero ao final foron máis   de medio millón. Durante a segunda noite, a multitude era tan grande que na escuridade era imposible saber ata onde chegaba. Un cantante pediu desde o escenario que se prendesen os chisqueiros. Nuns minutos decenas de miles de lapas acendéronse.

Le e comprende o problema Para que se utiliza a luz nos concertos de música moderna? A luz é sempre da mesma cor? Ás veces úsase a luz para destacar a alguén sobre o escenario. Como se consegue? Que acontece coa luz durante as cancións máis coñecidas?

Preguntarlles aos alumnos para que serviu prender os chisqueiros aquela noite e para que pensan que se fai   na actualidade.

De onde procede a luz que se emprega no concerto da imaxe? EXPRESIÓN ORAL. Estiveches nalgún concerto? Viches algún pola televisión? Explica o que sentiches. 116

SABER FACER TAREFA FINAL Recoñecer as cores básicas da luz Ao finalizar a unidade vas realizar unha experiencia para recoñecer as cores básicas da luz e ver o que ocorre cando se mesturan. Antes, vas aprender novas cousas sobre as forzas, sobre a enerxía e sobre a luz.

ia Intelixencoal rs e p intra

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 116

25/03/2015 8:34:48

Suxestións sobre a lectura

Educación cívica

Pedirlles aos alumnos que escriban oracións coas seguintes palabras e expresións: música moderna, grande espectáculo, foco, proxector, pantalla xigante, fogo artificial, coro, protagonista, concerto. Tamén pedir que propoñan outro título para a lectura.

Valorar a importancia da música. Os meniños tranquilízanse ao oíren os latexos do corazón da súa nai. Os nenos pequenos móvense en canto oen soar unhas notas musicais. Escoitar música nas súas variadas manifestacións, e sobre todo en directo, axúdanos a medrar como persoas e a gozar dunha beleza que só o ser humano é capaz de valorar en toda a súa profundidade.

Para explicar Observar na fotografía os datos que van aparecendo no texto: as cores da luz (amarela, vermella, verde, branca, azul…). Os focos sobre distintas persoas e as proxeccións dos raios de luz.

144

Competencias Comunicación lingüística. Coa lectura do texto, a observación da fotografía e o traballo proposto nas actividades, favorécese e afiánzase a comprensión lectora e desenvólvense as habilidades de comunicación oral.

NOTAS

QUE SABES XA?

A enerxía e a luz As formas de enerxía máis correntes son a enerxía luminosa, a enerxía mecánica, a enerxía eléctrica, a enerxía química e a enerxía térmica. A luz é unha forma de enerxía, a enerxía luminosa. Permítenos ver os obxectos grazas a que a capta a retina. 1

De onde procede a luz que recibe a Terra?

2

Que aparellos hai na túa casa que emiten luz?

117

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 117

Aprender a aprender. Afianzar os conceptos clave é fundamental para incorporar novos coñecementos de forma significativa para o alumnado. Nesta unidade é necesario comprobar que todos os alumnos saben que a luz é unha das formas de enerxía.

Solucionario LE E COMPRENDE O PROBLEMA •  Para iluminar os diversos compoñentes do grupo, dar protagonismo ao cantante, ao guitarrista, á batería, aos bailaríns, ao coro, para dar relevo aos momentos máis intensos polo volume da música, pola emoción que transmite a canción…

 

25/03/2015 8:34:51

•  A s luces son intensas, os focos móvense rápido para proxectar raios de luz a toda velocidade dun lado a outro. •  Os raios de luz iluminan os diversos compoñentes do grupo e danlle protagonismo a cada un. •  Hai focos no teito e detrás dos músicos e cantantes. •  Expresión oral. R. L. QUE SABES XA? 1  A luz que recibe a Terra procede do Sol. 2  R. M. Aparellos que emiten luz: lámpada de pé, lámpadas

do teito, flexo, lanterna...

•  Hai luz de todas as cores.

145

As forzas Propósitos

Cando empurramos un carro da compra ou tiramos da nosa mochila para erguela, facemos forza. Cando algo ou alguén empurra ou tira de calquera cousa, está exercendo unha forza. 1

•  Saber os efectos que producen   as forzas, distinguir entre forzas   por contacto e forzas a distancia  e comprender que a gravidade   é unha forza.

Os efectos das forzas As forzas poden ter distintos efectos:

Previsión de dificultades

Fan que os corpos cambien de forma.

Fan que os corpos rompan.

Fan que os corpos comecen a moverse.

Fan que os corpos en movemento se deteñan.

1

A nena debe exercer unha forza para arrastrar a mochila.

2

O imán exerce sobre os clips unha forza de atracción a distancia.

Pode presentar dificultades comprender que a gravidade   é unha forza de atracción que actúa  a distancia.

Tipos de forzas As forzas que aparecen nos exemplos anteriores son todas forzas de contacto, é dicir, existe un contacto entre os corpos que exercen as forzas. Así, para impulsar o balón, hai que golpealo. Noutros casos actúan forzas a distancia. Por exemplo, un imán é capaz de atraer obxectos de ferro a distancia. No exemplo do imán, aparece unha forza de atracción. Con todo, moitas das forzas coas que estamos familiarizados son forzas de repulsión, é dicir, empurran un corpo. É o que ocorre, por exemplo, cando se golpea unha pelota cunha raqueta. 2 118

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 118

Coñecementos e experiencias previas Comprobe se os alumnos recoñecen os dous efectos máis habituais das forzas nos cambios de velocidade en situacións habituais na vida cotiá. Por exemplo, cando imos montados nunha bicicleta e freamos para parar ou pedalamos con máis intensidade para ir máis rápido.

Para explicar Pídalles aos alumnos que describan cada debuxo e que identifiquen os efectos que as forzas están producindo. Dar outros exemplos de forzas por contacto. Por exemplo, a que facemos co noso propio corpo cando levantamos ou baixamos un obxecto ou cando empurramos ou tiramos del.

146

25/03/2015 8:34:53

As nosas mans están en contacto co obxecto: empurrar un carro da compra, tirar da mochila, golpear a pelota coa raqueta, escribir cun lapis.

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Traballos con plastilina. Reparta plastilina e pida que formen figuras. Pida que se fixen na forma que ten inicialmente. Explique que, para conseguir a figura, exerceron forzas que tiveron como efecto o cambio de forma da plastilina. PARA AMPLIAR Forzas e arquitectura. Para construír calquera edificio é necesario coñecer as forzas e os seus efectos. Por exemplo, as

88

NOTAS

A gravidade Por moi forte que saltes, sabes que sempre vas volver caer ao chan. Salvo nos cómics de superheroes, ninguén salta e sae voando polos aires. Isto débese á gravidade. A gravidade é a forza de atracción que exerce a Terra sobre todos os corpos. É dicir, todos os corpos que se encontran preto da Terra experimentan unha forza que os atrae cara á superficie terrestre, na dirección do centro da Terra. 3 Por iso, se tiras un obxecto con todas as túas forzas cara arriba, a forza da gravidade atráeo e vaino freando ata que fai que se deteña e que caia á terra. A forza da gravidade é unha forza de atracción e, ademais, actúa a distancia.

3

A forza da gravidade fai que nós, e calquera obxecto, sexamos atraídos cara ao centro da Terra.

A forza da gravidade non só actúa preto da Terra. Esta forza é a que atrae á Lúa para que non se afaste da Terra e xire en círculos ao seu arredor. As forzas deforman, rompen, moven ou deteñen os obxectos. Poden actuar por contacto ou a distancia e ser de atracción ou de repulsión. A gravidade é unha forza de atracción que actúa a distancia.

ACTIVIDADES 1

Indica como son as forzas que actúan nos seguintes casos. A

B

C

2

Sinala un exemplo dunha forza que faga que un obxecto se deforme.

3

Explica coas túas propias palabras o que é a gravidade.

encia Intelix stica lingüí 119

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 119

cúpulas xeodésicas son cubertas cóncavas de edificios con forma semiesférica. Están construídas mediante a unión de pequenos elementos triangulares feitos de materiais lixeiros. Os triángulos forman elementos hexagonais e pentagonais. Foron patentadas en 1947 polo arquitecto estadounidense Richard Buckminster Fuller (1895-1983) e permiten construír o teito de grandes espazos sen soportes nin columnas. Os astronautas. Observar algún documental ou película en que se vexan os astronautas dentro da nave espacial ou flotando no espazo. Pregunte por que flotan e explique que a forza de gravidade diminúe coa distancia á Terra, por iso os astronautas flotan no espazo. Ao estar afastados da Terra, a forza de gravidade é menor.

 

25/03/2015 8:34:55

Solucionario 1   A. Forza por contacto, de repulsión, entre a pelota e o

pau. B. Forza a distancia, de atracción, entre a mazá e a Terra. C. Forza a distancia, de atracción, entre o imán e os alfinetes. 2   R. M. Ao tirar dun resorte, estírase e aumenta de lonxitu-

de porque sobre el actuou unha forza. 3   R. M. Por exemplo, a forza de gravidade é a responsable

de que, se soltamos o libro que temos na man, este caia cara ao chan. A forza de gravidade é unha forza a distancia que exerce a Terra sobre outros corpos.

147

As fontes de enerxía Propósitos

Toda a enerxía que empregamos nas nosas actividades procede das fontes de enerxía. Estas fontes encóntranse na natureza e divídense en non renovables e renovables.

•  Coñecer as fontes de enerxía   e diferenciar as renovables   e as non renovables.

A

As fontes non renovables de enerxía

Previsión de dificultades

As fontes non renovables de enerxía son aquelas que existen nunha cantidade limitada e que se gastan a medida que se consomen.

Pedirlles aos alumnos que describan as fotografías que ilustran as etapas  na transformación do petróleo.

B

As fontes non renovables son os combustibles fósiles e os combustibles nucleares.

Comente que tamén se extrae   o petróleo que se encontra debaixo do mar. Para facelo utilízanse plataformas petrolíferas mariñas.

Os combustibles fósiles son o carbón, o petróleo e o gas natural. O carbón e o gas natural empréganse directamente. O petróleo, en cambio, debe transformarse antes de se usar. Del extráense combustibles, como a gasolina e o gasóleo. Ademais, obtéñense outros produtos, como os plásticos. 1

Máis recursos

C

Os combustibles nucleares son materiais que conteñen uranio ou plutonio. Estas substancias proporcionan moita máis enerxía ca os combustibles fósiles e empréganse para producir electricidade.

Propoñer a procura de información sobre os pellets. Son cilindros pequenos de materia vexetal comprimida e serven de combustible. Pódense usar para a calefacción   e a auga quente dunha vivenda,   en estufas ou caldeiras especiais.

Vantaxes e inconvenientes As fontes non renovables de enerxía teñen varias vantaxes importantes: Pódense almacenar e transportar facilmente. Así, están dispoñibles en calquera momento.

Anime a procura tanto de datos  coma de imaxes. Pregunte   se os pellets son unha fonte   de enerxía, e se son renovables   ou non e conversen sobre as súas vantaxes e os seus inconvenientes.

Os combustibles que se obteñen do petróleo son moi fáciles de utilizar, pois hai numerosos inventos pensados para eles, como os automóbiles e a maioría dos vehículos. Pero tamén presentan inconvenientes:

1

Etapas na transformación do petróleo. A. O petróleo extráese dos seus xacementos subterráneos. B. Transpórtase mediante xigantescos barcos chamados petroleiros. C. O petróleo procésase nas refinarías, para obter combustibles e outras substancias útiles.

Antes ou despois terminarán por esgotarse. Son unha fonte de contaminación. Os combustibles fósiles producen fume ao queimarse que pode conter substancias tóxicas. Ademais, desprenden dióxido de carbono, que contribúe ao quecemento global. 120

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 120

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Os antigos muíños. Ver algunha animación sobre o funcionamento dun muíño de auga que se use para moer fariña. PARA AMPLIAR Dependemos do petróleo. O petróleo formouse hai millóns de anos a partir de restos das plantas e animais que poboaron a Terra noutras épocas. Os cadáveres destes seres vivos, esmagados por pesos enormes de rochas e terra, transformáronse lentamente en petróleo. Cando as reservas se esgoten, xa non poderemos dispoñer máis delas. Tardou millóns de anos en formarse e

148

25/03/2015 8:34:58

non dispoñemos do tempo suficiente para que se forme de novo. Utilizar esta información para reflexionar sobre a importancia que teñen os países exportadores de petróleo, pois todos os demais dependemos deles para obter enerxía.

Competencias Comunicación lingüística. A exposición de vantaxes e inconvenientes dos combustibles fósiles axuda a organizar a información e aprender a sintetizala e mostrala de forma clara. A presentación de exemplos afianza as ideas principais e axuda a recordalas.

8

NOTAS

As fontes renovables de enerxía As fontes renovables son aquelas que non se gastan porque se producen constantemente. As máis importantes son o sol, o vento, as correntes de auga e os restos vexetais, como a leña. Antes, estas fontes empregábanse directamente. Por exemplo, usábase a leña para cociñar e para quentar os fogares e o vento servía para mover barcos. Incluso se inventaron máquinas que funcionaban co vento ou con correntes de auga, como os muíños e as serrarías. 2

2

A nora é unha máquina que funciona mediante unha corrente de auga que move a roda. Esta pon en marcha o muíño de fariña que está no edificio do lado.

Hoxe en día, estas fontes úsanse, sobre todo, para producir enerxía eléctrica nas centrais.

TRABALLA COA IMAXE

Observa a fotografía e explica como se move a roda da nora.

Vantaxes e inconvenientes As principais vantaxes das fontes non renovables son as seguintes: Estas fontes non se esgotan, pois prodúcense continuamente. Son moito menos contaminantes ca os combustibles fósiles. Con todo, tamén teñen inconvenientes: Non sempre están dispoñibles. O sol, por exemplo, só se pode empregar durante o día e o vento non sempre sopra.

ACTIVIDADES 1

Que se obtén do petróleo?

2

Expón as vantaxes e os inconvenientes dos combustibles fósiles con exemplos. Tendo en conta o anterior, di se pensas que son necesarios.

3

Un dos inconvenientes das fontes non renovables de enerxía é que non sempre están dispoñibles.

Son difíciles de empregar directamente. O habitual é transformalas en enerxía eléctrica, que é difícil de almacenar. As persoas obtemos a nosa enerxía das fontes de enerxía, que poden ser renovables ou non renovables. Cada tipo de enerxía ten as súas vantaxes e os seus inconvenientes.

Explica con exemplos o que significa.

121

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 121

Traballa coa imaxe A corrente de auga move a roda. A nora ten a parte inferior somerxida na auga dunha canle. A forza da auga impulsa unhas pas de perfil plano e produce o xiro da roda.

Solucionario 1   Do petróleo extráense combustibles, como a gasolina e o

gasóleo. Ademais, obtéñense outros produtos, como os plásticos.

 

25/03/2015 8:35:00

pois hai numerosos inventos pensados para eles, coma os automóbiles e a maioría dos vehículos. Tamén presentan inconvenientes. Os combustibles fósiles esgótanse. Por exemplo, o petróleo formouse hai millóns de anos e non se renova. Ademais, os seus derivados son moi contaminantes. Por exemplo, os coches que empregan diésel como combustible emiten moitos contaminantes á atmosfera. 3   R. M. O sol, por exemplo, só se pode empregar durante

o día e o vento non sempre sopra.

2   R. M. Unha vantaxe é que sempre están dispoñibles, cal-

quera día do ano con independencia de se é día ou noite, se é primavera ou verán… Tamén que se poden almacenar e transportar sen dificultade. Son moi fáciles de utilizar,

149

A enerxía e a súa utilización Propósitos

As transformacións da enerxía

•  Coñecer as transformacións   da enerxía e as centrais en que   se producen esas transformacións. Tamén identificar os principais usos   da enerxía.

Unha das características da enerxía, pola que nos resulta tan útil, é que unha forma de enerxía se pode converter noutra. Algunhas das transformacións que experimenta a enerxía son as seguintes: A enerxía química do combustible convértese en enerxía mecánica en diversos vehículos.

Máis recursos Buscar imaxes de centrais maremotrices en España. Usan   a enerxía do movemento da auga   do mar para producir electricidade.

A enerxía eléctrica convértese facilmente noutras: luminosa, mecánica e térmica.

A enerxía química do combustible convértese en enerxía térmica nas calefaccións.

As centrais eléctricas A enerxía eléctrica é unha das formas de enerxía máis utilizadas. Nas centrais eléctricas prodúcese a transformación de distintas fontes de enerxía en enerxía eléctrica. Nas centrais térmicas transfórmase a enerxía química dos combustibles en enerxía eléctrica. Os combustibles que se empregan son o gas natural, o carbón e produtos que se obteñen do petróleo, como o gasoil. Nas centrais eólicas utilízase a enerxía mecánica do vento. Nas centrais hidráulicas aprovéitase a enerxía mecánica dunha corrente de auga. Nas centrais solares transfórmase a enerxía luminosa que chega do sol. 1 Nas centrais nucleares emprégase a enerxía nuclear do uranio e do plutonio.

1

Central solar. Os seus elementos chámanse paneis solares e converten a enerxía luminosa en enerxía eléctrica.

122

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 122

Coñecementos e experiencias previas Propóñalles aos alumnos e alumnas que leven unha contabilidade da enerxía que consomen ao longo dun día normal, desde que se erguen ata que se deitan: que pensen que accións das que realizan requiren o uso de enerxía; que anoten esas accións e indiquen que tipo de enerxía usan, de onde provén, etc. O estudo pode completarse cunha valoración sobre se puido aforrarse parte da enerxía consumida.

25/03/2015 8:35:05

a atmosfera quece. Este é o efecto invernadoiro, que contribúe a que a temperatura da Terra sexa adecuada para a vida. Debido ao uso de combustibles fósiles, a cantidade de dióxido de carbono na atmosfera aumentou moito e tamén o efecto invernadoiro, coa consecuente elevación da temperatura do planeta, o quecemento global.

Outras actividades

Actividades do libro do alumno

PARA AMPLIAR

Sobre a actividade 2 e o efecto invernadoiro. A Terra quece grazas á enerxía do Sol e, á súa vez, emite enerxía ao espazo. O dióxido de carbono da atmosfera absorbe parte desta enerxía, de modo que esta enerxía non se perde de todo e

Aforramos electricidade. Comente que unha forma de coidar o medio ambiente e de contribuír á economía doméstica é aforrando electricidade. Pídalles aos alumnos e ás alumnas que propoñan formas de aforrar electricidade (apagar as lu-

150

88

NOTAS

O uso da enerxía Na nosa sociedade utilízase unha gran cantidade de enerxía. Os usos principais son: Transporte. Úsase, principalmente, a enerxía dos combustibles, aínda que tamén se utiliza enerxía eléctrica no ferrocarril. Os combustibles máis empregados son a gasolina e o gasóleo. 2 Iluminación. Emprégase tanto nos fogares coma nas rúas e estradas. Úsase a enerxía eléctrica. Calefacción e aire acondicionado. Para a calefacción emprégase a enerxía dos combustibles ou a enerxía eléctrica, e para o aire acondicionado, a enerxía eléctrica. Os combustibles que máis se utilizan para a calefacción son o gasóleo e o gas natural.

2

Tren eléctrico. Colle a enerxía eléctrica dos cables que discorren sobre as vías.

Outros usos no fogar. A multitude de electrodomésticos que hai nos fogares, como neveiras, lavadoras, televisores, ordenadores, etc., empregan sobre todo a enerxía eléctrica. Na industria, na agricultura e na gandaría. Empréganse tanto a enerxía eléctrica como a enerxía dos combustibles fósiles. As formas de enerxía transfórmanse unhas noutras. As que máis usamos son a enerxía eléctrica e a enerxía procedente dos combustibles fósiles.

ACTIVIDADES 1

Indica que transformación de enerxía se produce nas seguintes situacións: Ao prender a luz nun cuarto. Ao acender un misto. Ao circular nun automóbil.

2

Indica en cales das centrais eléctricas se produce dióxido de carbono e por que ese gas supón un problema.

3

Indica que tipos de enerxía se empregan normalmente no fogar.

123

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 123

ces dos cuartos en que non hai ninguén, aproveitar as horas de sol para realizar determinados traballos, etc.).

Educación cívica Fágalles ver aos alumnos e ás alumnas que todos temos a obriga de conservar o noso planeta para as futuras xeracións. Preservar a natureza e protexela das accións negativas dos seres humanos. Moitas veces isto entra en conflito co desenvolvemento económico e social. Valorar as vantaxes ambientais da utilización de enerxías respectuosas coa natureza.

 

25/03/2015 8:35:07

Solucionario 1   Ao prender a luz nun cuarto: de enerxía eléctrica a ener-

xía luminosa. Ao acender un misto: de enerxía química a enerxía luminosa e calorífica. Ao circular nun automóbil: de enerxía química a enerxía mecánica. 2   As centrais térmicas producen dióxido de carbono e a

súa acumulación provoca o efecto invernadoiro que contribúe ao quecemento global. 3   No fogar emprégase sobre todo a enerxía eléctrica, coa

que funcionan numerosos electrodomésticos, como televisores, ordenadores, neveiras, lavadoras...

151

A luz Propósitos

A luz é unha forma de enerxía que nos permite ver o que hai ao noso arredor.

•  Saber como se despraza a luz   e cal é o comportamento   dos obxectos respecto á luz.

Por exemplo, ao entrar nun cuarto escuro non vemos nada, pero se acendemos unha lámpada, podemos ver os mobles que hai nese cuarto. Algúns corpos, como o Sol e as lámpadas, poden emitir luz.

•  Coñecer en que consiste   a refracción da luz.

A luz desprázase Cando se acende unha lámpada nun cuarto, a luz ilumina todo o espazo porque viaxa desde a lámpada ata todos os puntos do cuarto.

Máis recursos Propóñalles aos alumnos e alumnas que a próxima vez que acudan   a unha piscina intenten o seguinte xogo: tirar unha moeda ao fondo   da piscina na parte que non cobre   e intentar tocala coa punta dun pau.   A dificultade deste exercicio encontra explicación na refracción.

1

A luz desprázase a gran velocidade e en todas as direccións desde a fonte luminosa. A luz percorre 300.000 quilómetros nun só segundo. Por iso, cando unha persoa que está lonxe de nós acende unha lanterna, vemos a luz ao instante.

Formación de sombras. Cando a luz encontra un obxecto opaco, detrás del prodúcese unha sombra. TRABALLA COA IMAXE

Veríase igual a sombra se usásemos un vaso de cristal en vez de madeira?

Ademais, a luz desprázase en liña recta. Como non pode rodear os obstáculos, prodúcense as sombras. Por exemplo, se a luz dunha lámpada ilumina directamente unha cunca, orixínase unha sombra detrás dela. 1

E se a luz non se transmitise en liña recta?

A luz e os obxectos Segundo como deixan pasar a luz, os obxectos poden ser transparentes, translúcidos ou opacos. 2

Transparentes. A luz atravésaos con facilidade. A través deles pódense ver claramente as formas e as cores dos obxectos.

Translúcidos. Atravésaos só unha parte da luz; por iso, as formas dos obxectos non se ven nítidas.

2

Tipos de obxectos segundo o comportamento ante a luz.

Opacos. A luz non os atravesa. Non permiten que se vexan imaxes a través deles. Detrás deles queda unha sombra.

124

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 124

25/03/2015 8:35:10

Para explicar

Outras actividades

Comentarlles aos alumnos e ás alumnas que van coñecer algúns fenómenos relacionados coa luz. Isto permitiralles responder preguntas como: Por que podemos ver a través dalgúns obxectos e doutros non? Por que vemos partido un lapis situado dentro dun vaso con auga?

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

Reunir na clase unha colección de obxectos transparentes, translúcidos e opacos. Será unha forma práctica e experimental de comprender e recordar os conceptos. O cartón e a louza son opacos. As botellas de cristal e o plástico de envolver alimentos son transparentes. O papel vexetal e as botellas de plástico branco de leite son translúcidos.

PARA AMPLIAR

152

Tipos de cristais. Pídalles aos alumnos que contesten de forma razoada estas preguntas: En que cuartos dunha casa poñerías cristais translúcidos? E transparentes?

Como verificar que a luz se propaga en liña recta. Cómpren dous anacos de cartolina negra, unha agulla de tecer e unha lanterna. Faga coa agulla un burato no centro de cada cartolina, acenda a lanterna e poña as dúas cartolinas entre a lanterna e o seu ollo, observará que recibe a luz. Se se despraza unha das cartolinas, xa non se recibe a luz porque os buratos deixan de estar aliñados coa lanterna.

88

NOTAS

A refracción da luz Cando miramos un lapis que está parcialmente mergullado nun vaso de auga, vémolo coma se estivese roto. Isto ocorre porque cando a luz pasa do aire á auga sofre un cambio de dirección que se chama refracción. 3 A refracción é o cambio de dirección que experimenta a luz ao pasar dun material a outro material distinto. A refracción da luz pode facer que vexamos os corpos máis grandes ou máis pequenos do que son en realidade. Esta é a razón pola que vemos os corpos máis grandes cando os miramos a través dunha lupa. A luz desprázase en liña recta, a gran velocidade e en todas as direccións. Cando a luz pasa dun material a outro cambia de dirección e prodúcese a refracción.

3

Refracción da luz. Debido á refracción, parece que o lapis está roto e que a parte mergullada é máis grande do que realmente é.

ACTIVIDADES 1

Explica por que é imposible que ocorra o que se ve no debuxo.

3

Observa e contesta razoadamente. Como é o prisma da fotografía, opaco, transparente ou translúcido? Ademais do aire, que outro medio atravesa o raio de luz? Explica o que sucede co raio de luz. Que pasa cando entra no prisma? E cando sae del?

2

Identifica o obxecto opaco, o transparente e o translúcido.

125

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 125

Educación cívica É moi importante ler e escribir coa cantidade de luz suficiente para coidar os nosos ollos. A fonte de luz debe estar en posición correcta respecto a nós, de maneira que non nos fagamos sombra co noso propio corpo. Hai que evitar mirar directamente o Sol e a outras fontes luminosas intensas, como unha lámpada acesa.

Traballa coa imaxe •  Non se vería a sombra se usásemos un vaso de cristal, porque o cristal é transparente e a luz atravésao.

 

25/03/2015 8:35:15

Solucionario 1  A situación do debuxo é imposible porque a luz desprá-

zase en liña recta. 2   O obxecto opaco no centro. O transparente á dereita. O

translúcido á esquerda. 3   •  O prisma é transparente, a través del podemos ver a

cartolina e o raio de luz. •  O cristal do prisma. •  Cando o raio entra no prisma cambia de dirección. E cando sae del volve cambiar de dirección.

•  Os raios desviaríanse, non rebotarían na madeira, e non se formaría a sombra.

153

A luz e as cores Propósitos

A descomposición da luz

•  Saber como se descompón a luz   e a relación que ten isto coas cores dos obxectos.

Cando está chovendo e, á vez, vai sol, aparece no ceo o arco iris. Igualmente, se un raio de luz branca atravesa un prisma de cristal tamén se pode ver que aparecen as cores do arco iris. 1

•  Coñecer en que consiste  a reflexión da luz.

Entón, se a luz é branca, de onde saen todas esas cores? A resposta é que a luz branca está formada por luz de todas as cores e o que fai o prisma é separalas. Polo tanto, a mestura de luz de todas as cores dá como resultado luz branca.

Previsión de dificultades

11

Descomposición Descomposición da da luz luz ao ao atravesar atravesar un un prisma prisma transparente. transparente.

As cores da luz

Os conceptos que se presentan nestas páxinas son algo complicados. Os exemplos da vida cotiá   e as imaxes do libro facilitarán   a comprensión.

Fíxate no que acontece cando usamos lanternas de cores para proxectar luz sobre unha parede. Cada lanterna proxecta luz dunha cor diferente e vemos que, cando se mesturan os feixes de luz, aparecen cores novas. Empregando tres luces, unha de cor vermella, outra de cor verde e outra de cor azul, pódense obter todas as demais cores, incluíndo o branco. Por exemplo, mesturando as luces vermella e verde, conséguese a luz amarela. Cando se mesturan as luces vermella, verde e azul, conséguese a luz branca. 2 Por iso dicimos que a cor vermella, a verde e a azul son as cores básicas da luz.

2

As cores básicas da luz.

3

A luz chega aos obxectos, reflíctese neles e chega ata os nosos ollos.

A reflexión da luz Cando un raio de luz se encontra cun obxecto opaco, choca contra el e rebota, igual que faría unha pelota de tenis ao chocar contra unha parede. Este fenómeno chámase reflexión. A reflexión da luz é a que fai posible que vexamos os corpos que non teñen luz propia. Por exemplo, a Lúa pode verse grazas a que reflicte a luz do Sol. A maioría dos obxectos reflicten só unha parte da luz que chega ata eles. En cambio, un espello reflicte case toda a luz; por iso, nos espellos vese unha imaxe do que hai fronte a eles. 3 126

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 126

Outras actividades PARA MELLORAR A APRENDIZAXE Espellos e reflexión da luz. Con axuda de espellos de man pódese reflectir a luz que entre polas fiestras e iluminar a zona máis escura da aula. Tamén se poden reflectir raios de luz procedentes de lanternas acesas. PARA AMPLIAR Instrucións para facer un disco de Newton. Necesítanse estes materiais: cartolina, un CD para trazar unha circunferencia cun lapis ao seu arredor, lapis de cores, regra graduada, transportador de ángulos, tesoiras. Recórtase un círculo de cartón, divídese en sete partes iguais con axuda dun lapis e dun transportador, píntanse as sec-

154

25/03/2015 8:35:17

cións cunha das sete cores do arco iris en cada sección. Despois, faise un burato no centro e insírese un pau de madeira ou un lapis. Para terminar, xírase o disco coa man rapidamente e obsérvase que todas as cores se combinan para formar o branco.

Traballo cooperativo As cores que nos rodean provocan en nós emocións e afectan os nosos estados de ánimo. Usando roupa de determinada cor ou decorando as nosas casas con cores podemos lograr con máis facilidade estados de ánimo positivos. Divida a clase en grupos e pida que resolvan estas tarefas. •  Buscar información sobre as emocións relacionadas con cada cor.

88

NOTAS

A cor dos obxectos A cor dos obxectos depende da luz que reflicten. Por exemplo, cando vemos un obxecto de cor azul, é porque absorbe a luz de todas as cores excepto a luz azul, que se reflicte e chega ata os nosos ollos. Cada obxecto absorbe a luz dunhas cores e reflicte a luz doutros. Polo tanto, a cor da que vemos un obxecto é a cor da luz que ese obxecto reflicte.

TRABALLA COA IMAXE

Os obxectos negros son os que absorben toda a luz que lles chega e non reflicten nada. Polo contrario, os obxectos brancos reflicten a luz de todas as cores. 4

Responde as seguintes cuestións sobre cada unha das buxainas:

A luz branca está formada por luz de todas as cores. O vermello, o verde e o azul son as tres cores básicas da luz.

De que cor é a luz que reciben?

A reflexión é o rebote que experimenta a luz ao chocar cun obxecto. A cor dos obxectos depende da luz que reflictan.

De que cor é a luz que se reflicte?

Que cor ou cores se absorben?

4

Reflicte a luz azul.

Reflicte a luz vermella.

Vemos os obxectos da cor da luz que reflicten.

Absorbe todas as cores.

Reflicte todas as cores.

ACTIVIDADES 1

Copia no caderno o esquema da dereita que mostra como se produce a reflexión dun raio de luz, e indica nel cal é o raio que chega ao espello e cal é o raio que se reflicte.

2

Explica que cores da luz reflicte cada unha das teteiras da fotografía.

127

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 127

•  Elaborar un póster dunha cor predominante tipo colaxe con debuxos e fotografías de revistas. •  Explicar o que transmite este póster.

Traballa coa imaxe En todos os casos a luz incidente é branca e contén todas as cores. A buxaina azul reflicte a luz azul e absorbe as demais cores. A buxaina vermella reflicte a luz vermella e absorbe as demais cores. A buxaina negra absorbe todas as cores e non reflicte nada. A buxaina branca reflicte todas as cores e non absorbe nada.

 

25/03/2015 8:35:19

Solucionario 1  R . G. O raio incidente é o que está á esquerda da imaxe,

ten a punta da frecha cara abaixo, sobre o espello en que incide. O raio reflectido é o que está á dereita da imaxe, ten a punta da frecha cara arriba no extremo superior. 2   A teteira vermella reflicte a luz vermella e absorbe as de-

mais cores. A teteira azul reflicte a luz azul e absorbe as demais cores.

155

SABER FACER

Propósitos

Recoñecer as cores básicas da luz

•  Recoñecer as cores básicas da luz.

A pantalla dun teléfono móbil está formada por miles de puntiños de cor vermella, verde e azul que se poden encender e apagar. Cando miramos o móbil desde unha distancia normal vemos o resultado da mestura das distintas cores.

Previsión de dificultades O traballo proposto neste apartado axudará a comprobar que a suma   das cores básicas da luz é o branco, e non o negro. Hai que ter en conta que se trata da luz e non da mestura das cores das pinturas que podemos facer cunhas acuarelas.

Fai esta experiencia

Prepara un teléfono móbil e unha lupa de moitos aumentos. Acende o móbil, coloca a lupa enriba da pantalla, achega o ollo á lupa e observa o que ves. Sitúa a lupa sobre zonas de diferente cor: Coloca primeiro a lupa nunha zona de cor branca.

Despois, nunha zona de cor azul.

Por último, nunha zona de cor negra.

NOTAS

Resolve as actividades 1

Fai un debuxo no caderno de cada unha das túas observacións: zona branca, zona azul e zona negra.

2

Completa as seguintes frases no caderno: Os puntos da pantalla son de cor …, de cor … e de cor … Aparecen estas tres cores porque …

3

Imaxina que colocas a lupa nunha zona amarela. De que dúas cores serán os puntiños que verás?

encia Intelix temática a lóxico-m

128

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 128

Coñecementos e experiencias previas Na páxina 126 do libro do alumno aparece un esquema moi claro sobre as cores básicas da luz. Antes e durante o traballo con esta páxina, pódese acudir ao esquema para observar e repasar cales son estas tres cores básicas e as mesturas que se producen entre elas. Sinalar a pequena zona central, onde se pode ver o resultado da mestura de todas as cores: é de cor branca.

25/03/2015 8:35:24

cores básicas. É importante que os alumnos presten moita atención ás imaxes.

Solucionario 1   R. G. Segundo as fotografías que aparecen no libro do

alumno. Zona branca: puntiños de cor vermella, de cor azul e de cor verde. Zona azul: puntiños de cor azul. Zona negra: puntiños de cor negra. 2   Os puntos da pantalla son de cor vermella, de cor azul e

Competencias Competencia matemática, científica e tecnolóxica. Para realizar o traballo proposto necesítanse os coñecementos teóricos adquiridos ao longo da unidade sobre a luz e as súas

156

de cor verde. Aparecen estas tres cores porque son as cores básicas da luz. 3   Os puntiños serán de cor vermella e de cor verde.

8

SABER ESTUDAR 1

RESUMO. Copia no caderno o resumo da unidade.

Propósitos

As forzas teñen varios efectos: fan que os obxectos cambien de ou que rompan, fan que un corpo se deteña. comece a moverse ou que un corpo en

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade empregando para facelo estratexias que facilitan   a aprendizaxe, como o resumo   e o esquema.

As forzas poden actuar por contacto ou a e poden ser de ou de repulsión. de enerxía poden ser non renovables ou As renovables. Entre as non renovables están os combustibles e nucleares. Entre as renovables están o , e os restos vexetais. o vento, as correntes de A luz desprázase a gran . e en liña

NOTAS

, en todas as

Segundo como deixan pasar a luz, os obxectos poden ser transparentes, e . que experimenta A refracción é o cambio de a luz ao pasar dun material a outro material distinto. A reflexión é o cambio de dirección que experimenta a luz cando choca contra un . 2

ESQUEMA. Copia e completa o esquema no caderno. A LUZ

ten tres cores básicas

desprázase

3

Copia e completa a seguinte táboa no caderno. As fontes de enerxía Tipo

Vantaxes e inconvenientes

129

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 129

Solucionario 1   Resumo. As forzas teñen varios efectos: fan que os obxectos

cambien de forma ou que rompan, fan que un corpo come-  ce a moverse ou que un corpo en movemento se deteña. As forzas poden actuar por contacto ou a distancia e poden ser de atracción ou de repulsión. As fontes de enerxía poden ser non renovables ou renovables. Entre as non renovables están os combustibles fósiles e nucleares. Entre as renovables están o sol, o vento, as correntes de auga e os restos vexetais. A luz desprázase a gran velocidade, en todas as direccións e en liña recta. Segundo como deixan pasar a luz, os obxectos poden ser transparentes, opacos e translúcidos.

25/03/2015 8:35:25

A refracción é o cambio de dirección que experimenta a luz ao pasar dun material a outro material distinto. A reflexión é o cambio de dirección que experimenta a luz cando choca contra un obxecto. 2   Esquema. A luz desprázase a gran velocidade, en todas as direccións e en liña recta. Ten tres cores básicas: vermello, verde e azul. 3   Táboa. Algúns tipos de fontes de enerxía e as súas vantaxes e inconvenientes son, non renovables, o petróleo, o carbón, o gas natural e os combustibles nucleares. Almacénanse e transpórtanse facilmente pero son contaminantes e acabaranse esgotando. As fontes de enerxía renovables non sempre están dispoñibles, aínda que non se esgotan nin contaminan.

157

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

As forzas producen cambios na forma dos obxectos e no seu movemento. Explica diversas situacións da túa vida diaria en que empregues forzas para causar os seus distintos efectos.

Máis recursos

2

Explicarlles aos alumnos e ás alumnas que permanecer algún tempo   no espazo causa algúns efectos   nos astronautas: aumento da altura   e dores de costas, redistribución   do líquido corporal, mareo e vómito,   e o máis importante, perda de masa muscular e ósea (osteoporose).

A gravidade tamén actúa na Lúa. Pero a atracción da gravidade é menor na Lúa ca na Terra.

encia Intelix lista natura

Que efectos pensas que pode ter isto sobre os astronautas? Que ocorrería nun planeta en que a atracción da gravidade fose maior ca na Terra? 3

Indica exemplos dos seguintes tipos de forzas: Unha forza atractiva que actúa a distancia. Unha forza repulsiva que actúa por contacto.

4

Indica cal das portas das fotografías seguintes ten un material transparente e cal ten A B un material translúcido. Explica as vantaxes que presenta cada un.

5

Que características da luz observas nestas fotografías? A

B

130

ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 130

Demostra o teu talento Ao elixir o tipo de actividade, cada alumno mostrará a clase de tarefa que lle resulte máis fácil: expresión artística, redacción e deseño tecnolóxico. Aproveitar a ocasión para valorar estas capacidades persoais.

25/03/2015 8:35:30

Solucionario 1   R. M. Facemos forza coas mans para soster un libro, pa-

sar as súas follas, levar o bocadillo á boca, camiñar, levantar a man para pedir a palabra, pedalear nunha bicicleta… 2   Na Lúa, os astronautas dan pasos (ou saltiños) curtos

Competencias Competencia social e cívica. É o momento de aplicar á vida diaria os coñecementos adquiridos e desenvolver actitudes de respecto e coidado coa natureza. Iniciativa e emprendemento. O alumnado desenvolve a súa capacidade de elixir entre varias opcións e ten a oportunidade de probar novos camiños e ideas.

158

que producen un efecto dun gran desprazamento, iso é porque a gravidade na Lúa é menor. No caso contrario, nun planeta en que a atracción da gravidade fose maior ca na Terra, custaría desprazarse, os pasos producirían pouco desprazamento e sentiríanse máis pesados. 3   R. M. A gravidade é unha forza atractiva que actúa a dis-

tancia.

8 6

NOTAS

Na fotografía podes observar unha sombra chinesa. Para conseguir esta sombra é necesario utilizar un foco de luz. Onde cres que está colocado o foco de luz, diante da parede ou detrás dela? Que forma ten esta sombra? Como se conseguiu unha sombra así?

7

EXPRESIÓN ESCRITA. Explica como pensas que se poderían reducir os problemas que causa a utilización de combustibles fósiles.

8

As fontes renovables de enerxía teñen vantaxes moi importantes. Explica cales son.

9

Indica cal das ilustracións mostra como vemos os obxectos e por que. A

B

C

Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades: A. Debuxa un cómic en que contes as aventuras

dun superheroe que é capaz de modificar a forza da gravidade segundo a súa vontade. B. Escribe unha carta para pedirlles aos nosos dirixentes

que promovan a utilización de fontes renovables de enerxía co fin de reducir a contaminación. C. Debuxa e recorta unha figura en cartolina negra.

Pégalle un pauciño detrás. Colócate fronte a unha parede e pídelle a un compañeiro que proxecte a luz dunha lanterna sobre a figura. Fai teatro de sombras.

ia Intelixencl ia c a p es ES0000000025202 667744-Unidad 08_21193.indd 131

131

 

25/03/2015 8:35:32

Cando se golpea unha pelota cunha raqueta, actúa unha forza repulsiva por contacto.

o foco de luz e a parede, de forma que a luz non poida atravesalos e así, na parede faise unha sombra.

4  A porta A ten un material transparente e a porta B ten un

7   Educación en valores. R. M. Utilizar o transporte pú-

material translúcido. A través da porta A pódense ver claramente as formas e as cores. Deixa pasar moita luz. A través da porta B as formas dos obxectos non se ven nítidas. Aínda que deixa pasar menos luz, permite máis intimidade.

blico, a bicicleta e camiñar. Coidar a temperatura da calefacción para que non sexa alta. Empregar enerxías alternativas, como paneis solares para ter calefacción e auga quente nas vivendas. Usar vehículos eléctricos. Colocar ventiladores en lugar de aire acondicionado. Illar ben as vivendas. Poñer a lavadora só cando estea chea.

5  A. O Sol emite luz que chega á Terra. A luz desprázase en

todas as direccións. B. Os obxectos opacos non deixan pasar a luz e por iso se forma unha sombra. 6   •  O foco de luz está diante da parede.

•  Ten forma de can co fociño longo e as orellas curtas. •  Sitúase un foco de luz diante da persoa que vai facer a sombra. Esta persoa coloca os brazos e as mans entre

8   Educación en valores. R. M. As vantaxes máis impor-

tantes é que non son tan contaminantes coma as outras. 9  O esquema correcto é o B. A luz chega aos obxectos, re-

flíctese neles e chega ata os nosos ollos.

159

9

As máquinas

Contidos da unidade • As máquinas, os seus usos e tipos. • As partes das máquinas compostas. • Operadores mecánicos e as súas funcións.

SABER

• Máquina simple, máquina composta. VOCABULARIO

• Panca, plano inclinado, polea. • Operador mecánico, eixe, engrenaxe.

LECTURA

• Lectura e comprensión dun texto sobre a construción das pirámides de Exipto.

COMUNICACIÓN ORAL

• Explicación de cales son os monumentos máis espectaculares e por que. • Redacción das instrucións para construír unha catapulta.

ESCRITURA

• Explicación razoada de cales son as tres máquinas máis importantes na vida diaria. • Observación de fotografías de máquinas compostas para aprender sobre as súas partes.

SABER FACER INTERPRETACIÓN DE IMAXES

• Interpretación de debuxos para aprender sobre o uso e as características de máquinas simples. • Interpretación de debuxos de engrenaxes. • Observación do modelo dunha catapulta.

USA AS TIC

TÉCNICAS DE ESTUDO  

SABER SER

160

TAREFA FINAL

FORMACIÓN EN VALORES

• Procura de fotografías de distintas máquinas para identificar as súas partes. • Resumo da unidade. • Esquema sobre os tipos de máquinas. • Construír unha catapulta. • Curiosidade por coñecer para que serven e como funcionan as máquinas. • Interese pola observación do interior dunha máquina.

Banco de recursos para a unidade BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Aprendizaxe eficaz • Técnicas de estudo e preparación de exames.

Programación didáctica da aula

Proxectos interdisciplinarios

Recursos para a avaliación

• Programa de educación en valores.

• Avaliación de contidos. Unidade 9: controis B e A. Test.

• Programa de educación emocional.

• Avaliación por competencias. Proba 9.

RECURSOS DIXITAIS

• Avaliación trimestral. • Avaliación final.

LibroMedia

Ensinanza individualizada

• Unidade 9: actividades, recursos, páxinas web e glosario.

• Plan de mellora. • Programa de ampliación.

OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO

Proxectos de traballo cooperativo

Natural Science 4

• Proxecto do terceiro trimestre. Os inventos.

Recursos complementarios • Lecturas de Ciencias da Natureza. • Proxectos para días especiais. •  Programa plurilingüe. • Curiosidades de Ciencias da Natureza. •  Esquemas mudos. • Suxestións para elaborar traballos. • Biografías. •  Láminas dun planeta vivo.

SUXESTIÓN DE TEMPORALIZACIÓN

Abril

Maio

Xuño

161

9

Propósitos •  Aprender, mediante a lectura   dun texto e a realización   de actividades, sobre a construción das pirámides de Exipto.

As máquinas

Construíndo ao grande Os faraóns eran os gobernantes de Exipto hai miles de anos. Algúns ordenaron erguer pirámides para seren enterrados logo da súa morte. Tiñan que ser moi grandes e duradeiras.

•  Activar os coñecementos previos.

Máis recursos

Para construílas, empregaron enormes bloques de pedra que amorearon uns sobre outros ata conseguir a forma adecuada. Hoxe sábese que os antigos exipcios coñecían a roda, a polea, a panca e o plano inclinado. Con todo, os investigadores aínda se preguntan como conseguiron aliñar de forma tan perfecta bloques do tamaño dun automóbil sen as máquinas e técnicas actuais.

Explicar que os exipcios empregaban algunhas ferramentas simples para extraer das canteiras os enormes bloques de pedra e cortalos  ao tamaño desexado. Para medir e nivelar usaban instrumentos que facían con cordel   ou con tiras de coiro unidas con varas.

Hai quen opina que construíron ramplas para desprazar eses bloques ata o seu sitio. O problema é que tales ramplas deberían ter o mesmo tamaño ca a propia pirámide ou incluso maior.

Para separar os bloques usaban martelos de madeira para golpear  os ciceis e para inserir cuñas   de madeira ou cobre.

Le e comprende o problema

Cortaban os bloques de pedra branda con serras de cobre, as cales tamén empregaban para cortar os enormes postes que se usaban como pancas para colocar os bloques de pedra   no seu lugar.

Quen eran os faraóns? Por que ordenaron os faraóns construír as pirámides? Que instrumentos coñecían os antigos exipcios para construír as pirámides? Fíxate no tamaño dos bloques que forman a pirámide. Como cres que os colocaron? EXPRESIÓN ORAL. As pirámides son construcións espectaculares. Dos monumentos que coñeces, di cales che parecen máis espectaculares e por que.

SABER FACER TAREFA FINAL Construír unha catapulta Ao terminar a unidade construirás o modelo dunha catapulta, unha antiga máquina. Antes, vas aprender moitas cousas sobre as máquinas, tanto simples coma compostas, as súas partes e como funcionan.

132

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 132

25/03/2015 8:36:42

Coñecementos e experiencias previas

Para explicar

Explorar os coñecementos dos alumnos sobre as pirámides e o seu tamaño. É posible que non saiban que están formadas por bloques enormes e que imaxinen a súa superficie lisa e brillante.

Con axuda da imaxe observar que as pirámides están formadas por grandes bloques de pedra. Comparar o tamaño das persoas coas destes bloques.

Suxestións sobre a lectura Pedirlles aos alumnos que expliquen as seguintes palabras e expresións da lectura: levantar pirámides, amorear, duradeiras, aliñar bloques. Imaxinar entre todos como usarían os construtores as ramplas e o tamaño que deberían ter, tendo en conta o tamaño dos bloques e a altura das pirámides.

162

Comentar que na fotografía poden verse varias pirámides. As máis grandes son as pirámides de Keops, Kefrén e Micerino (2500 a.C.). Estas tres pirámides son as tumbas dos tres faraóns que lles dan os seus nomes. Algúns datos comparativos poden axudar a ter unha idea do seu gran tamaño. A máis alta é a de Keops, mide 146 metros de alto (coma un edificio de 50 pisos) e cada lado da base cadrada alcanza os 233 metros (coma dous campos de fútbol). A Gran pirámide foi o edificio máis alto do mundo, ata a construción da Torre de Eiffel en 1889.

NOTAS

QUE SABES XA?

As máquinas As máquinas son obxectos que empregamos para realizar facilmente as nosas actividades.

1

Indica que enerxía empregan as máquinas das fotografías.

As máquinas teñen diversos usos: exercer forzas, transportar, quentar ou arrefriar, comunicar e manexar información. Algunhas máquinas funcionan coa enerxía das persoas. Outras empregan a enerxía eléctrica ou a dos combustibles.

133

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 133

 

25/03/2015 8:36:45

Outras actividades

Solucionario

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE

LE E COMPRENDE O PROBLEMA

Á man ou a máquina. Comparar o esforzo e o tempo necesarios para realizar algunhas tarefas manualmente ou coa axuda de máquinas. Por exemplo: moer café; triturar grans de trigo para facer fariña; bater unha mestura de ovo, fariña e azucre; desprazarnos a pé, na bici ou no coche; lavar a roupa…

•  Os gobernantes de Exipto hai miles de anos.

Competencias

•  Expresión oral. R. L.

Comunicación lingüística. Coa lectura do texto e co traballo proposto nas actividades, favorécese e afiánzase a comprensión lectora e desenvólvense as habilidades de comunicación oral.

QUE SABES XA?

•  Para ser enterrados tras a súa morte. •  Os antigos exipcios coñecían a roda, a polea, a panca e o plano inclinado. •  R. L.

1   O veleiro emprega enerxía mecánica do vento. O martelo,

a enerxía química do corpo humano. O batedor, enerxía eléctrica. A moto, enerxía química do combustible.

163

As máquinas simples Propósitos

As máquinas simples son as que están formadas por unha soa peza ou por poucas. Son a polea, o plano inclinado e a panca.

•  Identificar as principais máquinas simples e saber como se usan.

A polea

Previsión de dificultades

Unha polea é unha máquina que está formada por unha roda suxeita a algún soporte. Esta roda ten unha canle pola que pasa unha corda ou unha cadea. Serve para elevar obxectos pesados. Para iso, hai que exercer unha forza sobre a corda que contrarreste o peso do obxecto.

Identificar pancas pode ser difícil para os alumnos. No apartado Outras actividades proponse unha experiencia con pinzas que axudará   a comprender que son pancas   e onde se sitúa o punto de apoio.

A polea axúdanos porque con ela empregamos o peso do corpo para elevar o obxecto máis facilmente. 1

Máis recursos Nos Museos Vaticanos encóntrase unha das escaleiras máis famosas   e fotografadas do mundo, adóitase chamar a escaleira helicoidal. Está composta por dúas espirais   ou hélices diferentes.

O plano inclinado

1

Un plano inclinado é unha superficie plana que serve para elevar cargas a unha certa altura. Permítenos elevar a carga empurrándoa, en vez de levantándoa, para o que se necesitaría máis forza.

Mostre algunha fotografía feita  desde a parte superior en que   se poden ver estas impresionantes ramplas que unen un desnivel   de moitos metros.

Canto máis longo é o plano inclinado, menor é a forza que se debe facer, aínda que hai que aplicala ao longo de máis distancia. 2

A polea. Cando se emprega unha polea, o propio peso da persoa axuda a elevar a carga.

Intelixencia espacial TRABALLA COA IMAXE

Observa as frechas vermellas dos debuxos. Teñen todas o mesmo tamaño? Que indica a lonxitude das frechas?

2

O plano inclinado. É máis fácil elevar unha carga usando un plano inclinado. Canto máis longo é o plano, menos forza hai que facer, pero o percorrido é maior.

134

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 134

25/03/2015 8:36:46

Coñecementos e experiencias previas

Outras actividades

Localizar no medio próximo lugares con ramplas, como accesos a edificios públicos, entradas de cines e restaurantes... Preguntar: Hai ramplas no propio colexio? Onde están? Sería necesario poñer algunha? Onde?

PARA AMPLIAR

Para explicar É importante comprender o concepto de panca e identificar as que atopamos na nosa vida diaria. Coa panca aplicamos a forza nun punto e conseguimos un efecto maior noutro. Exemplos de pancas son: grampadora, quebranoces, machada, desaparafusador, tesoiras, pa, chave fixa. Leve algúns destes obxectos á clase e analicen que se trata de pancas.

164

As pinzas. Para comprender mellor que as pinzas son pancas, levar á clase varios tipos de pinzas (de coller xeo, de depilar, de colgar a roupa, de soster papeis…) e agarrar con elas obxectos. Situar os dedos a diferentes distancias do punto de apoio para observar como isto inflúe na forza que é necesario exercer.

Educación cívica As ramplas facilitan moito a vida de persoas con mobilidade reducida. Con axuda das ramplas redúcense os problemas de accesibilidade a determinados lugares aos que só se pode

99

NOTAS

A panca Unha panca é unha barra ríxida que pode xirar sobre un eixe ou punto de apoio. As pancas serven para aumentar ou diminuír a forza que se exerce sobre elas. Exércese unha forza sobre o brazo longo da panca.

O brazo curto exerce unha forza maior, pero percorre menos espazo. Esa forza emprégase para vencer unha resistencia, o peso da rocha.

A panca xira sobre o punto de apoio

R A panca anterior é unha panca de primeiro xénero. O punto de apoio encóntrase entre o punto en que exercemos a forza e o punto en que está a resistencia. Pero tamén hai pancas doutros xéneros. Unha carretilla é unha panca de segundo xénero. Nela, o punto de apoio sitúase R nun extremo e, preto del, a resistencia.

Nas pinzas para o xeo, cada brazo é unha panca de terceiro xénero. O punto de apoio tamén está nun R extremo e a forza aplícase preto del.

As máquinas simples constan dunha ou de poucas pezas. Son a polea, o plano inclinado e a panca.

ACTIVIDADES 1

Cal dos dous traballadores ten que empurrar con máis forza? Explica por que.

2

Con cal das pancas será máis fácil mover a pedra? Explica por que.

encia Intelix temática a lóxico-m ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 135

chegar a través dunha escaleira ou dun chanzo. Por exemplo, en moitos autobuses públicos hai ramplas de acceso para persoas que viaxan en cadeira de rodas, así poden acceder con facilidade ao interior do vehículo.

Traballa coa imaxe •  Non teñen todas o mesmo tamaño. A frecha da muller que levanta o peso é a máis longa. •  A lonxitude das frechas indica a forza que se está exercendo e que é proporcional ao esforzo de mover os paquetes. Hai que exercer máis forza para levantalos que para empurralos por un plano con moita inclinación e que para empurralos por un plano con menos inclinación.

135

 

25/03/2015 8:36:48

Solucionario 1   O traballador da dereita empurra a carga por un plano

cunha inclinación maior e ten que facer máis forza para desprazala. Canto máis longo é o plano inclinado, menor é a forza que se debe facer, aínda que hai que aplicala ao longo de máis distancia (debuxo da dereita). 2   É máis fácil mover a rocha coa panca de maior lonxitude.

A forza exércese sobre o brazo longo da panca e amplifícase o efecto da resistencia para mover a pedra. A maior forza exercida, maior efecto.

165

As máquinas compostas Propósitos •  Identificar as partes das máquinas compostas.

As máquinas compostas están formadas por moitas pezas diferentes. Realizan tarefas máis complexas ca as que levan a cabo as máquinas simples e, con frecuencia, empregan fontes de enerxía como a electricidade ou os combustibles.

Máis recursos

Partes dunha máquina composta

Escoller algún invento (imprenta, lavadora, automóbil, teléfono…)   para imaxinar como sería a vida antes da súa invención e uso. Por exemplo, antes da imprenta os libros escribíanse á man. Poucas persoas sabían ler e nos mosteiros copiábanse libros que ás veces se ilustraban. Era unha tarefa lenta e laboriosa.

As máquinas compostas adoitan ter as seguintes partes:

Cuberta ou carcasa. Protexe os demais elementos da máquina.

Operadores mecánicos. Transmiten o movemento do motor a outras partes da máquina.

Motor. Produce movemento.

Pantallas e indicadores. Dan información sobre o funcionamento da máquina; por exemplo, se está apagada ou acesa.

Estrutura. É a parte sobre a que se apoia ou suxeita o resto dos compoñentes da máquina.

TRABALLA COA IMAXE

Fai unha lista coas partes das máquinas. Como son os operadores mecánicos nesta máquina? Que forma parte da estrutura?

Elementos de control. Serven para controlar o funcionamento da máquina. Pode ser un simple interruptor, un volante, unha panca…

136

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 136

Coñecementos e experiencias previas Pedirlles aos alumnos que anoten cales dos seus xoguetes son máquinas e despois identificar algunhas das partes.

Saber máis Para facilitar a comprensión pódese observar na clase algún elemento dos que se mencionan no texto, como circuítos electrónicos, compoñentes, chips…

Traballo cooperativo Fomente unha actitude de compartir cos demais non só o que nos sobra, como, por exemplo, os xoguetes que xa non usamos, senón o que utilizamos.

166

25/03/2015 8:36:49

Durante un tempo pódese facer un banco de xoguetes e xogos electrónicos na clase. Os alumnos proporcionan os seus xoguetes e xogos e préstanse a outro compañeiro durante unha semana, cunha dinámica semellante a unha biblioteca. Traballaremos así tamén o coidado dos obxectos e a idea de ben común.

Educación cívica Hai moitas ONG que recollen xoguetes para entregalos a nenos e nenas que carecen deles. Unha forma de buscar información sobre elas é a través da Internet. Algunhas ONG que recollen xoguetes son Cáritas, Cruz Vermella, Man a Man, Unicef e Mensaxeiros da Paz. Hai moitas máis; pódense buscar fotos dos actos de entrega aos nenos dos xoguetes e ensinárllelas aos alumnos para motivalos.

9

NOTAS

SABER MÁIS

Circuítos eléctricos e electrónicos Moitas máquinas compostas funcionan con electricidade, xa sexa conectándoas a un enchufe ou con pilas ou baterías. En todas elas hai circuítos. Os circuítos eléctricos están formados por cables que conectan diversos elementos, como lámpadas, motores, interruptores, etc. Os cables encárganse de conducir a electricidade ao resto dos elementos. Os circuítos electrónicos seméllanse aos anteriores, pero constrúense sobre unha placa ríxida. Sobre esa placa conéctanse os compoñentes electrónicos que serven, por exemplo, para controlar a imaxe dun televisor ou para realizar operacións matemáticas nunha calculadora. Outros compoñentes controlan o paso da electricidade ou emiten luz. Un tipo especial de circuítos electrónicos son os microchips. Neles, os compoñentes son tan sumamente pequenos que poden incluír miles ou millóns de elementos. Forman parte de ordenadores, videoxogos, cámaras de fotos…

As máquinas compostas están formadas por moitas pezas diferentes. Entre os seus principais elementos están o motor, os operadores, a estrutura, a cuberta, os elementos de control e as pantallas e indicadores.

ACTIVIDADES 1

Fai un cadro coas principais partes das máquinas e a función de cada unha delas.

2

Observa o debuxo da dereita e indica que parte sinala cada frecha.

3

USA AS TIC. Busca en Internet fotografías

de distintas máquinas en que poidas identificar algunhas das súas partes.

A

B

C E

D

137

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 137

Competencias Competencia dixital. A procura de información tanto de imaxes coma de textos é unha destreza que os alumnos deben desenvolver. Anime a busca de máquinas de uso diario, como un secador, un reloxo, un espertador…

Traballa coa imaxe •  Cuberta ou carcasa. Motor. Estrutura. Operadores mecánicos. Pantallas e indicadores. Elementos de control.

 

25/03/2015 8:36:51

Solucionario 1   Cuberta ou carcasa. Protexe os demais elementos da

máquina. Motor. Produce movemento. Estrutura. É a parte sobre a que se apoia ou suxeita o resto dos compoñentes da máquina. Operadores mecánicos. Transmiten o movemento do motor a outras partes da máquina. Pantallas e indicadores. Dan información sobre o funcionamento da máquina; por exemplo, se está apagada ou acesa. Elementos de control. Serven para controlar o funcionamento da máquina. Pode ser un simple interruptor, un volante, unha panca.

•  Rodas dentadas, unha máis grande de cor azul e outra máis pequena de cor laranxa. Tamén hai eixes alongados de cor metálica onde van inseridas estas rodas.

2   A. Operadores mecánicos. B. Cuberta ou carcasa. C. Es-

•  A base que sostén a máquina e a base de cor verde que sostén o motor e os operadores mecánicos.

3   Usa as TIC. R. L.

trutura. D. Elementos de control. E. Motor.

167

Os operadores mecánicos Propósitos

Que son os operadores mecánicos

•  Coñecer cales son os operadores mecánicos dunha máquina   e as funcións que teñen.

Os operadores mecánicos son as partes móbiles dunha máquina, que se ocupan de transmitir o movemento dunhas partes da máquina a outra. Os principais operadores mecánicos son:

Previsión de dificultades

Eixe. É unha variña que xira. Normalmente está unido a unha roda.

Manipular engrenaxes na clase facilitará a comprensión dos contidos, sobre todo os cambios de dirección do xiro das rodas dentadas.

Roda. É un disco xiratorio, que nalgúns casos pode ter dentes no bordo. 1 Correas e cadeas. Transmiten o movemento dunhas rodas a outras. Pancas. Transmiten a forza dun punto a outro. Poden amplificala ou non dependendo do seu xénero.

Tamén ver algunha animación   de engrenaxes en movemento   nun ordenador.

A unión de varios operadores mecánicos chámase mecanismo.

As engrenaxes

1

O torno úsase para fabricar pezas de cerámica. Consiste basicamente nunha roda que xira sobre un eixe. TRABALLA COA IMAXE

Observa a fotografía e explica como cres que se emprega o torno.

As engrenaxes están formadas por conxuntos de rodas dentadas que transmiten o movemento. Dúas rodas dentadas unidas ao mesmo eixe xiran á mesma velocidade e no mesmo sentido.

Dúas rodas dentadas que están en contacto xiran en sentidos opostos.

Cando se inclúe unha roda no medio doutras dúas, estas xiran no mesmo sentido.

Se as rodas teñen distinto tamaño, xira máis rápido a que ten un menor número de dentes.

Cando as rodas se unen cunha correa, xiran as dúas no mesmo sentido.

138

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 138

25/03/2015 8:36:53

Coñecementos e experiencias previas

Actividades do libro do alumno

Preguntar se coñecen as bicicletas con cambio de marchas. Este cambio está formado por unha correa con piñóns e rodas de varios tamaños, que se chaman pratos. Anunciar que nesta páxina van estudar contidos que os axudarán a entender como funcionan estas bicicletas.

Para aclarar as solucións da actividade 1, debuxe no encerado uns esquemas das rodas. En cada un trazar enriba de cada roda unha frecha curva que indique o sentido do xiro nun caso concreto.

Saber máis Destacar que o mecanismo do debuxo é á vez simple, complexo e preciso. Funciona de forma simple mediante eixes e rodas dentadas, que están ben deseñados para encaixar e producir o movemento e o efecto desexado. Se é posible, levar un motor semellante á clase para poder tocalo e observar o seu funcionamento.

168

Figura da esquerda. Cando o eixe xira, as dúas rodas xiran no mesmo sentido (debuxar dúas frechas coa punta cara á dereita). Figura central. Cando a roda A xira cara á dereita (debuxar a frecha cara á dereita) impulsa á roda B cara á esquerda. Figura da dereita. A roda A, ao xirar cara á dereita (debuxar a frecha cara á dereita), impulsa o xiro da pequena cara á esquerda. Esta impulsa o xiro cara á dereita da roda B.

99

NOTAS

SABER MÁIS

Análise dun mecanismo

4. A roda laranxa xira máis lentamente ca a branca e en sentido contrario. Polo tanto, xira no mesmo sentido ca o motor, pero moito máis amodo.

Os motores eléctricos xiran moi rápido. Para empregalos, convén usar engrenaxes que reduzan a súa velocidade. Fíxate como funciona este mecanismo, formado por un motor e varias rodas dentadas. 1. A roda vermella xira co eixe do motor á mesma velocidade ca este.

3. A roda branca está unida ao mesmo eixe ca a azul. Xira coa mesma velocidade e sentido ca ela.

2. A roda azul xira máis amodo ca a vermella e en sentido contrario.

Os operadores mecánicos transmiten o movemento dunhas partes das máquinas a outras. Organízanse en mecanismos, como as engrenaxes.

ACTIVIDADES 1

Indica se a roda B xirará no mesmo sentido ca a A ou no contrario. B

A

2

A

B

A

B

Di se a roda A xirará máis lentamente ca o motor ou máis rapidamente.

A

A

A

A 139

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 139

 

25/03/2015 8:36:55

Outras actividades

Traballa coa imaxe

PARA AMPLIAR

Colócase a masa que se vai modelar no prato, céntrase e faise xirar o prato, que está unido a un eixe cun pedal que se acciona co pé. Colócanse as mans húmidas sobre a masa e exércense forzas para actuar sobre a masa mentres xira sobre o prato.

A engrenaxe de roda e parafuso sen fin. Mostrar unha fotografía e sinalar que está formado por unha roda dentada e un elemento que parece un parafuso, pero que non ten nin punta nin cabeza, por iso se chama parafuso sen fin. Cando o parafuso xira, fai que a roda xire tamén. Esta engrenaxe emprégase en mecanismos de precisión e para mover grandes obxectos con pouco esforzo, como portas blindadas e comportas.

Solucionario 1   Figura da esquerda. A roda A e a B xiran no mesmo senti-

do. Figura central. Xiran en sentido contrario. Figura da dereita. A roda A e a B xiran no mesmo sentido. 2   De esquerda a dereita: máis rápido; máis lentamente;

igual; máis rápido.

169

SABER FACER

Propósitos

Construír unha catapulta

•  Construír unha catapulta.

Unha das máquinas que se empregaban na Antigüidade era a catapulta, capaz de lanzar enormes pedras a distancia. Funcionaban como unha gran panca.

Máis recursos

Observa o modelo dunha catapulta

Suxerir que antes de realizar   a actividade 5 busquen nalgún libro   ou en Internet outra forma de facer catapultas.

regra de 50 cm

pau de espetos suxeito con celo tapón con proxectil (garavanzo)

NOTAS

cinta adhesiva dobrada

bolsa con area ou obxecto pesado

pinza suxeita con cinta

envase de plástico

1

EXPRESIÓN ESCRITA. Redacta as instrucións para construírIntelixencia

unha catapulta coma a da imaxe.

2

De que xénero é a panca que forma parte da catapulta?

3

A pinza está formada por dúas pancas. De que xénero son?

4

Explica como funciona a catapulta.

lingüística

Construíde unha catapulta 5

TRABALLO COOPERATIVO. Organizádevos en equipos de tres persoas e construíde unha catapulta cada un dos equipos.

Repartide o traballo, tanto para reunir os materiais coma para despois facer a catapulta. Se non conseguides exactamente os mesmos materiais, podedes usar outros semellantes.

140

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 140

Competencias Comunicación lingüística. A actividade de expresión escrita servirá para expresar a ideas de forma clara, en orde e empregando o vocabulario que se estudou na unidade.

Solucionario 1   Expresión escrita. R. L. 2   Unha catapulta é unha panca de primeiro xénero. O pun-

to de apoio encóntrase entre o punto en que se exerce a forza e o punto en que está a resistencia. 3   Unha pinza da roupa é unha combinación de dúas pan-

cas, en que a espiral do resorte actúa como punto de apoio. Hai unha panca de primeiro grao, ao premer cos

170

25/03/2015 8:36:57

dedos sobre os seus extremos máis finos, sepáranse tanto os extremos do resorte coma os extremos máis grosos da pinza. Tamén hai outra panca de terceiro grao, que empeza a funcionar cando afrouxamos a presión dos dedos sobre os extremos máis finos. É cando a forza proporcionada polos extremos do resorte fai que os extremos máis grosos da pinza fagan presións sobre o obxecto que se quere suxeitar. 4   R. M. A regra ténsase polos seus dous extremos e acu-

mula enerxía. Ao soltar o extremo da pinza, a enerxía acumulada serve para lanzar o garavanzo lonxe e a gran velocidade. 5   R. L.

9

SABER ESTUDAR 1

Propósitos

RESUMO. Copia e completa no caderno o resumo

da unidade.

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade empregando para iso estratexias que facilitan   a aprendizaxe, como o resumo   e o esquema.

As máquinas son aquelas que están formadas por unha soa ou por poucas pezas. Son a polea, o plano ea . A serve para elevar obxectos con axuda do propio peso. O plano inclinado permite

obxectos empurrándoos.

A panca serve para aumentar a que exercemos. e dous brazos de distinta Ten un punto de lonxitude.

NOTAS

As máquinas están formadas por moitas pezas , os diferentes. Entre estas pezas están o , os elementos de control mecánicos, a cuberta, a e as pantallas e indicadores. Os principais operadores son o . e cadeas e as

, a roda, as correas

Varios operadores pódense unir para formar un coma as engrenaxes.

2

,

ESQUEMA. Copia no caderno e completa o esquema.

AS MÁQUINAS poden ser

simples son

están formadas por

panca

motor

estrutura

141

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 141

Competencias Aprender a aprender. A elaboración dun resumo da unidade de forma guiada reforza os coñecementos e prepara o camiño para realizar resumos de forma máis autónoma cada vez. Os esquemas favorecen a aprendizaxe da información máis importante e o uso con precisión do vocabulario científico.

Solucionario 1   Resumo. As máquinas simples son aquelas que están

formadas por unha soa ou por poucas pezas. Son a polea, o plano inclinado e a panca. A polea serve para elevar obxectos con axuda do propio peso. O plano inclinado permite elevar obxectos empurrándoos.

25/03/2015 8:36:58

A panca serve para aumentar a forza que exercemos. Ten un punto de apoio e dous brazos de distinta lonxitude. As máquinas compostas están formadas por moitas pezas diferentes. Entre estas pezas están o motor, os operadores mecánicos, a cuberta, a estrutura, os elementos de control e as pantallas e indicadores. Os principais operadores son o eixe, a roda, as correas e cadeas e as pancas. Varios operadores pódense unir para formar un mecanismo, coma as engrenaxes. 2   Esquema. As máquinas poden ser simples. Son polea,

plano inclinado, panca. As máquinas poden ser compostas. Están formadas por: motor, carcasa, estrutura, operadores mecánicos, pantallas e indicadores, elementos de control.

171

ACTIVIDADES DE REPASO

Propósitos

1

•  Repasar e afianzar os obxectivos   da unidade.

Di que tipo de máquina simple aparece en cada imaxe e explica como funciona. A

B

C

Máis recursos Exemplos de diferentes tipos   de pancas: •  De primeiro grao: bambán, tesoiras, balanza, tenaces.

2

•  De segundo grao: abrebotellas, quebranoces.

Indica de que xénero son as pancas que aparecen nas fotografías e explica por que en cada caso. A

B

C

•  De terceiro grao: cana de pescar, vasoira, pa. As máquinas escavadoras teñen ensambladas tres pancas accionadas por pistóns hidráulicos, que permiten movementos xiratorios arredor   dos distintos eixes das pancas. 

3

Di que partes son as que están indicadas no xoguete da fotografía.

1 4

2

5 3

Que partes non aparecen na fotografía? Como serán esas partes que faltan? 4

EXPRESIÓN ESCRITA. Elixe as tres máquinas que che parecen máis

importantes na túa vida diaria e explica por que as elixiches.

encia Intelix rsoal intrape

142

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 142

Demostra o teu talento Ao elixir o tipo de actividade, cada alumno mostrará a clase de tarefa que lle resulte máis fácil: deseño, expresión artística ou redacción. Aproveitar a ocasión para valorar estas capacidades persoais.

Competencias Iniciativa e emprendemento. O alumnado desenvolve a súa capacidade de elixir entre varias opcións e ten a oportunidade de probar novos camiños e ideas.

Solucionario 1   A. Polea. B. Panca. C. Plano inclinado.

172

25/03/2015 8:37:01

2   A. É unha ferramenta para quitar grampas. É unha panca

de terceiro xénero. O punto de apoio nun extremo e, preto del, a resistencia. B. Alicates. É unha panca de primeiro xénero. Exércense forzas sobre os brazos longos da panca. Estes xiran arredor dun punto de apoio. Os brazos curtos exercen unha forza maior, que se emprega para cortar o cable. C. Quebranoces. É unha panca de segundo xénero. Nela, o punto de apoio sitúase nun extremo e, preto del, as resistencias. 3   1. Cuberta ou carcasa. 2. Estrutura. 3. Cables. 4. Roda

dentada. 5. Motor. •  Non aparecen os elementos de control. •  Haberá un interruptor para poñelo en funcionamento e haberá algún eixe que una os operadores mecánicos.

9 5

NOTAS

Di en que sentido xira cada roda e cal xira máis rapidamente en cada engrenaxe. Ten en conta que a frecha que se debuxou xira cara á dereita. A

B A

B

C

A

B

C

6 PARA PENSAR. Un cortaúnllas coma

o da imaxe está formado por varias máquinas simples. Identifícaas e, se algunha é unha panca, indica o seu xénero.

7

Analiza o seguinte mecanismo e responde as preguntas. Que tipos de operadores mecánicos recoñeces?

D

Que roda xira máis rápido?

A G C

B

encia Intelix lista r natu a

E

F

Que roda xira máis lento? Cales xiran no mesmo sentido ca o motor? Cales xiran no sentido contrario?

Demostra o teu talento Elixe e realiza unha das seguintes actividades: A. Deseña e constrúe un guindastre cos materiais

que teñas ao teu alcance. B. Fai un cartel para pedir precaución

aos traballadores que manexan habitualmente máquinas no seu traballo, co fin de evitar accidentes. C. Escribe unha historia breve ou un conto que

se titulará Lucía na illa das máquinas. ncia

e Intelix stica ü g lin í

ES0000000025202 667744-Unidad 09_21186.indd 143

4   Expresión escrita. R. L. 5   Debuxo da esquerda. B xira cara á dereita e A, tamén. A

xira máis rápido. Debuxo central. C xira cara á dereita. A e B, cara á esquerda. Xira máis rápido A. Debuxo da dereita. C xira cara á dereita. B, cara á esquerda. A, cara á dereita. Xira máis rápido A. 6   Para pensar. O cortaúnllas é unha combinación de dúas

pancas. O mango é unha panca de segundo grao que fai presión sobre as dúas follas de corte ata unilas. As follas de corte dan lugar a unha panca de terceiro grao, que multiplica a forza para realizar o corte.

143

 

25/03/2015 8:37:03

Eixe. É unha vareta que xira. Normalmente está unido a unha roda. Roda. É un disco xiratorio, que nalgúns casos pode ter dentes no seu bordo. Correas e cadeas. Transmiten o movemento dunhas rodas a outras. Pancas. Transmiten a forza dun punto a outro. Poden amplificala ou non dependendo do seu xénero. •  D xira máis rápido. •  B xira máis lento. •  A, B, C, D, E, G xiran no mesmo sentido ca o motor. •  F xira en sentido contrario.

7   •  Os principais operadores mecánicos son:

173

PONTE A PROBA

Propósitos

Repasa o vocabulario

•  Repasar o contido das unidades 7 a 9 do libro a partir do repaso   de vocabulario e do test   de autoavaliación.

Central eléctrica. Lugar onde se obtén enerxía eléctrica a partir de diversas fontes de enerxía. Cuberta. Parte da máquina que protexe o resto dos elementos que a forman.

Previsión de dificultades

Engrenaxe. Conxunto de rodas dentadas. Estrutura. Parte da máquina que sostén o resto dos elementos.

A principal dificultade da páxina  de actividades é que o alumno  lembre o contido que estudou   nas unidades 7 a 9.

Panca. Máquina simple formada por unha barra ríxida que se sitúa sobre un punto de apoio. Plano inclinado. Máquina simple formada por unha superficie con certa inclinación.

Gravidade. Atracción que exerce a Terra sobre todos os corpos.

Polea. Máquina simple formada por unha roda suxeita a algún soporte e unha corda ou cadea.

Luz. Forma de enerxía que nos permite ver o que hai ao noso arredor.

Punto de apoio. Lugar sobre o que xira unha panca para exercer a forza.

Material artificial. Material que se fabrica a partir de substancias que se obteñen da natureza.

Reflexión. Cambio de dirección que experimenta a luz cando choca contra un obxecto.

Material natural. Material que se obtén da natureza.

Refracción. Cambio de dirección que experimenta a luz cando pasa dun material a outro.

Mecanismo. Unión de varios operadores mecánicos. Mestura. Substancia que está formada por varias substancias diferentes.

Rocha. Substancia que forma o terreo en que vivimos e que compón as formas de relevo.

Motor. Parte dunha máquina que produce movemento, normalmente, xiratorio.

Substancia pura. Substancia que está formada por un só tipo de materia.

Opaco. Corpo que non deixa pasar a luz.

Translúcido. Corpo que deixa pasar parte da luz.

Operador mecánico. Parte móbil dunha máquina, que transmite o movemento.

1

Observa as fotografías e explica que transformacións da enerxía se están producindo en cada caso.

2

Explica por que vemos a herba de cor verde.

Transparente. Corpo que deixa pasar a luz.

A

B

C

144

ES0000000025202 667744-Repaso3_21180.indd 144

Competencias Comunicación lingüística. A ampliación do vocabulario proposto nas actividades favorece e afianza a comprensión lectora e desenvolve as habilidades de comunicación oral.

25/03/2015 8:38:16

Solucionario 1   A: prodúcese unha transformación de enerxía química do

combustible a enerxía mecánica do avión. B: prodúcese unha transformación de enerxía química que conteñen as pilas a enerxía luminosa. C: prodúcese unha transformación de enerxía química do fósforo do misto a enerxía calorífica e luminosa.

Aprender a aprender. Favoreceremos esta competencia, vinculando os coñecementos novos cos xa aprendidos. A autoavaliación mediante a resolución dun test de oito preguntas desenvolve esta competencia.

2   A luz branca está formada por luz de todas as cores. A cor

Competencia matemática, científica e tecnolóxica. Para ser capaces de pensar coma un arquitecto é necesario comprender ben como se trasmite a calor para encontrar solucións a problemas concretos das vivendas. Ademais, débense coñecer as propiedades dos distintos materiais para usar os que sexan máis apropiados.

vermella, a verde e a azul son as cores básicas da luz. Cando un raio de luz se encontra cun obxecto opaco, choca contra el e rebota. Este fenómeno chámase reflexión. A maioría dos obxectos reflicten só unha parte da luz que chega ata eles. A cor dos obxectos depende da luz que reflicten. A herba reflicte a cor verde.

174

TERCEIRO TRIMESTRE

NOTAS

Comproba o que sabes Copia no caderno cada pregunta xunto á resposta correcta. 1

A forza da gravidade…

6

a. actúa a distancia e é de atracción. b. actúa por contacto e é de atracción. c. actúa a distancia e é de repulsión. 2

3

Nas centrais eólicas emprégase… a. a enerxía mecánica do vento. b. a enerxía mecánica da auga. c. a enerxía luminosa do sol.

5

7

Nun coche, a enerxía química do combustible convértese en… a. enerxía mecánica. b. enerxía luminosa. c. enerxía nuclear.

4

a. ese obxecto absorbe. b. ese obxecto transparenta. c. ese obxecto reflicte.

Son fontes de enerxía renovables… a. o sol, o vento e a leña. b. o sol, o vento e a gasolina. c. o sol, o vento e o carbón.

A luz desprázase… a. en liña recta, a gran velocidade e en todas as direccións. b. en liña curva, a gran velocidade e en todas as direccións. c. en liña recta, a gran velocidade e nunha soa dirección.

A cor da que vemos un obxecto é a cor da luz que…

As máquinas formadas por moitas pezas chámanse… a. máquinas motorizadas. b. máquinas compostas. c. máquinas simples.

8

Son exemplos de operadores mecánicos… a. o eixe, a roda e a panca. b. a carcasa e a estrutura. c. a gasolina e o gasóleo. En que fallaches? Comproba as respostas e corrixe as que non atinases. Despois explica no caderno en que debes mellorar e como vas facelo.

Pensa coma un arquitecto Contratáronte nunha comunidade de veciños para que os axudes a aforrar diñeiro en calefacción. Explica por que zonas das casas se perde máis calor. Pídelles que apliquen estas ideas e explícalles os beneficios: – Usar fiestras con dobre cristal. – Empregar alfombras de la nos cuartos. – Baixar as persianas pola noite. 145

ES0000000025202 667744-Repaso3_21180.indd 145

COMPROBA O QUE SABES 1   a; 2   a; 3   a; 4   a; 5   a; 6   c; 7   b; 8   a.

•  O alumno debe comprobar, a partir do libro de texto, se respondeu as preguntas correctamente.

 

25/03/2015 8:38:18

Ao baixar as persianas pola noite, como o plástico transmite mal a calor, diminúese a cantidade de calor que se perdería polas fiestras.

•  Unha vez corrixido o test, debe repasar os contidos das que non respondeu correctamente. PENSA COMA UN ARQUITECTO •  Polas fiestras, porque por elas entra aire frío, e polas paredes, porque están en contacto co exterior. •  O cristal é un illante da calor, ademais os dobres cristais teñen unha cámara de aire que intensifica o efecto illante. A la tamén é un illante da calor, por iso as alfombras de la evitan que se perda calor polo chan.

175

O meu proxecto Neste terceiro trimestre buscaredes información sobre o proceso de fabricación do aceite de oliva. O teu equipo e ti deberedes responder as seguintes preguntas: 1. En que lugares se fabrica o aceite de oliva? 2. Como se fabrica o aceite de oliva? 3. Que tipos de aceite de oliva existen? Despois faredes un esquema do proceso de obtención do aceite de oliva.

Buscade información Podedes buscar información nos vosos libros de texto, noutros libros e en Internet.

PROCURA GUIADA EN INTERNET

Como buscar información sobre a produción do aceite Para obter información sobre a produción do aceite, podedes escribir, simplemente, produción de aceite de oliva. Pódense buscar tanto páxinas web coma imaxes ou vídeos e pódese engadir infografía, para ver algunha animación.

A información sobre os tipos de aceite de oliva atoparédela facilmente en calquera das páxinas que abrades. Pero tamén se pode facer unha procura máis específica escribindo tipos de aceite de oliva e buscando nas páxinas web. 146

ES0000000025202 667744-Repaso3_21180.indd 146

176

25/03/2015 8:38:20

TERCEIRO TRIMESTRE

Poñede en común a información e escribídea Reunídevos para comparar os datos e dar resposta a cada pregunta. Seguide contestando as preguntas e elaborando o voso documento no procesador de textos. O esquema do proceso de obtención do aceite de oliva podedes facelo á man e unilo ao voso documento ou ben podédelo facer con axuda do procesador de textos.

USO DO PROCESADOR DE TEXTOS

Como facer o esquema dun proceso Primeiro tedes que conseguir toda a información sobre o proceso. Despois, debedes facer un esquema á man sobre o proceso, nunha folla de papel. Debedes recoller en orde todos os pasos que se dan. No voso caso, o primeiro paso é a recollida das olivas no campo e o último será o envasado do aceite. Xa podedes representar o esquema no ordenador usando caixas de texto e frechas para unilas. Podedes mellorar máis o voso esquema incluíndo fotos dalgúns dos pasos.

Podedes elixir varios modelos de frechas.

147

ES0000000025202 667744-Repaso3_21180.indd 147

25/03/2015 8:38:22

177

SABER MÁIS

Comprobar unha hipótese Para que un vehículo reduza a velocidade ou se deteña por completo, o condutor ten que pisar o pedal de freo. Os freos son unha das partes máis importantes dun automóbil. Axudan a controlar a velocidade e a deter o vehículo rapidamente de ser necesario. A función que realizan os freos é vital en todo momento, e aínda é máis cando o vehículo está descendendo. Sen eles, este alcanzaría cada vez máis velocidade e o condutor perdería o control. Por iso, na marxe das estradas que teñen longos tramos descendentes ou moi inclinados instálanse uns carrís especiais chamados ramplas ou leitos de freada. Estes carrís teñen dúas características que fan que o automóbil que entre neles se deteña. A primeira é que o chan está cuberto de area ou grava de pequeno tamaño que dificulta o avance das rodas. A segunda característica é que teñen certa inclinación cara arriba para que o peso do propio vehículo axude á súa detención.

Le e comprende o problema Por que a función dos freos é tan importante nun automóbil? Que acontece cando un vehículo descende por unha estrada? Que características teñen as estradas ou autoestradas en que se instalan ramplas ou leitos de freada para urxencias? Que dous efectos fan que un vehículo que entre nunha rampla de freada diminúa a súa velocidade e acabe deténdose? Observa a fotografía da esquerda e describe o que representa o sinal que aparece nela. EXPRESIÓN ORAL. Imaxina outro sistema que sirva

para deter un vehículo no caso de urxencia e exponlle a túa idea ao resto da clase. 148

ES0000000025202 667744-Anexo1_21191.indd 148

178

25/03/2015 8:35:14

Comprobar unha hipótese sobre a forza de rozamento Unha hipótese é unha posible explicación que se dá a un fenómeno pero que non se sabe se é certa ou non porque no se comprobou aínda. A hipótese que vas comprobar é a seguinte: Canto máis lisa é unha superficie, menor é a forza de rozamento.

Constrúe unha rampla Para realizar o experimento que che permitirá comprobar a hipótese, necesitas construír unha rampla pola que rodará unha bóla. Para construír a rampla necesitas unha caixa de zapatos coa súa tapa e duas palliñas. Coloca a caixa apoiada nun lateral coa tapa aberta e apoiada sobre o chan para que quede coma unha rampla. Pega as dúas palliñas sobre a tapa de xeito que entre as dúas quede un carril polo que poida rodar a bóla.

Realiza o experimento Elixe tres terreos con superficies que presenten diferente rugosidade, por exemplo, un terreo de area, outro de cemento e outro de baldosas. Deixa caer a bóla pola rampla e mide a distancia que percorre en cada un dos tres terreos.

Comproba a hipótese 1

En que terreo percorre menor distancia a bóla? En cal percorre máis? Por que non se ve a bóla na última fotografía?

2

Ordena os terreos de máis liso a máis rugoso.

3

Segundo os resultados obtidos no experimento, xustifica se a hipótese é verdadeira ou falsa. 149

ES0000000025202 667744-Anexo1_21191.indd 149

25/03/2015 8:35:18

179

SOLUCIONARIO

PONTE A PROBA PRIMEIRO TRIMESTRE 1

A nutrición consiste en... b. obter materiais e enerxía.

2

A dixestión... c. serve para obter nutrientes.

3

Son moi saudables e débense tomar a diario... c. as froitas e as verduras.

7

Para facer a fotosíntese necesítase… c. dióxido de carbono, sales minerais, auga e luz.

8

As flores, as sementes, os bulbos e os rizomas están relacionados coa… c. reprodución.

TERCEIRO TRIMESTRE

4

Forman parte do sistema muscular... c. os músculos e os tendóns.

1

A forza da gravidade… a. actúa a distancia e é de atracción.

5

Forman parte do aparello reprodutor… a. os ovarios e os testículos.

2

Son fontes de enerxía renovables… a. o sol, o vento e a leña.

6

É un hábito saudable… c. coidar a hixiene.

3

7

Os animais omnívoros comen… c. alimentos tanto de orixe vexetal coma de orixe animal.

Nun coche, a enerxía química do combustible convértese en… a. enerxía mecánica.

4

Nas centrais eólicas emprégase… a. a enerxía mecánica do vento.

5

A luz desprázase… a. en liña recta, a gran velocidade e en todas as direccións.

6

A cor da que vemos un obxecto é a cor da luz que… c. ese obxecto reflicte.

7

As máquinas formadas por moitas pezas chámanse… b. máquinas compostas.

8

Son exemplos de operadores mecánicos… a. o eixe, a roda e a panca.

8

Na gandaría extensiva… b. os animais críanse en espazos abertos.

SEGUNDO TRIMESTRE 1

2

Os mamíferos ungulados son os que teñen… b. patas con pezuños. Os réptiles... b. son ovíparos e respiran por pulmóns.

3

Que animais acuáticos se desprazan na auga arrastrados polas correntes? c. as medusas.

4

Os mexillóns, os caracois, os polbos, as luras, as lesmas e os berberechos son… c. moluscos.

5

As plantas que teñen flores e froitos chámanse… b. anxiospermas.

6

Son exemplos de ximnospermas… c. o abeto e o piñeiro.

151

ES0000000025202 667744-Anexo1_21191.indd 151

25/03/2015 8:35:20

181

Notas

182

Notas

183

Dirección de arte: Xosé Crespo. Proxecto gráfico: Estudo Pep Carrió. Fotografía de portada: Leila Méndez. Xefa de proxecto: Rosa Marín. Coordinación de ilustración: Carlos Aguilera. Xefe de desenvolvemento de proxecto: Javier Tejeda. Desenvolvemento gráfico: Raúl de Andrés, Rosa Barriga, Olga de Dios, Jorge Gómez e Julia Ortega. Dirección técnica: Jorge Mira Fernández. Subdirección técnica: José Luis Verdasco Romero. Coordinación técnica: Francisco Moral. Confección e montaxe: Marisa Valbuena. Asesoramento lingüístico: Luz Cures, Xoán L. Bendaña e Antón Palacio. Documentación e selección fotográfica: Marilé Rodrigálvarez. Fotografía: ARQUIVO SANTILLANA

© 2015 by Santillana Educación, S. L./ Edicións Obradoiro, S. L. Entrecercas, 2 15705 Santiago de Compostela Printed in Spain

ISBN: 978-84-9972-566-6 CP: 670964 Depósito legal: M-28594-2015

Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra só pode ser realizada coa autorización dos titulares, salvo excepción prevista pola lei. Diríxase a CEDRO (Centro Español de Dereitos Reprográficos, www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear algún fragmento desta obra.