Vocabulario en Lengua Mixteca 1953

[folio i r] V O C A B V L A R I O EN LENGVA MISTECA, HECHO por los Padres dela Orden de Predicadores, que residen enel

Views 30 Downloads 5 File size 2MB

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Recommend stories

Citation preview

[folio i r]

V O C A B V L A R I O EN LENGVA MISTECA, HECHO

por los Padres dela Orden de Predicadores, que residen enella, y vltimamente recopilado, y acabado por el Padre Fray Francisco de Aluarado, Vicario de Tamaçulapa, de la misma Orden.

EN MEXICO Con Licencia . En casa de Pedro Balli

1593

[folio ii r] EL DEAN Y CABILDO DE LA Sancta Yglesia Metropolitana, y Arcobispado de Mexico, sede vacante, &c. Por quanto por parte de fray Francisco de Aluarado, de la orden de los Predicadores, nos fue hecha relacion que el susodicho auia compuesto vn vocabulario en lengua Misteca, el qual estaua visto y examinado por fray Antonio de los Reyes, y fray Pablo Rodriguez, y religiosos de la dicha Orden, los mas peritos y prouectos en la dicha lengua, que se sabe en este Reyno, y assi mismo ser el dicho Vocabulario muy vtil y nescessario para los ministros que predican el Sancto Euangelio, y doctrina Christiana, a la nacion Misteca . Y el dicho fray Francisco de Aluarado, atento a lo suso dicho, nos pidio le diesemos licencia para poder imprimir el dicho Vocabulario. E por nos visto, ser para seruicio de Dios nuestro Señor, y bien publico en Orden de la conuersion, de los dichos naturales. Por la presente damos licencia para que qualquiera de los impressores que ay en esta ciudad pueda imprimir, e imprima el dicho Vocabulario, compuesto por el dicho fray Francisco de Aluarado, en la dicha lengua Misteca, quan bastante de derecho podemos . Dada en Mexico, a veynte dias del mes de Octubre, de mil y quinientos y nouenta y dos años. M. Don Ioan Alonso Lopez El Racionero El Racionero de Seruantes. de Cardenas. Penas. Pedro Osorio.

Por mandado del Dean, y Cabildo. Sede uacante. Seruan Ribero. Secretario.

[folio ii v]

YO FRAY Gabriel de Sancto Ioseph, Prior Prouincial desta Prouincia de Sanctiago de la Nueua España Ordinis Predicatorum. Auiendo visto el examen, y aprouacion del Vocabulario Misteco, hecho por los Padres de aquella nacion, aquienes por mi fue cometido . Y siendo vtil y prouechoso como consta por la dicha aprouacion, por la presente doy licencia al Padre Fray Francisco de Aluarado, Vicario de Tamaçulapa : para que pueda imprimir el dicho Vocabulario: con las censuras y notas de los dichos examinadores, juntamente con el Arte que de la dicha lengua Misteca compuso el Padre Fray Antonio de los Reyes , Vicario de Tepusculula . En fee de lo qual di las presentes letras firmadas de mi nombre, y selladas con el sello menor de mi officio. Fray Gabrlel de S. Ioseph Prouincial.

[folio iii r]

DON LVYS DE VELASCO Cauallero de la Orden de Sanctiago, Virrey lugar teniente del Rey nuestro Señor, Gouernador, y Capitan General en esta Nueua España, y Presidente de la Audiencia, y Chancilleria Real que en ella reside, &c. Por quanto fray Francisco de Aluarado, de la Orden de Sancto Domingo, de la Prouincia de Sanctiago, desta nueua España, Vicario del Conuento del pueblo de Tamaçulapa, de la Misteca alta, me ha hecho relacion, que con industria y trabajo, y animo de seruir a Dios nuestro Señor, y aprouechar a los naturales de los pueblos de la Misteca alta y baja, y para que sus ministros puedan mejor doctrinarlos, y encaminarlos a su saluacion, ha compuesto, y ordenado vn Vocabulario de la lengua Misteca, de cuya emprenta, y uso se coseguira mucha vtilidad general, y particular ha aquellas Prouincias, y ministros del Euangelio della, pidiendo que atento a que por el consta estar corregido, y aprobado, le mandase dar licencia para imprimirlo, y lo presento ante mi, escripto de mano. Por tanto teniendo consideracion a lo referido, por la presente doy licencia a qualquier impressor, que el dicho fray Francisco Aluarado señalare, para que libremente pueda imprimir el dicho Vocabulario de lengua Misteca, que esta rubricado del Secretario infra escripto, y esto con permisso del Ordinario Y con que antes de venderlo se corrija con el original, y ninguna persona lo venda, ni contrate, sin que este firmado del dicho fray Francisco de Aluarado. ∏2

pre-

[folio iii v]

precio que por el se quiere de dar, sopena de quinientos pesos para la Camara de su Magestad, y con esto mando que no lo impida Iusticia, ni persona alguna . Fecho en Mexico a ocho dias del mes de Octubre, de mil y quinientos, y nouenta y dos años. Don Luys de Velasco

Por mandado del Vi rrey Martin Lopez de Gauna

[folio iv r]

A NVESTRO PADRE Fray Gabriel de Sancto Ioseph Prior Prouincial desta Prouincia de Sanctiago, de la Orden de Predicadores, su humilde hijo, y subdito, fray Francisco de Aluarado. NO me atreuiera yo a emprender cosa tangraue, asi por su difficultad, como por su nouedad , si el mandato riguroso de V. R. no me diera el seguro que basta para deshazer la nota del atreuimiento . Religiosos muy graues, y enuejecidos en su prouechosissimo estudio de la lengua Misteca escriuieron acerca della varios quadernos, porque no se perdiese la noticia que les auia costado grande trabajo : y auia de ser para los vendideros de mucho prouecho . Algunos destos padres viuen oy, y pudiera qualquiera dellos (como maestro) acudir a esto mejor que yo que soy discipulo, pero quiso la prudencia de V. R. que me occupase yo en recoger sus trabajos : y sacarlos a luz, para que la tengan, como dessean los ministros del Sancto Euangelio que acuden a la Prouincia Misteca, como vno de los que en ella estan, diera yo a V. R. las gracias por este beneficio, sino paresciera que hablaua en causa propria: con todo esso no puedo dexar de conoscer que las deuo, porque mandando V. R. imprimir este libro, se logran tan costosos trabajos, como los de los Padres que

[folio iv v]

que han doctrinado la Misteca. Mi diligencia tan poco puedo dexar de offrescer, que ha sido tanta, que me deue muchas horas de las muy deuidas al sueño: pero mas es lo que yo deuo a la obediencia, y al bien de mis proximos, en cuya vtilidad se que ha de redundar este trabajo: para que nuestro Señor sea seruido. Quisiero yo ser algo para seruir a V. R. con otra obra, que meresciesse su protection y amparo, no puedo mas, y offresco lo que puedo, suplicando a V. R. se sirua de mi buen desseo, y piadoso zelo, que yo se que deste bocado gusta V. R. como verdadero religioso, a quien nuestro Señor nos guarde.

[folio v r]

NOS LOS INFRA ESCRIPTOS auiendo visto el mandato de nuestro Padre Prouincial Fray Gabriel de S. loseph, acerca del Vocabulario Misteco, hecho y acabado en esta nacion Misteca, por el Padre Fray Francisco de Aluarado , Vicario de Tamaçulapa, con el fauor y ayuda de todos los padres desta nacion, peritos en esta lengua. Y visto por nos el dicho Vocabulario, y examinado con diligencia, y consultada la significacion de los Vocablos con los Indios naturales, mas abiles, y expertos en la dicha lengua, nos paresce a entrambos vnanimes y conformes, que el dicho Vocabulario puede y deue ser impresso, lo vno por estar muy conforme al lenguaje natural de los Indios, sin siniestra ni mala significacion, y lo otro porque sera de mucho prouecho para los ministros Euangelicos, desta nacion Misteca, y para los que comiencan a deprender la lengua facil remedio, y no tan difficultoso como hasta aqui. En fee de lo qual lo firmamos de nuestros nombres. Fray Antonio de los Reyes.

Fray Pablo Rodrigues.

[folio v v]

YO FRAY Gabriel de Sancto Ioseph, Prior Prouincial, desta Prouincia de Sanctiago de la Nueua España, Ordinis Predicatorum, mando al Padre Fray Antonio delos Reyes, Vicario de Tepusculula, y al Padre Fray Pablo Rodrigues, ambos lenguas de la nacion Misteca, que vean, y con cuydado examinen el Vocabulario Misteco: en el qual por mi mandado, ha puesto la vltima mano el Padre Fray Francisco de Aluarado, Vicario de Tamaçulapa: para que con su parescer, estando para ello el dicho Vocabulario, se pueda imprimir, para vtilidad y prouecho de los naturales . En fee de lo qual firme estas presentes letras. Fray Gabriel de S. Ioseph Prouincial.

[folio vi r]

Prologo al Lector. QVISIERA YO SABER dezir algo de lo que siento, y sentir todo lo que deuo, acerca del marauilloso cuidado , que los ministros del Sancto Euangelio han tenido en este nueuo orbe, auque basta para quien lo quiere aduertir , entender que conquistaron la ydolatria, que tantos años auia reynado. Y se pusieron a estudiar lenguas peregrinas, y barbaras cuya difficultad rindiera los mayores brios de naturaleza , si no vuiera socorro con los de la diuina gracia. Otros diran de otras lenguas, pero puedo yo dezir dela Misteca: que demas de sus varias equiuocaciones tiene circunstancias de tanto cuidado y estudio, que haze muy digno de estimar el trabajo de los predicadores, y ministros, que han podido subjetarla. En el acento varian muchas palabras la significacion, y algunas no solamente en tener o perder vna tilde pero aun en pronunciar el punto con blandura o con la boz llena, llega a tanto esta lengua: que no se contenta con la que nos dio naturaleza para pronunciar sino que sube a las narizes: y dellas se vale en algunas pronunciaciones, que sin este socorro quedan faltas, grandissimo trabajo pasaron los Sanctos conquistadores de almas, que nuestra provincia embio a la nacion Misteca. Y este trabajoso apostolado se a ydo continuando entre

[folio vi v]

entre nuestros Religiosos, por no averlos de otra Orden en aquella Prouincia. Mas facilidad ha ydo dando el discurso del tiempo, los padres viejos escriuian cosas de esta lengua, y algunos de los que hoy viuen son los que mas claridad han dado, recogiendo vocabulos en forma de dictionario. Todos estos preciosos trabajos me mando nuestro padre Prouincial fray Gabriel de S. Ioseph, que yo recogiese, para que se imprimiesen. Y aunque lo principal se deue a los Padres desta nacion: fue menester mi cuydado por entero en muchas cosas, y en mucha parte del Vocabulario, de tal suerte que los mismos Indios que son los mejores maestros que para esto eran, y an sido los autores . La luz de todas estas diligencias, y la publicacion desta obra, se deue a nuestro padre Prouincial, que como deseosso del augmento de la Prouincia, y bien de las almas, me mando imprimir este libro. Las gracias de todo lo bueno se rindan a Dios, como primer autor. Y si en lo que en este libro fuere mio se hallaren faltas: no seran en mi cosa nueua, ni puedo dezir que no las tengo; sino en solo el deseo, que me paresce que esta sin ellas, por ser de seruir a nuestro buen Dios, y a mis proximos, aquien pido le resciban en cuenta, acordandose de la que todos auemos de dar a Dios de los talentos, y apiadandose del mio (como de pobre) nuestro Señor nos enrriquezca con su gracia, que es la que importa para que le gozemos en la Gloria.

folio 1r column 1

folio 1r column 2

PRIMERA letra del a. b. c. A. preposicion por cerca, apud. nuu como nuuyahui. A. preposicion por hazia. nuu quaha dzuhua. A. aduerbio de llamar. dzi. A. aduerbio para llamar quando se me ha oluidado algo. dzi. vt. nahadzi. nahacadzi A. interiectio. del que se quexa de alguna enfermedad. Hmii. A. interiectio desiderantis. ha. A. interiectio ridentis. ha ha ha. A. interiectio admirantis. a a. a. hi. hi. hi. A. del que halla a otro en maleficio. a. a. A alguna parte o en alguna parte. aduerbio. huadza, huadzaca. Abad. Prelado. dzutu. yodadzi siña ñuhu, dzutu ñoho siña ñuhu, dzutu yocuvui dzini, yocuvui nuu. Abad ser. yondadzindi siñañuhu, f. cond. ñohondi siñañuhu. f. coho. yocuvuidzinindi. yocuvui nuundi. Abadia dignidad. sasindadzi siñañuhu, sasiñoho siñañuhu, sasicuvuinuu. Abadesa, prelada de monjas. ñaha yondacañaha yuq dzehe. ñaha yocuvuidzini. Abadejo escarauajo. tenuyuq. Abahar algo con el huelgo. yochidzo yoco yuhundi yotaa yoco yuhundi.

Abahar asi cosa honda. yotniño yoco yuhundi. Abahada cosa afi. sasi cohondaa yoco. sasinucoho yoco yuhu sanisa codzo yoco yuhu. Abahar algo poniendolo al baho que sale de la olla. yodzaqnindi. yodzacuidzindi yoco. Abahar algo dentro de alguna olla para que se conserue con el baho y no se pudra. yodzacaanuuyocondi. Abahar sopas. yodzachitundi yoco yotniño yocondi. yodzacutu yocondi. Abahadas sopas. dzita ninucoho yoco. Abahar por hechar el huelgo de la boca. yodzacaindiyoco. yodza canandiyoco, yodzaqhundi yoco. Abahar aposento. yodzacuidzindi huahi. yotniño yocondi. yondadzacuidzindi. yondadzainindi. Abahado aposento. huahi ninucuiñe huidzi. huahi ninucoho yoco. huahi ninacuidzi. huahi ninduvui ini. Abalançarse, hechandose por los suelos. yocoo cavuandayendi, yosacavuandayendi. f qcavua. Abalançarse de arriba abaxo. yondiyoninondi. Abalançarse metiendose entre otros. yosanudzavuandi. f. qnanu. yosananudzavuandi f. qnanu, yosivui cuinomañundi, yocai nanu dzavuandi. f. quivui. yosivuinduutnahandi. Aballar mouer con difficultad, duz A h

folio 1v column 1

folio 1v column 2

dzohuihini yodzacuchindi dzohuihini yodzacanda, dzohuihini yodzacuicondi. yondoyonahindi. yodzacaanditandi. Abarcar, abraçar entre los baços. yonumindi. Abarcar debaxo del braço. yonumindaa chisidzahindi. Abarcar debaxo del braço cosa grande. yosaanahindi chisidzahi. fu. caa Abarcar debaxo del braço cosa larga como espada . yosaininidzahindi. f. quay. Abarraganado, casado con casada. tay yosaqyaa. yonducuquachi yaa. yyocututa sihiña Abarranganado estar asi. yosicandi sihiña yondacatnanindi siña. yondacatnahandi. yondacacutundi f. cand. Abarrancarse. yositacanundi yende, yosita ninondi yocai canundi yende. yocai cavuandi yendde. dzahua. Abarrancadero. yende. cavua. dzahua. Abarrancarse ganado. baxar con mucha priesa. yyonihi yehesacu quacaindodzo tecachi yyo yehe nihi sasitanuu quahate. Abarrajar al suelo. yodzucuninondi nuu ñuhu. yodzacuitandi nuu ñuhu. Abarrar dando con el lodo en la pared, o con otra cosa. yosasandaandi dayu, nama, f. casa, yocoyondaandi yodzaqcoyondaandi. estos dos postreros son para co-

cosas liquidas. Abarrisco. neccutu, nindehe nituhu Abarrisco lleuar el ladron todo quanto ay, nindehe nituhunidzuhuta, nicuvuidziyo nicuvuinani nisidzota. f. cuidzo. dehenitasindahata, ña nicacu, ñanindoo, nitasidziyonitasinanindahanidzuhuta. Abarrisico destruirse los sembrados por el granizo. nindehe nituhu, nitevui, nitadzi, nicachi, nicoyo. Abasta aduerbio. dzavuani, nacoodzavuani, nacooni sahuaha, sahuahani sacuvui, nacooni, dzavuani. Abastar. abasto auer. yyocahi yyo. yyo quahayyo quaha yyo. Abastarme algo. yoquahasindi dzodzevuica nicuvuisindi, dzodzevuica niquahasindi. Abastar algo para todos como en combite. dzodzevuicanicaisyo. dzodzevuica ni saacuvui, dzodzevuica nisinotuhua, nisinocuhua, nisatnaha, f. qtnah. nicacundita, nicacucavua nicaisiyo. Abasto o abastança. saniquaha, sasinotuhua, sanicaisiyo. Abatirse humillarse el hombre delante de Dios con arrepentimiento de sus culpas. yocoo cavuandayendi. yocoo cuisindi yosacuisindayendi. f. q. cuita. yocôo cuitandayendi. yocoo coodaye coo tetendi. yonaquaiquacandi. yonacaha quacandi. yonacaha ñuhundi, yonatuvuindahuisindi nana stohon Dios. Abatir a otro menospreciandole. yodza

folio 2r column 1

folio 2r column 2

yodzanoo cuvui ñahandi, yodza noo cavuañahandi . yodzanoo cuisiñahandi. yodzacoocuvuiñahandi, yondadzandihininoñahandi. Abatido assi. tay ninoocuvui, tayninoocavua, tay ninoocuisi, tay niyevui, tay ninani. Abatir el ser y fama de otro. yodzandaidzicoñahandi, yodzanuunaha ñahandi tnuhuta. con los demas de abatir. Abatirse el aue bolando. yocoondita quete , yocoocuicodihite, yocoocuicote, yocoondita dihite, yocoosinondihite. Abatirse el aue para hazer presa. yocoo tneete. yocoo cahite, yocoocuicdzote. Abaxar por descendir. yocoondi. yonoondi Abaxar a lugar proprio. yonoondi Abaxar a lugar ageno. yocoondi. Abaxar a lugar profundo. yocaindodzondi. yondaindi. Abaxar cuesta abaxo. yocaindodzondi, yondaindodzondi. Abaxar como la alua al sacerdote. yodzanoocuicondi. yodzanoondi. yodzanoocacandi. Abaxar algo de arriba abaxo. yodzanoondi. Abaxar algo sin que llegue al suelo yodzanoondahandi. yodzacoondi. yodzacoocata, yodzacoo cuitandi. Abaxar algo hasta el suelo. yodza noo sino. yodzacoondaha. Abaxar alguna cosa desuiandola pa-

para abaxarla. yodzanoondiyondi. yodzacoondiyondi. Abaxar como fructa de los arboles despegandola. yodzanoondaandi yodzacoondaandi. yodzandaa. yocahindaa. Abaxar las naguas la muger teniendolas muy altas. yodzacooña dzama, yodzacoondahaña dzama, yodzacoocuicoñadzama yodzanooñadzama. Abaxarlas hasta el suelo que arrastren. yodzacoocacaña dzama Abaxarlas hasta el garganta del yodzacoocuicoña yodzacoo noña dzuq sahaña. Abaxar la cabeça para mirar algo profundo. yodzasihi dzuqndi dzasihinuundi. yodzaqndita qndi. yosaandita dznqndi. f. and. yodzacainuundi. l. dzua yonditonuundi. Abaxarse inclinandose. yocoo tandayendi, yocoocuisindi. Abaxar la cabeça haziendo reuerencia. yocoonainuundi. Abaxar la cabeça otorgando. yocoonainuundi. yosay yuhundi. f. quai. Abaxar los ojos mortificandose. yonacotoninondi yonacotonuundi. yonoocotoninondi nuu ñuhu. Abaxar la rama, del arbol doblegandola. yosaacuitandi dahayutnu f. caa, yodzacayendi yodzanoondayendi. Abaxar la pared achicandola . yonadzitandodzondi. yonaquain A z dod-

folio 2v column 1

folio 2v, column 2

ndodzondi, yondadztcuitendi, yoquidzandihindi. yonacanindodzondi. yondadzandihindi. Abaxarse postema, o hinchazon. yonoocuiño. yonduvuidzii. yonduvuiñama. yonduvuitadzi. yocoondaa. Abaxar lleuando consigo de arriba. yocainahindita. Abaxar el precio. yonoocuvuiyahui. yonoondaayahui. Abaxo. aduerbio. nino. Abaxo. id est al pie. sahasi. Abaxo. por lo baxo de la casa. saha huahi. Abeja de miel. ñuñu. Abeja montesa. tequeenduu. Abeja otra. yoco . yocoquaa, yocotnoo. Abeja que cria debaxo de tierra. tendaca. Abeja grande que orada los arboles. temii. Abertura delo cerrado, si es puerta o caxa. sasi nnna. Abertura de la boca. sasindecayuhu. Abertura de lo que se hiende. sasisañu. sasicohocuiñe sasinitniño cuiñe. Abertura de caja. sasitahuichíyo, sasitahuinino chiyo. Abertura de llaga. sasicaa taha. sasisatendacua, sasicaa yuhutaha. sasinocaataha. Abertura de encordio. sasiindii yavuidzimi. Abertura de los ojos despertando de sueño. sasinatáhuinuu. Abertura delos ojos estando despierto. sasindecanuu.

Abertura delos ojos, quando con violencia se abren. sasinadzihinuu. Abertura de ojos prestando atencion y cuydado en algun negocio. sasinacaa nuu. Abertura de la mano. sasindecandaha Abierto estar. vide abrir. Abeterno. dacaa naa nuhu ca ñuu. huadza nisiyo saha. huadza niquevui, niquitu. Abeto arbol. yutnudzañu. Abezar a otro. haziendole a mis mañas. yodzacuicoiniñahandi yodzacuicondi inita. yodzatneeyaa ñahandi sita. yodzacaandi inita. yodzacusa ninondi inita. Abezarme. yotnee inindi, yosico inindi. f. cuico. Abezar poner costumbre. vide abituarse. Abierto. vide abrir. Abil persona. tay casi ini tay tuhua ini, taindichi ini. tainindehuidichi ini. Abilitar a otro hazerle abil. yotniño tacundi inita, yodzatuhuañahandi. yoquidzacasi, iniñahandi. todzatuvuindaa iniñahãdi. yodzaqni ini ñahandi. yodzacuisindaa ini ñahandi. Abilitado assi. tay nindehuinindichi ini. tai nicuisindaa ini. tay nituvuindaaini. Abilmente. tnuhu tuhuaini tnuhu dichi. Abilitar al suspenso. yonatniño si ñandi ta. Abilitado estar assi. yonuquehedaindi, ninucoho siñandi. Abismo

folio 3r column 1

folio 3r column 2

Abismo. a nuhu. Abisimo cosa profunda. sa cono, sa dzohuihi yotuvuinino , dzohuii samaã, sanayosinosaha, sin suelo. Abispa. Tetacui. Abispa picar. Yotuvuiñahate, yoqninahate. Abitacion morada de vno. Sa yyota. Abitacion morada de muchos . Sa ysisiyota. Abitar vno. Yyondi, f. coo. Abitar muchos. y sisiyota, f. coocuisi Abito vestidura. Sandisi. Abito costumbre. Sasicaa, sasicaani noini . Abituarme. Yocaaninoinindi, yosisanino inindi, f. cusa, yosicoinindi, f. cuico, yotneeinindi. Abituar a otro. Yodzacaaninoini ñahandi, yodzacusainiñahandi, yodzatneeyaainiñahandi, yodza cuicoiniñahandi. Abituado, Taynicaaninoini. Abituarse. Yonduvui tacuiinindi, yonduvuitúhuandi. Abiuar a otro. vide abilitar. Abiuado assi. Tai nisacoho tacuini tay nisaqni tnuni ini, tay nituvuindaaini. Abiuarse despues de algun lucido interualo o borrachera. Yonde tuvui inindi, yondetnoo, yonde tacuinindi. Ablandar cera o cosa assi. Yoquidza huita, f. cadza, yondadza huitandi. Ablandada assi. Sanicuvui huita, saninduvui huita. Ablandar algo al fuego. Yodzacuidzindi, yondadza huidzindi, yon

yondadza huitandi, yonadzacuitandi, yodzanunindi. Ablandada assi. Sanicuidzi, sanicuita. saninacuita, saninduvui huita. Ablandar fruta entre los dedos. Yoquitudahandi, yosadzindi, f. quadzi, yoquidzatadzindi, f. cadza. Ablandar medicina en las manos Yosaaainondahandi, f. quu. Ablandarse la fruta por estar junta y dañarse. Yotadzi cuihi, yotnani, yocuvuihuita , yotniñotnay, yotniñoyoco Ablandarse el coraçon. Yonduvui huita ini, yonduvuiquai ini, yosa cacainindi, yotadzi yotuvuiini, yonduvuiquai inindi, yotnama inindi, yotnuna inindi. Ablandar a otro el coraçon. Yodzayaa, yodzacuitandi inita yondadza huitandi inita , yondadza quaindi inita. Ablandar el tiempo rezio de frios. Yonduvuihuidzi, quanoocani, quanoo cadzi, yonoocadzi, yonduvui ini. A bocados aduerbio, como quando juega el perro que haze que muerde. Tnuhu sicahu ñaha, tnuhucasi yehenaha. A bocados comer alguna cosa. Yosasindaandi, yosasindodzondi f. casi, yocahundaandi, yocahundodzondi. A bocanadas hechar el agua. Yotevuindiduta, yondaicatendiduta, yuhundi. A bocanadas ser hechada el agua. Yocainduta yuhu. A3 Abo

folio 3v column 1

folio 3v column 2

Abochornarse las miesses. Yosihi cani huiyu, f. cuvui, yonduvuiñumi, yofacodzocani, f. quodzo, yofacodzoñumi, yochidzocani, yochidzoñumi, yondiindodzo. estos tres verbos no quieren dezir abochonarse, sino abochornar las miesses, que significan por modo actiuo. Abochornada mies . Sanisihicáni, saninduvuitnami Abochornada quedar sin prouecho. Saniduvui ñumi, saniyechiñumi. Abofetear, generalmente. Yocatu ninondi. Abofetear de vn lado y de otro. Yodzanuhu yodzanuhu yodzandesidahandi yocatundi, nuuta. Abofetear por modo de burla dando como dizen chipichapes hinchando el paciente, yosaiyadzindi nuuta, f. quay. Abofetado . Taydzinuu nicatuninota. Abogar por otro. Yocahandodzo ñahandi, yocahandaandodzoñahandi sahata, yocahaninondi sahata, yochihindaandodzoña. Abogado. Taycahandaandodzoñaha, tay cahanino. Abollar hazia dentro. Yodzacaitnemandi, yodzaquevuicohondi, yodzaicohondi, yoquidzayendedi, yodzacaindidzondi. Abollada cosa. Sanicaitnéma, sanisivuicoho. Abollar ojo. Yodzacaichindondi, Abollado rostro por cuchillada. tay nicuvuinaha nicuvuiyutnunua.

Abollado de rostro por llaga . Tay nicuvuitedzohonuu, tai nicuvui yanda nuu. Abolorio, linaje. Tuhuyaa, tnuhu sayehendico tnuhu sichi yuq. Abolorio de los ascendientes. Yaa tnuhuquasaa. Abominar a otro. Yosinidzoondita, yosininenindi, yosinidzaandita, yosinicanãdita , yosiniyechindi, yosiniquadzundita, yosiniyevuindita, yosininahandita, f. qni. Abonar a otro en la hazienda fiandole. vide fiar. Abonar a otro pagando por el. Yosinindodzondi quachita, f. qnind. Yotavuindi, sahata, f. cuidzo. Abonar a otro en la fama. Yocachi huahandi sita, yochidzohuidzo huahandi, yocacunahi huahandi yochidozoninondi, yochihidzicondita, yochihinduzundita. Abonado assi. Tay yosacodzohuidzohuaha, tay yosaquehedzico, tay yosaquehendudzu tay yosa codzonino. Abonar el tiempo despues de grande agua. Yosina f. qna. yonayahi nini, yonacuisi nini, yonatuvui andevui. Abonar el tiempo quedando el cielo raso. Yonatehui andevui. Aborrecer a otro. Yosinivhuindita. f. qni, yosinidzaandita yosini dzoondita, f. qni. ñahuaha ñahuatu, yosini. Aborrecer a otro quitandole la habla, yosinidzoondi, yodzodzini yodzodzama yosinindita, ñoho yodzo

folio 4r column 1

folio 4r column 2

yodzoyosinindita, f. cohocodzo, yyoñehe, yyodzohodi sihita, ña ñuhu ña yoco yosinindita. Aborrecer el enfermo el manjar. ñayonoodzita, ñayonoonduta sindi ña huaha, ñahuatu yosinindi, f, qni ñayosahadzico sindi sa yosasindi, con los demas verbos que significan tener asco. vide ibi. Aborrecerse assi mismo. Yonaqni cuiyandi maindl yonaqniyecandi maindi, yonaqni ñenandi maindi. Abortar la criatura mal parir. Yodzacooñadzaya. (ya. Abortarse la criatura. Yocoodzaya Abortarse la criatura nasciendo sin tiempo. Yocacuiyuta. abortarse la criatura, nasciendo muerta. Yocacuquehui. Abortado como siete mesino. Dzaya nicacuyuta. Abotonar los arboles. Yonatusindeye, yonatusinuma yonãdedzi, yutnu. Abotonar la flor enlos arboles. Yonacodzo detu. Abotonado arbol. Yutnu ninatusindeye, ninatusinuma. Abotonarse la flor. Yonandetuyta yonaquevui ita, yosacoonahaita f. qcoo, yosaqueheita, f. qquehe. Abotonar vestidura . Yochihitinduu. Abouarse mirando a vna parte y a otra. Yositoñuu, yositonaandi, yocananuundi. Abouado assi. Tai sitoñuu, naa, tay yocana nuu.

Abraçar. Yonumindi. Abraçarse dos. Yonumitnahandi. A braços pelear. Yonuquaa tnahandi, yotneetnahandi, yosaacuita tnahandi, f. caacuita. Abrasada tierra con calor. ñuhu nidzaa , ñuhu nisisi; ñuhunicana quesi. Abrasarse la tierra con gran calor yodzaañuhu, yosisiñuhu, f. coco. yocanacatne ñuhu, yocanaquesi ñuhu, yosasacani, f casa. Abrasarse del sol. yosihicanindi cuvui, yosinoca nindi, f. sino, yocuvui inindi. Abrasarse del sol estando desnudo. yocuvuichichiñeendi. Abrasar el sol. yochidzocani, yocoocani, yosasa cani, yondiindodzo. Abrasarse de fuego. yosisi, f. coco, yocayu. Abrasarse con fuego, como cosa de carne. yondeyendi. Abrasarse la boca con chile. yosatu yuhundi, yocuvuichichiyuhundi yocahu yuhundi , yondecuyuhundi. Abrego viento. vide viento. Abreuiar lo que se haze. yodzaqndehendi, yodzaqnaha yodzaqndehequeyendi. Abreuiar acortando razones o platicas, yosandaninondi, f. canda, yosandandodzondi , yodzatuhuninondi, yodzaquehuininondi. Abreuiada cosa. Sanicuvuinaha. Abreuiada cosa. Saniquehuinino. A 4 Abre-

folio 4v column 1

folio 4v coulmn 2

Abreuiar las partes. Yotaahuisindi Abreuiatura de parte . Sanicuvui huisi, sayondaahuisi. Abrigado lugar. Saiñe dzadzi, sa iñehuidzi, saiñe yoco, sa iñe ini. Abrigarse con ropa. Yonatniñodzucundi dzoo. Yodzucuninondidzoo, yonadzucucutundidzoo, yonadzucuhuahandi dzoo. Abrigar como el braço. Yotniño tuvuindi, dzoo. Abrigado estar . ñohotuvuidzoo fu. coho Abrigarse, arroparse estando acostado, yonatavuindidzoo, yona cotondi dzoo. Abrigado estar assi. ñohotavuindi dzoo. f. coho. Abrigar a otro assi. Yodzatavuindi dzoota. yodzacotondi dzoo. Abrigarse con tres o quatro mantas por auer mucho frio. Yona coto coyondi, dzoo. Abrigar a otro assi. Yonadzacoto ñahandi. Abrigar algo del viento. Yosadzi ninondi, f. cadzi yosatandi yundi nuu tachi, f. cata, yosadzininondi, sa yoquesitachi. Abrir puerta. Yonaqnandi. Abierta estar. Yonuna. f. co. Abrirse Yonanuna. Abrir sello. Yonaquaindaandi, sacando el sello. Abrirlo sellado. Yonandasindi. sa yondaandusa. Abrir carta. Yonandasindi, tutu. Abrir libro. Yonandecandi tacu. Abrir la boca. Yonandecãdi yuhu.

Abrir la mano. Yonãdecandi daha. Abrir los ojos dexando de dormir. Yonatahuinuundi. Abrir los ojos estando despierto. Yonandecanuundi. Abrir los ojos quando se pone o pide atencion metaphorice, yona caanuundi, yonacoto huahandi. Abrir los ojos al ciego con violencia, yonadzihinuundi. Abrir los ojos boluiendolos parpados. Yosicotahuinuudi, f. cuico. Abrir y cerrar los ojos. Yonaquanindi, yonoodzucuandi. Abrir lo embarrado. Yonacaandi sanitaata ndayu. Abrir camino apartando la gente. Yosinandi ichi f. qna yosicocanindi, yosicotehuindita, f. cuico, yodza qhundahandi, yodza qndiyondi Abrir camino apartandome yo. Yosicocuiñendi, f. co. Abrir por oradar pared. Yocaandi. yocaaninindi, yocaandi yavui. Abrir çanja para cimiento. Yotahuindi ñuhu, yosatandi, f. cata, yosataninondi, yosatandichiyo, yosatandisichi, yocahindisichi, yosataninoconondi, yotahuindi chiyo. Abrir çanja sacando la tierra. Yocanandidzondi ñuhu, chiyo. Abrir çanja para traer agua. Yotahuindi sichi, yosatandi sichi, f. cata yocahindisichi. Abrir el maguei para que distile la miel. Yotahuindi yavui. Abrir la hera para regarla. Yonaqnandi doho. Abrir

folio 5r column 1

folio 5r column 2

Abrir tierra de nueuo para labrarla. Yosaniconondi, f. cani. Abrir tierra de nueuo siendo erial, para que se cultiue. Yositundasindi, f. cutu. Abrir animal praa sacarle las tripas. Yodzeedzavuandi. Abrirse la pared, hendiendose. Yondata nama, yosacoho cuiñe nama, f. qcoho, yodzeenino nama. Abrirse la tabla, henderse. Yosañu yutnu yonacoho cuiñe yutnu. Abrirse la tierra. Yondatañuhu, yosañu ñuhu. Abrirse el cielo. Yonanuna andevui. Abrirse el cielo esclareciendo quitandose el agua. Yosina, f. qna. Abrirse el entendimiento. Yonde tnooninoinindi, yondetuvuininoinindi. Abrirsie el entendimiento al niño quando empieça el vso de la razon. Yocacuini, yoquevuiini, qua tuvuindaa, quacuisindaa, quacuvuindichi. Abrirse el nacido o postema. Yosinocaa, yocande, yositandacua, f. cuta. Abrir los oydos. l. oyr. Yonacaandidzohondi, yonaqnadzohondi. Abrir o brotar la maçorca del mayz. Yotahui idza, yosaaidza. Abrirse como la granada. Yonduvua, yondeca. Abrir al pie del arbol para regarlo. Yoquidzayendendi, f. cad. Abrochar vestidura. Yochihindi, tinduuu. Abrochada cosa. Sanisaquehetinduu.

Abrochado estar . Yehetinduu, f quehe. Abrojo. Yucuiño. Abroquelarse con escudo. Yonadzahuindi, yusa, yonaquetendi yusa, yonatetendi yusa, yonachidzodiyusa. Abroquelarse con la mano. Yonadzadzahuindahandi; yonaquete ndahandi. Absorto estar Yosahainindi, f. qh. yonaainindi, yocanandehui inindi, yodzahuiinindi. Absorto hombre. Tay yonaaini, tay yodzahui ini. Abstenerse yendose a la mano. Yosaha inindi, f. cuhua, yosandainindi f. canda, yodzaquehuininondi, yosanunino inindi, f. canu. Abstenerse dexar de peccar. Yosandaninondi quachi, yosandacuii inindi, quachi, yodzaña cuii inindi quachi. Abstenerse en la comida. Yosaidzohondi, f. quai, yotasi inindidzita, yotasidzohondi sidzita, yonu cooiindi. Abuelo. Siindi. Abuela. Sitnandi. A buen tiempo o a buena hora. Dzo dzevuica dzohuatuca dzohuahaca, dzomihini, dzocuiteni mihini, ñaniquai ña ninumi. Abuhado o abuhetado. Yocuisiyandi yosinocuisinuundi, yosinodzi yahinuundi, yosinoquaanuundi, yosino cuiinuundi. Abultado en la persona. Tay canudzetne, tay ninañu, tay nitniño tachi

folio 5v column 1

folio 5v column 2

tachi tainisicochisi, tay nicuvui tiyha yuhu. Abulto hazer algo siguiendo la multitud, yochihindicotnahandi, yochihitnahandi, yosivuitnahandi, f. quevui, yosaquehetnahandi, f. qquehe, yositandicondi, f. cuita Abundar en riquezas. yocuvuicahi sindi, yonihiinindi yocayasindi, yyoyahuicatasindi, yocuvui ña cuihisindi, yocuvuiñamanisindi, yocuiñacutundi, yosaitandi, yosaiquahandi, f. quai. Abundancia auer de algo. yotuvui cahi, yocuicahi, yoquahanino, yosinacahi, f. qna. Abundar el año. yocuvuisacasi, yocuvuisasa, yocuvui quahanino sacasi, yocuvuiñacuihi sacasi, ña mani ñatesi. Abundoso en combite . Cahi saca si, cahinuu sacasi. Abundancia auer de señores, y gente noble. yyotuvuiyya yyotuvui toho, yyocahi, yyoneñeta. Abundar gente como quiera. yyo tuvuitetneta. Abusion. Saqnindisa ñena, sasinondisiaini ñena. Abusionero. Tay cahandisa ñena, tay yodzaqhundisainineña tay yosinindi sainiñena.

yoquehui. Acabar sentencia diffinitiua. yodza sinocoondi. Acabarse cosas discretas. yondehe yosandehe, f. qnd. Acabarse cosa continua. yonee. Acabarse cosa liquida. yondoco. Acabarse la vida. yosinocoo sindi, yosanaandi, yosandehendi, sayosicandi, yosatuhu , yosinocavua sasicandi, f. caca, y por metaphora, yosandeheichi yaya, yosandehe yuchituqndi , yonucoho cuhuatnuni, nitaañahastohondios, llegose el termino puntual que Dios puso. Acabarse la enfermedad. yoquehui quahi, en general. Acabarse la enfermedad en particular. yocaindaaquahi, yocainini quahi, yocoocuisi sayocuhuita, yocooquehui, yondainini quahi, yondaidzico quahi. Acabarse la enfermedad del todo. yosisiquaa quahi, yoquiquihui quahi, yoquiquihui naaini sayocuhuita. Acabarse la enfermedad de vna casa y pasar a otra, yo caisiyo yositasiyo, f. cuita. Acabar casa. yodzasinocavuandi, yodzasinoditandi, yodzasinoneendi huahi. Acabarse la tela. yondai idza. Acabarla. yodzandaindiidza. Acabar o cerrar boueda. yonadza tnahandi huahi. Acabar platica. yodzaquehuindi, yodzandehendi, yodzasinocavuandi. Aca

A. A N T E C. Aca. Yya. yaha. Acabar obra. yodzasinocavuandi, yodzaqndehendi. Acabarse obra. yosinocavua, yosinondita, yondehe, yotuhu, yo-

folio 6r column 1

folio 6r column 2

Acabarsela fuerça de la flecha tirada. yosacuiñenduvuanindai, f. qcuiñe, ñanisasaanduvua nindai. A cabo de tanto tiempo no as venido. Saneendu saquacai ñaninusaando. A cabo de tres años, sanisisicavua sanisitasiyo, sanicaisiyo vnicuiya. A cada barrio. Ee siqui ee siqui. A cada collacion, Ee siña ee siña, eedzini eedzini A cada linaje. Ee ee yaatnuhu, ee ee sichiyuq. A cada persona. Ee ee tai ee ñaha, ce ñahata. A cada paso. Dehedzee canandita saha, dehedzeecahi saha, dehedzee cananahi saha. A cada qual, o a cada vno de por si. Dzeedzeeta, tnaha nuuta. Acaecer. yocuvui. Acaecida cosa. Sanicuvui. Acaecimiento subito. Sanicuvui queyeca. Acaecer en mi tiempo. yyondi nicuvui, sayyondinicuvuidzavua. Acaecerme algo. Nañaha sacuvui sindi. Acanalar piedra o madera. yosata sichi, f. cata. yocahisichi. Acanalado assi. Sanisacuinosichi. Acarrear algo. yosicondidzondi, f. cuico. Acarrear agua. yosacuidzondi duta, f. qcuidzo. Acarrear algo, y meterlo en algun aposento. yosivuindidzondi. f. qvui Acarrear lo que se auia lleuado. yonucuicondidzondi . A caso y sin pensar succeder algo.

Dzonaayni yyondi, dzonicuvui naainica, ñayonahandi, ña ñoho inindi, dzonaadzoñuucayyoinindi. Acatar o reuerenciar. yochihiñuhundita, yosai ñuhundi sita, f. quai yoquidzacanundi, yocoocotondi, yotasi ñuhu cooñahãdi yosai ñuhu cooñahandi. Acatar como el reo al juez. yosito yyondi, yocoocotondi. Acaudalar hazienda. yotasicayandi, yotasitnahandi yahuicata, yotniñocaya, yodzacayandi. Acaudillar en la guerra. yocana yosisanditnañuyecu, f. cusa. yodza numindi tnañuyecu Acaudillada gente. Tay ninataca. Açacan aguador. Tay yodzico duta, tay yoquidzadahuiduta, tay yoquidzayahui duta. Açada, o açadon. Caa nuu siyo caa. situ itu, caadzita ñuhu. Açada, o coa de hierro. yata caa situ nono. Açafran. yahayata, yahaquaa. Açafranado liquor . Duta nitoo Ninduvui quaa. Acicalar. yodzacuiindi. yodzadzu tandi, yoquidzadeendi, f. cadza. Acechar. yositoninindi, yositoyuhundi, yositohuisindi, yosacoho nuundi, yocacunahinuundi, yositondi, f. coto. yonanindi. Aceiba arbol. yutnunuu. Acelerarse, vide enojarse. yocuvui dzichiqueyeinindi. Acelerarse , darse priesa . Yonumindi, yonumi yonahandi, dzoinotachidzitnindi. Ace-

folio 6v column 1

folio 6v column 2

Acelerar a otro, darle priesa. Yodzanumindi, yodzandacundi. Acelga. Yuvuataca. Acemita, pan de afrechos. Dzita sañe, dzitadzayu. Acentuar. Yocachimihindi dudzu. Acepillar. Yoñahindi. Acepilladuras. Tesahiyutnu. Aceptar peticion. Yosaininondi, f. quai, yosai yuhundi, yosaindatundi, yonatacucasindi, yonadzavuidzondi. Aceptar persona. Yodzacainuundi yositoninondita, f. coto , yotniño nuundita, yonaquai nuundita, yonaquaicahandisita. Acequia. Sichinduta. Acerca, preposicion. ad. nuu. Acerca, preposicion. Yatni. Acerca de aquel negocio. Dzavua sahatniño. Acercarse llegarse cerca de otro. Yosacuiñendahãdi nuuta, yosandahandi, yosandiyondi, yosancuiñe yatnindi, yosacuiñendiyondi nuuta yosatnahandaandita. Acercarse a la pared. Yosacutandi ditanama. f. qcuta, yosatnahandi dita nama, f. qtnaha. Acercarse el tiempo quando esta ya fieri. Yocuvuiyatni. Acercarse el tiempo quando esta ya determinado, y que se llego. Yosa tnaha, f; qtnaha, yosaatnaha. Acercarse estar ya muy cerca . Sa yatni huiini, dzonahanooni, dzo huitnica. Acertar en lo que auia dicho. Yosatnahahuatu sanicachindi, f. qtna yo

yosinocavuasindi, nisacohohuatu. Acertar tener ventura, en lo que procura. Yocacuyoquevui inindi, yyondatundi, yyondatusindi, yyo nuhusindi. Acertar a lo que se tira. Yodzaqhu mihindi daa cuite, yosico cuitendi, f, cuico, yotaamihindi. Acertar en los negocios. Yoquidza mihindi, yoquidzacasi, yoquidzacuitendi, f. cadza. Acertar, como quando se busca vna autoridad, hallarla. Yonanihindi, yonatnahandi. Acertado negocio a proposito. Yosatnaha. Acetre de agua bendita. Sahacaa, ñohondutayy. Aceuadarse la bestia. Yosasinana yyoidzu, quahanuninisasite yosasicahite. Acezar. Yodzondudzundi, f. codzo yosacodzodudzundi, f. qcodzo, yodzotachindi, yosinocasandudzu, yosinocodzondudzundi. Achacar algo. Yotaaquachinaandi yodzatavuiquachinaañahandi, yonducuyetendi, yodzatavuiyetendi. Achaques poner excusandose. Yonducuyuhundi, yoquahandaandi, yocahandaandi. Achacoso assi. Tay yocahandaa. Achacoso, delicado, que todo le haze mal. Tay yy, tai quahitai taha. Achicar algo. Yoquidzadzuchindi f. cadz, yodzahadzuchindi, yodzanoocuvuindi, yodzanuundi, yodzanuucavua, yodzanoondaandi. Achi

folio 7r column 1

folio 7r column 2

Achicar lo largo. yoquidzacuitendi. yosándacuitendi f. canda. yondadzacuitendi. Aceuilarse apocarse. yonduvui dahindi. yonduvui ñuundi. yonduvui ñuundahindi. yonduvuidzuchi dzañandi. yonduvui yeqquachindi. Aceuilado. tai ninduvui ñuundahi. Accidental cosa, sanaaini. Accidentalmente. tnuhu naaini. Accidente de enfermedad, sasinahaquahi. Açofar. caa quaa. Açomar perro . yodzacahandite. yosiitnundinindite. Açoluarse agujero. yosatnee f. qtnee, yavui, yosacutu. yosatuvui. Açoluarse algun lugar por la auenida del rio. yosacuiñendoyo f. qcuiñe, yosacoo tehui, f. qcoo. yosacuiñeyucu dzusa. Açoluado assi. sanisacohotehui. Açoluar agurejero cerrandolo. yodzacutundi, yodzachitundi. yotniño chitundi yavui, yodzandutundi. Açorarse enojarse, yosidzo yoqueteinindi, f cuidzo yosasinino inindi. yodzicoinindi. yosatuini. yocahuini. yodzicoyodzaaini. Açorarse vno contra otro. yosacoho dzooinitnahandi, f. qcoho. yosacoho. quachiinitnahandi. Açor. Sasa. Aclarar el tiempo. yosina. f. qna. yondachi huico. yoyahi. yonatehui. Aclararse algun negocio entricado. yonatuvuindaacasi.

Aclarar razones escuras, como de escriptura. yonandasi ninondi. yodzatuvuindaandi. yocachindaandi. Aclararse qualquier licor. yonduvuicuii. yonanundodzonunsi, yonoocuiñe dzehuisahasi. Aclararlo. yondadzacuiindi. yona dzanañundi. Aclarar el alua. yosinocuisi sahaandevui, yoquevui yoquitu. yocanacuisi yocanayahi. yotuvui yotuvi yaa, yotuvuicasi. Acoçear. yosañuninoñahaadi. f. quañu. Acoçear el cauallo. yosañu. yodza caisahate. Acodar arboles. yochihinaindi yutnu. yochihituvuindi, yochihi tneendi. Acodar arboles endereçandolos. yosanindaandi. f. cani, yonacanindaandi, yosanindaatuvuindi. Acodar arboles encoruandolos. yotniñondeyendiyutnu yotniñoteyendi. Acoger huesped. yonacandita. f. quaca. yosacanahandita. Acogerse a guarida. yotavuiinindi yocacuninondi yosino yocacundi, Acometer a otro sin razon. dzohuisica yodzacaisahandi. dzohuisica yochihisanandi. yonducusahandi. Acometer varonilmente a los enemigos. yosatuhuañahandi f. qtuhua. yosatnahadita. yotniñoyee inindi. yotnitño sahainindi. yoquidzadaiinindi. yodzacaisahandi yecu cu.

folio 7v column 1

folio 7v column 2

cu. yodzacaisaha tnañu. tnuhu yee ini yosatuhuañahandi. Acometido vencido. yocuvuidzaha, yocuvuinduqta. Acometer a otro darle occasion. yodzacaisaha. yotasisahandi. yonducu sahandi. Acompañar a otro en lugar donde esta de assiento. yyondi sihita. f. coo. dzohoo yyondi sihita. Acompañar a otro andando con el. yondacandita. f. cand. yondicondita. f. cand. yosandicondita. Acompañar a otro hasta su casa. yonundacandi ta. Acompañar a otro desde su casa, yendo por el. yosaquacandita. f. qquaca. Acompañar al mayor. yositandicondita, f. cacuita. dehendiyosicasihita. Acompañar a los señores. yondehe ñuhundi. f. condehe yosandehe ñuhundi. Acompañar al nouio a la nouia trayendolo de vn pueblo a otro donde de se ha de sacar. yosandacanditnono, f. qndaca, yosandacandi sanu, si es muger, yosandacandi cadza, si es varon. Acompañadores assi. tay yosandacatnono. Acompañar siguiendo como el perro que va tras alguno. ytandicote, f. cuita. yosandiconditandi. Acompañar a otro adonde quiera que va. yositandicondi, f. cuita. Acompañar con buenas obras la fee. yochihitnahandi yosandiconinon-

di tniño huaha, dzavuatnaha yocachi S. fee. yosacoondaa ñeendi tniño yocachi sasinindisa fee, yosacoondaa tnenindi tniñohuaha tniñodzico yodzaquahañahafee Acompañar el pan con viandas. yosasitnahandi. Aconsejar a otro lo que le conuiene. yodzatuhua ñahandi, yodza cuisindaainiñahandi, yonahatuvui ñahãdisita. yotniuotacuinindita. yotniñotacundiinita. yonahacuitendi sita, f. conaha yodzatacundi inita. yodzatuvuindaandi inita. yoyuhuinahandi, y por metaphora. yoquidzindi tatnuta. yochihi yuhuquevui. yuhucuiyasita. yocaha yosaqinindisita. Aconsejarse con otro. yosatuhuidzondi sita, f. quatu yosatuninondi sita. yosicatnuhuñahandi sita. Aconsejarse consigo mismo, mirar y considerar bien algun negocio. yonanachihitnuni inindi, yonanacaniinindi, yonadzandai, yonadzananainindi, yonacanindichi inindi. Acaecer. vide supra. Acordarseme algo, yonacahandi, yondacundita inindi. Acordarse trayendo a la memoria lo pasado, yondenoo dendodzo inindi. Acordarse de algo que me traen a la memoria , yo nucuinoinindi, yonuqniinindi, yondeqniinindi. Acordar a otro alguna cosa. yodzandacundi, yodzandacuninondi. Acordar a otro lo que tenia muy oluidado.

folio 8r column 1

folio 8r column 2

oluidado. yodzanucuino iniñahãdi, yodzanutuvui iniñahandi, yodzanuqni iniñaahandite. Acordar por deliberar. yocachicuiteinindi, yotadzindaainindi. Acordar en consejo algo, comunicandolo, yona tnaytnuni, yonatnaitaca Acordar con otro, yonatnai tnunindisihita. Acorrucarse, yonucooteyendi, yonateyendi, yonucoonunindi, yonucoo tinduundi, nucootetundi. Acortar achicar, yoquidzadzuchindi, yodzanuucuvuindi, yondadza dzuchindi, yoquidzacuitendi. Acortar estrechar aposento , yondadzadzuchindi yondadzatnañundi, yondadzatuundi. Acortado aposento o casa assi, huahininduvuitnañu , huahi ninduvuituu. Acortar estribo de silla, yoquidza cuitendi. Acortar razones, yosandaninondi dudzu yosandandodzondi, f. canda. Acortarse assi, yoquevuininondudzu, yosandehe, f. qndeh, yosatuhu, yosinocavua yosinocuisi. Acorralar ganado, yodzandevuindite, yonachihindite. Acorrer socorrer, yochihindaiñahandi, yosinindahuiñahandi. Acosar a alguno, yodzandeheninondi yodzandehenino iniñahandi, yodzanee yodzacuta iniñahandi, yodzandehui yodzatneeini ñahandi yodzanehe yodzandayu iniñahandi.

Acosado assi, tay yotnee yondehui ini. Acosar animales, yodzadzaa, yodzadzicoiniñahandi. Acostarse en cama, yocoocavuandi nuusito. Acostar a otro, yocoocaqndita. Acostado estar, caandi, caandodzondi caatuvuindi, f. cavua, caandiindi, caandihindi. Acostarse en el regaço como el niño en el regaço de su madre. yocoo cavuandodzodayendi. site. Acostarse por inclinarse a la parte o fauor de alguno, yocuvuisihindita, yocuvuindi sihita, yñesihindita, f. cuiñe, yñendi sihita. Acostarse la pared, que promete ruina , yoquindita nama yocaye nama, huasindita nama, huasi casa nino nama, quandita nama, qua casa nino nama. Acostada pared assi, nama niquindita, nicaye. Acostarse de pechos, yocoocavuandodzondi. Acostarse de pechos sobre la mesa poniendo los codos yosanindodzondi sitedahandi. f. ca. Acostar la cabeça sobre la almohada , yosaqndodzondi, dzinindi, tayu, yosaquehe tayu dzinindi, f. qqueh. yochidzodzinindi tayu. Acostarse la carga de la bestia a vn lado, yosiñedziñedzidzo, f. cuiñe, yosinodziñe. Acostar la assi de proposito, yosaqndaa dziñendi, f. caq. Acostum

folio 8v column 1

folio 8v column 2

Acostumbrarse vide abituarse. Acostumbrarse por vsarse. dzavua yocuvui dzavuayusacuvui. dzavuayuyyo . Acouardarse. yoyuhuindi, yosaiy yondi. f. quai. yosito yyondi. f. coto. Acouardar a otro. yodzayuhuindita. Açofar. caa quaa. Açor. sasa. Açorarse enojarse. supra. Açotarse. yocaniyohondi yodzu cuyohondi. Açotado ser. yoñaniyohondi. Açotado. tay niñaniyoho. Açote de cordel. disciplina. yoho ñuma, yohonisaañuma. Açote crudo. yohondacui. ñeendacui. Acrecentar dezir mas de lo que ay como en nueuas. yosaachidzondi. f. caach. yocahandodzondi tnuhu. Acrescentar algo. yochidzondi. Acrescentar la hazienda. yotasicayandi. yodzacayandi. yodzacayaninondi, yochidzondi. yotasitnahandi. yoquichidzondi, yotasidzahandi. yodzaqnunaninondi. Acrescentarse hazienda. yocaya. yoquicodzo. Acrescentarseme la hazienda. yoquicodzo sindi, yondaicatasindi. yoquindodzosindi. yondecodzo sindi. yosinaninosindi. f. qna. Acrescentarseme la enfermedad. yoquicodzoca sayocuhuindi. yocuvuiquahicandi, yocuvui yycan-

candi. yonduvuicahuindi. yyocana yocuhuindi. dzodzuhua. yonduvuicahuindi. Acreditado hombre en la hazienda. tay yo cuvuicanuini yotnai taca. ysinahataca, canuinita. Acreditado en fama y honrra. idem. Acrehedor. taidzi yahui, taidzi yahuiyehe taydzi yahuiyonaita. Acucharrarse. yocuvuitecadzi, yocuvuicui yoyosacuinosichi. f. qcuino. yonacuiyo. Acuchillarse. tatnucaa yocanitnahandi. Acuchillar a otro. tatnuca yocaniñahandi. Acuchillar çapatos o ropa. yodzeeninondi yodzeeyuchindi. Acuchillar cortar por pieças. yosatadzee ñahandi. f. cata. Acudir a cierto lugar. yosatuhuandi. f. qtuh. yosatuhuacuitendi. yosatuhuandaandi. yoquituhuandi. Acudir a cierta persona para que le ayude. yosatuhuandaandita. Acudir a los parientes para que le prouean de lo nescessario yonutuhuandi. Acudir con la renta o tributo. yodzaqnuundi daha. yodzaquinuundi daha. yosanaindi daha f. quay. Acudir la semilla, s. a tanto por hanega. yonduvui, yosaa. f. nasaa. nisaacodzo. niquicodzo. Acuerdo de consejo. determinacion entre muchos saninatnaytuuni. saninatasitnaha dudzu. ninucoonunindudzu. sanicuvui eendudzu, ninduvuicanududzu, nicu

folio 9r column 1 nicuvui tacandudzu. Acuerdo con si mismo vide aconsejarse Acuerdo con otro, sanina tnai tnunitasihita Aculla, Yuqua. yca. Aculla no ay donde le pones. dzuhua Acumular a otro sus faltas, o proçessos Yochidzotnahandi, yonadza tacandiquachita. yonadzacaya ninodi. yonatasitnahandiquachita. yonanducudziyondiquachita Acuñar yosadzindusadi. f. quadzi yodza nanandidusa. Acuñado. saninanandusa. Acusar en juizio. yosanininoñahandi. f. cani. yocachininondi. yo sinocaniñahandi. yosinonahiñahandi. yosinocaqñahandi. yosatehui ñahandi. Acusar falsamente. yocahayetend i sita. yodzatavuiñahandi quachi. yocahatnuhundi . yotaandiquachinaa Acusarme en la confession. Yonaquai yuhundi . yoquidzandaandi. f. cadza. Acusarme en la confession de lo que no hize. Yocachi nahondi. yocachiqueyendi. yocanacahaqueyendi. Açucar. ñeehuidzi. Açucar molido. yuchiñeehuidzi ñeehuidzinindico. Açucena. Ytandequecuisi. ytandaca cuisi yta santa Maria Açuela, caacodzo Açutea oçotea dzinihuahi

folio 9r column 2 A. A N T E D. Adalid. Capitan Vide Capitan. Adalid espia. taiyocuvuindoto taindoto. taisacotoyuhu. taysanani, tay yonani. taysaqnisacaayecu. Adarga yusa. Adargarse. Vide abroquelarse, Adelante o mas alla. Yuquanica. ycanica. yuquaca. day canica Adelante andando el tiempo ñuu quasaa. ñuuquaha ñuucacoocuiñe huasi. ñuucaqtnaha. sahuasindidzohuasitavui. nuucaanunqhu dzoicacoocuine. ñuucaquitnaha Adelantarse en hablar . yosaanduundi. f caa. Adelantar o ante venir a otro en honrra. dzinacandiyndodzonuundi sita. f. cuindodzo Adelante yr dentro . yndodzonuundi. f. cuind. yodzo nuundi. f. codzo Adelantarse en camino, dzinacayosahandi, f. qh. yosicandi dzinaca yocaindi. Adelantarse pasando a otro en el camino. yosaanduundi. yosaandahandi. yosaandi yondi Adelantar el relox que anda trasero . yodzacaandi yondi. yodzacaandahandi. Adelgazarse el cuerpo enflaqueçer yotavuindi. yocuvuiyequendi yocuvuicuiyandi yotavuiyoyequendi yondahuandaacoñondi. Adelgazar piedra o tabla. Yoquidzayadzindi. f. cadza Adelgazar hilo. Yoquidzacuiñendi B f. cod.

folio 9v column 1

folio 9v column 2

f. cod. Yoquidzatuehindi. Adelgazar Voz cantando. Yoquidzacuiñendi dudzuyositacuiñendi. f. cata. Adentellar sin sacar bocado. Yosasi yehendi. f. casi yosani nohondi. f. cani. Adentellar la caña para chupar elçumo sin mondala yondahuandi. Adentellar sacando bocado. Yosasindaandi. f. casi. Adentelladas tnuhusasiyehesasindaa Adereçar algo. Yoquidzacutundi. yotniñosahandi. yodzacutnudi f. cadza. Adereçarse. Yonduvuicutundi. yonanducuday. yonaquayndi. yosaindaindi. f. quai. Adereço. o traje. day . Adereçar algo honrrosamente. Yoquidzahuiindi. Yoquidzahuatundi. f. cadza Adereçarme componiendome yonduvuindandundi. Yonduvuihuiindi. yosicahuayundi yonduvuihuicondi, Yosicohuatandi. f. caca. Adereçar a otro. Yondadzahuiindi. yondadzahuicondi. Adereçar algo adobarlo. Yondadzahuasandi. yondadzacutundi. Adereçar lo que esta mal puesto. Yondaqhuahandi. Adereços para baylar dai yaa Adereços para baylar los yndios a su modo. daydzavuidayyaa. Adereços para guerra, day yecudai tnañu ñonoyecu. Adereçado galanamente segun su estado. Yondisihuatundi. A derechas. tnhundaaa tnuhucuite

tnuhu mihi tnuhumihindaa A derechas andar. Yosica cuitendi. yosicadaa. cuite. yosicamihi. f. caca. A deseo. tnhucatneini. tnuhundatni ini tnuhundiyoini. Adeudarse tomando prestado. Yosai yecandi. yodzacaiyecandi. Adeudado estar sin pagar lo que deue yondidzoyecanditandaindaa catanitavui yondidzoyecandi. yotavuiyecandi. f. candid. Adiestrar alçiego. Yondacanditay quaa. f. cand. Adiuet. ehuahuñaña. Adiuinar por prophetizar. yocachituvuiudi, f. yotuvuitnuni inindi. yosaaqni inindi. f. caaqni. dzoicacuvui. dzoicahuasi. Adiuino asi. tayyocachituvui. Adiuinar por agueros. yosinitnunindiñena. f. qni. Adiuino tal tay yosaquaiyuhuñeña Adiuinar por suertes yotasindinoño Adeuino tal tay yotosinoño. dzutu noño Adiuinar por señales yosininditnuni futuro qni Adiuinar por sueños. yonatniñoyuhusani. Administrar algo. yoquidzanditniño. yosinoquachindi. f. cono. Administrar sacros. yodzasanditahui stohonDios. Admirarse. ysaitnuhundi. f. quai. yonaaininidi Admirable cosa. sacanda. sahuii. sadzacu Admitir a alguno. yosay yuhundi. f. quay

folio 10 a column 1

folio 10r column 2

quay. yocuvui inindi. Admitir lo que se dize o haze. yotacu huahasindi yosinihuatundi. f. qni yotuvuihuatusindi, yotuvuihuahasindi. yodzahuidzondi. Admitir a alguno en el pueblo, Yodzitandidudzuta yocahindidunzuta. yodzitayuhundudzuta. Adobar algo. yodadzahuahandi. yondadzacutundi. Adobarse algo . yonduvuihuahayonduvuicutu. Adobar lo que esta mal hecho vide adereçar. Adobar ropa vieja. yondicocaqndi. yondicondidzondi yondicondaqndayendi. yondicocavuandayendi. Adobar cueros yodzacuitandi ñee yonahindi ñee. Adobado cuero. ñeenicuita. Adobe. doho Adobes hazer yodzacaindidoho. yoquidzahuahandi doho. f. cadza. Adolecer. videenfermar. Adonde preguntando. mandaamanandaa. nandaa. Adonde estuuiere mandaaca yyota Adonde quiera. dzohuadzaamandaaca. mandaanica. dzohuadzanica. Adoptar. yonaquaindidzaya. yoqui dzadzayandi, f. ca. yosacadzayandi . f. quaca. Adoptiuo hijo. tayninduvuidzayata tayninduvuinaadzinañundi. Adoquiera que. tahuadzaca. Adorar a Dios yoquidzañuhundiya yoquidzayyandi. f. cadza. yonaquatundiya. Adorar reuerenciando. yoquidzaca-

canundi f. ca. yochihiñuhundi. Adormeçerse estando en pie. yoquidzindichindi. f. cudzu . Adormezerse como quiera. yo quesiñumananuundi. yocuvuiyehua nuundi. Adormecer el niño. yodzacudzundi yodzacuicondi yodzandahandi. Adormecer a alguno con engaño, o encantamento. yodzacudzuhuisindita. yodzacudzuhuicondita yodzacudzuñenandita Adormeserse el pie o la mano. yosisi daha sahandi. Adornar, yodzatuvui huahandi. yodzatuvuicandandi. yodzatuvuihuatundi. Adquirir con trabajo la vida. cana yonihindi sacuvuisindi. ñacaha ñadzico. yocacunditasindi, yodoyo yondusindidzayonihindi Adrede. o de industria. dzo inica. dzo cataini. Adufe o atabal ñuu. ñee. Adufe o atabal tañer. yocatu ndiñuu ñee. Aduenedizo tay ñuusica tay huasi ñuusica tayyondaya tayyondaya nino. tay yondayañuu tayñutucu Aduenedizo. y avezindado ya tay nisaiñuu. taynisaisañu. f. quai. taynitacanino. Aduersidad . savhuindahui. sandoho nani. saquañe sacahui. Aduertir a oto para que ande sobre auiso. yodzatuhuainiñahandi. yodzandichi iniñahandi. yodzacoto iniñahandi. Aduertir caer en algo. yanacotoinindi B2 di

folio 10v column 1

folio 10 b column 2

di, yonaqniinindi. Aduertir en lo que me dezian. ynocaya yonuqni inindi. yonaqniinindi. yonasinonindi yondenooyonde cuinoini. Aduertir por considerar. yonacani inindi. yochihitnuni inindi. yona tadziinindi. Aduertir rrecatarse, y yotuhuandi. yotuvuitnunisindi. Adular. lisonjear. yocachininondisita. yocahahuatandi, yocahatachindi. yecahahuidzindi yocahahuicondi. Adulterar. yoquidzayaandi nuuta yosaq yaandinuuta. f. cadza. f. caq yotniñoyaadinuuta Adulterino. dzayadzaca. Adultero. tay yosaq yaa. Adulto tay sasanu. tay sasanumañu

taicahadzee. taycahahuatu Afable ser. yocuvuindahuiinindi. Afama hazer algo. tnhucandatnuhu si. yoquidzandi . f, cadza. Afamarse. Yosaquehedudzundi. yosaquehedzico yyondi. yosa queheñuhundi. f, qquehe, yondaañuhundudzundi. Afamar a otro. yodzaq que hendudzundita. yodzaq quehedzicondita. yochidzoninondita. yochihindudzundita. Afear o estragar lo hermoso. yodza tevuindi. yoquidzacuiyandi. yoquidzatnahandi . yoquidzañuman. f. ca. Afeado. sanitevui. sanicuvuicuiya. sanicuvuitnaha Afeitarse la muger al modo antiguo. yocahanditata. yosaanuunditata. f. caanuu. yondanuunditata yona chidzondi tata. l. ñoho. Afeite tal ñoho. Afeitarse como la muger de castilla. yondaanuundi. yochidzondi ñuhu quaha. Afeytarlos hombres al modo antiguo a los que eran esclauos. yotaandi dzehui. Afeitarse los hombres señaladose al modo antiguo los señores. yodzahandidzehui. Afeitar por tresquilar . yodzatandi idzi. Afeitar apanderetes. yodzatandi ticahu. Afeitar bien y parejo . yodzatananindi. Afeitar con nauaja. yodzatandeendi. afemi

A ANTE E A ello. animandose. nahandavui nahanaha A empuxones. tnuhutaandaha tnuhuchihindaha A esicondidas. dzoyuhunidzoyuhuni A es otra parte. saycasasiyo. A esta hora dzavuahuitna dzavuatnahahuitna. A este tiempo. dzohnitnandu. Aesta luna. yoo nindotohuitna, yoo ninayodzohuitna. A. A N T E F. Afable persona taidahuiini. taidzee ini tayhuaha ini. tayhuatuini

folio 11r column 1

folio 11r column 2

Afeminado hombre. tay caadzehe. ña yeeini. tai noho inidzehe. Afeminarse tractando mugerilmente. yonduvui nahandi. Aferrar vna casa con otra. yotnee tnaha. yotneendaa. Aferrar el aue derrapiña yotnecutute, yochihitiitne. Aficionarse a algo. yocainuundi. yositoninondi. f. coto. yosiconuundi Aficionados estar dos. yosicoinitnahandi. f. cuico yocaainitnahandi Aficionarse o aplicarse a algo. yosico inindi. f cuico. yosinoinidi. yocaa inindi yoquitnindiyotusi inidi Aficionar a otro con dadiuas yodza caaininahadi. yodzatneeininahandi yotavuandi inita yocana nahindunita. yodzacuicoininahandi Aficionado o aplicado naturalmente ser a vna cosa mas que a otra dzavua quahainindi. dzavua yotusi inindi dzavua yosicoinindi. dzavua yoqni inind. dzavua nicoo cooinindi. dzavuanisatnahainindi dzavua nicaainindi. Aficionado a mugeres, taysinimani ñahadzehe tai sasicasihiñahadze he taydzonanicayosinimanitañahadzehe. dzonani dzodziyo sini manitañahadzehe Afilar cuchillo. yondaqndi. yosihindi . yondadza saandi yosihindodzondi nuuyuu Afilar mucho, yondaqdzaandi. yondadzadzaandi. Afilada cosa. sanindaq dzaa. yuchi caadzaa yuchicaanuudzaa, Afilar alguna cosa sacando la punta yonachidzondiiñosi. yonachidzondi

di nuusi. yondadzandicondi Afiladera. yuu daq yuchi. Afinar algo yondadzandaindi. yondadzandoondi yondadzaninandi Afines parientes tnahacuicondi Afirmar alguna cosa çertificandola yodzandisandi yodzacuitendi daadi. Afirmar por fiando. yoquidzandaindudzu. yocahasaandi, yocachiñeendi, yocahanihindi Afixar algo en el coraçon daamaainindiyotniñocutundi Afixar concierto yoquidzacutundi . f. Afligido estar con alguna pesadumbre yosacuiñeinindi. f. qcuiñe. Afligirse por angustiarse de tristeza yondehui inindi yosandehuiinindi. yochitnañu inind Afligido estar sin tener descanso ni lugar para ello. ñahoo yonondaa inindi. ña eequevui yonaquaiini. yoyaaninoinindi. Afligir fatigar a otro. yodzanee yodzacutandi inita yodzandehuindiinita yodzandeheninoiniñahadi Afligido e inquieto andar el enfermo por algun dolor yosinecatandi. f. cuiñe. yosanicatandi. f, cani. yosiñecatasinendiye. yondoyonditandi. yondoyocuisindiyotnono Afligir a otro con trabajos. yodzando hoñahandi yodzananinahan di. yodzananindahuiñahandi, yodzacuhuiñahand. yosanidahuiñahadi f. Afligirse de calor. yosini inindi. f q. yosihicanindi. Afligidos maltratados de otros tay yodohoyonani taiyocavuidahui Afigir el coraçon con penitencias. yodzadahuandi coñodi yodzadonondi B 3 di

folio 11v column 1

folio 11v column 2

di coñondi. (yaãdi. Afloxar algo. yodzatayandi. yodzayaandi Afloxarse. yoyaa. yotaya . Afloxarse la enfermedad. yoyaaninoquahi. yocoondaaquahi. yocoo cuisi. quahi. & vide supra. Afloxar emperezando. yodzataya inindi. yonacuitainindi yonoocuvuiinindi. yoquidzahuasiinindi yosacodzo inindi. f. qcodzo. Aforrar algo. yosaqtnahavvuindi. yosaqninindidzoo yodza caaninindi Aforrada cosa. dzoo sanisiaqtnaha vvui. Afrecho. dzoo yuchi. sañe nuni castilla. sahinuni castilla. Afrentar generalmente. yodzacahandi nuuta. yodza caha ninondisita. yoquidzacahandi nuuta. yodzayevuindita. yodza quadzu ñahadi. Afrentar en cantilenas. yochidzo yaandi yosaqndi yaa. f. caq. Afrentado asi. tay nisacodzo yaa. Afrentar a otro diziendole sus faltas y defectos yochidzo yuhundi quachita. yonachidzonuundi yonacuvuicuitendita. yosii dehenuu ñahandi, f. cuvui yonatniñondi nuuta quachi ninducuta. Afrentar a otro diziendole sus faltas naturales. yonanidita. yosaa quehendita. f. caaquehe. A ANTE G Agaçaparse. yonateyendi. Agaçaparse escondiendose. yosiyodzahindi. f coo yodzahindi. yosiaquehe dzahindi. yosiaquehendoyondi. f. qquehe. yosaquehe yuhundi. Agallas de arbol. cuindu yutnu. doco yutnu dayayutnu, (tedzehe

Agallas enfermedad caaninindudzu tedzehe Agallas tales quebrar. yosauninidahandicaaniniududzu . Ageno no mio. situcu tay. (ma. Agil ligero. tay saa. tayyachi tai cama Agonia. sadzandehe iniñaha. sadzatneeiniñaha. Agonizar el enfermo yosinocoondi. yosacoho canadzuqndi. quandaa nini nuundi. nisacodzoñuyaca nuundi, ninadzahiyyanuundi, Agora tiempo presente. huitna. Agora poco a huitnani. Agora luego dzohuitnadahuitnani dahuitnañuhuni Agora nueuamente. dzondaahuitnani dzocuvui huitna. Agora es tiempo oportuno. huitna huaha, sacuvui huitna sa huaha huitna. huaha huitnanica. Agora poco a. dzoica nooni, huitna ñuhuni, tanahanica. dzoicanoo huihini. tanaha huihinica. Agora de aqui a vn poco . noonica, noo ñuhunica huitninoonica, nahuitnica, noohuihinica. Agora vn año. saeecuiya nisino ee cuiya. sandusi. Agora dos años. savvuicuiya, &sic de singulis. Agora en este punto. huitna, huitnani. Agorar tomar aguero. yocuvuiñenasindi. yotnahandiñena, yosinindi ñena. f. qni. Agorero que los declara. tay yona tniño ñena. tay yodzandaanena. tay yodzandacunena. Agostarse algo. yosisa. f. cusayoquaa niyechi ninduvui ñami. Agosto mes. yoo cuvi vnaee cuiya. ago

folio 12r column 1

folio 12r column 2

Agotar el agua. yodzayechindinduta Agra cosa. yya. sayya. (cuiya. Agro hazerse. yocuvuiyya yosiya. f. cuiya Agro hazer. yoquidzayyandi f. cadza. Agras dayayohosehe dayayohoyya Agradarme algo. yotuvuihuatusindi. yosinihuatundi, yosinidzeendi. yotuvuidzee sindi. yosini huaha yotuvui huaha sindi. Agradar a otro. yoquidza huatundi inita. yondadza huatundi inita. yodzadzeeiniñahandisita. Agradecer. yonaquaitnuhundi yona tuvui huatuinindi. yocuvuicuihi maniinindi. yonacahamanindi. yosatnahainindi. Agradecer a otro lo que a hecho por mi. yonatuvuidahuisindinuuta. yona cahandahuindi. yona caadzicondi yonacahamanindi. yonacahacui hindi, yosatnahadahui inindi. Agradecer en el coraçon. yyomaniyonacahamaainindi yonutadzimaa inindi. Agradecer con palabras solamente. huii yocaha yuhundi yocaha yuhundi datucu ñoho maa inindi. Agrauiar a otro. yoquidza nahondi nuuta yoquidzahuadzevuindinuuta Agua. duta. (ta. Agua clara duta cuii. Agua para beuer. duta quaha. Agua bendita. duta yy. (za. Agua bendezir. yoquidzayyndif. cadza Agua fria. dutahuisi. Agua caliente dutaini. Agua caliente al sol. dutanitniñocani. duta nindiinino. Agua caliente al fuego. dutahuidzi. duta ini, dutanicuidzi. dutanisiñi.

Agua calentar al fuego. yodzacuidzindiduta yoquidza inidi duta. f. cadza yodzadzaandi duta yodza huidzindi duta. Agua rosada. dutaita. (yuhu Aguamanos. dutanandaha dutanichiyuhu Agua de pies. duta doosaha. dutananaqni saha. Agua de poço. duta ñoho numa duta ñohoyende. Agua de fuente. dutadzoco. dutayehedzoco dutaquaha. Agua cozida. dutanichiyo. duta ninduhua. dutaniquete, duta nisini. duta nidzuni, Agua donde se bañan. duta yosichita, dutasicuchita. (sichi. Agua de caño. duta sichi. dutahuasi sichi Agua honda y profunda. dutacono. dutacaamini. Agua miel. duta yehe dudzi. dutanicainduududzi, dutanicainiindudzi, duta huidzi. Agua de salitre. duta ñuhu ñee, dutaadza, duta vhua duta ñee. Agua salada. idem. Agua que va sosegada y mansa. duta yosahaquai yosahadzadzi. Agua embalsada o encharcada. duta caadzadzi. duta caanino. duta ninoocavua. Agua que sale de la erida. duta dzaha. Aguaducho. dutasichi. duta ñuhu. Agua llouediza. dutadzavui. Agua manar. yoca nanduta. Agua manar a borbollones. yocana coyonduta, yocainduta, yosiñe siquenduta. f. cuiñe. Agua hechar de cantaro en escudilla. yosaconduta. f. coco. B 4 agua

folio 12v column 1

folio 12v column 2

Agua hechar en tinaja. yoconondiduta. yotninondiduta yodzacaidi. Agua caer gota a gota. ynditacandenduta f cuindita Aguar vino. yodza cainduundiduta yodzacai nini Aguar el vino con poca agua yochihihisiyondiduta Aguado vino sanicainduunduta sa nicaininiduta Aguado que no veue vino tayñasihin Aguazero grande. dzavuicãmadzavui yehenehe, yehecatne, Aguazero mayor que viene con tempestad dzavui yehecayu, dzavui yehecayu dzavui ye he catne, dzavuiña tacu caha. dzavuiñuhu, Aguaçero de agua menuda dzavui quachi dzavuitiyaa dzavuiyahua Agua congelada dutanicoocoho yuhua Agua tibia duta huihininicuidzi Agua turbia duta ñuhu. Agua lleuar por çanja a huerta yondaqndinduta yodza quesiudinduta Agua lleuar a çequia o caño yodza quesindinduta yosacandiduta f. qua. Aguardar por esperar. yondatundi , f. cond. yosatundi, f. quatu Aguardando estar lo que me an de mandar yosatundisaqnitniño. Aguda cosa de punta yño ñuu diconusi Agudo de ingenio taitacutnuni ini taicasiini taindichi taituhuaini tai sinitnuni taiñoho tacuini. Agudo diligente tay queyeini taidzaa ini taytneni ini. tay ñuhuini tay cuyuini Agudo ser en maliçia tay queyeini tnuhudzana.

Agudamente ver con viueza. yositodziñe Aguero ñena (todziñe Aguja yequeticu. yeque quicu Agujero donde guardan agujas sa cohoyeque. sa cuinoyequeticu. Agujero. yavui. Agujero de bolcan, tnuchi. Agujero o cosa agujereada, Sanicaa yavui, sa yndiiyavui. Agujerear. yosatandi yavui, f. cata yocaandiyavui. Aguijar a otro. yodzanumindi yodzanumininondi Aguijon de hierro caatuvuiñaha caa qniñaha. Aguijonear. yoquiñahandi. yotuvuiñahandi, Aguijon de abeja iño dzuma iñotemii Aguijonear la abeja. yoquite yotuvuite Aguila yaha (uite Aguila negra yahatnoo. Aguila blanca yahacuisi Aguila de cabeça bermeja teyoco sii siicoco. Aguilucho, yahayeq, Aguinaldo. tahuihuico pascua tahuiyosinahuico pascua, Aguinaldo dar. yodzasanditahuihuicopascua tahuiyosinahuico pascua Aguzar vide afilar. (cua Aguzadera yuundaq yuchicaa A. A N T E H. Aha o para llamar dzi doho dzi. Aechar yodza caininindi. yodzasisindi. Ahechada cosa. sanindoo sanicainini. Ahechaduras. sanicaicoo, sanicaiqueti Aheruorado hombre. tay tneni ini, tay cuyuini aherro

folio 13r column 1

folio 13r column 2

Aherrojar yotniñocaandi sahata. Aherrojado. ñohocaa sáhata. Ahijar ganado. yodza cadzindite. Ahincar ymportunando. yocachi ñeendi. yotaa yecandi. dzonene dzo yecayocachindi. dzo ñee dzo tuchiyocachindi, nicuvui ñee nicuvuituchi inindinuuta. Ahitarse. yosasinanandi. yosasicahindi yondahayeeinindi. Ahitar a otro yodzaca sinanañahandi. yodza nana ñahandi. Ahocinarse el Rio. yocuvui tuu yuta ininonihinduta. Ahocinado Rio. yuta nicuvuituu, duta quahanihi. Ahogarse en agua. yotnanindi. yocaindusinduta yosihininondi duta f. cuvui Ahogar a otro con violencia. yodza quana ñahandi. Ahogarse assi. yosanandi. f. quana. Ahogarse con bocado o espina. dzita nisiñendaa dzuqndi yñoyondiyudzuqndi yequenisinondaadzuqndi. yocahandi. yocahandaandi. Ahogarse de asma. yosihi ñacanuña cuvui dzita tachi. l. dudzu. Ahogarse de cansancio. yosinocasa dudzundi. yosino codzo tachindi. Ahogarse el maiz por mucha agua. yosihinduta huiyu. Ahoyar. vide agujerar. Ahorcarse. yosanandi, f. quána. yosa cuita caandi f. qcuita. Ahorcarse. yosanandi, f. quana. yosa cuitacaandi, f, Ahorcado, tainisa cuitacaa. tainicoo cuitacaa. Ahorrar el esclauo. yodzandaindidaha

ha sahandi. yondadzañuu ñahandi yotavui ñahandi. Ahorrarse. yoca cuninondi. yonda indi, yonduvuiñuundi. Ahorrado. ñayahuiñohocandi. f. coho. nisinonicacundi. Ahuyentar hazer huir a otro. yodza cono ñahandi. Ahuyentar ganado esparziendolo. yosata dzeendi ticachi. yosataninondi tecachi. Ahuyentado ganado assi. quete yositadzee f. cuta queteyosinodzee. f. cono. Ahumarse algo. yotnani ñuma, yodzucuñuma yodzucu yaha. Ahumar algo yodzatnanindiñuma, yotniñondiñuma, yosanindiñuma itu. f. cani. Ahumada cosa. sanitnaniñuma, sa nidzucu ñuma. (ma. Ahumar hechar humo. yocana ñuma Ahumar hecharlo a otro. yotniñondi ñuma yochihi ñumandi. Ahumarse o çahumarse. yotnanindi Ahumarse la comida. yosaha ñuma. Ahurtadillas dzoyuhunidzondoyoni Ahusar algo. yoquidza cuyñendi nuusi. f. cadz. Ahusadacosa. sanicuvuicuiñenuusi, sanicuvuindico. A ANTE Y. Ay donde tu estas. ycadzevuisa sayyondo. Ay ay quexandose. hmii hmii. Ay quexandose la muger. ahua Ay de vide guay Ay juntico. ycani Aya que cria señores. dzeheyya. Ayotaydza quanu ñaha Ayer

folio 13v column 1

folio 13v column 2

Ayer a esta hora. ycu dzavuahuitna Ayna por presto. queyeni. danahani yachiyachinisaasaani, Aynas por casi. dzodzuchinica. dzo dzuchidzuhua dzo dzuchi dzuhua. dzohuitnica dzohuitniñuhu Ayrarse. yocuvuidzaa inindi. yosatuinindi. yodzicoinindi yocuvui dzichi inindi. yocahuyodzicoini Ayrar a otro yodzadzichi iniñahandiyodza dzaainiñahandi. yodza satuiniñahandi yodzadzicoiniñahandi. Ayrado tay dzaaini. cum çeteris Ayre correr yocanatachi. yosino tachi. yndodzotaachi. f. cuindodzo yñe tachi. f. cuiñe. Ayre. tachi Ayslarse yondíyuninonduta sindi. yondadzininodutasindi . Ayslado tay yosadzininonduta Ayuda melezina. yucu caandodzo yucusaandodzó Ayuda tal hechar yodzacandodzon diyucu. Ayudar generalmente yochihinda ynahandi. Ayudar teniendo que no caiga. yotu vuindita yo tneendita. Ayudarse por esforçarse. yonducundayndi. yonaquai inindi Ayudado ser. yosaquehendaindi. f. qque. yonuquehendaindi. Ayudado ser el enfermo. yehetuvuindi. yehetneendi. f. quehe Ayudar a misa, yochihindayndi missa. yo dzavuidzo dinuudzutu Ayudarse forcejando. yotnoñondi yocaandi. Ayudar a la comunidad para algun

gasto comun, trabajando. yotni ñondi cata. yositucatandi, Ayuda tal la obra cata coho Ayudarse ad inuicem, que en lo que ayudo me ayudaran yositudzahandi. f. cutu yocuvuidzahandi. yosaqdzahandi. f. caq, Ayudar a labrar milpa con orden que acabando todos junctos vna milpa labren otra, yositudzahatiñeendi Ayudar al señor con algunas obras personales dzehedzocondi yonunayndi nuu yya. yocañuudzehe dzocondi. Ayudar a pagar el tributo. yochihindaindi. tay yonducutnino yotniñondidahata. Ayudar con gente para la guerra. yotasindi. l. yosahandita. sa quehendodzo yehecuiñendi. yotasindi duvua cusi yusa yochihindainditatnañu. Ayudar a lleuar la carga yosidzonuudidzidzota. f, cuidzo. Ayudar a otro. haziendose de su parte. iñesihinditai f. cuiñe, yocuvui sihindita. yocuvuindisihita. Ayunar. yonucoo iindi. yondaandi . f. condaa yonucoonditandi yonucohodzumandi yonucohoiindi yonucohodzohondi. quañecahui yonucohondi. yotasidzohondi dzita. yotasiiindidzita. Ayunar absteniendose. yosaidzohondi. f, quai yyoiindi. f. coo Ayuno. dia de ayuno. quevui yy quevuidzoho huicodzoho huicoii Ayuno que no sea desyunado. tay dzanditaca tay dzodzuma. ayun

folio 14r column 1

folio 14r column 2

Ayuntar generalmente, yodzatacandi. yonatasitnahadi Ayuntarse. yonataca. yosacootnaha. f, qco Ayuntar hazienda vide. supra Ayuntar en vno muchas cosas. yotniñocanundi. yodzandaicanundi yotasitetundi. Ayuntarse asi. yonucoocanu. Ayuntar partes. yonachihitnahandi letras. Ayuntarse carnalmente, yosatuhua tnahandi, f. qtuh. yotnahatnahanndi. yodzasaatnahandi Ayuntar vna cosa con otra. yodzatnahandi. yodzatnahatnahandi Ayuntar por llegar asi la madre al hijo. yondadindaandi, yosadzi ndaandidzaya, yonumindaandi. Ayuntarse por llegarse mucho acompañando yosacooyatnidi, yosacooyatnitnahandi. Ayuntarse la gente sentandose. yocoocuisita. yocoo cooyuqta. Ayuntarse los rios. yonutnahayuta, yonatnahayuta yonduvui canunduta, yonduvui eenduta. Ayuntarse naçiones en vn pueblo yotacataydzaha, yondayanino tay dzaha. (ñuunindayanino Ayuntando pueblo de aduenedizos Ayuntar mantas coziendolas vnas con otras. yodzatnahandaandi. yosaqtnahandaandi yoquicundaa tnahandi yosaqndaa tnahandi. Ayuntarse o apretarse. yotavuitnahata, yotavuinino tnahata, yo tavuitnahata yosatavuitnahata Ajo. tenaqmi. satu.

A A N T E L. Ala para bolar. disi Al de texado. dzucua huahi. Alabar a otro yocacunahi huahandita. yocachihuahandisita, yochidzohuidzondita. yochidzoninondita yoquidzaninondita. yoquidza dzuqndita. yochihinuhu nãhandisita. Alabarse jactandose yocacunahindimaindi. yocuvuihuatandi. yocahahuatandi yocahatachindi yocachihuatandi yocuvuitachiinindi. yocachihuicondi. yonachihidzicondi. yochihindudzundi. yona tniñosiñandimaindi, yocuvui doondi, yocuvuindocondi. Alabado ser. yosacodzohuidzadi. f, qcodzo. A la bentura, dzondatuca. dzoqhutnunica Alalarga. sacani, (nica. Alabastro, yuucuisiyuucuisicasi. Alacena, dzocoñumana, Alacran, tedzuma, A la clara, satuvuindaa. satuvui canda satuvuindisi, A la postre, o al fin dzondehe, dzonduvui Alambre, yohocaaquaa vui, A la mano yzquierda dahaitnidzatni A la mememoria traer vi. acordarse Alamo blanco yutnuyaa yutnusaha Alambique o alquitara caayotoonduta caayodzanuni ita. A la orilla, yuhu, a la tarde sañeni. sacoocuitandicandii coocodzondicandii, huata caandiiquaacandicandii Aahora luego. huitnahuitnani, A la memoria ofrecerse algo, yoqui cuinoinindi, yocacuyoqvuiinidi yo a

folio 14v column 1

folio 14v column 2

yosaa tadzi inindi. f. caa yosaatuvuiinindi. f. caa. A la redonda andar. yosicocutandi . f. cuico. A la oreja dezir algo tutnuta yocahaninondi. dzo cayani yocahaninonditutnuta. A la postrera celda. huahi dzondehe huahi caa dzondehe. huahicaa dzonduvui. A la ligera yr dzohuichiyaayosahandi A la muerte estar. cana yocuhui. cahui yocuhui, quahatachita. Alançar por hechar de si algo. yotaandahandi. yochichindahadi. yodzaquaindi. Alançear yoqni ñahandi. yotuvui ñahanditatnucani. Alarde hazer. yonanahandi sahayecu. yoquidzatnunindiyecu. yonaquahandi yecu. yonacotondaandi day yecu. Alargar algo yoquidzacanindi. yodzacaacanidi. yodzacaicanindi Alargarse yocuvuicaninicaica. Alargar al que tengo para que sevaya yodzanandi. Alargar el coraçon darle larga para los viçios, yadzasaa inindi saha quachi. yodzayaa inindi yodzandecainindisahaquachi. Alargar el tiempo yosa cuitaquevui, f. qcuita. yosaandaha yosaandiyo quevui. f, caa yocuvuicani yo cuvuisica yocuvui yaa yosa cuita nino. f. qcuita yocuvuinaha Alargar el tiempo dilatarlo. yosatatacanindiquevui f. cata yodza caandahandiquevui. yodzacaandiyoquevui. yodzaqndacasicandi que vui

yodzaqndiyondi quevui. yosacata yaandiquevui. f. qcata yoqui dza yaandiquevui. f. cadza. yoquidzacanindi yoquidzasicandi. (indi Alargarse el coraçon yosaayondasi inindi Alargar sala o aposento. yodzasica huahi. yodzaqndahandi huahi A la sombra sa yehecate sayehequandahui. Alaridos dar de, yocatuñeeyuhundi yocanasaandi en guerra yocanatnañu. Alaridos dar tristeza . yondayundi. yondayu huayndi. yocanasiindi yondayu yehendi. Albaçea de testamento tayninduvui naadeye tay nisinitniño. naquai tnunisasindeye. Albaçea hazer o poner yocoo tasindi tayduvuinaandi yocoo canindi tay naquaitnuni sasimaindi Albañar. sichinduta . sichiyuhu sichi caaniniyuhu. (chico Albanir tay yodzama. taiyodzacuiichico Albarda tayu idzu. Albarrada yuhua. Albertar ta yyoquidzatatnacauallo taidzandahacauallo. Alberca de agua. sayosacutunduta yendeyosacutunduta. dutasiña dutacaayende Albondiguillas. coñotinduuticañe Alborbolaenelagua. taqueye. Alborbolas hazer. yocanitaqueye nuunduta yositatequeye f cuta yosino tequeye. yosinocuine tiqueye Alborbolas deshazerse. yondahua tiqueye. yonatehuitiqueye Alborbolas que haze el agua que hierue o la olla. yosidzonduta, f. cuidzo. yocana cuidzo nduta. alboro

folio 15r column 1

folio 15r column 2

Alborotar gente. yodzadzooñahandita. yodza dzooninondita. Alborotarse gente, yodzooninota Alborotarse alguno . yocanacono inindi. yo canandavuainindi. yodzooninoinindi. Alcabo vide a la postre. Alcabo de la calle. sayosandeheyaya Alcaduçe de anoria. tindoho. sacai nduta. tindohosatavuandu. Alcahuete. tay ñahuidzo Alcaide de la carçel tay yandaa, huahicaa. Alcayde de fortaleza . tay yondaa huahisiñayuc tay yyonunñahu. Alcalde. tatnucuvui nuu. Alcançar al que camina. yosatnahandita f. qtn, yonutnahandita. yonanihindi, Alcançar con la mano, yosinondi, yosinodahandi. yosasaandahan. f. qsa. Alcançar lo que esta desuiado; yo saanihindi yosanditadahandi. f. qs. Alcançar alguna cosa tendiendo el cuerpo, yosanditacaadiquaindi f. qnd Alcançar lo deseado. yocaindatundi, yo caindahuindatundi. yocaitahuindi. yonihitahuindi. yosatnahayonihitahuindi Alcançar lo alto como la escalera para subir al açotea. yosinonani. Alcançar de cuenta a otro entendiendole. yosaqnindiinita. yosinitnuinindi inita. yosatuvui tnuinindi sahamai. yonihitnahandi. Alcançar vna razon escura entenderla. yonuqnitnuni inindi. yonutnaha inindi Alcachofar. docoyño, Alcauala. yahu. cata yocaindaandaha

hacuia. Alcauala pagar, yonatniñondidaha cuica. Alcaualero. tay yosaindodzodaha cuica tay yosicadahacuica. yahui cata caindaa tay dzataca daha cuica Alçaralgo. yosaanaindi. f. caanai. imper. quasaa. Alçar algo del suelo. yosaannohindi. f. caa. Alçar vestidura, o petate hazia arriba. yodzandaadahandi. yodzandaandi yondi. Alçar en alto la mano. yodzacaanditadahandi. Alçarse por leuantarse en alto la culebra. yondoyo naynuute. l. dzinite. yondoyocuiñete. yondoyo cuiñendichite. yondoyocuinote Alçarse el agua, por leuantarse en alto, yondoyoduta yosaanditadu ta. yocananduta. Alçar antepuerta. yosiconahindi dzoo. yosaanaindidzoo, f. ca. Alçarse el miembro al hombre. yona caainidzoho yondoto coñondi. yonacaanihi inidzoho. yonacaa tnuuinidzoho. Alçar el rrostro. yondoyonainuundi. l. dzinindi. yosaanaidzinindi. f. caa. yondoyonaininodzaandi. l, yuhundi. Alçar la voz cantando. yosaanaindi dudzuyaa f. caa yositandaindi f. ca Alçar la voz hablando . yocachisaha yocachinihi Alçar de obra los obreros. yosinocavuatniñota yoquehuitniñota, alçar

folio 15v column 1

folio 15v column 2

Alçarse las aguas. yondaanditadzavui, quasaandita yonumadzavui yoquehuidzavui. Alçarse la costumbre a la muger. yoquehui neñeña. quaha tnuniña Alçar las faldas la muger. yodzandaa dahadzamaña, yodzacaatehui, yodzandaa chidzoninoña. Alçar y abaxar la cabeça a menudo. yondaanai yonuunai nuundi. Alçar la cabeça el cauallo dando de cabeçadas. yosasatnaate. f. casa. Alçarse con algun señorio. yocahindadzindi. yosacoondadzindi . f. qcoo. yocahindi. yosacoondi. yosadzindi. f. cadzi. yocahiqueyendi. Alçar la lengua de la campana. yodzandaa chihindiini campana. yodzita nihindi yoho yodzacaandahandi ini campana. yodzandaa quehendi. Alçarse con algo. dzohuisicayocahindi. yocahi huisiinindi. Alçar en la missa el sanctissimo sacramento. yosaanaindi sanctisimo sacramento yondoyo naindi S. sacramento. f. caanai. Alçar absolute v. g. ya alçan. yosaandita S. sacramento. Aldaua de puerta para llamar. caa sidzaca sasata yuhuyahi. Aldauada dar. yodza casandicaayuhuyahi. Aldaua para cerrar. caayonandiyu ini huahi. Aldea. daha ñuu. ñuu ñayuq. Aldeano. tayndahañuu, tayñayuq. Aldeas estar alrededor de la cabecera. neendu caasico daha ñuu.

Alear el aue quando quiere bolar. yondo yondavuate. yoquidzindi site yosanindisite. f. cani. Alegrarse quando se dize de vno solo. yocu vui dzceinindi. yocu vuihuatu inindi. Alegrarse quando se dize de muchos yodzadzeeinita. Alegrar a otro. yodzadzee iniñahandi yondadza huatundi inita. Alegrarse dexando alguna gran tristeza como de muerte de padre yondai nuuinindi. Alegrar como el marido a la muger para aficionarla, yodzacaa ini ñahandi siña. Alegrarme del mal de otro. yodzandaha iniñahandi yodza nunaini ñahandi. Alegrarme del bien de otro. dzoyocuvui dzeeca inidi sita. Alegre. taidzee ini. Alegrarse o aliuiarse el enfermo. yonduvui huatu inindi. Alegre pueblo. ñuucaadzeeini, ñuu caa duvui huatuini Alentarse tomar aliento. yonanihi tachindi yonaquai inindi, yonadzita tachindidudzundi yonucoho inindi. yonaquaitachindi. Alentarse vn poco el que esta al cabo. yonanditadudzundi. yoninihi huihitachindi. Aleue o aleuoso traidor. taihuisiini tay yocahandaanica, tay vvuiyuhu tayvvuiyoovvuindatu, tainiini. Alexarse de algun lugar. yodzasiyondi. sicayo sahandi. Alfiler. yequetende, yehe saha. tinduu. algi

folio 16r column 1

folio 16r column 2

Aljibe. yende. numaduta. Algodon. limpiar yondadzahuiindi, yosaindaamihi yehe. l. dzitnicachitindeye. f. quai. Algodon. cachi, Alguazil, tay yonaytatnu, Alguna cosa, ñaha, Alguna vez, mandaacaque vui manquevui, mandaaca amaniquevui, dzoamani dzoninoni dzoama dzoninoni Algun tanto de tiempo, nooñuhuninaha noonihuihini, dzonahanooni, Algun tanto dzuchini, l, dzuhuan. ee dzuchihuaanidzuchidzii Algun tanto mas dzuchicadzuchinica Alguno, o alguna, yootayooñaha Algunos tnono. tnononita, dzotnononita, dzoyyonita, dzocaanino cata. dzodzahuanita. dzodzahanita. Algunas vezes. yyoniquevui, caani nonicaquevui. dzahani quevui cuihiniquevui. dzocuihini, dzo ñohoniquevui, dzocaanica quevui Algunos dias interpolados en medio nohonaho quevuicaaninoquevui. Algunas cosas leer y otras dexar dzo nino dzonino. yocachindi. dzo quaha, dzoqha. dzoicadzoicani Alhajas de casa saitniñondi huahi. sasiniñuhuhuahi. Alholi. otroxe. yaca. ñohonuni. Alhondiga. sahayaca. huahi yonatacacanununi, Aliarse en amistad. yoquedzatnaha quachindi yoquidzatnahadzeendi. f. cadza, Aliento, anhelitu . yocoyuhu.

Aliento tener para algo. yondatnu inindi. yyo yeeinindi. yyocasiinidi. yyondai inindi. Alijar, Nauio, yosataninondi. f. cata. yodzacuitacanundi. yoquidza camanditnundoo. yodzacuitaninondi Alimentar vide mantener. (di Alimpiar. yonacuhuandi, Alimpiar trigo. yocasindi. yoquidza huiindi, f. cadza. yoquidzandoondi Alimpiar cacao quitandole la corteza yodzacuiindi. yocachiñeendidzehua. Alimpiar ropa con escobilla yonacuhuandidzooyoco Alimpiar el poluo de los libros o otra cosa asi. yonadza quachindi ñuyaca. yocanindodzondi ñuyaca yodzandachindiñuyaca. yocatundi. Alimpiar las narizes vide sonarse. Alindar vna heredad con otra. yotnahadzañundiitundisihita. caatnaha itundisihita. Aliñar. yoquidzacutund. f. cadza yotniñosahandi. Alisar madera, yodzutandi. yodza cuiindi. yoquidzandeendi. f. cadza. de otras cosas se diz. Aliuiar generalmente yodzanuucuvuindi. yoquidzacamandi. yodza coocuvui. yasaindodzo. f. quai. yondadzacamandi. yondadzadzuchindi. yondadzacuitendi Aliuiar quitando del tributo. yodza noondaahahandi. yodzanoocu vuindidaha. yodzacuitandaadaha Aljaua. itnenduvua. itneiniñoduvua Aljofar. sii. Alla. yca. yuqua. allanar

folio 16v column 1

folio 16v column 2

Allanar cerro hechandolo por el suelo. yodzaqhcasaninondi yodzandacadahandi . yodzandacandaandi. yodzanoocuisininondi yosanindi. f. cani. yucu. Allanado assi. yucunindacandaha, ninoocuisinino. nindacandaani ninoocavuanani. Allanar hoyas hinchiendolas de tierra. yodzandutundiyavui. yodzandaindiñuhuyavui, yodzachitundi ñuhuyavui. Allanada hoya assi. yavuinindutu. yavuinindiyuñuhu. yavuinichitu ñuhu. Allegar al lugar proprio yendo. yonusaandi yonasaandi. y viniendo. yondesaandi. Allegar a pueblo ageno. yosasaandi, yoquisaandi. Allegar vna cosa a otra . yodzatnahatnahandi. yodzatnahandaandi. yodzaqtnahatnahandi. yodzaqtnahandaandi. Allegar estera a la pared. yodzacutandi. yodzaqhndahandi. Allegada estera assi. yuvuinisacuta, yosacutandaa. Allegar hazienda. vide. supra. Allegar al coraçon . yosinoinindi. yotusiinindi. Allegar al coraçon escoziendo. yotusicacainindi. yyo nicacainindi. Allegar en vn monton lo que estaua esparzido . yodzandaa canundi, yonacanicuitendi yonacaniyucun di yodzatacandi yodzatacacanundi Allegarse a lo bueno. yosatuhuandi , sahuaha. f. qtuhua.

Allegar piedra para edificar. yotasiyucundiyuu yosaniyucundi yuu f. cani. yodzacayandi yuu. Allegarse a otro . yosatnahandaandita. f, qtn. Allegarse hazia alla, o hazia aca apartandose de donde esta. yosico cuiñendi yondicocuiñendiyondi. yondicocuiñendahandi yondendahandi, yondendiyondi, yonundiyo, yondendi. yondiyosacuiñendiyondi, yosacuinendahandi yosandiyondi, f, qdiyo Allegarse al pareçer, de otro, yotuhuandi dudzuta yotnahainindidudzuta, Allegar abaxo como la fonda yosino, Allegar la piedra abaxo, yocoosino Allegarse estando sentado, yosacoondahandi, yosacoondiyondi f. qcoo Allegarse estando acostado, yondendahandi, yondendiyond, Allegarme el gasto a tanto, yehesin di, , f, quehe y preguntando a quanto te llego, nadzahaninutnahayehesindo, nadzaha ninasaaquaha sindo, Allegar a tiempo, yosatnahaninondi, f, qtnah, dzohuatucasatnaha, dzodzehuica. Allegarse a Dios con el coraçon, yosicoinindi, f. cuico yosatuhuandi f. qtuh, yocuvuicanuinindisinDios yocuvuinditandi siya. yocuvui yatnindisiya, yonuquehetnahandisiya yonaquatundi, Allegarse el tiempo de hazer algo, nisatnaha, nisatnahaquevui, nisa tnahacuhua, ninasaa cuhua tnuni ni

folio 17r column 1

folio 17r column 2

ni, ninucoho cuhua tnuni. Allegarse yrse allegando. quacuvui yatni. Allegarse mi vez para trauajar. yosatnaha f. qtnaha. nindetnahatniñondi. Allegar como fruta yendola cogiendo del suelo. yonatasi tetundi. yona tasi yucundi. Allegados familiares. tay yosinoquachi. tay yyonuundi. taiyyoyatnidi Allegar corriendo a vn puesto. yosatnahadi yosatnahandi cuhuatnuni. Allegar vno solo a la cumbre del cerro. yosinocuinendi. yosinocavuandi yosinonditandi. Allegar muchos a la cumbre. yosino coyota. Allende el Rio. siyo yuta. Allende de la sierra. satayucu. Alli. yca. yuqua. Alma vide. anima. Alma que parece de noche. deye ninanahañuu . Almaçigo de ortaliza. yavua yuvua Almaçigo poner. yosaqndi yavua f caq. (caa. Almadana cataahuiyuu. yuundahacaa Almagrar, yodzacaanuudi nu hu quaha. yodza caandichindi Almagrada cosa. sanisaanuuñuhu quaha sanicatusanisaandichi Almagre. ñuhuquaha. Almagre fino, nuhuquahanina, ñuhuquahadoo Almagre baxo, dayuquaha Almaiçar dzoo yadzi, yondisindodzo. dzoocani. Almario, dzoconumana.

Almeja. tiyoo. Almires caasadzi yaha. Almires la mano. daha sadzi yaha. Almena. huico. saindodzo dau. Almenar. yosanindihuico, f. cani Almendra. dzehuacastilla. Almizque, yucuhuidzi. ynocooyechi. Almohaça. caanacuhuaidzucaa. na ñahiidzu. Almohaçar. yonacuhuandiidzu. yonañahindiidzu. Almohada tayudzoo. i. dzama. tayu saquehedzini. Almohada henchir yotnaandiidzi. yodzacaindiidzi, yotniñondiidzi Almohada vaziar. yodzandaindiidzi yodzananandiidzi. Almoneda hazer. yonadzicondi sa sindeye. Almorranas. tener. yocaiyaha dzi yundi. yocai sitidziyundi. yocai cuitayaha dziyundi. Almorranas enfermedad. quahicui tayahadziyu. Almorçar. yosadziinindi. f. cadzi yoqniidzondi Almud tnundoo quachi. (yo A lo mas mas. tanaquicodzotayyoyyo A los lados. siyosiyo. dziñesi, f. dzine dzine A los pies. sahata. Al principio. dasahadanino Al principio del mundo. dasahadaninonisiyosahañuuñayevui daquevui niquivui niquituñuunayevui. Al presente huitnahuitnani. Alquilarse. yoducuctniñondi yona dzicodzehe dzocond. yocanu dzehedzoco dahasahandidzehe dzoi

folio 17v column 1

folio 17v column 2

dzocondi. yocañu yotatundi. yocañunditnaitatundi, Alquilar mis criados a otro yodzicondidzehedzocotay yyonuundi Alquilar obreros. yotatuñahandi yosicanditai tatu. f. quaca, Alquilar casa de otro. yodzata nuundihuahi. yosainunndihuahi. f. quai. . yo saindayundi huahi. Alquilar mi casa a otro, yodziconuundihuahi, yodziconda yundihuahi Alquilada pedir a otro casa. yosica nuundihuahi, yosicandayundihuahi. f. caca. Alquilada tener tierra. yositundayundi. f. cutu. Alquilado hombre jornalero taytatu, Alquilar bestias. yosacanuundi, f. quaca. yosainuundi. f, quai yosicanuundi, f. caca. (hi. f. cuico Al rrebes boluer la camisa. yosiconahi. Al rrebes, entender lo que se dize. yotacudzohosindi yotacudzanasin. yosinidzohondi, f. qni yotacunaho yoquidzanaho, Alrrebes hazer lo que me dizen, yoquidzanahondidzo caanahoca yoquidzahuadzevuindi. f. cadza yoquidzaitni. l. dzatnidzocaaitnica yoquidza Altar. chiyo. (dzana Altar de demonios tayu quacu. tayu dzana Alta cosa. adzuq, Alterarse por algun negoçio yodzo oninoinindi. yondeheninoinindi Alterar el coraçon de alguno. yodzayuhuininoiniñahandi. yodzadzooninoiniñahandi, Altercar bozeando yocanandaatnahandi

handi. yocahandaatnahandiyo canandi, yocuvuihuaandi Altiuo hombre, tayyocuvuininoin Al tercero dia. nisaavniquevui quvuicuvui vni, Alto de cuerpo taydzuq, taycani tay huanda, Altoçano, siqui Alto la cumbre de la sierra, dziniyucu Alto estar el sol o la luna. sasicandicandiisaquahandicandiisaquasaa, Alto mucho. yyodzuq. (yoo Alto. l, en alto, nino, Alto hazer algo subiendolo mas, yodzacaandahacaandiyondi, yoquidza dzuqnd. yodzacaanditandi Alumbrar con candela, yotaoondi itenuuta, Alumbrar a otro dandole claridad, yonahandiitenuuta. Alumbrar dar de si claridad, yotnoondi, yoyahindi, Alumbrar a otro spirtualmente, yodzatnooyodzayahindiinita, Alumbre ñuhuyya, Alua de la mañana, saquacuisinini. saquayahininisanisinocuisi, Aluorear, yocuisinini, yoyahinini yosinocuisi, Alunado, taynicacunaha, tay ñaha Alvanega de rred. dzoondeque, Aluanega poner, yotniñondiñono dequedzinindi, Aluergar a otro. yosahanditahuahi cavuata, f. cuhua, yonootasidita yocootasindita, yosacandita , f. quaca, Aluergarse librarse del agua, yosino dzavuindi. yotavuiinindi, aluer

folio 18r column 1

folio 18r column 2

Aluergase en casa de otro . yosacavuanoondi huahita Aluedrio. sacuvuiini. Alua cosa blanca. cuisi

yodzandahainiñahandi sita, yondadzahuatuiniñahandi. yodzandate iniñahandi. Amansarse el airado yondicoinindi yondaiinindi yondahainindi. yonduvuihuatuinindi yonduvuiquaiinindi yonduvuindahui inindi, yonduvuindaainindi yondicondahuiinindi Amar como quiera. yosinimanindi. f. qni Amar preciando o estimando. yosinimanindi. yosini cuihindi. yonai tesindi. f. conai. yosinidzahandi f. qni. Amar fuertemente. chidzumaniyosiniñahandi. yosinimanindaandi. yosinicuitendi. cuitendaayosini maniñahandi. f. qni. Amarse a si misimo. yosinimanindi mayndi. yonatuvuimanisindi maindi. yonaqni manindi maindi. Amarga cosa. atu, huvua, aya Amargo hazerse. yocuvuihuvua, yocuvuiatu yocuvuiaya. Amargo hazer. yoquidzahuvuandi f. cadza. Amargarme la boca. inino huvuayuhundi . f. cuinino. yocuvuihuvua yuhu. yocuvuitatna yuhundi. Amargar demasiadamente yyohuvua. huvuani aya. Amargarme algo . huvua yotuvui sindi huvuayosinindi. f. qni. Amargar lo guisado del humo. yosahañuma yosaha huvua. Amarillo color, saquaa. Amarillo vn poco. sahuihini quaa. quaa cuihini . sahuisi ninicuvui quaa sahuisiniquaa. C 2 ama

A ANTE M Ama de niño que cria. ñahadzacadzi dzaya ñahayosadzoneñedzecui Ama que tiene a cargo de enseñar algun niño. ñaha yodzaquanudzaya Ama de sieruos. iiadzehe tohodzehe. Amable cosa, sayonduvui mani. yonduvui cuihi Amable hombre. tainduvuinditayonduvuiyatni. Amagar yodza yuhuiñahandi, yodzacotoyyoñahandi. Amamantar. yodzacadziñahandi. Amamantar al niño lleuandolo de casa en casa para que le den de mamar. yosadzaquatundisadzuchi. Amancebarse. yonducutnanindi. A mano derecha dahaquaha siyoquaha A mano izquierda dahaitni dahadzatni Amanecer yotuvuininiyosinocuisi Amaneciendo yr. yocanaquevuinuu yucu yocanacuisi. quatuvuinini. quatuvuiyaa. quacanatuvui, qua canaquevui. Amanecer ya claro. yotuvuiyaa. yotuvuicasi. Amañarse a hazer algo. yocuvuihuahasindi yocanusindi yocuvuisindi Amansar animales, yoquidzaquaindite. f. cadza yodzacaandite. Amansarse. yonduvuiquaite. yocaate Amansar al ayrado. yodzandate iniñahandi. yodzandicoiniñahandi yo

folio 18v column 1

folio 18v column 2

Amarillecerse la hoja o la rosa. yocuvuiyaa. yosinyaa. yosinocuisi. yosino tisaha. Amarillecerse el rrostro. ponerse descolorido, yosinocuisinuundi. yoyosinocuisinuudi. yosinodziyahi yosino cuvui yosino quaa. yocuvuidzatenuundi, yosinodzate yocuisinuund, cuiicuvui, Amarilleçerse la fruta que comiença a madurar, qua quaacuihi, quacuvuiquaa. Amarilleçerse mucho qualquier cosa yyo yyo yoquaa. ytayta yoquaa, ytaytayosino, Amarillo claro. quaacuisi. Amarillo escuro. saquaaitaita Amassar, yoqui tundi yusa. yoquituninondiyusa yosadzindi yusa . f. quadzi. Amasar tortillas de los Indios, yocatundi dzitayotaandidzita, yosaqndaandidzita, yosaqndodzodidzita. f. caq . Ambar. yuundutañuhu. Amasar tamales. yoquidza huahandi ticoo, yosaundi ticoo, f. quu yotuvuinditicoo Ambas a dos personas. duvuita. de enduvoita. Ambos a dos nosotros. duvuindi. dehenduvuindi. Ambos animales. duvui quete Ambas partes en vna hoja, duvuisiyo Ambas a dos partes. vna de vna hoja yotra de otra. siyo siyo. Ambos a dos lados en vna superficie duvui siyodziñesi dziñe dziñe Ambiçioso tai yondiyoini saasiña

tay yosiconduutniño, tay yosica initniño. f. Amblar la muger, yocanachidzo cahaña. yocanacuitanuu yequeña, yocananaiña. A media noche. dzavuañuu. A medio dia. ñucañu. nicañudicandii sanicañucuite dicandii A medias hazer algo, yonatniñodzavuandi. yosandadzavuanditniño , f. canda, yosaindodzodzavuandi Amedrentar. yodzayuhui ñahandi yodzacotoyyoñahandi yodzaco toyuhuyyoñahandisita. yodza nehe, yodzandayuiniñahandi. Amenazar. yodza yuhuiyuhuñaha yodzayuhuininoiniñahandi. yonahatuvuindi. Amentar tirar con amento yodza canandiduvuacusidzitni. yodza qhundiduvuacusidzitni. Amento tal. cusidzitni (to A menudo frequentemente. chito chito A menudo hazer algo. dzonoo, dzo noo yoquidzandi. chitochito yoquidza. satucusatucu yoquidza, dzoñoho dzoñohocuvui dzocuvui, A mi. sinduhu, simaindi, Amigo. tnahaquachidi tnaniquachi Amigo entrañable, tnahaquachinisatnahainisindinisicoinisindi, dzaee quevuindisihita dzaeenicaacundisihi . yehetnaha daasindi Amigablemente. tnuhutnahaquachi Amigo hazerse de otro. yoquidza tnahaquachindita yocuvui tnahaquachindisihita Amigablemente tractar con otro, yo

folio 19r column 1

folio 19r column 2

yodzatnahadzeendita. yodzat nahaquachindi sita. Amigos hazerse reconciliandose . yonooquachdisihita yonacahasi tnahandiyonduvuieeinisitnahandi. Amigos hazer a otros. vi. reconciliar. A mi parccer. yotuvuisindi yocachiinindi Amo de sieruos. stoho. (inindi. Amodorrido. yocuvuiyehuanuundi yoquidzindayendi. yocuvuihuasi nuundi. vide andar soñoliento. Amoinar a alguno. yodzandeheini ñahandi. yodzandehuiiniñahandi . Amojonar yosanidzañundi f cani. yosaqdzañudi f caq yotniñodzanundi Amollentar tierra para hortaliza. yodzatayandiñuhu yodzayaandiñuhu yosaniconondi f. cani. Amollentada tierra asi. nuhunitaya. Amonestar auisar. yodzatuhuañahandi yotniñotacundiinita. yodzasinoiniñahaudi. Amonestar auisar a los que son casados que viuan maridablemente. yoyuhuindaañahandi. Amonestar el marido a la muger para que mire como anda. yocachi tuhuandi. Amonestado. taydzi ininicuvuituhua. taidziininisacohotacu. Amonestar a los que se an de casar. yocahandodzondi yosanindodzo ñahandi. yondoyocaniñahandi. f. cani. yocahandodzonditniñotai tnahandaha yodzatuvuindita. Amonestado ser. yosacuiñendodzondi. f. qcuiñe. Amonestar a los que estan ausentes yocahandodzodi yodzatuvuindi

yosaacachindi. f. caa. Amontonar. vide ayuntar. A montones poner algo. saniyucu dzeendi, f. cani. Amontonado estar. nicoocuiñeyucu. ninucootetu. Amontonar hazienda vi. acrecentar. Amor. sasinimaniñaha. Amor proprio. sasnimani may. Amoroso. taidahuiini taisinimani. Amordazar a otro con palabras yocahavhuindi sisi vhui yocahandi yocahavhuiñuhusitnahandi. Amordazar. vide mordaza. Amortajar. yotniñodzucundideye dzoo . yodzacutundideye. yondadzacutundi deye. Amortajado. deyenicuvuicutu. deyeninucohodzucu. Amortecer. yonaainindi. yocoonaandiyosihi, yonaainindi. yonadzahuiinindi. yonaayodzahuiinindi. Amosquear. yotasinditiyuq. yodza cuicondihuichi. Amosqueador el que trae la mosqueador taytasitiyuq tay dzacuicohuichi. Amosqueador. o moscador. huichi. Amotinar pueblo o real. yosanuninondiñuuyodzatuhunditniño. yocatuyonahindiñuu. l. yuvuitayu. yotniñodeqquachiniñandahin yosaqndayundiñuu. l. yuvuitayu. yo dzacanininoñahãdiyod zacahãdi Amotinado pueblo. sayositadzeeyonduvuidzee. yonduvuinina yonduvuiquaa. Ampararse detras de algo. yosaquehe dzahuindi. yosicocuinedzahuidi. Amparar la gallina sus pollos de baxo C 3 xo

folio 19v column 1 xo las alas, yonadzaquetendisite dzayate. yonaquaininitedzayate yonadzadzahuitedzayate, Ampararse a la sombra. yosicocuiñendisacate. l. cate, sayehequandahu Amparado estar a la sombra de la pared. dzonduudzonduuquandahui yehedzahuindi, Ampararse del sol con sombrero o pauellon yonaquetendicate, yochihindicate. yonadzahuindicate. yodzadzahuindicatedzinindi. Ampararse, yotavuinuundi, yotavui inindi, yosinoyocacundi, f. cono. Amparar a otro, defendiendole yodza dzahañahandi, sita, yochihidzahuindita. yochihindoyondita, Ampolla o bexiga. chita. tiqueye. Ampollas hazerse, yosita, chita. tiqueye. f cuta. yocanachita yosiñeyende, f. cuiñe, yocatneyende. Ampolleta de hora cuhuayuchi, Amusgar la bestia, yonacanututnute yodzandaiduututnute.

folio 19v column 2

Ancha vestidura de rruedo, dzonocahi. dzonoinditasico. dzono. ñoho sinonoo, dzonoyyotaya. Ancha casa. sicamini huahi. Ançiano hombre. tay quayee. tay quaquanu. taynisanu Ançiana cosa, sayyosanaha. yyosayata Andamio. sitoyutnu. (ta Andar, yosicandi, f. caca, Andar de noche, yosicañuu. yosicanaandi Andar de dia claro. yosicandi duvui yondii yotnoo yosicandi, Andarse cayendo de vna parte a otra nucasadecasa sasicandi. yonacaye yonanduvuandiyosicand Andar con ruido, yosicandatnendi sa catnesacama. yosicandi. yosica nihi. yosasasahandi yosicandi, Andar a priesa. yosicaqueyendi, yosicasaa yosicayachindi, Andar muy a priesa como dizen bolando itasinosaa yosicandi. f. cuitacono. Andar en publico, yosicatuvuindi yosicandisindi , yosicacandandi. f caca, A A N T E N. Andar como enfermo, yosicahuasindi. yosicaquai yosicayaandi. f. caca Anade casera. dzatatata. Andar sobre las puntillas de los pies Anade de agua. dzatayuta, yosinotedzadza, f. cono. yosicateAnadino, dzatayeq. dzadzandi, yosicatedadzadi. f. caca Anca. quadril donde juegan los huesos Andar de espaçio yosicaquaindi. nahoyequecacandi. sañohotnahayeque Andar. yendose deteniendo, de rrato nahi en rrato, sasiñesasiñe, yosicadidzo Anca la nalga, caha, (nahi nahodzonahoyosicandi, dzoama Ancha cosa como estera. cahi, cono dzoama yosicandi, Ancha cosa, como orejas, nono, Andar con paso largo, dzoquahadzo Ancha oreja y caida como de perro, quaha yosanisahandi, dzosicadzo huanda. (no sica yosanisahandi, yocananahi siAncha cosa como ventana. minicono casahandi, nanunanusasicandi. Ancho de qualquiera cosa. samini cono andar

folio 20 a column 1

folio 20r column 2

Andar bolteando de aqui para alli como la gallina quando la mata yosanicatandi. f. cani, yosiñendi ye yosiñecatate, f. cuiñe Andar de casa en casa como la justiçia yosicaninindi, yosinoninindi. f. cono, sandai sandevuindihuahi, Andar con presunçion, yosicahuicondi, yosicaninondi, yosicatohondi yosicadzuqndiyoncatachindi yo sicahuatandi, f. caca. Andar saltando con solo vn pie, yondiyotedzadzandiyonacahidaandisaha Andar meneando mucho la cabeça yodzacuicodzinidi, yosicandi, ñasayehecadzuqndicandi sacuvuindiñohosico ñohocandadzuqndicandi yosicandi. f. caca, Andar muy quedito, yosicacayandi yosicadzadzindi yosicayaandi, yosicaquaindi. f. caca, Andar como el niño que haze pinino yosicanehesi, Andar a gatas, yosicandayendi. f, caca Andar de rrodillas, yosicasitendi, Andar culebreando con el cuerpo, yonacayeyonanduvuandi sasicandi. yonunditayondenditasasicandi. Andar con auiso y cautela, yosicatuhuandi, yosicandatundi, Andarse cayendo y levantando, yosa cootuvuindi, sasicandi, f. qcoo. sa sacasandi. Andar en proçesion, yocainduundi, ysiconuundi. f. cuico, Andar enrederredor. yosicocutandi yosiconduundi, f. cuico. nacañuna dzucuyosiconduudi Andar rodeando o cercando çiudad

los enemegos yosinonduundi, f, cono. yonacanu, yonadzucuyonatnahandi, Andar en peregrinaçion o desterrado yosicandaa, yosicandodzondi, yonducundiñuu, Andar vageando, dzohuisicayosicandi, yosicanuundi, yosicanahandi. Andar los pies arrastrando, sasihisahandi, yosicandi, sañohosahandi Andar rrastreando en busca de algo yodzacacanuundi, yositonuundi futuro. coto. Andar en quatropies. yosicaquetendi yosicandayendi. Andar pompeando. yodzacuicondi candi, chiyodzuq yosicandi, Andar de dos en dos como Frayles vvuitayosica. tayutayuyosicandi. Andar la culebra por el suelo, sacaate sasiyosasicate, sanacuiyo sana caa sasicate. Andar lista o braua la justiçia, yocuvui saa yo cuivuinihi yocuvui yyo justiçia. yocuvuinihuiusta, yoqui dzasaa yoquidzanihi, Andar de lado. yosica dziñendi, f, caca + Alesna, yequecaa yequeqnindisa yequequicundisa, yequecaadisa, Alferez taysanaihuayuyecu. f, ca Alfin vide a la postre. Añejo de muchos años. saycandehe cuiyayyo. Año. cuiya. Año nueuo. cuiyasaa. Año pasado. cuiyaquacai. Año que viene, cuiyahuasi, cuiya C 4

yoqui

folio 20v column 1

folio 20v column 2

yoquidzasaa yoquidzanihi, yoquidzandai yoquidzañuhu f. cadza Andar debaxo de algo yosicaninindi Andar bagabundo, yosicanaha yosicanahondi, yosicadzusiandi, yosica huadzevuindi, yosicadzicondi yosicacahandi Andar esento, y sin mesura, yodzocuvui yodzosita nuudi, yosicandi, yodzonduvuanuundi yosicandi, yodzositadzinindi. Andar en çancos de palo, yndodzondiyutnusasicandi. f. cuindodz. yosicasahandiyutnu. Andar vagueando con el pensamiento yocanaquete yocanacuidzoinindi yocanandavua, yocanaconoinindi canacuvuicanasaadehenuu inindi Andar la rueda en algun offiçio, yosicondodzo tniño, f, cuico, yodzamanino tniño, yosinondodzotniño. yosinondodzo nani tniño, Andar atentando con los pies o con las manos como el ciego, yodzacaca dahandi, l. sahandi. Andar pulido, yosicandandundi, yosica huiindi. yosicahuatandi, yosica huayundi, Andar soñoliento, yocuvui yehua nuundi, yocuvuihuasinuundi. yonatnahadzucuandiñayondaandi tadzucuanuundi ñayonatahui nuundi, ñayondecanuundi. Andar coxeando, yosicayaquandi, sa cootniñosahandi, sasicandi, Andar el cielo. yosiconuu, f. cuico. Andar el pulso. quando esta sano, yocandatuchiita candatuchi, yehecahituchi,

Andar alterado el pulso por enfermedad intitandavua tuchi ita quedze yondoyotuchi. Andar el pulso desbaratado, con intercadençias dzohuihiniyoyusituehi Andar desmayado, sacuitainindisa sicandi, yosicahuasindi, yosica tnanandi, Andar el relox yosiocaacuhua. yosiconuu, f. cuico, Andar saltando otro tando, yondoyonditandi sasicandi. yondoyocavuandisasicandi. Andar amançebado, sasicadzanan di, sanducutnanindi. Andar enamorado, yocadzeyonda vuainindi Andar haziatras, reculando yosica dzumandi yondico cavuadzumandi, yonuhudzumandi, yosahadzu Andar cayendo y leuantando como el que tiene entumeçido el pie, yosicanaha yosicayaquandi yondoyocavuandisasicandiyosaninahasahan. Andar con las manos arastrando como el lisiado de los pies. yosicandahandi sasiyondahandi. f, cacoo, yosicasitendi, sasiyondiyondi, sasicandi. Andar carleando de cansado, dzoyondecacayuhusasicandisacanacodzondudzundi, yosicandi yodzondudzundisasicandi, Andar los viçios a vanderas desplegadas, yocuvuisaasadzana ñuu, nee caa yocuvuinihi, sacahasadzana. Andarbramando, yocanasiindi yosicandi, yondayuyehendi, yosicandi, Andar en vn año que se hizo tal cosa cuiya huitna qtnahaeecuiya quacu vui

folio 21r column 1

folio 21r column 2

cuvuiyatnisinoeecuiyasayatnisino eecuiya, l, cuvuieecuiya Andar a pie, sasicasahandi Andar a cauallo, yodzondisatacaballo, sasicandi, Andar rrostituerto, con alguno yodzoondisihita, ñohodzoondisita, f. coho, yosiconainuundisita yosica dzoondisitacaandaacaaniniñahandi, nenendidzo yyondisihita dzumadzeque yyondisihita Andar la boca abierta, yondecayuhundi yosicandi, inditandecayuhundi sasicandi, Andar negoçiado sainuhusandesindi sandaisandevuindi yosicandi, nu conodecono yocuvuindinunuundenuundi yosicandi Andar angustiado, yondeheyotnee inindi. Andar ocupado cahitniñoyotavuininoinindi sasiyondi, yotavuindodzo Andar cabisbajo, sandayesasicand Andar con pompa, yosandicoñaha tasasicandi yondacañahata, sandacañahata sasicandi Andar culebreando torçiendo el ca camino nucanusiicanunsandicandiyonucuicodecuicosasicandi Andar por plaças yosicandiyahui yosicanuundiyahui. yosicandodzondi nuuyahui, (tuhuãdi Andar con tiento yosicaquaindi yosicatuhuandi Andar por diuersas tierras. dzonee caacayosicandi, Andar con muleta yehetuvuiyutnudzahindisasicandi. yonducunday, Andar yendo y viniendo, sanuhusandesindi. yosahayondesindi,

Andar açechando. sasitoyuhundisasi Andar huido, sasinondi sadzahinuundisasicandi. Andar comiendo de casa en casa, nucasidecasicuvuindi. satucusatucu yosasindi sasicandi Andar persiguiendo a muger donde quiera que la vea sandicosatneendiña . f. qnd, sandiyosacatneinindi sasica yosandicoñahandiña Andadura de vn dia sasicaeequevuieenduvuieeneequevui. Anda, mandando que ande siñu, casiñu, Andas. sito, Andas de muertos sitodeye. Andas de viuuos, sitoquahayutnu Anegarse el maiz con la mucha agua yotavuindodzohuiyu. yosihindutahuiyu Angarilla, yutnudzidzo Angel, idem, yyañayequeñacoño, ytacandaayondeheñuhustohondios Angel de mi guarda angel yondacañaha. angelnicoocoodaan ditaña. Angeo, dzamandaa, Angosta cosa como camisa. casa. tuu nihi, ñacahi, ñataya, ñañoho sino noo, f. cono. ñañohotaya Angosto camino ychicuiñe ychituu Angostar. yoquidzacuiñendi. yoquidzatuundi, Anguillas tiyacaticoo. Angustiarse. yondeheinindi, yondeheninoinindi. yondehuiinindi, yosacuiñeinindi f. qcuiñe, Angustiar a otro, yodzaqcuiñe ini ñahandi, yodzandeheiniñahandi, Anhelar mucho por vna cosa. yoca tniinindi, yyo yocatniyocayu inin

folio 21v column 1

folio 21v column 2

inindi. yosaundahandi. f. quu. yococo yoyechindi, estos dos son metaph. Anidar las aues, hazer nido. yotnino tacate. yodzahatacate. Anillo. dzahi. Anillo con sello. para sellar. dzahi dusasadzitutu. Anillo poner en el dedo. yodzaque vuinuundidzahidahandi. yodza cainuundi. (tacuñaha. Anima. sadzatacuñaha yniyodza tacuñaha Anima racional yniyonahatnuni yni yosinitnuniyosaaqniyosaatuvui. Animal irracional. quete. queteña ini. queteñasinitnuni. (daye, Animal de quatro pies. quetesasicandaye Animal volatil. quetendavua. Animal terrestre. queteyosicañuhu. Animal de agua. queteñohouduta. Animar dar Dios vida al hombre. yotniñoyasaconditocotacu. yodzacaiyasaconditocotacu. Animar a otro darle esfuerço. yoquidzayeendiinita yoquidzandaini nahandisita yoquidzasaainiñahandisita, yoquidzacanuiniñahandi. Animarse. yonducundaindi. yoquidzayeeinindi, yoquidzasaainindi yoquidzandai. yoquidzadatnundi Animoso hombre esforçado, taindai ini, tayyeeini taisaaini, taicanuini taisaha ini. tainihiini. Añir color. yucuquehui. itaquehui quehuiyaha, quehuicuii . Anochecerme saquaasañuusasicandi Anoche. qni nuuqni. Anochecer. yoquaa. yondoyonuuñaha. quacootiquaa. quacuvuique hui, quacuvuindeq.

Anona fruta. docotiñoo. Anoria para sacar agua. catasatavui duta catayocainduta. Ansar. dzatananu. dzataaduta. Ansias tener. yocuvuineniinindi. yocuvuitnañuinindi. yochitutnañu inindi, yocuvuidzuchiinindi. Antaño. saeecuyya. cuiyaquacai, sa ninutnahaeecuiya. sandusi. Ante de ayer. ycuñuu. savniquevui Ante alguna persona. nuu ta. Anteceder por guiar. yosahandidzinaindodzonuudisita f. cuindodzo Anteceder asi siempre. yosiñendodzonuundi f. cuine. Antecessor mio. taynisiñendodzo nuusindi. Antecessores en linage. vt mis antecessores antepasados. taynisiyo nuu sindi. taynisiyosahanuu. Antenado. dzayanindendodzondi Antenados dize el varon a sus entenados. dzaya ninataayahañeendi. dzayayahañeendi dzayaninataa yudzi taandi, dzayacaindi. Antenados dize la muger a ellos. dzayayucuyuvuandi. (ñuu Ante noche. ñuuycutnaa. ñuuycuñuu Ante pecho deaçotea. namadzavui dzinihuahi. Ante pecho de madera. como en el coro. dauyutnu. Ante ponerse a otro en su estima. yodzocandi. yocachiinindi. hoocandihuihicandi. dzinacandi. yosaanditacandi. yosaacodzocayyondi. Ante poner o preferir a otro. yotasi nuuñahandi. yocootasinuunahandi. yochidzonuuñahandiyosiainu undi

folio 22r column 1

folio 22r column 2

nuundita f. quai. yoquidzanisanuñahandi. yoquidzanuudzinañahandi. f. cadza. (dzinahuii. Antes o primeramente. dzinañuhu Antes no. ñaha. ñahayu. Antes de agora. saninoca. daninoca. Antes que amanesca. ñuucanaaca. deqcahuihica tecuiñecatenanica Antes que oviese mundo. dacaañaa nuhucañuu. huataquevuihuata quitucañuuñayevui, huatatuvuicañuuñayevui. Antes de la fiesta como la vigilia. chisiquevui. Antes de la fiesta algunos dias. yaha nicaquevui. Antes que. quevuihuatañahaca quevuitañahaca. Antes no dudando si lo hizo. cuvui ñaha. huahañaha. Antes si. cuvuidzavua. Anticiparse. vide. adelantarse. Anticipar fiesta. yodzacoondahandi quevui. yodza coondiyondiquevui yodza coonahandiquevui, Antiyer. ycuñuu. Antiguamente. sanaha sayata. sandaa saicandaa, sahuaa, sanino. saycandehequevui. saycandehehuico. Antiguamente sin memoria de los presentes. sanisiyosahuaasayoo yonaha. sayoosinica. sayooyonahaca. dzocoyonucodzoyuhudzo nucodzohuidzo. yonananahiyonanacachi. Antiguo en edad. tainisanu. tainiyee taynicuvuiyata. Antiguo en oficio tayyoquidzatniño sañaha.

Antiguo lugar. chiyoyata, Antojarseme algo yocatniinindi, yondiyoinindi, Antojarseme cosa de comer, yocuvuitendendi, yocuvuitoondi Antojadizo asi, taindatneini, tay, yon diyoini, tayyocatneini. tayyuhu adzi, tayyuhuaque tay tende taytoo. Antojos para ver, yuutatasacohonuu yuutatasitonini, Antojos ponerse. yotniñondi yuuta tanuundi, Antruejo, o carnestollendas, quevuinduvuiijcoño l. quete. quevuicoocuiñe quevuiyy quevuisandehesacasicoño quevuinaacoño quevui yonacasindayu Anzuelo, yequetavua teyaca. caatavuatiyaca caanuutecuiye, Anzuelo hechar en el agua. yodzaqnditandicaayuta, yodzacaindiyeque. Añadir algo. yochidzondi, yaquichidzondi. Añadir a lo que falta, yodzasinotuhuandi yodzasinondi, yochidzotnahacandi , yochidzocandi. Añadar palabras, yosaachidzondidudzu, f. caa, Añadidas palabras. dudzuniquicodzo, dudzunisaacodzo dudzu nisaa quevui, futuro. caa. Añadir en el precio a lo que se vende. yosaachidzocandi. Añadirse peccados a peccados. yosinaninoquachi. f. qna. yocayanino quachi. yosacodzotnahaquachi. Añejar guardar mucho tiempo. yonainahandi. f. conay saycandaandi yonaindi. Añejarse. sanahayyo. saycandaayyo. yocu

folio 22v column 1

folio 22v column 2

yocuvui tnama. Añublado estar el cielo . yñehuico. yonduvuihuico, yondutuhuico. inditahuico. Añublarse el el cielo. yonanahuico. yonatusihuico. Añublado trigo o maiz. nunitedzo. Añublarse asi. yocuvuitedzo. Añublarse la fructa. yodzii. yoyechi yondoco yoyechitnamicuihi. Añublada fructa cuihinidoconidzii Añudar algo. yochihicatnundi. yotaacatnundi yotasicatnundi (di. Añudar haziendo ñudos en red iocatnundi Añudado. sayehecatnu. sanisaquehecatnu. Anunciacion como el angel a nuestra señora. nicoonayyanicoocachiya nicainahayadzahandios nuu nanayyadzehe S. Maria.

Aparecer el muerto. yonanahanuundeye. Aparecer en figura de alguna cosa. dzo nuuyosai. yonatuvui, vt. dzonuu queteyosay. Aparecer el sol despues de nublado. yonatuvuinuundicandii. yonandii. Aparejar algo. yoquidzacutundi. vi. adereçar, yotniñosaha yotniño siñandi. para fiesta. Aparejador tal . tainohosahatniño tayyodzanumi. Aparejada cosa asi sanisacohosaha. Aparejado estar para algo. yondatu tuhuandi. Aparejarme para confessar yonacanindichiini yonachihindahuiinindiquachi, yonachihitotoinindi yonachihitnuniinindi, yonanducudziyondi. yonacasininondi. yonanooyonadecayonacasindi. Aparejarme para bien morir. yocuvuindatu. yocuvuituhuandi, yona tasiinindi. yoduvui tuhuandi. Apartar algo generalmente, yodza qndiyondi, yodzaquedahandi, yotasindahandi, yotasindiyondi, Apartarse el marido de la muger haziendo diuorçio, yodaindaandi, yonandasidahandi, Apartarlos asi. yodzadadaibdaañahand. Apartar gente, yosicotehuindi Apartar ganado, yosandandi, f. cand yotasiquaandi. yosataninandi Apartarse de algun lugar para ir a otro, yodzasiyond. yosadzahindi, Apartar algo de comida para otro yosandandi. f, cand, sahata yondaitasindisita. yosandadzavuandisita diichi

A. A N T E. P. Apaçentar ganado. yodzacasiyucundite yodzacasitandite. Apagar fuego. yodzandavuandiñuhu Apagarse el fuego. yondavuañuhu. Apalancar . yosaachihindiyutnu, f. caa yochihindidzondiyutnusaandidzondiyutnu yosaachihindi dzondi yutnu, f. caa. Apalear a alguno . yocanindiyutnu yocaniyutnundita. Aparar las manos para coger algo en ellas. yondecandahandi. yosatandahandi, f. cata. Aparear. vide ygualar. A pares de dos en dos, vvuitnaha. Aparecer angel o demonio yonaha nuuya. l. si. yonahatuvuiya. l. fi.

folio 23r column 1

folio 23r column 2

diichi. yotucuichindi, Apartado estar mucho vno de otro sicañohonaho yyondisihita, quaha ñoho naho yyondisihita sica ñohatandayyondisihita, Apartarse o diuidirse caminos, yotucuichi. yositaichi. f. cuta, Apartarse de la compañia, yoquevuiñahandita Apartar vnos de otros, quaaquaa yotasindita ninanina yotasindita dzoquaha dzoquaha yotasindi dzee dzee. Apartarme de entre otros. yondaindi, yondainduundi yondaininindi Apartar algo de mi, yodzaqndiyondi Apartar la rres de la manada. yodzandaindite, Apartar pie o mano de donde la tengo. yodzitandahandi yodzitandiyo Apartar vnas cosas de otras. yotasi ninandi, yotasidzee Apartadas estar asi, sanicuvuinina. sanicuvuidzee. Aparte, nina, quaa dzee Aparte o a solas dezir algo, sayuhu sa siyo, dzoyuhudzondoyo Aparte o a solas no poder hablar a alguna persona, ñanicuvuisiyo Apasionarse rrecibiendo pena. yocuvicacainindi. yosaiquacainindi Apaziguar rrenzillas vide aplacar, Apaziguar a otro, ibidem, Apearse de cauallo, yonoondi, Apechugar con otro, yosacoondihi ñahandi. f. qcoo, yodzitañahandi, yosaacuitañahandi. f. caa A pedaços comer algo, eedzitne. ee yuhu, ee tahuiyo sasindi

A pedaços partir el pan, yocachiqua chindi, yotahuiquachindi A pedaços sacar la criatura muerta del vientre, yocahininindi, ñañu dzaya yodzitaninindi, Apedrear a otro, yosicoyuuñahandi. f. cuico yotaayuuñahandi Apedreado, taynitusi yuu. taynisa quaayuu Apedrear granizar, yocoo ñeñe, yocooyuu Apelar, yodzacaanditayuhundi. yodzacaandiyondi Apellidar para la guerra, yocanayecundi yocanatnañuyecundi. Apellido de nombre particular. dzevuitayonaqnita. sanacahadzevuita, sanacana dzevui, sanaqniñaha, sasinacanañohonuu, est postrero es llamando en particular a vno A penas o con dificultad. canayocuvui nenitadzi. dzocananidzondatuni Apercebido estar, yondatutuhuãdi Apercebir a otro, yodzatuhuañahandi, yosanindatuñahandi. Apercebido estar con armas contra el enemigo, yyodzaandi, yonucoodzaandi, Apercebirse o aparejarse para la guerra. yonduvuicutundi. yonaquai ndai, yecundi, yonaquaindaindi ñonoyecu, yonduvuicutudai yecu Apercebir para la guerra, yosiinahã ditniño yecu. f. cuvuiyocachindi tniñoytecuyotaanditatniñoyecu Apercebir para el tributo, yocachditniñondaha yodzanuminditniñondaha, Apesgar la carga yocuvui huay dzidzo dzo

folio 23v column 1

folio 23v column 2

Apeteçer algo yocatniinindi, yocatni yondavua inindi, yocatniyocayuinindi, yosiconduundi. yosicondaandi, f. cuico Apetito tener el enfermo. que antes no podia comer, quanoniniyocodzta. l. yoconduta, sitay quahi, qua naqnitadzicoadzi Apetitoso ser algo al gusto sasiniadzi sasahadzicoadzi, satvuiadzisaa adzi, satuvuihuidzi. Apiadarse de alguno, yocuvuindahuiinindisita, Apitonarse enojarse, yodzicoini. yocuvuidzaainindi. Aplacar alguno, yodzandicondiini yodzandaindiinita, yondadzahuatundi inita. Aplacarse yondicoinindi. yondaiini yondahainindi yonduvuihuatuinindi Aplacar o apaziguar a los enemistados yodzandaiyodzandicoiniñahandi, yodzandateiniñahandi yodzanooquachindita Aplazer a otro yodzadzeeiniñahandi yodzatuvuihuatuiniñahandi, sita yodzahuatuiniñahandi. Apazible cosa sadzadzeeini. sadzacanaini. (dzacanaini Apaziblemente. tnuhudzeeini. tnuhudzacanaini Aplicar algo. dedicarlo a otro, yosaitnunindisitayotasindi. yosahandita, yodzasandi, Aplicarse a algo vide aficionarse. Apocarse. yonduvuiyeqquachindi yonoocuvuindi ninocohondisiñañuundahi. Apocar a otro yondadzadzuchindi ta, yodzanoocuvuiñahandita,

Apodar a otro, yonanidita, yosaaquehendita. f. caa Apoyar la casa vide apuntalar, Apolillarse la rropa. dzoo nisasitecasi, yocuvuitecasi, Aporcar cubrir de tierra alguna legumbre yodzadzahuindiñuhu yodzacaandiñuhu yochidzondiñuhu A porfia hazer algo, yosaanduutnahandi, f. caa yodzacaandu utnahandi, yodzacaiquevuitnahandi yotasiquadzu tnahandi, Aporrear a alguno, yocanindita, Aposentarse. yoquidzahuahindi, f. cadza yosaynuundihuahi. Aposentar a otro . yosahahuahindita yodzasanuundihuahi coota yosahanuunditahuahi. (cavuata. Aposento. huahisacudzuta, huahisacavuata Apostar. yotnaidzuhuandi, yotnaindidzuhua. Apostatar yosicocavuainindi. yona tevuiinindi yonatuhuinindi. Apostemarse llaga, yosichindacua. f. cuchi. (sayehendacua, Apostemada llaga sanisichindacua saApostema de llaga, dacua dacuaneñe neñetnani. Apreçiar yocachiyahuindi, yosani yahuindi. f. cani, yocanayahuindi yocachicuiteyahuindi. Apreciada cosa. sanisacuiñeyahui Aprehender vna cosa, yotneecutu inindi. yehendicoinindi. f. quehe Aprestar poner a punto, yocootasindidehesanisacoho saqhu, yocoo tasindi dehenisacoonunisaqhu ichi yotasindidehesaqniñuhuichi qhu yocuvui ichiqhu. yoca

folio 24r column 1

folio24r column 2

yocachi queye yonumiyo nahandi yocuvuiqueyendi yocuvuinahandi Apresurar a otro. yodzanuminahandi yocachinaha yocachiqueyendi. Apretar algo con la mano. vide aprensar. Apretar algo torciendo la lia. yocoyoninindi. Apretar algo atando. yosaninihin f. qni yosanicutundi. Apretar la gente alguno . yotnahandaandita, yosaquaatnahandita, f. qquaa. yonuquaatnahandi. yosaquehetnahandi yotavuininondita Apretarse atropellandose. yotavui nino tnahandi, yosacoondihitnahandi, nutehuidetehui yocuvuindi. yoquidzatnañutnahandi. yotavuindodzotnahandi. yondihi tnahandi. yosaquaatnahandi. Apretar con tenazas. yotayundi. yotneecutundi. yosadzicutundi. f. quadzi. yotayucutundi. Apretar los dientes con enojo. yonacasinohondi. yonacasinañenohondi Apretar algo en el puño. yotneendi. yotneecutundi, yotneenihindi. Apretar alguna cosa en el puño como masa. yoquitundahandi. Apretada entrar vna casa en otra. nihitnoo yosivuinuu. Apriesa. queyeni, daqueyeni, yachiyachini, eetnanini davui. Aprisco de ganado huahiticachi. sañohoticachi, namasacuñoho tecachi. A proposito suceder. dzohuatuca nisatnaha . dzo ñuhucanicuvui. dzohuisiñuhucanicuvui dzohuii

dzohuisicanicuvui, dzoñuhucaninuucuino, (manidi. Apropriar hazer prio. yoquidzasasi maindi Apropiar por semejar. yosaquanindi yosaqdzavuandi. f. caq, yodzaqtnahadzavuandi. yotasidzavuandi. yodzadzavuandi. Apropiado para alguna cosa; yosatnahasita. nisacuvuisita. Aprouar lo bueno por tal. yocaha yosaqinindi. f. caq yosinihuatundi, f. qni, yonatuvuihuatusindi. Aprouar lo malo por bueno. yona quaiinindisita. yosinihuatundi. Aprouechar la medicina yocuvui tatnayucu yocuvuindatuyucu yotnumayucu. yotuvuiyucu. yosatnaha yucu f. qtnah. Aprouecharse de alguno para algun oficio. yosai sii yosaitniñoñahandi. f. quai, Aprouecharse mal de algun beneficio o ocasion yosanundatundi. f. canu. yosaiñuhucahandi. Aprouecharme la comida o beuida. yosanini. f. qnini yositaninisindi. f. cuta. yocuvuihuatusindi. Aprouecharme de lo ageno. yosaidzatnundi. yosaindaadzatnundi. yonihidzatnundi. Aprouechar en algo ayudando sin ser llamado yotuvuindandi yocaiinindi Aprouecharse de algo. yondaicata sindi. yoquicodzosindi Aprouecharse del buen exemplo de otro. vide exemplo tomar. Aprouechar en la virtud. yocaindaa inindi. yositainindi f. cuta. yoqui codzoinindi. Sahuahadzicoyo

folio 24v column 1

folio 24v column 2

Apuesta. dzuhua. satnaidzuhua Apuesta de Sol dzoyondiiquaaca. caandiiquaaca. Apuñearse con otro, yosicosiquitnahandi. f. cuico yotaasiquitnahandi, yochihisiquitnahandi yosanisiquitnahandi. f. can Apuñear a otro yosicosiquindita. yotaasiquindi, yochihisiquindita. Apuntalar algo, yochihituvuindi yochihinaindi. yosaninindiyutnu. f. cani. yochihitneendi. Apuntalada cosa. sanisaquehetuvui Apuntar el que tira. yositoninindaandi f. coto, yosatacuitendi. f. cata. Apuntarse dos en renzillas. yosacohodzoo sitnahata.

Aquel mismo. sadzevuin duicatai. Aquel relatiuo. yca tay. Aquello. sadzevuiyca. Aquende prepocicion. yahanica. Aquende mas cerca. dayahayuca . Aqueso mismo. sadzevuinduica. sadzevuindu. Aquesto señalando. saha. Aqueste. tay yaha. Aquesto mismo. sadzevuindusaha. Aquexar la enfermedad. yosaniñahaquahi. f. cani. A que te sabe la palabra de Dios? na dzicoyosaindo sasistohondios sa ha huidzo dzahaya? nayotuvuindidzasindo. nayosinindidzando . Aqui. yya. yaha. Aqui cerca. saneeyahani ninoyahani sayatnini sayatnihuiini yiahuiini. A quien. yoondu, yoona.

A ANTE Q A qualquiera parte dzohuadzaca A qual parte o qual parte mandaayu, mandaa. mihiyuhuadza. A qualquiera que topares. mandaa nicatanatnahando ichi. mandaa nicata cacunditando. A qual de dos o de todos. natay. A que hora. nadzavua. nadzavuaca. A que o para que. nasaha, nacuvui. A que vienes? natniño huasindo. ña nana tniño huasicadzando. A que tiempo . nasadzavua, nadzavuaca. Aquedar al que anda. yocoocanindita. yocoo tasindita. Aquedar el ganado. yosadzindinuute. yosadzininondinuute. f. cadzi yosacadzininondinuute f. qcadzi. Aquel. tay yuqua. ycata.

A A N T E. R. Ara. idem, l. yuutayu ii. Arado. yutnusitu ydzundeque yutnuyata ydzundeque. Arar los bueyes. yosituydzundeque f. cutu. Arar la tierra. yositundi. f. cutu. Arar de primera rreja ñohonanoyositu Arar cruzando caandisi yositute (tu Arar altraues yehedziñeyositute yonadzacañuhu yositute, Arador el que ara tay situ. Arador del cuerpo. cata, Arar lo sembrado la primera vez yositunonondi. Arambre, caaquaa. Araña generalmente. tindoo araña

folio25r column 1

folio 25r column 2

Araña çancuda. teyudza, quetendahataa, quetendahacani. Arañagrande ponçoñosa. tidootnano. Araña negra ponçoñosa. teñoho. Araña otra. tecacaini. tecaha. Araña picar. yoquite. yotehuite, yotuvuiiñoñahate. Araña texer. yotniñotedzinduhua. Arañarse. yoñahindi. Arañuelo para aues. yohoquaye. Arbitrar, jusgar entre partes. yotniñosahundi sita. yotniñomañundi dudzu yotniñodzavuandidudzu yoniñomañusahundi. yotasitnunimañundisita, yodzaquehuindi. yodzandaiyodzandicondita. Arbitro juez. tai tniñosahu. taytniñomañu. Arbol. yutnu. Arbol de fructa. yutnucuihi. yutnu tata, yutnuyocoocuihi. Arbol verde. yutnucuii. Arbol que no lleua mas que hojas por tener mucho vicio. yutnuninanoho yuvuaca yutnuninacocoyuvuaca Arbol desmochado, yutnuteyuhu yutnutecundu. Arbol que crece derecho y bien. yutnunisanundoonisanuhuii. Arbol ahijado. yutnuyocuvuitaa, yocuvuitaca. Arbol copado. yutnunisicõdaha. yutnunisinocasadaha yutnunisino cavuadzini. l. dzeque. Arboleda. saysiyutnu Arboleda arcabuco. ducunaa, ducu yavui. Arca. satnuyutnu Arcabuz. tnusiicaa, yutnutehuii

Arcabuz cargar. yodzacaindiñuhu tnisiicaa. Arcabuz tirar. yodzacandendaandi tnusiicaa. yotevuindi tnusiicaa. Arcadas dar como para bomitar. yosaanditandicandi, f. caa, yondusavhuindi. yondusayechindi. Arcaduz. chita Arco para tirar. cusi. Arco tirar. yodzandaindiduvua, yodzitandiyohocusi. Arco del cielo. ticooyandi. Arco de edificio. yahicuta, sayona cayeyuu. (yahicuta. Arco de fiesta o recibimiento. yutnu yahicuta Arco de pipa. caanidzucuyutnuñuu Arder algo. yosisi. f. coco, yocayu. yocatne. yondeye. Arder la candela. yocatneite. yocatneñuhu. yotnooite. yotnooñuhu Arder el fuego leuantando llamas. yocatnetniiñuhu. yosaandahayaa ñuhu. f. caa. yocanañuhu. yocana catneñuhu. yosaanditaninoyaa ñuhu. f. caa. Arder la tierra de calor. yosisiñuhu. yodzaañuhu, yosiniñuhu. yosasa caninuuñuhu yocootineheyodzaayosiniñhu. Arder la cabeça de dolor . yodzaa dzinindi, yodzaayosini. Ardor tener por el sol. yosihicanindi, yocuvuiinindi. yocanacani. yodzaandi. Ardor tener por calentura. yodzaandi, yodzaayosinindi, yocanaquesi ñeendi, yocanacanindi yocana ñuhundi. yosatuñeendi, yosaandecuñeendi, D ardid

folio 25v Column1

folio 25v column 2

Ardid de guerra. yecutuhua, yecu yuhu, yecu huisi Arena gorda, yuucuchi. Arena menuda ñuhuñute Arenal. saisiñuhuñute, Arenal de arena gorda saisiyuucuchinaña. Arena para labrar piedra de marmol yuunuhu Arena para alisar piedras, yuutnumi Arenisca tierra, ñuhu tequesi, Argamasa, dayucaca, Argolla para el pie, o garganta, caacutasacohodzuqsaha Arguir o argumentar, yotnaindichindi, yonacuhuandudzundichi tnahandi, (andi Argumento soltar, yodzatuvuindaandi Arguir de peccado como hara Dios, el dia del juizio, yonachidzo nuundi yecaquachita yonachidzo yuhundi, yonadzaquiñahandi. yonadzacuidzo, yonadzatavuiñahandi, yonadzatacuñahandi, Argulloso hombre, tay yocacucana ini, tay yyoñuhuini. Arisco hombre, tayyyini, taidzonahaca, tay dzoii nahaca. Arista vide espiga. Armarse para la guerra, yonaquai didaiyecu, yondevuinuundiday yecu: Armar cauallero, yoquidzatohoñahandi, yoquidzayuhunuuñahandi Armar lazos a paxaros, yosanindi yuutavuiquete. f. cani, yosatandi yuutavuiquete Armar lazos a venados, yochihindi yoho, yochihindiquaye. yosanindi

diquaye, f. cani. Armar lazos a aues, yosanidiquaye cuicoquete, yochihindiyohoqcohote. yotaandidzucua, tneendiquete Armar horno de cal, yotnaandiyuu sitnucaca yotniñondi yodzachitundiyuusitnucacu, Armarse aguazero, yonduvuinaayonduvuinuhu huico coonahadzavui : l. nahacoo dzavui, yondutu huico coodzavui, yonatnahahuicocoodzavui, Armar traicion a otro, yosanihuisi ñahandi, f. cani, yocahahuisindisita Armas de la guerra, dai yecu, tatnu yusa, duvuacusi sasaitniñondodzo Armas pintadas, dzononuuyecu dzono yecunuu, Armas de ciudades. tnunitayu. dzavuiyucunduta, dzavuitnuniyuvui tayu. Armas de linaje tnunitoho, tnuhutoniñe, dzavuitoho Armas de luz, daitnoo, daiyahi Armella, caaindiiyavui, Arrabal siqui niqui tnahandaa nuuñuu sina, niquitnahandaanuuñuu Arraigarse el arbol, yocaiyoho yutnu, yocaininiyohoyutnu, yondai yoho, yonacuico yutnu Arrancar algo, yotnohondi, yocana nahindi, yotavuandi. Arrancar lo que esta hincado, yona tnohoninondi. Arrancar del pecho, gargajos, yodza canacavuandi, yodzacananditandidzeedzitni, l. dzayu, Arras presentes, que se dan en los casa

folio 26r column 1

26r column 2

casamientos entre señores, ynodzehua Arras presentes que se dan entre maceguales dzinoñuhu. Arras las que se dan por mano del sacerdote. dziñuhu, yocaindaha Arras estas dar, dziñuhuyotasindi. Arrasar medida, yotniñochitundi caandaani, yotevuindodzondi. Arrasada medida, cuhuacaandaa, chitundaa, si es de cosa liquida. chitu caasate. chitucaanda, l. nani, Arrastrar algo por el suelo, yoñohondi Arrastrando yr la soga del cauallo, inditandicoyoho, ytandicoyohote yosañohoteyoho, Arrastar los pies, vide andar, A rratos lleuar la carga, yosidzoñuundi. f. cuidzo A rratos hablar, dzonino, dzonino yocaha, dzoicadzoicani Arrebañar, yonanumi, yonacaindi, Arrebatar generalmente, yosaiqueyendi, f. quay. Arrebatar tres o quatro o mas juntos, yotateninota. Arebatar algo, E yr huyendo con ello, yosinonaindi, f. cono, Arrebatar muchos, yocateninota, yotateninota. Arrbatiña hechar algo, yosataninondi, f. cata, yodzaqcoyondi Arrebatarse como en contemplacion. yosaanditaninoinindi, yosahainindi, f, caa f. qhu. Arrebujar algo, yonadzateyendi. Arreboçarse, yodzadzahuindinuu yodzahindinuu. Arrechar vide, alçarse

Arredrar, yodzaqndiyondi. yodza qndahandi, yosicotasindi, yosico canindi, f. cuico, Arremangarse. yondaachihindaha dzono. yodzandaanuundi, yodzandaatehuindi yodzacaanuundi. Arregaçarse el hombre. yodzandaa chihindidzono, yondaatehuindi dzono Arregaçarse la muger, yondaachidzoninondi. et Vi. alçarse las faldas Arregaçar a otro. yodzacaatehuindi. Arregaçada estar, yosaatehuidzama. yadaa quehe dzama. yondaa codzo dzama, yosaandaha, yodaa tehuidzama, Arremeter de presto corriendo, ita sinoyachindi, itasinosaandi, f. cuita Arremeter contra otro, yosandavuadi. yosaacuitañahandi. f. qcui. Arremeter para rreñir, yodzatnahañahandi Arremeter a otro a pechugando con el, yosacoondihiñahandi, f. qcoo. yosacoondadziñahandi, yodzita ñahandi Arrendar. vide. alquilar tierras. Arrendador que las arrienda tayyodzasandayu. Arrendador que las toma, tai situndayu, taindayu, taisitunuu, ñacadzañuhu es metaphora. Arrendar a otro contrahaziendole yodzandahandi yuhuta, Arreo, aduerbio, itananiquaha, dzo eenuuquaha, dzoeenaniquaha, dzoeenducaaquaha Arreo dai. Arrepentirse teniendo dolor de lo que D 2 hizo

folio 26v column 1

folio 26v column 2

hizo. yonacuhuiinindi, yonacaca inindi, yonaneeyonaquañeinindi yonacutainindi, yonatuvuivhui inindi. yonduvuicacainindi. yocuvuicoyoinindi, yocuvuidzindaini yosacuinindi , f. quacu, yondayu inindi. Arrepentirse mudando parecer. yonatuhuinindi. yondicocavuainindi Arreziar la enfermedad. huasicodzoquahi. Arreziar el viento. huasicodzoyocananihitachi. Arreziar de la enfermedad conualeciendo. yonduvuidatnundi. yona cacandi. yonanihidaindi. yonduvuidaindi. Arriba. nino. Arriba o encima. preposicion. yodzo f. codzo. Arriba en lo alto. dzini. Arriba en caminos, o tierras. huadzo y rrespecto desto. para abaxo dizen huaa. Arribar los nauios boluer al puerto. yondicotnundoo nindetnahatnundooñuhuyechi. Arribar librandose de naufragio. yocaisiyondi, yosasaandi, yocacundi. Arribar el nauio por llegar. yosasaa yosatnaha. f. qtnaha. Arrimar la mano a otra cosa. yosadzindaandi, yondadzindaandi. Arrimar tierra a los arboles. yodzandaandiñuhu. Arrimar a la pared cosas largas, yosanindaandi. yosanindaatuvuindi f. cani. Arrimarse a la pared estando en pie.

yosacuiñendaatuvuindi nama, f. qcuiñe, yosacuindaatuvuindinama, f. qcuindaa. Arrimado estar asi. indaatuvuindi f. cuindaa. Arrimarse a la pared estando sentado yosacoondatuvuindi f. qcoo. Arrimado estar asi. yondaatuvuindi sahanama. f. coo. Arrimar algo a otra cosa, yosanindaatuvuindi. f. cani. yotaatuvuindi. Arrimarse a otro recostandose sobre el yosacoondatuvuinahandi. f. qcoo. Arrimado estar. yndaatuvuiñahandi Arrimado estar algo. yehe tuvui. Arrimarse al espaldar de la silla estando sentado. yonduvuandaandi. yonduvuaninondi. f. condu. Arrimado estar asi. idem. Arriscado hombre, tayyuchidzaa ini, taidzichidzaaini. Arroba peso. cuhuacanu. Arrodelarse. vide adargarse. Arrodillarse estando en pie. yocoo cuiñesitendi. Arrodillarse estando sentado yondoyocuiñesitendi. Arrodillarse vide. reuerencia hazer. Arrogante. vide. alabarse. Arrojar con el pie. vide puntillazo. Arrojar algo como quiera. yodzacuitandi, yodzaquaindi, yodzacanandi Arrojar algo a otro en los ojos. yodza cananinondinuuta. yosicondinuuta. f. cuico. Arrojar algo a la pared. yosasandaandinuunama. f. casa. yosicondi. f. cuico. yodzucundaandi. Arrojar algo dando con ello en el suelo yodzu

folio 27r column 1

folio 27r column 2

yodzucundinuuñuhu, yosasandi nuuñuhu. f. casa. Arrojar en alto. yodzacaanditandi yodzacaacavuandi. Arrojar con menosprecio. yodza cuitandi. yodzacanandi. Arrojar algo de aqui para alli. nucavuadecavuayoquidzandi. f. cadza. Arrojarse vno de arriba abajo. vide. abalançarse. Arrojarse por el suelo. vi.. rebolcarse Arroyo. yuta, sayosahanduta. Arrollar manta. yonatuvuindidzoo. Arrollar al niño. yosaqcudzusi. f. caq Arrollar la manga o el çaraguel. yona tuvuindaandi Arroparse. vide abrigarse. Arrostrar a hazer algo. yosacohonuundisacadzandi. f. qcoho. Arros. nunicuisicastilla. Arrugarse vno por vejes o otro accidente. yocoodziindi, yocootadzinuundi, yocuvuidziinuundi, Arrugar algo. yodzateyendi. yoquidzadziindi. Arrugada cosa. sanidzii. saniteye. Arrugas de barriga de bieja . quato ñeechisi. ticoochisi, Arrugar la boca frúziendola mofando, yoquidzandicoyuhundi. f. cadza Arrullar la paloma. yondayute. yondayudzuqchitu dzata Arte para deprender. tacuyondaandudzundichi, tacuyocachitnunidudzuhuisi. tacusaquicasita. Arte oficio. huisi. Artero engañador . taihuisiini. taisininahañaha taisinisisisiniyechi. tai caasisi, taydzandahuiñaha. tayyo

yocuvuidzequeñaha taysadzuhuañaha Artejo. huau. daha. l. saha Artesa. yutnundoo. Articulo de fee. sasinindisa. Articulo o parte. eesichi. Artificioso hombre V. ingenioso. Artificiosa cosa. sanicuvuihuisi. sanicuvuitnaniini. saninihiini. Artilleria. tnusiicaa nanu Artilleria soltar. yotevuinditnusiicaa yodzacandenditnusiicaa. Artilleria. taitevuitnusiicaa. Arueja. duchitinduu. A. A N T E S. Asa de olla. tutnuquedze. Asa de jarro. doho. A sabiendas o adrede. o de proposito hazer algo. tnuhucataini. dzo inicandi yniyundi. yoquidzaninoinindi. Asco tener. yocuvuindiiinindi. yocuvuiqueneinindi. yocuvuicuiyainindi. yosiniqueneinindi. yosinindiindi. yosinicuiyandi , f. qni. yosicondodzoinindi. f. cuico. Asco poner a otro yoquidzacuiyaini ñahandi. yoquidzaqueneiniñahandi. yodzandiiiniñahandi. Ascua. ñuhucayu. Asadura. vide higado. (haca. Assaz. dzohuatucanicuvui. dzohuahaca Asir tener suerte. yotneecutundi. Asirse de algo. yosaacuitandi. f. caa. yondaacuitandi. yotneendi Asido estar a algo. yehendico. f. quehe yondaandico. f. condaa. Asir o atar vno con otro. yochihindico D 3 co

folio 27v column 1

folio 27v column 2

cotnahandi, yotaandicotnahandi. Asir con tenazas. yotayundi yotneeninondi. (handi. Asir por prender a otro. yotneeñahandi Asir a la muger para peccar con ella yosaacuitaqueyenahandiña f. caa Asirse en palabras. yonadzadzavuandudzutnahandiyonaandi, yodza tnahatnahandi. Asma. quahi ñananihindudzu quahi ñananihitachi. quahiyosandehe tachi. quahitnoho. Asma tener. yosahatachindi . f. qhu ñananihidudzundi. ñananihitachindi. yondehetachindi, ñacuvuiña canucanadzitatachindi. yondiyuyondadzituchihuasiyoco huasitachi. Asmatico. tayyosandehetachi. Asiento. sasacodzo. l. tayu. Asiento de yndios. tayu. tayundihi. Asiento hazer en alguna parte. yocoocoocutundi. yocoocoocuiindi. yosaisañundi f. quai. yoquidza ñuundi. f. cad. Asno. idem. l. idzoidzitaa. Aspar a alguno. yodzanduvuandaa ñahandi sita yodzandecandaañahadahata sahata. (dza. Aspa para deuanar. duyu. duyudiiidza Aspera cosa. sandacui, sandaye. Aspera. vestidura. vide. cilicio. (hu. Aspera pared no alisada. satequeque satecahu Aspero suelo. saquañe. Asperas manos por el trauajo. sandaye. sadzitni. sayata Aspero camino. ichitadzi. ichicana. ichineni Aspera sierra, derecha. sandichi. saindaatuvui.

Aspero al gusto. tatna, atu, aya. Asqueroso. vide ascotener. Assar alguna cosa. yotavuindi. Assador. caatavuiquete. Assaetear. yoqninduvuañahandi. Assechanças. poner. yotaatniñondi tayqcotondoto. Assechar vide. acechar. Assechar escuchando. yoniniyuhundi. f. conini. Assegurar a otro con engaño. yocachihuisindi, yodzatneeyaahuisi iniñahandi. yodzandaicohohuisi iniñahandi. Assegurarse de algun temor passado yondaiinindi, yondaicohoinindi yonucohodzadziinindi, quandai nooinindi. quandaicohoinindi. Assegurar a otro yodzandaicoho iniñahandi. yotniñodzadzindiinita. yotniñoquaiiniñahandi. Assentarse. yocoo coondi. f. qcoo Assentado estar. yyondi. f. coondi. Assentarse muchos. yocoocuisita Assentados estar. yosiyota. futuro cuisicoota. Assentar a otro. yocootasindi. Assentarse las hezes. yonoocuiñe dzehuisahasi, Assentarse el asiento. yocoocuiñe savvuasahasi. Assentar el real. yocoocaqndiyecu yosaqnindiyecu. f. caq. Assentarse el real. yocoocavuayecu. Assentarse en cuclillas. yonucooteyendi. yonucoonunindi. yonucoodayendi. Assentarse en cabecera de mesa. yocooconondidziimesa yocoocoo dzinandi Assen

folio 28r column 1

folio 28r column 2

Assentado estar de coclillas. yyoteyendi. yyotetundi yyonunindi f. coo. Assentarse por orden, yonucooyuqndi, yosacooyuqndi, f. qcoo. yocoocooyuqndi. f. qcoo. Assentar a otros por orden . yocoo caniyuqndita, yotasiyuqndita. yosaqyuqndita. f. caq. yochihi yuqndi. Assentadero de olla, sasaquehesaha quedze, sasacuiñendodzoquedze yuvuitecuta . Assentadero de tres piedras en el fogon, yuuyeye Asserrar madera. yosandandiyutnu f. canda, caayoho, yodzeendiyutnu. Assencios, yucudzayu Asserrar los dientes. yosahuninondi ñoho. f. quhu, yosandaninondi. f, canda. yoquidzatequeque. nohondi. Asserrarse asi. yotandanino nohondi. yocuvuitequequenohondi. Asserrar tablas, supra. Asserradas tablas. yutnunindata. yutnunitahui. Assestar tiro, yositocuitendi. yosito mihindi, yositoninindaandi, f. coto. Assesor, tayyocuvuisihita, Assesor ser, yocuvuisihindita: Assi, aduerbio, dzavua. Assi. ama. dzii: Assi como, dzavuatnaha, Assi hombres como mugeres, dzavuatayee dzavuañahadzehe, Assi tambien, sadzevuindudzavua, sadzevuidzavuandu, Assi, assi de enojo, dzavuadzuhua amaama, Assi assi sonrriendose, aadzuhuahuii

Assi admirandose de pesadumbre yyo Assi se dize o se entiende, dzavuayocachitadzavua yosinita, dzavuayonahata. dzavuayotacusita. Assi es el mundo. dzavuacaañuu ñayevui. Assi se vsa, dzavuayuyyo, dzavua quahandudzu, Assiento de pueblo. sacaañuu. Assiento de casa. sanitahuichiyo. sa nicuvuichiyo. sanisay chiyota, sa caahuahi. Assiento de espaldar. tayutehe, Assiento proprio. siñandi, tayundi, Assiento hazer el edificio. yocoocoho, yocaicutu yocootnahacutu. Assistente. tayyocuvuinuutayñoho siña yya tayyocuvuinaayya. Assistir en tal oficio. yocuvuinuundi ñohosiñandi yya. f, coho. yocuvui naandiyya. Assolar pueblo, yodzanaandiñuu. yodzandutandiñuu, yosaninaandiñuu, f. cani. yodzandaca dahandi ñuu. Assolo pueblo. ñuuninaadaninduta tayunindacandaha, Assolarse pueblo, yonaañuu yondutañuu, yositadzee ñuu, f, cuta yotnaniyondutañuu, Assolearse algo, yondiindodzo, yochidzocani, yocoocani yoyechi cani, yosinocani, Assolear algo, yodzahuidzindi, yondadzahuidzindi, yonadzaquindi cani, yonadzatatandi, Assomar la cabeça yocacunahinuu yocacucotondi. yocacunahidzini Assombrar vide atemorizar y amedrentar D 4

folio 28v column 1 Asosegarse el aire o tempestad, yoquevuitachi. yocuvuidzadzi. Assosegarse. vide assegurarse, Assosegar a otro. vide, ibidem. Asta de lança. tatnucani, tatnuyoco duvuayoco. Asitillas que faltan de la madera, yutnu nindoyondaa. yutnunindoyondita, yutnunindoyondodzo. tesahi. Astil asta pequeña. tatnudzuchi, Astillejo costelaçion. ydzu. Astrologo, tay sinitnuniteñooandevui. tayyonacahacasisayondaa andevui. Astrosa cosa. sañahuaha. sanitevui. Astuto. taituhua, tayñohotacuini, astuto ser. yocuvuituhuandi. ñoho tacunindi

folio 28v column 2

Atar fuertemente, yosaninihindi, cutundi, Atar hombres. yotaanunindi. yotaandicondi, Atar animales. idem. Atar floxamente, yochihicatnutaya yochihicatnuhuihindi Atados estar hombres, yondaanuni Atados estar animales yondicote, Atado estar algo, yehecatnu. f. quehe. Atar como quiera, yochihicatnudi Atar vna cosa con otra, yonachihi catnutnahandi, yochidzotnahandi. Atar ligando como venda en la pierna, yotniñodzucundi. Atajar a otro en el camino, yosadzininondi, f. cadzi. yosadiyunino nuuta, yosadzindiyundita. (cate. Atajo de ganado, eesichitecachi, eetacate A A N T E T, Atajar razones. yosandaninondi. f. cand, tnuhu, l. dudzu. yosanuniAtabal. ñuu. (u. nondidudzu. f. canu, yosandiyu Atabalero que lo tañe. taycatuñuu ninondidudzuta. f. qdiyu. Atabalero el mastro, ñandaa. taindaa Atajado que no acierta a hablar, por Atabales tañer. yocatundiñuu (daa ser conuencido. tayñatuvuicasacaAtabal de palo teponastle. qhu. chi. tainindadzidudzu, tay quanAtabal este tañer, yocaniqhu. daindudzu, tayquahatachi. taiña Atacar calças. o çaragueles, yonachinihindudzuca, tayninandadziyuhicatnundi. yodzacaanuundi çahu, tay ñasaacaadudzu. taynaye ragueles. hecandudzu. Atado hombre en hablar. tayñasacoo Atajar camino cerrandolo, yosadzinhuatu yuhu tayñacuvuicaha. tay diichi. f. cadzi. ñatuhuacaha. Atajar camino por que no hierre el Atado que no sabe hazer nada, ni se amacaminante, yosadzinditnuniichi ña. tayñatnuniini. tayñanihiini, futuro. cadzi. dzavuacoo dzavuacadzata. tay Atajar. yr por camino mas breue. yoñatnuni ñadzevuiini, taiñatnuni sahandaandiichi, yosahacuitendi. ñahuiiini ñahuaaini f. qhu, yosandisicuitendi, yosacanAtar algo, yosanindi. f. qni. dandiichi yehendisicuiteichi, yo sahan

folio 33r [=29r] column 1

folio 33r [=29r] column 2

yosahandi, yosandisidaaichi. f. qndis, Atajar enfermedad. yosadzininondi, quahi, yodzatuhuninondi Atajar el rrio, yasadzindiyuta, yotniñonditeyahua yotniñochitundi, yotniñondiyundi, Atajar pleitos, yosandaninondi, f. canda, yodzaquehuininondi, yodza tuhunino Atajo de camino, ychicuiñe. Atalaya lugar alto donde miran. sa sinditoichi, Atalaya espia. vide. adalid, Atalayar, yositondotondi, f. coto, yonanindi, yositondiichi, yonditondi ichi Atambor vide. atabal. (ichi. Atanquia de seda. yuhuacoco. yuhua nindai, yuhuatichihi. Atapador. vide cubierta. Atapar. vide. cubrir. Atapar el huelgo a otro, yosadzindi yuhuta, yodzandehenditachita Atapado de narizes que habla por las narizes, taycahadzitni. tai cahaninidzitni, taycaha ñama, tay cahachitu, taydzitnichitu. tay dzitniñama. Ataparse las narizes con rreumas, yocahadzitnindi. Atapar agujero. yotaandayun di, yonatniño dayundi, yodzandutuninondi. yodzandutundi. Ataparse en soluarse algun caño. yosacoondiyusichi, f, qcoho, yondiyunino, yondadzinino. f, con, Atapado estar algun caño, no a soluado, yondutunino. Atar plumas rricas haziendo plumaje. yodziñandi sahayodzo, yodzuhuandi

huandi yodzo, yosanidindaa sahayodzo. f. qni. Atar el hilo que se quebro texiendo la tela, o devanando, yonataacatnundi, yonacatnundi, yonachihi catnundi. Atar la muger los cabellos componiendolos, yonaquiñandahaidzidzini. yonadzucuñadahaidizdzini, Atauiarse componerse, yonduvuihuiindi, yocuvuihuicondi, yondaandesihuiindi, yonduvuidandundi. yoduvuitaquendi. Atauiarse la muger yonacamahuiiñadziyo, yodevuinuuhuiiiñadzico, con los demas, Atemorizar. vide. amedrentar. Atenazear yotayuninoñahandi, caa ini, yotneeninoñahandi, caadzinda, yotavuaninoñahandi, Atençion tener a lo que se haze o dize. yoninicuitendi,. f. conini, yoniniñuhuinindi, y por metaphora, yosaqtutnudziñendi, f. caq, yoninidzadzindi, Atençion tener a lo que se rreza. yonditoñuhuinindi. f. condito. yona cahañuhuinindi, Atenerse asu parecer o al ageno, yotuvuihuatusindi, yotacuhuatusindi Atentar algo con los pies o con las manos buscandolo yodzacacasahandi dahandi, Atentar el pulso. yosadzindodzondi tuchi. f. quadzi. yotneetnunindi tuchita. Aterecerse o teritar de frio. yoteyendi, yocuvuihuisindi. yosihicasindi Ateriçiado enfermo de tiricia, tay yocu

folio 29v column 1

folio 29v column 2

yocuhui, quahiquaa, tay dzachii quaa, tai yocuvui yainuuta, tay yocuvuidziyahinuuta. Atesorar vide acaudalar. Atestar rrecalcando, yodzachitundi yodzacutundi, yodzachitunihindi. yosadzininonihindi, f, quadzi. Atestiguar confirmando el dicho de alguno, yodzadisandudzu sita yodzandaandu dzundi. yodzacuitendi Atestiguar todos, yodzandisatacata, Ati, sindoho. absoluto, sindo en composiçion simaindo, A tiempo vide a buen tiempo. A tiempo y sazon, ibidem, A tiento hazer algo, dzohuisidzotnunica yoquidzandi, ñatnuniñamihiyoquidzandi, f. cadza (tar. Atinar, yocuvuitnunisindi. Vi, acertar Atizar los tizones, yochihindahandi tutnu, yochihindiyondi, yodza qndiyondiyutnu, l. tutnu yodzaquevuindiyondi, Atizar el fuego meneando las brasas yotevuininidiñuhu. yoñooninondi Atizar la lampara, yodzitaninidiyuhua, yocananahindiyuhua. Atochado o atronado. tayininodee taiininodziñunuu, tainuundeenuu naha. Atollar, yocaindusindidayu. yocani inditandidayu yosivuicuinondidayu. f. quevni. (yo. Atolladero. sacaandayu, sacaandoyo Atollar a otro, yodzacaindusiñahandi dayu, yodzacainditañahandi dayu, yodzaquevuindusiñahandi yodzaquevuicuinonditadayu. Atole. tuta, duta saha. dutayusa.

Atomos del sol, eemihi, deqdziini, tiyachidzuchini. eeidzini. ñuyacadeq, sayosanaduvuadicandii Atordido estar, yosiconuundi: f. cuico, yonaanuundi, yocoonaanuundi yonaainindi, yocoonaandi. yocoo teyevuindaanuundi. Atordir a otro. yodzacoonaandi:yodzanaandiinita, yodzacoondi teyevuindaanuuta. Atormentar. yodzandohoñahandisita. yodzananiñahandita, yodzadohovhuindahuiñahandi. Atormentando molido de algun trabajo. nitnaniconondi, nitasanini coñondi, nitasaniniyequendi. Atrasmano, apartado, sica. daasica. Atraer por alagos, o por dadiuas, yodzatneeyaañahandi, yodzacaa iniñahandi, yodzacuicoiniñahandi Atraer por rrazones, yodzacuvuiini ñahandi, yodzacaacuvuiiniñahandi Atraillar perros. yotaandicotnahanditeina, yochihindicotnahandite Atraillados, asi, yódaandjcotnahate Atrancar puerta, yochihituvuindi, yochihitneendi, yotaatneendi. yutnu. saha yutnu. Atrancada estar asi, yehetuvuiyutnu yehetneeyutnu. f. quehe Atras, satasi. Atrasen tiempo pasado. ñuucaasanaha, sandaa. sahuaasanino, ñuuqua cay, saquacaysayata. Atrauesar delante de alguno, yosa nuuta. f. caq. yosaqsiyondinuuta. yosanuucandandinuuta. f. qnuu. Atrauesar algo con saeta pasando desotra parte yodzacuitasiyondi ye,

folio 30r column 1

folio 30r column 2

yehesiyo, yodzacuitandi, yodzacacunditandinicaysiyoniquindi Atrauesado asi ser. yositasiyo. f. cuita yosiyoyosiyo. Atrauesado estar. solo pareciendose a flecha sin pasar de la otra parte yocacundita. yocacutuvui, Atrauesar algo poniendolo de traues yosaqndisindi, yosaqninondisindi. Atrauesado estar algo asi. caandisi. caaninondisi. f. cavua. Atrauesar o cruzar las manos o pies yotniñodzamandi, Atrauesarse en palabras. yodzadzichiinitnahandi, yodzadzicoinitnahandi. yodzasatuinitnahandi. Atrauesarse el bocado. yosacoho naidzita dzuqndi, yosatneedzita dzuqndi. yosacohondiyu dzita dzuqndi Atrauesado llevar algo en la boca caaniñodisi yuhundi, yeheyuhund, Atrauesar por algun camino, yosandandiichi, f. canda. Atreguado. taidzanaini, taiyehequehi, tayyyoini. Atreuerse osar, yocuvuiyeeinindi. yocuvuisaainindi, yocuvuindai inindi. yocuvuisahainindi yocuvui yacuindi Atreuido asi, tay yeeini. taisahaini tay yacuiini. tayndaiini. Atreuerse desuergonçadamente. ña yochihiinindi ñavhuiinindi. ñayosihicahandi. ñayocuvuicahanuundi Atreuido en hablar. taiñandatuini, taiñayochihiinicahata. Atribularse vide afligirse. Atrochemoche hazer algo. vi. atino

Atroce cosa desaforada. cana. neni, Atrozmente. tnuhucananeni. vhui. Atronar o tronar, yonehe yocatni, yocanda yocasa. yocaa ñuhu. yocanadzavui. Atronarse delsonido. yondoyocavuandi. yocanacuinodzohondi. yondoyonditandi. yocanaconondi, yocanandavuandi Atronado asi, tainindiyudzoho. tay nindoyocavua. tainindoyondita Atronado bozinglero, taicanasaa. tay yocanandasa. Atronara otro con algun ruido. yodzacanacuinonditutnuta. Atronar a otro con vozes. yocananinondi. dzoquadzohota Atronarse los oydos. yocanacuino tutnundi A tuertas, tnuhuñacuiteñamihi dzo yaqua ni. ñandaa. tnuhuyoo. tnuhuyaqua, (tnunica. Atuertas aderechas, dzohuisicadzo tnunica Atropellar vide apretar. A, A N T E V. Avdiençia, huahisinitniño, huahi sinocavuatniño, huahiyosiyo tnunitniño. huahitasitnunitniño Avdiençia hazer. yocahanditniño, yotasinditniño, yosinotasinditniño yotasitnuninditniño Avditorio el lugar para oyr, huahi sinitniño. huahiyonatnaitniño, Aventajar vide sobrepujar. Aver dexado dechado de penitençia los sanctos, nicotasiyataniño penitençia. Avllar. yocanasiindi. yondayundi yondayuyehendi. aun

folio 30v column 1

folio 30v column 2

Aun no a vn año. tasinocacuiya. taq tnahacacuiya. tanandusica. Aumentar vide. acrecentar A vna parte y a otra. V. ambas partes A vna hazerse todos. dzohootaca. cachitaca. dzoeecanucacahata. dzo hoonicaacanucahata. Avn soy pequeño . tatnunicanuucoondi. tadzahaca nuucoondi, ta tnunicañuundi, Aun todavia, vide. aun. Aun que no aya nada. taquadzuñatuvuisayyo. Aun tengo tiempo para hazer algo. dzodzevuicacadzacandi. Aunque. taquadzu. Ausentarse. yodzasiyondi. yosiyosiyondi. yodzahindi. yosiyodzahindi. yosiyoyuhundi. Ausente estar. yoondiyyo f. yoodicoo Ausente estar tercera persona. yoo tuvui yooyyota. yoota. yootayyo Ausente andar escondido. sasiyosiyota. sadzahisasiyoyuhuta. sasiyoyuhuta. sasiyodzahita. Austero para con otro. yyoini. yyo dzaaini. yyota. Austero para consigo. yosaidzohondi. tayyonacaniini. tay yosaiii, tai yonucooii. Auto. vide. comedia. Autor tainidzaha. tayniquidza. tai niquidzahuaha. Autor Dios criador de todas las cosas. yyanisaindiyaandevui ñuuñayevui. yyayosaindiyañaha yyadzi dzahaniquevui niquituandevui ñuuñayevui. yyanisaninitasiñaha sindo yyañuhutnanihuisiñuhunin

ninduyunidze huaniquahaya yyanidzacutunidzandisadehe. Autoridad tener de persiona. yeheñuhundi. yehedzicondi. yehendudzundi. f, quehe, sasiña. Autoridad de oficio tener para hazer algo, tniñoyundi. yonainditniño. futuro, conai. Autorizar escriptura el escriuano. yodzahandisadidudzu . yoquidzandisandidudzu. yoquidzandisan di, yoquidzandaandi. f. cadza. Auariento ser. yocuvuidzahainindi. yocuvuicuiyandi . yocuvuindiindi. yocuvuidziiinindi. Auariento, taindii, taiquacu . taidzii ini. tayquene. taicuiya. taidzaha ini. tayñaitaini. Auasallar. vide sujetar Aue por gallina. tiñoo. Aue. quetendavua. Aue de rapiña. quetendevui. Aue agorera. queteñena, Aue llana. chinducastilla. Auenado loco, taiñatnuniini, taiñohodzanaini. taydzanaini, Avenir el rrio, yositandodzoyuta , f. cuita, yosidzocavuanduta yuhu yuta, f. cuico dutayocaicanu. Avenirse los discordes yonooquachi ta, yondahayondicota, yonduvui dahuiinisitnahata, yondateyondico inistnahata, Aventar haziendo ayre a otro, yodzacoonditachi, yodzacuicondi huichi, yoquidzindihuichi, yodza quesinditachi, yosasandi huichi f, casa Aventar trigo, yodzaquachindinuni, yoquidzahuiindinuni, yoqui yo

folio 31r column 1

folio 31r column 2

yodzandavuandi. yodzandachindi Aventador, vide amosqueador, Aventarse el ganado, yositadzee, f. cuta, yosinodzee, f. cono. Aventar el ganado, yosatadzeendi f. cata. yodzaconodzeendite Aventajarse en algo, yotasisiyondi hoocandi, yochihiyahandita, huihicandi, yochidzondisicandita, Aventajadadamente, tnuhutasisiyoca. tnuhuchihiyaha Aventurarse, yoquidzacanuinindi. yoquidzasaainindi. yoquidzandai inindi, yoquidzayeeinindi, f. cadza yotniñoyeeinindi, yotniñocanu inidi Aver abundancia. vide Abundar. Aver lastima o piedad de alguno, yositondahuindita. f. coto, yocuvuindahui inindisita, yonatuvuindahuiinindisita. Aver algo yyo. caa, ysi yehe. Aver lugar de hazer algo. yosinaninosindi. f. qna. caasinasindi Aver comida bastante para todos los conbidados, yocañudzitasindehe taca. vide abastar. Avergonçarme tener verguença, yocuvuicahanuundi, yonacuchinuundi, yonacuchiquahanuundi. Avergonçar a otro, yodzacahandi nuuta yodzacuchindinuuta, yodzanañundinuuta. yoquidzacahandinuuta. f. cadza. Avergonçar a otro dandole en rrostro con sus defectos, yodzacahaninondisita. yosatanditecahata. f. cata, yonatniñondinuuta, yonacuvuicuitendita, yonanahandinuuta

ta, yonucohoyuhundinuuta. Averiguar vna cosa yonatasitnahandi, yonadzatnahandi, Averiguar alguna cosa entre dos acareandolos, yonacuhuandudzu tnahandi, yonatniñotnahadudzu Auer hambre generalmente, yyotnama, yyotnamayocuvui, Aver hambre grande, tnamañuhu. tnama, yyotnamandahui, Aver tener hambre. yococondi, yosihidzocondi. f. cuvui Aver sed. yoyechindiduta, yosihindi dzoconduta, f. cuvui. yoyechiyoyaandiduta A vezes dezir o hazer algo, yodzama nino. yoquidzandiyondasindodzotniño yoquidzandi yosicondodzo tniño. f. cuico. yosinondodzotniñoyoquidza, Aver menester. yosiniñuhusindi. futuro. qni. Aver en mi alguna cosa de virtud vide darse a la virtud. Aver en mi alguna cosa de vicio. vide darse a vicios. Avezindarse en algun pueblo. yosai sañundi. yosaiñuundi. yoquidza ñuundi. yoquidzasañuudi f. quay f. cadza. (yonduvuiyya. Avinagrarse algo. yosiya. f. cuiya. yó Avillanado. tayyucu. tay dzocaayucuca. Auisar aotro. haziendole avisado. yodzatuhuañahandita. yodzatacundiinita, yotniñotacundiinita yodzatuvuindaandiinita. yodza cuisidaandiinita. Avisar aconsejar a otro que haga alguna

folio 31v column 1

folio 31v column 2

alguna cosa. yodzacahandita. yochihiyuundita yosahanditadudzucachita Auisar y aduertir al amigo de lo que le conuene, yoyuhuiñahandi, yoquidzinditutnuta, yochihindiyuhuquevuiyuhucuiya sita, yocaha yosaqinindisita, f, caq. es por metaphora, Avisada y cuerda persona, taindichi taytuhua ini, taitacuini, taisini tnuni taiñohotacuini. A vna o de vna vez, dzoeecaa, dzo hoonanicaa. dzohoonducuvuitniño Aura, teyocoñuhu, (ño. A A N T E X. Axedrez, yutnucatne, Axi pimienta de la tierra, yaha, Axi verde, yahacuii, yahañuma Axi seco, yahayechi. Axi, vnguento amarillo, yucudzacaa Axo, tenaqmisatu. Axorcas, dzequetaandaha, dze que condaadaha, Axuar de casa. daiñahadzehe, A. A N T E Z. Azabache. yuuñama. Azahar. yta, yutnutequaa, Azahar agua, dutaitatequaa. Azagaya o ascona. tatnudzuchi, Azeda cosa, yya Azedarse vide avinagrarse Azedarse el estomago. yosiyandodzo dutadicandi, yosiyandodzoduta inindi, yosiyandodzonuuinindi, f. cuiya. Azedar alguna cosa. yoquidzayya. f. cadza. yodzacuiya. Azedarse los dientes con dentera. yocuvuicacanohondi: yocacanohondi, yo

yosasinininohondi, f. casi, yotahuiyequenohondi. Azedera, yerua, tindusa, Azeite, idem. l. dzaha. Azeite de chia, dzahaquende, Azeitunas, tecahuacastilla Azeite de higuerilla, dzahaduchitenama. dzahaduchiniqui Azeitosa cosa. sayehedzaha Azeitera, tindohosacohoazeite Azero, caacasi. Azial de cauallo, yutnucoyodzitni cauallo, yutnu coyo nini yuhu Azial poner, yotniñondi, yutnucoyodzitnite, yocoyoninindite. Azije para tinta, ñuhu huayo, vhua Azogue. dutadziñuhuyocanda, Azul. sandaa. ñuhundaa. Azul escuro. ñuhundaatnoo. nuhundaaquehui. B. A N T E A. Bacilar. dudando de alguna cosa. yochihindatucainindi, yehendatuca inindi. f. quehe. ñayotuvuitnuni casiinindi. Bacin de baruero. sahacaa quaa, saha cohondutadzata. Bacin de seruiçio. quedzeyehui quedze dzachiinino quedze yosiyonino quedzesatenino. Baço. tnaha. Baço tener enfermedad. neñetnaha yocoocoho, yocooninitnaha. Baço cosa fusca. vn poco negra, tnoo cuinda, tnoohuisi. tnoocuisi. tnaha cudzi. cuinda Baçucar la vasija, neutro. yocamanino. yocamañohocande, yocandenino Baçucar la. actiuo. yodzacamanino badid

folio 32r column 1

folio 32r column 2

Badil de hierro . caayocaiñuhu, caa dzitañuhu. Bagre pescado. tiyacadziyu, Bagre otro grande. tiyacañami. Bahear hechar de si baho. yocanayoco, yocaiyoco indodzoyoco . yonanayoco. f. cuindodzo. Baho. yoco. Baho que sale del agua. yocoyocananduta yoco indodzoduta yocoyosinonuunduta. Bailar dancar. yositasahandi. f, cata. Baibenes dar alguna cosa. yonucayendicaye, nunditadendita. nucasadecasa Bailar çapateando . yoquidzatadzi sahandi. yonacatusahand.i. yoquidzahuisisahandi. f. cadza. Bailar saltando. yosaanditaninondi f. caa. yosaandavuandi. yosaandavuaninondi. f. caa. Baile o danca. yaasitasaha Baile antiguo yaa. yatayaasanaha Bajo del vientre. tocochisi. nuuchisi Baladron fanfarron. taicahatachi. tay cahanino, taicahahuata, taicaha dzico taicahahuidzi. Baladrear, o baladronar. yocahatachi. con los demas. Bala pelota . ñuhusiicaa. dzehui ñuhutnusiicaatinduu. Balance hazer para ver la hazienda que tiene . yonachihindahuindi. yonacahuindi. yonanducundi. yotasitnahandi. Balar la oueja. yondayute. Balança para pesar. cohocuhua. cohochihicuhua. Baldia tierra. ñuhuninduvuicuhu. ninduvuiyucu. ñuhudzocaahooca.

ñuhuyooyocachindodo ca, ñuhunindusi, ñuhucaandusi Baldado. sacaha, sadzicoca. Baldonar vno a otro. yocanandaatnahandi. yonanitnuhutnahandi. yosii vhuitnahandi. yonanitnahandi, yodzayevuitnahandi. yondaaquehetnaha. yosaaquehetnahandi. yocachiyechitnahandi, yocachisisitnahandi. Baldres. ñeenicuita, ñeedzacuita. Balido de ganado. sasindayutecachi Balsa para. pasar Rio. sitosisiyuta.yahasito Balsamo. ytadzusayaha. (hasito Bambalearse algo. yosico f. cuico. yocanda, yosichi, f. cuchi. yonucasade casa, yonunditadendita. Bambalear algo actiuo. yodzacuicondi, yodzacuchi. yodzacandandi, yodzanucasandi yodzanunditandi. yodzandenditandi. Ballesta. cusi caa. Ballestero, taysanaicusi caa, tayqni ñahacusicaa. Ballestero que las haze, tayyoquidza huahacusicaa. Ballesta tirar, yodzaqhundiduvua. yodzandaindiduvuacusicaa. Bañas hazer. vide. amonestar. Bañarse. yosichindi. f. cuchi. Bañarse en publico. yosichituvuindi yosichicandandi. yosichindisindi. f. cuchi. Bañarse en temascalt. yosaandiñehe f. caa, yocaandiñehe. yosivuindi ñehe. f. quevui. Baño, temascalt. ñehe. Bañar a otro. yodzacuchiñahandi. Bañar a otro en temascalt, yodz aca añahandiñehe. yocaniñahandiñehe Banco. vide asiento. barata

folio 32v column 1

folio 32v column 2

Barata cosa sañamani. sañacuihi. sañasicayondaa, sañasica cata. ñasicayahuisi. ñayahuiyondaa. ñayondaayahui. Baratear, vender barato. yonadzico cahandi. yonatasidzicondi. Barata hazer. yadzacuitandi. sayodzodzini. yodzacaindiyahui. yodzanoondaandiyahui. yodzacuitandaandi. Barato dar en el juego. yosahanditahuicatne. (ta. Barbaro. tayñatacutnunisayocachita Barbo pescado. teyacadziyu. teya cañami. Barca. tnundoo. Barca depasaje. tnundoo. sicatniño. Barca de pescador. tnundoo siñoho tay dudzutiyaca. Barniz con que dan lustre. dzahaquendedaha. Barniz dar, yodzandaandidzahaquende. yodzacaanuundi. Barnizada cosa. sanicuvuindaha. sa nisaanuudzahaquende. Barniz amarillo para xicaras. dzacaa Barniz blanco. yuuñuhucachi, Barniz mas baxo y blanco. ñuhucachi Barniz blanco sobre que pintan. ñuhucuisi. yuucaca. Barniz como margajita. ñuhudziñu. Barra de hierro. yataticoo. yatacaa ticoo. Barranca dzahua. Barranca alta. yuvuicono, yuvuicana. yuvuinini. Barrancoso lugar. saisiyuvui, saysi dzahua. saysiyende sayndaayende. Barranca de Rio. sacaadzahua.

Barañon o Barreñon lebrillo. sahacanu Barreduras, o basura. mihi. Barrenar. yodzacuiyoninondi. yocaa coyondiyutnu. caanuucuiyo. yocaandi. yodzacuicondi. Barrena. caanuucuiyo. caacoyo Barreno el agujero, yavuisaindii. Barrer como quiera. yotehuindi, yonatehuindi. yodzitandimihi. yondaqndidacu. Barrer como huerta. yonayasindi. Barrer bien . yosaqnihindiita. l. dacu yodzitanihindi. Barrer mansamente. quaiyodzitandimihi, quaiyosaqndiita. dihiyosaqndiita. Barrer el horno. yodzitaninindiñuhu. yodzandaindiñuhu. yonatehuidisitno. yondaindidzondiñuhu. yondaicoyodiñuhu. yonadzitaninindiñuhu yaa. Barredero de horno. itayonadzitandiyaasitnu. Barrero donde sacan barro. sayocanandayu, sayosatanandayu. saysaitandayu. Barreña. cohocanu. cohocahi. Barrial lugar de barro. sacaandayu. Barrial camino resbaloso . ychindehui. ychicane. Barriga. chisi. Barriga del ombligo abaxo. nuuchisi nuudzadza. Barrigudo . taychisicanu. taichisinicaicuico taichisiyusa. taichisiini. taichisinichitutachi. taychisitedzihi, taichisitindusi. tay chisinicai. Barril. yutnuñuu. Barrial, vide. Barriçal. barri

folio 33r column 1

folio 33r column 2

Barrio de pueblo, siqui, Barro, dayu, Barro hazer, yoñoondidayu, yoquitundidayu. yodzachiindidayu Barro negro para teñir. dayucayu. Barro de la cara. tesisa Barroso que los tiene. taynuutesisa Barros tener asi. yocuvuitesisanuundi. Barruntar. yotadzininoinindi, yocachiinindi yotuvuitnunisindi Barva sin pelos, dzaa. Barva los pelos. idziyuhu. Barva los pelos de la barva. ydzidzaa Barvar començar a salir la barva, yocaiidzi yuhu. yocanaidziyuhu. huasicay, huasicanaidzi yuhu. Barvado que tiene barvas. tayyuhu idzi. taiinditaidziyuhu, Barvi poniente, tayquacanaidzi. tai quacaiidziyuhu, (yu. Baruinegro. tayyuhuidzitnoo, l. dayu Barvirrojo. taiyuhuydziyaha. Barvas de cabra. dziyudidziyu Barva cana. huidziyuhu, ydziyuhu cuisi, ydziyuhundaa, Barva de planta. yohoyutnu, Baruada planta. yutnuyeheyoho. Baruacana de fortaleza, ñumayecu caadzina. Baruechar la eredad. yosituconondi yositucocondi. f. cutu. yochihicocondiitu. Baruero. taidzata Barueria, sayodzatata. Basa de coluna. chiyondaca, saháda ca, yuúicoocuiñédaca, yuunicoo cuiñendodzosahadaca. Basta. vide. abasta. Basta cosa. coco. dzayu.

Basta lana. ydzindacui. ydzindoco, ydzindaye. Bastar. dzodzevuicayocuvui, dzo dzevuicayoquaha. Bastarme algo. sacuvuisindi. dzodzevuinicasimaindi. sacuvuidzevuinisindi, dzodzevuicacuvuisindi dzodzevuicaquahasindi Basto hombre. tayñahuii taytinaha taynaha, tayñahuiiini, tayñahuihiñatnuni, Basta satisfaciendose. nacuvuidzavua, nacoodzavua . Bastardo hijo dzayadzaca. dzayani sanudodzoñama. Bastardo hijo de señor y de muger baja. dzayaninihidzaca dzayandaa Bastardo hijo de señor y de principala. dzayadzeedzitni Bastecerse alguno mantenerse recibiendo porcion de alguna comunidad. yotaainindisacasihuahitniño Bastecer la familia o el pueblo. yonducuinindisacasitayu. yotniño siñandi yotniñosahandi sacuvuindutacoho, yonducuinindisacaicohocaiyasi, Bastimento tal. sacasi sacuvuinduta coho, sacaicohocaiyasi, Bastimento dar para el camino yosahañahandiyuchituq. f. cuhua, Bastimento tal. yuchituq. Batalla guerra. tnañuyecu dutandecu duvuañuhu. Batallar pelear. yoquidzatnañundi yoquidzayecudi. f. cad yocachindiduvuañuhu. yocahandiduvua ñuhu yondoyosahayecu. yosacavua tatnuyusa yochihiduvuañuhu. E bata

folio 33v column 1

folio 33v column 2

batallar fuertemente. yonaquahandi sahayecu. dainihi yodzatnaha tnaha. yoquidzandinihitnañu. futuro, cadza, batata. ñami. batea sahayutnu. batel o canoa. tnundoodzuchi. bate o juego de pelota, el lugar que solian tener los yndios. yuhuasi cotota. (yahi batiente de puerta . yutnuindaayuhuyahi batir metal, yodzacaindicaa: yochidzondicaa yoquidzayadzindi, f. cadz, yocanindicaa. batido. caanicuvuiyadzi. caanicai, batihoja. ñahuisidziñuhuyadzi. batir huebos yoñoondiyonooninondi batir papel . yocaninditutu. yoquidzandeendi yoquidzayadzindi. futuro. cadza. baua. dutayuhu, dzee, dutadzee, dzeecani, dzeeinditayuhu. bauoso tayyotoondutayuhu taiinditandutayuhu. tayyuhunduta. bauear hechar bauas, yotoonduta yuhundi. yocaindutayuhundi yocoondutayuhundi. indutacoyondutayuhundi. inditatadzeeyuhundi bauadero. dzoonacuhuayuhu. bausan. tayyocananuu bautismo o baptismo. sasadzonduta sanihinduta. bautizar yosadzondutañahandi. futuro codzo. bautizado. taininihinduta. baxa cosa como pared. dihicuite. baxa cosa de cuerpo. cuitedequetendedihi. baxar. vide. abaxar.

baxar los ojos. yocoonainuundi. yositonuunuu nuhu, f. coto. baxar la voz hablando. quayyaayocahandi. yaaniyocahandi quaini yocahandi. cayaniyocahandi. baxar la voz cantando. yodzanuundi dudzuyaa yositandi. baxo de alguna cosa, chisisi. sahasi. baxo aduerbio. nino. sahasi. baxos de casa. sahahuahi. baxo hombre de linaje. nandahi, taindahi cuite. taiñuucuite. baxo hombre en sus cosas taiñoho inindahi, iniñuuyu. B. A N T E E. Beca, huatu. Beço, o labio ñeeyuhu, Beçote que ponian los yndios. vide, despojos, beço oradado. yavuiindi, dzaa. beço grande. yuhucoco. yuhucuita. baço pequeño. yuhuyadzi, yuhuhuisi. beço torcido. yuhuyaqua, nicuvui yaqua. nicuvuiyoho. beçudo de grandes beços. tayyuhu coco yuhudzahua, yuhusihi. beçudos de grandes beços no caidos sino como de perro. tayyuhu cani. tayyuhudico tayyuhutinduu bella cosa. sahuii. sadzacu. bellota. chindutnundii. beleño piciete. yno. yucuino. bendezir algo. yoquidzayyndi. futuro. cadza. bendita cosa sanicuvuiyy, bendezir a otro. vide. alabar a otro, bendezir lo que comian los yndios antigua

folio 34r column 1

folio 34r column 2

antiguamente. yodzocondinuu ñuhu, yoquidzayyndi, yoquidza dzohondi. f. cadza. beneficiar plantas. yotaainindi, yositondaandi, f. coto. beneficio hazer merced yosinindahuindita. f. qni. yocuvnindahuiinindisita. beneficio tal recebir. yonihitahuindi, yocaitahuindi, yocaindatundi, benigno hombre, taindahuiini. tai quaiini, tayñoho yocoini, taiñohodzadziini, beodo vide borracho, berça, yuvua, bermeja cosa, sayaha, bermeja persona, taiydzi, yaha, bermejecerse el rostro de afrentado o enojado, yonacuchinunndi, yonananundi, tendaha, tendaha yonacuchinuundi, yonadziconuundi. yositosatundi, yositodzicondi, f, coto, bermellon, ñuhuquaha. ñuquaha, berraco, quenequeteyee, quenecuvuitata, berros, yuvuasiteyahua, berrugas, ticai, berrugas otras nuquete, tenuuquete, berrugoso, taynicanzticai, taynisinaticai, besar, yotaatuvuiyuhundi, yotaayuhundi, besarse juntando las bocas. yodza tnahayuhutnahandi, yosasinino yuhutnahandi, f, f, casi, yosadzininoyuhutnahandi, bestia de quatro pies, queteyosicandaye. quetesicandaha, quetesica

ñuhu. bestia fiera, quetedzaa. bestia de carga, quete yosidzo dzidzo, bestia lerda que no siente la espuela quetenayosini yyo quete navhuinee, bestia que no sabe de freno, quete nasiniyyoyuhufreno, quete navhuiyuhu, bestial hombre, tainaha taiñatnuni ini tayninduvuidzavuatnahaquete, tainañohoini, nayevui, betum generalmente, sadzatneeta daca, sacaqtadaca, betun, vide. engrudo, bever, yosihindi, f, coho, beuer mucho, yosihquaha, yosihi yyondi, yosihinanandi, yosihi chitundi. beuer toda el agua o el vino, yosihindoco, yondoyonaindocondi. beuer como en el maguei . yosihininonditnuqhu. beuer convenencia. yosihinditnuquu. beuer con la mano arrojando el agua en la boca, yodzacaacavua yuhundiduta, yodzacaacoyondi dutayuhundi, yodzacaanditandi dutayuhundi. beuer de bruças, yocootniñoyuhundiduta yocoocavuandayendi dutayosihindi. beuer purga, yosihindiyucucaisiyo, beuer ponçona, yucusatuyosihindi yucusihinahayosihindi, futuro cohondi, E2 beuer

folio 34v column 1

folio 34v column 2

Beuer en muchas tauernas, yosadza siindi sasitotechi, yosadzasiindi, Beuida de cacao. duta dzehua, duta dzehua nina duta dzehuañuhu, dzehuaticoo, dzehuaninandico. Beuida de maiz morado, duta caya tuta caya. Beuediços, Veneno. yucusatu, yucu saninahayucusidzu. Bevedizos dar para matar. yodzacohoñahandi yucusacuvuinahata yodzacohoñahandiyucusatu, Bexiga. de animal. dzadzate. Bexiga de la orina. sañoho. dzadza. ñonodzadza. Bexiguita por auerse quemado. tequeye, siñeyende. Bexiguitas tales salir. yositatiqueye, futuro. cuta, Bexigas que se hazen del trabajo, chita, Bexigas tales salir. yositachita, Bexiguitas que se hazen con el jabon iñonamateiño. Bexiguitas que se hazen alrrededor de alguna llaga. teyavua. Bexiguitas tales salir, yositandaa, tiyavua, f, cuta, yocuhuiteyavua. Bezerro, ydzundequeyeq, ydzundequachi.

dzohuahacanicuvui. Bien esta, nacoodzavua. nacuvuidzavuahuaha, dzavua, nacoodzavuani. huii. ama. Bien esta, que dize el menor al mayor dzevuito Bienauenturadamente. tnuhusicaindatu, tnuhusicaihuidzondatu. tnuhusicaindahuindatu, Bienaventurado, tainicaindatu, tai nicaivuidzodatu tainicaindahui datu, tainicai tahui. Bienauenturança la gloria, sacoo candata neccaaqhu, l. neendu caaqhu sacoocandacuiita, saco caindatucuiita . Bien criado y doctrinado. tainisanundichi tay nisanutuhua. taynisanu casi. f. quanu, Bien criado cortesano. taycahahuii tai cahatoho. tay cahatuhua. yondayendudzu. yocahata. Bienes de fortuna, yahui catandi sasimaindi, sayyosindi. Bien esta basta, dzavuani, nacoodzavuani, nacooni, Bienes del cuerpo. sandai sandatnu dzehedzoco. sasicaahuii. sasicaa huayu. Bien estar o quadrar algo. yosatnaha. f. qtnaha yonatuvuihuaha, yonatnaha, yonutnaha, yonatavui. Bien esta otorgando. nacuvuidzavua huaha, dzavua, ama, huii a centro agudo. Bien esta otorgando que dizen las mugeres, huii, acento graue. Bien hazer a alguno. vide. beneficio Bien querer. vide amar. bien

B. A N T E I. Biuora, coocaa cootayu. cuchicaa coocaaquaa, coocaacuisi, Bien nombre. huaha, dzicohuatu Bien aduerbio. cuvui, nicuvui verbi gracia, cuvuicachidi. bien lo pue do, dezir Bien se hizo. dzohuatucanicuvui,

folio 35r column 1

folio 35r column 2

Bien quisto. taiquaiini. taiñohondaye ñohoteteini. tai yocachihuahata. taisinihuahata & vide acreditado. Bigotes, idzinduvua. idzindico. idzi yondainani. Bilma poner, yodzacaanuuñahandi tnumieachi. yosaqndi tnumicachi. saqndidzusa futuro, caq. Bisaguelo. siisanino. Bisaguela. sitnasanino. Bisnieto. dzayadzucua. Bisoño en la guerra, nouicio en ella. taidzoicaee sahayecu, tay ee sahayecu. taidzoicahooquahaiecu Biua cosa, sasindito sasitacu. Biua cosa como hombre diligente, sañohotacuini, sa ñoho cuvuiini Buar de conejos. yavuiidzo, yavui yondevuiidzo. Biuir, yonditondi, f. condi, yyondi. futuro, co, Biuienda por vida o modo de viuir tracto. tniñota. huisita. dahuita Biuir para siempre. yyocuiindi. f. coo yondito. yotacucuiindi Biuir por morar, yyondi, f coo. yosicandi. f. caca, Biuir pobre. yyonda huindi. yosicandahuindi. y por metaphora. dzo yecadzocuvuini. dzoneña yoquitu yotuvui yyondi. ñatuvuinini dzavuayucua yyondi, ñatuvuisa yonai sayehendahandi, ñatuvuisa yeheyuhundahandi, ñacuvuiña canuyyondi ña nihica, qquai qcoondaha, dzocuvuituvui dzo cuvuiquitu yyondi, Biuir en peccados, yondihindi yona

yonañundi quachi ydzimihi. yodzaca ninondi ñuhuhuisi, yodzacaninondi ñuhu ñuyaca teyachi. yodzacaninondi. yosicandi, todo es por metaphora. yosicadzanandi f. caca Biudo. taininduvui cai. tainindai caca taininduvuicoyo cai. taininduvuiquaa. taininduvuiee. taininduvuindahui, taicai Biuda. ídem. añidiendole ñaha Biudo o biuda hazer a otro. yondadzacaiñahandi. yondadzacoyocai ñahandi. yondadza quaañahandi Biuir con dolores o enfermedades ininoquahiyocuvuindi. Biuir virtuosamente, yosicañuhu yosicadzadzi yosicaiindi, yosica quaindi. f. caca, Biuora. supra. Biuora muy ponçoñosa coocata, Biuora que atrae los animales con el rresuello. coo catacaasiña, Biuoreznos. coodau. cooyeq. B A N T E L, Blanca cosa. sacuisi. Blanco mucho, yyoqueye, yyo yaa. yyocuisi. Blanca cosa en gran manera. queye cuisidzami, dzavuatnaha yuvui cachi. dzavuatnaha tiyee yavui l. tecooyeeyavui. Blanco ser. yocuvuicuisi. yocuvui yaa. yocuvuiqueye. yocuisi. Blanco hazer. blanquear. yoquidza cuisindi, yoquidzaqueyendi. Blanca persona, de su naturaleza. tai ydazi. E3 blan

folio 35v column 1

folio 35v column 2

Blanquezino por enfermedad, vide amarillecerse. Blanco de los ojos. taytenuucuisi, Blanda cosa. sahuita. Blando de carona, queteñadziiñee. Blanda fructa de muy madura, cuihininacuhua, Blando de coraçon. taihuitaini. tay yaainitaycoyoini. taydzindaini. blandamente o con tiento. tnuhu quaini, yyni. yaani. blandear condescendiendo con otro yoyaandi yoyaandaayuhundi. yoyaandaadudzundi. yoyaayocuitandi . yocuitandaandudzu . yoquiquaindi, blando blandeado asi, tayyodzayaandudzu. tayyodzayaaini. blandear la lança. neutro. ininosico tatnu. f. cuinosico. blandear la lança vibrarla actiuo. yodzandayundi. yodzacuicondi, yodzacandandi, yodzanditendi. este postrero es endereçandola blandear la espada como el que combida para guerra yodzacuicondi yodzacatanditatnu. blanquear de lexos como edificio tuvuindaatuvuiyaa. yotuvuicuisi blanquear las mieses. V. amarillecer blanquear la pared enxalueguarla. yodzacaandidayucaca, yodzadaandindayucaca. yodzandaanuundi dayucaca. blanqueada pared. namanindaanuu dayucaca, blanquear dar lustre blanco. yondadzacuisindi. yodadzayaandi. blasphemar. yocasindisisanctos. yo

yocachiquadzundi. yocachiyechindi yocachinahandi. yocachisisi blasonar jactandose de su linaje . vide. alabarse. B. A N T E O. Bobo. tayñatnuniini. tayyosito nuunano, tayyositonano. tay yositonano , tayyositonuundehui, taynuundehui taynuuyee. bouear. dezir bouerias, yocahanahandi, yocahanahondi, boca. yuhu. boca de estomago, nuuini. boca seca tener de sed . yoyechiyo yaayuhundi, yoyechiyocaya yuhundi. yoyechindodzoñeeyuhundi. bocado de vianda. eeyuhu. eetahui. eedzitne. bocado sacar mordiendo, yosasindaandi. f. casi. yocahundaandi, bocados dar mordiendo a otro. yocahundaañahandi yosasindaañahandi, f. casi, bocal o brocal de pozo. yuhunumanduta. yuhuyende. boca arriba estar. yodzonduvuanuundi. f. codzo. boca abaxo, yondayendi, f. con, boca arriba estar hechado, caanduvuandi, f, cavua, boca abaxo estar hechado, caandayendi, f, cavua, boca abaxo poner vaso, yosanindayendi, f. cani. boquiroto parlero . tayyuhudata, tayyuhucahi yuhundasa tayyuhu tnuhu.

folio 36r column 1

folio 36r column 2

tnuhu. boquihediondo. tayyosahainiyuhu boquihundido. tayyuhucondo . yuhutnema. yuhuyende. boquifrunzido, taynidziiyuhu. bocacho o bocon . tayyuhuquaha. tayyuhucocoyuhucanu, bochorno, cani. ini. quesi. bochorno hazer. yocoocani. yochidzocani, yocooquesi, yyoini, yñe yoco. boçal hombre. taydzaha. boceçar o bostezar, yodzayehuandi. yodzayehuacanindi, yodzacaa yehuandi. boço de barba. ydziyuhunino. bodas. sasidzatnahandaha, bodas lugar de combite. huahinina tacataynatnahadaha, huahiinduvuitnonota, f. cuinduvui, bodega. huahiiñequedze vino. huahi sañohoyutnuñuu. bodoque, ñuhusii, bodoques tirar con zebratana yosasinditnusii, futuro cusi, yotevuindiñuhusii, bofes, inidzee, bofeton, sacatunuu. bofeton dar. vide abofetonar, bogar remar, yodzacacanditnundoo. boyada manada de bueyes, ydzundequeyonataca. eetacaydzundeque, ydzundequecahi. boyerizo. tayyondacaydzundeque bola de madera, yutnutinduu, bolar, yondavuate, yosicote, futuro cuico, bolar o bolear la manta con el aire

como las velas. yondavuadzoo, yondachidzoo, inditasico, f. cui. inditandachi . f. cuita, bola para jugar a la pelota, ñama. bolar reboleando, yosanindisite, yosasandisite, f. casa . yocanindisite yoquidzidisite. bolar cogiendo carrera yondavua sahatedzina, bolar remolinando . sasicocuiyeyondavuate nucanu decanuyondavuate. nucuicodecuicoyondavuate. bolar haziarriba . caacaayondavuate. quandaacaacaa. bolar haziabaxo, caacaasandavuate yocoo. bolar alrededor, yosicocuta, yondavuate, f. cuico, bolar hazer a otra cosa . yodzandavuandite, bolar alto el paxaro parandose en el aire. yondaacuitaninote, nuu tachi, yondaacuiconinotenuu tachi. bolar tan alto que apenas se vee dzohuihininituvuinuu inditate, dzohuiidzosaniyotuvuiinditate, bolar por arte en bolador, yosicoyahandi, futuro cuico bolador tal para bolar, yutnusico yaha, bolos jugar. vide jugar a los bolos. bolos, yutnutneenduu, bolo mayor hacho. yutnuindodzo nuu. yutnuyocuvuindoto bolquear vide buelcos dar. bolsa. ytne. boltear. yosiñeticoochindindi. E 4 futu,

36v column 1

folio 36v column 2

f. cuiñeyosaniticoochindindi . futuro. cani. Boltear de aqui para alli dando bueltas por el suelo. yosicotuvuindi. yosicondiindi. f, cuico. Boltear el palo con los pies. yoquidzasiyoyutnundi. f. cadza. yodza cuicondiyutnu. Boltear los muchachos dos junctos por el suelo asidos en vna manta yosidzoquedzetahuindi yosidzonduvuatnahandi . f. cuidzo. yosaa duvuasatatnahandi . f. caan. yosidzoquedzetahuitnahaadi . f. cuidzo yosaniquedzetahuitnahandi, futuro cani. Boltear de otra manera, poniendo la cabeça en el Suelo. yosaniticoo chindindi. f. cani, Boltear de otra manera. yosaniticooyandendi. f. cani. yondoyondidzosahandi, yanacayendi. Boltear dos o quatro en vn palo como cruz, yosicondavuandi . futuro cuico. Boluer lo prestado en especie. yona cuhuandita, yonatasindi. yosico tniñonaandi, f. cuico, yotniñondicondi. yondicotniñonaandi. Boluerse lo prestado. yondicocoho yonduvuinaa. Boluer a los peccados dexados. yonanducunahatniñondiyecaquachi. yonachihinahatniñondi yecaquachi dahasahandi. Boluer lo de dentro afuera como vestidura, yosicocoyondi yosicondidzondi. yosicocaqndi yosiconahindi. f. cuico, yondicocaq.

Boluersele los ojos al que muere. yosicocohoyyanuundi yondaanini yyanuu, yonadzahiyyanuundi. Boluer en si el desmayado. yoondetuvuiinindi. yondetnooinindi, yondeyahiinindi, yonatacuinindi, Boluer atras el agua que corre. yonanandodzoduta yondicocavuata yondaandodzota. Boluer el rostro enojado, yosiconahidzinindi. Boluer a mirar. yondicocotondi yosico cotondi. f cuico yosiconainuundi, Boluerse del camino. yondicocavuandiichi. Boluerse de donde auia ydo. yondicondi. yondicocavuandi. Boluer a alguno del camino. yodzandicocavuandisita yodzandicondisita Boluer el pensamiento diuirtiendolo a otra cosa. yonatuhuiinindi. yosicocavuainindi, Boluer lo de arriba abaxo yosicoca nindayendi . f. cuico . yonacanindayendi . yosatacaandayendi. Boluer algo bocabaxo. yosanindayendi. f. cani, yotasindayendi. yocoo canindayendi. Boluer lo de abaxo arriba, yosicocaqnduvuandi, yondicocaqnduvuandi Boluer las espaldas a otro, yosiconai dzequendinuuta yosicocatadzequendinuuta dzosatayosiconahindinuuta Boluer la cabeça mirando de proposito yositodziñendi, yosicocoto yaquandi yosicocotodziñendi. yosicotninonuundi. yosicochihinuundi Boluer a mirar haziarriba, yondoyo

folio 37r column 1

folio 37r column 2

cotoquehendi. Boluer lo de atras adelante como vestido, yosicocatadzoondi. yosico tniñodzoondi. boluerse a vn lado de enojado. yodza cuitanuudi. yosicocatanuundi. bouer la cara por no ver a otro. dzo dzuhua yosiconainuundi. dzotucusiconainuundi. boluer la enfermedad, rrecaer. yonacuhuindi. yonacandaquahindi yondicocavuaquahindi. yonacononuuquahi, yondaisahatucuquahi. boluerse de otro parecer vide arrepentirse. boluer a otro de otro parecer. yonadzandicocavuainiñahandi. yonadzatuhuiniñahandi, yosicocaqini ñahandi. f. caq. boluerse del vando contrario. yosicocuiñendi, yondicocuiñendi. yosicocoondi. yondicocoondi, boluerse los filos al cuchillo. yocai cohonuusi yosacoondadzinuusi f. qcoo. yosivuicoho. f. quevui. yosiyondiyenuusi yocuvuinduhunuusi, yocuvuidenuinuusi. yocuvui dzitninuusi. boluerse en nada. anihilarse. yondoyoñuhundi, boluer la honrra rrestituirla. yondadzahuahanditnuhuta. yondadza huisanditnuhuta. yonadzahuatunditnuhuta, boluer algo en otro lenguaje yodzandicocavuandi. yosiconaindudzu boluer rrespuesta darla. yodzandicocavuandindudzu. yonadzahuidzondi

boluer rrespuesta traerla yondenaindi, dudzu quandinaindidudzu. boluer el coraçon a Dios. yondico cavuainindinanastohonDios Bollicio o alboroto. saicuvuihuaa, sasicatni. Bollo cozido en las brasas, dzitaticooniyatnanuuñuhucayu. Bollos que hazian en las fiestas de los demonios. dzitacoho; Bomba, yutnusanatavuatanduta. yutnudzananatanduta, yutnusasatenduta, Bonança en la mar, sacaandadzeduta, bondad. sahuaha. sadzico, sasicuvui huahadzico. boñiga, yehuiydzundeque, boqueada, sasinandecayuhuhooni. boquear, yonandecayuhundi. boquituerto. tayyuhuyaqua, tayyuhuninacuiyo tayyuhuyoho. borbujear el agua. vide, alborbolas bordar o braslar. yoquicuhuisindi. yoquicutadzidi yoquidzahuisindi bordada cosa. saniquicuhuisi. sayondecuhuisaniquicutadzi. bordador. tay yoquicuhuisi. tay yoquicutadzi borde yuhusi. siquisi. bordon. tatnu. bordon con rregaton, tatnuyehe borla. teyata, (caasahasi, borra de paño, idzisahidzoo. idzina dzatadzoo. borra de tinta dzehui, borrachear medio modo yodzasiindi, yosinindi. borracho este tal, taidzasii. taisini. borracho vn poco. tainiquinininde borra

folio 37v column 1

folio 37v column 2

Borracho no estar sino en su juizio quandiyendi. Borraja, idem, l. yucundavua. borrarse escriptura, yodzandoondi tutu. l. tacu, borrar algo a otro como su nombre yodzanaandisita, borrar o quitar alguna señal. yodzandoondi, sayondaatnuni, yodzandoonditnunidusa, borrego, tecachidzuchi, tecachihuatu borzegui, ñeesacuinosaha. (tu borron que cae en la escriptura, tnoonicoocavuandodzo nuututu tnoo nisatindodzo, borron grande, tnoonicoocodzo yucu nuututu, borron que cae en diuersas partes tnoosanicono, bosque, yucuysiyutnucahi, yucuisi naayutnu. l. caanaayutnu. bosque muy espeso, yucuñuhu, yucunaa, ducunaa, ducuyavui, bossar. vide bomitar, bostezar, vide, boçeçar bota para vino, ñeesacoho vino bota, calçado, ñeesacuino saha botana de cuero. yutnucuta, sinucohoñee, bota hinchada. ñeenisacohotachi. ñeenisacututachi, ñee nisacuiñe tachi, ñeenisachitutachi. botar pelota. yodzandayundiñama yosasandiñama yosanindiñama, bota cosa como cuchillo. sanduhu, sandehui, vide boluerse los filos. bote de conserua. quedzedzuchi. cohosahuidzi, botica. huahitatna, huahiyucutatna

boticario que las haze. tai yoquidza huahayucutatna. boto de ingenio, tayñacasiini, taitequequeini tainduhuini. boton o botadura de arboles. deye yutnu. numayutnu boton de rropa, tinduu . saquehedzono botones poner en la vestidura. yotaandicondi, yochihindicondi, yochihinditinduu. boton de fuego, caatinduu. sayotaa tacaaini sayotuvuitacaaini, sayotavuitacaaini bouerias las que se dizen. dudzunaha naha dudzunaho. bouo. vide bobo. boueda de lglesia. huahininacaye yuu. huahininatnahayuu, huahi ninañuyuu. boueda hazer, yonadzacayendiyuu yonadzatnahandiyuu, yonañundi bouo hazer o tornar a otro, yoquidzanahañahandi, f, cadz, box. arbol. yutnuyocoquaa boz por fama, tnuhuyositanino, dudzuyositanino. boz, del que bozea, dudzuta. sacanata, sasicanata, boz, de campana dudzu campana. boz de tronpeta, ide, boz rrezia para cantar, dudzundai dudzusaa. dudzunihi, bozear. yocanandi, yocanayyondi, yocanasaandi. yocananihindi, bozes dar a otro. yocanandisita, bozear a la luna los yndios a la luna en su gentilidad, yocahuitatnuhucani. boz rronca, dudzundasa, bozes

folio 38r column 1

folio 38r column 2

bozes rroncas dar, yocanacadzidzuqndi. yocanatnuyoondi. yondayutnuyoondi. ñacanucadzuqndi yocanandi, yondayundadzindi. bozinglero. tay yocana saaca, canandasa yocanandai: bozear mucho contra otro aclamando. yocanasiindi. yocatudzitandi nuuta. yocatundahandi. bozina de caracol grande. yee. bozinero el que la tañe. taiyotevuiyee braça medida eedaha. eecuhuadaha braçada del pecho a la mano. cuhua tandadzavua, eendaha. cuhua siyodzoco. braçada de leña o yerua, ee numi ita l. tutnu braçalete para bailar, dzavuitniño dzachiyoquivua. dzavuiquivua. dzavuisacohochiyo quivuayodzocuii braçalete de oro dziñuhusacohochiio braçear meneando el braço. yondoyonaidahandi. yodzacuicondahandi braçear tirando, yodzacanasaandi, yodzacananihindi. yodzaqhu saandi, yodzaqhunihindi. braço daha. braço del ombro al codo. chiyo. braço del codo a la mano, daha, bragas, satu. sainino saha, bramar. yocanasiindi. yondayuyehendi, bramar el animal, yondayute brasa. ñuhucayu. brasero. nuhunuhu brasero pequeño, cuu, brasil arbol yutnuñahu braua cosa. dzaa, brauear. yoquidzadzaandi. yocuvui

dzaandi. brauo ombre, tay yyoini. taidzico ini. taidzichiini tay dzaaini. breña o mata grande yutnundii. dii nuhu. breton de versa. dzitu yetuyuvua, breuaje. duta. anidiendo lo que es. breue cosa, sañacani. sacuite, breue sermon. catnunicadudzu. dzahayuhuni. yninoichinidudzu. breuedad de vida. o tiempo, ñuunuu ñuundisiñayevui. brio tener, yyoqueyeininti. ñuhuinindi. tneniinindi. brio con que se haze algo, ñuhutneniini sayoquidza, brisna de algo. sahi, añadiendo de que sahidzitanisivuicohosahanoho. brocado, dzoodziñuhu, dzooniconodziñuhu. dzoonisacuvuadziñuhu. dzoonicuvuidziñuhu, bronca cosa. ñahuii broquel. yusa caa, broslar vide bordar, brotar los arboles, vide abotonar brotar o abrirse las rrosas. yosaaita yondeca, yondasi yocana, brotar o apuntar la maçorca del maiz, yotahuiidza yosaaidza brotar la yerua del campo, vide, uerdeguear, bruñir, vide alisar. bruñir el suelo, yodzacusandichico con los demas. bruñido asi el suelo. sanisisa, con los demas, bruñidor instumento, yuudzacuii dzadzata bruñidor, Oficial tay yodzacuii, bru.

folio 38v column 1

folio 38v column 2

Bruto o bestial hombre. tay ñacaha tnuni. tayñayonahatnuni. taidzo caayucuca tayñandiiini taiñacuiyaini. Bruxa o bruxo. tay yuhutadzi. taindicatadzi. taitadzi. taindicatidzichi bruxo que engaña en dezir que se buelue leon. taysanduvui. tai ñahaquete tai sandacu. bruxula o puente de arcabuz. dzitni tnusii. sasitocuitenuutnusii sayodzonuusii bruxula tal poner, yochidzondidzitnitnusii buxula estar puesta. yodzo tnusii, futuro codzo.

dzevuini. huatuhuatuni, mañumañuni. dzevuidzevuininicuvuidzuchihuaha. bueno estar de salud. yyosaandi, yyo daindi . yyohuahandi . bueno estar algo como lo queria dzo huatucanicuvui. buena voluntad tener a otro. yocuvuihuatuinindisita . vide, amar. buen tiempo hazer iñehuatu. iñe huaha, f. cuine. buen lugar. sacaahuatu. sacaahuaha buetago. inidzee bufar el gato. yosiñate. buharro. tadzu . buhiyo, huahiita. huahitiyahua. huahidziñe huaytiyee, huahitodzo. buho. tenumi, simaa (todzoyai, bulliçio o rrumor de gente. sasicaa huaa. sasicuvuihuaa. bulliçio o alboroto de gente. sasi dzoonino. builliçioso hombre sin rreposo. taiña coocoodzadzi, tay dzohuisica sasica, taisahateñoo, taynucahi. tai nucotode coto. bullirse algo. yosichi, f, cuc, yocanda. bullirse algo temblando. yoneheyondayu. con los demas. bullir los gusanos, yocanaquetetindacu. bullir la arena yocanaquete ñute, yocanacoyoñute, l. ñuhucuchi. bullir gente en el mercado. yonataca tayahui. yocuvuitniitayocuvuindatneta. burbuja de agua vide alborbola. burbujear el agua, yoquetenduta. yosidzonduta, f. cuidzo. yocana ñaha

B A N T E V, Buche. sitecanu. Buey, ydzundeque. quetesitu. buelcos dar yosicocavuandi. yosicocuisindi. nundiidendiindi. yosicotuvuindi. yosicondiindi nutuvuidetuvuindi, bueltas dar enrededor estando en pie, yosicocutandi. f. cuico. buelta cosa como pan. sanisicocaqta buelta cosa debaxo arriba. sasindicotasinduvua sasindicotasinuu buelta dar. yendo rrodeando alguna parte. yosicocutandi. f. cuico yosinonduundi buelta la rropa lo dentro a fuera. sa nindicocaqnuusi, sanisicocavua buelta de dançante. sasiconuu §nuusi buena cosa, sahuaha, sadzico. buena cosa. mucho, yyohuaha. yyo dzico, yyocanda, yyodzacu. buenamente. tnuhuquaini, dzevui

folio 39r column 1

folio 39r column 2

ñahasanuu, ñahasasini, huahiñaha sadzicocoño Burad lana . idzindacui, ydzidzaa, idzindaye, idzindoco. Buburla burlando pararse peor algo dzequedze quenisiyosaha . quai quainicuvuicahui, yaayaanicaisaha, nicuvuicahui . Burlando hazer o dezir algo, dzeque dzequeyocachidi, tnuhudzeque ca yocachindi, yonducudzequendi, yocahadzequendi, Burlar a alguno no dandole lo que le deuian. yosanindahuiñahandi. yocuvuidzequendi yodzandahuiñahandi, burlar de alguno riyendose del. yosacundaañahandi. f quacu, yosini yechindi, yosinisisindi. f. qni, burlar engañando a otro, yocuvui dzequeñahandi, yodzandahuiñahandi, burlar de palabras, yochihidzequetnahandi, yocuvuidzequetnahandi. burlar de manos yodzadzequetnahandi. burlar los de otro dandose del codo. yochihindahatnahandisita. yotaandahatnahandisita, yodzacandatnahata. burlando dezir algo como en desprecio, yocachidzequeyocachisisindi. burlar de otro quitandole la silla para que cayga, yocootasiyyuñahandi. burlar de otro yendole a dar algo y esconder la mano. yodzasiyoñahadi burlado asi ser. yosiyondi. burlar de otro diziendole malicias solapadas, yocanayocoñahuaha. yuhundisitayocachiyechindisita

burlon jugueton. taydzeque, taydzo caadzequeca, buscar generalmente yonducundi. buscar por todas partes. yonducu dziyondi, yonanducudziyondi, yonanducunanidi . buscar haziendo yuquisicion. yonducunanindidudzu, yonducudziyondidudzu, buscar procurando con diligencia. yodzatnaniinindi, yonducunee caacandi. yonducutnaniinindi. buscar mirando, alrededor, yodza cacanuundi, yositoneecaacandi f. coto yodzacononuundi, yotasi nuundi, yotñinonuundi, buscar de raiz la verdad. yonanducundi, dayohodasahasi, buscar y hallar asi la verdad, yosatnahandiyohosi. yosatnahandi, sayehesahasi, f. qtnaha. buscar por rastro. yonanducundi sahata, yonandunuhuquetendi sahata. yonaducundisahatañoho ichi yonaquaitnunindisahata, yonaquaicuhuandisahata, yodzanu cuvuindicuhuasahata. yodzanu tnahandicuhuasahata. todo es por metaphora. buscar en todas partes y lugares. yonacañundi, yocacucavuandi. yonducuñahandi, yocaisiyondi. yonanducuñahandi, neecaaneeisi yonducundi nacañunadzucuyonducundi. yocacunditayocacucavua. buscar algo con mucha diligencia yonanducuñohocoondi. yonanducuñuhuiniyundi, yotaainindi. yodzatnaniindi. yoducuinindi yonan

folio 39v column 1

folio 39v column 2

yonanducudziyondi, yonanducunanindi. Buscar piojos vide espulgearse. Buscar escaruando como la gallina yoñooninondi, yonducundi. Buba dzichi, deye, deyedzichi deyendusi, quahiñuhundii. deyeyende deyesatu, (dzichi Buboso. tayeanadzichi. tay ñoho dzichi Buzano que anda debaxo del agua tay sivuinduta. taisivuidusiininduta, tay yosinoniniduta. Buzano entrar en el agua, yosivuinduta sivuindusindiduta, f. quevui, ininduta.

undi, yosasanuundi. yosasatnaandi. f, casa, yocoonaitnaandi. Cabecear llamando a otro, yoquidzinuundi, Cabeçear de sueño, yocoonaitnaandi, yosanai yosanditandi. f. can yoquidzidayendi. quidzidichindi Cabeçear con presunçion. yodzacuicodzinindi. yochidzonduvuanuu Cabeçear haziendo señal que otro se vaya, yosaanainuundi. f. caanay yondoyonainuundi. Cabeçear haziendo señas que otro no diga nada. yonaquanindi nuuta, yonaquani qua chindinuuta. yosani quachindinuuta. f. quani. yodzacuiconuundi. Cabeça de clauo, dzinisi, tendesi. Cabeçada dar en la pared, yosasadaa dzinindi. futuro. casa, Cabeçadas dar a otro. yosasandaa dahandi dzinita. Cabecera de mesa. dzini mesa. Cabeçera de cama, dzinisito, saquehe dzini, sacavuadzini. sayosahadzini Cabecera que ponen. en lugar de almohada. dzamayotuvui saquehedzini Cabeçon de camisa. dzuq dzono sa caandaadzuqdzono. Cabeçudo por hado. tay dzinidatni dzininama tay ñayosainino, tay yodzatuhunino , taydzonenica. tainayosaindatu (canu Cabeçudo de gran cabeça. taidzincanu Cabeçudo de cabeça larga, taydzinicani taidzinindico. taisdziniyee Cabeçudo de cabeça hancha. taidzinicono. taidzinidzanda . taidzini tnama. cabe

C. A N T E A, Cabal, lo que viene justo. dehe dehedzavua. ninasino Cabal lo que viene justo, como tapadera, dzodzevuicanisaquaa cuhua, nisatnahacuhua. Cabal venir la quenta, yonutnaha, yonasinotuhua. yonasino Cabal persona, taihuahaini, taidzondehecacuvuihuaha. tay dehe sa cuvuihuahasita, taidzondehecasini Cabaña. huahisacoondaaitu, todzo teyee. huahiyondaaitu. Cabeça. dzini. dzeque Cabeça cortar, yosandandidzini, f, canda. yodzaqcavuandidzinita, Cabeça cortada, dzininisaacavua. dzininicoocavua, dzuqnitanda. Cabeça abaxo estar, inditandayendi, futuro cuindita. Cabeça abaxo estar y pies arriba, inditacaadayendi. Cabeçar otorgando, yocoonainuundi

folio 40r column 1

folio 40r column 2

Cabeçera de pueblo. dziniñuu, ñuu nine, sacaatayu. Cabeça baxa colgar algo, yosata caandayendi, f. cata. Cabia caido estar. yocoocuitacaa dzini. yondayendi. f. coo. (ni. Cabellera. yooquehui dzini. quehuidzini Cabello largo. de las çienes de las muchachas, yootutnu, Cabellos. copetillo de las muhachas en la frente. yootnaa. tetnaa Cabello de la cabeça. idzidzini. Cabello rezio idzindacuiidzidzaa Cabello que dexan en el cogote. idzi dzuma. yoodzumayoondoho. os Cabellos de los papas de los yndios yootendichi. yootecondo ticondo. Cabellos los viejos que llaman, idzi tnumidzini. ydziyata, ydzihuita, Cabellos componerse la muger vide peinar, Cabellos caidos en los pechos de las mugeres por galania idzinicoocuitadicaña Cabellos dexar caer la muger tendidos. yonaquete idizdziña, yonacatandodzo. idzidziniña. Cabellos rebueltos en la cabeça estando trençados idzininacuiya Cabellos componer transados en la cabeça a modo de corona yona cuiyayoondi, yosiyandi yoo f, cuiya yondiyandiyoo Cabellos trançar la muger. yonaquiñadahaidzidziniña, yonadzucuna Cabellos rrebueltos no peinados idzitichihi. idzidzinininacana ydzidzinidzandu. idzidzinitaa idzi dzinitetaca.

Cabellos partidos en la cabeça de la muger sichidziniñahadzehe. Caber en lugar. yoquahandi. Caber dzodzevuicandi. Caberme buena suerte. huahayocuvuisindi. Caber como çapatos en los pies. yoquaha, yosanahacuhuasahandi, Cabresto. yoho, yoho yondicoidzu, Cabrestero que los haze, tay yosihi yoho. taycavuayoho. Cabresto en el ganado. queteindodzonuu, quetesiniichi. Cabildo el lugar donde se juntan. huahitniño, huahinatnaytniño. Cabildo los mismos. que se juntan. taina tnaytniño tai yonatnaitnunitniño Cabildo hazer los tales. yotnaitnunitaca. yotnaitaca. Cabo o fin. sayosandehe. sayosinocavua, sadzondehe dzini, (dziya Cabo o fin de vna edad, sayosatnahadziya Cabo de cuchillo. sahasi, yutnuyehe sahasisasitneetasahayuchi, yutnu inini yuchicaa yutnuininoyucha caa, yutnuindaaquehesahasi, Cabo de cordel. nuuyoho. Cabo de candela sahaite, ite ñañu Cabra. didziyu . tecachidziyu. Cabrero, tay yondacadedziyu Cabrillas constelaçion. yuqh, Cacao, dzehua. Cacao grande, dzehua nano, dzehuandoo. (ñaña. Cacao hancho. y blanco. dzehuañaña Cacao beuida duta dzehua. Cacao tostar. yodza yatnandi, yodzacayendi, Cacao mondar, yodzacuiindi. caca

folio 40v column 1

folio 40v column 2

Cacarear la gallina. yosacuyondayu dzichite yondayu. yosacutnañute, yondayutnañute yondayundasate Cacarear quando quiere poner los hueuos, yondayundevuite. Caçar. yoquidzatnaandi. f. cadz. yosicanditnaa, Caça presa, queteninihita, dzahata tnaa nicahita quetenitneeta quetenicuvuidzahata. Caçador, taindudzu tayquidzatnaa ñandudzu. Caçar con rredes yosatandi yuhua. f. cata yosaqndiyuhua. f. caq. yosanindiyuhua. f. cani. yodzaquete yuhuandi. yodzaquevuiyuhuandite. Caçar con lazos, vide. armar lazos. Caçar fieras, yosatanduhutavui quete, yosatandisito, f. cata Caçar con liga. yotniñondiina, yotaandiina. yochidzondiina, Caço de hierro. cohocaa. Caçontollo. tiyacandaye, tiyacañeendaye, Caçorro, avaro, tay yocuvuidzaha ini, taindiiini, taiquacu, Cada año. eecuiyaeecuiya. tnaha cuiya. tnaha tnahacuiya, cuiya cuiya. dehetnahacuiya, Cada vez. dehetnaha, ee quevui ee quevui. eesichi, eesichi. Cada dia. devuindevui. duvuinduvui yutnaa yutnaa, eequevui eequevui, dehetnahaquevui. Cada dos dias, Vvui vvui quevui. vvui duvuiquevui, Cada mes, eeyoo. ee yoo, tnahayoo Cada vno, dzeedzeeta, dzeedzeeta Cada qual. eeñaha. eeñahata.

Cada vno de dos. ee ee. Cada vno dos. vvuivvuiee eeta. Cada momento. dzonoo dzonooni dzoñohodzoñoho. Cachonda hembra de los brutos, quete yonanducudzaya quete yondesitnuni. Cachonda andar la muger. yosica quadza. yosicacoco. yosicadzana futuro caca. Cadahalso. sitoyutnu. Cadena de oro. dzeque yoho dziñuhuquaa. Cadena de hierro, yohocaa. Cadera o quadril. vide anca. Cadillos que se pegan a la rropa, yucu yehedeque yucuyehe, Caducar, ñayonahatnunicandi. yodzanainindi. yodzananinoinindi. Caer de alto. yocoocavuandi. yositandi. yositacanundi, f. cuita. Caer en alguna fosa, yodzucuninondi Caer de cansado . yosacavuandi. f. quecavua, (ta. Caer en hoyo. yositaninondi. f, cuita Caer el sol. yosinodziñedicandii. yosiñedziñendicandii f. cuiñe. yocoo dicandii Caer sobre alguna cosa, yosacasandodzondi, f. qcasa. Caerse pared. yotnani nama. yosa casa nama. yodacandahanama. yocoocasa. Caer poco a poco. o yrse cayendo. quacasanama. quaditanama. qua tnani, quandata. Caer gota a gota el agua, ynditacandeduta, f, cuindi. Caer agua sobre alguna piedra. yo coo

folio 41r column 1

folio 41r column 2

yocoocoyondodzondutanuuyuu, Caerse de su estado. yosacasandi, futuro qcasa. Caer tropeçando. yosiñecasandi. f, cuiñe. yosasandi. f. casa. yosaaque hesahandi . f. caaquehe. yosacuiñe casandi. f. qcuiñe. Caer fiesta. yocooquevui. yosinahuico. f. qna, ñohoquevui. f. coho. Caerse la flor del arbol, o la oja. yocooita l. huisi, yocaindaa, yocoo coyo . Caer arremetiendo con otro. yosa coondihitnahandi. f. qco. Caer en el que antes conoscia. yona quiinindi. yonatuvuiinindi yonu cuino inindi. yosaaqniinindi f. caa yosatuviinindi. Caer en lo que se dize no atinando antes. yonucuinoinindi. yonuqui ynindi. yonucuidzoinindi, yona tuvuiinindi, yosatusiinindi, Caer tierra de arriba. inditacoyo ñuhu. f. cuindita. inditasitañuhu itasita. itacoyo. dando de golpes Caer hazer la tierra. yodzacoocoyondiñuhu, Caer tierra como quiera . yocoyo ñuhu. yocoocoyoñuhu, Caer en gran peccado. yositandicavuacana. yositadzanandi. f. cuita yosatavuindodzoquachi. yocaandaainindi quachi. yosihidzanandi. yocahayotnanindi . yocaayonatucundi. Caer resbalando, yocaandi yocaaninindi, yocaandehuindi. yocaandaandi. Caerse a vna parte y a otra, yonacaye

yonanduvuandi. yonunditayondenditandi, Caerseme algo de la mano, yocaicavua, yocoocavua yondaidahandi. Caerse algo dexandolo caer. yodza coocavuandi. yodzacaicavuandi, Caerse algo como cosas menudas. yosita, f, cuita. Caerse sierra o barranca. yotnani, yocaa, yocoo. Caerse muerto. dayosihinindi, daita siyosihindi . yosihiqueyendi, yonihidzananditanditaniyosihi Caerse las plumas a las aues . yocoyotnumite. Caerse la caspa. yondoyonditañeendi. tisahandi . yonduchi yondoyo dita tiyechindi. de herida Caer nieue. yocooiño. Caer granizo. yocooñeñe, Caer hielo, vide elar, Caerse y leuantarse. yosacootuvuindi. yondoyotasindahandi. yondoyocuiñendi. yosacasaninondi. Caer de improuisso y hundirse la casa, yocootnaa. yocaindita. Caer de su estima, yonoonahandi, yondaidzicondi. Caerme aquestas la pena . quando no me enmiendo yotavuindiquachi. yotnahandiquachi, yosidzondi. q. f. cuidzo, Caer paratras, yosacasanduvuandi. f. qcas. yonduvuaninondi. Caer boca arriba. idem Caer boca abaxo. yosacasandayendi. futuro, qca. Caer boca abaxo en hoyo. yosinondayende. F caer

folio 41v column 1

folio 41v column 2

Caer en alguna pena puesta. yosidzo cavuandi sanisaqueyy yya. yosaanduundi. yosaandisindi, f. caa. caerme en gracia alguna persona . yocuvuihuatuinindi yotuvuihuatusindisahata. cagar. yocaindi. yocaindiichi. yoquidzacuiyandi, f. cadz. yosatendi, yocoocoondiichi, yosiyondi, yosiyoichindi. cagada cosa . sanisatendaata, sanisatendodzota. cagarse. de miedo. yosatesiñandi. cagar ruta de oueja. yehuiticachi. cayado. yutnutiquaye. cayrel. sasitnaa. yuhuatna. cal. caca. cal quemar. yosamindi, caca, f. cami cal por cernir. cacadzayu, cacandaye, cacadzonee. cal cernida, cacandihi. cacayuchi, cal viua apagar, yodzandavuandi. caca calabaça yeque. (co. calabaça medio seca al sol, yequenindoco calabaça larga lisa. yequetenuu. calabaça de castilla. tiyaha. calabaça blanca y redonda. tinduyu calabaça grande amarilla. yequeñami. calabaçadas dar a otro en la pared. yosasandaandidzinita. ditanama. yodzucundaandidzinitanuunama calaboço vide carcel. calambre, sasicuatnondaha. calambre tener. yocuvuitnu dahandi sahandi. calamidad, sasinandahuiñaha, sadzandohodzanani calar vna razon vide alançarla. calar melon. yosasitnunindi, f casi.

calauerna. yequedzini, calcanar, dzeye. calçar los pies. yochihindisasahandi. calçada persona. tayyehendisasahata calçar calças. yondevuinuundi calças. yonucuinondi calças, calçado con calças. taiininocalças taynindenuucalças. calçarse çaragueles. idem. calçada, ychiininocanu. ichicaandodzonino. ichiyodzonino. ychinisaacodzo. calçada hazer. yochidzonanundiichi. yosaquendodzoninondiichinanu. f. caque. yoquidzandi ichiininocanu. calçado. disa. caldera, sahacaa, caldo de qualquier potaje. dayu. calendario. tutuyehendahuiquevui. tutuyondaaquevui tutuyondaa sayehendahuiquevui. tutuyondaa quevui cuiya, ñeeñuhuduyudusa calentarse al fuego. yotnunindi. yonduvuihuidzidi. calentarse al sol. yotatandi. calentar algo con el huelgo . yodza quiyocoyuhundi, yodzacuidzindiyocoyuhundi, yotaandiyoco yuhundi, calentar las vasijas nueuas para que se fortifiquen. yodzunindi quedze. calentar algo al sol. yodzatatandi. calentar generalmente, yodzacuidzindi. yodzahuidzindi, yodza dzaandi. yondadzahuidzindi. calentar temascal. yochihindiñehe. yosamindiñehe. f. cami, calentar orno. yosamindisitno. f. cami. yodzadzaandisitno. calen

folio 42r column 1

folio 42r column 2

calentarse algo al fuego. yosiñindi. f, queni. yodzaandi. calentura enfermedad, dzinuhu. quahidzinuhu, calentura tener . yocuvuindiquahi dzinuhu. calentura con frio quahitotocasi. calentura grande tener. yodzaandi. yocanacanindi. yonanacanindi, yocanaquesiñeendi. calentura cotidiana. quahidzinuhu. sayehetnaha, calentura sin frio. quahiyodzaayosini, calera horno de cal, sitnocaca, caliente cosa, saini. saidzaa. caliente abahando o baheando. inindeye iniyoco. caliente con el huelgo. sanisini yoco, sanicuvuiini. caliente pueblo. ñuuini. callar, yodzaquehuindi, callado estar. yoquehuindi, callado hombre que guarda secreto, tayyuhuini. taycutuyuhu, tayñacahanaha, tayñacahaqueye. tay ñohomaaini. tayyuhundoyo, tay ñohondoyoini tayyosadzininoini, tayyuhundoyoini, callada cosa que nose divulga . sanicuvuiyuhu sanicuvuindoyo. callar hazer a otro concluyendole, yodzaquehuiñahandi. yodzataandita. yodzacoocuisindita, callar hazer a otro como quiera. yodzaquehuiñahandisita, callar encubriendo secreto. yosadzi ninoinitni. f. quadzi. calle. ychi, ychiyaya, yayacaayuq huahi, ychicaayuqhuahi.

callos de la mano. tidzitnidaha. callos tener asi en las manos . yocuvuidzitnidahandi. yocuvuiyata dahandi. callos que suelen tener las yndias en los pies por estar sentadas mo liendo en metate, sanicuvitedzitni, sanicuvuitenuusahaña. calma en la mar, saninoocavuadzadzinduta, sacaadzadzidutañuhu, calma del sol, sasasacani, sacoocani, sacootinehe, saindiichichi, indiisatu. quesicadzi yocoo . canichihi. canisatuyocoo, calmado de sol. taynichidzocani, tay nitaacani, taynitniñocani. calmarse como cauallo. decansancio yosihyavuindi, f. cuvui, yosihitatundi. (saquesi. calor generalmente. saini, sacani. saquesi calor natural, neñeiniñayevui, ini huatu, inihuita, inidzevuindi, calor tener generalmente. yocuvui inindi calor del sol. caniquesi (inindi. calor hazer. yyoni, calor grande tener, yocuvuichichi ñeendi. yocuvuiquedzeñeendi. yosinocatnindi, yosinocatniñeedi, yocanacatneñeendi, calosfrios tener. yondaandodzo satandi, quahiquaayehendi, yonandequendi, caluminiar a alguno, yonducuyetendisita, yotaaquachindi. yocahayetendi, yocahatnuhuyuhundisita, yocahayeteyuhundisita, caluniado ser, yotavuiquachindi, yotavuiyetendi, calua dziniyanda, dzinindee, F 2 caluo

folio 42v column 1

folio 42v column 2

Caluo hazerse. yocuvuiyanda, dzinuni. nicoyoidzi. Caluo asi, taydziniyanda taydzinindee Calua entradas de las sienes. dzini quasaaninitnaa. yandatnaatasi, Caluo hazerse desta manera, yocuvuitnaatasindi. yocuvuitnaayandandi. Cama la ropa. dzoosacavuandi. dzoo sacavuandisi. Cama la madera, sitosacavua. yutnu sito. Camaleon, tiyahuanoño, Camara vide aposento, Camarero, tayyonahatnuni saquidziyya. Camara hazer. vide cagar. Camaras enfermedad, sasiconuu chisi. sasicaachisi sacoochisi. Camaras tener. yocoochisindi . yocaachisindi, yosiconuuchisi f. cuico Camaras de sangre. quahidzasineñe. sacooneñe. Camaras de sangre tener. yocooneñechisindi. yosiyondineñe. f. coo. yocuvindiquahidzasineñe. Camaron, ticanduta. Camaron grande. ticandoco. Camaron pequeñuelo. tiyuqnduta. Cambiar vide trocar. Cambio acto, sasidzama sasinadzama. Cambio el lugar. huahisidzama. Camellon . ticooñuhu. Camellon de piedra. cooyuhua. Camellon hazer, yoquidzandi. ticoo ñuhu. f. cadza. yosanindi, ticooñuhu, f, cani. yodzacaanditicooñuhu Caminar, yosicandi, f. caca, Caminante taysicaichi. taysasica

nuuichi. Caminar a pie, yosicasahandi. f, caca, Camino hazer, yosanindiichi. f. cani yotehuindiichi yosaqndiichi f, caq Camino vide calle. Camino ancho, ichicahi. ychiyondecasica. Camino angosto. ichicuiñe. ychituu Camino Real. ychi yayacahi Camino que va por medio de heredades. ichiininoitu. Camino que va alguna casa. ychiyondevuihuahi. ychiyosahahuaui, Camino aspero y pedregoso. ichitadzi. ichicana ichineni ichitate, ychiquañe. Camino llano. ychindaa. ichihuaha ichiyodzo. Camino de ormigas. sichitiyoco. Camino de sanctiago. sichiñuu. Camino torcido. ychiyoiscotnanu, Caminar a cauallo. yodzondisata idzu. f. codzoyondidzoñahaidzu Caminar con peligro o temor. yosicayyondi, yosica ñahondi . sayuhuindi. sasicandi Caminar rodeando. yosacuicondi, f. qcuico. saquaandi yosicondi yosicatnanindi. yosicatadzindi. f. caca. estos dos postreros denotan a mal fin Caminar a las ancas del cauallo. yodzondicahacauallo. Camisa. dzono. Camissa que vsan las yndias que llaman huipil. dzico. Camisa de maçorca de maiz . tesiqui, dedzi, ñamasiqui doco ñama, Camissa por costumbre tener la muger. yocuvuineñeña yondesitnu niña

folio 43r column 1

folio 43r column 2

tnuniña, yonacahiyooña, yosateneñeña, yocoyoneñeña . Campana. caayocanda. Campanario. sainditacaa, sayodza candatacaa. Campanero que las haze, taytevui caacampana, tayhuisi. Campanero que las tañe. tayyodzacandacaa, taytaacaa. Campanilla de la garganta. datu. Campanilla de çarcillo. o joya, tende sainditadzeque dadzi dzeque inditatende, dzequeinditandadzi. Campesina cosa. sayyo yucu. Campesino hombre. tayyucu, taiñuuyucu. Campo tierra llana. yodzo, yodzosica, yodzoyyo. Campo donde pascen las bestias. yucucaaita, itacuhu, ñuhucuhu, ñuhu caandusi. Can de madera. yutnu noho toto, yutnucahu, huahi . yutnunohohuahi Canal, o caño. chita. Canal de madera para traer agua. yutnusichinduta, yutnuyosadodzoduta, yutnuyosahaduta, chitayutnu yosahaduta. Canas de la cabeça. huidzidzini, huidzindaa, idzindaa. Canas tener. yocañahuidzi dzinindi. Cano hombre. taidzinihuidzi, taidzinindaa, taiquetendaa tainiquetehuidzi. Canas de la barba idem. Canasta. tesite, tesiyo. Canasto grande de canas. tesitesaha. Canasto otro grande de otate. yecatnunee.

Cancelar scriptura . yodzacuitandidudzu. Cancer. quañuhu tnoo. Cancion o canto. yaa. Cancionero. tutuyondaayaa. Candado. caayondiyu, caayondadzi. Candela de cera. yteñuma. Candela de sebo itedzaha. Candelas tener en las manos. yonaindi ite, f. cona, yotneendi ite, yninondahandi ite, f. cuinino, yonucuiñenino itedahandi. Candelaria, fiesta de nuestra Señora. quevuiyocuvui yyite ñuma. Candela poner a otro en la mano yosanundi dahata ite, f. canu, yosanininondi ite dahata f. cani. Candelero que haze candelas. tay yoquidzahuaha ite. Candelero que las vende. taidzicoite. Candelero cirial. yntnu. l. caa tnooite ñuma yutnu cuindodzo ite ñuma, yutnu sacuindodzoite. Candelero en que se pone la candela. caacuiñendodzoite, sacotnooñuhu, sacocatniñuhu, detnoo. Candil. sacotnoo ñuhu, caa catnoo ñuhu. Canela. yaha yaqua, yahahuidzi. Canglion. tindoho nano, sacaitanduta, sadzananataduta. Cangrejo. tiyoodziñe. Cañada. duhua sica duhua indaa. Canonizar sanctos. yochihitnahandi sanctos, yochihindico tnahandi sanctos. Canonizado ser assi. taynicuvuitnaha sanctos, taynisaquehetnaha sihi sanctos, taynisaquehendico tnaha F 3 ha

folio 43v column 1

folio 43v column 2

ha sihi sanctos. cansarse. yocuvuitatundi, yosihitatundi, f. cuvui, yodehuitatusindi. cansar a otro . yosanitatuñahandi, f. cani, yoquidzatatuñahandi, yodzanihitatuñahandi, yodzandehuitatuñahandi. cansarse de hablar. yocuvuitatuyuhundi, yondehuitatuyuhundi, yosinitatu yuhundi, f. cuvui. cansarse de mirar. yondehuitatunuundi, yocuvuidzusanuundi, yondehuinuundi. cansarse el lado o el pie por estar sobre el. yosihitatundi, f. cuvui. cantar. yositandi, f. catandi. cantar las aues. yocanate. cantar baxo. yositandadzendi, yositandatendi. cantar mas baxo. huihinino, huihidatne yositandi. cantar tiple. yositacuiñendi, yositandandindi. cantar alto. saayositandi. cantar mas alto . huii saayositandi, yosaanaindi dudzuyaa, f. caanay. cantar suauemente. yositahuayu, yositahuii yositahuita, yositahuahandi cantar cantares en menosprecio. yositandaa ñahandi, yocachiyechi yocachiquadzu, yochdzoyaañahandi. cantar en alabança de otro. yochidzoyaañahandi, yocachihuahandi, yochidzoyaandita tnuhuhuaha. cantar el gallo. yocana tiñoo. cantar el buho, yodayute, yocahate cantaro. yoonduta. cantarera donde ponen los cantaros.

saiñeyoo, f. cuiñe, siñayoonduta. cantera de donde sacan piedra. sayo tahuitaayuu, sayosatatayuu. cantero el oficial. taihuisiyuu, taysasiyuu. canto leuantar o cancion. yotavuandi yaa, yocanacatadzinandi yaa, yocanacachindi yaa. canto entonar dando las bozes a cada vno de los, que cantan, yocana naindidudzuyaa. canto componer sobre lo acontecido. yochidzo yaandi yosaqndi yaa. f. caq. canto llano. yaandaa, yaaquahandaa. canto de organo. yaaqmi. canto piedra. yuu. canto de canto o piedra. siqui. canton de esquina, yuusiqui huahi. cantor maestro. ñandaa, taindaa, taisita caña hueca. yoo tnuyoo, tnuyooiyu caña maciça otate. tnuñee caña en su lugar. caña de comer. doo. (hu caña sin maçorca. doo cusa, doo tuhu caña de mayz elada. dootnami. caña de mayz seca. ñama. cañamaço. dzamádaa, dzamaticandu, dzamacoco. caña de poquiete. dzanuyoo, yooino, yoodzano. caña negra, vide junco. caña dulce. doohuidzi. cañaueral. saisiyoo, saisitnuyoo. canilla del braço. yequedzuchi yotnahadzichindaha. canilla de pierna. idem. cañon para escreuir. yequetaatutu. caño de agua. sichinduta. cañu-

folio 44r column 1

folio 44r column 2

cañuto de caña. huau. caño de fuente. tnuquu, sacainduta cañutillo, vide junquillo. capaçete de hierro. caasacohodzini cohodzini. capa. idem. capa de agua, de ojas de palmas. dzoocaha, dzooticu, capar a alguno. yodzacaindiyuuta. capado. tay nicaiyuu. capado inhabil para engendrar. tai ñama, v impotente. capar carneros, o chibatos. yodzandaininindi yuute. caparrosa. ñuhuayo ñuhu uhua. capaz. tay yosatnahasi. capilla de yglesia. inihuahiñuhumaa capilla de capa. sainditadodzo dzuque dzoo capa. capitan. taindodzo nuutnañu, tay sacuvui nuu tnañu tay sacuvuidziniyecu, dzutuyecu, taisandaca yecu, tay yodzacaiyecu. capitanear. yocanayosisatnañuyecundi, yodacandiyecu. capitan de gente de paz. taidzini, tai yonahatniño, taycahatniño, tay yondacañaha, taindodzonuu tay saquiñahi. capitel de coluna . yuudzinindaca, yuucoocodzondaca. capitulo de libro. dudzu yocachitnuni, dudzuyochihitnuni dudzu satandanino, sacachitnuni, sacuvuidzeendudzu. capitulo lugar de consejo. huahi sa yonatnaitnuni, huahi yosiyotnunitniño. capon. tiñoo nicay yuu.

capon que se da en la cabeça. tindan di, sayosicosiquidzini. sataasiquidzini, sataatendandi dzini. capullo de seda. ñama. capullo del miembro del hombre. ñeedzini inidzoho. capullo de algodon. cachiticaha. capullo de gusano que cria en los arboles. ñama, teñama. cara. nuu. cara con dos hazes. tay vvui ini, vvui yuhu, dzocahandaanicata, taydzo caandodzonica yocaha, tay vvi datu, tay vvuiyuhu, tai vvuidzaa tai vvuiyoo, tai cahavvui. cara alegre del que esta regozijado, taisitodzee, taisito huii. cara a cara dezir algo. yocachi ñoho nuundisita yocachicuitendi, yosasadahandi, f, casa este es hablar dando de manos. cara sin verguença . tay nuudzana tay nuundee, tai ñohonuu ñaña tay sanai nuu ina, tai nuu dzacata, tai nuu naha, nuundeye. cara hoyosa. tai nuutiquedze, tai nuu tequeque tai nuu ñuñu, tai nuucoto tai nuundeye. cara arrugada. tai nidzii nuu, taynuudzii, tai nuutadzi tai nuucondo cara enjuta seca. nuundahua, nuu yeque, nuutuchi. cara cosa en precio. samani sasicayondaa, sicacatasi, sicayahuisi, caracol. yee. caracol de escalera. huahiyee. diyo yosiconuu, diyo huahiyee carbon. ñuñuhu. carcax de saetas. itneduvua. F4 sai

folio 44v column 1

folio 44v column 2

saininonduvua Carcaxadas dar de rrisa yosacundasandi, f. quacu. yosacundavuandi. yosacusacundi. yosacucuinendi. Carcaua. yavuinisa tatañuhu, ñuhu nisatatayavui. carcoma de madera el gusano, teyocoyutnu tequedzeyutnu. tecoco yutnu. Carcoma los poluos, yuchiyutnu. Carcomida madera. yutnunisivuiticoo yutnunicuvuitequedze yutnunisasiticoco. Carcel. huahicaa, huahiyutnu huahinaa, huisi, huahidzoco, huahicasi, yacañaha, huahindahui. Carcelero. tayyondaahuahicaa Cardo. duvuaiño Cardar o carmenar lana. yocanandiidzi, Cardas. caacanaidzi. Cardenal de golpe. sanisinotnani, sa nisacohoneñetnani, sanisinocavuatecuiño, sanicanandusa. Cardenales tener asi, yosinotnanindi, yosinondaandi, yocuvuitnani ñeendi, yotnaniñeendi, yosinocavuacuinoñeendi, yocanadusa, Cardenales hazer a otro, yodzasino tnanindi . yodzasinondaandi, yodzasinocavuatecuiñoñahandi, yodzacanandusandi. Cardenales tener con hinchazon de açotes. yocaacuitandusañeendi, yotnani, yochituñeendi. yocanandusañeendi, yocanatecuiño ñeendi, yochituneñetnaniñeendi . Cardenales hazer aotro con açote. yodzacanacuitadusañeeñahandi,

yodzatnanichituñeeñahandi. yodzacanandusañeeñahandi, Cardeno o carne lastimada, ticuiño sanitnani, Cardeno. sandaa, Cardenillo. ñuhundaa. Cardon con que cardan. docoduvua iño. Carearse para aueriguar algo. yona cuhuadudzutnahandi. yonacusi dudzutnahandi. yonacuhuayuhu tnahandi, Carecer de lo necessario o estar pobre. yocuvuindahuindi. yyocai yyondahui yyondi. yosihindahuindi. yyocanundahuiyyondi . Careza. sayocuvuimanisamani, sa yondaasica, saysindaasica, Carestia auer de mantenimientos. yocuvuitnamandahui. yocuvuindahui, yocuvuitnama yondiiyosañuñuuyosinoñumi quesiñuu. yondii yosayañuu. es auer gran sequedad. Carestia auer de lo necessario, sasi cuvuimani yocuvuitesi Cargarse. yosidzondidzidzo. f. cuidzo yosaaquehendidzidzo, f. caa. Cargado estar. yondidzondidzidzo Carga. dzidzo. Cargarse hecharse sobre alguno yosatavuindodzoñahandi. yosandadzindodzoñaha, yosacoondihi ñahandi Cargar arcabuz. yotniñondi ñuhu candi, yotniñondiñuhutnusiicaa, yodzacaindinuhu. cargado arcabuz . tnusiicaanisacoho ñuhusiicaa, tnusiicaasanohoñuhu siicaa

folio 45r column 1

folio 45r column 2

siicaa, l. ñuhucande. Cargo tener de algo. yonañuyondadzindi yotneeyodadzidi. nohosiñandi. nohosahatniño. Cargarme algo al cuello o a los ombros, yochidzodzocondi, yosaquendodzondi dzuqndi . f. caq. yosaa chihindi dzuqndi. Cargado estar asi, yodzodzocondi. f. codzo. caandodzo. Cargo de consciencia tener. yona cuidzoyonatavuindi. yonuquehe dzeque. yonuquehetnahandi, yondaayondacuyecaquachindi, yonucohoyuhunuundi. Cariaguileño. tayiñendaa, iñehuii, nicacunuu. Cariredondo. tainuuticuta. Cari triste, tay nuucoyo, Caridad vide amor, Carlear vide aceçar. Carmenar vide cardar. Carmesi. saquahaquahaneñeneñe. Carnal tiempo de carne. quevuiyosasicoño, yosasi quete. Carnal hombre vicioso. tayquadza, taydzoeenisacuvui sicoñota yotadziinita, taisanducuquachicaa ñuuñayevui . tayyosinihuatusandiisaquene, Carne. coño. Carnero, ticachi. Carnero huesa de muertos. huahiyequendeye, sayonacusitandeye. l. yequedeye. Carne cozida, coñonichiyo. Carne cruda, coñoyehe. Carne cozida sin sal. coñocate. Carnestollendas. vide antruejo.

carnicero que la vende . taydzicocoño Carneceria. sayodzicotacono, huahiyocuvuiyahuicoño. carneceria matança. sasihicahita, sa sicuvuicahita. carnudo hombre de muchas carnes tayyondaacoño, taycanu taysandidzocoño. tayyodzaquanucoño taycaacanutayyocahacoño, tay cahatahuataicahacodzo. este postrero es de grandes nalgas. carpintero. tayhuisiyutnu, tayyosasiyutnu. carraspera tener. yosatuyocahudzu quedi. yonatnahadzuquedi. carpintear. yosasindiyutnu, f. cuifi, carrasco arbol. diinuhu. tnudiinuhu. carruscal saisiyutnundii . yucuisiyutnundii. carrera donde corren. sasinosaa carrera de cauallo . sasidzaconota cauallo. carreta. cata. carreta la rueda, yutnucata l. cuta, carretero que la guia. taysandacayutnucata, taydzacaayutnucata. carrillo o polea. cata dzacaayuu. carrillo de la cara. dzitne carrilludo hombre. de grandes carrillos. taynacuvuiquededzetne, taydzetnequende tay canudzetne carrizo, yooquachi . yooniñe. carrizal. saisiyooquachi, carro. vide carreta. carta tutucarta. cartero. tayyosanaitutu, f. cana, cartabon. yutnusiqui, cartapacio. tutuyondecu, casa. huahi, casa

folio 45v column 1

folio 45v column 2

Casa de paja vide buhiyo. Casa de muchas bueltas. huahinisicotnanu, huahinisiconuu, huahi nisicocoho. huahinisiconini. Casa que no se mora. huahiyyu, hua hiyooyyo. huahiyooyehe. Casa bazia desechada. huahinaa. Casa de Dios. vide yglesia. Casa de diablos. huahiyuqdiablos. Casa de açotea. huahinehe. Casar donde auia casas. chiyosanisiyohuahi, sanicaahuahi, Casa vieja, huahituhu, huahitnani, huahiyata, Casa mudar. vide mudar. Cassarse. yotnahandahandi, yocoo cooñahadzehe. l. yee, yocuvuitayu, yonihiyee, yonihiñahadzehe, yocuvuinduvui. Cassarse el señor. yotnahandahaya, yocuvuihuicoyya. Casamentero, tayyosinonoo, taysa sicandahui, tayyosaqndahui, tay ñohosahandahui. Cassado hombre. tayyyoñahadzehe, Cassada muger. ñahayyoyee. Cassmentero mio. tayñohosahandahuisindi. Cassar la hija. yocuvuicadzandita, yocuvuidzayacadzandita. Cassar el hijo. yocuvuisanundiña. yocuvuidzayasanundiña. Cassarse. clandestinamente, yotnahandahayuhundi, dzoyuhuniyotnahandahandi. Cassar el sacerdote a los desposados yodzatnahandahañahandisita. Cassadero. sacuvuitnahandaha, sacuvuicooyee, . l. cooñahadzehe.

Caxcaxo piedra menuda. yunnindoyondaa, yuunicaindaa, yuunitahuindaa. Caxcaxo otro del agua. ñutecuchi, cuchinaña, Caxcal asi. saisicuchinaña. Casi vide supra. Casicasi o por poco. dacuvuidacuvi, dzodzuhua, ñuhunica, dzohuitnica, sacuvuisacuvui, dzodzuhuani dzohuitni dzohuiini, dzonoo ñuhunoohuani, Casiasicomo, dzuchidzuhua, huihi dzuhuadzachi, dzavua. Caso vi. acaecimiento, l. acontecer. Caso no hazer de alguna cosa como de injuria. ñayocoocotondi, ñayocahatnunindi. ñayocahahuitindi, ñayodzanoondi, Caso desastrado. iyondahuinicuvui. Caso hazer de alguno. yocoocotondita. yocahatnunidita cunceteris Caspa de la cabeça, tisahadzini. Casposo el que tiene caspa. taydzini tisaha. tay dziniyaque, taydziniyaa Caspa limpiaa . yodzacoocoyondi, yonacuhuandi. yonañahindi, tisahadzinindi. Casta linaje. tnuhu, yaatnuhu, sayehendico tnuhu, sichiyuq. Castamente biuir V. biuir Sanctamente Casta muger. ñahayosaidzoho, yosaiii yosahaini, Castañetas dar, yodzacandenditetayutecuyu. Castañetas dar a otro haziendo burla del. yodzacandeninindiyuhuta yosahatnahandititayutecuyundi, Castiça que mucho pare, ñahayosina casti-

folio 46r column 1

folio 46r column 2

castigar de obra. yodzandohoñahan di, yodzananiñahandi, yocaniñahandi, yodzatacuñahandi. castigar crudamente sin piedad ñadzuchi ñadzaña yocanindita, yocanidzaandita, yocanivhuindita castigar braua y cruelmente. ñayosico quaidahandi, yocanidzii ñahandi, yocaninihindi, yocaninama. castigar por metaphora, yocahindiducuyaha ducusatu tniinducu sahasiqui, yondoyoyucuyaha yondoyoyucusatu sahasiqui, yotaañahandi yosahañahandi. castigar justamente y con razon. yyotnuni yyosaha yyotnunisaha mihi saha mihi quachi yodzandohoñahandi. castigar a otro con mucho enojo. yosatuyocahuinindi, yodzandohondita, yocayuinindi yocanindita. castilla. idem . l. ñuusatanduta, siyonduta castrar vide capar. castrar colmenas. yodzacaindidudziñuñu. cataratas tener en los ojos. yoquesi ñee nuundi. catedra o pulpito . yutnu cuininotay yodzaquahañaha. catedratico. taindichi yodzaquaha dichiñaha. catorze, vide en la quenta. caudal. yahuicata, sahayahuita, saninihindaata, sanicaindaa. caudillo, vide capitan. caudal tener. yyosasimayndi, yyo yahuicatasindi, yonihi inindi. causa y el por que se haze. sahaycasaha causa occasion dar de algun mal.

yotasisahandi, yochihisahandi, duhu nisacuinota sanene cana. causa ser de la sanidad de otro. yodzacoocuisindi sayocuhuita. causa ser de la enfermedad de alguno. duhuniquidza yotnahaquahi causa pedir. yosicandi ñanasaha. causa dare de lo que se haze. yotasisahandi cautelosamente, tnuhu tuhuaini, tnuhucasi ini. cautelosamente en mal. tnuhu huisi ini, tnuhu ñenaini, tnuhudzandahuiñaha . cauteloso y auisado ser. yotuhuainindi, yocasi inindi, dichi inindi. cautela prudente satuhua. cautela maliciosa. sasinihuisiñaha, sañena ini. cautiuo. tai ninihita, taynicuvuidzaha, tay nicoo yucu cavua, tay nicuvuinduq. cautiuar en guerra. yonihiñahandi yonihidzahandita, yocahidzahandi, yotneedzahandita. cautiuos sacrificados ante los ydolos . dzini, dziniñaha dzini yecu nicuvuita. cautiuar. l. captiuar el entendimiento a la fee, yosaindatundi. f. quaind. yosaquehecutu inindi sahatniño sinindisa, nisatneecutuinindi tniño sinindisa, nitnee nisicoinindi cauada tierra. ñuhu nisitu. cauador. taysitu. cauar labrando yositundi, f, cutu. cauar tierra. yosatandi yavui, f. cata, yosataninondi cauar el agua la piedra. yosataninonduta nuuyuu, cauar

folio 46v column 1

folio 46v column 2

Cauar la tierra, escaruandola con el pie, yosihindodzosahandi nuu ñuhu , f. quhu. Caualgar a cauallo. yosaacodzondi f. caadodzo. Cauallero. taytoho. Caualleriza o establo . huahi idzu, huahi iñe idzu. Cauallerizo. taiyondacaidzu, tay yondaaidzu. Cauallo. idzu. Cauallete de pared. namaninatuvuindodzo, namani sandehe ticoo, namayosandehe cuiñe, doho ninatuvuindodzo. Cauallete de xacal . tecaninundodzo, tecaninatnaha dziniteyahua. Cauallete hazer. yonatuvuindodzondi nama, yonadzahuindodzondi, yodzaquendehecuiñendi nama. Cauallillo entre surcos . ticoo ñuhu, ticoo. Cauallillo tal hazer. yonacanindi ticoo ñuhu. Cauerna yavuicana, dzahua saindii yavui dzahua cavua, yavuineni. Caxon vide. arca. Caxa de escriuanias sasacuino yequetaatutu, saininoyequetaatutu, caxa de cuchilios. sasicuinoyuchicaa Caxa o petaca de cañas. satnuyoo. Caxo de caxa. satnu ñohotnahainisi. Caxcajo, vide cascajo. Caxcar algo. yotahuindi. Caxcara de huebo, o fructa. dzoo. Caxcauel. chinducaa. Caxcauel de arbol . chinduyutnu, teneñe. Caxcauel de plata. tendedziñuhu.

Caxcauel de culebra. dziyocoo. Caxco de cabeça. yequedzini. Caxco de hierro . caasacohodzini, caayadzi ñohotnaha, sombrero, caasacuinodzini. Caxco de vasija. techiyo. Caxco de xicara. titáya. Caxquillo de saeta. caasacuiñendozoduvua, caasacodzonuunduvua, caaindodzonuunduvua. Caxcos de cauallo. tniiidzu. C. A N T E L. Clamar dar vozes. yocanandi, yocanasaandi. Clamor alarido de guerra. sasicanayecu. sasicanatnaayecu. Clara de huebo . dutandevui cuisi, dutahuisidevui. clara cosa no turbia. sadoo, yaa, cuii clara cosa trasparente. sayondiinini,sayotasanini, sayotuvuinini, sayoyahinini, sayocuisinini. claramete parecer de lexos. sicayotuvui, yotuvuindaa yotuvuiyaa. claridad tener el aposento. yñendaahuahi. claramente por publicamente. yotuvuicanda, yotuvuindisi. claridad luz. sayotnoo, sayoyahi, sayondii. clara cosa de entender. satacucasi, satacuhuaha satacucuite, satacu daa, sacuvuitacusita. clarificar algo. yoquidzavuiindi, yoquidzandoondi, yoquidzayaadi, yoquidzaqueyendi. f cadza. Clarificarse asi. yonduvuindoo, yon-

folio 47r column 1

folio 47r column 2

yonduvuihuii, yonduvui yaa, yonduvuiqueye. Clara voz del que canta. saandadzi saandudzundi. Claro sonido. saandadzisaandudzu si. saadzii. saandasa. saandanda saa yocanda. sayocasa. Claro estar algun negocio. yotuvuindaa. yotuvuicasi. Claro en fama, tayyeheñuhu. tayyehedzico tay yehendudzu taiinditadzico. taitacuninoyyota. Clauar algo. yodzacainiduyucaa. yosasinondiduyucaa, f. casi. Clauar clauo en la pared. yochihindi Clauo. duyucaa. (duyucaa. Clauo de especias. yahanduyu, Clauellina. yten duyucaa, Clemencia tener V. apiadarse. Clemente. tay yocuvuindahuiini. taindahuiini. Clerigo. dzutu clerigo, Cloquear la gallina de castilla yondayuyequete. yosacunañate, f. quacu, yosacuquahite yosacudzichite Clueca gallina, teñoo yondayuyeq tiñooyosacunaña, Clueca gallina questa sobre los huebos, tinooyodzondevui. tiñoocadzondevui. teñoo caandadzidevui. teñoocaandodzotaca teñoo ninucavuasi ñ

Coa otra para sembrar yatatasitata yatadasi. yatasaquetata Coa de hierro. yatacaa (hui Cobarde persona tayyyo. taysayuhui cobarde ser yyondi. yoyuhuindi. cobdiciar algo generalmente. yondiyoinindi. yocatniinidi. yosatendi. f. quate. yodzandiyoinindi, yosicondaayosiconduundi. f. cuico. yosihindaandi. f, cuvui Cobdiciar persona. yodzandiyoini ñahandi. yocatneinindi. Cobdiciar honrra. yondiyoinindiqueheñuhundi quehedzicondi. quehendudzucoondi siñacohondi. &vi. ambicion. Cobdiciar ser mas auentajado que otro. yondiyoinindisacuvuihuihica. cuvuininocandi. yondiyo inindi tasi siyoñahandichihiyahacandi, chidzondisicandi, cuvui dzuqcuvuicanuandi. Cobertor de algo. sadzatete, sadza quete sacotete sacodzahui. Cobertor de libro, sacohodzucututu, satniñodzucu. Cobijar algo Vi. cubrir. yodzaquetendi. yodzatetendi. Cobijada cosa sayotete sayodzahui Cobrar la hazienda yendo a cobrarla yonatniñosahandi. yosandiconinonditniñondi yonatniñosinandi, yodzandacuninondi . yonandacandisasimaindi yonudiconinondi Cobrar fuerças el en sermon vi, areziar. Cobrar lo perdido, yonanihindi, yonaquaindi. yonacahindi. Cobre. caaquaa, Cocar la mona yosiñatecodzo cocar

C. A N T E, O Coa o pala para cauar. yata. Coa otra grande en que ahirman para cauar yata sañu yata dzehe.

folio 47v column 1

folio 47v column 2

Cocar a alguno yodzayuhuidzeque ñahandisita. cocos hazer por detras. yonahandehe nuundi dzequeta. l, satata, yoquidzandehenuundisatata. f cadza coce herida con el calcañal sachihi dzeyeñaha. coçes tirar asi, yochihidzeyeñahandi coçes tirar. vide acocear. cocear hablando, yosihindodzosahandi. f. quhu. cocear rrecalcando vno sobre otro yosasaninosahandi yosasandodzo sahandi. f. casa. cocear tirando coçes hazia atras dzodzuma yodzacaisahandi yosañundi, f, quañu. codo del braço sitendahandi. codo medida del codo hasta la mano, eeyeque, codorniz. caañuhu, quetequaha queteñama. cofiade, muger ñono sacohodzeque l, dzini, sacodzucu dziniña, dza maininodzini. cofrade, tay yehendahuitnahacofradia tayyehetnahacofradia tay yoquidzanani tnahasita yotnoo ite S. Maria, taynaquatutnaha. S. Maria. cofradia. saquidzacanutayyadzehe . S. Maria, satnootacata ite s. Maria, sayehetnahacofradia sasiñaquatutaca sancta Maria. cofre. satnu, coger algo del suelo o en el suelo, yonachiindi. yonaquaidi coger flores. yodzondiita. f, cuidzo yosandandi ita. f. canda, yosanundi ita. f. canu, yodzacoyondi ita,

yosaininindiita. f, qua, yotneendiita. yotneendiita coger fructa de los arboles. yodza coondicuichi. yonaquayndaandi cuihi, yosaininidi, f. quai. yotneendiyodza coyondicuihi. coger o recoger los tributos. yodza tacandi daha. coger rropa blanca, yonacanundi dzoo yondaqtnanundi. coger la muger los cabellos en la cabeça. yonadzitaidzinino & vide. adercarlos. coger las pesas del relox, yodzacuiconuundi yuuinditacuhua, yona dzitandiyoho. yodzandaandiyuu coger çacate. yocoyondidahayoho yosidzondaandi. f. cuidzo coger maiz la cosecha. yodzacaindi vuiyu. coger el trigo la cosecha, yosandandi f. canda yosanundi. f. canivuiyu, coger chia yosanundi quende. f. canu coger chile, yotneendiyaha, yodza coyondiyaha. coger frisoles. o hauas. yotnohondi dichi yotneendaandi. yodzaacoyondi coger cosas esparzidas. yonaquaindi. yonacahindi, yodzatacandi. yocain coger el yndio la manta rreboluiendola en la cinta para trabajar. yondaachihindidzoo yosamandodzondi. dzoo, futuro, cama. cogollo de verdura no esipigada. detuyuvua, cogollo de verdura esipigada, dzitu yuvua. yutauyuvuayetuyuvua cogollo, renueuo dearbol, numa, cogote, de la cabeça, yequedzeque. teca

folio 48r column 1

folio 48r column 2

tecaha dzeque. Cohechar al juez. yosadzindi. yuhuta, f, cadzi yochihidzinoñuhundi yosahayahuiyuhundita , f. cuhua yosahadzinoñuhundita. Cohechos tomar, yosaiyahui yuhundi, f. quay, yosaidzinonuhundi Coyunda. yohonee, Coyunda poner a los bueyes. yona chihindi yohoñeeidzundeque. Coyuntura del cuerpo, sanohotnahayeque. sa yotnanuninoyeque nu coondadzihuaudaha, l. saha sayotnanuninohuau. sanucoondeye huau Cojon. yuu (huau Cojudo por capar. queteyeheyuu quete inditayuu, Cola de animal. dzuma. Cola para pegar. dacañee tindacañee Colacion. sahuidzi, Colar paños yonacata yaandi. yonacatandi dutayaa. yodzacasiyaandi Colar algo. en lienço. yodzacaininindi dzoo, Colar algo en xicara horadada. yodzasisindi. yodzacaininindi. Colcha de cama, dzooniquicucoco dzooñuu. dzoondusa dzoo coco colchon dzoo sacavuandihi. dzoo huitasacavuandihi, Colear el animal. yodzacuico dzumate. yodzacuitadzumate. Collegir algo de alguna cosa. yonu cuinoinindi yonuquiinindi. Colera quahidzayucuii duta quahi ñuhu dutaquaadutacane Colera negra. dzayutnoo. Colerico ayrado, taidzichiini. tay dzaaini. taydzicoini. tayyyoini,

Colerico de humores. tay yocuhui quahidzayuquaa. Coleta de cabellos ydzidzininina tandanini, yootendusata, Colgado estar de alto. ynditacaandi Colegio ayuntamento, huahi yona tacataydzaquaha. Colegial. tayyyohuahidzaquaha; Colgajo de vbas, eetetu, eetendate. Colgar algo. yosatacaandi, f. cata, Colgar algo como quentas al cuello yonaquacundi yotniñodzuqndidzeque Colgado. traer algo al cuello como el rrosario. yondacundi, yosacundi. Colgar como tapiceria yosatandi. Colgarse algo quedando preso de alguna cosa. yocoocuitacaandi. yosa cohonaindi. yosacohodzucundi Colgada estar fruta del arbol. indita, futuro cuindi. Colica passion tener. yondiyuchisindi. yoyechininosacuiyachisinayocaisiyondi. yondadzichisindi. Collacion vide barrio. Collar de vestidura. dzuq. Collar de oro. dzequedziñuhuquaa sanduvuinohototo. Collar de perro. ñeesacoho dzuqina Collar que vsa el diacono en el altar sasacohodzuq. Collera, caasacollodzuq Collera poner. yotniñondicaadzuq Colmar la medida. yotniñochituyeendi, nisaacuiñeyee. nitniñondi Colmada cosa en medida. sanichitu yee. sanisaacuiñe yee. Colmada cosa que rebosa , saita coyo sayosino casa. sayosatindaa . saitasita sainditasita sacaasate col

folio 48v column 1

folio 48v column 2

Colmena, yutnuñohondudziñuñu yutnuyotniñodudzi quete. Colmillo. nohosiqui; nohodzaa. Colodrillo de la cabeça. yequedzeque, dzeque Color generalmente. sanoonoo, Color colorado saquaha. Colorado sino, ñuquaha, ñoho. Color azul, sandaa. ñuhundaa. Color verde, sayadza. sacuii, yadza cuii yadzavuisi . Color amarillo. saquaa. Color morado, duqndehehuisi. Color naranjado. saquaa. Color encarnado. duqhuisi, Color encarnado para barniz de rostros de ymagines nuuñohocoño. Color pardo, noo tecanduyehehuisi . Color negro. sandayu satnoo. tnoo naa. Color verde escuro. yadzatnoo. Color rosado. duqhuisi, Color bermejo, sayaha. Colores poner el pintor. yosaconoondi. f. coco. Color muerta. nicuvuinaaca, nicuvuiquehuinuu . Color leonado, itacayu. Colorado tener el rastro de verguença vide auergonçado. Coluna. daca. Coluna quadrada. dacasiqui. Coluna redonda, dacaticoo. Coluna de ventana. dacainini. daca cuiñeini dacamañu, dacainini sa yondiiventana. dacaininomañu ventana . Columpio yoho qndita yohocuinditadzuma yohoyosanditañucuyu

Columpiarse, ynditadzumandi. nu cuicodecuicoyonduvuindi, nacuitadecuitayocuvuindi, qndita denditayocuvuindi. yosandita ñucuyundi, Comadre ñahanisaydzaya . ñahani numidzaya. ñahanisacadzaya quevuininihindutadzehesahuñuhu. dzehehuahiñuhu. Comadreja animal. teñee, ñuñee. Comal. siyo. Comarca de pueblo. nuuñuu. Comarcano pueblo. ñuucaatnaha ñuucaayatninuuñuu. Combatir pelear. yoquidzatnañundi. f. cadza. yochihinduvuañuhundi. yodzatnahatnahandiyucu, l. yodzo. yosamindiñuu, f. cami. yoquidzayecundi yocahandi duvua ñuhu ñonoyusa Combatir con artilleria. yotevuindi tnusiicaa, Combatir vientos como vracan. yosicotachinohonanotachi. yonatusinahatachi. yonuquaatnahatachi, yosiconuutachi, yosico yuvuitachi, f. cuico, combatida cosa, sanisaquehendu vuañuhu, sanisisi. combado estar algo, yocuvuiyaqua yonacaye, combidarse o comedirse a hazer algo. yocuvuiinimayndicadzamayndi yocuvuiñeecadzandi. combidar a alguno para fiesta, yosisandi, f, cusasita, yocahandi . yodzatacañahandi, yonaquacatnahandi, combidado, tayquandetuhuahuico combi

folio 49r column 1

folio 49r column 2

Combidar a señores para fiesta, yodzacuchiñuhudiya yosadzacu chiñuhundiya, yonutniñondidzahaya, yonucusañahandiya, Combidado señor para fiesta. yya quandecohovuico, quandecuino vuico. Combidados poner a la mesa. yona tasisiñandita, yochihindasivuiindita. Comblesa. dzocondi. Comedirse a hazer algo. vide combidarse. Comedido hombre . tainisacohotacuini, yeheñuhuinita. Comedirse con otro por buena criança. yoduvuituhuandi. yosacoho tacuinindi. Comedera cosa sasasi, sacuvuicasi. Comedor. taysasiyyo, taisasicahi, taindasa taycavuiyo. Començar algo generalmente. yodzacaisahandi, yochihisahandi. yotasisahandi. Començar algo. neutro. yocaisaha, yosiyosaha. f. coo. Començar el mundo. yoquituyoquevuiñuuñayevui. Començar a andar partirse para su pueblo. yondacandi, yondaindi, yonucusindichidi, yonduvuiichindi Comedia representacion de diuersas cosas. yaa, yaadzeque, yaahuaha. yaayodzohuidzoyya. yyanindacu, yyonicahanduvuañuhu, Comedia representar alegrando a los oyentes. yodzandesiiniñahandi. yodzandenoo yodzandisindodzoiniñahandi, yonanahandi, yon

yonducudzequendi. yoquidzandidzeque. f. cadza. Comer. yosasindi. f. casi. Comer el señor, yodzasaacohoya, yodzasaayequetiyooyaha yodzasaayequeya, yocuvuicohoya. Comer por los rincones . yosasiyuhundi. yosasininindi, yosasisiyondi. f. casi, Comer cosa hurtada, yosasicuinandi, Comer a priesa sin maxcar la comida yosasiqueyeyosasinahandi, yosasi huitni, huitnahuitnayosasindi, yosasindavuindi, yonumiyonahayosasindi, dzoneeneeyosasindi, yococondi. Comer de espacio. quaiquai, yosasindi, nahanahayosasindi. Comer sin sal. yosasicate yosasihuisi. comer demasiado. yosasiyyondi. yosasicahindi, yosasindehuindi, yosasicahuindi, yosasiquahandi, yosasinanandi. comer a escondidas lo hurtado . yosasiquayendi yosasicuinandi comer recostado. dzocaatuvuicandi yosasindi, dzocaacandiyosasindi comer a menudo muchasvezes, dzo noodzonooyosasindi, satucusa tucuyosasidi, chitochitoyosasindi comer muchas vezes en diuersas partes y casas. nucasidecasindi, quahadzuhuaquahadzuhuayosasindi, comer delicada mente. yosasiadzindi, yosasihuidzindi. comer de espacio saboreandose en la comida. yosasiquai, yosasihuatundi, comer desmesuradamente. yocu G vu

folio 49v column 1

folio 49v column 2

yocuvuiyuhu yocuvuinuu yosasindi, yocuvuindavuinahayosasindi, Comer templadamente. yehetnuni yehecuhuayosasindi. Comer dexando, algo para otro. yocaitasindi yosasindi, yodzandoondi yosasindi, Comer regañando como gato, yosiniyoondi yosasindi ñohocahacahandudzuyosasindi, yosasindiiyo sasiquacundi, Comer con pena por estar enojado yosasiquañendi, yosasivhuindi. Cometa encendida, , teñooyocanañuma, teñooyosisi, tiñooyocatni. Cometa erratica pequeña que parece caer. dzehuiyoo, Cometa erratica que corre. yahuinduvua. cometer peccado vide peccar. cometer adulterio. vide adulterar. começon tener. yocatandi, yocata ñeendi, yocuvuicatandi, comida, sacasi sasa. conmigo. sihindi. conmigo mismo. sihimaindi. comilon vide comedor. como preguntando. nayyondidza, nacuvuindidza, como comparatiue. dzavuatnaha. como hasta tal parte. daquahanani, dadzavuatnahaica. como quiera. dzavuatnayyoni. como es posible? nacuvuindidzayu, como qualquiera. sadzevuindudzavuatucu, como qualquiera cosa. sadzevuindu dzavua, dzodzavuandu. sadzevuindudzavuatnaha.

compadecerme de alguno. yocuvindahuiinindisita, yondeheinindisahata. yocuvuiquacainidisahata. compadecerse como dizen bien se compadece. cuvui. f. qcuvui compadre. taynicuvuidzutudzayanisadzonduta. l. nisacuvuatnuni, tay nisaydzaya. tayninumidzaya. vide comadre. compañero. taysacuvuinduvuindi, taysacuvuisihindi. taysihindi, compañero que va conmigo. tayquahasihindi, taysasicasihindi, compañon. yuu. compañia hazer. yotnaitnahaquachindi, yocuvuitnahaquachindi, sacuvuinduvuindi, comparar vna cosa con otra. yotasi dzavuandi, yodzadzevuindi, yodzatnahatnahandi, yodzadzavuandi. yotasitnahandi, yodzaquaha tnunindi. comparacion exemplo. taniño dudzuduvuidzavua. l. nutnaha dudzutaniño, compas de hierro caatniño cuhua. caachihicuhua, caanuuvvuichihi cuhua. compassar. yotniñocuhuandi, yochihicuhuandi, yodzacuicocuhuandi. compassion tener vi. compadecerme competir con otro o contender. yonadzatnahañahandisita, yodzataa tnahandisita, compeler a alguno forçarse. yotaa nenindi, yotaayecandi, yotaatuvuindi. yocachiñeendi . yotaanihindi hindi

folio 50r column 1

folio 50r column 2

hindi, yotaandusandi, yotaañeendita, complacer a alguno. vide agradar. componer algo de nuebo. yosaiinindi. f quai yodzacacuinindi, yodza quevuiinindi, yosaqinindi. f. caq. componer canto. yosaq yaandi. yocahandiyaa yosaiinindiyaa. futuro quai. componedor de canto. taytuhua caqyaa, cahayaa dzacacuyaa. componer rosas. yotaandiita, yodzucundiita, yoquidzahuahandiita. componer la cuerda en el arco para tirar. yonacanindaanihindi yohocusi, yonacanindaandiyohocusi, componer medicinas. yoquidzahuahandiyucu. f. cadza. yodzacandehenuuyucu, yodzacainduundidehenuundiyucu yodzacaininidehe nuuyucu. componer leña o platos que esten vnos sobre otros. yonacanitoto. yonacaniyucuhuii, yonatasitoto huii, yonacaniyucutoto. componerse vide adereçarse. yondaandesidzoo. compuesto hombre mortificado. tayyocoonainuu; taysandasatete tay sicanuni, tayyondayesasica, tai sasicaquai. comprar algo. yodzatandi, yosaindi f. quai. comprar por juncto la mercaderia. yodzatacanudi. yotniñoyahuicanundi. comprarlo todo como carga, yodzata

taneendi yosaineendi. comprar a luego pagar, yosinocavuayahuiyodzatandi, yotandaninoyahuiyodzatandi. comprar al fiado. yosataninondi yahuiyodzatandi. comprehender lo que se dize entenderlo bien. yotacundehesindi, yotacutnunisindi, yotacucasisindi, yotacundaasindi, yotacuhuaha sindi, dzo hoo dehenduyotacu sindi. comprehenderse vna cosa en otra. yocuvuieecanu, nohotnaha, yonucohocanu. comprometer en alguno. yosatasinditniñonuuta, yonatasinditniño nuuta, yochihindi tniñoyuhudahata. comulgar, yonihitahuindi, yocaitahuindi, yosaitahuindi sanctisimo sacramento. comun cosa de todos. sayyocanu, sasindehetaca sasitacata. comunidad la casa. huahicaacanu, sasindehetaca huahiyyocanu, huahiiñecanu. comunidad donde se reparte la comida para todos. siñacoho. comunicar tractar dos entre si. yonatnaitñinondi. yondaanuutnuhundi. yonacanitnuhundi, yocahatnuhundi, yocahatnuhusitnahandi, comunmente se dize . dzuhuayocachita, dzavuayyondudzuitnaita, dzavuayosiitnahata dzondehe dzavua yocahata, G 2

conpo

folio 50v column 1

folio 50v column 2

Con poco mas llegara a diez, dzuchicasinotuhuavsi, dzuchiicaqtnaha vsi, dzodzuchinicasinotuhuavsi. Concauidad entre viga y viga, yyu sinahosi. nahondavua. Con prepocion, sihi. Con dificultad. dzocanani. dzo yecani, dzucuvuidzocuvuidzoneni. Concebir la muger. yosacohodzayaña. f. qcoho yonihidzaya. Concebir la primeriza. yotusiyuyu casiña. Concebir la señora. yosidzoñeniya. yonatusidetu numaya. f. cuidzo, Concebir la embra entre los brutos. yosidzodzayate, Concebir hazer. vide empreñar. Concebir peccado. yosacohoquachi inindi, yosacohodeqquachiinindi. f. qcoho. Concebir en la mente pensando. yosaatadziinindi, yosaatuvuiinindi, f, caa. yotadziinindi, yosatuvuitnuniinindi. f. qtuvui. Concepto bueno tener de alguno, yotadzi huahainidi sita. yocachi huahandisita. Conceder con otro. yosaiyuhundi, yosaidzevuindi. f. quai, yodzavui dzondinuuta. yodzandisandi, Consejo vide aconsejar. Conmutar votos. yonadzamaninondi sanidzaquiñuhuta. Concertar casamientos. yotnaindi dahui, yosaqndidahui. f. caq. Concertar lo desconcertado. yona tasiyucuhuiindi, vide. compo. Concertar huesos desconcertados. yonacanindaadiyeque yonacanicui

cuitendiyeque, yonacaniinihindi, yonatniñotnahandi yeque. Concertarse asi huesos. yonucuiñendaa, yonucodzocuite yeque. Concertar procession. yosaniyuqndi. f. cani, yochihiyuqueñahandi. Concertar a los desauenidos. vide aplacarlos. Concertarse vide reconciliarse. Concertarse en el precio. yotnaiyahuindi. Concertarse los pleitantes, yonatnai daandi, yonatnayhuiindi, yona tnayquaindi, yonduvuindaasitnahandi. Concertarse o conformarse en lo que dizen. yonu tnahandudzundi, yonduvuieeyuhueendudzu. Concertarse el hombre con la muger para peccar yodzatnuhundi sihiña, yotnaitnuhundisihiña sahaquachi, yotniñoyuhundi. Concertarse en qualquier manera para alguna cosa. yotniñoyuhundi, yotniñocuhuandiquevui. Concha de tortuga. tiyoo yeque tiyoo. Concha de donde sacan aljofar. tequevua, Concha de lagarto. ñeecooyechi. Concertar de dos en dos. yonatasi tnahandi, yonatasitayundi. yonadzatnahatayundi, Conciencia. sanucuinoini, sasiquitnuniinidi yecaquachindi, sanatuvui tnuniini. Concierto y orden poner en la republica. yochihitnunihuiindi yochihindasihuiindi conci

folio 51r column 1

folio 51r column 2

Conciliar procurar amigos yoquidzañanitnahadi, yoquidzatnaha quachindi, f. cadza. Concluir algo. yodzasinocavuandi, yodzasinocuisindi, yodzaquendehendi, yodzaquetuhundi. Concluirse algo. yosinocavua, yosandehe, f. qndehe, yosinocoo, yosinocuisi, yosatuhu. Concordar o concertar las vozes. yonatzatnahandi dudzu yaa, yondadzaandi dudzu yaa. Concordar el canto dzoeenunindudzu yaa quaha, dzoeenuuni quahadudzuyaa, dzoeenuundudzuyaaquaha. Concordar las cuerdas o templarlas. yodzatnahandi ñuuyoho, yonacanindaahuahandi tuchiñeeyoho, Concordar vna cosa con otra yosatnaha, f. qtnaha yonutnaha. Concuños casados con dos hermanas tnahacadzandi. Concuñas casadas con dos hermanos. tnahasanundi. Condenar por sentencia. yosinotasitnunindi tniñota, yodzasinocavuandi tniñota. Condenar a muerte. yotasitnunindi sacuvuita Condenar injustamente. tnuhuyeca quachi, yosinotasidi, tnuhudzonahaca, tnuhudzanahaca. Condicion natural de alguno. dzavuayu yyota, dzavuayu caata, dzavua nicacu. Condicion poner. yocootasindidudzu, yochihindatu yuhundi.

Condicional cosa. tandaaca. tacuiteca, tacuvuitnunica, tacuvuindaaca, dudzu dzoyehendatuca dudzu tandisaca, datuni. Conejo. idzocusa, ydzondecusa. Conejo grandezillo. ydzodzucu. Conferir. yonatnai tnuhundi, yona tnaytniño. Confessar. yonanamandi, yonamandi, yoquidzandaa inindi, yondadza daainindi, yoquidzacuiteinindi, yonatasiquachindi, yonacachi quachindi, yotasindaainindi. Confessar a otro. yodzanamañahandi, yondadzandaainiñahandi Confessarme entre año fuera de la quaresma. yonanamaninondi, yocaicoho yonanamandii, yocoocoho yonanamandi, Confessar en juyzio . yonaquaiyuhundi, yonaquaidzevuindi, yona quaidisandi, yonaquaiquachindi yonadzavuidzondi. Confessor. dzutuyodzanamañaha, dzutuyonaqniquachi. Confessar la fee. yocahandi sandi sa sinindisa yocahatnuni, yocahañuhundi, yodzandaa, yodzandisandi Confessar a Dios por Dios. yocahandisandi, sandisañuhunDios, yosinindisandiya, yocuvuindisa inindisya, yocahañuhundi Dios. Confessarse generalmente. yonatasicanudehenduquachi nicuvui, yonanamadziyo nanindi. Confiar en alguno. yocuvuicanuinindi sita, yocuvuicutuinindi sita, yocuvuisaainindi sita. Confiar en si mismo. yocuvuicanu G3 inin-

folio 51v column 1

folio 51v column 2

inindi simaindi, Confirmacion sacramento. sataatnuniyyaobispo sasiñuhu, Confirmar el obispo, yotaatnuniñahayyaobisposasiñuhu, yoquidzandai iñahaya sasiñuhu. Confirmarse recebir el sacramento yosacuvuatnunindi, yonihitahuindi confirmacion, yonucoondaa tnunindi, yosaitnunindi, f. quay. Confirmado. taynisacuvuatnuni, tay nisaacuvuatnuni, tay nisacoondaatnuni. Confirmar lo hecho. yoquidzandisandi, yoquidzacutundi, yoquidzacuitendi, f. cadza. Confirmar lo mandado. yondadzaandi, yondadza huisandi, yondadza huiindi, ninduvuicutu, Confirmarse en el mal. yocaanino inindi sadzana yosisaninoinindi f, cusa. yosaisiñainindi, f. qua, tnuhudzana, yocootniñocutudi, tnuhudzanainidi yodzasaandisadzana Confirmar Dios a vno en gracia. yoquidzandai cuiiñaha stohonDios sahagracia, yoquidzadatnucuii ñahaya, yoquidzacutucuiiini ñahaya. Confiscar los bienes de alguno. yosadzindehendi sita. f. quadzi, yosadzicutudehendi. Confiscar los bienes de alguno. supra Confites, sahuidzi, confites. Confitero. tay yoquidza huahaconfites, Conforme con la voluntad de Dios yosaindatundi, yosatnahainindi si stohondios, yosicoinindi, yocu

yocuvuinditandi si stohondios, Conforme vna cofa con otra, yonu tnaha, yonduvuidzavua. conformar con otro en las obras. idem. sita, conformar en parecer. yotnahainindi sita:dzoeenindudzuyecuvui, confundir a otro con razones. yodza qhutachiñahandi, yodzacoocuisiñahandi, yodzataañahandi, yodzaquehuininondi dudzuta, yodzanoocuvui ñahandi yodzandaidudzu ñahandi, confundirme. yosahatachindi, yocoocuisindi, yonoocuvuindi, yondaindudzundi. confundir a otro offuscandole. yodzacaninondi inita, yodzadzana nino ini ñahandi sita. confundirse asi. yodzacaninoinindi, yodzananinoinindi, confusamente hablar. tnuhudzaca ninoini yocahadi, congelarse, vide elarse. consolarse vide afligrsie. congojar a otro. yoquidzatnañuini ñahandi, & vide afligir. congojado estar por muchas ocupaciones, yotavui tniñoinindi, congojado estar el enfermo. vide afligido de dolor. coniecturar. yotadziinindi yonucuisiinindi, yonucuinoinindi, yonunutuvuiinindi, yochihitnuniinindi, yonacani inindi, conjuncion de luna, saquevuiyoo. sa nasinoyoo, sasihiyoo, conjurar granizo. yosicocanindi ñeñe, f. cuico. l. dzavui con-

folio 52r column 1

folio 52r column 2

conjurar demonios. yocachitnunindi nanasi, yotasindisi, yodzananandisi. yodzandaindi. conjurar contra alguno, yotnaininondisita, yotnaitacandisita, yotnaitnunindi sita, sacuvui sita. conocer generalmente. yosinindi. f. qni, yonahandi. f. conaha, ñoho nuundi, f. coho, yonaquindi, conocer los pensamientos. yosini tnunindi inita, conoscer muger, yoyuhuindiña, yodzasaandi ña, yoquidzandisihiña f. cadza, yocaandisihiña, f. cavua, conocer la culpa. yonaquaindisandi. yonaquay quachindi, yonaquay yuhundi, yonadzavuidzondi, yoyonaquindisandi, conocer o reconocer lo que antes auia visto. yonaquindiyonucohonuundi conquistar. yochihinduvuañuhuñahandi, yoquidzanduqñahandi yoquidzadzahañahandi. vi. combatir conquistada cosa. sanisaquehenduvua ñuhu, sanicuvuinduq nicuvuidzaha consagrar por bendezir, v. bendezir. consagrar dedicando a Dios algo. yondadzañuhundisinDios, yonachihitnahandi sindios, yonatasitnaandi sindios, yonacuhuandiya. con sazon y tiempo. sahuaha sacuvui, mihini cuiteni. conseguir lo deseado. yocaindatun di. yocaindahuidacundi. conseja de pasatiempo. chidzu, tnuhuchidzu. consejas dezir. tnuhuchidzuyocachindi, yocahandi, tnuhuchidzu yotnaindi.

consejar a otro vide aconsejar. consejar mal a otro. yodzandahuiñahandi, yotniñodudzudzanainiñahandi, yodzacahañahandi saña huaha, yosiitnuni ñaha. consejo yr a tomar de otro. yosatuhuandita, yosatnahandita, yosaquatuvuidzondita, yosatnaindi sihita, f. qtnah. consejo tomar contra otro. yonaquay yuhutnahandi yotnaindehetacandi, yotnaitnuni tnahandi. consejo tomar de otro. yosatuvuidzondi sita, yosatuninondi, f. quatu. consejo real. sasinatnaitacatoniñe. consentir con otro en su opinion. yotacuvuatusindi, yotuvuivuatusindi, yotacuhuahasindi. consentir inclinando la cabeça. yoquidzinuundi yocachindi, yosasa nuundi, f. casa, yocachindi hoo. consentir defectos no castigarlos. dzoyondayacandi dzoyonditocandi, dzoyosinicandi. consentir con otro en algun peccado. yositondodzondi quachita, dzoyocuvuidzevuicandisihita, ña yodzayecandi, ñayodzadzichindi ñayodzaiindisita. consentir en el peccado interiormente con el pensamiento. yonunainindi, yonasaainindi quachi, yotuvuidzee sindiquachi, yotuvuihuatu. conseruar amistad. yodzacaayodza tnee iniñaha, yodzacuicoiniñaha considerar algo v. coniecturar considerar lo que se deue hazer. yona canindichiinindi, yonanducuinindi, yonacahuiini, yonacaniini. G4 cobdi-

folio 52v column 1

folio 52v column 2

yonacasininoinindi yochihitnuni casi inindi, yonaquaiinindi, yotadzitadzi inindi, Considerado hombre. tay yonducu ini, tayyonacahui ini. Consigo. sihi, Consigo mismo. sihimaita. Consolarme o esforçarme. yonduvuicamainindi, yondaicohoinindi, yonduvuivuatninindi yonduvuicanuinidi, Consolar a otro, yodzandaiiniñahandi, yodzacanuiniñahandi, Consonancia de musica. sasinutnaha dudzuyaa, sasinutnahavuatududzuyaa. Consonante estar asi. yonutnahadudzuyaa, yonutnaha vuatududzuyaa, Constante persona, tay daiini, tay sahaini, taycutuini, taydzoeenindudzu tay yeeini. Constante ser. yocuvuindaiinindi, con los de mas. Constituir persona en officio o dignidad. yosahatniño ñahandi, yocoo caniñahandita, yocoocanindita, yocootasindita yosahañoho nuundita, yosacohonuundita, yoñohonunndita, yotaatniñoñahandita. Constituido asi. taynisaitniño, taynicoocuiñe tay nicoocoo taynisini tniño. Constituir leyes. yocachitnunindi, yotasitnunindi, yosaqnhi vuidzosahu. Constituidas leyes. sanitasitnuni. l. nicachitnuni vuidzosahunisacavua Consuegro . tnaha nisanundi.

Consuegra. idem. Consultar algo con otro. yotnaitnunindisihita, yonaquatu vuidzondi sita, yonaquatuninondisita yona quatuvuidzosahundisita. Consumirse licor. yoyechinino. Contar generalmente, yocahuindi. yochihindahuindi, Contado estar yehendahui, yehetoto. f. quehe. yondahui yototo. Contado ser. yosaquehendahui yosaquehetoto, f. qquehe. yonuquehendahui. Contar junctamente yocahuitnahandi, yochihindahuitnahandi yochihindahui canu, Contar historias. yondaanuutnuhundi, yonandasininondi, yaatnuhu, yonacanindi tnuhu, yonatnayndi tnuhu duvuayya ñaquete, yonacahuindi tnuhu. Contarme entre otros. yosaquehendahuitnahandi, f. qquehe, yonu quehendahuitnahadi, Contar algo fielmente. yocahuicasindi, yocahuidaandi, yocahuicuitendi yondiyo vuidzo yondiyo sahu, yonacahuindi. Contar por orden lo que acontecio yehetnaha vuii yonacahuindi, yehetotovuii yonacahuindi, yondasinitno vuiindi, yonacahuindi yehendasi vuiiyonacahuindi, Contar falso como dineros. yocahui cuinandi yocahuiñenandi, yodza qninindi. Contar apartando algo del monton yodzitandaandi, yocahuindi, yocahuindaandi. conta

folio 53r column 1

folio 53r column 2

Contagiosa enfermedad. quahi sico tnaha quahitusitnaha. Contaminar o inficionar. yodzacuico quahitnahandi, yodzatusitnahandi quahi. Contemplar. yosaanaaninoinindi, f. cana, yodzacaninoinindi, yodzaqhuninoinindi yodzandesiini yondenooinindi, yondaanooinindi, yonacaniinindi, Contemporizar con otro. trayendole en palabras, yotniño yaa yuhundi yosataninoyaandi, yosatanino canindi, f cata. Contender vnos contra otros, yodzatnahatnahata yocuvuihuaata yonaata. Contenderse vide, abstenerse. & yodzaquehuindi. Contentar a alguno. vide agradarle. Contentarse asi. yocuvuihuatuinindi, yondainooinid. Conterraneo de vna tierra, ñanitnahandi, dzaeeñuu, Con tiento . iini, quaini. yaani. Contigo. sihindo. Continuada cosa, sayehendicotnaha, Continuamente tnuhuyehendicotnaha Continuamente siempre. dehetnahaquevui yutnaa yutnaa, devuindevui, dehetnahayuquevui. Continuar algo. yehendico yoquidzahandi, yehetnaha yoquidzandi, f. cadza. Contra preposicion. si. Contradezir a otra estoruandole no diga lo que quiere. yodzatuhundi dudzuta, yonadzacandidudzuta, yosanuninondi dudzuta, f. canu

yodzatuhutninondi dudzuta, yosandaninondi dudzuta, f. canda. Contradezir lo que otro dize. yodzanahandidudzuta, yocachinahandidudzuta, yodzadainahandidudzuta. Contradezir desmintiendo. yondadzayetendi dudzuta, yoquidza yetendi dudzuta, f, cadza. Contraer parentesco . yocuvuitnahandita. yoquidzatnahandita, futuro cadza. Contrahazer a otro representando, sayoquidzata, yositodzavuandi, f. coto, yosaitaniñondi ta, quai, yonanahatnunindi, dzo dzavuatnahayoquidzata. Contrahazer a otro en la habla. yonadzadzavuandidudzuta, yodzandahandi yuhuta. Contrahazer letra. yonataandaandi, yonatavuandi letra, yosaitaniñondiletrata, f. quai, caa dzavuayona taandi, yodzananandi letra, Contrahazer falsando escriptura, yotaañenandi , yodzuhundiletra. Contrahazer a la gallina. yodzaquacuyuhu tiñoondi yocanatiñoondi yondayutiñoondi, yosacuteñoondi, f. quacu. Contraminar. yosinocaandi ñuhu saha huahi, yosataninindi f. cata. Contrapesar yosicotniñondi caacuhua, yonadzadzamandi caacuhua. Contrapeso. cuhuasiyo cuhuadzavua, Contraponer, poner en frente. yotasindinucohocuhuadzavua, conditonuutnaha. Contrariar a alguno. V. contradezir Contrario en pleitos. tayyotnaisihindi hindi,

folio 53v column 1

folio 53v column 2

hindi, tay yocaha quachi sihindi, tay yotnaiquachisihindi. Contrario en juego . tayyocatnisihindi, tayyodzatnahañaha. Contrario enemigo. yecundi, tai ñohoquachisindi, ñahundi. Contractar en poco. yoquidzandahuindi, yosacayosaquatundi. Contractar en gruesso. yoquidzaya huindi, yoquidzacuicandi, yosica nuundi yahui. Contrecho. tai nicuvuinaha, tainisisi, tai nicuitno, tai niteye, tai nicuvuiquehui, tai nicuvuitnuu, tai nicuvuiyaqua. Contribuir con tributo. yonducundahandi. Contricion tener. yocuvuivhui inindi, yosacaini, f. quaca, yosaanuuinindi, f. caanuu, yosaiquacainindi, & vide arrepentirse. Contumaz inobidiente. tay ñayosaindatu, taysiniñee, tay sinicani, tay yodzacoo, tay yocuvuinihi ini, tay cuvuindai, tayñayosainino Conualecer de enfermedad. vide arreziar. Conuencer a otro, vide. Conuenir o concertarse dos. yotnai tnunihuahandi, yotasitnuni huahandi sihita. Conuenir ser prouechoso. siniñuhu, f. qniñuhu. Conuenir o quadrar algo como ropa. yonatavui, yonatnaha sindi. Conuenirme o estarme bien algo. yonatavui, yonatnahasindi, yonu tnahasindi, yonduvuidzavuasindi. Conuenirme. siniñuhusindi. f. qni,

Conuersar con otro. yosicasihindita, f. caca. yosaitayundi sihita, f. quai yocahandavuisitnahandi, yoqudzadzeeinisitnahandi, yoquidza ñanitnahandi, f. cadza, yotnaidzee yotnaidahuindisihita. Conuersable. tay cahandahui, taydzeeini, tay quidzañanitnaha, tai tnaidahui, taytnaidzee. Conuertirme. yondicocavuainindi nanastoho Dios, yosandainindi quachi, , f. canda. yosandaninoini, yoquehuindi quachi, yodzañandi quachi, yodzañacuii inindiquachi conuertir a otro. yodzandicocavuandi inita, yosicocaqiniñahandi, yondicocaqiniñahandi, yosicocaqini ñahandi, f cuico. conuiene a saber. sadzevui sadzevuica, yca yca. copa de vidrio. coho indii nini, yoyasinini, dzusa, yuu yuyu. copero que da de beuer al señor . tay yotniñodedzicohoyya, tay yosacondedzi, tai yosatu sahasi yya. copero que da a beuer a muchos. tay yodzacaandedzi. copia o memorial. tutuyondaa sayyo, tutuyehendahui sayyo, tutuyondaatnunisayyo. copia por abundancia, vide abundancia auer, copa de arbol. dzini yutnu ninacuico, ninacayendodzo ninaqni. copo de algodon si esta rebuelto en la rueca, cachiyodzoyutnu, yohocachi. copo hecho ouillo. yuvuicachi. coraças. caasacuino, ñonoyecucaa, caa

folio 54r column 1

folio 54r column 2

caayecusandevuinuuta, sanucuiñeninota, sanucuinota. coraçon. yni. coraçon del señor. diya (vua. coraçon empedernido. inicasi, inidavua coraçon blando. inihuita. coraçon de fructa, la pepita o hueso. te. vt tetechi. coraçon lo de dentro de la pepita. initendaya, dzevuatendaya. coraje tener. yodzoondi, yosatuinindi, yoquidzadzichiinindi, f. cadza, yocahuinindi, yodzicoinindi, coraje de niño. sayoquidzatnañusi, sayoquidzaquahisi, sayocuvuidzichisi. (mas. corajudo hombre. taydzoo, con los demas coral. chihi. chihiquaha. corcoba. tehe. corcobado. taitehe. corcobos dar el cauallo. yondoyondidzocahate, yosaandidzocahate, yosaanditate, f. caa. corço. venadillo pequeño, ñeni, ydzuñeni, dzayaidzu. corcho. yutnucama yutnutedzahui corchete. caandaachihi, caandevui nuutnaha, caanantiñotnaha. cordel. yoho. cordel que vsan los indios para cargarse. yohoyetu, yohoyucu. cordel tirante. yohoinditanihi. cordel hazer torciendolo. yosihindiyoho, f. cuhu, yotnaadiyoho, yodzandaanduundi yoho. cordel hazer torciendolo con vso. yocavuandiyoho. cordel hazer en torno. yodzacuico yohondi, yodzacuiyondi.

cordero. ticachiyeq. cordon. yuhua nitnaa. cordones de almaticas. doho, doho indita sata. teyata, dohonitnaata cordonero. tay yotnaayoho. corma. yutnusa cohosaha. cornada dar el toro. yochihindeque ñahate, yochihidzini ñahate, yodzaq quehendeque ñahate, yosaachihindequeñahate, f. caa. cornudo hombre. tai dzoho huita, taidzocahacani tai nuuyaa, tay dzohotnumi, tai indita tnumidzoho, tai saco, tai niñani, tai sañani, tai tutnuyadzi, tai niñanidzoho, tai tutnu huita, tai tutnu huisi cornudo hazer a otro. yoquidza sacondita, yocanindi dzohota, yosatatnumindidzohota, yotniñondi yaanuuta, yoquidzavuitandi dzohota, yocanindidzohota. cornudo llamar a otro. dzisaco ye saco. con los demas, cornudo animal que tiene cuernos. queteindodzondeq, queteindnaandeque. coro de cantores. huahi saysitata coroça. dzite. corona . ita dzinitoniñe, itadzinidziñuhu dzite toniñe, itasiyadzi ñuhu. corona de rosas. itasiya, itadzini corona de rosas hazer. yoquidzahuahandi itasiya, yosanindi itasiya f. qni, yoquindi itasiya. corona de rosas poner. yotniñondi itadzinita , yosaachidzondi itadzinita, yochidzondi. coronar a rey. yotniñoñahadisiñatoniñe, yodzandaandiyatayutoniñe. yotni-

folio 54v column 1

folio 54v column 2

yotniñondi dziniyaitadziñuhu, yoquidza yyandiya. f. cadza. Coronacion de Rey. sasicoho siñaiya. Corona de fraile. itadzini. Corona de clerigo. dzini nidzataninota, sañuya. Coronilla. sañundi, dzutandi. Coronista. taytaatacutnuhuyaa, taytaatutuquevuicuiya, taytaatnuni nandehe sanicuvui. Corporal cosa. sasicoño, sasiyeque coño. Corral. nama sacu, namandau, dau doho sacu. Correa. yohoñee. Corredor que corre . tai sino saa, tay saa, tai yachi, tai catna. Corredor de casa. huahituvui, huahi inditadzucua dzucua huahi. Corredor de lonja. tai ñohoyahui, tai yosinonuu yahui, tai indodzo nuu yahui, tai yotnaiyahui, tai sanducu sacuvuiyahui. Corregir, enmendar lo que otro haze, yondadzahuahandi, yonadzaha huahandi. Corregidor. idem. l. tai yondaañuu. Corregir al incorregible, riñiendole yodzataañahandi, yotaanuu ñahandi, yosiivhuiñahandi, sita, f. cuvui. Corregir de palabra. yoyuhuiñahandi, yonaandi, yonanindita, yodza dzevuininondita, yosiindehe yosiindaandita, f, cuvui, yodzacoto yyo yocahayyondisita. Corregir escriptura. yonacotondichindi, yonacotohuiidi, yonacotocasi, yonacotondaandichindi. Corregir asperamente. yodzacoto

yyoñahandi, yodzayuhuiñahandi, yonahandidudzuyyo. Corregir con mansedumbre. yoyuhuinahandi, sita yotniñotacuiniñahandi. correo. tay sicatniño saa, taysicatniñoqueye, tai sicatniño numinaha. Correosa cosa. sacaisasihi, sasihinino, sacuvuicani, sayocaa. (no. Correr yosinondi, yosino saandi, f. cono Correr hazer a otro. yodzaconondi, yodzaconosaandita. Correr a priesa. yosinosaandi, yosahadi, f. qhu. Correr muy ligeramente. dzavuatnaha sadzavuandi, dzavua tachi dzavua tnumiyosino saandi, sandachisandavuandi quahandi. Correr sobre apuesta . yosinodzuhuandi. Correr ayre, vide ayre. Correr como agua de arroyo. yosahaquai duta, yninoquainduta. Correr agua de alto abaxo . yocoyonduta, ynditacoyoduta, yosinondayenduta, yositanuunduta, f. cuta. Correr agua de canal como quando llueue. itacoyondutachita, yocaindutachita nuuñuhu, yocainduta dutachita yocoocoyo dutachita Caer arrayz de la pared el agua por estar asoluada la canal. yocoonduunduta, yocainduunduta chita, Correr mucho algun rio, lleuar gran corriente. yosahanihinduta, ynino nihinduta, f. qhu . f. cuinino. Correr mucho el pescado en el agua yocaaninisaaquete duta, yosinonini saa quetenduta. Correr

folio 55r column 1

folio 55r column 2

Correr la enfermedad o dolor estendiendose. yosinonuuquahi. Correr las parejas. yosinotayundi. Correr hazia arriba. yondaandodzondi yosinondi, yosaandodzoconondi, itasinondi quasaandodzondi. Correr hazia abaxo. yonuundodzo yosinondi, yocaindodzodi yosinondi, yocoondodzondi yosinondi. Correr al encuentro. yonuquehetnahayosinondi, yosaquehetnahandi yosinondi. Correr yendo y viniendo. yonuconodeconondi. Correrse vide auergonçarse. Correr a otro yodzacahandi nuuta yodzacahaninondisita, yodzacaha nuuñahandisita, yosininahañahandisita, yodzaquaicahañahandisita, yosiniyechiñahandisita. Correr el perro ala carne. huasindicosaacoñote, huasituhuate. Corrida, o carrera. eedzanasinosaa eesinosaa, hoosinosaa, hoocoocuiñe. Corretaje. yahuitay sinonuuyahui, vide corredor. Corriente de agua. sayositanuunduta, sayosinondayenduta. Corriente de açotea. saininondaye saita nuunduta. Corriente estar la calle. yayayosita nuu yayayositandodzonduta. Corresponder a lo que hazen por mi. vide agradecer. Corresponder a quien es. yyoyonu tnaha, yonutnaha sinduhu, sandundi siyyanisanundi.

Corrillo de gente saninatacata, sanisicocutata, ninatnahata. Corro donde baylan. sasitasahata, sayositasahata. Corromper virgen. yodzatevuiñahandi. Corrompida o corrupta. ñahanitevui, ñahanicaa, ñaha saindii. Corromperse cosa de vianda. yotevuiyosiya, f. cuiya yosaha, yocuvui cane, yocuvuindehui. Corrupcion de costumbres. sasitevuita, sasindaidzicota. Corta cosa no larga sacuite, saquachi, sadzuchi, sañacani. Cortar algo . yosandandi, f. cand. yodzaqcavuandi, yodzitendi. Cortar menudo. yosandaquachindi, f. cand. yodzitequachi. Cortar hendiendo. yodzeendi, yosahundi, yosaadzeendi. f. caa. Cortar la palabra, o platica. yosandaninondi dudzuta, yosandandodzondi dudzuta, yodzatuhuninondi. Cortar como espiga o cogollo. yosandadodzondi, f. cand. yosaindodzondi, f. quai totneendodzondi. Cortar con hacha. yochihicaandi, yotaandi. Cortar leña. yosandandi, f. cand. yotahuindi tutnu. Cortar como la oreja. yosaindaandi tutnu, yosandandaandi tutnu, f. quai. f. canda. Cortarse como la leche . yonduta, yondutu, Cortar las vñas. yosaindodzondi, f. quai, yosandandodzondi, f. cand. Corte

folio 55v column 1

folio 55v column 2

corte de Papa. siña ñuhu, sacaayuvuitayu. corte de Rey. siña toniñe, siñatayu, sacaayuvuitayu. cortes y bien criado. taituhuacaha taicaha toho, taicahatoñine. cortesano tay yyoañine, toho yondiyunana yya. cortesmente. tnuhutuhua, tnuhu niñe, tnuhutayu tnuhutoho. corto de razones. taycahadzoeeyuhuni, taiñacahindudzu, tai ñacaha cani. corto hablar. catnuniyocahandi, yocachindi, dzahayuhuni yocahandi corto de vista. tay ñatuvuicasinuu tayyositotuu, tayyositotnehe, tayñacuvicotosica, tayñatuvui sicanuu, tayyositoquani. corto miserable, mezquino. taindii taindii ini, tay queneini, taycuiya tayquacu taydzahaini, taindasa dzahaini, taydzii ini, tayñaitaini. corua de la pierna . catnusite, sayotnanusite. cosa. sichi nuu. coruejon, aue del agua. dzatacudzi. cosa vieja. sayyosanaha, sayata, satuhu, sanicuvuituhu, nicuvuiyata. cosa valadi. sanaha, dzonaha. cosa nueua. sasaa, sasaañuhuni, sadzoicanindai. cosa de gran verguença. canusacahayyo, canu sacahañoho. cosa suzia. satata, sacudzi, satnaha saquene, sacuiya, sayaqua, sañuma. cosa limpia. sandoosanina, saqueye sacuihi. cosa grade y ancha . vt. dzita nahi.

cosa de poco precio no estimada, sin prouecho. naha. cosa comun. sayyocanu sasiñuu, sa sitacata. cosa sin tasa y sin medida, sañayehetnuni, sanayehecuhua, ñañohocuhua. cosa espantosa. saiñendadzi, sayyo sandadzi. cosa que da tristeza, y pone compassion. saquidzacoyo iniñaha, saquidzaquaca iniñaha. cosa que ensuzia. saquidzatnaha, saquidzatata, cosa que quema mucho la boca. satuñuhu, satucayu, satudzaa, satuchichi. cosa que duele mucho como açote vhui savhui. cosa que no se puede tocar como consagrada. sayy, sadzoho. cosa quebradiza. dadzu, sandadzu. cosa que se dobla como plomo sasacoondiye sadzii. cosa que se quiebra como vidrio. dadzu . cosa de muchas colores. sasicuvui cahinuu sanicuvuidehenuu. cosecha de pan. sanidzacaita. coser. yoquicundi, yochihitecundi, para cuero. coser vna cosa con otra. yoquicutnahandi, yoquicundaatnahandi yoquitnahandi, yosaqtnahandi tecu, f. caq. cossario . taysaniñahatadutacanu, dutaichitnundoo tai saniyuhuñahata, taydzuhu, tay namañahaduta. cosso

folio 56r column 1

folio 56r column 2

cosso donde corren los toros. sasiquinduvuata ydzundeque, sasidzadzequetaydzundeque. costa de mar. yuhunduta, yuhunduta ñuhu, dutacana costa del mar del sur en esta tierra ñuundevui, ñuundaa. costa hazer. yodzaquiñuhundi, yodzandeheninondi, yoquidzaquachindi, f. cadz. costado. dziñendica, dziñechisi. costar por precio. yehe, f, quehe, yondaa, cata, yosita yosaha, quaha. costear andar por la costa. yosaanduundi, yuhuduta, f. caa. costarme a mi por precio. yotaandi, yotaayahuindi, yosahayahuindi. costear hazienda. yoquidzaquachindi, f. cadz. costilla. yequendica, yequetiyoondica. costilla del señor. yequendiyaya. costosa cosa. sasicayoondaa, sasicayahui sasicayehe. costra de sarna. saninduchi, sanindoyondita, saninduchindaa. constreñir, vide forçar. costumbre de pueblo . dzavuacaañuu, dzavuacaatayu, dzavuaquidzata sanaha, dzavuayocuvui ñuusanaha, dzavuayuyyo sanaha costumbre de vida, sacaa, sacaanino ini, satneeini. costumbre tener vide abituarse. costumbre tener la muger, v. camisa costura hazer. yoquicundi, yosaqticundi, yochihiticundi, yodzatavuinditecu. costura. tecu, sayondecu tecudzoo costurera, ñahaquicu.

cota de malla. ñonoyecucaa, dzonoyecucaa. cotonia manta. dzoo dusa. cotexar, vide comparar. couarde. tayyoyuhui, tay yyo, tayñayeeini, tayñasahaini. couarde ser. yoyuhuindi, yosaiyyondi, f. quai, yositoyyondi, f. coto. couarde hazer a otro, v. acouardar. couarde hazease, v. ibid. coxcorron dar. yocanindi yutnudzinita, yodzacana ticuiñodzinita. coxear. yosicayaquandi, f. caca, yocootniñondi, yondoyocavuandi. coxin, tayudzama. coxo. tay sahayaqua, tayyaqua, tay sacootniño. coxo de pierna quebrada. taynitnanudzichi, l. caca. coxo de espinilla quebrada taynicachi quachidzequedzichi, tay nitnanuquachi yequedzichi coxo que anda arrastrando, que es tullido. taysasicatiyahua, taysasiyondihi, taysasiyondiyo, taynindacunaha, taysanahatiyahua. coxo que anda de puntillas, taysahadzadza, taysahatedzadza. coxquillas hazer. yodzaquichiñahandi, yodzaqueyeñahandi, yoquidzandadziñahandi, f. cadza. coxquillas tener. yosinindadzendi, f. cuvui, yocuvuindadzendi yocadzendi, yondadzendi yodzeendi. coxquilloso. tayndadzi, tai cadzi, taiqueye. cozer algo. yodzachiyondi, yodzaduhuandi. yochihindi. cozerse. yochiyo, yonduhua. cozer

folio 56v column 1

folio 56v column 2

Cozer mayz con gallina . yodzadoyo nuni dusatiñoo. Cozida galllna assi. dusatiñoo. Cozido mayz assi. nunindoyo. Cozer algo con sola agua. yochiyo cate, yondoyocate. Cozer maiz con cal par a hazer tortillas yodzaquetendi dacu, yotnaandi dacucaca, yotniñondi dacucaca. Cozerlo con ceniza . yotnaandi dacu yaa, yochidzondi dacuyaa. Cozer maiz con sola agua . yodzaquetendi dacuyuu, dacuyehe. Cozina el caldo. duta coño, dayu. Cozina lugar donde guisan . huahi yocuvuihuahasacasi, siña coho. cozinero. tay yoquidzahuahasacasi

crecer la enfermedad . vuasicodzo quahi, yocuhuicahuiyocuvui. crecer el agua hazerse mas. yocuvuiquahaduta, yocuvuicanuta, yocaicanuta, yositandodzo duta f. cuta, yondayanduta, yosidzocavuata yuhuyuta, yosinocasata. crecer la mar. yondoyonduta canu yonananduta canu, yonachitunduta canu. crecer en bien o en mal. yoquicodzosindi yocayasindi yocuvuicahi, savuihica quacuvui, sayodzoca quacuvui, da hoo, da hoocaquacuvui, sayodzocaquacayanino. crecer augmentarse alguna cosa. yosina, f. qna, yocaya, yocuvuicahi, yocuvui nene yocuvui nduchi crecer el sembrado . yosanuvuiyu, f. quanu yodzandachi vuiyu. crecer el maiz quando tiene hojas grandes. quaquanuvuiyu, quacuicondahavuiyu, quacanandita. crecer quando sale la espiga . quasaayoco, quacanayoco, vuiyu. crecer la yerua. yonanaita, yocanacuhu. (ita. crecer mas la yerua. yonduvuinaaita crecer el cabello de la cabeça. yonduuuinaaidzi, yonduvuinani idzi crecer la barba. yondai idzi yuhu. crecer nuebo el cabello de la barua o de la cabeça. yonootaaidzidzini, yondaitaa idzi yuhu. crecer las vñas yondaitneendi yondainanitneendi. creer generalmente. yosinindisandi. f. qni, yocahandisandi, yocuvuin-

C. A N T E R. Crecer el hombre, yosanundi, f. quanundi, yocuvuidzee, yocuvuituhua. Crecer el señor. yoyusiya. Crecido hombre. tay quaquanu, tay nicuvuidzee nicuvuituhua. Crecido señor yyaniyusi nisanu. Crecer el niño. yocuvuituhuasi, yocuvuiquahasi. Crecer el arbol hechando ramas. yosicoyutnu yosicodahayutnu, f. cuico. yocanaditadaha yutnu, yosanuyutnu. f. quanu, yositandahayutnu. Crecer la luna . yocuvuiquahayoo yonduvuiquahayoo yonayodzo yoo, yonatuvuiyoo yonaquevuiyoo.

folio 57r column 1

folio 57r column 2

yocuvuindisainindi, yosaindisandi, f. quay, yosinondisainindi, creer firmemente, yosinindisadaa inindi, cuite, casi, f. qni. creer o tener por cierto, dzavuayu ñohoinindi, dzavuayuyyo inindi dzavuayu yosinoinindi. creer en sueños. yosinindisandi sani yoyusiinindi sayocachisani yocahandisandi sani. crencha de la cabeça de la muger. sichiidzisañuña, sanitandadzavua idzi dziniña, crencha tal partir, yosicotehuiñaidzidzini. crespo cosa. teye deye. crespo. tayteye, taidzini deye, dzini teye. cresta de gallo de castilla, ñeedzini tiñoo, ñeeindodzo sañute, tnumi indodzo dzinite, yooyacatiñoo cresta que traian los capitanes de los yndios a modo de plumaje. yndodzo yooyaca. cresta de paxaro la pluma. yooyacate, tnumiindodzo sañute, criado. tay sinoquachi, taytatu, tay yoquidza tniño, criado mio. tay yondacandi. tay yotaa tniñondi tay yyonuundi, tay yosinoquachi nuundi. criado desde niño en casa, dzayadzanandi ñani tnahandi, criar baço. yocootnahandi candi, yocoonintnahadicandi, yocoo cuita tnahandicandi, criar la ama al niño. yodzaquanuñahaña, yodzaquanutuhuañaha. criar la muger al niño dandole el pecho

pecho. yosadzoneñedzecuiña, f. codzo, yodzacadziña. Criarme en pobreça. yosanundahuindi, yosanu caindi, Criar a alguno en buenas costumbres. yodzaquanutuhuañahandi, yodzatuvuinuuñahandi, yodza quanucasiñahandi, yodzaquanu tacu ñahandi, Criarse en buenas costumbres, yosanutuhuandi, yosanucasi, yosanu tacundi, f. quanu, yosanudichindi yosinitnunindi, f, qni, yotuvui nuundi, yocuvuituhuandi. criar delicada mente a alguno. yodzaquanutohoñahandi, yodza quanuyyañahandi, Criar barriga. yonañu chisindi, yocaicoo chisindi, yosihichisindi, f. sihi, yocoocuicoñeedziyuchisi, Criança o cortesia, sahuiiini, sañoho huiini, Criar Dios de nueuo. yosaindiyaya f. quay, yozaquevui. yodzaquitu, yoquahaya yonduyuya yodzehuaya. Criatura, sanisayndiya mayndios. Criador del cielo y de la tierra. yya nisaindiya andevuiñuuñayevui. yyadzidzahaniquevuiniquitu andevuiñuuñayevui. Criar Dios al hombre. nisani nitasi ñahaya, nidzaque vui yata, nidza cacuñahaya, Crimen peccado graue. quachicanu quachi yooquidza, quachicahui, quachi nene, quachicana, quachi yoonduvuidzavua, Criminoso, tayninducuquachicanu H crines

folio 57v column 1

folio 57v column 2

crines de cauallo. ydzinuudzuq cauallo. yoocauallo, idziyoo, crisma idem. l. sa taatnuniñaha. crismar, yotaatnuniñahandi. Crismado. tayusacuvuatnuni, tayninaquaytnuni, taynisacoondaa tnini . crisol nuhu sadzandutadziñuhu. toniño, satevui dzeque, nuhuñuhu, sadzandutadziñuhu, cristal. yuuyuyu. cristalina cosa trasparente. saindiinini, sayotuvuinini, sayoyahinini. cristiano, idem. l. tayyehetnahasi cristiano tay yocuvuisi cristo. cristiano verdadero. taindisa cristiano criuo harnero. tesite daacainini nuni. tisitetiyehui. criuar. yodzacaiainindi. yoquidzi nini crucificado estar. yondecandaadahandi, yonduvuandaandicruz, yonduvuandaadahandi cruz. crucificar a otro. yodzandecandaa daha ñahandi, yodzanduvuandaandahañahandi, yodzanduvuandodzoñahandi. crucifixo. idem. cruda cosa. yehe sayehe. dzoyehe dzodzii. cruel persona . tay yyoini, taidzaa ini, taisatuñuhuini tay dzichi, tay dzicoini, cruelmente. tnuhu dzaaini. cruxir los dientes. yonacasinohondi yonacasi nañenohondi. cruxir algo entre los dientes yocañenohondi, yocuvuinañenohondi

Cruxir los dientes de frio. yonacasi yonacayunohondi. cruxir los dedos estirandolos. yocandedaha yehecande dahandi. cruxir los huesos andando. yocandesite yocandeyeque yocandetiyahuasitendi. cruxir o rechinar algo como tablas mal puestas yocañeyutnu. cruxir o rugir las tripas. yosacucoo chisindi, yosicocoyochisindi, yosiñetitodzo chisindi, yoquetenino chisindi. cruz, idem. l. yutnu ñohotnaha, yutnuñohodzama yutnuñohotnahacaandisi, cruzada o encrusijada de quatro caminos, ichi caaduq, yotandaqmi ichi, ichi nohodzamaqmisichi, cruzero. sanucollotnahahuahi ñuhu saninucohonaho huahiñuhu. cruzar los pies o manos. yonatniño dzamandidaha, saha, cruzados asi, saninucohodzama daha. l. saha. C. A N T E V. Cuaderno. eetnaaututu, eetecu tutu. cuadernar o encuadernar . yosaqtnahanditutu yodzatnahatnahanditutu cuadrada cosa. sacaanduq, sacaasiqui cuadrar. yoquidza huahandisiqui f. cadza, cua-

folio 58r column 1

folio 58r column 2

cuadrar poner en quadra. yotasiduqndi, yosaqduq, f. caq, cuadrar o benir bien algo. yosatnaha, yonduvuidzevui, yonduvui huatu, yonatavuihuatu, yonatnaha, dzodzevuicayoquaha. cuadrarme bien la razon, yotacuhuahasindi, yotacuhuatusindi, cuadra de aposento dentro de casa. huahiyosicotnanu, huahi yona tnanunini. cuadra de casas solar. huahiyehetnaha. cuadrilla de gente. eenaho saninataca eesiña eesichi, sayonduvuitaca. cuadrilla de gente venir. huasicoyo ta, taininduvuitaca, cuadrilla de gente officiales, eetaca eesiña cuajarse la miel. yocucududzi. cuajada de leche . dzecuinicuvivhua dzecuinicuvui yuu, dzecui nicuhua, dzecuinicucu, nicuvui tecucu. cuajar algo espesandolo. yoquidza vhuandi. yodzacuhuandi. cuajarse algo. yocuvuivhua, yocuhua yocucu yocuvuiyuu. cuajo davuindidziyo. cuajarse las salinas yocucuñee, yonduvuiyuchiñee. cual o quien preguntando. yoondu yoona. cual de las cosas inanimadas. na, ñana. cualquiera. mandaanicata, mandaa cata, cuando : aduerbio interrogatiuo.

amana, cuando haziendo relacion. quevui cuando en que tiempo? mandaaca, amanaca. nadzavuaca. cuando a que ora? nadzauua? cuando quiera. mandaaca quevui cuando quiera a qualquiera hora mandaacadzavua, mandaacadzavua qcoho. qtnaha. cuan grande es preguntando . nadzavua canu. nadzavuaquaha. cuando a vno tenia muger. quevui tayoocañahadzehendi, quevui tacuvuitnunicañahadzehendi, cuando tenia marido. quevuisayyo yeendi. quevuiyyocayeendi. cuanto vale. nadzahayondaa. nadzaha cata. nadzahaquaha. cuantas cosas. nadzahasichi, nadzahanuu. cuantas vezes? nadzaha sichi? nadza dzaquevui? cuanto ay de aqui a tal parte? nadzaha dzana ñoho nahosica. 1. ñoho tanda, nadzavua ñohotanda? nadzavuacaanaho? cuanto ay de pascua a corpus christi nadzahaquevui caanino, nadzahaquevuicanu, nadzahaquevuiñoho nadzahaquevuiñohonaho caiquevui pascua saqtnaha. l. qtnaha corpus christi, nadzavuaca qtnaha quevui corpus christi ta nacaiquevui pascua. cuartana enfermedad. quahinatuvui qmiqmiquevui, cuarto de carnero. eesichi sanitandaqmi, sanitandaqmi ñañu tecachi, H2 cuar-

folio 58v column 1

folio 58v column 2

Cuarto delantero. chiyo, Cuarto trasero. dzandate, cacate, Cuarto de casa. eenduq huahi, eesichi huahi, Cuarto de pan, eeñañusanitádaduq eeñañudzitasanitandaqmi. Cubrir algo generalmente. yodzadzahuindi, yosadzindi, f. cadzi, yodzatetendi, yochihi tetendi, yochihidzahuindi, Cubierto estar. yodzahui, yotete, yehedzahui, f quehe. Cubierto estar de poluo. yoquete ñuyaca, yoquete teyachi, yocoo teyachi, yocoocuisitiyachi. yocoocodzoñuyaca, Cubrir el fuego. yochihindicondi ñuhu. yochihitneendi ñuhu, yodzandaandi yaañuhu. yodzaquetendi ñuhu; yodzandaandi yaa ñuhu, yodzaquetendiñuhu, yona caniyucundi ñuhu, dzadzahuindi ñuhu. Cubierto fuego debaxo de la ceniza ñuhunichihindico, ñuhuyehedzahi, yehedzahui, Cubrir la casa de bigas. yotniñondi davua, yosaqndidavua. f. caq. Cubrir la casa con paja. yosatanditeyahua dzinihuahi, f. cata, yondoyo canindodzonditeyahua, dzini huahi, yochidzondi teyahua. Cubrir la cabeça con paño. yodza tetendi. Cubrir haziendo sombra a otro. yosatandicate nuuta, yochihindi cate, yochihindidate, yosatandi quandahui, f. cata, Cubrir la boca con la manta, yona-

tniño yuhundi dzoo, yodzadzahuindidzoo yuhundi yosadzindi dzooyuhu. f, cadzi. Cuaresma. huico ii, huico dzoho, quevui ii coño, quevuidzohocoño. Cubrir con el rescoldo membrillo o otra cosa. yochihindusi yaañuhundi, yochihindi yaañuhu, yosaqninindi yaañuhu , f. caq, yochihindusi yaañuhu nuhudeq, Cubrir al que esta durmieudo. yochidzondi dzoo. Cubrir la boca debaxo de la manta yodzucundi dzooyuhundi, yosadzindidzoo yuhundi, f. cadzi. Cuchara. ticadzi. Cucharada. ee sicoticadzi, ee yuhu tecadzi Cuchilladas vide acuchillar. Cuchillo. yuchicaa. Cuchillo de dos filos. yuchicaa duvuisiyo, dzaa duvuisiyo yuhu duvuisiyo, Cuchillo despuntado. yuchicaanicuvui tecundu, yuchicaa nitnanundodzo yuchinuucono, yuchicaanisaanditanuu. Cudiciar vide desear. Cudiciar cosas temporales, yodzandiyoinindi saiñuuñayevui. Cuello, dzuq. Cuenca de ojo, cohonuu. Cuenta de contar. sasicahui, sacahui Cuenta lo contado, sanicahuita, sa yehendahui. Cuenta dar a otro. yonacachindaandi sita, yonacahuindinuuta, yona chihindahuindinuuta, yondaq dzeendinuuta, cuenta

folio 59r column 1

folio 59r column 2

Cuenta tomar a otro . yonatniño nuundisita, yondacatnuhundisita, yonanducundisita, Cuenta para rezar. dzequenacahui dzeque naquatu. (di. Cuenta tener. ñohonuundi, cohonuundi Cuento dezir. yonacachinditnuhu, yonacaninditnuhu. Cuento conseja. tnuhuñadisa, tnuhuchidzu, dzotnuhunica sacahui tnuhu. Cuerda. yoho. Cuerda de vihuela. yohoñuuyoho, yohoindaañuuyoho yohotuchi. Cuerdas nervios, tuchi. Cuerdo hombre. vide abil. Cuerno de animal. deque. Cuernos poner, vi. cornudo hazer. Cuero. ñee. Cuero curtido. ñee nicuita, ñee nidzacuita. Cuero de vino. ñee canu sacoho vino cuero por curtir. ñeeyehe, ñeeyechi Cuero o pellejo de hombre. ñee ñuma ñeeyadzi, ñee caandodzonino. Cuero de animal sin pelos. ñeedzundu Cuerpo humano. yequecoño ñayevui Cuerpo de la cintura para arriba. nuuyeque yotnanudzavua, neecutuquasaa. Cuerpo de la cintura abaxo. nuuyeque neecutu quacaisaha. Cueruo. ticaca, teqvuaco. Cuesta arriba. sacaata, sayosaandodzo saindaatuvui, sayondoyocodzo saindaadichi, indaatuvui, saquasaacuchi saquasaacuite. Cuesta el mismo lugar cuchi, cuite, siqui.

Cuesta arriba yr. yosaandi, f. caand. yosaandichi, yosaandodzo, yondaandi, yondaandodzondi. Cuesta no aspera. dzondodzoni, ytnu quaha caadodzoni ytnuquaha, caacaa ytnuquaha siquindaaquahaichi cuitendaa. Cuesta que va cruzando el camino. nunduudenduu ychiquaha yosicondaaichi yosicotnanoichi yosacuicoichi. Cuesta yr rodeando. yosiconduundi satayucu , f. cuico, yotaanduundi yosicondaandi satayucu. Cueua, yavui cahua. Cuesco de fructa. inisite. Cuesco que esta dentro de algodon. tindeye. Cuyo es preguntando . yoondusi, yoondudzi yoonadzi. Cuyo es esso? yoondusi saha Cuyo hijo es este. yoondudzi dzaya tay yaha. Cuidado tener. mirando por alguno. yonditondaadita, yotaainindita, yonditocutundi, yondicocutundita, yondacañuu coondita, yondito ñohoinindita. Cuidado tener de si mismo. yositondaandi maiudi. Cuidado tener de algo yodzanumindi, yoquidzañeendi, f. cadza, yotniño siñandi tniñoyondaandi, yodzañeendi, yotniño sahandi. Cuidado tener de alguno en particular proueyendole de lo necessario. yondacañuhu ñaha coondi, yositondaa ñuucoondi, yositondaa ñuhuquetendita, yondacañuhu H3 Cui-

folio 59v column 1

folio 59v column 2

quetendi sita. Cuidadoso estar por algun negocio dzoyocoocainindi. Cuidadoso estar en lo que ha de hazer. yondaayuinindi sacadzandi ñohocaha ñohocachiininditniño cadzandi. Cuitado miserable. taindahui, taindahuicai nuu ita nuucuhu, dahui quicahata. Cuitado o desdichado. tay ña sacanu ñasacuvuisita. Culantrillo de pozo. yucudzucuadzavui, Culantro verde. yuvuayavua. Culebra. coo. Culebra de dos cabeças. cooyuhu vvui, coodzini vvui. Culebra grande. coo yuhuaidzu. Culebra muy pequeña. coonuu. Culebra otra poçoñosa. coo cata. Culebra otra. coo saha. Culebra que buela. coonduvua, coondavua. Culpa. quachi, dzicaquachi, yecaquachi. Culpa propria mia. quachi mayndi, quachimaiñuhundi. Culpa no tener. ñaquachi, ñasaha, ñadzicandi. Culpa hechar a otro. yotaañahandi, yosicotaanahandi, f. cuico. Culpa hechar el vno al otro. yonataatnahandi, nutaadetaatnahandi quachi. Culpa mia hechar a otro. yodzacuicondaañahandi quachi, yodzatavuiñahandi quachi, yodzataanaa ñahandi quachi.

Culpar a otro falsamente. dzoquachinaaca, yodzatavuiñahandita, yotaaquachiñahandita, y por metaphora, yodzaquaindaañahandi, cooquehui, teyechiquehui. Cultiuar. vide labrar. Culto diuino sasiñuhu. Cumbre de sierra. dzini yucu. Cumbrar o llegar a la cumbre de la sierra, yosinocavuandi , dzini yucu, yosinonditandi, dziniyucu. Cumplir o conuenir algo. siniñuhu dzavua, siniñuhu. Cumplir lo falto. yodzasinondi, yodzasinotuhuandi, yoquidzaneendi. f. cadza, yodzasinocavuandi, yodzasinondehendi, yodzasinocuhuandi, yodzasinonee. Cumplir el voto prometido. yodza dzevuindi sanidzaquiñuhundi, yodzaqcuvuindi, yodzaqndehendi sanitniño naha ñuhundi, yondasindiyeca. Cumplir con mi consciencia yodza daandi tniñomaindi yodzadzevuindi, yodzaqcuvuindi tniño maindi, yodzasinocavuandi tniño maindi, yonatucuyonasiyondi, yondaininindi, yocacundaa yocacusiyondi, ña sahañaquachindi. Cumplir de palabra . dzocaandodzonica yocachindi, dzonicachicandi, dzondudzuni yocachindi. Cumplirse lo que dize. yocuvuisanicachindi, yosacuvui. yosacoho, sanicachindi , f. qcoho. sandudzu nicachindi yocuvui. Cumplirse el tiempo o plazo puesto. yosinocoo, yosinocavua, yosandehe

folio 60r column 1

folio 60r column 2

yosandehe quevui, yosatnahaquevui, f. qndehe, f. quaha, yosatnahaqueuui ñohocua. Cumplida persona . tay dehecuvui ñohoini, tay ñohocuhuaini, tay yehetnuni ini. Cumplir la penitencia. yosinocavuandi penitencia. Cumplirse años: yosinocavuacuiya yosinocuiya, yosandehecuyya. f. qndehe. Cuna de niños. dzoco. Cundir la mancha estendiendose. yosandoho, f. qndoho, yosinondoho, yosanini, f. qnini, yosinonini. Cundir la mancha de vna parte a otra, por estar junta la ropa. yosinochihitnaha, yosinondohotnaha, yosinohuidzatnaha, yosanini tnaha, f. quini. Cuña de palo. duyu, yutnuyeque, yequeyutnu. Cuña de hierro. caayeque, yequecaa. Cuñado hermano de mi muger. dzidzondi. (dzandi Cuñado marido de mi hermana, cadzandi Cuñada muger de mi hermano. sanundi. Cuño de moneda. tañino, sadzacanandusa tomines. Cura de yglesia. dzutudzasa sasiñuhu Curar enfermedad. yoquidzatatnandi, f. cadz. yositondaanditayquahi, f. coto, yodzandahañahandi, Curador de menores . taydzaquanu ñaha tay cai, tay yondaca tai cai, tay yonahatnuni sitay cai, Curioso hombre. tay huii ini, tay cuihini, tay huayuini, tay quidzahuii

tai yonducuninosahuii, tayquidza nani, tay yoquidzahuii, sahuii sa nani, tayyonducunino yaaquai. curioso en vestir. tai sandesihuii. curioso en saber. taydzitnitnuhu. curtir cueros. yodzacuitandi, yoqui dzahuitandiñee. cutaras. disa. cutaras sin carcañal. disaticundu, disa ñandaha. cutir vn huebo con otro, yotahuitnahandevui, yotahuindaatnahandevui, yosaquehetnaha, f. qque yosa tusitnahadevui, f. qtusi. cutir vn huebo con otro actiuo. yosasandaatnahandidevui . f. casa, yonataatnahandi devui. cutir vn touillo con otro, andando. yondaandutnaha saha, yondaa quehetnaha saha. ç. A N T E A. Çabullirse. yocaindusindi, yosivuindusindi, f. quevui. çabullir a otro. yodzaquevuindusiñahandi, yodzacaindusiñaha yodzaquevuiñahandiduta. çabullirse a menudo. dzonoodzonoo yosivuindusindiduta, yocaindusi. çasio en la lengua. dzoyo ñuuninocayuhuta. çaherir a otro lo hecho por el. yonachidzo yuhundinuuta, yonachihitotondi, yonachihindahuindi, yonatniñondi nuuta, yondacunahindi nuuta saniquidzandi. çahones o çaragueles. satu caha, sasicuino saha. H çaho-

folio 60v column 1

folio 60v column 2

çahones calçarse. yodzacaanuundi satu, yondevuinuundi. çahurda. huahi quene, sañohoquene, çamarro. dzono ñee. çamarrear a otro. yosanidzii ñahandi. f, cani. çamarrear a otro de palabra, yocanidziiñahandi sahatachidudzu. çampuçarse vide çabullirse. çanahoria. ñami quaacastilla. çanca. dzichi cuine. çancadilla dar a otro. yotniñonano saha ñahandi yodzucunino saha ñahandi, yodzacui yonino saha ñahandi yocainahisahañahandi. çancos de palo sobre que andan yutnusacuiñendodzo saha, çanesa vide. orla. çanja para cimiento. chiyo nisatani nota, chiyo huahi, çanja hazer. yosataninondichiyo, f. cata, yotahuininondichiyo, yotahui chiyondi. çanquear andar de aca para aculla. nee caa neeisi yosicandi yosahandi, f. caca, f. qhu. çapatero. tay quidzahuahandisa tay quicundisa, tayhuisidisa, çapato. disa, ñee, çapato con orejas. disayehetutnu, çapatos calçar yochihndisandi, yodzaquevuinnundisa. çapatear bailando . yoquidzatadzi sahandi, yonacatusandi, yoquidza huisisahandi. f cadza yocatundaa sahandi. çapatos hazer. yoquidzahuahandi disa, f. cadza, yoqnindidisa, yoquicundidisa.

çapaton hombre pequeño, taindeque, taycuite, taidihi, çapote fructa. doco, cuisi blanco. tnoo negro, çapote colorado mamey. dicasaha. çapote chico dulce. dica ñuñu, çarahueles. vide çahones. çaranda, vide criua. çaratan enfermedad. quahi ñuhu, sacanandodzo ñahadzehe. çarça. yñocoo, yñotete, çarçaparrilla. yohoyucu. çarcillo para las orejas, sacuitatutnu, sacuitadzoho tende sacuita tutnu. çarço. sito, sitoyoo, nidziña. çarços hazer. yodziñandisito, çatico de pan. dzitanicachi, dzitañañu, dzita nitahai, dzita sahi. C. A N T E E. Cebolla tenaqmi. çebollino. vide almacigo. çebollino trasponer. yosicocanindiyavua, f. cuico, yotavuandi yavua, yodzandaindi yavua. çeçear. yocahadzeyendi, yocahatendisindi. çeçeoso, taycaha dzeye, tay yuhu dzéye, tay yaa tendisi. çedaço. tesite, sacainini yuchi. çedro. tnutni, tnutni cuisi. çeçina. coño yehe ñee, coño adza, coño nisivui ñee. çediço cosa lacia, sa nidzii. çedula, tutudzuchi. çegar de los ojos. yoquaandi, yoquaa nuuudi, çega-

folio 61r column 1

folio 61r column 2

çegajoso. tai nuucaca, tay nuutequani, nuuquani taynuutuu, taynuu tnehe. çegar a otro con tierra. yotnaandi ñuhu nuuta, yocoyoninindiñuhu nuuta, yocoyoninondi nuuta, yoconondi. çegar generalmente a otro. yodza quaandinuuta. çegarse el entendimiento o andar ciego. yosicadzoho yosicaquaandi f. caca, nicuvui naa, nicuvui quandahui inindi. çegarse con la claridad, yonaanuundi quandii nisa coho nuundi, yocuvuicaca nuundi, cani nisacoho nuundi. çeiua. yutnu nuu. çeja de los ojos los pelos. ydzi dzucua, dzucuanino. çeja la carne. ñee dzucua. çeja el hueso yeque dzucua, çejo poner. yosito yyondi, yosito dzaandi, yosito satundi. yosito idzindi nuuta. f. coto, çejunto. tay natnaha idzidzucua. çelada encubierta. sasasiyecu, sasani huisiyecu, çelada o emboscada poner encubierta. yosasindi yecu, f. cusi, yosaqhisindi yecu, yosaq yuhundi yecu. f. caq, yosani huisindi yecu. f. cani. çelada armadura de la cabeça. caa cohodzini. çelar tener çelos. yotadzicuiñoinindi, yoquidzacuiñoini, f. cadz. yocuvui cuiñoinindi, yocahacuiñondi, yotaa cuiñondi.

çelar encubrir. yochihindoyondi, yochihiyuhundi, yochihidzahindi çelda vide aposento. çelebrar el sacerdote. yocachindi misa, yoquidzandi missa, çelebrar fiesta, yodza coondi quevui. l. huico, yodzaquandi huico, yocahandi huico, yoquidzacanundi quevui. f. cadza. çelebrarse fiesta. yosina huico, f. qna yocooquevui, çelebrar fiesta fuera de su proprio dia. yonoo tniñondi quevui, yodzanoonaandi quevui . yonutniñonaandi quevui. çelebrar fiesta antes del tiempo. yodzacoonahandi quevui, yodza coondahandi quevui. çelebro. caha dzeque. celemin. tnundoo quachi. celestial cosa. sasindevui sacaaandevui, sayyoiniandevui, sayehetnahaandevui. (ño. çelos satadzicuiñoini, saquidzacuiño çeloso tai cuiñoini, çelos pedir. yocaha cuiñondi. çementar hazer cimientos. yodzahuandichiyo. yotniño sitendi chiyo. yodzacaindi yuusaha. yotniñochitundi chiyo. yosaqnanindi chiyo. futuro. caq. çementerio, cahi, sayondusindeye, çena. sasasidzini. çenar. yosasidzinini f. casi, çenadar a otro. yodzacasidzinindi. yosahanditasacasidzini. çenadero. lugar donde cenan. huahi sacasidzini. çendrada plata. dziñuhucuisi nitevuita vui

folio 61v column 1

folio 61v column 2

vuita. çençeño pan. dzita ñayeheyusayya, dzita ñayusaiya, ñatuvui yusaiya çençeño hombre enjuto. taycuiñe, tayndaa, tayyeque. çeniza. yaa. çeniziento que tiene çeniza. sayondaayaa, sayeheyaa. çeniziento palomo o toro . quetecuinda. çenogil. huatu, huatuyonunidzanda, yodzucuninodzanda. çensura ecclesiastica. sayotasitnuni sancta yglesia, sayosaq yy. sayotniño naho, sayosaq dzoho sancta yglesia, saninandiyu, ninandadzi, ninduvui ii, ninduvuidzoho, sasiñuhu. censura o aprobacion de examen. saninatuvuindaa, ninatuvuicuite sanicuvuindisa. centella de fuego. ñuhundeq nuhundeq, yondachi, yondavua. centellear el fuego. yondavua ñuhundeq, yositacoyo ñuhundeq, f. cuita, yondachi ñuhundeq, yocandeñuhundeq. centella muerta. yaañuhu, yaahuidzi centro de la tierra . anuhu, damaa, iniñuhu, iniñuhumaa. ceñirse pretina. yosanindiñee nuu yequendi, f. qni, yodzucundi ñee nuuyequendi, yosamandodzondi ñee nuuyequendi, f cama, yosaqninindi nuuyeque. f. caq. yondaqninindi ñee nuuyequendi, yonaquindodzondi ñee nuuyeque. ceñir a otro, yonaqnindiñee nuuyequeta, yodzacamandodzodzo

ñee nuuyeque. ceñirse la muger las naguas . yosamañadzamadziyo. f. cama, yosaniña yohodziyo, f. qni. yonadzucuña yohodziyo nuuyeque. ceñida estar asi . yonamañadzama. yonuni nuuyeque, yodzucu nuu yequeña. cenirse la manta el varon para trabajar. yondaa chihindidzoo yondadzacutundidzoo, yonacamandodzondidzoo. ceñirse el mastil el indio. yonamandodzota satu. ceñudo estar o mohino. ñohodzoo inindi, f. coho. çepa vid. tende dayayoho, duhudayayoho, sandudayayoho. çepa de leña. duhuyutnu, tendeyutnu. çepa o tronco de linaje. tnuhu, sandu, duhu. çepillo. caañahindodzo nuuyutnu caañahi yutnu, caadadzahuii yutnu. çepo o prision . yutnu sacoho saha, yutnu cavuadzuq. çepo de animales. sito tavuiquete, duhutavuiquete. cera. ñuma. cera de los oydos. ñumadzoho. cerca preposicion. yatni, yatniñuhuni, yatnini, yatni huiini. cerca de algo penes. nuu, yatni. cerca es señalando. yahahuiini, yahani, yatni huiini. cerca de huerta. dau, namandau. cerca o muro de ciudad namasacu, yondiyuñuu nama dau nuu ñuu, na

folio 62r column 1

folio 62r column 2

namandau, namayondadzi ñuu, nama sacu, yondadzi neendu ñuu. cercar alguna huerta. yodzacuicondi dau nama, yosanundiyundinama, yosanundadzi namandau, f. canu. cercada ciudad . ñuucaadiyu sacu, ñuu yondiyunama sacu. cercada estar la huerta. itunisicondaa, nama sacu. cercar alguna cosa. yonacañu yona dzucundi. cercar los enemigos. yonatniño cutañahandi yecu, yonadzacañun di yecu, yonatniño mañundi yecu, yosinonduundi, yonadzucundaandiyecu, yonacañundiyucu, yonatniño mañuñahayecundi. cercados enemigos. tay yonucoho mañu, tay yodzoyucu, tay caacono, tay ñohocono. cerca de cañas. sacu. cercar de cañas. yochihindisacu. cercar la eredad de espinos . yosanindi yutnu iño, f. cani, yochihindisacu, iño, yosatandodzo ita nuu iño, f. cata. cerca asi. sacu yehe iño. sayehesacu iño. cercar de valladar. yochidzondi ita nuunama, yosaqdi ita nuu nama, yoquidzavuiindi nuunama. cerca de medio dia . sayatni cañundicandii sanisaa nisinoquehendicandii, dzovuitnica cañundicandii. cerco o cosa redonda. cuta sacuta, satecuta. cecrar la heredad de estacas o de rramas

derramas, yosaqsacundi itu, f. caq, yochihisacundi. cercar ganado. yotniñocutandi yosinonduundi. cerco que haze el sol . ñohodzoco dicandii. çerco que haze la luna. ñohodzocoyoo çerçenar. yosandandaadi yuu si, f. canda. çerçenar, cortar al rededor. yosandacutandi. çerçenada asi. sanitanda cuta. çerçenaduras. sanitanda, sanicaindaa çerdas de cauallo. idzi. çereza. daya. çereza grande. daya tecaha. çerezo el arbol. tnundaya. çernejas, vide crines. cerimonia. sasichihiñuhu. cernada. dutayaa. cernir. yodzacaininindi. cernirse. yocainini, cernida cosa. sanicainini. cernicalo, tedzaha. çerote de çapatero. ñumayosaanuuyoho. çerraja, yerua. yucutiñoo, yucuyaa. cerrar generalmente. yosadzindi. f. cadzi, yonacadzi. cerrado estar. yondiyu yondadzi. cerradura. caayondiyu satnu. cerradura de palo. yutnuyondiyu yuhuyahi, yonandadzi yuhuyahi, yutnutehe yutnuyondaa yuhuyahi. cerrar el camino para que nadie vaya por el. yosadzindi ichi, f. cadzi yosaqninotnunindi ichi, yosandadi ichi. f. canda. cerrar

folio 62v column 1

folio 62v column 2

Cerrarse la erida. yonatnahañee, yonana nohoñee, yondutuninocoño, yondenoho ñee. Cerrada estar qualquiera cosa. yondiyudzau yódadzi. Cerrar a piedra lodo. yonataandidayu, yonatniñondidayu, yotnaandidayu. Cerrar con llaue. yonacadzicutundi, yonacadzindicaa. Cerrar hechar solo el cerrajo. yodzacononinindi. Cerrar la bolsa. yonadzitaninindiyohoitni. Cerradero de bolsa. yohoyonandiyuitni, yonacononiniyuhuitni, yoho caanini yuhuitni, yohoyonadza tacayuhu itne, yoho yonuninino Cerrar los ojos. yosanindi, f. quani, yonacadzinunndi, yonadzatnaha nuundi. Cerrar los ojos de quando en quando pestañeando. yosaniquachindi, f. quani. Cerrar los ojos a regañadientes por algun dolor. yonaquanicutundi yonacasindodzohohondi, yosaninuundi, Cerrados tener los ojos, yonanindi, yondiyununndi. Cerrar puerta con llaue de palo. yonacadzidahayutnu yodzandevuidahayutnu. Cerrar la mano. yonaquitutneendi yonatnee tneendi. Cerrar la boca. yonacadzi yuhundi. Cerrarse el cielo con ñublados. yonatnahavuico yonduyuicutuvuico, yondutuvuico.

Cerrar el coraçon no descubrir lo que tengo en el. yosadzininoinindi, f. cadzi. Cerrar dos o tres que estan en pie por que no pase otro. yonacadzindi nuuta, yosadzininondi nuuta, f. cadzi Cerro. yucu. Cerriones de hielo . yuhuanicucu, yuhuanicoocoho. Cerro de pelos ydzisatate. Cerrojo. caanacononini yuhuyahi, caanacononini sayondi yu sacondadzi. Certero que tira derecho. tay tuhuandaha, tay cuitendaha, taymihindaha, taindaadaha, tay taamihi, tay caacuiteudaha. certero tirar. yosicocuitendi, f. cuico, yosicondaandi, yotaacuitendi, yotaandaandi yuu. l. yutnu. Certificar a otro. yodzacuitendi ini ta, yoquidzandaandi inita. f. cadza yodzandaandi inita, yodzandi sandi inita. Certificada o aueriguada cosa, cuiteyyodaayyo. Certificado estar, por cierto tener. dzavuayyo inindi, dzavuayucoo inindi, dzavuayu, yotuvuisindi, dzavuayu yonahandi. Certificarse de algo. yonducucuitendudzu inindi. Certisimamente. disayu, tnuhucuitendisa. Ceruatillo. ñeni. Ceruiz. yequenuudzuq. Cesped. tehui, tehuindayu, tehuindasi Cespedes sacar, cauando. yotavuandi tehui, yotahuindi tehui. Cessar

folio 63r column 1

folio 63r column 2

cessar de hazer algo. yodzaquehuindi, yodzaqhninondi, cessar de llouer. yonumadzavui, yosaanditadzavui, f. caand. yoquehui dzavui. cessar de parir la muger. yonoocuiñeña. cesta. tesite, tesiyo teyacu. cesta con asa arqueada. tesite indodzo doho tesite indodzo tnutodzo. cestero que las haze. tay dzahatesite, tay tnaatesite. cetro Real. tatnuyya, tatnutoniñe. ceuon. queteyodzananuta, queteyodzaquanuta, queteyosidzodza ha, queteyodzacuidzotadzaha. ceuar. yodzanañundi te, yodzaquanundite ceuar arcabuz. yotniñondi ñuhu siicaa. (ho, ceuada. nunindoco nunivuiyu tedzoho ceuadilla. yucudiq. ceuar aues para caçarlas yotasivuisindisasate, yocootasindi sasate. ceuil persona . taynaha, taynicacu naha, tay ninuunaha.

Cielo de la cama. dzoonisatandisita dzoo nisatandiyu, dzoo caandisi dziuicama. Cieno dayu duta dayu. Ciento pies, gusano. coo ocondaha. Ciento pies otro. ticooyusa. Cierço viento. tachiyuhua. Cierta cosa. sandisa, sacuite, sandisa cuite, mihindaa. Ciertamente, mihini, mihinindaa, cuiteyu, disadisayu. Cierto estar. yosinicasindi, f qni. yonahacasindi, yotuvuindisasindi, yotuvuindaasindi, yotadziyuinindi, yotuvuiyusindi. Cierto verdadero. tay cahacuite, taycahandaa, tay disandudzu, tai cahandisa, tay cahatnuhundisa, tay cachindisa l. daa. Cieruo animal. yudzu, ydzuyucu. Cierua ydzu sitna. Cifra. sataa huisitacu, sayondaahuisitacu. Cifrado. sanisacoondaahuisitacu, sanisacuvua huisitacu. Cigarra. tidzi. Cigarra cantar. yosacu, f. quacu, yondayutedzi. Cigueña. dzamitnoo. Cilicio. dzonondacui, dzono idzidzaa, dzonoidzi iño, dzonodaye. Cillero donde algo se guarda. huahimaa, huahicaanini, yuhu huahi ñohotnaha, huahiyaca. Cimenterio. cahi huahi ñuhu, saisindusideye, sayondusideye, saisi ñaña, saysiyavui ñaña dusideye. Cimarron que se huye. taysasino sino, tay nuconodecono. Cimien-

C. A N T E I. Ciclones. dzinuhu, quahidzinuhu, quahinatuvui, Ciego. tayquaa, tay niquaa. Ciego de nuues. tay nisacodzovuiconuu. tay niquisi vuico nuu. Ciego ser. yoquaandi. Ciego los ojos secos. tay nicaicoho nuu, tay niyechininonuu. Cielo. andevui. (ñoo. Cielo estrellado. andevui ysindaa tiñoo

folio 63v column 1

folio 63v column 2

Cimiento o çanja: sanitahuininota chiyohuahi, sichinitahuininota sacaichiyo huahi, sanisataninota chiyohuahi. Cimiento abrir . yotahuindichiyo, yotahuininondi chiyo, yosataninondichiyo, f. cata. Cimiento hecho. yuunitniñosite, sa nitniñosite, sanisinocutu, sanitnaasite, nama nitniñosite. Cimiento hazer . yotniñositendi chiyohuahi, yosaqndaandi, chiyohuahi. l. inihuahi, f. caq. yotnasitendi chiyohuahi. Cimiento. chiyo huahi. Cimiento ygualar. yoquidzandaandi, f. cadza. yosaqdaandi, f. caq. Cimbria. yutnu saquehetaniño. Cincha. huatu sanduvuicutu dicaidzu, huatu sinoninindicaidzu, huatucavuanini chisi idzu, huatuyehendicotayu. Cinchar el cauallo. yosanindi huatu dicate, f. qni, yosaqninindi huatundicate chisite, f. caq. yondadza cutundi huatuchisi. Cinise, moxquito çancudo. tiquañe Cinta para ceñirse. ñee sanamandodzo nuuyeque sacoonuni nuuchisi nuuyeque. Cinta o cincho que se ponen las indias recien paridas tnani. Cinta tal poner . yochihinditnani, yosaninditnani, f. qni. Cintas con que las indias se trançan los cabellos. daha. Cinta tal poner. yodzucundi daha, yonaqnindidaha. Cintura. nuuyeque.

Cipres arbol. tnuyuq castilla. Circulo. sacuta. Circuncidar. yosandandaandi ñeedzini inidzoho, yosaindaandi. f. quai. Circunspecto hombre . tay yonacani maayni, tai yonatadzi maayni. Circunstancia que agraua el peccado. sayosacodzodzini quachi, sa yosaquehetnahaquachi, sayonañu quachi, sayocuvuiquahaquachi. Cirial. yutnu indodzoñuhu, indodzoite. Cirio. ite ñuma nano. Ciruelo. tnuticavua. Ciruela la fructa ticavua. Cìsco. yaañuhu, yodzaca. Cisterna algibe. yende, sacavuanduta, sacohonduta, dau sacohonduta, cavuanduta Citar a juyzio. yosacachindisita, yosadzaqnindita. Citado llamado a juyzio, tay nisaqnitniño. Ciudad tayucanu, ñuu canu yucunduta, tayutoniñe, tayu nanu, yuvui tayu Ciudad poblada de estrangeros, vi. auezindarse. Ciudadano. tay ñuu canu, taytayucanu, taytayutoniñe. C. A N T E O. Congotear la vasija que no esta llena. yocamaninoñohocama, yocandenino, yosinonoo çoyacal capa de agua. dzoocaha, dzooticu. çopo

folio 64r column 1

folio 64r column 2

copo de la mano o del pie. tayndaha. l. sahatecundu, tiquitni,

Chapatear o patalear en el agua. yotahui yequendiduta. Chapines. disacoco ñahadzehe, disaticoo. Chapitel de casa pajiza. huahitiyee. Chayote, fruta. naña. Charco de agua . yendeduta, duta caasiña, dutacaandadzi. Charlar o chocarrear. yocahanaha yocahadzequendi, yonducudzequendi, yonducudzequendi, yodza quacuñahandi, yotnaidzeque. Chica cosa, saquachi, sadzuchi. Chibo o cabron dedziyu. Chibato capado. dedziyu nindaa niniyuute. Chicharra. tidzi. Chicharron. ticayequene. Chiflar con los dedos. yodzocaadzuvuindi, yotevuindidzuvui, yodza quacundidzuvui. Chiflar con la boca. yodzatutundi, yotutundi, yotutuyuhundi, yocanatutundi, yotutudzuvuindi. Chillar como los paxaros . yondayucuiñete. Chimenea . nama huahiñuma, nama yosaanini ñuma. Chimenea lo alto. dzini. Chimenea humear. yocanañuma, yosaaniniñuma, f. caa. (te. china piedrezita. yuucuchi, cuchiñute chinchon. teyee teyeenicacuiñe. chinchones hazer a otro. yodzacacuiñendi tatiyee. chinehe. tiñee dzii. chinche grande y negra. tesihi neñe. chirimia. cutuyutnu. chirrion. cata yutnucata. chi-

C. A NT E V. Cuecos. disaticoo dixadzuq, disaindodzoninoñahadzehe. çumirse algo. yocaindusi, yocaindita, yocaicuino. çumo de qualquiera cosa. dutasi. çumoso sayehendutasi. çumo sacar exprimiendo, yosanindi. f. qni, yodzatoondi. çumo sacar retorziendo paño. yodzacuiyondi, yocoyondi, yonaquenindi. çurrar cueros. yoñahindi ñee, yodzacuitandi ñee. çirujano. tay tatnaquahitnani, tay quidzatatna saninihiquahi. çurzir vestido. yosadzindodzondi tecu, f cadz . yodza nuhundi tecu nani, yonadzatavuinditecu. C. A N T E H. Chamisa. tnutavui. Chamuscar algo. yodzeyendi, yoqniñuhundi, yosaqndecundi, f. caq. yochihindecundi, yodza caandecundi. Chamuscada cosa. sanindeye, sanisaquehendecu, sanisinindecu. Chamusquina hedor. yosahañuma. Chapa de metal. caayadzi. Chapear la erradura. yocasandisacaa yehecanda ininocandandisa caa, yocavua yocasa disacaa sacasa sacavua.

folio 64v column 1

folio 64v column 2

Chirriar las aues. yondayute, yocuvui vuaate. Chismear. yocahavvuiyuhu, vvuidudzu vvuidatu, vvuiyoondi, yo nucachi yondecachindi, yocaha vvuiyoo vvuindatundi, duvuisiyo yyondi, duvui siyo iñendi. Chismero. tay vvuindatu, con los demas. Choça, todzo, huahiyai, huahitiyee huahitiyahua . Chocarrero . tay cahadzeque, tay dzeque, tay yonducudzeque, tay dzaqua ñahacu. Chocarrear. yonducudzequendi yodzaquacuñahandi. Chocolate beuida de cacao. duta dzehua ñuhu. Chorro de agua. sainditanduta. Chorrear el agua. yositanduta, f. cuita. Choqueçuela de la muñeca. yeque tinduu, yodzodzuqdahandi. Chueca donde juegan los huesos. sañohotnahayeque, sañohotnanuyeque. Chueca de la rodilla. yequetinduu, yodzositendi, tetacasitendi. Chuflar, vide chocarrear. Chufletas. dudzudzeque, tnuhudzeque. Chupar. yosichindi, f. cuchi. Chupar la caña con cascara, martajandola. yondavuandi. Chupar el humo de los poquietes. yotaandi dzanu, yodzitandi dzanu, yosamindi dzanu. f. cami. Chuparse los dedos lamiendo. yonayuvuindaandi.

Chuparse el niño los dedos . yosadzindahasi, f. cadzi, yonatehuisi. Chupar alguna cosa sin maxcarla. yotehuindi. Chupar el echizero o embaidor al enfermo. yotehuindi, yodzandaindi, yodzacanandi quetequahi quetequañuhu, yondainaindi. Chupada persona por flaca. tai nindahua, niyechi, tay yeque, tai cuiñe, taindaa, taynicoondaacoño, tay ninoondaacoño. Chupado hombre consumido, con solo el cuero. tay nisinocuiñeyeque, taydzonuuyeque, dzotuchi, tay ñanee ñacoño Chupado consumido. nicuvui ñama, nicuviyeque, nicuvuiyechindi, nisaqñama, nisaqyechiñaha stohon Dios. D. A N T E A. Dadiua don. tahui. Dadiuoso. taydzaitaini, taydzasa, tayyosahañaha. Dador de los bienes de gracia Dios. yyayodzasatahui sahuahasadzico sadzee, yya ñandii ñaquacu, yyayodzaitadiyaya. Dados. yequecatne. Dados jugar. yocatnindi yeque. Dado a mugeres. taysanoo tayquadza, tay yonoo yosini, siñahadzehe, tay yosicaquadza. Darse a mugeres. yosicaquadzandi f. cadza. lo propio se dize de las mugeres para con los hombres Daga. caa tuvuiñaha, caaqniñaha. Dama.

folio 65r column 1

folio 65r column 2

Dama. tohodzeheyya, ñahatoho dicoyya. Dama gentil hermosa . tohodzehe caahuii, caahuayu. Dançar. yositasahandi, f cata. Dançar de las manos asidos. yocahindahatnahandi, yotneendahatnahandi yositasahandi, yonacahindahatnahandi yositasahandi. Dançar asidos de los ombros. yonumidzuqtnahandi yositasahandi, ñohodzeque tnaha , yositasahandi. Dañar hazer mal. yodzatevuininodi nuuta, yoquidzanahondisita, f. cadza. Dañar a otro en la hazienda. yodza tevuindi yahuicatata. Dañarse algo. yotevuii. Dañarse la carne, o fructa. yotayu, yotevui. Dañosa cosa que haze daño. sayosahaquahiñaha. Dañar a otro en las costumbres. yodzacuico iniñahandisita, yodzatneeyaainiñahandi sita, yodzacaandi inita. Dado caso. ta, taquadzu, taquadzu dzavua. Dar algo a alguno. yosahandi, f. cuhua, yotasindi. Dar en retorno. yonacuhuañahandi, yonacuhuanaandita, yonatniñodzavuandi, yodzandicocavuandi. Dar vozes, vide bozear. Dar debalde. yosahadzicondi cahandi, f. cuhua. Dar algo para que no me lo bueluan

mas. yotasicuiindi, yosahacuiindi, f. cuhua. Dar a conoscer a otro . yonahañahandisita. Dar puntillazo. yochihisahandi, yodzaqcoondiyodi, yodzaqndiyo yodzaqdahandita. Dar a otro como estocadas con la mano. yoquindahandi, yochihisiquindita, yoquisiquindita. Dar del codo a otro. yochihisitendahandi, yosicochihi sitedahandita. Dar papirotes. yochihitindandi, yochihitecandi yotaatecandi. Dar alegria a otro. yodzadzee iniñahandi, yodzahuatuiniñaha. Dar en rostro a alguno con sus defectos . yochidzoninondi nuuta quachita, yonachidzondi nuuta, yonatniñondi nuuta, yonanahandi nuuta, yonacuvuiñohonuundita, yonachidzo yuhundi, yosii ñohonuundita. Darme en rostro alguna cosa. yosa codzoqueneinindi, f. qcodzo, yoquindehui inidi sisacasi, yondehuisindi, yondehuindaa sindi. Dar en rostro el manjar al enfermo no le poder comer. yocuvuicuiyaindi, yocuvuindii ini yocuvui queneinidi. Dar de beuer a otro. yodzacohondita. Dar de beuer a otros, brindar. yodzacaandi cohota, yodzaqndodzondi cohota. Dar de comer. yodzacasiñahandi. Dar de comer al que no lo puede I tomar

folio 65v column 1

folio 65v column 2

tomar con las manos. yochindisacasi yuhuta Dar de beuer al que no puede beuer con sus manos, yotaandi yuhuta. Dar bocados, o comer a bocados. yosasindodzondi, yosasindaandi, f. casi. yocahundi, yocahundodzo yocahundaandi. Dar buen orden. yochihitnuni huiindi, yotasitnunihuiindi. Dar lazada. yochihicatnundehendi, yochihidehendi, vi. lazada. Dar ñudos. yochihicatnu cutundi, yotasicatnundi. Dar señas a otro para hallar algo. yonahatnunindisita, yosiitnunindita. f. cuvui. Dar bueltas al rededor . yosicocutandi, f. cuico. Dar consejo. vi. aconsejar. Dar credito. yocahandisandi, yosinondisainindi, yocuvuindisainindi sayocachita. Dar de moxicones, vi. apuñearse. Dar con algo en tierra, haziendo golpe. yodzacasandi, yodzacatnendi, yodzacandendi. Dar el pie a otro para que suba. yosaanaindi sahata, f. caanai. yosaa nahindi, yosaachihindi. f. caa. yochinindahandi sahata. Dar bueltas de vna parte a otra , por no llegar donde yo estoy. yosino huisita, yosinotnanita, f. cono. Dar de mano a alguno para que se libre, yodzacaiyuhuñahandi, yodzandaiyuhu ñahandi, yodzanday siyo dzoyuhuni, yodzandaiñaha.

dar en el blanco, tirando. yodzaqhcuitendi mihi daandi . dar latidos el coraçon. yocatneinindi, yocandaini, yoneheini. (so. dar latidos el pulso, v. alterarse el pulso dar latidos, postema o encordio. yondavuanini, yosasinini dar larga o libertad. yosatainindi nuuta, yodzasainindi nuuta. dar de cabeçadas. v. calabaçadas. dar en los ojos a otro con lo que tengo en las manos. yodzaqcavuandi nuuta. dar licencia, no lo ay, o si lo ay es. yocachindi sita, yosai yuhundi, f. quai, yodzañandi, yodzañayuhundi. dar palabra prometiendo. yocootasindi dudzu, yotasindi dudzu, yotniño yuhundi. dar lugar al que viene para que se asiente, yosicocoondahandi, yosinandi siña, f. qna. darle lugar señalandole donde se asiente. yosahasiñandita, yocootasi siñandita. dar gracias a Dios por los beneficios recebidos. yonatuvuindahui sindi nuuya yonacahandahuindi nuuya, yocahamanindiya, yocahadzicondi nanaya. dar buen exemplo. yonahatnunindi sita sahuaha taniño huaha, yonahandi nuuta, yodzacotodzavuañahandita taniño yocootasindi. dar mal exemplo. yonahatnunindi sita sañahuahataniño, taniñoyodzaquindita. dar

folio 66r column 1

folio 66 column 2

dar en cara con algun peccado. yotaanuuñahandi quachisita, yonatniño nuundi quachisita, yonatniño tnuhuñahandi quachita. dar nombre a otro. yosahandi sananita, yosahandi quevuita, yosahandidzevuita, f. cuhua. dar cuenta y razon de algo . yonacaninditnuhu yonatnaindi tnuhu, yonacahnindi nuuta, yonadzahuatu iniñahandi. dar a mamar . yodzacadziñahandi, yosadzoneñedzecuiñaha. f. codzo. dar cuchillada. yosanda ñahandi. f. canda, yodzanihiquahiñahandi, yotahui yocaañahandi, yocanitatnucaañahandi. dar de llano con la espada . caacono yocanindi, caaduvuatatnu yocanindi. dar de agudo. caadziñe yocanindi. dar con el pomo de la espada . tendesi yosicondita, f. cuico, tendendi, yochidzondi sahasi yosanindi, f. cani dar de mano con desden . yodzaqhundahandisita, yochihindahandita. dar de palos. yocaniyutnundi, yodzucundi yutnu. darse en la cabeça golpe topando. nama yosaquehetnaandi, nama yosachihitnaandi dzini, f. qquehe dar golpes. yodzacatnindi, yodzanehendi, yodzacamandi. dar palmadas. yocatundahandi.

dar encomiendas de otro. yonadzacanuiniñahandi, yodzayuhui ñahandi. dar a entender algo . yodzaqniñahandi, yonacachitnuhundi sita. dar de cabeça no consintiendo. yodzacuicodzinindi dar de si el cuero o cordel. yocai, yosihi. yonacaa. dar priesa. yodzanumindi tniño, yocachiqueye. darse priesa. yonumi yonahandi, yoquidzaqueye huitnini, yocuvui inindi. dar fee como escriuano. yodzandisandi, yonacachindisa nisinindi. dar occasion. yochihisahandi, yodzacuvuiiniñahandi. dar oficio o cargo al indigno. dzohuisica yoquidza nisanuñahandi, f. canu, yosahandi yotasindi tniño sitay ñayosatnaha sita, ñayosatnaha sita tniño yotasindi, yotasinditniño sitay huadzevui, yotasindi tniño sitay ña yocuvuicadza. dar pena. yodzandehe, yodzacuta iniñahandi, yodzandehui ini ñahandi, yodzacacaini ñahandi, yodzasatuiniñahandi, yodzacahuiniñahandi, yodzadzicoiniñahandi, yodzacuhui iniñahandi, yodzaqcuiñe iniñahandi. dar poquita cosa. dzuchihuaani yosahandi, f. cuhua, dzuchini, eesacudziini, eesacuñuhuni. darse de cabeçadas vno con otro. yo I2 dza-

folio 66v column 1

folio 66v column 2

yodzaqcasandaa dzinitnahandi, yosasandaadzinitnahandi, f. casa, yodzaq quaadzinitnahandi, yodzaq quehe dzinitnahandi. Dar latidos la llaga inditacañe ita cahi yosaandiq. Dar higas. yochihinditecuyu. l. titayu yuhuta. Dar castañetas. yodzacandendititayu Dar con maça golpeando. yosasandi , f, casa, yochidzondi. Dar la buelta el tequio o la vez, yosicondodzo, f. cuico yosinondodzo, yonadzamatniño. Darse las manos los que se desposan. yotnahandahandi, yodzatnahandahandi. Darse las manos asiendose vno de otro. yotneedahatnahandi. Dar muestra o dechado. yosahandi taniño, yonahanditaniño nuuta natavuata. Dar lugar en el coraçon a las palabras que se oyen, yotniño siñainindi, yotniñondicandi, yonumiyodzusindi. Darse los cercados. yocachindahuita, yocanuta yotasidzinota. Dar oficio a alguno. yosahanditatniño cadzata, yotaatniño ñahandi, yotaandita tniño. Dar señas a otro de la persona para que la conozcan. yonahatnunindi, yosiitnunindi, f. cuvui, yocachi tnuhundi. Dar rempujones. yochihindahandi yotaandahandi. Dar rempujones con los ombros. yodzaqquaadzocondta, yosihin

ndaadzocondita, yodzaqquehe dzocondita. Dar humo narizes. yochihindi ñumadzitnita, yodzacaaninindi ñumadzitnita, yotevui nini ñumadzitnita, yodzaquevuindi ñuma dzitnita. Dar relacion. yonatniño nahañaha yosatniño nahañahadisita, yonu tniño nahañahandi. Dar buelta el sol para ponerse. yocoocuitandicandii. Dar el relox. yocandacaa cuhua, yosacoondaacaacuhua. Dar algunas cosas como raciones de refectorio en la comida, yosai tnunindi, f quai, yondasininondi yochihindasindi, yochihitnunindi sacasi. Dar señal el que compra. yosahandaandita yahui, yosahañahandi tnuni, f. cuhua. Dar tenazadas con los dientes de frio. yondayu nohondi, yonacasi nañe nohondi. Dar tras de alguno persiguiendole. yosiconduundita, yochidzondicondita. Dar a logro. v. tomar a logro. Dar encima de lo que trueco algo. yosaqndodzondi, f. caq yochidzondi. Darse golpes en los pechos. yotniñosiquidicandi. Dar cohecho o soborno. yotasidzino ñuhundi. Darme a todo plazer. yodzadzeeneecani ini, yosaicatainineecani ini yodzahuatu nee cani inindi. Darse a la virtud . yotneecutundi saii,

folio 67r column 1

folio 67r column 2

saii, yonihindi saquai, sadzadzi darse a vicios. yotneendi sadzana, yosaainindi sadzana. dar mal por mal. yondadzadzavuandi, yondadzanaandista sañahuaha, yotniñodzavuandisita yonatniñonaandi sañahuaha. dar bien por mal. yonadzamandi sahuahasita, yosahandi saquai sa dzadzi. dardo tatnuyoco, tuvuiñaha. datiles. ticaha.

de aqui adelante, neecaa neeqhu, huitna nuuqhu nuuqhu, neechihitaaqhu, nuuqhu huitna. desde agora para siempre jamas, neendu chihitaaqhu ca toto cadziya catniño, candacaqhu. de alto abaxo, como el velo del templo. nicoondata daanisino nindatadzavua da nisino. de balde en precio. dzodzico caha. de balde. dzotnunicadzohuisica. debaxo de algo. chisi vt mesa. debaxo al pie. vt del monte. sahayucu debaxo de algo en composicion. nini. debatir. vide, contender . yodzandaidzicotnahandi, yodzanoocuvuitnahandi, yonanitnahandi. debuxar algo. yocaidzicundi. debil. tay yeque, tay cuiya, tay nitavui, tay ninoondaandai, taytaha. debilitado. yocuvui huasindi, yocuitadzocondi, yonoondaandi yotavuindi. de cada parte. l. de todas partes, neecandu. nee caa, nee cutucaa, neenducaa, neecaa neeisi. de cada lado, v. ambas partes. descender. yonoondi yocoondi. descender algo actiuo. yodzanoondi, yodzacoondi. descender cuesta abaxo, yocaindi, yondaindi, yocaindodzondi, yondaidodzondi. de cerca . yatni, yataini, yatnihuii, yatniñuhuni. dechado. taniño, taniñondusa, taniñotacu, I3 deci-

D. A N T E E. De. si, de. notando lugar dzuhua, vt vengo de Mexico, ñuu coyodzuhua huasindi. de alguna parte. huadza dzohuadzaca. deabaxo nino, nino dzuhua. de ay. dzevuisa, yca. de alli. dayucua, daica. de ambas partes. v, ambas partes. de alli a pocos dias . dzodzahanica quevui, ñacahica quehui. de alli a quatro dias . daqminicaqueuui, dzoqminicaquevui. de aqui a vn rato. noonica, huitninoonica, nahuitnica dzonoonica, dzonahanoonica, de aqui a vn poquito aora luego. sahuitnandu sahuitnani, sayatni huiini. de aqui señalando lugar. yahani, yaha, yyahuiini yyani. de antes. daadzavua, daaninoca, sadzinaca, dasaha.

folio 67v column 1

folio 67v column 2

Decima parte. sayosinovsi. sayosinotuhuavsi. sacuvui vsi. Decimo en orden, tay cuvui vsi. Declarar, pronunciar. yocachindaandi, cuite casindi. Declarar lo escuro. yondasininondi, yodzatuvuindaandi, yodzacuisindaandi, yocachindaandi. Declarar, e interpretar en otra lengua. yocahadzahandi, yosicocaqndi dudza, yosiconay yuhundi. Declarar el euangelio, y escriptura yodzandiyondaandi dudzu euan euangelio. yodzatnahandi dudzu euangelio, yondasi ninondi. De coraçon y voluntad hazer algo. neeyu inindi, yyondaa inindi, yyo cuite inindi, neendaa inindi, neecutu ini. Decontino, vide siempre. Decorar, tomar de memoria, yodzacai inindi, yodzaquahadzinindi, l. dzequendi, yodzacaicasi inindi, yotniño inindi. Decoro dezir algo. yocachi yuhundi, yocachi hoonicandi, yocachi dzequendi. Decoro saber algo. yonaha hoonicandi, yonahadzequendi, yonahadzinindi De qual parte del rio. nasiyo yuta. De quando en quando, amani, mandaanicaquevui, qcohoquevui, cohonahonicaquevui, cavuaninocaquevui, dzoamani, dzoninoni, dzoyyo dzoyyoniquevui dzoñohoniquehui, dzoicadzoicanique vui dzonino dzonino.

Dedal. dzahiquicuta, caaquicuta. De dentro. damaa, inisi, chisisi. De dia. duvui. De dia claro. sanituvui, saindii satuvui sandii. De dia entre dos luzes. quacuisi sayocanacuisi. De dia ser. yotuvui, yoyahi, yotuvui yaa, yotuvuicasi. De dia en dia. yutnaa yutnaa, eequevui eequevui, devuindevui, duvui duvui. De dia y de noche. l. siempre. danduvui dañuu, duvui duvui niñu niñu. Dedicar algo a Dios. yondadzandi sinDios. yochihitnahandi sindios yodzocotnahandi sinDios. yona cahuitnahandi sinDios. dedicar yglesia yodzocondi huahiñuhu, yodzunindi huahi ñuhu, yocoocanindi naa sanctos, yosahadzevuindi huahi ñuhu, Dedicada yglesia. huahi ñuhu nidzunni, huahi ñuhu nisaidzevui, nisaidzeque. Dedo de la mano. nuundaha Dedo del pie. nuusaha Dedo pulgar. nuundahacanu, daha canu. Dedo index. nuundahayonahatnuni, nuundaha cuvui vvui. Dedo del medio. nuundaha mañu, daha ini nomañu. Dedo del coraçon. dahacuvui qmi Dedo meñique. dahatutnu. De donde. mandaa nandaa De donde quiera. mandaanica, mandaaca, nandaaca. Do

folio 68r column 1

folio 68r column 2

De dos en dos. vvui vvui, duvuinduvui, eetayu eetayu. de dos en dos yr. vvui vvui yosaha, yotnahatayundi yosahandi, yosai tayundi, f. quay, yosahandi. f. qhu. defenderse generalmente de otro que le quiere hazer mal, yotnoñondi, yodzadzahandi, yonducundaindi, yotavuindi maindi. defender a otro . yotavuiñahandi, yodzacacuñahandi. defender a otro amparandole consigo. yodzadzahañahandi. defenderse la muger del hombre. yodzacooñuhuña, yoquidzacata ini ña, futu. cadza, yodzayahuiña, yotnoñoña, yosanicataña, f. cani. defender la muger su cuerpo, vide negar el debito. defecto. quachi, yecaquachi, dzicaquachi. defectuoso. tayducuquachi, tay dzatevui . de fuera de casa. cahi huahi, yahi huahi nuucahi. de fuera o por encima. nuu. defuncto. deye tai nisihi, ninaa. defrente. yonditonuu. degenerar. yondacudzana, yondai ndaa, yodzañandi tnuhu, yehendicondi, ñayonaquaindi tnuhundi. degollar a otro, v. cabeça cortar. degollado, vide. ibi. dehesa. sayosacasi idzuita, cuhusica, ita sica. de improuiso. dzohoondutuvui.

de industria. v. adrede. de la misma medida. dzevuidzavuacuhua, dzoeenducuhua. dela misma manera, dzodzavuandu sadzevuindudzavua, sadzevuidzavua, dzodzevuindudzavua. delante de alguno. nuuta. de la otra parte del rio. siyo yuta, satayuta. de la otra parte del mar. satanduta cano, duta nicoocavua. delegar, poner en su lugar . yocoo caninaandi, yocoocani yuhu nuu ndita, yocoocani siñandita. yotniño naandita. delegado asi . naata, tai ñohosiña, tayyocuvui naata, tay ninduvui yuhu nuuta. deleitarse. yocuvuidzee inindi, yodzadaee inindi, yodzacana inindi. deleitar a otro. yodzadzee iniñahandi, yodzacana iniñahandi. deleitarse en cosas suzias. yodzadzeedzana inindi, yocuvuiñena inindi, yondenoo ñena inindi, yodzadzee ñena inindi. deleitoso lugar . sacaadzee, saisidzee sayyodzee, sayyohuatu. deletrear. yocahuidzeenditutu, yo cachidzeenditutu. de lexos, sica, sicaca, ñayatni, sica. de lexos, quando no se deuisa bien la cosa . ñatuvui casi, dzohuihinituvuinuu, dzoyotuvuinaaca dzotuvuitequani, ñayotuvuindaaca. I4 delez-

folio 68v column 1

folio 68v column 2

deleznable persona flaca . tay ñacanuini, tay ñandaiini, tay ñacana ñañene, yodzatevui, tay ñacutu ini tay dzo vuihini, yosaa yosico ini. deleznable cosa como jabon. dehui, cane. deleznarse asi. yocuvuindehui, yocuvuicane. deleznarse el pescado de entre las manos. yocaa ninitedahandi, yondaininite dahandi, yondaicavua dehui dahandi. delgadez. sayadzi huisi. delgadez de cosas largas. sacuiñe, saniñe, sandaa, delgada hazerse alguna cosa. yocuvui yadzi. delgada hazerse vna cosa por yrse gastando, yocuvuiyadzi, yonee, yoyucu. delgado hombre, taicuiñe, taindaa caindavui, delgado animal. quete caa yoho, quete yohoni, quete cuine. deliberar de hazer algo. yotasicanu inindi yotniñocanuinindi. yotniño yee inindi, yotasindai inindi, yotniño saha inindi, yotniño nihiinindi. delicado hombre. tayyy, taidzoho delicado que luego se siente o se enoja. tai dehui ini, tay dzichi iiini. delicado como vidrio. yy, dadzu, de lo alto. dzinisi, dzequesi, del todo. nee, neeyu. demandar o pedir mercedes yosatu tahuindi. f. quatu, yosicatahuindi. f. caca.

Demandar algo generalmente. yosicandi f. caca. demandar con importunidad. yosica ñee, yosica nihi, yosicatninindi, yosicandehuindi. f caca. Demandar lo que es mio. yondacandi. Demandar de puerta en puerta como hazen los pobres. sasiyondatundi sasicandi, yosatandahandi f. cata, yosatayuhundi yosatuñuhundi, f. quatu, yodzacatandahandi. Demandar consejo . yosatu ninondi yosatuhuidzondi, f. quatu, yonaquatundi tachindudzu yona quatundi huidzo sahu. De mañana. dzatnaa, dzatnaa ñuhuni, dzatnaanidzotuvuini, nituvuinuuni. nituvuininidzatnaa ñuhuni, dzatnaa huaa nica. Demanera que. aa, Demasiada cosa, sañasiniñuhuca, sa ñasacuvuica, sanisaa quevui, sa caandodzoca, sanisaandodzo sanisitasiyo. Demasiado dar mas de lo que se deuia yochidzondi sita, yosaa chidzondi. f. caa, yosaachidzocahindi, yosaqndodzondi, f. caq. Demasiadamente comer. yosasina nandi, sasiyyo sasicahi, sasindehui ini, f. casi. Demasiadamente beuer. yosihiquaha, yosihi nana, yosihindehuiini, yosihindehuindi chitu, f. coho Demediar. yosandadzavuandi, yosanda mañundi. l. cahi, dzavuandi demediarse. yocuvuidzavua, yocu-

folio 69r column 1

folio 69r column 2

yocuvui mañu, yotanda dzavua, tanda mañu, De medio a baxo. damañu quacai. De medio arriba. da mañu quasaa, De mi. sindi. De mi voluntad yocana inindi, yotavua inindi yocananditainindi. De mi voluntad querer. yocuvuindaainindi, yocuvuiinindi, dzoyocuvuicainindi . De miedo. yyo nicachi yyondi, dixelo de miedo. dzo nisay yyocandi, nicachindi, yoyuhui yyocandi Demonio, teñunmiñaha. ñuhucuina Demonio tener, ñoho teñumiñaha ynita. yodzandoho ñahasi, Demostrar. yonahandi. sita. Demostrar con el dedo. yonahandi sita, yodzaqnditadahandi, Demudarse el color. yocui sindi, yocuvui tucunuundi. yosicosiyondi, yotevui nuundi, yosino quaa nuundi. & vide amarillecerse. Demudado hombre. taynicuisi, tay nicuvui tucu nuu. De muchas maneras. cahisichi nuu De noche. ñuu, niñu, saquaa. Denantes. da huahi. De ninguna parte. vuadzaca. Denodado hombre determinado. tay queye ini, tay ñuhuini, tayñoho cuvui ini. tay naha ini, tay saa ini, tay ñoho cachi ini. Denotar vide, afrentar. Denostar significar. yodzatuvuitnuni, yocachitnunindi. Dentera tener. yosisi nohondi. yocaca noho, yotahuiyeque nohondi.

Dentecer nacer los dientes. yocananohondi, yonananohondi. Dentro. ynisi, daa maa inisi. Dentudo tay nohondavua. tay no ho nani. Dentudo que tiene vn diente sobre otro. tay noho tecuidzo. Denuedo, sasicuvui queyeini, sasico ho cuvui ini, sasicuvui saaini. De nueuo. dzoica nuu, dzoicadzina huitna dzoica nuu huitna, dzocuvui huitna dzoicandu huitna dzo cuvuinduhuitna. Denunciar algo a alguno. yodzasisi tnuhundi, yodza cuisi tnuhnndi, yocachi tnuhundi, yocana cachindi. Denunciar de alguno delante de la justicia. yodzandacuninondi sita yosandacandinuu justicia. futuro qndaca. De otra manera. tucu sichi. De pies a cabeça nee cutu yequesaha yequendaha, neecutu sahandi dzinindi, nee cutu nisino nee cutu nisino, nee nisino nee nisino. De pies estar colgado. inditadayendi, inditacaadayendi, f. cuindita. De pies estar sobre algo . iñendodzondi, futuro cuiñe, indodzondichindi, f. cuindodzo, yonañundodzondi Deponer a otro de su officio. yosico tasi ñahandi, huacohocatasiña, f. cuico, yondai tehuiñahandi siña yya, yosico caniñahandi sita siña cuvui nuu. Depositar el que pide justicia y le mandan deposite para el salario. yona-

folio 69v column 2

folio 69v column 2

yonatniño siñandi, yonatniño cutundi, Depositar algo como quiera. yotniño nuundi, yotasisiñandi, Depositario general. tay yonaha tnuni siña tomines, tay yonaihuaha tomines, tay yocuvuidzutu tay cuica. Deprender. yodza quahandi, yodza caicasindi, yodza quaandi. Deprender de otro bueno o malo. yotnee yaa inindi, yosico inindi. De prestado estar. yyo nuundi, yyondayundi. f. coo. De proposito vide adrede. De punta. nuusi, dicosi, dzinisi. De quando en quando. dzoamani, mandaanica quevui, dzoyyo dzo yyoni quevui, dzoñohoniquevui dzoica dzoicaniquevui, dzonino dzonino amani. De qualquiera manera que lo hagas dzavua tnaha sinindo, de que materia se tracta? nasayo cachindo ? nandudzu itnaindo ? na quahandidza sayo cachindo? de que tan lexos vienes? manadzavuasica huasindo? de que pueblo eres? nandaa huasindo, nandaa ñuundo? na ñuu yehe tnahando ? nasiña yehe tnahando. de Raiz. dandu sahasi, dandu yohosi dandu sandusi dandu duhusi. derecho, sandaa mihi, cuite. derecha mano. daha quaha. derecho de ambas manos. taytuhua duhuisiyo daha tay duvui siyo daha.

derecho tener o action a algo. yyosaha yehe saha sindi. derogar priuilegio. yonaquaidudzu cuiindi, yonadzatevuindudzundi, yonacanendudzu yonatasi saha nuu. derrabar aues . yotnohondi dzumate, derrabar animales. yosandandi dzumate, yodzaqcavuandiyodzacaanditandi dzumate. derrabado animal. quete nitandadzuma, quete nisacavuadzuma, quete dzumatecundu, dzuma yuhu. derrama hechar en el pueblo. yosicaninondi, f. caca, yocoocohoyosicandi, yocoo tniño yosicandi, yosicandodzondi, derramar agua o cosas liquidas yosatendi dutaa, f cate, yodzaqcoyondi duta. derramarse. yosate, futuro. cate, yocoyo. derramarse la sangre por todo el cuerpo . yosino nini neñe, yondaandodzo neñe, yonacono nuu neñe. derramar cosa de granos. yosatandi, f, cata, yodzaqcoyondi, derramarse asi. yosita, f. cuta, yocoo coyo. derramarse el agua por todas partes por estar llena la vasija. yocanacoyo, yocoo coyondaanduta, itacoyo duta, indita sate. f. cuindita, yositandodzo. derramarse la sangre de Christo en la Cruz, indaa cayundaa neñemani ni

folio 70r column 1

folio 70r column 2

nistohondo Iesu Christo. derramar nueuas. yosatandi tnuhu, yosotaninondi tnuhu. f. cata. derramarse nueuas . yosita tnuhu, yositanino tnuhu, f. cuta. derramar o esparzir gente para alguna cosa yosaadzee ñahandi, f. cata. yosanidzee ñahandi, f. ca, yo dza qhudzee ñahandi. derramarse gente asi. yositadzee, f. cuta. de repente. dzohoondu tuvui, dzotuvuica, dzotuvuinica, tnuhu ña ñoho ini. tnuhudzo nindacudzanaca, tnuhu nicadunditadzana. de rondon entrar. yosivui queyendi, f. quevui. de rondon entrar muchos, yosivui coyota, f. quevui. derrecudida resurtir. tnuhandavuandaa mai, tnuhu nucavua maisi, yondendavuandaa mai. derrengarse. yotnanucahandi, yotnanunuu yoquendi. derrengar a otro. yosanundicahata f. canu, derrengado. tai nitnanu caha. derretir, yodzandutandi, yodzandutundi. derrestirse. yonduta yondutu. derribar a otro en tierra. yodzucu nino ñahandi, yodza cuitacanu ñahandi, yodzacuita nino ñahandi, yosadzinino ñahandinuuñuhu f. quadzi, yodza qcavua, nino ñahandi nuu ñuhu, yodzaquainino ñahandi, yodzucu ñahandi nuu ñuhu. derribarse algo. yocoo cavua, yocai

cavua, yocoo nini, yosita. futuro cuita. derribar el cauallo al cauallero. yodzacai cavua ñahate yodzacuita ñahate. derribar pared. yonacanindi, yona chihi yata, yona dzatevuindi, yosanendi, yonacanendi, derrocar pared o casa. yodzatnanindi yonacanendi, derrocada pared o casa. huahinitnani, huahi nicoo, nama nisacasa. f. qcasa, nama ninoo. desabollar. yonadzahandi, yondadza huahandi . yondadzaandaandi. desabotonar. yodzandaindi, yondai nahindi, yonacanindi, yonaquaindaandi, desabrigarse quitarse la ropa estando en la cama. yosiyo huichindi. f. coo, yonucoo huichindi, yonu coo yucudzoo, desabrigar a otro. yocahindaandidzoo, yotasihuichindi, yocoocaui yucundidzoo. desabrido manjar . dzocatecasacasi. desabrigado lugar. saiñe huisi, saiñe casi, saiñe tachi. desabrocharse. yonandasindi, sayehecatnu. descatar a otro. yosininahandita. ñayoyuhuindita, nayocootondita, ñayochihindudzu dzicondi, ñayosai ñuhundita, ñayocahatnunindi sita ñayochihi inindi sita. desacompañado. tay yoo sandicoca, tay

folio 70v column 1

folio 70v column 2

quaa, tay nindaicuiñe quaa, tay nindai caniquaa. Desacompañado andar. yosicaquaandi, yosicaee, yosicamaindi Desacordado, desmemoriado, tay quehui ini, tay ñanacahaca, tay ñadacundita ini, tay yonaandodzoini, tay nitavui huisi, nitavui quayo ini, tay dzitnuini. Desacordado estar . yocuvui quehui ini, yodzavuindodzoini, ñayonacahandi, ñayondacunditainindi. Desafiar a otro. yodzacuchindi, yodzacandandi, yodzatnahandita. Desaficionar a otro de algo. yodza tevui iniñahandi, yodzandehui iniñahandi, yotniño cacainiñahandi, yodzacaca ini ñahandi, yotniño quachi iniñahandi, yotniñodeq quachi ini ñahandi, yo tniño quañe ini ñahandi, yoquedza sisi ini ñahandi, yodzacasi nini ini ñahandi, yodzaquahi ini ñahandi. Desagradar a otro . ñayoquidzahuatundi inita, ñayodzatuvui huatuini ñahandi. Desagradarme algo . ñayodzasaaini ñaha, ñayodzadzee iniñaha, ñatuvui huatusindi Desagradecer . ñayotuvui huatu sita, ñayonatuvuindahui sita, saniquidzandi. Desagradecido. tay ñacachi sanicachindahui ini, tay ñayonatuvui huatu dahui sita, tay ñasatnaha ini, tay ñacahanda hui ñaha. Desamayarse por el mucho coitu. yo

yocaindaindi, yoyechinini neñendi yosihiquadzandi. Desauziar al enfermo. yosinocachindi, sacuvuita, yocachi cuitendi sacuvuita, yotniño yuhundi sacuvuita. Desalados yr a vna cosa. yoquicuinoqueye inindi, yoquicuvuiqueyeinindi, yondoyoconondi qhu. Desalada yr la gallina a fauorecer a sus hijos. yondavuanino queye huasite, Desaliñado. tay cundu, tay cudzi, tay ñanduvui cutu, tay ñanduvui huji. Desaliñado, floxo. taydzusa tay huasi ini, tay quehuiini. Desalmado ser. vide desacordado. ñacahatnunindi, dzocaaquehuicandi. Desamparar. yoquevuiñahandi, yoquevuicuiindi. Desamparar casa yoquehuindi huahi, yocaynaindi, yocaindidzondidehe. Desanimar a otro . yodzatuhundi inita, yodzatevuindi inita. Desañudar . yonandasindi catnu. Desapassionar. yodzanooquachindi inita, yodzandai, yodzandicondi inita, yodzandate ini ñahandi. Desapassionado asi. tay ninooquachi ini, tay nindico ini, tay nindai ini. Desapassionado, sin passion ni afection. tay daa ini, tay dzicoini, tai ña vhui, ña chitnu ini, tay ña tuvui savhui saquañeñoho ini. Desa-

folio 71r column 1

folio 71r column 2

Desaparecer. ninaa, nindoyoñuhu. Desaparecer a otro, yodzanaa ñahandi, yodzandoyo ñuhuñaha. Desapercebido estar, dzo naadzo ñuuca yyoinindi, yyonaaini, yyo ñuunaa inindi, ñayo naha tnunindi. Desaprouechada cosa que no es para nada. dzonahaca, dzoyyonica Desaprouechado. tay sasicacaha, tay sasicadzico dzodzevui, dzananica sasica, dzonahaca yosica. Desarmar. yonananahindi, day yecu yonandasindi day yecu yodzananaduundi. dayyecu. yodzanda inuundi yecu, yonacahindaandi dzono caa. Desarmar ballesta. yodzayaandicusi, yodzatayandiicusi, yonadza cono nuundi, yoho cusi. Desarmarse vno. yonana nahindi, day yecu ini nondi. Desarraigar. vide derraiz. Desarrugar lo arrogado yondaqndaandi yonadzacaandi yonandeca, yonatniñondahandi. Dasasosegar a otro . yotniño dehe iniñahandi, yodzatnee iniñahandi, yodzachitu tnañuini ñahandi yodza numiyodzanaha iniñahandi, yodza qcuiñe iniñahandi. Desasosegado estar. ñohondeheinindi, yotneeinindi yocuvui tnañu inidi, yonumi yonahainindi, ñoho caca, noho tedzehe inindi, ñoho quachi inindi, ñohotadziinindi yondeheninoinindi, yotneenino inidi, ñohocuvui. ñoho sitainindi Desasosegado andar . ñoho cuvui

inindi, ñoho cahainidi, ñoho tadzi inindi. Desasosegado, tay ñasiyo ñuhuini, tay ñayocoocooñuhuini, tay ña siyodzadzi, tay ñacoocoodzadziini. Desasosegado estar por algun dolor corporal. yosiñe catandi, yosiñendiyendi. f. cuiñe, yosanicatandi, f cani, yosico cavuandi, yosico cuisindi, nundii, dendiindi, nutuvuindetuvui, nucavuadecavuandi, yondoyo yondusindi, yotnoño yocaandi. Desasosegar a otro alborotandolo. yotniño cuvui, yotniño sitaini ñahandi. Desastrado estar, tay satnahanino saneni sacana satadzi. Desasirse. yondaycavuandi. Desatacar. yonandasindi. Desatapar algo yonaqnandi, yona cachindi sayondiyu, yodzatuvuindi. Desataparse o abrirse . yonanuna, yonandeca. Desatapada o abierta estar. yonuna yondeca. Desatar algo. yondasindi, yonandasindi. Desatinar. yodzana ninoinindi, yodzacaninoinindi, yodzana inindi Desatinar a otro. yodzadzananino iniñahandi. Desatinadamente hablar. tnuhu dzanayocahandi, tnuhuyehequahi tnuhundii. Desatinar el enfermo. yocaha dzana, yosita dzana Desba

folio 71v column 1

folio 71v column 2

desbaratar gente. yosatadzeendi, f. catadzee, yodzacono dzeeñahandi, yoquidza dzee ñahandi. desbaratada gente. tay nisita dzee, nisinodzee tay nicuvuidzee desbaratar algo. yonacanindi yosanendi, f. cane. desbocado hombre en hablar. tay yocahadzana, tay yocaha tate, tay yocahandidzo, tay yocahadzavua, tay ñoho sita ñoho cuvuiini yocaha, tay yocadziyondavuaini yocahata. desbocado cauallo. queteyyoini quete nihi ini, quete nihi yuhu, queteña sainino, quetedaiyuhu, quetenday ini. descabeçar vide cabeça cortar. descabeçado. dzuq tecundu, dzuqteyuhu. descabullirse de entre las manos. yondaicavua, yuhundahandi. descabullirse de entre los otros. yo cainduundi, yocaininindi yondainduundi, yondainini. descaecerse de hambre. yosihidzocondi, f. cuvui, yocanitetandi, yocuitadzocondi, yocuita inindi, yocuitandi, yocootiyehuindaa nuundi, yocuvuihuasindi. descalabaçado hombre desatinado tay dzo huisica dzotnunica yocahayyo tayñatuvuisahañatuvuiquachi cahayyo, ñasayehendico yocaha. descalabrar. yodzatavuindiyuudzinita, yosicoyuu, f. cuico, yotaa

yuu, yochidzoyuu, yotahuindi, dzinita, yocaandidzinita. descalçar las calças. yodzandatnuundi calças, yondainahindi. descalçar çapatos. yondai nahindidisa, yodzandaidisa. descalçar calças al rodopelo . yosiconahindicalças, yosicondidzondicalças, yodzandainuu. descalço. tai huichi saha. descaminar a otro burlando del. yodzatucuichi ñahandi, yodzadzanaichi ñahandi. descaminado . tay nidzanaichi tai nitucuichi. descansar. yondaitatundi, yodzasisi ninindi tatu, yosisi ninitatusindi, yosaidzanandi. f. quai, yondaha catendi, yondaitnaindi, yonaquaindudzundi, yondaha tatundi, yocoo coondi dzana. descansar de trecho a trecho. yosai dzanandi descargar. yodzanoondi, yonacahindodzondi, yonacahindaandi dzidzo. descargaa al que viene cargado. yocahindaandidzidzo yonumindaandi. descargarse de algun negocio, yodzacuitandi, yodzañandi, yoquevuindi, descargarse de carga. yocoocanindi, yocoocaquendidzidzo. descargarse satisfaziendo a otros. yocachindaandi yonacachicasindi nuuta, yonadzatuvuindi nuuta, yondaqndaayuhundinuuta, yo-

folio 72r column 1

folio 72r column 2

yodzandicocavuandi inita. descargar mi consciencia con otro yonaquai inindi sita, yodzasisinini inindi sita, yodzasisicavua inindi sita, yondadzacama inidisita, yonduvuicamainindi sita, yonaquaitatundisita. descargar mi consciencia satisfaziendo. yonucanindi sayotavuindi, yoquidzandaa inindi, f. cadz. vide cumplir con mi consciencia. descarriar a otro. yotasiquaandita, yodzacocodzanadita. descarrillar. yondatadaandi yeque dzitneta. descarrillado. taycuvuiñañuyuhu, tay nindatandaadzitneta. descasar, vide apartar. descaxcar quitar el caxco como de granada, yocachiñeendi yodzacuiindi, yotahuindi. desceñir. yonandasindi. descercar los enemigos desbaratandolos. yosatadzeeñahandi, yodzacuidzo yucu yecuñahandi. descercar los enemigos alçar el cerco para retirarse . yondaindi cono , yoquivuindi cono, yonundaqndi cono. descercar, destruir la cerca . yodza caandi yuhuayecu, yonacanindi yuhuayecu, yosanendi yuhua yecu, f. cane. yodzatnanindi, yuhuayecu. desçerrajar. yonatavuandi caa sayondiyu, yonaquaindaandi sayondi yu. desceruigado. tai satacodzo, tai sa

satatehe, taydzuq yaqua, tay dzuq tehe. desceruigar a alguno . yoquidzasatacodzondi, yoquidzasatatehe. desceruigarse. yocuvuisatacodzondi con los demas descobijar a otro . yosaqhuichiñahandi yotasihuichiñahandi. descolorido, vi. amarillo. descolorida estar la muger por estar preñada . yocuvuisahanuuña, yositondayenuuña, yocuvui yaquenuuña, yocuvui yai nuu. descoyuntar. yodzayahandodzondi yequeta, yosico cuiñe yequeta yoquidzandi, yoquidzayaquayeta, yodzaña tnahayeque. descoyuntado tay nidzañatnahayeque, yoyahayeque. descolgar. yodzanoondi descompadrar los amigos . nisacoho dzoo sitnahata, nisacoho quachi sitnahata, nisacoho naho sihitnahata, dzoñehe dzodzoho yyositnahata, nisacohoquachita, nisacohotanda ini sitnahata. descomulgar. yotaañahandi excomunion. descomulgado . tay yosacoondaa excomunion. descomunion. idem. desconcertarse, o descomponerse el haz de leña. yoquicoyo, yositadzee, f. cuta. desconcertar lo compuesto, yonadzacandi, yonacatadzeendi. descon-

folio 72v column 1

folio 72v column 2

Desconcertarse el concierto hecho yondico cavuainindi, yonatuhu inindi. Desconcertar a otros enemistandolos. yotniño deqquachi initnahata, yosatadzeeñahandi, yodzanaa ñahandi, yoquidza huaa ñahandi yondadza dzeendita. Desconcertarse las vozes en el canto. yonadzacandudzuña satnahadudzu. Desconsertarse sos huesos. yosico cuiñe yequendi, yoyahandodzo yequendi. Desconsertado hombre. tay ñayonaha tnuni, tay ñayonaha huii, tayhuadzevuiñayevui. Desconsertadamente hazer algo. tnuhu ñayehe tnuni, tnuhuñayehendasi yoquidzandi. Desconfiar de alguno. ñayocuvuicutu inindi sita ñayocuvuicanu inindi sita, Desconfiar el que a estado esperando algo. ñayocaha candi, ñayotadzicainindi, ñañoho dzavuaca inidi, yotandandodzo inindi, yotandanindi inindi, Desconocer a otro. ñayo naqni ñahandi, ñañohonuucandi, ñayonu coho nuu ñaha candi sita, Desconocer el bien recebido. vide desagradecer. & ñayonaquay tnuhundi, Descontar de la deuda al acreedor yodzanoondaandisita yonacuhuandaañahandi, yodza caindisita, yodzanoocuvuindi sita. Descontada ser parte de la deuda.

yonoocavuandaa yahui, yondaindaa dzavua yahui Descontar dar algo en parte de pago de lo que se deue. yonachihi tnahandi, yonachihidzavuandi. Descontentarse de algo. ñayotuvui huatusindi, ñayocuvui huatu inindi. ñayona saa inindi, Descontentar a otro. ñayodzatuvui huatu inindi sita, ñayodzacuvui huatundi inita, ñayodadza huatundi inita. Descontento estar. ñayonduvuihuatu inindi, yonatevuiinindi. Descorasnado, tay ñatuvuiini, tay ñaini, tay ñatdnni ini. Descortes. tay cahandai, tay ñasai dzaha, tay ñacahadaye, tay ñayocaha huii, tay ñayocoocoto huii tayñayocaha tnuni, tay cahanda cuii, tay caha nihi, tay dzocaha hooca, descortezar algo. vide supra. descortezado, sanicachi ñee. descoser. yonandasindi yonandatandi descoserse algo. yondataticu, yonandasiticu, descubrir algo como secreto. yodzatuvuindi, yosinocahindi, yodza sinotuvuindi, yocachitnuhundi, yodzandai tuvuindi, yonanaha candandi, yodzasinotuvui candandi. descubrirse algo. yosinotuvui, yosino cuisi, yondaituuui. descubrir algo como quiera. yodza tuvuindi, yonaha candandi, yodzatuvuindisindi. descubrirse al amigo. yotniñonaha ñahan

folio 73r column 1

folio 73r column 2

ñahandisita, yodzatuvuindi nuu ta, yonanahandi nuuta, yonacachindehendi nuuta, yonacuvui tnuhundita. descubrir culpa agena, por descuido. yodzatuvuinaainindi, yosino cachi dzanandi, yodzatuvui ñuu naacandi yocanacachidzanandi, dzonicuvuidzanacani dzatuvuindi, yosinocachinaa inindi. descubrir a alguno para que sea castigado. yonanahandi, yondaicanindita. descubrir el rostro a otro. yodzatuvuindi nuundisita, yonaqnandi nuundi sita. descubrirse lo que estaua secreto. yosinotuvui, yosinocuta, yondaituvui. descubiertamente hazer algo. yoquidzatuvui yoquidzadisindi. descrecer el hombre por vejez. yonoondayendi, yonaquayendi, yonacayendi yonduvuidzuchindi. descrecer el rio despues de la auenida. yondaidodzonduta, yonoocuvuiduta, yondai yechi, yondai cohota, yondainduta. descuidado hombre. tayñatnuni ini, tay dzahui ini, tay naa ini, tay nindoyo ini, tay ñañohocaini, tay ña cahatnunica ini, tay ñuunaa ini. descuidado ser. yodzahui inindi, yonaainindi, yondoyo inindi. desdeñar o menospreciar. yosininahañandi, yosini yechiñahandi, vi. apocar. desdeñarse de hazer algo. yotuvui naha, yotuvui yechisindi, yona-

tuvui yevui, yonatuvui quadzusindi. desde ayer. daycu: desde antiyer. daycu ñuu, desde entonces aca. dayca, neendu vuasi canavuasi. desde entonces. daayca, daquevui dzavua, dadzavua. desde el principio hasta aora. daasaha daanino, neenduvuasi canavuasi dandu vuitna. desde que el mundo es mundo, dandu nisacohosaha nuuñayevui daandu nisiyosaha ñuu ñayevui, daaduniquevui niquitu daandu nicacu nicuvui ñuu ñayevui, neendu nicana niquesi, neenduvuasi canavuasi, neendu sacana saquesi, neendu sacanatoto saquesi. desde aora para siempre jamas. daanduvuitna neenducaaqhu neendu chihitaaqhu catoto cadziyaqhu desde ay adelante, vide andando el tiempo. desde aqui hasta aqui señalando. daayaha naniyaha. desdentado sin dientes. tay yuhundahua, tay nicai noho, tay yuhudanda, tay yuhucondo tay yuhu tnima. desdezirse negando auerlo dicho. yonadzatevuiyuhudi. l. dudzundi, yonadzahindidudzundi, yonadza naandi dudzu yodzanaa ninondi dudzu yochihidzahindi dudzu, yodzadzahuindodzondi dudzu yonadzamandi dudzu. l. yuhu. desdezirsie, diziendo auer dicho mal. yonacachindaadi yondadzandaandi K ndi

folio 73v column 1

folio 73v column 2

ndi dudzu yonacahandaandi sanisacoo dzana Desdezir el color. yonduvui yaa, yonduvui tesaha, yonduvuicuisi, yonduvuiyata, yonduvuiquehui. Desdezir el color natural. yocuvui teyavua nuundi, yocuvui tesaha nuundi, yocuvui tecuhu, yocuvuiteyechi. Desdichado ser. yotnanundatundi, ñandatuyocaindi, ñadatundi, ña indaandatundi, ñacaindatundi , ñandatuyehendi, ñahuidzo, ñandatundi, ñayocaihuidzondatundi, ña yndaa ñuhundi. Desdichado. taynitnanundatu. Desdichado de mi. heu me, dahuindi Desdicha fue. dahui nicuvui, dahui nisino. Desechar. yonatasiñahandi. yondai tehuiñahandi. Desechar algo del pensamiento. yodzañaninondi, yodzadzahuindodzondi, yosañuninondi, yodzaquehuininondi, yodzandoyoñuhundi. Desechar los peccados. yodzañacuiindiquachi, yosandacuii quachi, f. canda. yosandanino inindi, yosanda inindi quachi, y por metaphora, yonatehuindi quachi, yonayasindi quachi, yonacusindi quachi, yonaquañundi quachi, yonacusi conondiquachi, yodza tnanindi, yodzandavua, yodzandachindi quachi. Desdoblar, vi. desemboluer. Desembaraçar como casa. yosaniyyundi, f. cani, yotasiyyundi, yocahindidzondi sayyo ini huahi, yo

yoquidzayyundi, f. cadza. yodzacaindi sayyoini huahi. Desembaraçarse asi. yocuvuiyyu, yosacuiñeyyu, f. qcuiñe. Desembaraçada estar. yñe yyucaa sina, yosina, f. qna. Desembaraçar algo, poniendo por orden lo que auia. yosina. f. qna, yosicotasindi. Desembarcar. yonanandi tnundoo yondaindi tnundoo. Desembarcadero. sayonanata tnundoo. Desemboluer. yonandasi, yondecandi Desemboluerse alguno. yocuvuiqueyendi, yocandandahandi. Desemboscarse. yondaituvuindi, yondainaha nuundi, yondai cuiñendisindi. Desembrauecerse. yondico inindi, yondai inindi, yonduvuiquai inindi Desembriagarse. yondetuvui inindi. yondai dedzi, yonatacuinindi, yonduvui quandiyendi. Desemparejar cosas . yoquidzayohondi, yoquidzayaquandi. Desempedrar. yonananahindi yuu, yonatavuandi yuu, yondoyonahindi yuu, yonanacaqndi yuu, yocananahindi yuu. Desempedrarse o deshazerse lo empedrado. yonduchindodzo yuu, yondoyondodzo yuu, yonacanda yuu, yonduchi yuu, yondoyonditayuu, yonanacavua yuu. Desempegar. yodzandaidaa. yoquaindaa, yonatneendaa, yonadzitandaandi. Desempegarse. yondaidaa. Desem-

folio 74r column 1

folio 74r column 2

Desempeñar algo. yonadzandaindi, yonaquaindi, Desencabestrar. yonandasindi yoho ñoho saha cau. Desencapotarse, desenojarse. yondico inindi, yonduvuidzee inindi, yondaha inindi, yondahanino inindi, yondai inindi, yonandate inindi, yonacotodzeendi, yonacoto huahandi. l. huatundi. Desencadenar. yonandasi yohocaa, yodzanana caandi, yonacahindi yohocaa. Desencasarse los huesos. yoyahaninoyeque, yosicocodzo yosinondodzo yeque, yosicocavuandodzoyeque, yosicocuiñeyeque, yoyahandodzoyeque. desencasar los huesos. yodzayahaninondiyeque, yosicocanindiyeque. desencaxarse algo. yondaidaatnaha yonduvuidzee yosicocavuadzee, yonadzañatnaha. desenconarse lo hinchado. yonoocuiño, yondaacuiño, yondaicuiño, yondoyo ñuhucuiño, yondachicuiño, yondahuacuiño. desenconar lo hinchado. yodzanoo cuiñondi, yodzandahuandi cuiño. desenfrenar cauallo. yondainahindicaa yeheyuhu cauallo, yodzandaindi caa ñoho yuhu cauallo. desengañar a otro, yodzatuvuitnunindi sita. yodzatuvuindisa. l. cuitendi sita. desenhadarse. yosisinini inindi, yondevuicama inindi, yúduvuidzee inindi, caa sina inindi, yonduvui canu inindi, yosinaninoinindi.

desenhadar a otro. yodzadzee iniñahandi, yodzasisinini ini ñahandi yodzahuatuiniñahandi, yoquidza cama ini ñahandi. desenetrar como los cabellos. yona tneedzitandi, yonatasitetundi. desenmarañar. yonandasininondi, yondadzahuahandi, yonatneedzitadi. desenmarañarse. yonduvuihuaha. desenojarse. yodicoinindi, yonduvui quaindi, yonduvuindahui inindi, yondahuainindi, yondahainindi, yondai inindi, yonduvuiñuhuyocoinindi, yondate inindi, vi. aplacarse. desenojar a otro, v. aplacar. desenseñar lo enseñado. yonadzatevuindisita, yonadzadzamandisita. desensillar bestia, yocahindodzoditayu, yonandasindi tayu, yodzanoonditayu, yonaquaindodzotayu desenterrar muertos, yonacatandi yequendeye, yonananahindi yeque ndeye, yonanandidzondi yequendeye, yonatavuandi yequendeye. desentonar el canto. yodzatevuindi yaa. l. dudzu yaa, yodzacaninondudzu yaa, yodzayaandi dudzuyaa desentonado en cantar. tay ñayosa tnahandudzu, tay dzoninaca quahandudzu. desentonadas estar las vozes. yotevuindudzuyaa, yocuvui huaandudzuyaa, yocuvui nahandudzuyaa, yonadzacandudzuyaa. desentonadas asi. dudzuyaa nitevui nicuvuihuaa, nicuvui naha. desenuainar espada. yondainahi tatnucaa, yocai nahidi, yodzanana nuundi yuchicaa, tatnucaa. K2 dese-

folio 74v column 1

folio 74v column 2

Deseredar al hijo. yonaquaidehendi sita, yotasi huichi sahañahandi, yosanihuichindita, f. cani, yonacani huichiquaandita, yonatniño ñaha cuchicusandi. deseredado. tay ninduvui huichi saha, tay ni nocoho cuchicusa. deseruar. yotnohondi cuhu, yonadzitandi cuhu, yonaquaindi yehecuhu. Desesperar de la misericordia de Dios. yodzasino inindi, yotniño dehe numainindi, yosanda inindi f. canda, yosanuinindi, f. canu. yodzasinondehenuma inindi, yosandacuii yaainindi sistohonDios. desesperar de los hombres, vide desconfiar. desfallecer desmayandose. yocoonaandi, yosihiyavuindi, f. cuvui, yocuitandi, yocuvui huasindi, yocaindaindi, yocoondaadaindi, qua cuitandahasahandi, quacuita nini coñondi, quandocondaa coñondi, quadzii nini coñondi. desfigurado estar. ñadzavuacasitondi, ñadzavua cacandi, nicuvuitucu nuundi, yosicosiyo nuundi. desflorar virgen, v, corromper. desganar a otro quitandole la voluntad o gana . yosandanino ini ñahandi, f. canda. yodzanduta iniñahandi. v. desanimar. desgajar arbol. yosanundodzo yutnu dzeheyutnu. f. canu, daha yutnu yondatadaandi dzeheyutnu, yodzacaanditandi dahayutnu, yocachindaandi yutnudzehe, yodzitandaandi.

desgajarse el arbol. yódatadzehe yutnu, yosaanditandahayutnu, f. caa yotnanundodzondaha yutnu. desgouernar hueso yodzamaninondi yequeta, v. desconcertar. desgracia acontecer. vhuindahui nicuvui, y por metaphora, ñuhuñaha nidzoo sindi. desgraciado, vi. desdichado. desgranar maiz. yodzacoyondi nuni yodzacoyondaandi, yodzacoondi. desgranar trigo, garuanços, frisoles yocanindi, yodzaquachindi, yoquidza huiindi. desgranar semillas pequeñas entre las manos, yosaundi, yosauninondaha, f. cuu. desgreñado en el cabello . taydzequetichihi, dzequetaca, dzequetaa. deshazer el concierto. yonacanendi dudzu, yonadzacandindudzu, yonacanendi sinatnaytnuni , yonadzatevuindidudzu. deshazer lo que otro haze o dize mofando dello. yocachi quadzundi, yodzaquadzuninoñahandi, yocachiñahandi, yodzayevuininondi, yodzanoocavuiñahandi. deshazerse vna cosa por muy cozida. yondachi, yocachi. deshazerse las nuues. yondachi huico, yonduta huico yositadzee huico, f. cuta. deshazerse el tianguez acabarse. yondutayahui, yosinocavua yahui. deshazerse terrones de tierra. yonduta, yotnani, yonoo, yonduvuiñuhu, yocachi yonduvuindihi tehui. deshazer terrones . yotahuindi tehui hui

folio 75r column 1

folio 75r column 2

hui, yocachindi. Deshazerse la sal enel agua. yonduta, yonoocoyo ñee. Desarrapado. tay yosicatanda, yosicataa, yosicahuichi. Deserrar cauallo. yodzandaindi disa cauallo. yondai nahindisate, yonatavuandi disate. Deshilar lienço haziendo hilas, yonacanandi, yocahindaandi, yodzandai daandi yuhua. yonacatadzeendi yuhua, yondatandaadzama. Deshilarse la ropa, por la orilla. yondaindaa yuhua yuhusi, yondaicoyo yuhuayuhusi, yotnanindaa yuhuayuhusi. Deshilado, labor de deshilado. huisi deque, huisi quicu. Deshilada ropa de vieja, dzoonicuvuiñami, dzoonicachinini, dzoo quatandanini, dzoo ñadziica. Deshinchar bota yodzanananditachi, yonaquadzinditachi, yodza ndainditachi. Deshincharse lo hinchado, vi. desenconarse. Deshojar quitar la hoja del arbol. yodzacoondi huisi, yodzacoyondi, yosidzondaandi huisi. f. cuidzo. Deshojado arbol, yutnunicoo huisi nicoyohuisi. Deshollejar. yocachiñeendi, yodza cuiindi yutnu, yocani yaquandi, yodzacainoondi. Deshollejarse el arbol. yosicocuitandodzo yutnu, yosicondita, f. cuico, yocaindaandodzo. Deshollinar. yodzacoyondi yaha, yonatehuindi yaha. yodzacoocoyondi

di yaha, yonatneendaandi yaha. Deshonesto. l. desuergonçado. tay sanduvuanuu sasica, tay ñacahanuu, tay ñanaha ini, tay ñacaca ini, tay ñacahayuhu nuu dzavua tnaha nuu ñana nuuta. Deshonesto, que trata de carnalidades. tay sicadzana sicaquadza. Deshonrrar a otro . yodzandaidzicoñahandi, yodzanoo ñahandi, yodzanoonahañahandi, yondadzayeqquachiñahandi. Deshonrrar el hijo al padre, con su mala vida. yodzacahaninondi si dzutundi, yoquidzacahandi sita, yodzanoocuvuiñahandi, yonacanindaa dzeedzitni ñahandi sita, dzoquaha yodzaquainuudi sita Desierto. yucu ñuhu, yucu cuhu, yucu yoosini naa ñuhuyucu, yucu yyo. Desierta casa. huahi yyu, huahi naa Desygual cosa. ñanutnaha, ña natavui, ña nasaa, ña yonduvuidzavua ña yomaha ñayosatnaha. Desygualarse en el precio. ñayodza sino yahuindi sihita, ñayodzasaa yahuindi, ñayotnai yahuindisihita, ñayosandayahui. Deslauarse algo. yonduvui yaa nuu si, yocuvuiquehui, yonatevui nuusi, yóduvuitésaha, yóduvui naa, yonduvui sahanuusi, yonoocoyo nuu si yonoocoyonuusi, yodicocavua yondicocuisi nuusi, yonduchisi. desleir algo, como medicina. yotnaandi, yosadzindi, fu. quadzi, yotnaaninondi. Desleida cosa, sanitnaata. K3 Deslin

folio 75v column 1

folio 75v column 2

Deslindar eredades. yonacanendi dzanu, yonatehuidi dzañu. Deslindarse eredades. yotnani dzañu, yotehuidzañu, Deslizar o resbalar. yocaanini sahandi, yocaandaandi, yocaande huindi, yocaandodzondi. Deslizarse algo de entre las manos. yondaidehuidahandi, yondaicavuadehuidahandi. Deslomarse. yotnanusatandi, yosaanditasatandi, f. caand, yosaacavua satandi . Deslomar a otro. yosanundi satata, f canu, yodzacaanditandi satata. Deslumbrar a otro. yodzanaandi ñuhu nuuta. Deslumbrarse la vista con la claridad. yosito tuundi, yocuvuicacanuundi. yositonaandi, f. coto Desluzir la pintura vide. desdezir. Desmayarse. yocoonaandi, yonaa inindi. yodzahuiindi, yocuvui huasind, yocuitainindi, yocooyavuindi. Desmayarse de temor. yosihiyavuin di f. cuvui yonaayodzahui inindi. Desmandarse o descomedirse en palabras. yocahanihi yuhundi nuuta, yodzadza vuandidudzuta, yocaha yechi, yocaha chitnundi, yocaha sisi, yocahayevui, yodzaquadzundita yodzayevuindi, yocahadzanandi, yocaheye hequahindi, yocahandavua, yocaha dasandi yocahandidzondi, yocahadzavuandi. yocahayutnundi, yocahasatundi Desmandarse en algo no teniendo respecto al mayor. ñayochihindatu

tu inindi nuuta, ñayosito yyondi, Desmarañar supra. (f. coto Desmedrar. yonoocoondi, yocuvui casindi yocuvui casindaandi, yoduvuicuitendi, yonduvuidihindi, yonoocavuandi. Desmedar la criatura por estar la madre preñada. yocuvui cahuisi, yocuvui casisi, yonoocoosi Desmedrar en hazienda. yonoo cuvui. yosandehendodzoyahuindi. f. qdehe, yondehendaa yahuindi, yondehendodzo yahui, yonduvuidzuchi yahui, yonoondaa, yocuvuidzoco. Desmembrar a otro. yosandaquachi ñahandi canda, yondataquachi ñahandi, yosandadzee ñahandi, yosatadzeeñahandi. f. cata, yocachi quachindi, Desmembrarse asi. yotandaquachi, yositaquachi, f, cuta, yositadzee. Desmemoriado. vide desacordado. Desmenuzar como pan. yocachi quachindi, yotahuiquachi, yosanda quachindi, f. canda. Desmenuzar algo entre las manos refregando. yosaundi, yosauninondindahandi, f. cuhu. Desmentir a otro sin razon. yodzandai yete ñahandi, yoquidza yete ñahandi, yoquidza yetendi dudzuta, f. cadza, yodzayetendi. Desmentir a otro con verdad. yosa nuundicondi yetesita, yosandico ninondi yetesita. Desmentirse el vno al otro. yonacusiyuhu tnahandi yete, yonatusi nuutnahandi yete, yonatniño nuu yete

folio 76r column 1

folio 76r column 2

yete sitnaha. desmerecer. yotnanundatundi, yositandatundi, f. cuita, desmesuarrse. yocuvuinuu deendi, yocuvuinuu nahandi, ininocuvui nuundi, ininosita nuundi. f. cuinino, yodzacata nuundi, yodzacuico nuundi. (nuu naha. desmesurada persona, tay nuundee desmigajar pan. yocachindiinidzita desminuir algo. yodzanoocuvuindi yosaindodzondi, f. quai, yodzanoo cavuandi. (yonoo cavua. desminuirse algo. yonoocuvui, yodesminuirseme la pena. yonoocuvui sayondohondi, yonoondaa, yonoo cavua, yositandaa. f. cuita. desmochar arboles. yodzacoocoyondi daha yutnu. yosandandaha yutnu, yodzacoondaandi daha yutnu, yosandandaa daha yutnu. f. cand, yodzandaa yutnu. desmochar animales. yodzaqcavuandi dequete, yosanundidequete, f. canu, yosandandidequete, f. canda. desmochado animal. quetenicanacavuandeque quete nitnanudeque quete nicoo cavuandequeue, quetenindoyondodzodeque, quetenicananditandeque. desmontar. yodza qcoyondi yutnu. yosandandi yutnu, f, cand. desmontarse asi, yosacasa yutnu, f. qcasa, yosacoyo, f. qcoyo. desmoronarse pared. yocachindaa nama, yonduchi nama, yotasanama, yocuvuiteyaatiyechiyondoyondaa nama yocachi nama, yocuvuiquaye namayocuvuiyy. yocuvuii quaye.

desmoronarse madera carcomida. yocachindaa yutnu. desmoronarse terrones de tierra, yondachi. yondoyotehui. desmotar algodon. yocanandicachi yodzihindi cachi. desnarigar a otro, yosaindodzondi dzitnita, yodzacaa cavuandidzitnita, yosandandaandi dzitni, f. cand, yosandandodzondi. desnarigado . tay nisacavuadzitni, taydzitni ñañu, desnatar. yodzitandodzondi nuusi. yocahindodzondi nuusi, yosaindzondi nuusi, tedziinuusi, f, quai, desnaturalizarse de su tierra. cai cuiindi ñuundi, yoquevuindi ñunndi, yocananditandi, yosaha cuiindi. desnaturalizar a otro. yodzacananditañahandi, yodzacaicuiiñahandi desnudar a otro. yotasi huichindi, yodzacananoondidzonota, yoca nana hindi dzonota. desnudar asi. yonananahindi dzonondi, yonootasi yucundidzoo, yodzanananoondi. desnudo estar. yyo huichiyaandi yosiyo huichi yaandi. desobedecer. ñayosaindatundi. ñayocahandisandidudzuta ñayonini sayocachiya. desocupado lugar caasina. caandeca caanuna. desocupar lugar. yosinandi f. qna, yosico tasindi, yonatehuindi, yosico naindi. desocupar lugar quitandome de donde estoy sentado. yosinandi, f. qna, yosicocoondi, yosicocuiñendi, K4 deso-

folio 76v column 1

folio 76v column 2

desocupado estar el lugar. yonuna f. con. caa sina yosina. desocupado estar sin negocios. yosina ninosindi, yosinasindi, caasina sindi. desocopada tierra uide yerma, desollar yocachi ñeendi, yodzacoo nuu ñeedi, yodza cootehuindi ñee , yodzacoondacandi ñee. desossar sacar huesos. yocainahindi yeque, yodza caindi yeque. desouar el pescado. yotahui teyaca devuite. despachar gente. yotaa tniño ñahandi despachar gente con breuedad. yotaa queye ñahandi, yotaa ñahandi tniño queye. despajar el trigo vide limpiar . l. aventar. de espaldas estar hechado. caanduvuandi. f. cavua. de espaldas estar arrimado. yondaa tuvuisatandi, yondaanduvuandi futuro con. desparramar vide derramar gente. desparramarse vide ibi. desparramado estar, caadzee, caa yadzi nuni, despartir a los que riñen, yodzandaindaa ñahandi sita, yondadza dzeendita, yodzitandahandi, yosatadzeendi. despartidos asi tay nindai daa, tay ninduvuidzee. desparzir vide derramar. despauilar. yosandondodzondi nuu ñuhu, futuro canda, yodza qcavuandi ite. despearse. yocovui tatusahandi, yo-olob 4 N

yosiñendaasahandi. f. cuiñe, yondoyondaa sahandi, yoyucu inisahandi, yosatusahandi, yocuvui chichi sahandi. despeado. taynicuvui tatu saha, tay nisiñendaa saha. despeçonar fructa. yocainaindi tendesi, yocainaindi sandusi, yodza caindi sandusi, tendesi, despechar los vasallos. yodzanoocuvuindi dahata, yodza noondaandi daha, yodzacuitandaandidaha. despechugarse descubrirse los pechos yodzatuvuidicandi. despedaçar vide desmenuzar. despedir al criado. yodzandai ñahandi, yonatasi ñahandi, yondai tehui ñahandi, yodzandaicuiindi. despedirse para su casa, yondaindi nuhu, yonduvuiichindi. despedirse como el que se quiere morir. yondaq dayundi, yotasindayundi, yotasiyuhundayundi, yonacahandayundi. desipedirse el señor. yotasindayuya. despedirse la calentura, niquehui, ninday dzinuhu. despedir a otro hechandolo por fuerça de casa. yocaiñohondi, yodzitandita, yocainahindita, yosaq yucuichi ñahandi. despedirse de la amistad de alguno. yosandacuiiinindi, yosanda yaa inindi. f. canda. despegar. yodzandaindaandi yondoyonahindi, yodzandoyondita despegarse. yondoyondita yondaindaa despeluzarse los cabellos, yonanañu idzi, yonandequeidzi. despe

folio 77r column 1

folio 77r column 2

despenar a otro vide alegrar, despeñar a otro. yodzacuitacanuñahandi cavua, yende. despeñarse. yosita canundi, yositandi cavua. f. cuita, yocaicavuandi cavua yositaninondi, yocoocavuandi. despeñarse el agua de alto. yosasaninonduta, f. casa, yocoo coyonduta, yocoo coyo ninonduta. despeñadero vide abarrancadero. despensa, idem. l. huahi sayyo sacasi, despensero. tai yondaasacasi, tai yosaitnuni sacasi, tainisacoho saha tniño sacasi tai ñoho siña. l. tai ñoho saha sacasi. despender gastar, yodzandehendi, yodzaquiñuhundi, yoquidzaquachindi. f. cadza. desperdiciar algo. yodzandehe dzicondi, yodzandehe cahandi, yodzandoyo ñuhundi, yosatadzanandi, f. cata, yodza qhucaha. desperdiciado que todo lo dexa perder. tai yosatanino, taydzoyonditanino casita, tay dzo yoyucu casita, tay dzo ñoho yucu casita. despertar al que duerme, yodzandotoñahandi, yosanundiñumanata f. canu. despertar a otro no le dexando dormir, yodzacudzu cana ñahandi, yodza quidzi canandita. despertar del sueño. yondotondi, yonatahuinuundi, yonana ñumana nuundi, yondaandita dzucua, yonandeca nuundi. despierto hombre que no duerme. tai yondito, ta ñayoquidzi, tay

ñanumana nuu, tayñayehuanuu, despierto estar. yonditondi, desperezarse. nayocaa, yonacuiyondi, yonacaa ñumanandi despicar quitar el pico a aues, yosá dandaandi, tayate yosandandodzotayatef. canda. yodzaqcavuan di táyate, yodza quaindi tayate. despicar maiz. yodzacaindi sahasi tendesi, yosasindaandi sahasi, f. casi, yotahuindaandi sahasi, yocainahindi tendesi, yodza caindi tendesi. despiojar quitar piojos. yotneenditiyucu, yonducunditiyucu. desplacerme algo. ñatuvuidzee sindi. vide descontentarme. desplegar. yondecandi, yonandecandi, yonadza caandi, yonandasindi. desplumar vide. pelar. desplumar como cañon. yosidzondaandi. f. cuidz, yodzitandaandi. despoblarse el pueblo. yositañuu. f. cuta, yotnani ñuu, yonduta ñuu, yocuvuidzee ñuu. despoblador de pueblo. tai yosata ñuu, tay sane nuu, tai yodza qhu ñuu, tai yodzanduta ñuu. despoblarse pueblo por enfermedad o guerra. yosiñe yyuñuu, f. cuiñe, yonaa ñuu, yonduta ñuu. despoblado pueblo. ñuu ninaa, ñuu ninduta. despoblar pueblo. yosanendi ñuu, f. cane, yosatandi. f. cata. despulgar. yodzacaca ninindahandi yositonditiyucu. l. tiyoho, yodzandaa ninindahandiyotneetiyoho . l. tiyucu. despojar a otro, yonama ñahandi, yosai

folio 77v column 1

folio 77v column 2

yosaiqueyeñahandi, f. quai. Despojar muchos a vno. yotatendaa ñaha. yotavuindaañahata. yocatendaañahata. Despostillarse el jarro. yondatandaa yocaindaa, yotahuindaa, Desposarse, vi. casarse. Desposado. taynitnahandaha, tay dzoicanitnahadaha. Despues. icadza. Despues a la postre. dzonduvui, dzondehe, dzonduvuindu. Despues a la tarde. huata, naquai. Despues del baptismo. saninihinduta, sanisadzonduta. Despues de missa. quevuituhumissa Despues de comer. quituhucasidzitandi, tuhucasidzita. Despues de qualquiera fiesta . dzequequevui, cuita siyoquevui, sisidavua, caiquevui pascua. Despues de vn año, sanisinondodzo eecuiya, saniyahandodzo eecuiya, sanisitasiyoeecuiya, sanisisicavua, sanicaieecuiya. Despues de mi. yehetnaha, huasitasatandi, huahsitasatandi, sandicoñahata huasi. Despues que. dzoquaha, dzoquandu Despues que por desde que daandu, vt. daandu quacuvuitacuinindi ñaniquidzandi dzavua. despues que tengo entendimiento no he hecho tal. Despuntar algo. yosanundodzondi nuusi, f. canu, yodzacaacavuandi iñosi, yoquidzaticundundi. f. cadz. yosandandodzondi, f. canda, yodza qcavuandodzondi yuhundicosi. Despuntada cosa. sanitnanundodzo

iñosi, sanisacuandicosi. Desquartizar. yosatadzeendi, f. cata. yosandaqmi dzee, f. canda Desquartizado, sanitanda dzee. Desquiçiar puerta. yondainahindi yutnu, yosiconuu, yonacanendi yutnu Desquitarse en el juego. yodzandaindidzuhua Desquixarar. vi. descarrillar. Desabrir a otro. vi. desaficionar. Desabrirse. yotevui inindi, yosandehui inindi, yondehuinindi. Desabrida cosa al gusto. dzacatica, ña adzi, ñadzicosi. Desainarse. yocaindaindi. Dessear algo. yondiyoinindi, yodzandiyo inindi, yocatni inindi, yosico daa, yosiconduundi, yosatendi. f. quete. Dessear cosa de comida. yocuvuitoo. yocuvuitendendi. Dessear algo la muger preñada. yocuvuitendendi, yosiyondi. Dessear honrra. yondiyoinindi quehe ñuhu quehedzicondi, vi. ambicion. Dessear ser obedecido y acatado. yondiyoinindi cuindaa ñuhundudzundi, naquayndatuta nuundi. Dessear ser visto. yondiyoinindi qniñahatasindi. Dessear ser codiciado. yodzacatne iniñahandi, yodzacoto ñahandi, yodzaquaitnuhuñahandi. Desseoso que todo lo que vee lo desea y apetece. tay dzuchi ini, taydatne ini, tay tooini, tay sacatñe sacayu ini, tay sandiyo, sacatneini. Desemejar, no parecer a su padre., ñayonaquaineendi, ñayonanihi neendi sidzutundi, ñayonanihindi di

folio 78r column 1

folio 78r column 2

di sita, ñayondacuneendi sidzutu, v. deshonrrar a su padre. Dessollar vi. supra. Dessollarse como la mano. yosicocuitañee. yosicondita ñee, f cuico Dessollarse con golpe o herida, yonañendi, yosiconditañeendi, yosicocuitañeendi, yondoyonditañeendi, yosicoñeendi. dessollar sacando el cuero entero. yodzacainuundiñee, yodzacootehuindi neete, yodzacoondacandi ñeete Dessollarse la culebra, o el hombre por enfermedad. yocai nuu ñee, yondai nuu ñee, yonoocuiñe yucuñee, yonucuico ñee. Dessollar viuo. dzoyonditocata yocachi ñeendi. (vua. Destechar casa. yonananahindidavua destechada casa. huahi ninanandavua Destemplado hazer el tiempo, y desabrido. yñe nene yñe dzusa, yñe tucu nuu, yñe yy. yñe taha, iñe huisi, iñe tecudzi. Destemplarse en comer, ñayosasituhuandi, ñayotniño cuhua inindi casindi, ñayosatu inindi, ñayochihitnuni inindi, yosasinana, yosasicavui yondi. Destemplar cuchillo, yonadzadzaandi, yonacanindi, yonadzacocondi, yonadzaqni ñuhundi, yuchicaa. Destemplado cuchillo. yuchicaa ninduvuicoco. Desteñirse alguna color, v. desderir Desterrar a otro. yotasiñahandi, yocai nahiñahandi, yodzacanacavua ñahandi, yodzacananditañahandi,

yodzacacandaañahandi, yodzacacaniniñahandi, yodzacacandodzo ñahandi, y por metaphora. yosaq yucuichiñahandi, yodzaquaiñahandi. Desterrado tay nicai, tay nicanacavua, tay nicanandita, tai nitasita, tay sicandaa sicanini, tay sicandodzo. Desterrado andar. yosicandaa, yosicandodzondi, yosicaninindi, f. caca. yonducu ñuundi coondi. Destetar al niño. yodzaquevuidzecui ñahandi. Destetarse. yoquevuidzecuindi. Destilar agua. yotoonduta, yocainduta. Destilar, caer gota a gota. ynditacandanduta, indita coyo, f. cuindita. Destorcer lo torcido. yonadzanduvuandi yoho. Destral para cortar madera. caasandayutnu, tahuiyutnu. Destraido con negocios. tay yodzacanino ini. Destrocar. yonadzamandi. Destroncar. yosandandi sahata, futu. cand. Destruir algo. yodzanaandi, yodzandehendi, yodzatuhundi, yodzanaa ninondi. Destruir matando a todos. yodzanaañahandi. Destruir el patrimonio. yodzandehe cahandi, yodzandehe nahandi sasi may. Destruir el pueblo con mal exemplo. yodzanooñahandi yodzasiniñahandi, yoquidzadzana ñahandi, yoquidzayehequahiñahandi, yodza

folio 78v column 1

folio 78v column 2

yodzacotoñahandi, sahaquachi, yyoquahi yodzatandi, yosaqcahuindi ñuu, yodzandaya ñahandi. Destruirse el pueblo con vicios. yosinaquachi, f. qna. destruir los peccados del pueblo. yodzanaandi, yodzaquehuindi, quachi, yodzandoyo ñuhundi. destruirlo todo el yelo o tempestad. yondehe, yotuhu yocuvuidziyo, yocuvuinani, yotevui. destruir y asolar la pestilencia al pueblo . yodzanaadziyonani quetequahi ñuu, yodzanaananidziyoquetequahi ñuu. desuainar, vi. deseauainar. desuanecerse. yonaanuundi, yodzananuundi, yosiconuundi, f. cuico. desvariar el enfermo, v. desatinar. desvariar en lo que dize. quandai, qua nana, yocahata. desvelar a otro para que no duerma. yodzacudzucana ñahandi. desvelado. tay quidzicana, tay ña ñumana, tay ñayehuanuu. desvelarse. yoquidzicanandi. ña ñumana nuundi, dzonuundi tondi nituvui, yocanandehui nuundi. desventurado, vi. desdichado. desvergonçarse. ña yonuu naha inindi, ñayocuvui caha nuundi, ña yocuvui nuunaha inindi, ña yosihi cahandi. desvergonçado. tay ña yonuunaha ini, con los demas. Desuiarse . yosicocuiñendi, yosicocoondi, yosacoondahandi, yosacoondiyondi, yosacuiñendi yondi.

desuiar alguna cosa. yodzaqndiyondi, yodzaqndahandi, yodzitandiyondi. desvirgar. vi, corromper. de tal manera. ycadzuhua. de tarde en tarde. l. raras vezes. dzo yyoniquevui, cuihini, ñohonaho quevui, dzoamadzoamani, dzoamadzoninoni, amani, dzocuihi. detener a otro. yocoocaniñahandi yocootasiñahandi, yodzaquai ñahandi. detenerse. yocoocuiñendi, yoquaindi. detenerse el agua. vide, asoluarse el caño. determinarse de hazer algo . yotniño canu inindi, yocachinihi inindi, yocachisaa inindi, yochihi cuhua inindi, yotniño yee inindi, yotasi ndaainidi, yocachindaa inindi determinarse de dexar los peccados. yosandacui inindi, f. canda, quachi yodzañacuii inindi, yodzacuitacuii inidi quachi. determinar pleyto. yotasitnunindi yodzasinocavuandi. determinar alguna differencia entre partes. yotniño mañundi, yotniño sahundi. determinado hombre . tay tneni ini, tay cuyuini. detener el relox. yodzaquaindi, yodzayaandi, yodzacoondahandi, yodzacoondiyondi caacuhua. de todas partes. neecaandu, neendu caa, needzavuandu, neecaa nee isi. de todas partes venir el agua quando llueue.

folio 79r column 1

folio 79r column 2

llueue. nacañu nadzucu huasidzavui. De todo mi coraçon. neeinindi, nee yuinindi, nee daainindi, neecutu inindi, nee cuii yuinindi. De todo en todo dehe cuii. De todo punto. idem. Detras de algo. sata, De traues. disi caandisi. De valde. dzodzicoca, dzo cahaca, dzondahuica Devanar con aspa. yondiindi. Devanar hazer ouillo. yotuvuindi yuhua, yonatuvuindi, Devanear. yodzanaini, yodzananinoini, yodzaca ninoini, yocuvui tucuini, yodzama inindi. Deudas tener deuerlas. yotavui yecandi, yondidzoyecandi, yonai nuundi. yonai yecandi yeheye candi, f. quehe. Deudas pedir. yonundacandi sayonai yecata. Deudo pariente, dzo eendutay yocuvui sihindi. Deudor . tay dzi yahui yonai yecata tay yonai yeca yahuindi. Deuerseme en alguna parte dineros ynditayahuisindi, f. cuindita, indita yeca yahuisindi. Deudor ser por beneficios recebidos. yocaha, yosaq inindi sita futuro caq. Deuieso. taha. quahi ñuhu canu, tindoo. Deuieso salir, yocana taha. De villa en villa. dehendu ñuu, dehendu tayu. Devisar algo. yosinituvuindi.

Devisarse. yotuvuiyaa. De vna parte y otra. duvuisiyo duvui sichi. De vna parte sola. siyoni . dzosiyo dzo ee nisivo. De vno. eenita, dzo eenita. De vno mismo. sadzevuindu sadzevuindu saha. Dejar generalmente. yoquehuindi yodza ñandi, yoquehuicoyondi, yodza cuitaandi. Deuoto vide in deuoto. Dexar soltando. yodzañandi. Dexar de sampar a otro. yoquehuindita. dexar por temor. yodzaña yyondi. yodzañañahandi, yoquehuiyyondi dexar memoria de si. yochihindi yuhu quevui yuhu cuiya nisito huahandi ñuucoo ñuucaca, yocoo tasindi tnuni taniño, yocoo tasindi taniño, yocoo tasindi tnunicuhua, tatatoniño yocootasindi, dehe dzuhua sacacuvui nuucaanuu qhu yocoo tasindi. dexar de hazer algo por descuido, nicuvuinaa inindi, nicuvuinaandi, nidzahuindodzo inindi. dexar algo por uerguença. yoquevui cahandi. dexar algo por pereza, yoquevuidzusandi. dexar a otro con desden y enojo. yoquevuidzoo dzuchindi. dexar pasar a alguno sin castigo. dzo yondito candi, dzoyondaya candi. dexar de venir a misa. yocaindimisa yodzacaindi misa. dexar

folio 79v column 1

folio 79v column 2

Dexar de hazer algo por enojo. yocuvui yecandi, yocuvuidzichiinindi, yocuvui yecainindi. Dexar a otro durmiendo e yrse. yodza cudzundaa ñahandi. Dexar la muger durmiendo al varon e yrse. yodzacudzu huisiñahañasi yeeña, yondyondaañahaña quahaca. Dexar algo de la comida para otro yodzandoondi sita. yochihitnunindi sita, yocataasindi. Dexar de enmendarse perseverando en el peccado. yondihi yonañundi quachi, yondiyundodzondi quachi yondidzoyotavuindiquachi. yotnee yonahindi quachi. Dexar algunos dias de venir. caanino quevui yoque sita. Dexar la puerta abierta. yonuna, Dexar en el camino al que venia pasando adelante. yosahanduundi, f, qhu niquevui ñahandi. Dexalo mandado. nacoo, nacoo cadzavua, nacoonidzavua. Dexo o fin de algo. sayosinocavua, sayosandehe, sayosatuhu. Dezir, yocachindi. yosiindi, f. cuvui. Dezir el señor. yocanadzahaya. yosinodzahaya, yosichi dzahaya, f. cuchi. Dezir en comun. yocachicanundi. Dezidor o hablador. tayyocahañee yocaha cani, taydudzu cani. Dezir vnas cosas dexando otras. dzonino yocahandi. Dezir algo concertadamente. yehe toto huii yondasininondi nuuta, yochihindasi huiindi nunata. yehe

dasi yehe totoyocahandi, yondahui yototo, yocahandi, yehendico huii, yehetnaha huii. Dezir verdad, yocachindaandi. l. cuite. l. mihi, mihindaa yocachindi. Dezir mal de otro en su ausencia, yocachidzumadzequendi, sita, yocachi nenindidzondi sita, yocasindi sita, yocasindaandi sita. yotnaisiyondi tnuhuta, yotnaiyuhundi. Dezir bien de alguno. yocachi huahandi sita, yocachi huatundi sita, yocachi huii, yocachi manindi, yocacu nahi huahandi, yochidzo huidzondita. Dezidor suaue. tay caha huii, caha huayu, tayndudzu huiidudzuhuayu, Dezir presuntuosamente, yocaha huicondi cahatachindi. Dezir gracias o donaires. yonducu dzequendi. yocachidzequendi, yocachitnuhudzeque, yodzaquacu ñahandi, yochihidzequendi. Dezir gracias no honestas. yocachi dzequendahindi dzequeñahuaha dzeque ñuu, dzequendii dzeque cuiya, dzeque dzana dzeque quadza. Dezir algo auisadamente, yocachituhuandi, yocachi quaindi, yocachi huatundi, yocachindichindi. Dezir algo de veras y no de burla, ñadzeque ñadzeeyocachindi. Dezir de esta manera que es buena. y sabrosa cosa . ñanidzeque huaha huidzi adzi ñadzequeñadzee huaha Dezeno, sacuvui vsi, Deze-

folio 80r column 1

folio 80r column 2

Dezena. ee sichi sa vsi. Dezmar sacar el diezmo. yosaindodzondidiezmo. f. quai, yodzatacandi yodza cayandi diezmo, yodza caindi diezmo. Dezmar pagarlo. yosaha ñahandi sa cuvui vsi, yodzocondi sayosinovsi.

Dias a. saycandaa, saycandehe quevui, saycandehe huico, Dicha buena. sasi cuiñendaa ñuhu, datu, tahui sasindaindatu, saisindaa ñuhu. Dichoso ser. yndaañuhundi, f cuind ñuhu sindi, yocaindatundi, datundi. Dichoso hombre. tayndaa ñuhu, tai indaandatu, tayyehendatu, tay yocaindatu, tai yonihitahui, tay yonihindatu tayyocaihuahandatu Discernir. yonacani tnuniinindi, yonatnaitnunindi, yonatasi ninandi yuhusahu, yonatasiquaandi, yotasi siñandi, yotasi sichindi. Diciplinar doctrinar a otro. yoyuhui ñahandi, yodza cuisindaa iniñahandi, yodzatuhua ñahandi, yotniño tacu, yodzaquaha ñahandi. yodzacoto ñahandi. . diciplinado hombre virtuoso, tay quaiini, tayndaa ini, tay ñoho tacuini diciplinar. vide açcotar. diciplina, yoho ñuma. diciplina de cinco ramales. yohoñumaindita hoho yoho. dicipulo. tay nidzaquahata, taynidzacaata, diente noho. dientes delanteros. noho yahi, noho inino mañu, noho mañu, dientes andarse. yocandanoho, yonduchi, yosichi. f. cuchi. yocuvui quayanoho, yocuvuiyy. dientes doler. yocuhui noho, yosacuiñeii noho, f. qcuiñe. dien-

D. A N T E I. Dia quevui duvui, devui. Dia de fiesta, quevuicanu, huico canu, huico quevui, quevui huico Dia de trabajo de entre semana. quevuidzo ninocaquevui dzoninoca quevuidzandehe, quevuidzanino quevui dzohooca, quevuicuvui tniño. Dia de fiesta de guardar. quevui canu, quevuii, quevuiyoocadzatniño Dia pequeño. duvuidzuchi, duvui ñacani. Dia y noche. ee quevuieeñuu, duvui niñu, danduvui dañuu, Dia del nacimiento del señor. quevui nituvuinanaya, quevui nisiñe nanaya. Dia y medio. eequevui yodzodzavua, ee nee ee ñahu quevui, nucañu quevui cuvui vvui. Dia del juizio. quevui quitasi tnuniya tniño dehetaca ñayevui, quevui qndehe qnaa ñuu ñayevui. Diablo vide demonio, Diabolica cosa. sasi ñuhuu cuina. Diamante. yuchicasi, yuchiyuu. Dia entero . duvui yacaduvuiyaa, quasaa qua cañundi candii

folio 80v column 1

folio 80v column 2

dientes comerse de neguijon. yotayunini saha noho, yosasinini saha noho. dientes de peine. yño cucua. diestra mano. dahaquaha. diestra persona . tay tuhua taysini. dieta en el comer tener . yodzaquehuininondi sacasi, yochihitnuni inindi sacasi. dieta asi. sayoquehuinino sacasi sasaquehetnuni ini sacasi. dieta camino de vn dia. cuhuaichi, yosica eequevui. diezmo. sasinovsi sacuvui vsi. differir, diferenciar vna cosa de otra. ñayonduvui dzavua, ñayonutnaha, ñayosatnaha, ñanicuvui cuhua. ñaninu coho cuhua. differir vna lengua de otra en algunas cosas, como la de tepozculula, y yanguitlan. dzuchini yodzama yuhuta, dzuchiniyondiyondaandudzuta, yondicocuisi yondicocavuandudzu. differenciar o diferir como español de yndios. nina sichi caata, ninasichi nicacu, ninasichi yyo. differenciado en colores. ninasichi caa noo. differir en hechura, nina yyo, quaa yyo, tucu yyo tucu sichi yyo. diferir alguna cosa dilatarla como el tiempo. yodza caandi yondi, yodzacaandahasicandi yoquidza yaandi quevui, f. cadza. yodzaqndacaninondi quevui, yosataninondi quevui, yosatacanindi, quevui, futu cata. diferirse asi yosaacuita caniquevui

yosaacuitanino quevui, f. caa, yosaandahadiyoquevui, f. caa. diferir o dilatar algo por pereza. yocuvuicocoinindi. yoquidzacocoinindi, yosataninondi, f. cata, yosaqninonahondi, f. caq. diferentemente. tnuhuña yonutnaha, tnuhuñayonduvuidzevui diferencias tener. yodzatnahatnahandi, yonaandisihita, yotnaindi sihita, yocuvui huaandisihita. dificil cosa . cana, tadzi, neni, tate huisi. dificultosa de entender. yyohuisi, yyotadzi ini, yyo. difficultosamente. tnuhucana, neni, tadzi. difinir, determinar. yotasitnunindi, yosinotasindi. digerir la comida . yosicosiyo sayosasindi, yondicosiyo, yosihinino, f. cuvui, yosicocuisi, yosandoho, yosanini sacasi chisindi, f. qnini, yositanini chisindi, f. cuta. digna persona taindatu, taindaa ñuhu, tay ñuhusita, tahuisita dzahua. digna cosa. sayeheñuhu, sayehedzico. dignidad o señorio. sasiyya, sasitoniñe. digno ser de algo. datu yosatnahaninosindi, dahuitahui yotnahanino sindi. digno de ser temido. tayyosatnaha sitaha co yuhui ñahatucutay, tay yosatnaha sita cotoyyotucutay nuuta. digno de ser creydo. tay yyosatnahasita

folio 81r column 1

folio 81r column 2

tnahasitasa coyuhuiñahatucutay, tay yosatnaha sita cotoyyotucu tay nuuta. Digno de ser creydo. tay yosatnahasita sacahandisatucu tai dudzuta, tay yyosita satacundisa tucu tay dudzuta qnindisata dudzuta. Digno de honrra. tay yosatñaha sita saqquehendudzu. Digno de ser respectado. tai yosatnahasita sacoocoto ñaha sacadzacanu, cadza nuu, ñahata, sacahatnuni sita. Dilatar algo, vide diferir. Diligente. tay cuyu, tay ñuhuini, tay tneni ini, tay ñohocuvui ini, tay ñohotneni ini. Diligente ser. yocuvuicuyundi, yocuvuitnenindi, yosacoondaa nihinditniño, yosacoondaatnenindi, f. qcoo. Diligentemente, tnuhucuyu, tnuhu tneni. Diligentemente se haga mandando, davui natuvuindaa, davuinacuvuiqueye, nacuvui ñuhu nacuvui tneni tniño taainindo cadzatniño, cuitandaye cuitandichindocadzando. Diligentemente hazerse asi. davui yotuvuindaatniño, davui yocuvuiqueye, yocuvuiñuhu, yocuvuitneni. Diligentissimo, presto en lo que haze. dzoñena, dzondayuca tnenita, dzoñena dzondayuca cuyuta, ña naha ñanducu yocuvui tniñota. Diluuio general. sanicoodzavui ñuhu, dzavui yyo nidzahui ñuu ñayevui, nidzahui yucu siqui ninaa

nindiyu, ninananduta canu, nindaanduta, ninucavuandaanduta, nindacandaanduta. Diluuio. sayonanadutacanu, soyocoocamadzavui. Diluuio venir. yondesinduta, yonananduta, yocoocavuanduta. Dinero. dziñuhu dusa. Dios. ñuhu, ñuhu toniñe. Dios omnipotente. ñuhundehehuaha dehecuvui, ñuhu tnani huisi, ñuhutuhuandichi. Diputar algo para alguno. yotaatnunindi, yocachitnunindi. Diputar alguno para algun oficio. idem. Discordar en pareceres. ñayosatnahandudzu, ñayocuvui eendudzu ñayocuvui eenuundudzuta, yocuvuidzeendudzuta. Discordes enemistados. ñohodzoo sitnahata, ñohoquachi sitnahata, ñahuahañahuatu sinitnahata, ñandaa sinitnahata. Discordias poner. yotniñodequequachi sitnahandi, yodzanaa ñahandi, yotniño dzooñahandi, y por metaphora, iñondavua yosaqninondi inita, f. caq. idzi mihi yosaquinondi inita, yecaquachi yotniñondi inita. Discreto hombre. taituhua, taisinitnuni, tay nituvui nuu, tay yotacututnu, tay yosaqtutnadziñe, tay nicuvuituhua. Discreto ser. yocuvuituhuandi, yocuidichindi, yocuvuicasi inindi, yosinitnunindi, f. qni, yotuvui nuundi, yotacututnundi. L discre

folio 81v column 1

folio 81v column 2

Discrepar. ñayosatnaha, Discurrir con el entendimiento. yondenoo, yondendodzo inindi, yonucuinoindi. Discurrir por diuersas partes. vide andar. Disfamar, vi. deshonrrar. Disfamado ser. yondaidzicondi. yonoonahandi, yondavui yeq quachindi. Disfamado. tay nindaydzico, tay ninoonaha tay ninduvuinaha. Disforme cosa, vi. cosa espantosa. Disfraçarse. yosicosiyo nuundi yosicocavuandi, f. cuico, yodzacuico siyo nuundi. disfraçado. tay sicosiyonuu, tay nisico cavua, tay ninadzadzana nuu. Dislate. dudzu dzana, dudzu naha. Disminuir algo. yodzanoo cuvuindi, yodzacoocuvuindi, yodzacoo cuisininondi, yodzadzuchindi, yondadzadzuchindi. Disminuirse. yonoocuvui yocoocuvui, yocoocuisinino. Disparar arcabuz. vi. arcabuz Disparates dezir yocahadzanandi. Dispensar en alguna cosa. yosay yuhundi, fu. quay, yotniño siñandi, yondasi inondi. Disponerse o parejarse para alguna cosa. yonucoosahandi, yonduvuicutundi, yonu coosiñandi. Disponer o aparejar algo. yoquidzacutundi, fu. cadz. yotniño sahandi, yotniño siñandi, yodzacutundi. Dispuesto gentil hombre. tay caa toho, tay caa yuhu nuu, tay caa

huii tay caa canda, tay huii tay caa huaha. Disputar con otro. yodzandichi sitnahandi, yodzandichininondudzutnahandi, yodzaqquehendudzu tnahandi, yoquidzasisindudzu tnahandi. Dissencion. sañandaa sinitnaha, sa ñohodzoo sitaha, vide. discordia. Dissimular, vi. fingir. Dissimular que no vee. ñayosinindi yocachi inindi. Dissimular enfermedad. ñayodzatuvui sayocuhuindi, yodzahindi sayocuhuindi, yodzananinondi sayocuhuindi, yodzasisininondi sayocuhuindi. Dissimular las cosas pasando por ellas. dzoyondayacandi. dzoyon di tocandi, yosinindi. Dissipar hazienda. yosaiñuhucahandi, yodzasadzanandi, yodzandoyoñuhucahandi. Dessoluta muger. ñaha ña ñohodzadzicaini. ñahaquacuvui dzana, ñahaquatadzi nee ca ini. Distar vna cosa de otra. ñoho naho f. coho, ñohotanda, ñohondii, ñohondadzi. Distancia asi. nahosi, sañohonaho, sa ñohotanda sañohondiyu. Distar mucho vna cosa de otra. sica . ñoho naho, ñohotanda. Distantes apartados poner vnos de otros. yotniño naho caa naho, yosita naho, yosaqnaho. Distar (estando en pie) vno de otro. ñoho naho iñendi, fu. cuiñe, caa naho

folio 82r column 1

folio 82r column 2

naho iñendi, si sentados. ñoho naho yyondi caa naho yyondi. Distar vnas cosas de otras estando enhiestas, sica isisiñe, futu. sica cuisi cuiñe, dzoquahadzoquaha isisiñe. Distar estando tendidas. sica ysisiyo, fu. sica cuisicoo, sica ñoho naho, ysindaa, sica sicani ysindaa, dzo quaha ysindaa, dzoyca dzoyca ysisyo. Distar en mejoria o perfection. ñayonduvuidzavua, ñasatnaha, ñacuvui yatni, huaqtnahandaa. Distilar, vide. destilar. Distinguir. yotasiquaaquaandi, yotasidzeedzeendindudzu. yotasininandi dudzu, yosanda ninondi dudzu, yotniño nahandi eendudzu. Distraer el entendimiento. yosandanino inindi, futu. cand yotanda ninoinindi. Diuersa o differente cosa. ñasatnaha, ñadzavuayyo, nina caa, ñadzavuasito, ninayocuvui. Diuersidad de cosas . dehendu dehendusi. Diuina o esipiritual cosa, sa siñuhu, si ñuhu. Diuinamente. tnuhn siñuhu. Diuina cosa, dedicada al culto diuino. sasiñuhu. Diuidirse vna cosa como se diuidio el mar bermejo en el transito de los hijos de Israel . yosina, futu. qna. yosicocoo yosicocuiñe, nisicotehuinduta canu, nisico casandaata, siyosiyo nisicocuisita, ninucutandaataa ninucoo tehuita,

ninucoyondaata, nitinda dzavuata. Diuidir cosas liquidas. yosahunina ninandi, f. qhu. Diuidir algo, yotasidzee dzeendi, yotasininaninandi, yotasiquaaquaandi. Diuidirse asi. yosacoodzee dzee, yosacoonina nina, yotandadzeedzee yotnuhunina nina. Diuidir algo en muchas partes. yosandadzeedzeendi, f. canda. Diuidirse los rios. yotucunduta, yocuvui vvuinduta, yotandadzavuanduta, yositanduta, f. cuta. Diuision de rios. sayotucunduta, yocuvuivvuinduta. Diuisa. day yecu, tnuni yecu, daindodzo. Diuorsio. sandaindaa, sanandasindaha. Diuorsio hazer. yonandasidahandi, vi. apartarlos. Diuorsio ser hecho. yondaidaa, yonandasidaha. Diuulgar algo. yodzasinotuvuindi, yosinocachindi, yocachitnuhundi, yosatanino tnuhundi, f cata. Diuulgarse asi. yosinotuvui, yositanino, yosinocuta. Diuulgar la palabra de Dios, como hizieron los Apostoles. yodzasinondi diqtatandudzunDios, yosataninondi diqtata, f. cata. Diuulgada ser la palabra de Dios. nisitanino tnuhu nituvuiudisi dudzu, nindaisiyodudzu quaha, nitacunino neecutundu ñuu na nidzi yota nitacu. L2 D.

folio 82v column 1 D. A N T E O. Doblar. yonacanundi, yosanundi, f. canu. Doblado etsar. caatnanu. Doblar manta. yonacanundi, yona tasitnanundi, yodaqtnanundi, yosaqtnanundi. Doblar la rodilla. yochihiteyesitendi, yochihindiyesitendi, yonachihindadzesitendi. doblarse asi la rodilla. yonucooteyesite, yonucoondadze. doblar la rodilla haziendo reuerencia. yocootniñositendi, yosanu site, f. canu . doblar hilo, o cordel. yosaqtnanundi, yodaqtnanundi, yonacanu. doblar el cuerpo para alcançar algo. yonucoote yesatandi, yonucoondiyesatandi, yonucootnanu satandi, yonoocohondiyesatandi. doblar o aforrar. yosaqtnahandi, yosaqndodzo tnahandi, f caq. doblar el trabajo dzavuaca yochidzondi sita, yondadzavvuindi sita, dzavuaca yosaachidzondi sita yonachihivvuindita tniño. doblar el precio dzavuayosahandita, yosahayahuindi, f. cuh. doblar la pena y el castigo dzavuaca yodzandohondita, yondaacodzoca yodzandohondita, yonadzandohovvuiquevuindita. doblado tay dzocaandodzonica sa cahata, tay vvuindudzu, tay vvui ini, tay vvui yuhu, tay ñandisandudzu, tay dzamandudzu, tay vvui yoo, vvuindatu, tay ña mihi

folio 82v column 2 yuhu, tay cahavvui, tay cahadzuma dzeque tay ñoho huisi ini. dobla hablar. tnuhu ñayyo eenuu yocahandi, caa quaha caa huadza tnuhu yocaha, dzotucu dzo tucu yocaha, nucahide cahi yocahandi. doblar manta hazia dentro . yonacanundaye, caandaye yonacanundi. doblada estar ygualmente. caatnanudzavuadzoo. doblada estar desygual. caatnanundaa, caa tnanunañu doblar el braço. yonacanundahandi, yochihiteyendahandi. doblegar algo. yodzacayendi, yochihindi yendi, yotasindadzendi yodzacuiyendi, yoquidzaticuiyendi. doblegarse como vara. yocaye yosiye, f. cuiye, yocuvuitecuiye. doblegarse la viga por mucho peso. yocoocuisininondavua, yocayeninindavua. docil. tay yosainino, tay yonini. docil, o docible, tay yodzaquahacasi, tay quaquicasi, v. abil. dolar madera. yosasindi, f cusi. dolado yutnunisasita, yutnuunitusi. dolencia. quetequahi. doler la llaga. yosasinini, yosatu, yo cahu, yocaca. doler la llaga con começon . yocuhui cata, yocata, yocadzenini. doler la cabeça . yotahuininidzini yocacaninidzini. doler mucho la cabeça, yocuhuicuhuidzini, yonaanaa nuu, yosico sico

folio 83r column 1

folio 83r column 2

sico nuundi, f. cuico. Doler la frente del peso dela carga. yosatutnaandi, yocaca tnaandi, yodzo cuino tnaandi, yocotnee hua idzidzo, yocootnahahuay. Doler en alguna parte. yocuhui yosasi nini, yotahui nini, yocahu yocoyo. Doler el pecho por estar repleto. yosatundicandi, yocuvuitnañudicandi, yocuvuinenendicandi, yochitutnañudicandi nisacoho dzehendi, yocana ñuhudzuqndi. Doler el pecho cerrandose . yocanañuhudzuqndi, yocuvuidicandi, inino quahindicandi, yosino ñuhu dzico quahi dadzuqndi. Doler los dientes. dzasinoho, yocuhui noho, yocuhuidzasinoho yuhundi. Dolor de dientes. quahidzasinoho. Doler las enzias. yoqueteñee saha noho. Doler el coraçon. yosatuinindi, yocahuinindi, yocacainindi. Doler los riñones. yocuhui catnu satandi. Doler la hijada. yocananini inindi, yosine nini inindi, futu. cuine, yosinocuini inindi. Doler los oydos . yocanacuitno tutnundi, yocuhuidzohonodi, yocana dzohondi, yocana nuu tutnundi. Doler las tripas . yocuhuichisi, yotnee ninochisi, yocacachisi. Doler el costado. yocanacuino dziñe dicandi, yocanandita, yocana cuiñe dzine dicandi. Dolerse de alguno. yocuvuicoyondi

sita, yocuvuiquacainindisita. Dolerse de alguno sin poderlo remediar. yosihindahui inindi sita, f. cuvui, yocuvui cacainindi sita, ñahuisi cadzadisita. Doliente estar. yocuhuindi. Doliente estar de graue enfermedad, yocuhuicahuindi, yocuhui nenindi, yocuhuii indi. Doler el vientre a la muger, tener dolores de parto. yoquañe nuuchisi, yosatendutadzuta. Dolorido. tay yecaini, tay yyini, tai nicacuquahi, tay ñohoquahi ini, tay dzusaini, taiyondaañee quahi tay taha, tay ñayondai quahi. Dolor. quahi, savhui, sacaca, sandahui, y por meraphora quetequahi, yuu yutnu. Dolorosa cosa que pone tristeza, sa dzandeheini ñaha, saquidzaquaca ini ñaha, saquidzandahui ini ñaha, saquidzacoyo ini ñaha. Dolor los latidos queda. sayocana qni, sayosasinini. Domar cosa fiera, y braua . yodzacaandite, yodzatneendiinite, yodza catnindi inite, yoquidzaquaindite Domar las passiones. yonacani inindi, yonadzitainindi yonatasicutundi satu. Domestico animal criado en casa. quete yocuvuidzanandi. Domingo. quevui ñuhu, quevuivsa, quevuidzutundios. Don. pro nombre castellano. ya, yya. Don. dadiua. omd. saninihi, saninihi tahui, tahui. Don preseas que suelen lleuar para los L3 casa-

folio 83v column 1

folio 83v column 2

casamientos de los SS. inodzehua. Don, preseas tales entre maçeguales. dzinoñuhu. Donaire dezir. yonducudzequendi, yocachidzequendi. yocootniño dzequendi, yondacunahidzeque ndi, yotniño dzequendi, yodzaquacuñahandi. Donar, dar gracioso. yosahadzicondita yosahacahandita, yotasindi. Donar hazer mercedes el señor yodzasatahuiya, yodzaquai tahuiñahaya, yosahatahui ñahaya, f. cuhua, yotasitahuiya. Don recebir. yonihitahuindi, yosai tahuindi. f. qua. Donde preguntando. mandaa, nandaa. Donde. sadzevuindu yuqua. l. yca. Dondequiera, v. a dondequiera. Donoso. tay dzeque, tay yonducudzeque, tay yocachidzeque, tay yocootniñodzeque, tayyoquidzadzeque tay yonahadzeque, tay yonaidzeque, yodzahadzeque. Donzel, vino. vino huita vino huidzi vino huii, vino ñayosihi yyo, dedzi sihihuii, sihihuita, sihiquai, sihi huatu, sihi adzi l. huidzi. Donzella virgen. ñaha ñuhu, ñaha neeii ñahaii, ñaha yoco, ñaha nee ñaha nee yoco, ñahadzoho, ñaha taquiñuhu, ñahaquachi. Donzel. tay ñuhu, tay taqui ñuhu, tay quachi ñuhu. Dorar algo. yotaandi dziñuhu, yochidzondidzi ñuhu, yotaandi duta dziñuhu, yocoochidzondi dziñuhu, yodzacaandi dziñuhu. Doradilla. dzucuadzavui, yucudzu-

cuadzavui. Dormir. yoquidzindi, f. cudzu. yosaiñumanandi, yosai ñuu ñumanandi, f. qua. Dormido. tay yoquidzi. Dormir dia y noche . niñunduvui yoquidzindi, danduvui dañuuyoquidzidzama, yoquidzi duvui. dormir profundamente. yoquidzi yyo yoquidzinaa, yoquidzidatnendi. Dormecerse, caerse de sueño . yosihi ñumanandi, yoquesi ñumanandi, yocuvui yehua nuundi. Dormir los ojos abiertos. yoquidzi ydzondi, yoquidzi nuundeendi, yoquidzi nuu tuvuindi. Dormirse en pie. yoquidzindichindi yoquidzinduvuandi. Dormir la cabeça colgada. yocoocuitacaadzuqndi, yoquidzi yocoocuitandayedzuqndi, yoquidzindi yocoonaidzuqndi. Dormir hazer a otro, yodzacudzu ñahandi, yodzaquidzi ñahandi, yodzaquai ñumanañahandi. Dormir mucho. yoquidzi yyo yoquidzi naandi yoquidzindeyendi, dzohootnay yosaqndi yoquidzindi Dormir mucho tiempo. yoquidzinahandi, yoquidzi cuiindi. Dormilon. tay quidzi, tay quidzi quidzi, tay nuu cudzu. Dormitar. yoquidzi quañendi, yoquidzicacandi. (ta. dormitorio lugar. huahi sayoquidzita Dos vezes mas bueno, o malo. yodzocavvuisichi huaha. l. ñahuaha. Dos dias y medio, vvuiquevui yodzodzavua. Dos

folio 84r column 1

folio 84r column 2

Dos dias despues. savvuiquevui cuvui, vvuiquevui cadzaquitnaha. Dos dias antes . vvuicaquevui cuvui, vvui caquevui qtnaha. Dos caminos do se parten. sayotucuichi, sayocuvui vvui ichi, sayodzamaichi, sayotandaichi. Dotar hija, o otra persona. yodzatnunindi siña, yodzatnunindi sasi mayndi, yotasitnunindi siña, yotasitnuni quaandi siña. Dote. sanisiyotnuni siña, sanicuvui tnuni siña, sanisacootnuni siña. Dotado de gracias naturales. tai ndatu. Doto hombre, vi. abil. Dotor que enseña . tay yodzaquahandichiñaha, tay yonahandichi tay yodzacoto casiñaha, tay yodzaquaha ñaha, tay yonahacasi. Doctrinar, vi. disciplinar. Doctrinar con benignidad. yodzaquahaquayñaha, dzoyaadzohuii dzonani yodzaquahañaha, yodzatacundaa ini ñahandi, yodza tuvuindaa iniñahandi yodzacuisindaa ini ñahandi. Doctrina dela yglesia. dudzuñuhu, sancta yglesia, huidzo sahu sancta yglesia.

yocuvuindatu inindi, yotadzi vvui inindi. Duda ay. datuni, vt. datuniquesi dzutu, duda ay si vendra el padre, dzandatunica cacuta. duda ay si escapara. Duda asi. sandatuni, sadzovvuica satandaaca. Duelo tener de otro, v. compassion. Duelos tener. yondehendi, yotnee inidi, ñohodehe, ñohotnee inidi, yondehui inidi, yocuvuidzuchi ini Duende. dzndahui ñaha, ñuhu maa ñuhundevui. Dueña. toho dzehe. Dueño de casa. tay dzihuahi, tai si huahi. Dueño de algo. tay dzi yahui, tay si yahui. Dulce cosa. huidzi, sahuidzi, saadzi. Dulces palabras. dudzu huidzi, dudzuadzi, dudzuhuayu dudzu huii dudzu huico dudzu huata. Dulce y suaue canto. yaa huaha, yaa huii, yaa huayu, yaadzacu. Dulcedumbre, y gusto spiritual. satuvui huatu sasi ñuhu, satuvui huatu ini sasiñuhu. Dulcedumbre tal sentir. yotuvui huatu inindi si ñuhu, yonduvuiadzindi si ñuhu, yosini huidzindi, yosini adzindi tniño stohondios. Dulce hazer algo. yoquidzahuidzindi, yoquidzaadzindi. Dulçor. sahuidzi, saadzi. Duo que se canta. yaavvui: Duplicar carta. yoquidzavvuindi tutu, yoquidzavvui sichinditutu fu. cadza. L4 Dura

D. A N T E V. Duda. sasiyehendatu ini, sanatadzi vvui ini. Dudar. yochihindatu inindi, yehendatu inindi, f. quehe yyondatu inindi, yotadzi vvui inindi, yosaquehendatu inindi, f. qquehe,

folio 84v column 1 Dura cosa. casi, davua, danda. Dura cosa difficil. sacana, satadzi sahuisi. Duro de coraçon. tay casi ini, tayndavuaini, tay danda ini, tay nihi ini tay dai ini, tay dzana ini, tay yehe quahi ini. Dura aue de comer, o carne por mal cozida. dzii. Dura aue por ser vieja. yyocasite, dzii tuchinicuvuite, yyonisisate. Dura cosa como barro . casi, yocuvui yuu. Dura fructa. casi. Dura fructa por estar ya seca. cuihi niyechi nicuvui yuu. Duro hombre de conuencer . tay ñayosinoinindudzu tniño. Durable cosa . sayyonaha, sacuvui naha, sacoo ycandaa, sacuvuinduyu, sacuvuiyata. Durar mucho tiempo . yyonahandi yocuvui nahandi, yocuvui yatandi. Durar vn dia. sanduvui yyondi, sa eequevuiyyondi duvui yyondi. Durar vna noche. saniñundu yyondi, sa eeñuu yyondi. Durar o perseuerar hasta el cabo. dandu sinocavua yyondi. l. coondi, yoquidzandi neetniño, yodza sinocavua huiindi. Durar para siempre. dehetnahaquevui coondi dzavua, coocuiindi, huaqnaa huaqndehe sacoondi, neenduchihitaaqhuu coondidzavua. Durazno. daya. Durazno el arbol. yutnu daya.

folio 84v column 2 E. Ea, para incitar o despertar. nahavuii nahaqueye, nahandavui, naha naha. Ebano. arbol que llaman tlacuilolt quavuitl, yutnuquaha tacu. Ebano vn poco colorado . yutnuquaha tata tiñoho. Ebano mas negro. yutnuquaandayu Ebano negro y blanco. yutnuquaa yoho. Exceder. subrepujar. yotasisiyondi, yochihi yahandi, huihi sica yochidzondisita. Exceder en cuerpo. yosaadzo ninondi, f. caa. yocana cuisi, yocananditaninondi, yocanacuinendi, yotasisiyo quasaacodzo, yosaacuvuindi nuuta. Echar la culpa a otro. yosicotaañahandi quachi, f. cuco, yodzacudzuñahandi quachi, yodzatavui ñahandi quachi, yocahandaaquachi ñahandi, y por metaphora, coo quevui tiyechi quevui yodzaquaindaa ñahandi. Echarse la culpa vno a otro. yosico taa tnahandi quachi yodzaatavui tnahandi quachi, yodzacuidzotnahandiquachi. Echar la culpa el acusado al que lo acuso, yonataandi quachi. Echarse de pechos sobre algo. yocoocavuandodzondayendi, yodza qquaandicandi nuu mesa. Echado estar asi de pechos. caandodzondayendi nuu mesa, yosaqndodzondahandi nuu mesa. Echar-

folio 85r column 1

folio 85r column 2

Echarse o postrarse en oracion, o para que le bendigan. yocoocuitandayendi, yocoocavuandayendi, yocoonai nuundi. Echado estar asi itandayendi. f cuita Echar en verguença alguno, v. auergonçar. yodzacahandi nuuta yodzacuchindi nuuta, yodzananundi nuuta, yodzacuchiquahandi nuuta, yodzandaa quahandi nuuta, yodzacatnaindi nuuta. Echado estar. caatuvuindi, caandii, caandaandi, caandihindi, sobre petate. Echarse sobre algo. yocoocavuandihindi, yocoocavuandi. Echarse en la cama. yocoocavuandodzondi nuusito. Echado estar asi caando dodzondi, f. cavua. caandodzoninondi. Echarse de espaldas. yocoocavuanduvuandi. Echado estar asi. caanduvuandi, fu. cavua. Echarse de bruças . yocoo cavuandayendi, Echado estar asi . caandayendi, fu. cavua. Echarse de lado . yocoocavuadziñendi. Echado estar assi . caadziñendi, fu. cavua. Echarse con muger. yocoo cavuandisihiñahadzehe, yocaandi sihiña, yoyuhuindiña yodzacaandiña, yodzatnahandiña, yotuhuandiña, yotuhua tnahandi sihiña. Echarse con la que esta durmiendo. yodzuhundiña, yodzacoonuundi

di sihiña. Echarse muchos con vna. yosaqdzahandiña, f. caq yocahitacandiña, yocatetacandiña, yocatendaa tacandina, yoquidzaquadzundi siña, yocaha quadzundiña, yoquidzaituneñendiña, yoquidza ytu tacandiña, yosai yuqndiña. fu. quai. Echado estar con otra abraçado. caanumindi ñaa, caanumitnahandi sihiña. Echar fama de lo que no es. dzo yosaicainindi tnuhuyocachi, dzoyocahatnuhucandi, dzo yosaachidzocandi tnuhu, dzoyocahacanddi tnuhu. Echar los ojos en algo yocainuundi, yodzacainuundi, yositoninondi, Echar los ojos en mugeres con mala intencion. yositonenandi, yosito ninindi, yositoquehendiña, yonandoyo chihi nuundiña. Echar algo fuera sacandolo. yodzacaindi, yocainaindi, yocaindidzondi Echar cosas largas, sobre otra cosa. yosaqndodzondi, fu. caq. yocoo caqndodzondi. Echar cosas liquidas sobre otra cosa. yosatendodzondi, f, cate. yodzacoocoyondodzondi. Echar agua manos. yosadzondi duta, f. codzo. Echar agua por todo el cuerpo. yodzacoocoyondaanduta neendu coñota, yodzaqcoyondaanduta nuu Echar de si algo, v. arrojar. Echar agua con la mano, regando. yosaachihindahandiduta, fu caa yo

folio 85v column 1

folio 85v column 2

yochihindahandi duta, Echar con la mano agua para beuer. yodzacaacoyondutayuhundi, yodzacaa cavuandi duta yuhundi, yodzacaandita yuhundi duta. Echar agua con ysopo. yoquidzindodzo ñahandi duta, yodzaquete ñahandi duta, yoquidzindodzo yavua ñahandi duta, yosadzo yavuañahandi duta, satendodzo tecayañahandi duta, yodzandavuandodzo ñahandi duta yodzandavuandaa ñahandi duta. Echada ser agua asi. yondavuandodzo dutadzinita, yondavuandaa dutadzinita. Echada ser agua en cantidad sobre la cabeça. yosatendodzoduta dzinita, yocoyondo dzondutadzini, yocoocoyondutadzinita. Echar a otro de casa vide despedir. Echar las carnes de fuera. yodzatuvuindi coñondi. Echar agua en la tinaja. yodzacaindi duta, yoconondi duta, yocoyo ninondiduta quedze, yodzacai coyondi duta, yotniñondi duta. Echar carne en la olla. yodzacaindi coño, yotniñondi coño quedze. Echar el bocado de la boca antes que se trague. yondaicata, yondaitevui, yondaicoyo. Echar algo en la boca como granos de vbas. yodzaquevuicavuandi, yodzacaacavuandi. Echar algo del pensamiento. yodza tuhundi, yodzaquehuindi yodza dzananinondi, yodzacaninondi, yodzanaa ninondi yodzandoyo

ñuhundi, yosanuninondi. f. canu, yodzaqnditandi. Echar agua de cantaro en otra cosa yosacondi duta, f. coco. Echar cosas liquidas de vna vasija en otra. yosicoconondi, f. cuico. yosicocoyondi, yosico tniñondi. Echar agua con xicara. yotniñondi yasi, yosacondiyasi, Echar a mala parte las cosas, yotadzi tucu inindi. yotadziñena inindi, yosaqñenainidi, f. caq, yocahandehe nuundi, yodzaqhu ñenainindi sita. Echar a buena parte lo que se dize yotadzi huaha inindi, yotadzindaainindi, yotadzihoonicainindi Echar en la carcel. yotasindi huahi caa, yochihi ñahandi huahicaa yocoo tasi ñahandi huahicaa. Echar prisiones. yotniñondicaasaha . l. daha yochihindi yoho caa. Echar fama diuulgar. yosataninonditnuhu, f. cata yodzaconododzo tnuhundi yosatandodzonditnuhu Echar red en el agua para pescar. yosaqndi yuhua tnee tiyaca, yochihindi yuhua tnee tiyaca. Echar al niño en la cuna. yonatniñondi sisadzuchi dzoco. yondaqninondi dzoco, yocoo caqndisidzoco Echar arena en alguna cosa, yotniñondi ñute, yotnaandi ñute, yodzacandi cuchi, yodzacaninondi Echar repulgo, yosanundaandi yuhu dzoo, f. canu, yotuvuindaa yuhu dzoo, yonatuvuindaa yuhu dzoo Echar sal al guisado. yodzasahandi ñee, yodzacaindi ñee. Echar

folio 86r column 1

folio 86r column 2

Echar tierra a otro en la cara. yocoyonininondi, yocoyondaandi ñuhu nuuta, yotnaandi ñuhu nuuta, yotniño yucundi ñuhu nuuta, yoconondi ñuhu nuuta, yodzacana ndaandi ñuhu nuuta, yodzacaa quete ñuhu nuundi, yodzacuitandaandi ñuhu nuuta, yosicondi ñuhu nuuta. echar mordaza. vide amordazar echar niuel. yositondaandi. f. coto. echar flores los arboles. v. abotanar echar fruta los arboles. yocoocuihi yocai cuihi, yocoo cuita cuihi. echar sartal de rosas al cuello. yotniñondidzuqta, yodzaquacundiita dzuqta. echar la muger las pares, yodzacooña ñee dzoco, yodzacooña dzoco, yodzacoyoña dzoco. echar de si gran calor como fuego. yocanaquesi inditaquesi, yocana cani ñeendi, yodzaandi, yodzaa ñeendi. echar centellas el fuego. yositadzee ñuhudeq. f. cuita, yondavua quachi ñuhundeq, itacoyo ñuhudeq. f. cuita. echar fuego actiuo. yosatadzeendi ñuhudeq, yodzacuita dzee ñuhundeq, yodzandavua quachi ñuhu deq, yodzacuitacoyondi ñuhudeq echar a mal algo. yodzacuitandi, yodzaquaindi, yodzatevuindi. echar especias en el guisado. yosadzondi yaha. f. codzo, yodzacaindi yaha. echar faxa o ribete. yodzacaanduundi huatu yoquicundaandi.

echar hojas el arbol. yonanoho yutnu, yonandusa yutnu, yonacoco yutnu. echarse el aue sobre sus huebos. yondadzitendevui, cadzotedevui, caandodzotedevui yonucavuandodzodevui, yonaquaitendevui. echar suertes supersticiosas. yotasindi noño, echar cacao de vna xicara en otra para hazer espuma. yodzacaandi dutadzehua, yodzacaindi dutadzehua. echar de si algo sacudiendo. yoquidzindi yodzacuicondi. echar demonios. yonananahindidemonios, yodzananandidemonios. echar en el suelo algo vaziandolo de alguna parte yocoyondi, echarse pullas. yocuvuidzeque tnahandi. yochihidzeque tnahandi echarse el niño en el suelo rebolcan dose de coraje. yoquidza quahisi, yoquidzadzichisi, yodzoosi, yondayu dzoosi, yosicondii yosicotuvuisi nuusi. echar tributo. yosaha tniño ñahandi yocachindi tniño daha, yotasindi tniñondaha, yosicandidaha, f. caca echar de beça a alguno. yodzacuitandayendita, yodzacuita ninondayendita, yosanundayendita, f. canu echar algo en el Rio para que lo lleue la corriente. yodzatnanindi, echar algo en remojo. yotniñondasindi, yotniñondoyondi yotniño toondi. yodzandoyondi. echado en remojo ñohondasi, ñohondoyo. f. coho. echar

folio 86v column 1

folio 86v column 2

Echar derrama. yosicaninondi, yosicananondi yosicandodzondi, f. caca, yocoo cohoyosicandi, yocai coho yosicandi, yocai tniño yosicandi tnuino, yocachidi tniño. Echar las plantas vide retonecer. Echar raizes el arbol. yosino niniyoho yutnu, yondai yoho, yositanini, f. cuta. yosanini yoho, f. qnini, yocai yoho, yohoita, yositadzee yoho. Echarse sobre otro recostandose. yonucodzo tavui ñahandi, yonu codzodadzi ñahandi, yonucoondihi ñahandi yonucavuatavui ñahandi. Echar ramas el arbol. yosicondaha yutnu, yosiconani daha yutnu, quandita canidaha, yositandaha yutnu, futuro cuta, yocanandaha yutnu. Echar maiz a las gallinas, yodzaqcoyondi nuni, yosatandi, f. cata. Echar naues al agua. yodzacaindi tnundoo duta yosaquinonditnundoo duta, f. caq. Echar del termino. yodzaqndiyondita nuu dzañu, yotasindita ñuu dzañu, yosacanindita nuu dzañu. Echar algo en el suelo. yodzacuitandodzondi nuu ñuhu yodzucuninondi nuu ñuhu, Echar fiestas. yodzaqniñahandi sacoo quevui, yotniño nahañahandi yonatasindi ino huico, yotasindi yno huico. Echar juizio . yochihi tnuni inindi, yonacani inindi yodzaquaha inindi. yosani inindi, f. cani.

Echar rayos de si resplandesciendo yocainduvuandi, yondii ninindi, yotnoondi, yosaquehe yahindi, yoyahindi. Echar algo haziatras. yodzacuita satandi. l. dzumandi, yodzacanasatandi, yodza qhu dzumandi Echar algo en oluido. dzosatandi yodzacuidzonditandidzodzinidi yodzacaandidzondi, yodzanaanino cuiindi Echar el pan a cozer en el horno, yodza quevuindidzitaini sitno, yochidzondidzita. yochihindi dzita inisitno, yosivui chidzondidzita inisitno, yocoo chidzondidzita. Echar agua o vino en algun vaso. yotniñondi, yosacondi, f. coco. Echar de vna parte a otra trasegando. yosicoconondi. yosico tniñondi Echar ojas el arbol. yonduvuicuii yutnu, yonandeca dahayutnu. yonanacocodaha yutnu, yonacoco huisi yutnu, yonduvuinaa huisi yutnu. Echar como açucar espoluoreandolo en el manjar. yocoyondodzo açucar, yochidzondi açucar, yoquicundodzo açucar. Echar yerua al cauallo. yochidzondiita cauallo, yosaqndiitacauallo yocoo chidzondiita, yocootasindiita. Echar la silla al cauallo. yochidzonditayu, yosaachidzondi silla cauallo, f. caa. Echar de aca para aculla a alguno rempujandole, yodza qhundaandi yonadzitandahandi, yotaandahandi. yona-

folio 87r column 1

folio 87r column 2

yonataandahandi, yodzacuicondita. Echar menos lo que me falta. yona quindi sanindoyo. Echarme a cuestas el peccado de otro. yosidzoyotavuindi, fu. cuidzo. quachita. Eclipsarse el sol o la luna. yosihiyoo yosihindicandii, yosinocuvuiyoo Eco. voz que resuena. dzandaha. Eco sonar. yehedzandaha, f. quehe, yosaquehedzandaha.

Edificador, oficial. tay huisi huahi Edificador aficionado a edificar. tay dzeeini tnuhu dzaha huahi, tay cuyu dzaha huahi, tay sate huahi. Edificar dar buen exemplo. yonaha tnunindi sita, yotniñondi taniño huaha inita, yosahandi taniño, yodzaquaandi taniño huaha, yodza cotondita taniño huaha. Edificarme por alguna buena obra que veo. yocahindi taniño huaha, yosainditanino huaha, f. quai, yositodzavuandi, f. coto.

E. A N T E D. Edad de los Indios de 52 años. eedziya, eedzini, ee toto. Edad tener mas de la dzyta indodzo dziya, f. cuindo. Edad tener mucha . yyonahandi, yyocahicuiyandi, yocuvui nahandi, yocuvuiyatandi, yocuvuidziindi, yocuvuinduyundi. Edad antes del vso de la razon. sadzo ñuu, dzonaaca yyosi. Edad de discrecion. sacuvuitacu ini sacuvuindichi ini, sacuvuituhua ini, sacuvuiquahata, sacoho tacu ini. Edad de discrecion tener. yocuvui tacu inindi. Edificar yodzahandi huahi, yodzamandi huahi, yosaqndi huahi, fu. caq. yodzacaandi huahi, yosanindi huahi, f. cani. Edificio. sanidzamata. Edificar de bobeda. yodzatnahandi yuu, yodzacayendi. Edificio tal. sanitnahayuu. sanicaye.

E. A NTE L. El. ella. ello. dzevui, sadzevui, ycatay. El mismo. sadzevuindu, ycatay. Elada, o yelo. yuhua, Elar. yocoo yuhua, yocai yuhua, yocoyo yuhua. Elada cosa. sanisaha, sanisacoocoho yuhua, sanicoo codzo yuhua. Elarse el agua, duta nicoocoho yuhua, nicoocavua yuhua, Elarse alguno de frio. yosihicasindi yosivuidzicoyuhuandi. f. quevui, yosivui ñahadzicoyuhua. Elarse como manteca, o çera. yonduvuicasi, yonacucu. El que. yoondu, yoona. El que es desta manera o desta condicion. yoonduyyo dzavua, yoondudzavua yaha yyo. Election hazer. yocasi ninondi, yonducuninoñahandi, yositonino ñahandi. f, coto, yocahininoñahandi yoño

folio 87v column 1

folio 87v column 2

yoñoho nuu ñahandisita, Eletor. tay casi ninoñaha, tay ducu nino. Elegante persona en hablar. tai yocaha yehetoto huii tay caha nani tay caha huayu, cahototo caha huaha. Elegantemente hablar. yocahayehe toto huiindi. con los de mas Elegante platica. dudzu huii. dudzu huayu, dudzu toho. Elegir vide election. Elegido o electo. tay nicasi ninota, tay ninducu ninota. Elementos los quatro, qmisichi saniquevvi nisiyo saha dehendusacaa saysi ñuu ñayevui. Eleuarse mirando algo, dzoyonaacainindi, dzoyocana nuundi, yocanandehui nuundi, yocana casa nuundi, yosaha inindi, f. qhu. Eleuado estar encontemplacion vide estasi, l. contemplar, El mismo lo dixo o hizo. mayta nicachi. icatay. El mismo. slz, lo torno a dezir. sadzevuinduta, sadzevuindu ycatay. Eloquente vide elegante. El primero. tay iñe nuu, tay indodzo nuu, tai yodzonuu, tayiñedzina tay nicoo cuiñe dzina. tay yyodzina, tai yyo nuusi. El segundo. taysiñe cuvui vvui, tay nicoocuiñe cuvui vvui, tai yyocuvvui. El postrero. tay iñe dzondehe, tay yyo dzonduvui, tai yyoniquindehe dzuma, tai yyondaadzumasi, yehendico dzumasi, quando van

camino. El que tiene estrecho gasnate. tay quanatnaha dzuq, tay quandiyudzuq, tay quanatnaha yequedzuq, tay dzuq tuu, tai yoo tuu, tay tuu nidzuq. E. A N T E M. Embaçar quedar atajado vide supra Embaçar. espantarse. yoneheinindi, yondoyo cavuandi, yonañundi yocadzendi, yonacandainindi Embadurnarme. yosaa nuundi, futuro caa, yocatundi. Embadurnarme las yndias las cabeças con lodo. yochihiñadayu, yochidzo ñadayudzinina. Embaidor. tai yodzacuico siyo nuu, tai yodzanda huiñaha. Embaidor otro. ñahuico, tay sicocaqini ñaha, tay siyo yuu, tai yodza quaa nuu ñaha. Embaraçar a otro estoruarle. yodza tuhu ninondi sita, yodzaque vui ninonduta. Embaraçada pieça. tnañu, yyo tnañu huahi, yyo neni huahi, nichitu nitnañu huahi, nichitu nidzihi. Embarbascar el pescado. yotniñondi yucu tiyaca, yotnaandi yucu yiyaca. Embarbascarse el pescado yosanicatate futuro cani, yosinocuitate nuunduta, yosinocuisiteyosihite Embarcarse. yocainditnundoo, yona cohondi tnundoo, yocoo coondi tnundoo, yocoocohondi

folio 88r column 1

folio 88r column 2

tnundoo. Embarcar a otro. yodzacaiñahandi initnundoo, yotniño ñahanditnundoo, yocootasiñahandi tnundoo yocoo tniño ñahandi tnundoo. Embarcadero. sasicoocaqta tnundoo, sasicaitatnundoo, sasicoo cohota tnundoo. Embargar a otro la hazienda. yocoo tasi iindi. & vide aposesionarse. Embarnizar, yodzacaa nuundi, yochidzondi, yodzandaa nuundi. Embarrar. yodzandutundi, yondaqndaandi dayu, yondaqnanindi dayu, yoquidzandaandidayu, futuro cadz. yodzandaandi dayu, yotnaandi dayu, nama, Embaucar a otro. yosicocaqiniñahandi, f. cuico, yodzandahuiñañandi, yoquidzasiyoyuundi, yonacachindi huico, Embaucador. vide embaidor. Embaxada. tnuhu, dudzu, dzaha. Embaxador. tay sanai dudzu canu dzahaya. tay nahandudzu, taiyosico naidudzu, tai ininosiña yya. Embermejecerse. yondaa quahanuundi, yonacoto quahandi, yocuvuiquaha nuundi, yosichi quaha nuundi, yonacuchindi, yonacuchi quaha nuundi. Embetunar. yodzacaa nuundi daca yosaqndidaca, f. caq. yochidzondi daca, yotaandi daca. Embeuerse el agua en la tierra. yosandoho, f. qndoho, yosaninanduta. futuro, qnini, ysayechininonduta.

Embeuer algo actiuo. yodzaqndohondi, yondaaqninindi. Embeuer algo arrugandolo. yochihi teyendi, Embeuecerse en algo . yosihindaanditniño, futuro cuvui, yondaa ñeendi tniño. futuro. cond. yoquidzaqueyendi tniño, yoquidzatnenindi tniño, yondaanihindi tniño. Embeuecido asi. tai yosihindaa tniño, tai yosacondaa ñee tniño. Embiar mensajero. yotaa tniño ñahandi, yotaandita yotehui ninondita, yosanindita f. cani. Embiar a alguno con cautela. yotaa tniño huisindi. tnuhu huisi yotaandita. embiar algo a otro. yotaandi taynu nay, yotaa tniñondi tay sanai, tay nunai. embiar a llamar. yotaandi tay qcahasi Pedro. embiar algo en retorno. yonatniño dzavuandi sita, yodzandicocavuanaandi sita, yonadzadzama naandi sita, yonatniñosiñandi. l. naandi. embiar a alguno por guarda de otro yotaandita, coondaa ñahasita, condicoñaha sita. embiar delante. sadzinacayotaandi yotaadzina ñahandi, yotaa nuundi. embiar otra vez. hooca yotaa tniñondi, yotaa tniño ñahatucundi embidar. yochidzondi, yosaachidzocandi, futuro. caa, yochidzondi dzuhua. embi-

folio 88v column 1

folio 88v column 2

Embidia tener. yocuvuiquadzuinindi sita, yocuvui yechi inidisita, yocuvui cuiño inindi sita, yosini quadzundita, yosinicuiño inindita, futuro qni. Embidioso tay quadzuini, tay cuiñoini. Embiudar vide viudo. Embijarse. yosaanuundi. f. caa. Embismar. yodzacaa nuu ñahandi. Emblanquecer algo. yodzacuisindi yoquidzayaa yoquidzaqueyendi, yoquidza cuisindi, f. cadza. Emblanquecerse. yocuisindi, yocuvui cuisindi, yocuvui queyendi, yocuvui yaandi. Embocar. yodza quevuindi. Emboltorio de manta, tnani, dzoo nicuvni tnani, dzoonisaqtnani, dzoo niquidza tnani. Emboltorio hazer asi. yosaqtnani dzoo yoquidza tnani. Emboltorio de cartas . tutu ñoho dzucu, tutuñoho dzaha tutu nisaqdzahata, tutunisacavuadzaha Emboltorio tal hazer. yotniño dzucundi tutu, yotniñotuvuinditutu yosaqdzahatutu, yotniñodzahandi tutu. Emboluer algo con lo demas. yotni ño tnanindi, yotniño tnahandi tnani, yotniño dzucutnahandi yona dzucu tnahandi tnani, yotnaandi tnani. Emboluer algo como quiera. yotniño dzucundi, yodzucuninondi. Emboluer ñino. yodzatuvuininondisi, yotniño dzucundisi, yodzucu ninondisi.

Embuelta cosa. sañohodzucu, sanisa coho dzucu, Emboluer el demonio a algun hombre en peccados, yodzacuiyo nino ñahasisitai sadzatevui, yodzacuiyondaañahasi yotniño dzucu ñahasitay sadzatevui. Emborracharse. yodzahuiinindi yosinindi, yonaa inindi. Emborracharse del todo hasta caer yodzahui cuiiinindi, yodzahui yaaini, nindoyoñuhuinidi. yosacavuandi, yosiniyaandi. Emborrachar a otro. yodzasini ñahandi, yodzadzahui ini ñahandi. Emboscarse. yosivuindi. yucuñuhu, f. quevui, yosaandi yucuñuhu. f. caa, yosahandi yucuñuhu, f. qhu, yucu yyo. Emboscado. tay nisivui yucuñuhu. Embotar cuchillo. yoquidzadzitnindi, yoquidza tiquequendi nuuyuchicaa, yoquidzanduhundi. yoquidza quetnendi, yodzatevuindi, yodzacoo tehuindi nuuyuchicaa. Embotado. yochicaa, nicaicohonuusi, yuchi nicuvui dzitni, nicuvui duhu. Embotar punta. yosanundodzondi, vide despuntar. Embotarse el juizio con vicios. nisa coho naa ñuu ininindi. Embouecerse o embobarse mirando algo. dzoyondecacayuhu, yonditondi, dzoyonaaca inindi, dzo nicana canuundi, nicana nano nuundi yonditandi, dzo quahacainindi yonditondi, dzoyocoocainindi Embra

folio 89r column 1

folio 89r column 2

Embraçar rodela. yonacahindi yusa, yodzandevui nuundahandi yusa, yonacahindaandi yusa, yodzandai nuundahandi yusa. Embrauecerse. yocuvuidzaainindi, yodzicoinindi, yocuvuidzichi inindi. Embrauecer a otro. yodzadzichi ini ñahandi, yodzadzico ini ñahandi, yoquidzadzaa ini ñahandi, yodzasatu ini ñahandi, yodzacahu ini ñahandi, yodzadzaa ini ñahandi yoquidzadzichi ini ñahandi, futuro cadza. Embriagarse, v. emborracharse. Embrocar vaso. yosanindayendi, yosaqndayendi, f. cani. fu. caq. yotasindayendi. Embrocar cosa enhiesta . yosanindayendi, yonacanindayendi, yotniñondayendi. Embudo . caa tnuquu, caateyaha, caa sahandico. Embudar algo. yoconondi duta, tnuquu, yodzacaindi, yotniñondi, yosacondiduta, f. coco. Embudar, poner el embudo. yotneendi quu, yodzacaindi quu, yosanundi quu. Embuelto estar en peccados . yosiyoninondi, yohoquachi, yosiyondaandi yohotñumanaha, yodzucuninondi. Embutir. yotniñocutundi. yotniño nihindi, yodzacutundi, yosadzininondi, f. quadzi, yotniño tnanundi, yodzacainduundi, yodzacaininindi, yotniñochitundi, yotniño dadzindi, yotniñondiyendi.

Embutido. sanisacohocutu, sanisacohonihi. Enmaderar casa. yotniñondi davua yodzacaindavua. Enmaderada casa . huahi nicaindavua huahi nisacohodavua, huahi ñohondavua. Emmagrecerse. yocuvui cuiyandi, yocuvui yequendi, yotavuindi, yoyechindi, yocuvuindahui nuundi yocuvuindaandi, yondahuandi, yocuvindavui nuundi. Emmagrecer a otro . yoquidzacuiyandita, yodzatavuindita, yoquidzayequendita, f. cadza, yodzayechiñahandi, yoquidzandaañahandi Emmagrecido . tay nicuvui cuiya, tay nindahua. Emmachitarse, v marchitarse. Emmelar algo. yodzacaanuundi dudzi, yosadzondi dudzi, f. codzo. Emmohecerse algo yocudzi yocanacudzi, yocuvui cudzi, yosinocachi, yocanadzitnu. Emmudecerse. yocuhui ñehendi, yondai dudzundi, yosahandudzundi, fu. qhu. Emmudecer hazer a otro . yoquidzañehe ñahandi, f. cadza. Empacho tener, vide auergonçado estar. Empachado. tay yosihicaha, tay yocuvui caha nuu. Empacharse el estomago . yochitu chisi, yocuvui tnanuchisi, yosiñe yee chisindi, f. cuine, yocuvuiyee chisndi, yocuvui nene chisindi, yocuvuinihi, yondaha inindi, yosaa cuhua inindi, yonaquaha inindi. M Em-

folio 89v column 1

folio 89v column 2

Empadronar. yotaandi tutu, sananita, yotaandidzevuita, yochidzoditutu sananita, yotaatacundidzevuita. Empalagarse. yondehuisindi, yondehuindaasindi, yondehuindaa inindi, yosacodzo inindi, f. qcodzo. Empalar a otros . yodzandaandita yutnu. Empanada de carne. ticoo noho, coño, ticoo coño. Empanada de pescado. ticoo tiyaca dzita site tiyaca. Empaparse algo. yosino chii, yosino huidza, yosinocoyo. Emparamentar algun aposento. yosatandidzoo, yosatacaandidzoo f. cata. yodzacoondidzoo. Emparejar algo. yoquidzandaa, yoquidzananindi, f. cadza, yosaqnani, yosaqndaandi. f. caq. Emparejarse algo. yocuvuindaa, yocuvuinani, yonduvuidaa, emparejar algo, ygualarlo. yodzadzevuindi, yosaqtnahandi, f. caq. yodzadzavuandi, yosaq dzavuandi, yosanidzavuandi, f. cani, yodzaquahandi, yonudzaquaatnahandi. emparejarse el vno al otro. yonduvuidzavuandi yonutnahandita, yonaquahandita. emparejados andar. duvuindi quahatayu, yonuquaa tnahaduvuindi yonaquahaeecuhua duvuindi. emparentar con alguno. yonaquai tnuhu tnahandi, yonacocotnuhu tnahandi, yonadzitatnuhu tnahandi, yondecuico tnuhu tnahandi, yocuvuitnahandita.

Empeçar algo, yodzacaisahandi, yochihisahandi, yosayundi, yosayusahandi, yotasi sahandi. empeçarse algo. yocaisaha, yosiyosaha, f. coo, yosayu. empeçar canto. yodzacaisahandi yaa, yocananai dzinandi yaa, yocanaca dzinandi yaa. (ñar. empecer a otro. yodzatevuindi, v. dañar empedernecerse el pan. yocuvui casi, yoyechicasi, yoyechiyoo, yocuvuiyuu, yocuvui casi danda, yocuvui casi toto. empedernecerse la nieue. yonduvui yuu yocuvui yuu yocucu, yocuvuitecucu. empedrar. yosaqnanindi yuu, f. caq. yochihitnahandi, yonañundiyuu empedrado como calle. yuu nichihitnahata ichi, yuu nitasitaichi. empegar. yodzatneendi daca, yosaqndi daca, yodzacaanuundi ndaca empegar bota o cuero . yodzacaanuundidzusa, yosaqndi dzusa ini ñee, yotniñondi dzusa ini ñee, yochihindidzusa empeine. yaa. empeines tener. yocuhuindi yaa, yocuvui yaandi yonduchi yaandi, yotusindi yaa, yositandaandi yaa, f, cuta. empeine pequeño . yaa tisaha, yaa tnundoco, yaa techi. empeine grande . yaatiyaque, yaa quene, yaacuiya yaandii. empeine del pie. yata saha. empellon o empujon. sachihindaha satquidzindaha sataandaha. Empellones dar asi. yochihindaha ña-

folio 90r column 1

folio 90 column 2

ñahandi, yotaandaha ñahandi, yoquidzindahañahandi. empeñar. yotniñondi siñasi, yocootasindi siña si, yocootasindi naasi. empeñada cosa . sanisacoho siñasi. l. naasi. empeñado tener algo. yonaindi sañohosiña sita ñoho naasita. empeorar aotro. yoquidzanenindi yoquidzatadzindi, yoquidzacanandi, yoquidzahuisindi, f. cadz. empeorar al enfermo . yocuhuiindi, yocuhui ñenindi, yocahui cahuindi, huasicodzosayocuhuindi huasi cuhuicahui. empeorar cada dia mas en la vida. dahoocayonduvui dzana, dahui hica yonduvuidzanandi, dayodzocayonduvuidzanandi, dahuihida huihicadzana yocuvui. empeorarse, burla burlando la llaga. quaini yocuvuicahui, dzequedzequeni nisiyosaha, yaa yaani qua cuhui cahui dzo yaadzoyaa qua cuhui cahui, dzeque dzequeni nisiyosaha, dzodzini sinicuhui cahui. empeorar a otro queriendole corregir con alguna reprehension. da hoocayoquidza cahui, da hooca yoquidzacana, l. neni, da hooca cahui yocuhui yoquidzandisita, f. cadza. empeorado asi. yodzoca satnani quahasi cananeni sacuvui sita. Emperador. yyacanu, Emperador. Emperatriz. yyadzehe, siyya Empe. emperezar. yocuvuidzusandi, yocuvui cudzidi, yocuvui tecudzindi, yocuvui huasindi, yocuvui cundundi, yocuvui tayundi, yocuvui

yehuandi, yocuvuitendacundi. emperezar de muy cansado. dzuchi yoquindehui inindi, yosacuiñe inindi, f. qcuine. empero. dzoco, dzoco saha. empicotar, poner a la verguença. yocaicaniñahandi, yonaha ñahandi yodzacoto ñahandi, yodzacotondodzoñaha nuutaca. empinar, o enestar alguna cosa. yondoyocanindi, yondoyocanindichindi, yosanindi. f. cani. empinarse el cauallo. yondoyocuiñendichi, yondoyo cuiñendaate. empinarse el hombre, poniendose de puntillas yondoyo cuiñe tedzadzandi, yondoyocuiñedzini sahandi. emplastar. yotaandiyucu, yodzacaa nuundi yucu yodzacaandi yucu, yodzacaandichindi yucu, yodza cuchindi yucu. emplasto. yucu, yucusa nicuhua, yucudzusa nicucu, emplazar. yocahandisita, yosacahandisita, f. qcaha. emplear en algo la hazienda. yochihindi, yoquidzaquachidi, f. cadz. yodzadehendi, yotniñondi, yodzaquiñuhundi. (sindi. emplearse en algo. yonatuvuindaasindi emplumar. yotaatnumindi, yodzacaatnumiñahandi, yodzacuchi tnumi ñahandi. emplumado. tay nisacuhua tnumi, tay nisacoondatnumi, tay nisichi tnumi, tay nisaanuu tnumi. emplumecer el aue quando empieça a hechar pluma, yocanatnumite, quandusate, quacuvuiquendete. M2 emplu-

folio 90v column 1

folio 90v column 2

Emplumecer el aue que ha sido pelada. qua nduvuicoco tnumi, qua nandusate, quanduvuinaa tnumite, quanana tnumite. Empobrecer. yonduvuidahuindi, yonduvuidahui caindi. Empobrecer a otro. yondadzandahui caiñahandi, yondadzandahui ñahandi, yoquidzavhuindahui ñahandi, yotasi huichi sahandita, yotasindahuiñahandi. Empoluorar. yodzaquete ñuyacandi, yodzaquete tiyachindi, yodza quete mihi ñahandi. Empoluorarse. yoqueteñuyacandi yoquetetiyachindi, yosachindaandi, fu. quachi, yoquiquachindaa mihi ñuyaca. Empoluorear. yodzoconondi. Empollarse el huebo. yosacohoquete. f. qcoho, yocuvuiquete, yocuvui huahaquete, yoquevui quete Emponçoñar, vi. beuedizo dar. Emponçoñar, mordiendo la viuora. yosinu nuunduta yuhute, yosino nininduta yuhute, f. cano yosanininduta yuhute, f. qnini, yosanoo dzicote, yosinoninidzicote, yosa ninidzicote. Emponçoñarse de enojo . yodzico inindi, yoquete inindi, yondavua inindi. Emprenta. caandusa tacu. Emprentar, vi. imprimir. Empreñarse la muger, vi. concebir. Emprestar lo mismo que se buelue en la misma especie. yosahanuundi, f, cuhua, yodzasanuundi, yotasi nuundi, yosahandayundi.

Emprestado tomar asi. yosai nuundi, f. quai. yosayyecandi, yodzacai yecandi. Emprestado pedir . yosicanuundi, fu. caca. Empeñar yotniñondi dzaya, yoquidzahuahandi dzaya yotniño dzayañahandi. Empulgar arco. yonatniñondi yoho cusi, yonacanindaandi yoho cusi, yondadzacutundi yohocusi yonacanindaanihindi yohocusi. Empulgueras de arco. dzinicusi. Empuñar espada. yonatneetatnucaa, yonacahinditatnucaa. Empuñar algo en el puño . yotneendi yonahindi. Empujar, vi. empellones. E. A N T E N. En. preposicion. nuu, vt nuu yahui, en la plaça. sa, vt sayyo Pedro en casa de Pedro. Enaguaçarse la tierra. yonandehuinduta ñuhu, yosivuinduta ñuhu, f. quevui, yondehuinduta ñuhu, yonananduta ñuhu, yosihinduta vuiyu, f. cuvui. Enaguaçada tierra. ñuhunicaindehuinduta, ñuhu ninananduta, ñuhunindehuinduta. Enaguaçarse la fructa. yosichindehui cuihi, f. cuchi. Enaguaçarse el estomago. yosacodzonduta nuu inindi, fu. qcodzo yonachitunduta nuu ini, yosacoho cutunduta nuu ini, f. qcoho. Enagenar vna coga. yosahandi sa si

folio 91r column 1

folio 91r column 2

simaindi, f. cuhua. Enalbardar, yochidzonditayuidzu, yochidzondi dzahadzidzo idzu. enalbardada bestia. quete nisacodzo tayu. En alguna manera. huaha dzacuvui En alguna parte. mandaaca, huadzaca cuvui, huadzaca. En ninguna parte. huadza. En algunas partes si, y en otras no. dzoicadzoica, dzo ninodzonino, dzoquaha dzoquaha. En algun tiempo. yyocaquevui, caacaquevui, yyo cacuiya, amanaquevui, amana cuiya. en algun lugar. huadzachiyo huadzanduvua huadzayodzo, huadza yavui, huadzasiqui. huadzaytnu. Enamaneciendo. saquatuvuinini, natuvuinini dzatnaa ñuhuni, quatuvui casini. Enamorarse. yocuvuiinindi, yocuvuihuatuinindi, yondiyoinidi, yosico inidi, f. cuico, yocoocuita inindi, yositainidi, f. cuita, yocatneinindi, yosihindaadi, yocuvuidatne inindi, Enamorar a otro. yodzacuvuiiniñahandi, yodzacuita iniñahandi, yodzacacuiiniñahandi. yoquidzadatne iniñahandi. f. cadza. Enamorado. vi. andar enamorado. Enano. taindeque, taindehe, taitende En anocheciendo. dzoquaanooni, dzoicani quaa nooni. En bolandillas lleuar algo. yonaininondi, yocahi ninondi. En bolandillas lleuar muchos vna cosa. yonahi huadzuta, yocahihua

adzuta, yosaanai huadzata, f. caa. En buen tiempo. quevui iñe huaha, quevuiiñe huii, yñedzee, inetuia tu yne dzadzi, f. cuiñe. En mal tiempo. queuui iñecana iñe tadzi iñe dzusa, En buen tiempo y sazon y ocasion, dzo huatuca, dzohuatuca nisaquaa. l. nisatnaa, dzodzevuicanicuvui, nicuvuidzevui. Encabrestarse el cauallo. yonucoho yoho daha cauallo yodzucunino yohodaha. l. sahate, yonucoho nano yoho dahate. Encadenar, yotniño yohocaa nahandi, yodzacaa yohocaa ñahandi. Encadenado ser. yosacohoyohocaa saha, yocaiyohocaa saha. Encalar. yodzacuiindi dayucaca. Encalarse algo. yocuvuicuii, yocuvuindaa. Encalar el suelo. yotasindi chico, Encalarse el suelo . yocuvui chico, yosisa chico. Encallar barco. yondecavua tnundoo, yocoo cavuatnundoo. yosiconini tnundoo, nuuñuhu. f. cuico: yoteuuindodzo tnundoo nuucuchi ini yuta, yocootnahatnundoo cuchiini yuta. Encalmarse cauallo. yocoo yavuite yosihi yavuite, f. cuvui, yucuitate Encaluecer vide. caluo. Encaminar a otro . yonahandi ichi sita, yonahatnu nindiichi, yocachitnunindi sitaichi. Encaminar a otro en algun negocio. yodzatuhuañahandi yodzacuisindaandi inita. M 3 En-

folio 91v column 1

folio 91 column 2

Encanalar el agua. yocahindi sichi, yosacandiduta. f. quaca. encanalado hazer. yoquidzahuahandi sichi, f. cadza. encanalado viento. tachi inino nihi. encandilar a otro con la lumbre. yodzanaandi ñuhu nuuta, yonatniño ñuhundi nuuta. encandilarse asi. yonaandi nuu ñuhu ñoho ñuhu nuundi. encanecer. yocanahuidizdzi nindi, yocanandaa, yoquetendaa, yoquetehuidzi, yocanaidzi cuisi. encañar agua. yodzaqhunduta ini sichi yosaqnini yuhundi duta, yosaqnini yuhundi sichinduta, yochihi yuhundi sichinduta. encañonar las aues. yocanatnumite yonanatnumite yonanandisite, yonanayodzote. encaparse, ponerse la capa. yodzanundodzondi dzoo capa, yondaandesindi capa, yonadzacuidzondi dzoo yodzanundidzondi capa. encapotarse de enojo . yonacotoyyondi, yonacoto satundi, yonacotodzaandi yondaachihi nuundi. encaramarse. yosiñendodzosahandi, f. cuiñe, yosacuiñnendodzondi, fu. qcuiñe, yosandodzondi, f, qndodz. encarcelar. v, carcel, echar en carcel. encarcelar, dar la casa por carcel. yochihiñahandi huahi. encarecer algo en el precio. yoquidzamanindi, yoquidzatesi yahuindi, yoquidzacuihi yoquidza yahuindi, f. cadza. encarecido asi. sayocuvuimani, sayocuvuitesi, sayocuvuicuihi, sayo-

cuvui yahui, sicacatasi, sicayondaasi, sanisacuiñecayahui, sanisaa yahui. encarecer alguna cosa con verdad. yocachicooyocachi chidzundi. encargar algo a otro. yosi itniño ñahandi, f. cuvui, yotaatniño ñahandi, yosahatniño ñahandi, f. cuhua yocachitniño cadzata, yodzacuidzondi, yodzatavuindita tniño. encargarse de algo. yotusitniñondi yonihindi tnino, yosaindi tniñondi, quai, yocoo coondi tniño. encargado, a cargo tener algo. yondaatniñondi, yyotniñondi encargar a otro la consciencia. yodzacuidzondi, yodzatavuindi inita, yodzatuvuindi sahadzidzohuay sandidzota. encargar su consciencia . yonacuidzoyonatavuidi yondai yuhunuundi, yonucoho tutnudziñendi, yonucuvuandi yonucuiñendi, yonu coondaandi. encarnar nuestro Redemptor Iesu Christo. niquiquayya yeque coño chisi yyadzehe sancta Maria. encarniçarse en vn peccado. yosai siña inídi, f qua, yosino siña inindi, yosacoho siña inidi, fu. qcoho. yocaanino inindi, yosisaninoinidi, f. cusa, yocoocoocutuinidi quachi encarniçarse. ñohoyodzoyosinindita, f. cohocodzo, ña ñuhu ñayoco ña sinindita. encarniçarse el lagarto, o cayman, tragando, yosidzo ñahate, yococoñahate, yosiadzite yuta. f. cadzi. encartar a otro. yodzatuvuindi quachita chita

folio 92r column 1

folio 92r column 2

chita, yocacu nahindita, yosino canindita, yocanacachindi quachita Encartado. tay dziquachi nisinotuvui, tay nicacunahita. encaxar vna cosa en otra. yonatniño tnahandi, yosanutnahandi, fu. canu, yodzacaicuinotnahandi. encaxarse asi. yocaicuino, yocainuu yocaicuiñe. encaxar vn negocio entre otros. yoquidzatnahandi, f. cadz. ençella. doho, tesite, tindusi. ençenagar. yodzacaindusiñahandi dayu, yocai canu ñahandi dayu yodzaquevui cuinoñahandidayu, yodzacaindita ñahandi dayu. ençenagado. tay nicaindusindayu, tay nisivui cuinodayu, tay nicainditandayu ençenagarse. yocaindusindi dayu yosivui cuinondi dayu. f. quevui. ençender fuego. yotehuindi ñuhu, yotniñondi ñuhu yodzacatnindi ñuhu, yotehuindaandi ñuhu, ençender carbones. yodzacayundi nuu ñuhu, yotniño cayundi nuu ñuhu, yosamindi nuu ñuhu, futu. cami. ençender, hazer arder la lumbre . yodzacana catne tneendi ñuhu, yodzacaandahandi ñuhu, yodzacatne tneendi ñuhu. ençenderse la leña. yocanacatne, yocatne tnii tutnu yocatne. ençenderse mas el fuego, echandole mas leña . yocanacatne nihi ñuhu, yosaandaha ñuhu, yosaandita nino yaa ñuhu, f. caa. encenderse mucha paja. yosaacatne

ñuhu yocatne tnii. encenderse mucha paja junta, y arder con ruido. yehenehe yehecatne, yondoyondoyoquesi, tnii tnii nicatni, sicasicaita quesi. ençenderse leña o paja mucha en cantidad que leuanta mucha llama. yocoocatne tnii yondoyo yaa ñuhu sica inditaquesi, sicaindita cani, yosico yaa ñuhu. ençenderse en yra y enojo, yodzico nuhu inindi, yocayu yocahu inindi, yocuvuidzichi yyoinindi, yodzico huaha inindi, yocuvuidzaa huaha inindi. encenderse el rostro de enojado. yonacuchi nuudi, vide. ençender copal. yosamindi cutu. futu. cami. ençenizaralgo. yodzacaindi yaa, yodzacaninondi yaa yochihindiyaa. ençensar, o inçensar. yodzaqnditandi cuu ñoho cutu yochihi ñumandi, yodzaqhu ñumandi, yotniño ñuhundi. yoquidzindi cuu ñuhu. ençensario. cuu, cuu samicutu, cuu ñuhu. encontar lo entero. yosaindodzondi fu. quai, yosaidodzodzinandi, yosaindaadzinandi, yotahuindaa dzinandi. encerar. yodzacaandi ñuma, yodza caandi chindi ñuma, yodzacaanuundi ñuma. encerrar pan o otra cosa. yotniño huahandi, yotasi huahandi, yochihi huahandi, yodzandevuindi yosadzindi sañoho, f. cadzi. ençerrar trigo en troxe. yodzacaindi M4 nuni

folio 92v column 1

folio 92v column 2

nuni yaca yotniñondi nuni yaca yotasi yucundi nuni yaca yotnaandi nuni yaca. Encerrar a alguno. yochihinditahuahi, yotasindita huahi, yodzaquevuindita huahi, yosadzindita, futuro cadzi. Encerrarse asi mismo. yonacadzindi sayehendi, yonuquehendi huahindi. Encerrarse muchas razones en vna tnuhu ininoichi, dudzu ininoichi yohosi sayosita, quahasiyo quaha siyo. Encienso. cutu dzusa. Encima de lo alto. dzinisi dzequesi. Encima de algo. nuusi, y en compacion yodzo, f. codzo. Enclauar. yochihindi duyucaa yosasindi duyu caa, f. casi, yodzacaindi duyucaa, yosanindodzondi duyucaa, f. caa. Enclauado. sanidzacaita duyucaa, sanisasininoduyucaa. Encoger como costura. yodzateyendi, yodzandeyendi yochihi teyendi Encogerse asi, yoteye yondeye. Encogerse la erida. yonandeye tuchi Encoger las espaldas al que açotan yonacuiyosatandi yonadzitasatandi, yonateye, yonachihi yai satandi, yonacuiyo, yonacatandi. Encogerse los neruios. yoteye, yosisi, yocuitno tuchi yocuvuinihi tuchi. Encogerse la ropa acortandose. yondaa deyedzoo yondeyedzoo, yonayechindadzudzoo, yonayechi yyodzoo, yonacañadzoo. es quando

do la lauan y se encoje. Encojida persona. tai yyo, tay ñacahi ini, tai yoyuhui, tai yochihiini tay ñayee ini, tay ñañoho yeeini. Encomendar a otro el officio que le encomiendan. yosicocuvuindita yosicotaañahandi, f. cuico. Encomendar algo a otro. yotaa tniño ñahandi yosii tniño ñahandi. Encomendar el officio a otro o otra cosa pidiendolo con humildad. yocachindahuindinuuta yonaquatundita. juntando el verbo de arriba. Encomendar su officio a otro. yocoo tasinaandi, yocoo tasi siñandita, yotniño siña ñahandi. Encomendar officios a otros. yosaha tniñondita, f. cuhua. Encomendar sus necessidades al mayor. yosatuhuandita, f. qtuh. Encomiendas dar para otro. sahandudzundi cadza canundota. Encomiendas tales dar. yoyuhuiñahandi, yonacachindi sayocachita. Enconarse la llaga . yocuhuicahui yocuhui nene, yonasiño, yosihi chisi, yondicocavua quañuhu. yondicosiyo quañuhu, yosiñechisi, f. cuiñe. Enconarse la herida. yonacuhui, yonacuico, yondaa quehe sanicaa, yonduvui cahui. Encontinente. davuitna davui tnani, danahani, daqueyeni, queye queyeni eetnanini yachini, davuitna ñuhuni, tanditani. Encontrar a caso con otro. yonatnaha ñahandi yondacu tnahañahandi, yonatnaha tnahadi. Encon

folio 93r column 1

folio 93r column 2

Encontrar como quiera. yonatnaha tnahandi yonanihi tnahadi. Encontrarse peleando. yodzatnahandi, yotniño dzavua tnahandi yodzadzavuatnahandi, yonuquaa tnahandi. Encontrarse con enojo. yodzatnaha dzoodzichi ñahandi yodzadzavuadzoo dzichi ñahadi. Encontrado estar con otro, ñohodzoo inindi, sita. Encorarse la herida. yonduvuiñee, yonduvui yuta ñee, yonde noho ñee, yondaa ñee. Encorar algo. yotniño dzucundi ñee, yotniñondi ñee. Encordio. dzemi, sayocanatoco. l. ytnudzehe. Encordio grande. dzemi canu. Encordio pequeño. dzemicoo taha nuni. Encorocar. yotniño ñahandi, dzete tutu, yochidzondi dzete tutu, dzinita. Encorporar vna cosa con otra. yodzacandi, yodzacainduu tnahandi, yodzacainini tnahandi. Encorporar en compañia. yochihi tnahandita, yocahui tnahandi, yosaqtnahandi, f. caq, Encoruar algo. yodzacayendi, yoquidzayaquandi. f. cadza, yonachihindi yendi. Encoruarse algo. yocaye, yocuvui tecuiye yocuvui yaqua. Encoruar el cuerpo inclinandose. yonoocavuandayendi yondonai nuundi, yonundayendi. Encrespar algo. yoquidzateyendi,

yoquidzandeyendi, yodzateyendi. yodzandoyondi. Encresparse el cabello. yoteyeidzi yondeyeidzi. Encrespada aue, quete indodzo tnumi sañu, quete indodzo yodzo sañu, quete indodzo yooyaca sañu, quete indodzo ñee dzini, quete nindoyo cuiñendodzosañu, quetenicana cuiñendodzo ñee, quete indodzo ñee sañu queteindodzo tandata, quetedzeque ñee. Encrestada aue como la gallina de castilla. quetetindata. Encruelecerse. yosidzo inindi, f. cuidzo, yoquete inindi, yocuvuiyy inindi. yocuvuidzaa inindi, yocuvuidzichi inindi. Encrucijada de caminos. sayo tucu ichi, sañoho nano ichi, sanoho nani ichi, sañoho dzamaichi, ichiñoho nani ichi ñoho dzama. Encuadernar libros. vi. cuadernar. Encubrir algo, yodzahindi, yotasidzahindi, yochihi dzahindi, yodzadza huindi, yochihi yuhundi, yochihindoyondi, yochihi huahandi, yodzahininidi. Encubrirse. yodzahindi. yosaquehe yuhundi, f. qquehe, yosaquevuidzahindi, f. qquevui, yosiyodzahindi. f. coo, yosiyoyuhundi. Encubrir o disimular culpa de otro yotniño inidi quachita yosasindi quachita f. casi, yosañundi quachita, f. qua, yosadzinino inidi, f. quadz. yodzadzahuindi vuisi quayo quachita. Encubierto estar defecto de otro. caa-

folio 93v column 1

folio 93v column 2

caa dzahui, caa tete caayuhu caa siyo, caandiyu , quachita. Encubrir algo debaxo de la manta. yochihidzoondi yonaquaininidzoondi Encumbrar vide cumbrarse. Encubrirse debaxo de la manta. yondevui quehe chisi dzoo, yonaquetendidzoo, yonucoo tetendidzoo encumbrarse en honra. yocuvui canundi, yocuvui dzuq, yocuvuininondi yocuvui candandi, yotacuninondi, yosacodzo ninondi, f. qcodzo, yocuvuinuundi. encumbrar a otro vide alabarle. encuñar. yochihi tneendi duyu. ende bien del que se goza del mal de otro. casihuaha, huaha tnaha huii, huaha nicuvui, huaha nisino. para tercera persona. nacasihuahata endemoniado, tay dzi ini nicai diablo, tay dziini nisivui cohodiablo nicaicoho, tay dziininiñoho ñuhu cuina. (haini. endemoniado estar. ñohoteñumiñahaini endereçar algo. yoquidzandaandi, f. cadza, yodzandaandi, yondadzandaandi, yondaqndaandi. enrededor aduerbial . satecuta, sanadzucu, sana cañu, sanacuicondau, sacaa cuta. enrededor cortar. yosandacutandi f. cand. yodzete cutandi. enrededor poner algo, yonacañu yocoo tasindi, sana cañu yocoo tasindi, en duda lleuar algo por si o por no. yonaindatundi. sanai tuhuandi, sanay datuudi. endulçar algo. yoquidzahuidzindi,

adzindi, f. cadza (huidzi endulçarse. yocuvuihuidzi yonduvui endureçerse algo. yocuvuiyuucasi cucu, danda, davua. endurecer algo. yoquidzacasi, con los de mas. f. cadza. (cerse. endurecerse el pan, vi. empedernecerse endurecerse obstinarse. dzavuatna tnaha yuu nicuvui ini, toto, casi, yuu casi, enebro arbol. yutnu ítni. eneldo. yucutedzico. ennegrecer. yoquidzatnoondi, f. cadz, yoquidza quandahuindi, yodzasino tnoondi. ennegrecerse. yocuvuitnoo, yosino tnoo, t. cono, yosaa nuu tnoo. ennegrecido. tay nicuvui tnoo, nisino tnoo enemigo. yecu, ñahu. enemistarse con otro. ñoho quachi inindi, yosini vhu indita, ñoho dzoondi sihita, yodzoondisihita, inindita quachindi sihita. enerizarse de frio. yototo casindi, yonandequendi, yonandeyendi, yonanaidzi tnumi ñeendi, yodaandodzosatandi, yonandeye casindi. enerizarse los cabellos de miedo. yonanañu idzindi, yonandequeidzindi enerizarse el perro . yondoyondavua idzite, yonandeque idzite. yonandavuaidzite, yonanañuidzite. enero mes. idem. yooyondai sahadzina, yocai sahadzina. enertarse los miembros. yocuitno yonacaye, yonacuiyo, yocuvuitnuu, yonacaa. enertado asi. sanicuitno saninacuiyo. enfa-

folio 94r column 1

folio 94r column 2

enfadarme. yosacodzondii inindi, f. codzo, yosacodzo quene inindi f. idez, vide enhadarme. enfermar. yocuhuindi. yotnaha quahindi, yotnahandi quete quahi, y por metaphora queheyosacavuandi, f. qquehe, f. qcavua. enfermo. tay quahi, tai yocuhui, tai yotnaha quahi. enfermar hazer a otro yosaha quahi ñahandi, yodzacuhui ñahandi yodzanihi quahiñahandi, yosaha ñahandiquetequahi, f. cuhua yuu yutnu, enfermeria. huahi quahi. enfermero . tai yondaa tay quahi, tai yondico tay quahi, tai yondaca tay quahi enfermizo. tay dzocaacandaca, tay caa huasi, tay caaquahi, tay caa tnana, tay ñadatnu. enfermar començar la enfermedad yotuvuiquahi, yocai quahi, yosiyo saha. yocaisaha, yosayuquahi. enfermedad dar nuestro señor. yocoo chidzoyayuu yutnudaha saha, dzuq dicando, yotasiya quete quahi, yotnahando, yondaa yotusindo. enfermo estar vide enfermar. enfermedad de todo el cuerpo. quahi nee. enfermo estar asi. dzo neecandi yocuhui, dzoyocachi, yocoyondaha sahandi. enfermedad etica. quahi yaa, quahi tachi, quahi cuiño. enfermedad de tiricia quahi quaa,

enfermo estar asi? yosino cuvui nuu yosino quaa, yosinodzi yahi nuu, yodzachii quaandi. enfermedad de camaras de sangre. quahi dzasi. enfermedad comun de camaras. quahi caa chisi, quahi sico nuu chisi, quahi coo chisi, quahi tadziini. enfermedad de la hijada, quahi dziñe chisi. enfermo estar asi. yocananini ini, yosiñe niniini. f. cuiñe, dziñe chisi yocananini yondoyo cuiñe nini tuchi, yocana cuini dziñe chisi. enfermar de la orina. quahiyondiyu dzadza (hi yehe. enfermedad de gota coral. quahi sihi yehe enfermedad de quebrantamiento. quahi tahui yeque. enfermedad de cadarro. quahi dzayu. quahi dzitni. enfermedad de perlesia. quahi nehe quahi coonduu ñuhu, quahicuitñondaha, quahi sisindaha saha. enfermar por mucho beuer. yondehuindedzi ini, yotusindedzi inindi, yosaandedziinindi, yosacodzondedziinindi, f. codzo. enfermedad contagiosa. quahiyosico tnaha. enfermedad pegar a otro. yodzacuico tnahandi quahi. en fin. dzondehe, dzonduvui. en fin en conclusion. dzondaandu, dzonduvui vui sayo sinocavua, sayosinosayondehe, dzondaandu huitna, qndehe qtuhu. en fuzia de algo o de alguno hazer al guna cosa yocuvui saa inindi, yocu

folio 94v column 1

folio 94v column 2

yocuvui yee inindi cadzandi saha, yocuvui sihindi. enflaquecerse. yoyechi, yotahuindi, yoyequendi, yocuvuicuiyandi, yocuvuiyequendi, yocuvuindaa, yocuvuicuiñe, yoyequendaanda, yoyequendahandi. enflaquecer a otro. yodzayechindita, yoquidzayequendita, yoquidzacuiyañahandita, f. cadza. enflaquecido. tay yocuvuicuiya nuu, tay yeque taindaa. enflaquecerse el cuerpo con abstinencias, yondahua coñondi, con los demas. enfrenar cauallo. yotniñondi freno yochihindi freno. enfrente. yonditonuu, yehendisi cuite nuu, tuvuindaa cuite, yehe nani cuite nuu, yehetuhua cuite nuu, f. quehe. enfriar alguna cosa. yodzandicondi, yoquidzahuisindi, yoquidzacasindi, yoquidzacoyondi, f. cadza. enfriarse. yondico, yocuvui huisi, yocuvuicasi. enfriarse mucho. yocuvui huisi ñeñe. engañar a otro. yodzandahui ñahandi, yocuvuidzeque ñahandi, yosini sisi ñahandi, yodzadzequeñahhandi, yosaidzuhuañahandi, f. quai, yosini yechi ñahandi, f. qni. engañarse. yoyusi inindi, yocuvui quani inindi, yosanindi, f. quani, yoquaa yonanindi, yocuvui dzequendi, yonduvui dzeque quanindi, yonuquehe dzuhuandi. engañar a otro con aparencia de bien

yocuvui quaniñahandi, yocahahuisindi sita, yosani huisindi, f. cani. engañar a otro con palabras fingidas. yosininaha ñahandi, yosinisisiñahandi, yodzaquaañahandi, yosaidzuhuañahandi, yosaidzee ñahandi, yosidzonaha tniñondi sita fu. cuidzo. engañar a otro, dandole menos de lo que meresce. yosanindahui ñahandi, f. cani, yosai dzuhuañahandi sita, f. quai, yodzaquaañahandi. engarabatar. yodzacayendi. engarrafar. yosaacuiañahandi, f. caa yotnee ñahandi, yodzitanahandi. engastar, o engastonar como en oro yotniñondi dziñuhu, yotniñodzocondi, dziñuhu, yotniño tnahandi dziñuhu. engastonado asi. sanisacohodzocodziñuhu. engendrar. yoquidzahuahandi dzaya, yodzaqnandi, yotasindidzaya, yosaqndidzaya, f. caq. engendrador. tay yoquidzahuahadzaya, tay yosanidzaya, yodzaqnadzaya. engendrado ser. yocuvuindeq tata, yocuvuitnuhu yaa yosiñendodzo yaatnuhu. engolfarse. yosanuundi mañunduta canu, f. qnuu. yosanuundi ininduta, yosanuu candandi mañunduta yocaindi ininduta. engordar. yonañundi, yosacuhua coñondi, f. qcuhua, yocuvuicanundi, yosanundi, f. quanu, yosidzo coñondi, f. cuidzo, yosanucanundi. engordar a otro. ei. ceuar. en

folio 95r column 1

folio 95r column 2

Engorrar vide tardarse. Engrandecer a otro. yodzayuhu nuundita, yotasinuundita. vi. alabar Engrandecerse vanamente yosaisanu inindi, yosai ñuhundi mayndi f. quai, yonanduvua ninondi. vide alabarse. Engrassarse como en las minas. yosicondi dzico ayodziñuhu, dzico ayoyosivuindi, dzico ana, yosico yosivuindi, f. cuico, f. quevui. Engrasado estar asi. quahi nacuiyo sacuvuindi quahisisi sacuvuindi quahi nacuitno sacuvuindi saha dzico ayo dzi ñuhu nisicondi, Engrifarse como el gato. yonandequete. yosiñate. Engrosar yoquidzacocondi, yoquidzacanundi, yoquidzadzayundi, f. cadza. Engrudo tindaca. Engrudar vide empengar. Enhadarme o enfadarme alguna persona. yodzandehui ñaha tasindi, yoquidzañaña ñahata, yodzadzichiiniñahandi, yodzaqcodzoquene ini ñahata. yodzaqcuiñeini ñaha yoquidzandii iniñahata, yodza cuicondodzo iniñahata sindi. Enhadarse por la tardança. yocuvui dzuchi inindi, yondehui inindi, yotnee inindi. Enhadarme darme en rostro la comida. yosiconduta yuhundi, yosa codzoqueneini, f. qcodzo, yosicondodzoini, f. cuico. Enhadarme o enfadarme de tractar algun negocio. yondehui inindi, Enhestar leuantar en algo alguna

cosa. yondoyo canindi, yondoyo canindichindi, yonacanindi. Enhiesto estar. yñendi, f. cuiñe iñendichindi. Enhetrar alguna cosa. yoquidzacanandi, yoquidzatetacandi, yoquidza techihindi, yoquidzatetaandi, f. cadza. Enhilar aguja. yochihindi yuhua, yavuindii, yodzaquevuindi yuhua. Enlabiar engañando. yocaha huisindi, yodzacai huisi ñahandi, yocahatachindi, yodzatnee yaañahandi, yocaha huatandi, yocaha huidzindi, , yocaha dzeendi, yocaha quaindi, yocahahuiindi, yocaha nanindi. En la copa del arbol, vide arbol copado. En la cumbre. dzini dzitu, dzeque. En la gloria eterna. sacaicuiindatu sacaindatu nee caa qhu, sanihiini neenducaaqhu, saquai quaha nee chihi qhu. Enladrillar suelo. yochihi tnahandi doho tavui, yonañundi dohotavui, yosaqtnahandi dohotavui yosaquanindi doho tavui. Enlazar. vide echar lazos. Enlizar tela. yotnee quundiidza, yochidzondi quuidza Enlizada tela. idzanitneequu, idzanisacodzo quu. Enlodar arrojando el lodo con la mano. yodzaquetendaandi dayu yocoyondaandi dayu. yodzaqcoyondaandi, yodzandavuandaandi dayu, yosatendaandi dayu. Enlodar algo poniendo el lodo con la

folio 95v column 1

folio 95v column 2

la mano o con paleta. yodzacaandi dayu, yodzacaanuundi dayu yosaqdi dayu, f. caq. Enlodarse. yosaa nuundi dayu, f. caa yoquetendi dayu yosaandichindi dayu, yocatundi dayu, yondavuandaandayu. Enloquecer. yodzanainindi, yoquidzana inindi, yocuvuicanainindi, yoquitevuiinindi. enloquecer a otro. yodzadzana iniñahandi yoquidzadzana iniñahandi, f. cadza, yoquidza cana iniñahandi, f. cadza. enlosar, yochihi tnahandi yuu, yonañundi yuu yosaqtnahandi yuu, futuro caq. enlutarse ponerse luto. yosaidzohondi sindeye, yocaiiindisindeye. yotasi yyndisindeye, yondaandi sisindeye, yondisindi dayusahandeye. enluzir dar lustre . yodzandaa nuu ñuhu, yondadzayaa. yondadzasaandi, yonadza cuiindaandi, yondadzaqueyendi. enmarañar. yoquidzate tacandi, yoquidzatechihindi, enmarchitarse. yonadzii, yocuvuidzii. en medio estar. inino mañudzavuandi, inino mañundi, f. cuinino. enmedio estar echado. canu manundi, canudzavuandi, en medio ponerse de los que riñen. yotniñomañusahundi, yocasimañu dudzundi, yosacuino mañundi, f. qcuino, yosananundi. f. qnanu. yosivui cuinondi. f. quevui. yotniño canu sahundi, yotniño canun-

ndudzu. enmendarme de la vida mala, yosicocavuavuatuiuindi yosicocuisi inindi, yondicocaq inindi, yodzaquehuindi dzica quachindi. en muchas maneras. cahi sichi, cahi nuu. en muchas partes. quanduuquanini quacai nini, cahi sichi, yodzonduvua, ytnu yuvui, quasaa quasivui quacainini. en mi tiempo. sayyondi, yyondiquevuidzavua, dehendi quevuidzavua en mi niñez quevui quachindi, quevuidzo quachindi, quevuiyeqndi quevuinisiyo yequendi, quevuiyeque yuhuandi. en mi lugar. siñandi say yondi. en ninguna manera. huadza, huadzayu. en negrecer. vide, supra. en noblecer a alguno vide armar cauallero. ennoblecerse. yocuvui tohondi, yocuvui yuhunuundi, en nombre de fulano. naa. (au si, enñudecer la cana. yosacoonana huau si enojarse. yocuvuidzichiinindi, yocuvuidzaa inindi. enojarse con otro, yocuvuidzichi inindisita, yocuvuidzaainindisita enojarme mucho, yodzico inindi, yosatu inindi, yocahu inindi. enojar a otro. yoquidzadzichiiniñahandi, yodzadzichi iniñahadi, yodzasatu iniñahandi, yodzadzaa iniñahandi. enojado estar con otro. yodzoondi ñoho quachindi, ñoho yodzoyo sinin-

folio 96r column 1

folio 96v column 2

yosinindi, ta, f. coho. enojado estar con otro con determinacion de nunca le hablar. yotniño dehe numa inindisita. enojadizo que luego se enoja. tai yy ini, tay dehuidzichiini tai yecaini dzoyy dzoyecacaini, queyeni yocuvuidzichiini ñatuvui sacuvuidzevuisita. enojarse sin razon. dzo huisica yocuvuidzichiini dzotnunica yocuvui dzichiini, ñacuvui tnunisa cuvuidzichiini, ñatuvuisaha, ñacuvui tnunisaha. en otra manera. tucu sichi yyo, nina sichi yyo ninayyo, tucu yyo. en otro tiempo pasado. sandaa saninoca. sadzinacasanahaca, saycandaaca, dadzavua. en que manera preguntando. nayyondidza? nanicuvuindidza. en que manera se hara. nacuvuindidza? nayyondidzacuvui? en paciencia recebir algo . yosaha inindi, f. cuhua, yosai canuinindi, f. q, yocuvui canuinindi, dzoyosaindatucandi. en pobreza viuir. vide viuir en pobreza. en pobreza ser criado . yosanundahuindi, f. quan, yocanundahuindi en poco tener a alguno yosini ñahandi, yosini yechindi, vi. despreciar. en que tiempo amana. nasadzavua huitna. en que grado de parentesco estas? na dzahadzininadzahadeyeqnindota enrranziarse alguna cosa por gorda. yocuvuicudzi, quaa cudzi quaha,

yocanasiye. enrramar. yotaandi huisi cuii, yodzucuninondi huisicuii, yodzacaanuundi huisi cuii. yodzucundaandi huisi, yochihindiita. enrramar haziendo arcos de rosas. yotaandiita yutnu, cuta, yodzandaindiita yaicuta, yosanindaandiyaicuta, f. cani. enrredar algo. yochihindiyohoquaye, yuhua quaye, enrredarse el halcon quedar colgado de las pihuelas yosacoho nano ñee ñoho sahate, yosacohodzucuñee yosacoho nano tnaha ñee, yodzucunino tnaha ñeete, yosiyondaa tnaha ñee, f. cuiyo, yondiyondaa tnaha ñeete. enredado echo como red. sanidzaha ñono, sanidzucua, sanidzuhua, sanidzahandeque, sanicatnu ñono nicatnundeque. enrrexar cerrar con rrexas. yochihindi tnucucuacaa, yochihindi caadeque yochihindi caatnucucua enrrexar poner rexas depalo. yochihindi yutnundeque yosani ndiyu tnundeque, f. cani. enrriquecer en cosas temporales. yonihi inindi, yocavui ñacutundi yocayasindi, yoquaha nino huahindi, yonduvuihuaha dzico sindi. enrriquecer a otro. yodzanihi iniñahandi. yoquidza huaha dzico ñahandi. f. cadz. yasaha quaha ñahandi f. cuhua, enriscarse, yosahandi, yucu ñuhu, f. qhu. yosivuindiyucuñuhu, yucu cana, yucu yoosica, yoosini f. quevui en-

folio 96v column 1

folio 96v column 2

Enronquecerse. yocuvui nañadzuqndi, yocadzidzuq, yondiyo nino dzuqndi, yosinoyacadzuqdi, enrroscare la culebra yonucoototote, yototote, yonatotote, yona cuiyote. yonucoo yucute, yonucooyucu totote, yonucoondoyote, yonucooteyete. enrrubiarse los cabellos. yoquidza huahaidzi dzinindi yoquidza quaa. yoquidzayahandiidzidzini, futuro cadza. ensayarse para algo, yositotnunindi f. coto. ensayarse para la guerra. yodza quaha tnunindi, yonaquete yusandi yodza quahandi coocuisindi. ensalçar vide alabar. ensalada . yuvuayodzaca cahi nuu, yodzacanino. ensanchar camino o ropa o otra cosa. yoquidzacahindi, yoquidzaconondi, yoquidzaquahandi, yoquidzasicandl, f. cadza, yodzandecaninondi. ensancharse asi. yocuvuicono cahi sica. ensanchar agujero. yodzacuicondi, yodzacono nuundi. ensangostar algo. yoquidzatucundi cuite tnañundi, f. cadz. ensangostarse algo. yocuvui tuu. yocuvui tnañu. ensangrentar algo. yodzacaa nuundi neñe, yodzandichindineñe, yodzaquetendineñe, yodzacatundi neñe, yocoyondaandi neñe. ensangrentarse. yosaanuundi neñe, f. caa, yosaadichineñe, f. cai.

ensañarse uide enojarse. ensartar como cuentas. yonachihindi dzeque, yonatniñondi yuhua dzeque. enseñar vide diciplinar. yodzatuhuanuu ñahandi. yodzaquaañahandi, yoyuhui ñahandi, yodzacoto ñahandi, yodzaquahañahandi, yodzatuhua ñahandi. enseñarse asi. yodzaquaandi, yodza quahandi, yondaanoondi, yocutuhuandi. enseñar o descubrir alguna inuencion yodzatuvuihuisindi, yonahandi huisi, yonahatadzindi. enseñarse el vno al otro lo que saben yonadzamandihuisi sihita, yodza quaha ñahandisita, yonadzaquaha ñahatasindi. enseñorearse. yocvuiyyandi, yocuvui toniñondi, yocuvuinuundi, yondacandi ñandahi, yodzondi tayu. f. codzo, yondaanditayu, f. condaa, ñohouditayu, f. coho. enseñorearse tomando lo que no es suyo, vide alçarse. ensebar. yodzacaanuundi dzaha, yodaqndidzaha, f. caq. ensebada cosa. sanisaa nuu dzaha sa nicatudzaha, ensilar pan o otra cosa. yotniñondi nuni yavui yuhu, yodzacaindi nuni yavui yaca yuhu, yotnaandinuni yavui yuha. ensilado pan. nuni sacoho yavuiyuhu. l. ñoho, nuninicai yavui yuhu nuni nitnaa yavui yuhu, ensillar cauallo. yochidzonditayu, yosaqndodzondi tayu, f. caq. ensi-

folio 97r column 1

folio 97r column 2

Ensillado cauallo. idzu yodzotayu, sacodzo tayu. Ensoberuecerse. yocuvui ninoinindi, yocuvui yyo inindi, yocuvuidzico inindi, yosaainindi, yosanu inindi, f quanu. yocuvuidzini inindi ensoberuecido. tay yosaaini, tay yosanu ini, tay yodzicoini. ensordecer. yodzohondi, yocuvui dzohondi, yocuvuidzoho tutnundi, yondiyudzohondi, yondadzitutnundi. ensordecer a otro. yoquidzadzoho ñahandita, fu. cadza, yodzadzoho ñahandi tutnuta, yosadzindi yodzandiyundi tutnuta, f. cadzi. ensuziar algo yoquidzatnahandi, yoquidzatatandi, yoquidzacudzindi, yoquidza ñumandi, yoquidza yaquandi, f. cadz. ensuziarse algo. yocuvui tnaha, yocuvuitata cudzi. ensuziarse la criatura. yosiyo saquachi yeq, yosatesi. en sueños. quevui yoquidzi. entablar algo. yotninondi davuacono, yosaquedi davua, yotininondi davuadzoco davuadziyo, yutnu dziyo. entablarse algo, yosacohondavua yutnucono. entablar como andamio. yosaqndodzondi yutnu cono, f. caq. yodza cutundi yutnucono. entallar. yotaandi dusa yutnu, yosatandi dasa yutnu, f. cata, yotavuandidusa yutnu, yodzacanadi dusa. entallada cosa. yutnu nisatatandusa, nitaatandusa.

Entallecerse las versas yosaaita, yo cana yetu, yocanayutu, yosaa yetu, yosaa yutnu. en tanto, o en tanto que. neendudzavua, neendudzavuatnaha, neendu yocuvui missa, en tanto que dizen missa, dzavuatnaha yocuvui misa, nee yocuvui missa, dandu yocuvui missa. en tanto en quanto. dehe dzavuani, dzavuani. entanto grado de parentesco. dehe dzavuatnaha toto, dehedzavua toto tnahandita, dehedzavua toto, yehendico tnahandi sihita. en tanto quanto ha que llegue aqui sa neenduniqui saandi yaha, dandu niqui saandi. entenado, vi, antenado. entender algo. yotacusindi, yosinindi, fu. qni, yosacoho dzohondi, fu. qcoho. entender clara y distinctamente algo. yotacucasindi, yotacutnunisindi, yosinicasindi, yosinitnunindi, f. qni, yotacundaa sindi, ñahuisi ñatadziyotacusindi, yotacundehendi entender los pensamientos de otro. yosinitnunidi inita, yotadzi inindi, yotuvui tnuni sindi sañoho inita entender hazer a otro. yodzatacundita, yodzaqnindita. entender algo por sospecha . yosanuu inindi f. qnuu, yosaatadzi inindi, yosaatuvui inindi, yosaacani inindi, f. caa. entender en vna sola cosa. dzoeeni yosacoondaandi. f. qco. dzoeeni yoquidzandi, f. cadz. dzoeeni yo N taa

folio 97v column 1

folio 97v column 2

yotaainindi, dzoeesichini yoquidzan di. dzoeeni yotaanuundi, yondaa nihindi. entender yo solo en vna cosa. dzomainindi, dzoeenindi yoquidza, f. cadz. dzomai ñuhunindi dzomai eenindi. entender al reues lo que se dize. yotacudzoho sindi, yosinidohondi, f qni, yotacudzanasindi, yotacu itnisindi, dzotucucayosinindi, dzo tucucayotacusindi. entera cosa no partida. nee, neendu neecutundu, neecaandu. entera cosa sana, sin macula ni falta saneenda tnu neendai, sanee huahaa nee huii, saneenisinonee nisino huii caa. enternecerse algo. yocuita, yocoocuita, yocuvuihuita, yotnama, yotadzi. enternecer actiuo. yoquidzahuitandi, f. cad. yosadzindi, f. quadzi, yodzatnamandi, yodzaqcacandi. enterrar muertos. yosasindideye, f. cusi, yotasi yuhundi deye, yochihi yuhundi deye, yochihindoyondi, yodzahuindi deye. enterrado, estar muerto. yondusindeye, f. con. nicuvui yuhu. enterrarse muerto. yosacoondusi deye, f. qcoond. enterrar alguna cosa. yosasindi, fu. cusi, yonacusindi. entibiar algo enfriandolo. yodzandicondi, yoquidzahuisi. entibiar algo poniendolo al fuego. yódadzahuidzi hui hindi, yodzacuidzi huii huihindi,

entibiarse asi. yonduhui huidzi huii. entibiarse en el proposito. yotevui inindi, yocuvuitucuinindi, yocuvuidzusainindi, yondehui inindi, yondehui naha inindi. entibiarse en el coraçon, mudando parecer, o proposito. yonatuhuinindi, yosanda inindi, f canda, yondico cavuainindi, yotevui inindi, yonoocuisi inindi. yonoocavua inindi, yoquehui inindi. en todas partes. neendu, neecaandu, neecaa neeisi, neenduquasaa quasivui qua cainini, dacunduta dacu neñe, neenduca, neendu isi. en toda la redondez del mundo. nee cutu sayosico ñuu ñayevui, dehe dzavuatnaha caasico ñuu ñayevui, dehedzavuatnaha yosicoñuu ñayevui. entomecerse pie o mano yosisi daha saha, yocavuiquehui saha. entorpecerse la lengua . yosisi yaa, yocuvuidatni yaa, yocuvui quete yaa, yocuvuicocoyaa. entonar canto empeçandolo. yocanacatadiinandi, yochihi sahandi, yotasisihandi, catandi yaa, yocana cachidzinandi yaa, yodzacaisahandi. entonar canto desentonado, yonadzatnahandi dudzu yaa, yonatasindaandi dudzu yaa, yondadzahuahandi dudzu yaa, yodzaqtnaha huatundi, yodzandaindi dudzu yaa entonada persona presuntuosa, tay yosicandandu, tay yosica huico, tay ña siconai nuu, tay ña yosandoyocoto nee caa, tay yonanduvua nino. en-

folio 98r column 1

folio 98r column 2

Entonarse con presuncion. yosicandandundi, con los de mas. Entonces adueruio. quevuidzavua, dzoquevuidzavua. entorpecerse. quanduvui naha, yonatevuiini, yocuvui naha, yonucuiñendaa dzeedzitnindi, yonduvuiyeq quachi. entortar a alguno quebrandole ojo yodzacandenuu ñahandi, yoquidzandaa nuu ñahandi, yoquidza cohondi nuuta, yoquidzachindondi nuuta, f. cadza, yodzayechi ninondi nuuta, yodzacaidzohondi nuuta, yodzaquevuindocondi nuuta, yodzaquevui tnimandi nuuta entortado tuerto destamanera, tay nicandenuu, tay nuundaa, tay niyechininonuu, taynuudzoho, tay nuundoco tay nuu tnima. entortarsa asi yocande nuundi. yocuvuindaa nuundi, yocaidzoho nuundi, yosivuindoco nuundi, yosivui tnima nuundi, f. quevui. entortarse tabla yosiyo yutnu, yonacuiyo yutnu. entortar algo. yodzacayendi, yoquidzayaquandi, yoquidza yohondi, f. cadz. entrambas partes, vide ambas. entrambos. duvuita, dehenduvuita te entrañas. ñee ñoho naho nuu inindi ñee dziyu, ñee yondadzi nuu ini, ñeedziyu, ñohondadzi nuu ini. entrañable amigo, tay sini daa maa inindi vide amigo, entranablemente. tnuhu nee yuini entranas de la tierra. ini ñuhu. entrar en mi casa. yondevuindi.

entrar en casa agena . yosivuindi, f. quevui, yosanuundi huahita, futuro, qnuu. entrar a escondidas. yosivui yuhundi, dzo yuhuni yosivui, futuro quevui entrar paso a paso. yosivuicayandi f. dzocayani yosivui, entrar apretado por la mucha gente, yosivui tnañundi, yosivui cuiñe tnañundi, yosivuicoo tnañundi, f. quevui. entrar apretado. yosivui nihi neni cutu tnañu, f. quevui. entrar como perdidas las palabras de vno. yosivuindoyondudzundi inindo, yosivui naandudzundiinindo, l. no te aprouecha lo que yo te digo. y quado dize que si aprouecha dize el que las oye. nisacoho inindi dudzundo. entrar a jornal, yonadzicondi dzehedzocondi, yonacanindi dzehe dzocondi, yonacanudzehedzocondi daha sahandi. entrar frio en alguna parte del cuerpo. yosivui casi neendi, yosidzo casi neendi, f. cuidzo. entrar algo holgado, ñoho sino noondaa yosivui. entrar en religion. yosaindi dai dzutu, futuro quai. yondevui nuundi dzonoii, yonduvuindi dzutu. entrar en llano el que abaxo de sierras. yosasaandi yodzo, ichindaa ninanihindi, yocoo sinondi yodzo. entrada de casa çaguan. yuhu yahi nuu huahi huahiyocacunditadzina N2 huahi

folio 98v column 1

folio 98v column 2

huahi ichi, huahiyosasaadzina. Entrate aca. taquevuindo, dzoquevuindo, dzondevuindo. Entradas de la frente. sasaaninitnaa, sasaandodzotnaa, dziñetnaandi. Entradas tener asi. yosaanini tnaandi, sasaandodzotnaa dziñetnaandi. Entre algunos. nahota, yyota, tnañuta, dzavuata, nahota yyota. Entre arboles naho yutnu, yyuyutnu, tnañu yutnu. Entre el mismo arbol. ini yutnu, yyu yutnu, daha yutnu, dzini yutnu. Entre las mantas, o entre la ropa. ini dzoo, mañu inidzoo, chisidzoo. Entre sierras. naho yucu, dzoco yucu, yyuyucu. Entre los dedos. dzehendaha, nahondaha. Entre coyunturas. sañoho tnaha yeque, Entre cuero y carne chisi ñeehuisi, chisi ñeeyadzi ñee huisi, naho ñee sihi coño. Entre la carga, y el sobornal. sacaa nino mañu sataidzu dzidzo. Entre doblezes. caa nini sayototo, yotavuidzoo, caa nini saninatnudzoo. Entre dia. duvui sayondii. Entredicho. sayondaadzuhu huahi ñuhu, sayonucavuayy, sayonandiyuhuahi ñuhu. Entredicho poner. yotaadzuhundi huahiñuhu, yosaniiindi huahi ñuhu, yosaqiindi, yosaqnahondi, f. caq. yosanidzuhundi huahi ñuhu, f cani. Entregar algo enlas manos de alguno

no. yochihindi dahata, yosahañahandi, f. cuhua, yotniñondi yuhundahata. Entremeter algo entre otras cosas. yodzaquevuindi nahosi, yosanundi nahosi, f. canu, yochihindinahosi. Entremeter platica diferente . yocootniñondi dudzu, yodzacainanondi dudzu, yodzacaicohondi dudzu. Entremererse asi platica. yosivui cohondudzu, yocainano, yocaicohondudzu. Entremeterse entre otros yosivuindi, f. quevui yosivuinduu queyendi, yosaanduundi, f caa. Entremeterse donde no le llaman. yosivui cohondi, f quevui yocainanondi, yodzacatnahadi, yosaanduundi, yosaaninondi. f. caa, Entremetido hombre, tay yosivui cohotnaha, tay yosivuinduu, yosivui ninindi. Entresacar algo, escogiendo. yocahininondi, yocasininondi, yocai tasindi, yocananahindi. Entresacar algo arrancandolo. yotnoho ninondi, yotnohoni ninindi, yocahinini yocahi ninondi, yodzitaninindi. Entreranto. neeni, v. entanto. Entretener a vno en palabras. yotniño yaayuhundi sita yosatanino yaandisita, f. caca, yocoocani huisi ñahandisita, yodzaquai ninondita. Entretenimiento de conuersacion. satnai tnuhu, sandaa nuu tnuhu, sacahatnuhu. Entretexer. yotnaandi En-

folio 99r column 1

folio 99r column 2

yodziñandi sacu yotniñondisindi sacu. Entreuenir poniendo paz. yodzanoo quachindi, yotniño mañu sahundi yotniñoquaindi, yotniñosahundi. Entreuenir rogando. yocahandaandodzo ñahandi, yocahandodzo ñahandi, yocahaninondi sahata, yosiñendaandi, f. cuiñe. Entreuerado. sayehedzaca. Entreueradamente, de diferentes colores. dzotecuiñe, dzotnucucua. Entricada cosa. sañohodzaca, sacaa dzaca, sayehedzaca. Entricar, vi. enmarañar. Entristecerse. yocuvui coyo inindi, yosaca inindi, fu quaca, yocuvui quaca inindi, yocaca inindi, ñohondayu inindi, ñoho sacainindi, yosacu inindi, futu. quacu, yocuvui dzinda inindi, ñoho sacu inindi. Entristecido. tay yocuvuicoyo ini, con los demas. Entristecer a otro . yoquidzacoyo iniñahandi, yoquidzaquacaini ñahandi, yoquidzadzinda ini ñahandi, yodzacoyo ini ñahandi. Enturbiar algun licor. yoquidzañuhundi, f. cadz. yodzañuhundi, yodzacanino ñuhundi. Entretexer juntando colores. yocono tecuiñendi. Enturbiarse algun licor. yocuvui ñuhu, yodzacanino. Envasar. vi. embudar. Envano o en valde. dzohuisicadzotnunica, dzodzicoca, dzocahaca, dzodziconica, dzocaha nica,

Envano, hablar, y sin prouecho. dzoyodzaña cahacandi, dzoyondoyo cahacandi dudzu, dzoyondoyo dzicocandudzu, dzoyotevuicahacandudzu, dzo yositadzanacandudzu, f. cuita. Envararse. yocuitnondi, yosisindi, yocuvuitnuundi. Envejecerse. yoyeendi, yosanundi, f. quan. yocuvuidziindi, yocuvuitnanundi. Envejecido. saniyee, sanisanu, sanitnanu. Envejecerse la ropa. yocuvuituhu, yocuvui yata, yocuvui ñami, yocuvuiyadzi, yotanda. Envejecerla. yoquidzatuhundi, yoquidzayatandi, yoquidzañamindi, f. cadza. Envejecerse en peccados. yosanuninondi sihi quachi, yosanu sihindi quachi. f. quanu, nicaa ninoinindi quachi, nisicoinindi quachi, f. cuico, nisisaninoinindi quachi. f. cusa. Envejecerse arbol. yutnunisino, yosinocuvui yutnu quacuvui yata. Envelesado estar. yocananuundi, yositonanondi, fu. coto. Envilecerse por vicios. yonoonahandi, yonduvui yeqquachindi, yondaidzicondi, y por metaphora, yonucuiñendaa dzeedzitnindi, yonacahiyuhu nuundi, yonatnee dzaandatundi. Enxabonar. yochinindinama, yodzaqhundi nama, yosadzondi nama, fu. codzo, yosaundodzondi nama, f. quu, yosihindodzondi nama, fu. quhu. N3 En-

folio 99v column 1

folio 99v column 2

Enxabonar baldonar. yonaniñahandi, yosaquehe ñahandi, f. caa, yondaa quehe ñahandi yodzayevui ñahandi. Enxaguarse la boca. yonachiyundi duta, yochihindi duta yuhundi, yodzacononininduta yuhundi, yodzacono nuunduta. Enxaguar vasija. yodzacono nuundi, yodzacuico nuundi, yonaqnindi inisi, yodzacanacoyondi, yodzacama ninondi duta. Enxaguar jarro teniendole de la asa yoquidzi ninondi yodzacandani no tindoho. Enxaluegar . yonacanindi dutacaca, yonacanindiñuhuyaa, yodzandaandi ñuhu yaa, yodzandaanduundi ñuhuyaa, yosanindayundi, f. cani. yonacanindi dayu, Enxambre de abejas . yoco queteycana, yoco cahiycana, yocoicana cana saitate itate tneete, itatete. En vn instante. dzohoondutuvui, hoo naquanini, hoondoyo cotoni, hoo nudzucuani, dzotuvuinica dzotuvuica. En vn puncto idem. En vno simul. dzooni, dzohoondu dzohoonica dzohoo nanica. En vno viuir dos. dzoeeyyondi, dzo hoo yyondi sihita. En vno viuir muchos. dzohoo ysisiyo tacata, dzoee yosiyo. En vna parte y otra. duvuisiyo dehenduvuisiyo. Enxerir arboles. yochidzo tnahandi, yodzacuico tnahandi yutnu, yodzatnee tnahandi, yosanindo-

ndodzo tnahandi yutnu, f. cani. Enxerto arbol. yutnu nitnee tnaha, yutnu ninucodzo tnaha, yutnuni sicotnaha, f. cuico, yutnuninucuiñendodzo tnaha. Enxugar algo. yodzayechindi, yodza yaandi. Enxugarse. yonayechi yonayaa. enxugar algo al sol. yodzayechiquandii, yodzayechicani, yosaqndi sayondii, f. caq. Enxugar al ayre. yodzadzucunditachi, yodzachihindi tachi. Enxuta. saniyechi, saniyaa. Enxuto hombre. tai yeque, tay cuiñe, tay daa tay ñacoñodaa. Enxundia. dzaha. Enzias. ñee saha noho. Enzina. yutnundii, yutu yata. Enzinal. saisi yutnundii, yutnu yata.

E. A N T E R. Era donde trillan. sasicani nuni, sasidzaquachi nuni, sasidza caa nuni. Era de verdura. doho. Era con caualletes . doho ninu cavua ticoo, ninucuinoticoo, Erbolario. tay sini yucu, tai yonaha yuca, tay tuhua yucu, tay sitondehe nuu yucu. Eredad. ita ñuhu. Eredad fertil. ytu quaha, ñuhucoco ñuhu caa, caha ñuhunduhua, ñuhu yodzo, itudzico ñute caa saa, Eredad del comun, ytu niñe ytu caa canu. Eredad de patrimonio. ytu chiyondi, Ere-

folio 100 column 1

folio 100r column 2

Eredar por testamento. yocoo tasitanduhu, yotasitnuni tasindi, yosaitnunita saquaindi sanihindi, futuro quay. eredero dexar. yocoo tasindita, yotasitnunindi sita, yochidzondita ytuchiyo. eredero dexar el señor. yotniñonditañuu, yochihindi yuhundaha dzayandi, yosahandidzayandi, futuro cuhua. eredero ser. yonaindi sasimayta, fu. conay, yehe yuhundahandi sasi maita, ñohosiñandi. nohondisiña ta ñohondi naata, eredero vuiuersal. tay ninihidehendu, tay ninihi canu neecaa nee isi tay conai condidzodehendu, tay na nihindehe, tay nanihi nee. ereje. tai yodzatevuindudzu ñuhu, taiyondicocaqn dudzu ñuhu, tai yochihi idzi mihi dudzu ñuhu, tai yotniño tnahandudzu ña huaha, sindudzu huaha, tai yocai tniño dudzu dzana sindudzu ñuhu, tai yona dzama dudzu ñuhu . tai yonadzacandudzu ñahuaha. ereje ser. yodzatevuitandudzu ñuhu erguirse. vide ensoberuecerse. l. leuantarse. eriazo que no se labra. cuhu. erizarse el hombre . yonanañundi, yonandeque idzindi, yocadzindi erizo que llaman chayote, naña. ermano ñani. ermano mayor. ñani yevua, ñanidzina, ñani nuu. ermano menor. ñaninduvui, ermano el menor de todos. ñani-

dzatnu, ñanidzonduvui dzondehe. ermano menor que yo, auiendo otros despues. ñanitacundi, ermano de muger. cuhua. ermana de varon. cuhua. ermana entre las mugeres. cuvui, y para dezir mayor o menor. como entre los varones se dize. ermano de mi padre o madre. dzitondi. ermana de mi padre o madre, dzidzindi. ermano de mi abuelo. dzito saee toto saee dzini, ermana de mi abuelo. dzidzi saee toto ee dzini. ermanos mellizos. ñaninicacutetnehe, nani nicacunehe. ermano de leche. tainisadzi eendododzo sihindi. (chi. ermita. huahi ñuhudzuchi yuqdzuchi ermitaño. tay sicandatuyucu ñuhu, tayna caha vhui yucu ñuhu. errar el camino. yodzanandiichi, yotucundiichi, yodzamanidichi. errar hazer a otro. el camino, vide, descaminar. errar otro el camino. ñaninihindita ichi, ñanina tnahandi taichi, ñanina qnindi taichi. errar hazer mal. yodzatevuindi, yodzananino inindi. errar en lo que dize o haze. yoquidzadzanandi. errado estar vno o engañado. dzonaadzo nuuca yocuvuiinindi, yoyusuinindi, vide engañarse. eruaçal yucu cuhu. N 4 erua

folio 100v column 1

folio 100v column 2

eruaçal hazerse la milpa por crecer la yerua. yondusi itu yonduvuicoco cuhu, yonduvui yeheitu, yonduvui cuhuitu, yondaa cuhuitu, eruaje. ita cuhu.

vui huidzindi. escalentarse al fuego. yotnunindi, yotaacani, yotaaquesi, escalentarse o sahonarse, yonahandi, f. saha, yosahandaandi, yosaha cacandi. l. dzandandi, escalentar horno o temascal. yochihindi ñehe, f. cami. l. sitno. escalera. quayu diyo. escalera de un palo solo. yutnu yosaa, yutnuyondaa. escalera llana. diyocaa caayehendiyo escalera agra. diyoindaandichi, indaa tuvui. escalon. diyo. escama de pescado. yaatiyaca, dzoo teyaca. dzoo tayatiyaca. escamar pescado. yodzaqcoyondi yaa tiyaca, yozodzacuiindi dzootiyaca, yodzacoyondi yaa tiyaca, yoñahindi yaa. escampar la lluuia. vide dexar de llouer. escanciar. yosacondivino, f coco, yotniñondi vino, yodzacaindi. escanciar. dara ueuer a muchos, yodzacaandi, yodzaqnduundivino. escaño. tayu satnu, tayu yutnu. escandalizar a otro siendo occasion decaida, yodzadzana ninondiinita, yodzaqnuu ñena iniñahandi, yodzatadzi ñena iniñahandi, yodzacaanduu, yodzacaañena, yodzacaa quehendita, yodzatevui iniñahandi. escandalizarse. yosanuu ñena inindi f. qnuu, yodzana ninoinindi, yotadzi ñena inindi, yosaandnundi, f. caan. yosaquehedi, yotevui inindi. esca-

E. A N T E S. Esaminar. yodzandichi ninondi sita, yonanducundichinidisita yonanducudziyondi dudzu, yonanducu casindi dudzu, yosanoondicondi dudzu, yosandico ninondi dudzu. esaminar testigos. yodzacahandita, yodzandaindi dudzuta, yondaca tnuhu casindita. esaminar prouar alguna cosa. yosito tnunindi. f. coto. esaminanda esperimentada. sanisito tnuni. sanisaqtnuni . sanisiconay nisicocaq, nisini tnunita. esaminar la conciencia. yonacani inindi. vide aparejarse para se confesar. escabullirse. yondaicavuandi, yuhundahata, yondaicavuandindahata yocacu yosinondi. escala vide escalera, escalar fortaleza. yosaandi nama futuro, caa. escalentar algo. yodzacuidzindi, yodzahuidzindi. yodzadzaandi, yondadza huidzindi, yoquidzaynindi, f. cadz. escalentarse algo. yocuidzi, yocuvui ini, yonuni, yodzaa. escalentarse al sol. yotatandi, yondiindaandi. yonacuidzindi, yonduvui

folio 101r column 1

folio 101r column 2

Escaparse de peligro. yocacundi, yosinondi, f. cono, yocai cuisindi, yocacu yuhundahandi, yocacu ñuhu quetendi. Escaparse antes que le hechen mano. yocacuninondi, yondainditandi dahata, yondaininindi dahata. Escaparse de entre las manos. yondaicavuandi dahata. Escaramuzear peleando. yocauandi yecu, yodzasahandi, yecu. Escaramuçear con los cauallos, en paz, yosiconuundi, yodzaconondi idzu, yodzaconotnañundi cauallo, yodzaconocutandicauallo Escarauajo. tedzitni yehui, tequetne yehui. Escardar la tierra quitando la yerua . yonaquaindi cuhu yonatnohondi cuhu, yonadzitandi cuhu, yosiaindodzondi cuhu, f. quai, yonaquaindi yehe cuhu. escardar la tierra ablandandola. yonachihi cocondi, yonadzatayandi ñuhu, yonadzayaandi ñuhu, yositandodzondi . escarmenar lana. yocanandiidzi, yodzihindi idzi. escarmentar. yosiniyotacundi, f. qni yosanda ninoinindi, f. canda yoyuhuindiqtnahasavvui, yotuvuidaa inindi, yondecoho inindi. escarnecer de otro. yocuvuidzeque ñahandi, yosacundaañahandi, yosininaha ñahandi, yosinisisiñahandi, yocahandaañahandi. yocahandaa sisi ñahandi, yodzadzequendaa ñahandi, yosini yechi ñahandi, yosini quadzu, f. qni.

escarnecer burlar de lo que otro dize. yocachi cahandi dudzuta yodzaquadzuninondi dudzuta, yodzaquaa caha ñahandi, yodzayevuindi dudzuta, yocachinahandi dudzuta, yodzandainahandi dudzuta, yocachi yechindi. escaruar tierra. yostandodzondi, f. cata, yoñahindodzondi, yocaindodzondi. escaruar los dientes, yonacata ninindi nohondi, yonatavuandi yutnu saha nohondi, yonacatanino yutnu saha nohondi, yondaa chihindi yutnu saha nohondi yondai nai yutnu saha nohondi. escaruar orejas. yonaquai ninondi ñuma dzohondi, yodzacono nuu yutnu dzohondi, yonanaindi ñuma dzohondi. escaruar la tierra con los pies. yoñoo niño sahandi ñuhu, yosaunino sahandi nuu ñuhu, yosihindodzo saha nuu ñuhu. escaso . ta indiiini, tay quacu, tay quene ini tay dzaha ini, tay cuiyaini, tay quene, tay cuiya, tay dziiini. escaso ser. yocuvuindiindi, yocuvui dzaha inindi. yocuvuidzahandi, yocuvui cuiyandi, yocuvui quenendi yocuvui quacundi. ecasa cosa en peso o medida. saña nee cuhua, saña ñuni. saña sinotuhua, sañanisatnaha cuhua, saña yocuvuicuhua, sañanisinocuhua. escatimar. yocuvuidziiinindi, yochidzodzuchi dzuchindi, yodza qcavuandaa dzuchidzuchi yodzaqcavuandodzo dzuchi dzuchi es-

folio 101v column 1

folio 101v column 2

Escaruar los arboles. yoquidzayendi sahayutnu yodzacai coho saha yutnu, yosaqyendendi saha yutnu fu. caq. Esclarecerse o afamarse . yosaquehendudzundi, yosaquehedzicondi, yosaquehe ñuhundi, f. qquehe yotacuninondi. Esclarecer o afamar a otro. yochihindudzuñahandi, yochihidzico ñahandi, yochihi ñuhuñahandi, yodzatacuninoñahandi. Esclarecer el dia. yoyahinini, yocuisinini, yotuvui, yosinocuisi, yocanandii. Esclareciendo yr ya el dia. quayahi nini quacuisinini. Esclauina. dzoo sicaychi, dzooyodzonino, dzoocuite. Esclauo vendido. dahasaha, tay ñoho yahui, tay nisihinino, dahasahayodzo yuhua yahui, tay nicuvui yahui. Esclauo que se vendio en juego. daha saha yuhua tacu. Esclauo auido en guerra. tay nicuvuinduq. tay nicuvuidzaha, tay nicoo yucucavua, daha saha yucu cavua. Esclauo, nacido en casa . dzayadzana. Esclauo hazer a otro. yoquidzandaha saha ñahandi, f. cadza, yondadzandaha sahañahandi. Escoba. itandacu. Escobajo de vbas . yutnudaya yoho, tendedayayoho, sandu. Escobilla para alimpiar ropa. yoco ñuyoco.

Escoda para labrar. caa sasindaa yuu, caa sasi yuu caa tusi yuu, caanduvuisi yonuu, caa nuunduvuisiyo. Escofina. caa daye, ñahi yutnu. Escoger lo mejor. yocasininondi sa huaha, yonducu ninondi sahuaha, yositoninondi sahuaha, fu. coto, yocahi ninondi sahuaha, yocananahindi sahuaha. Escogido. sanicasininota. Escolastico. yay yehetnaha sadzaquahata, tay yehendahui tnaha sadzaquahata, tay yyotnaha, tay caa tnaha sadzaquahata. Esconderse. yodzahindi, yodzahi nuundi, yosiyodzahindi, yosiyo yuhundi, yosaquehe yuhundi, futu. qque. Esconder algo. yotasidzahindi, yotasiyuhundi. Escondidamente lleuar algo. yonai ninindi, yonai yuhundi, yehedzoondi sanayndi, fu. quehe. Escondidamente tomar algo. yosai ninindi, fu. quai. Escondidamente dar algo, yosaha yuhu ñahandi, futuro. cuh. dzo yuhuni yosahandi, dzondoyoni yosahandita. Esconderse entre matas, o arboles para esipiar. yotetendi, ita yucu yutnu, yoquetendi daha huisi, yosacohonditondi naho ita yucu yosaquehendidzini yutnu, f. qcoh fu. qquehe. Esconderse de otro, yosiyodzahindi, fu. coo. Esconderse detras de otro, yehe dza hindi

folio 102r column 1

folio 102r column 2

dzahindi satata, yehetetendi, f. queh. Escondido estar algo, debaxo de la hoja caida. caa nini huisi, caa nini quayo, caa ninindoyo, caanini yuhu. Esconder algun peccado en la confession. yochihidzahindi yocaitasindi quachi, yosasininondi quachi, yosadzinino inindi quachi, futu. quadzi. l. cadzi, yotasi siyondi quachi. Escondrijo. yavui yuhu yodzahita. Escopir. yosatedzeendi, fu. cate, yotehui dzeendi, yodzaqcoyodzeendi, yodzaquaidzeendi. Escopir con presucion . yosate yacadzeendi. Escopir, hechando la saliua como xeringa. yosatecuiñedzeendi. escopirgargajo. yosatedzayudzeendi Escopir con ruido. yodzacuitandatnedzeendi, yosatedatnendi. Escopir a otro por menosprecio. yotehuindaadzeendita Escopitina. dutadzee, duta yuhu. Escoplo. taca. Escoplear. yocaanditacayutnu, yosatanditacayutnu, f. cata. Escoria de metal. dzehui. Escorpion. coo dedziyo dedziyo. Escote en el comer . sayotniño yahuidzee sacasi. Escotar asi. yotniño yahuidzeendi sacasi, yonatniño yahui sayehe sa nisasindi, yonachihi yahuindi sanisasindi. Escozer algo. yosatu vhui, yocuhui sindi, yocahu, yosasininisindi. Escriño . tesite canu, tesite yutnu,

yecayutnu. Escriuano. tay taatutu, Escriuano publico, o principal. tay yonaitniño taa tutu tay dzitniño taa tutu, tay yocuvui nuu taa tutu. Escriuania, el lugar. sasitaa tutu. Escriuir . yotaandi tutu, yotaandi tacu. Escriuir matriculando. yotaatacu ñahandi, yotaa ñahanditutu. Escriuir firmando, yotaandi sananindi, yochidzondi dzequendi. l. nanindi, yotaandidzevuindi. Escriuir respondiendo a carta. yodzandico cavuandi dudzu, yondiconaindi dudzu, yonadzavuidzondi nuuta. Esicriuirse como en cofradia. yosaquehendahuindi yuq. cofradia, yosaquehetnunindi, f. qqueh, yosacodzondi tutu, yosacootnaha, fu. qcoo. Escriuir por minuta . yotaandidudzu nacaha. Escripto estar algo. yondaa, f. con. yondaatnuni, yodzo tutu, yodzo tnunitutu, f. codzo. yondaatutu. Escripto ser algo. yosacondaatutu, yosacuvua tutu, yosacodzo tutu, yosacondaatnuni, yosacuvua tnuni. Escriptor que compone. tay yodza cacundudzu, tay yodzaquevuindudzu, tay yodzatuvuindudzu, Esicriptura. tacu. Escriptura contra alguno. tacu yondaadudzu sita, tacu yondaatniño sita. Escri-

folio 102v column 1

folio 102v column 2

Escriptura de propria mano . mihi yu tacundahamayndi, mihi casi yu tacunitaa mayndi. Escriptura verdadera. tacundudzundaa, l. disa. Escriptura falsa. tacuyete, tacuñandisa. Escrupulo tener. yoyuhuininoinindi, yosidzonino inindi futu. cuidzo, yonachihi inindi, yonateye inindi. Escrupuloso . tay yonayuhui nino ini, tay nateye ini. Escuadron de batalla. ee siña yecu, eesichi, eeichi yecu. Escuadra o cartabon . yutnu siqui, yutnu sani siqui. Escuchar, yoninindi, fu. conini, yosinindi, f. qni. Escuchar de secreto. yonini yuhundi yosiniyuhundi, f. qni yñe yuhundi. Escuchas, espias de campo. tay yondaa yecu, tay yocuvui dotoyecu. Escuchas, espias de ciudades. tay sivui yuhutnañu, tay yosacoto yuhu, tay yosivui nano tnaha tnañu tai yosivui coho tnaha tnañu, tai yosaquaitnuni ini. Escudo. yusa. Escudarse. vi. abroquelarse, Escudero que haze escudos. tai yodziña yusa, tai yoquidzahuaha. Escudero que acompaña. tay indodzo nuu, tay codzo nuu. Escudilla. cohotutnu. Escudilla sin orejas. coho tinduu. Escudilla vidriada. cohondee, coho nisadzodzevui ñuhu. Escudilla que llaman molcaxetl. co

cohondedzi, coho yehe saha escudriñar cosas arduas. yonuhuyondesi inindi, yonanducundi dudzu yonanducudziyondidudzu huisi yodzatnani inindi. Ercudriñar lo que ay. con curiosidad yodzacacanuundi. yonducucasindi, yodzacononini nuundi yodza cacandahandi, yotasi nuundi, yosacoho nuundi, f. qcoho, yosaco nuundi. f coo. Escuela. huahi sadzaquaha. Escuerço teyahuadzecui. Esculpir. yosatandindusa, yosataconondi dusa, f. cara. yotavua huahandindusa, yodzacanaconondidusa. Esculpida cosa en piedra o madera. yuu, l. yutnu dusa yuu, l. yutnu nisatandusa, dusa yuu, l. yutnu. Escura cosa. sanaa sañuu, sayavui. Escura vn poco . huahi ninaa iñe, huahi nicuinda iñe, Escura cosa dificil. huisi tadzi, huisi ini. Escurecerse algo. yocuvuinaa, yon duvui naa, yosaquehequandahui, yosaquehendoyo, f. qquehe. Escurecerse como quando cierran ventana. yonuquehe quandahui, yonduvui naa. Escurecerse el dia con nuues . yñe huico, iñe naa, ita huico. fu. cuita. yosaquehe quandahui, fu. qque, yonandutu huico. Escurecerse el sol, o la luna. yodzahui nuundicandii, 1. nuuyoo, yo naa nuundicandii, yñe naandican dii, l, yoo. f. cuiñe. Escu

folio 103r column 1

folio 103 column 2

Escurecer a otra cosa. yoquidzanaandi, yoquidza ñuundi, yoquidza cuiudandi, f. cadz, yochihidzahuindi, yochihi quandahuindi. Escurecimiento. sayosaquehe naa. Escurecer a otro con mayor luz. yodzandoyo ninindi, yodzadzahui ninindi. Escurecer vn poco como a la tarde yocuvui quehui, yoquaandeq, yondoyo nuuñaha, yoquaa nuu ñaha yoquaa yocuvuinaa. Escurrir el agua con las manos en lo mojado. yosanindi, f. qni. yonaquenindi. Escusarse. yoquahadaandi, yocahandaandi, yonducu yuhundi. Escusarse echando la culpa a otro. yosicotaa ñahandi, yodzatavuindita quachi yotaandi taquachi Escusada cosa no necessaria. sañasini ñuhu, sañasa cuvui. Escusado por priuilegio. tay nindai nini, tay nisi tatnino. Esecutar. yonadza cuitendi. yodzandaandi, yodzaqcuvuindi, yoquidzandisandi, yoquidza cuiteniñonondi, yodzasinocavuandi, yodza sinocoo sentencia. Esento. vide escusado. Esequias hazer, yonaquatundidatu deye yosicandi datundeye. Esforçarse para algo yoquidzandai inindi, yoquidzayeeinindi, yoquidzasaainindi, yoquidzaca nu inindi, f. cadz, yotniñoyee inindi, yonducundaindi, yonacaha inindi. Esforçar a otro. yoquidzandaiiniñahandi, yoquidzayee iniñahandi,

yoquidzayeendi inita, yoquidza saa iniñahandi, yoquidzacanu iniñahandi. Esforçado vide animoso. Esigremir. yonucuiñe tatnundi, yodza quaha tnunindi tatnucaa yonaquahatnuni dzavua canitnaha yodzacaanduu tnahandi tatnucaa Esgremidor. tai yonucuiñe tnuni tatnu caa. Eslabon de Cadena. caa ñohotnaha yoho caa, Eslabon de pedernal. caadzacai ñuhu Esmeralda. yuu yuchi yodzocuii. Espacio de tiempo. sañohonaho, sacaa nino quevui, sacanu quevui. Espacio de lugar o distancia, nahosi noho naho, sacaa siña nino nahosisañohondihi sacaandecanahosi. Espacio o interualo en el canto. sa yoquevuinino, sayosacuitanino. Espaciosa cosa como delugar ancho. quahasica ñoho naho, sicacaatandanino, quahasica caa nuna. Espaciosa cosa tardia. sacuvuiquay, sacuvui naha, sacuvui quahanaha Esipacioso hombre. tay quidza quai tay quai, tai cundu tay dzusa, tai yoquaininotniño, tai yoquidzini notniño, tai yoquidzahuasitniño tai huasi. Espaciosamente hazer algo. yoquidzaquaindi, f. cadza. Espaciarse por via de recreacion. yodzacana inindi yodzasisi inindi, yodzanuna inindi. Espada tatnucaa, yaquacaa. Espada de dos filos. tatnucaanduvui siyonuu. Espa-

folio 103v column 1

folio 103v column 2

Espadar lino o algodon. yocanindi cachi, yodzucundi cachi. espadaña. cóyo. espadaña esquinada . coyo siquidziñe. espadaña con tallo, y bohordo, coyo dzi yahi, coyo ticooyetu, coyo tinama, coyo nicanadzitu, l. yetu. espalda. sata. espaldar de asiento. tayutehe. espantar, vi. atemorizar. espantar a otro, estando descuydado yodzayuhui naa ini nahandi, yodzayuhuiñuu naa ini ñahandi. espantarse . yoyuhuindi, yoyuhuininondi, yonehe nino inindi, yonaainindi. espantarse, admirandose. yosaitnuhundi, f. quai, yonaa inindi. espantarse como de trueno. yondoyocavuandi. espantar como de ver cosa muy honda. yotuvuinino yyosindi, yosito nuu yyondi, f. coto, yondaandodzo satandi. espantable cosa, que pone espanto. yyondadze iñe, chidzu dadzeiñe chidzu yyoyñe, dzoyyo yyo iñe, dzo yyondehuica cadzi dzini yu. espantadiza cosa . yyo, queteyyo, queteyo yuhui. espantajo, que ponen en las milpas. teyucu, tanduvua tecuvua, tanduvua nicuvui, huaha tecuvua. esparto. yetu, yetusata. espartero. que lo labra. tay yotnaa yetu ita. esparteñas, calçado de esto. disayetu, disa ñuu.

esparzir. yosatadzeendi. yosata yavuandi, futu. cata, yondatadzeendi , yosaqdzeendi, yosaqneñe yosaqee . esparzirse el color . yosicanano nee caa, f. cuico, inditadzico, f. cuind. sicaita dzicosi, sicayosiconano sayosaha neecaa nee isi yosaha quai quai indita saha nee caa, nee isi, yosiconanodzico yocananditadzico. esparzir o derramir flores. yosatandi, f cata. yodzaqcoyondi, yoquicundiita, yoquicundodzondi ita esparzidas, ser asi flores . yosita ita, f cuta, yosacoyoo ita, f. qcoyo, yocoo coyo ita. esparzirse las ramas del arbol. yosicondaha yutnu, yositandaha yutnu, f, cuico, fu. cuta, yococondaha yutnu, yonduvuinaa daha yutnu. esparzirse la fama . yotacuninotnuhu neecaa, yosinondodzotnuhu, yosinonotnuhu, yosita ninotnuhu, yositandodzo tnuhu, fu. cuta, yosaandodzotnuhu, f. caa. especular o contemplar . yonanducuinindi, yonachihitnuni inindi, yosaa cani inindi, fu. caa, yosaha nee caa nee isi ynindi, f. qhu, yonuhuyondesi inindi, yosanainino inindi, f can. especies, o diferencias de cosas. sayonduvuidzee dzee dzee nuusi, saninanina nuusi. especies o diferencias muchas de cosas. cahisichi nuu, vt muchas diferencias de fructas, o peccados ay, cahi

folio 104r column 1

folio 104r column 2

cahi sichi nuu cuihi, cahi sichi nuu quachi, cahi sichi yehendahui nuu quachi. especia de comer. yaha castilla. espender, gastar. yoquidzaquachindi, fu. cadz. yodzasandi, yosahañahandi yahui, f. cuhua. espejo. yuu tata. espejo otro. teino, yuu caatnoo. espejo limpio. yuundoo, yuunina ña tuvui cuiñe yehe, ñatvui sanisañu nini, ñatuvui sayondaha. espejo sucio y manchado. yuutata nicuvui cuinda, nicuvui naa, nicoocodzo nuu yaca. espejuelos, vi. antojos. espeluzarse los cabellos. v, erizarse. espeluzarse el aue. yonandequete, yonana ñute, yondavua. 1. yonandavua tnumite, yodzocavua tnumite. esperança tener. yondatu huahandi sistohondios, futu. cond. yosatu huahandi, yosatuninondi, yosatu sahandi, fu. quatu yocuvui cutu inindi sindios. esperar algun bien. yondatu tuhuandi, yondatundi sahuaha. esperar con cuidado. yondatutuhuandi esperar generalmente. yondatundi, f. cond. yosatundi, f. quatu. esperar animosamente al enemigo. yosatu yee inindi, f. quatu yondatuyee inindi. esperar en Dios. yosatusahandi, fu. quatu, yondatundi nana stohondios, yotasicanu inindi, yotasindaa inindi, yotasiee inindi. esperezarse. yonacaa. yonacuiyon-

di, yodzayehuandi. esperimentar. yositotnu nindi, f. coto, yosatnahaninondi, f. qtnaha, yosatnahandi sahuaha sadzico. l. sacanasavhui. esperimentar, haziendo todo lo que se puede hazer para ver si se podia alcançar. dehenuu dehendusi niquidzandi nidzatnaniinindi, ninducu inindi, ninducutnani inindi, nindehenituhu niquidzandi, nicacundita nicacucavua niquidzandi, sacaa sayyoniquidzandi, dzocaa dzo yyoniquidzandi. espesa cosa de potaje . vhua, sanicuhua. espesarse asi. yocavui vhuandayu, yocuhuandayu, yocucundayu. espessar algo. yoquidzavhuandi, futu. cadz. espesar rexa, o otra cosa, juntandola. yotnaha yutnu, yotnahayotnee yutnu, ysinaa yutnu ita tavuicaa isi yutnu. espessar algo como de seto. yodza tnahandi, yodziñandi, yoquidzanaandi, f. cadz. yodziñacutundi, yodzatnaha cutundi, yonañucutundi yutnu, yochihi naandi, yotnaacutundi, yocootasicutundi. espessarse asi. yotnahacutu yodziña cutu, yonañucutu yosaquaatnahacutu yutnu, yotavuitnahacutu espessa o tupida tela o manta. dzoo caacutu, ñee ñee, caa nuudzoo, yyonitusidzoo, dzoo caa ñee nuu esphera, o espherica cosa. satinduu. espiar, vi. açechar. espia. vide. adalid. espia

folio 104v column 1

folio 104v column 1

Espia de guerra. tai yondaa nuu tnañu, tai yyo nuu yecu, tai yodzonuu tnañu, tai yyo nuu yecu tay noho nuu yecu, tai yondaa nuu ñahu, tai yondiyu yondadze nuu ñahu. Espiga de trigo. neñe nuni castilla. Espiga de trigo mocha, dzañee nuni castilla dzañee nicaicoo, Espigar el trigo o maiz. yocanadzini, yosinondehe dzinineñe, yocana yoco Esipina. iño, iñodzaa. Espinoso arbol. yutnu iño, ducuiño yutnuita temii, yutnu yeque. Espinosa cosa. sandaha iño, sanicanaiño. Espinas de visnagas. yño quaha, iño tetaha, teñodzini. Espina de pescado. iño teyaca. Espinar punçar. yotuvui iño ñahandi, yoquiñoñahandi, yodzacuidzo iño ñahandi. Espinazo, yeque noho tnaha sata. yeque sata. Espinilla de la pierna. dzichi, dzeque dzichi. Espirar hechar el huelgo. yotniño yocondi, yodzacai yocondi. Espirar por rezollar. yocai yoco yuhundi, yocana tachi yuhundi. Espiradero o respiradero. sayocana tachi, sacai tachi. Espirar. yosihindi. f. cuvui, yondehendi. yonaandi. Espiradero de troxe. sayndii sahayacacoo, dzoho yacacoo. Espiritu o soplo. sasitehuitachi, sasitehuindodzo tachi ñaha.

Espiritu lo que da vida. ini. Espiritual cosa, sasi ñuhu. Esipiritualmente. tnuhu siñuhu. Espital vide enfermeria. Espital de pobres. huahi tayndahui, huahi taycai, Espoladas dar al cauallo. yochihindiiñocaa, yotuvuindite, yosaachihindicate, dziñete. Espolon de gallo. dziñete, yeque indaa sahate. Esponja de la mar . yuu ñuñu duta ñuhu. Esponja de piedra. yuu ñuñu saindii yavui, sandaye satequeque. esponjarcon esponja. yosihindaandi f. cuvui yosaundaandi, f quu, yosihindaandi nuu yuu ñuñu, esportilla. doho ñuu, doho tindusi. esposo. tay nitnahandaha, tay nicuvuitayu sihi ñahadzehe. esposa, idem. esposas prision. caa sacohondaha, caa saco nunidaha l. dzuqndaha. espuela. caa saquehe dzeve. f. saha. esprimir sacar çumo. yosanidi, f. qni yonaquenindi, yodzatoondi. esiprimida cosa asi . sanitoo sanicai nini. esprimir retorciendo paño. yonaqnindi, yocoyondi, yodzacuiyondi, esprimida cosa las orruras que quedan. tetu sanisanisa niqueni. espuerta. doho. espulgar, yonducundi tiyoho. l. tiyucu. yotneendite yodzaconondi tiyucu. espuma. teiño, itanduta. de agua cruda, tequeyenduta. espu-

folio 105r column 1

folio 105r column 2

Espuma de cacao. teiñodzehua, ita dzehua. Espumosa cosa. sacana teiño, sayeheteiño, sayyo teiño. Espumar, hazer espuma . yocuvuiteiño, yocanateiño, yosidzoteiño, f. cuidzo. Espumar, quitar la espuma. yosaindodzondeteiño, fu. qua, yocahindodzondi, yodzitandodzondi, yoqhundodzondi teiño. Espumarajos hechar. yocananduta dzee yuhu, yosidzondutadzee yuhundi, f. cuidz. yosiconduta yuhu. yonanandutadzee, yosatendutadzee yuhu, f. cate. yoquesindutadzee, yuhundi. Esquero, bolsa. ytne quachi, Esquilmada tierra, ñuhu nicuvui ñumi, ñuhu ninduvui ñama, ñuhuninasino ñuhu ñasacuvui huahaca, ñuhu tesii, ñuhu tesaha ñuhunicuvuitiyaa. Esquilmo de ganado. sayondaicatate sayoquicodzote, sayotuvuite. Esquilon. caa campanadzuchi. Esquilonada campana. caa campana yñe yoo, caa campana iñe cani. Esquina. siqui. Esquinada cosa. sayyosiqui, sayñe siqui. Esquinancia, enfermedad. quahi ñuhudzuq, quahi yondiyudzuq, quahi ñuhu nisacoho dzuq, quahi nisacoho yacadzuq. l. nisino yaca. Esquinancia tener , yocanadzuquedi, yondiyudzuquedi, nisacoho quahi ñuhudzuquedi , ñoho yacadzuquendi, nisinoyacadzuquendi.

Esquiua, o arisca persona, tay quaa ini, taynina ini, tay ñatneeini, tay tucuini, tay ñoho tucuini. Esiquiuarse. yocuvui quaa inindi, yocuvuininainindi, yotnee inindi, yocuvui tucuinindi, ñoho tucuinindi, yotniño ninainindi, ñayosicoinindi sita, ñayocaandi sita. Esquadra de cantero. yutnusiqui. Esquadron de guerra . eesichi yecu, eeichi yecu. Ese, essa, eso . sadzevuita, ycatay, dzevui sa sadzevui yca sa yca. Ese mismo. sadzevninduicatay, sadzevuindutay. Esencia del hombre. sacaatnuni ñayevui Essencia de cosa. sacaatnuni. Este es. sahayocuvui. Esta es mi suerte. dzavuandatundi, dzavuacaa sindi, dzavuacaayundatusindi, dzahua ñuhusindi, dzavua ñuhu indaandi. Estable cosa. sayyocutu, sayyodehe tnahaquevui, f. coo, sañayotevui sañayotnani, sayyo sañu, sayyodziya, sayyo naha sayyo yata. Establecer. yocachitnunindi, yotasitnunindi. Esta bien. nacuvuidzavua, nacoodzavua, huahadzavua, huatudzavua. Establo. vi. caualleriza, Estaca para cauallos. yutnu sacondaandico, sacondaanunite. Estaca para plantar. yutnutata. Estacas tales plantar. yodzandaindi yutnu, yonacanindi yonacusindi. O Esta-

folio 105v column 1

folio 105v column 2

Estacada de plantas. yutnu nina cusita, ytu quandai, yutnu cuihi. Estacada de cimiento . duyu nisani saha huahi, duyu nisanuta huahi. Estaca de pared. yutnunduyu. Estacada lugar donde corren cauallos. sacaandaa dzaconota cauallo, sacaandaa cono saa dzuhua, Estadal medida de estatura de hombre, cuhua nee siñendaa, siñendichi. Estado la altura de cada vno. cuhuandoyo cuiñendaa, cuhua qcuiñendaa, cuhua siñendaa. Estado o grado en que esta vno. sasi coota, sayyota, siñata. Estado grande. sasicoo candadzico, sisicoo huahadzico. Estado mediano. sasicoo mañuni, sa sicoomañu mañuni, sasi coodzavuadzavuani, sasicoo dzavuani. Estado de cada cosa. dzavuayyo dzavuatnaha yyo. Estambre de lana. yuhuatinduu, yuhua cuiñe, yuhua niñe, delgado. Estampas o figuras. naanisadzita tnoo, nisadzitadusacaa, naayondaa tutundusa. Estampida dar el ganado. yositadzee ydzundeque. Estampida o entrallido dar el fuego yocande ñuhu, yositadzee ñuhu, f. cuta, yondavua ñuhu. Estancar parandose. yocoo cuiñendi chindi, yosatundi. Estancarse el agua. yoquehuinduta, yoquidziyu duta, yondoconduta, yoquindadzenduta, yoquiquainduta. Estança de veladores en la guerra.

sasacoota nuu ñuhu sasacoonditota yecu, sasacondito yeheyecu Estança donde esta alguno. chiyota, sayyota, sañuta, sanohota. Estancia de ganado. sayyo ticachi. Estancia aldea. daha ñuu ñayuq. Estandarte, huayu, huayudzoo. estangurria. quahi dzadza. estangurria tener. yodzachii cacandi, yodzachii vhuindi, yodzachii quaindi, dzonoodzonoo, yodza chiindi. estaño para dorar. dzoodziñuhu, dutadziñuhu dzehui ñuhu cuisi. estanque de agua. yende duta, sahanduta, sacaanduta, daucaanduta, da u ñohonduta. estar como quiera. yyondi, f. coo. estar sentado idem. estar en silla, ñohondi tayu, f. coho. estar sentado en escaño . yodzondi tayu, f. codzo. yondihindi tayu. estar ssentados muchos . ysisiyota, f. cuisi coo, estar en pie. yñendi. f. cuiñe. estar muchos en pie. ysisiñeta, f. cuisi cuiñe. estar de codos sobre la mesa. indodzo sitendahandi nuu mesa, f. cuindodzo, yosanindodzondisitendahandi, ñuu mesa, f. cani. estar de pechos sobre la mesa. caandodzo dayendi, f. cavua. estar prostado. itadayendi, f. cuita. estar cerca. yyo yatnindi, yatnini yyondi, ñasica yyondi, ñasicañoho naho yyondi, estar dentro de casa yehendi, futuro, queh, estar

folio 106r column 1

folio 106r column 2

Estar dentro de algun pozo. ñohondi, f. coho, ñohondacu ñohondito estar de prestado. yyo nuundi, dzo yyo nuucandi. estar todo lleno y ocupado que no cabe otra cosa. huadza yosinanino, huadza yonunanino, ña caa sinanino, huadzacaa sina. estar por orden algunas cosas, vna sobre otra. yehe toto huii, futu. quehe. estar manchado. yocatu, yondaa, yondichi, yondaha. estar bueno. yyodatnundi, yyondaindi, yyosaandi, yyohuahandi, dzohuahacayyondi. estar muchas cosas juntas. yyotnaha, yehetnaha caatnaha, fu. coo, fu, quehe, fu. cavua. estar encima de algo, si es en pie. yñendodzondi, indodzondi, futuro. cuiñe, y si es sentado . yodzondi, futu. codzo, si hechado. caandodzo, fu. cavua. estar debaxo de alguna cosa . nino yyondi chisi yyondi, sahasi yyondi, chisi yyondi, yeheinisi yyondi yehendi chisisi. estar en alto para caer, yosanditandi. fu. qndita, nuundita dendita sa cuvuindi. estar entre algo. tnañu si ñoho, naho si yyondi. estar muerto de hambre . yosihidzocondi, fu. cuvui yocuitadzocondi, yococondi, huasi cocondi. estar boquiseco. yoyechi yoyaandi yocayayuhundi, yoyechindodzo nee yuhundi.

Estar Dios lexos del peccador. sica yodzicastohonDios sitay sadza tevui, sicayoquehuiñahahastohonDios sitay yodzatevui, yocuvui sicastohonDios saha quachi, yosacoho naho stohonDios, sita saha quachi. estar metido en algun lugar hondo. caaninoyavui yende, fut. cavua, caa nino cono. estarse secando la ropa colgada. indita caa yechidzoo ynditayechi, y si esta tendida. caa yechi, futuro, cavu. estar de cuesta con otro. caandaa, caaninindita dzuma dzeque yyondisihita. estar ocioso o valdio . dzoydo hoonicandi, dzoyyocahacandi. estar firme. yñecutundi, yñedzadzindi, futu. cuiñe, ñayosanditandi, ñayosichi ñayonehe. estar claro y manifiesto algun negocio. yotuvuidaa, yotuvuindisi, ñayuhu ñasiyo nicuvuindudzu. estar algo correoso como cuero . yocuita, yocuvui ñami. estar mohino. yosandehui inindi, f. qdeh. yosacuiñe inindi, f. quiñe. estar claro y resplandesciente . yotnoondaa, yotnoondodzo yotnoonino. estar clara la casa. yocuisinini yoyahi nini, yotnoo nini, yñeyaa huahi, yñecuisi huahi, f, cuiñe. estar amarrado. yondaanuni, yonuni, yondaandico, yondaatneendi. estar atado de pies y manos, como rebuelto en cordeles. yosiyoninondi O 2 yo

folio 106v column 1

folio 106v column 2

yosiyondaandi, f. cuiyo, yodzucu ninondi yoho. Estar sobre las puntillas de los pies. yñetedzadzandi, yñe nuu sahandi. Estar algunos mirando con grande atencion. yndaya daata, ytatendaata, ytacandaata, itatavuindaata. Estar recostado arrimado. yondaa tuvuindi, f. con. estar las milpas llenas de yerua. caandusi itu, nindusi itu, ninduvui yehe itu, yondaacuhu, ninanacuhu. estar echando de si calor el agua. yocanaquesiduta, yosinodzaanduta, yosinoyoconduta. estar en la carcel. yehendi huahicaa, f. queh. yyondi huahi caa, f. coo. estar sin sentido . yoquinaainindi, yoquidzahui inindi yoquicuvui tucu inindi. estar los peccados contra mi amenazandome. quachi yodzahui ñahasindi, yodzacuicoñaha quachi, yodzacoto yyoñaquachi, yodza neheñahasindi. estar siempre en peccados. yondihindi, yonañundi quachi, f. cond. yondidzo yotavuindi quachi, f. cadi. fu. catav. estar en el campo. yyondi yucu, f. coo, yehendi yucu, f. quehe. estar al rededor sentados. yyocuta, ysi siyota, yosicocuta, yotnaha, nañuyyo, nacañu yyota, nitnaha ninañu ysisiyota. estar sentado, arrimado. yondaatuvuindi, indaatuvuindi, en pie. estar sobre auiso. yyotuhuandi, yon

yondatu tuhuandi. estar entre otros. ininotnahandi, f. cuinino, yñe tnahandi sihita, fu. cuiñe. estar algo rebuelto. yodzacanino. estar apartado o lexos, sica ñoho naho, vi. supra. estatua de bulto yuu. l. yutnu naa, yuu, sanduvuinaa. estatura vi. estado de hombre, este, esta, esto. tay, yaha, saha. estenderme a la larga. yocaandaandi. f. cavua, yocoo cavuandaandi. estenderse el olor. vi. esparzirse. estenderse la enfermedad . yosino nuuquahi, yosinonini, yosaninidzico quahi, yochihi huidzo quahi, caa ninindudzuquahi. estender todo el cuerpo. yosaanditacaa quai, f. caa, yosaanditaquai, yosandita yaaquaindi, fu. qu. y mandando dizen . tanditacaa quai dzitando, dzondita caaquay. estender la mano o braço . yodzaqnditadahandi, yodzaqcaandahandi. estender alguna cosa. yodzacaandi, yodzaqndacandi. estendido estar. sanisacaa, sanisacaca estender las ramas el arbol. yosicondaha yutnu, yositandaha yutnu, futu. cuta, yosacandaha yutnu fu. qcaca. estenderse el sembrado , multiplicarse la semilla. yositata, f. cuta, yositacama tata, yositandaa, yococondaa, yonohondaa. estenderse por la tierra, como hojas de calabaça. yosinondodzo yoco con-

folio 107r column 1

folio 107r column 2

yococondodzo, yocuvuicahi yonohondaa yondidzindaa. Estenderse el azeite en la mancha. yosinonoo, yosinonini, yosanini, f. qnini, yosandoho. futu, qnd, yosinondoho; Estenderse la culebra. yosacaate, f. qcaa, yocaate. Estender el cuello alçando la cabeça la culebra. yosaandita, f. caa, yodzacaandita dzuqte. Estera yuvui. Estera labrada. yuvui tacu. Estercolar el campo. yosaqndimihi f. caq, yoquidza quahandi ñuhu, yodzaquetendiñuhu mihi, yosasindi mihi, f. cusi, yochihi sahandi mihi, yosatandi saha. f. cata, yodza caindi saha, yosaqndi saha, fu. caq. Estercolar al pie del chile. yotaandi saha yucu yaha, yotniñondi saha yucu yaha. Esteril hombre o muger. tay. l. ñaha numa. Esteriles marido y muger. tay nicuvuindehe numa. Esteril hazerse. yonduvui numa, yonduvui quaa. Esteril arbol sin fructo. yutnu tnema, yutnu naha. Esteriormente. satuvuindaandisi satuvuindaa canda, satuvuindisi, satuvuindodzotnuhudza cotoñaha, tnuhu saqndodzonica, tnuhu dzo saqndodzonica, tnuhudzo caandodzonica. Estero de mar, dahanduta, sanitucu nduta ñuhu sanisacutandutañuhu

Esteuado de piernas taiyosicatnehe site, tay dzichi quaye, tay site cadzo, tay site yaqua. Estiercol. yehui. Estiercol vasura. mihi. Estilo de ablar. dzavuayu yocahata dzavuayu, dudzu yocahata. Estilo o costumbre de la tierra. dzavvayuyyo, dzavuacaa. Estimar por tasar. yocachi yahuindi, yotnai yahuindi, yosandayahuindi. f. canda. Estimado o apreciado desta manera. sanisa cuiñe yahui, sanisanita yahui. sanicachitayahui. Estima de estado. satoho sayya, sacanu tnuhu yya tnuhu toniñe. Estimable cosa en precio. sayondaa yáhui, samani, sayondaa, sacatasi sasica yondaa, sayehe yahui, sañoho yahui. Estimable cosa, sacuihi, satesi samani, sayocuvui mani. Estimarse en mucho. yocuvuidzuquedi yocuvuicanundi, yocuvui nino dzuquedi, yocuvui cuihindi, yoquidza cuihi maindi, yoquidzadzaha maindi, f. cadz, yonaquai cuihi mayndi, yonaquai manindi maindi, yocuvuidzahandi, yonaquaidzahandimaindi. Eftimarse en poco. yonoo cuvuindi, yonduvuidahandi, yonduvui ninondi, yonduvui dihindi, yonduvui dzuchidzañandi, yocuvui ñadzahandi, yonduvui dzuchi. Estimar vna cosa en mucho. yosini cuihindi, yosinidzahandi fu, qni. O3 yonai

folio 107v column 1

folio 107v column 2

yonaicuihindi, yonaitesindi. Estimar en poco o nada. ñayocaha tnunindi, ñayocoo cotondi, ñayo cuvuidzaha inindi, ñayocuvui cuihi inindi. Estimado ser de otro. yosaquehendudzu, yosaquehedzico yyondi, yyoindaa ñuhundudzu, fu. cuindaa. Estimar mas vna cosa que otra. yodzoca yoquidza manindi hooca yoquidzamanindi, futuro, cadz, huihica yosini manindi cuihicayosini manindi, hoocayosinimanindi, yotasisiyoca yosini manindi, f. qni. Estimulo de la carne. sayondenooñena ini, sacuvui ñenaini, sayocatne ini. Estio. huico ñumi, huicondii. Estirar. yodzitandi. Estirar mucho yodzitanihindi, yodzitasaandi. Estirar la balsa en el agua, yotehuindi sito, yodzacacandisito, nuunduta. Estirpe de linaje. duhu, sandu, tnuhu, duhu sandu tnuhu yaa. Estitica cosa. saatu. sacaya, sayoquidzatatna. Esto. saha . Estiual cosa. sahuico ñumi. sayotnaha huico ñumi. Esto no mas preguntando. saee tnuhu yca. Estocadas dar. yotuvui ñahandi tatnucaa, yotuvui nuu ñahandi. Estola . idez . l. sayonucoho nano dzuq.

Estola ponerse el sacerdote cruzada yotniño nano dicandi Estola ponerse como el obispo tendida. yotniñodacustola dzuqndi yodzanoondudzocuitendistola. yodzanoo cuitandaandi stola dzuquendi Estola ponerse el diacono. yotniño nano dziñendi. Estola estar puesta. ñoho nano dicandi. l. dziñendi, Estomago. nuu ini. Estopa. cachi, tetaca, techihi, Estoque. tatnucaa nuucuiñe, nuundico Estornija de carro. duyucuvuicutu, yutnu cata. Estornudar. yocadzandi. Estoruar. yodzatuhundi yodzaque huindi, yodzaquehuininondi. Estoruar al que habla. yosandandi dudzuta, yodzaquevui ninondi dudzuta yosanuninondindudzuta, f. canu yodzacai ninondi dudzuta. Estoruar o detener al que camina. yocoo caniñahandi, yodzaquai ñahandi. Estado. tayu toho, tayu yya siña, yyasiñatoniñe, siñanuu, siña mañu siñadzavua siña yya cuvuinuu. Estrado poner. yosaqnditayu, f. caq Estragar. yodzatevuindi yodzatevui cahandi, yodzatevui ñahadi. Estrago de muertos. ñayatni tay nisihi, ñayatni deye. Estraño o estrangero . tay ñuu tucu, tay ñuu sica, tay sica nuu tay dzaha. Estraña cosa. sahuasi ñuu sica, ñuu tucu. Estrañarse. yocuvui nina inindi sita yocu

folio 108r column 1

folio 108r column 2

yocuvui quaa inindi, yocuvuisicainindi, yocuvui tucu inindisita Estrañara otro. yoquidzaquaa ñahandi sita, yoquidzanina ñahandi, f. cadz, yoquidzatucu iniñahandi. yosaniquaa ñahandi, f. cani, yocai cani quaa ñahandi. estranarse en tierra agena. idem. l. ñayocaa huahandi. estrecha cosa tuu, tnañu, cuite, ñacahi, tnehe yyo tnaha. estrecha cosa como agujero. yavui indii tuu, yavui cuine. estrechar algo . yondadza tuundi, yondadzadzu chindi, yonacadzi ninondi, yonadza tnahandi, yoquidza tuundi, f. cadz. estrecha mar. sayonduvui cuiñe duta ñuhu, duta canu, saninoondaanduta canu, saninduvui tuu. estrecha cama. cuiñe cuite, ñacono ñaquaha mini. estrella. tiñoo dzini estrellado cielo. andevui ysindaa tiñoo. estrellera yerua. yucu tehui, estrellados huebos. devuiyochiyo tniñonee. estremada cosa. yyo canda, yyodzico, yyodzacu, yyohuii, yyo sai nuhu, estremecerse el cuerpo. yonehe yondayu, yototocasi, yondoyo casi, por frio, estremecerse por algun miedo. yondoyo cavuandi, yonadzitandudzundi. estremecer hazer a otro yodzanehe, yodzandayundi, yodzayusi ña-

ñahandi, yodzacandandi, estremidad. dzinisi, sahasi. estrenar vasija. yodzunindi. estrenar vestidura. yosaandesindi, yodzocondi dzoo, yondisindi sa saa. estrenar casa . yodzacaiñuhundi huahi, estribo de silla. caa inditadziñe idzu caayonañundaata dziñe, caa sa nañundaata, caayonañundodzotadziñe, caayonañuninota. estribo de edificio. dai huahi, namandai huahi, namayehe tuvui huahi, yehenai huahi, yehetnee huahi. estribar en algo. yosañundodzo, yosañundaandi, fu. quañu, yosacuiñendodzo, f. qcuiñe. estribar haziendo fuerça con las manos. yondaa cuitandi, yosaacuitandi, fu. caa, yosicotneendi, yosicodzitandi, yosico cahindi, f, cuico yondico tneendi. estropeçar. yosaaquehe sahandi, f. caa, yosaquehe sahandi, f qquehe, yosacoo tuvuindi, f. qcotuvui yocaandaa. estropajo tetaca, dzamandaa, techihi tetaa. estruendo hazer en el agua nadando. yodzacamandiduta, yodza cono noosahandinduta. estruendo o ruido hazer andando. yosicacatne yosicanihindi, yosicadatnendi. f. caca. estruendo hazer lo que se quiebra. yocasa. yocanda yocuuuindanda yocuvindasa. O4 estru-

folio 108v column 1

folio 108v column 2

Estrujar fructa yosanindi, futu, qni. yoquitundi, yodzacainditandi, yodzacai tnimandi. Estuche de curujano, o barbero. sa ñoho caa, sa isi nino caa tay tatna quahitnani, huahi yuchi. Estudiante. tay yodzaquaha. Estudiar. yodzaquahandi, yodzaquaandi. Estudiar, preuenir lo que se ha de hazer o dezir. yositotnunindi, futu. coto, yodzaquahandihindi, yodzaquahatnunindi, yondaa nuundi. Estudiar, tomar de coro . yodzacai casi inindi, yotniñocasi inindi. Estudio, diligencia poner en algo. yosacoondaa mihi yosacoondaa tneninditniño, futu. qcoo. yosacoondaa ñeendi. Estufa. huahi ini, huahi huidzi, huahi iñeyoco. Esica enfermedad. quahi yaa, quahi quaa. Eterna cosa. sahuaqndehe, huaquaa.

yodzaconondite. Exemplo tomar de otro. yositodzavuandi, futu. coto, yosaitaniñondi, yosaidzavuandi sita, f. quai. Exemplo dar a otro. yosahanditaniño, fut. cuhua, yonahandi sita taniño. Exemplo, dechado. taniño, taniñondusa. Exemplificar. yocootasinditaniño, yocootasindi tnuni taniño, yocachinditaniño, yodzadzevuindi taniño. Exercicio de obra . sayoquidzataniño. Exercicio tener asi . yoquidzandi, fu. cadza. Exercitarse en negocios. ñoho saha nihindi tniño, yoquidza ñeendi, yoquidzanihindi tniño. Exercitado en negocios . tay dehe canu sita tay niquidzañee tniño, tay dehecuvui sita, tay dehesini tnuni. Exercitar a otro. yonahatnunindi sita, yoquaha tnunindi sita. Exercitarme en armas . yosacuiñe tnunindi yondaa nuu tnunindi, yosaanuu tnunindi tniño, yodza quahatnunindi, yonaquahandi, yonaquahatnunindi. Exercicio tal. sayondaa nuu tnuni, dzavuacuvui yecu. Exercito. saninatacacanu taycadza tnañu , saitavuitnaha saha cadzatayecu. Experto. vi. esperimentado. Exteriormente. vi. esterior. Exortar. vi. auisar.

E. A N T E X. Exalacion, vapor. yoco, yocana ñuhu. l. duta. Exceder. yotasisiyondi, yochihi yahandi, yocanacuisindi yocananditandi, yocana cuiñendi, yosacodzo ninondi. f. qcodzo. Excellente. Vi. Illustre. Exe de carro. ini yutnu cata, ini yutnu caa nini cata yutnucaa nini cata. Exear al perro. yotasindi teina, yo

folio 109r column 1

folio 109r columm 2

Expeler, vi. desterrar. Explorador. tay qqninacaandidza ñuu. Expeditamente hablar. yocahacasindi, yocahadandandi ñayehe ña yuhua yocahandi, ñayosaquehendudzu, l. saquendudzu, futuro, qquehe. Expuesto ser . sanisacoho saha sinandi. Exponer, vi. autoridad dar. & licencia & facultad. Extasis. sacoo ñuu ini. Extasi, tener, o estar en extasi. yocoo ñuu inindi, yosaha inindi, fu. qhu . yosaandita inindi, fu. caa,

Falso esicriptor . tay dzocahacataa tutu, taa yetetutu, tay ñadaa taa tutu, tay dzoyosaicaini yotaa tutu. Falso hombre que engaña. tay yodzandahui ñaha tay yoquidzasisi ñaha, tay yosinisisi ñaha, tay yosicocaqni ñaha. Falsa medida. cuhua ñandaa, cuhua ñacuite. Falso testimonio dudzu yete. quachi naa. Falta por culpa. quachi, sayotevui, sayotevuinino. Falta cosa que no esta entera. ña nee. ñandaa, ña needzavua, ñandehe. Falta por mengua. ñatuvui, ñatuvuica, naquaha ñacahi. Faltar de missa yocaindimissa. yodzacaindi missa. Faltar de misa, passando adelante. yosaanduundi misa, f. caa, yosaqsiyondi misa, yosaqndisindi misa f. caq yotasisiyondi. Faltar el que auia de venir. yoo, yocai, yocai nuu yondoyondi. Faltar no estar en casa. yoondiyyo, f. coo, yoondi, yondoyo ñuhundi. Faltar de lo contado. yondoyo nini, yosanini, fu. qnini. Faltarme algo de lo que auia menester. ñaquaha cuvuisindi, ñayosaacuvui sindi. Faltar las fuerças . yosacuiñe huasindi, f. qcuine, yocuvui huasindi, yocuita dzocondi. yosica huasindi, futuro. caca, yñe huasindi, yyo huasindi. Fama de nueuas. satacunino tnuhu. sa-

F. A N T E A. Fabrica, hazer por artificio. yosai inindi, f. quai, yoquaha inindi, yonducutnani inindi, yodza cacu inindi, yonducu inindi, yodzatnani inindi. Facultad. sacuvui sindi, sacuvui huaha sindi, Facultad tener. sanindayududzu cuvui cadzandi. Facil cosa. ña cana, ña neni, ña tadzi, ña ta te, ña taa, ñandavua. Faisan, tiñoo dasa. Faja. huatu. Falsar . yonadzamandi , yosicocaqndi , yodzandico cuisindi, yodzandicocavuandi, yodzacuico siyondi. Falso testimonio dezir. yonducuyetendi, yotaandi quachi yodzatavuindi quachi.

folio 109v column 1

folio 109v column 2

sacutanino tnuhu. Fama, honrra. sasitacunino yyo sa yosaquehendudzu, sayositanino yyo, sayosaquehedzicoya saquehe yyondudzu. Famoso en honrra. tay tacuninoyyo tay yehedzico yehendudzu. Famosamente desta manera. tnuhu yehedzico, yehendudzu. Fama mala. tnuhu ñahuaha, sandai dzico sa nuu naha, sa nuucuvui, sayoo yocachi huaha sita, sa sitacunino tnuhu ña huaha. Fama mala tener. yondaidzicondi, yonunaha isi nahata sa ña huaha yoo yacachi huaha. Familia, gente de mi casa. eedahindi, eehuahindi, eetnuhundi, eeyaandi. eeduhu sandundi. Familiar cosa. tay caaini, tay tnee ini, tay cuicoini. Familiarmente tractar. yodzatnahadzeendi, yotnaidzeendi sihita, yoquidza ñanitnahandi, yoquidza tnaha quachindi. Familiarmente como quiera. tnuhu caa ini ñaha tnuhu tnee ini ñaha, tnuhu sicoini ñaha. Fanfarron, vi. valadron. Fantasma. ñuhundevui, ñuhumaa, dzandahui ñaha. Fantasia tener. yosica huatandi, yosicandandundi , futu, caca, yonanduvua ninondi. Faraute. tay cahadz aha. v. interprete. Farsa, vi. comedía. Fatiga, o congoja. sasi yuhuininoini sanehe sacatne ini sasi cuiñe ini, sa nee ini, sandehenino ini.

Fatiga tener asi. yondehe nino inindi, yonehe ini yocatne inindi, yonee yoyucu ini, yosacuiñe inindi yondehui nino inindi. Fatiga del cuerpo. sasi cuvuitatu, sasihi tatu, sandehuitatu. Fatigado estar el enfermo, con algun dolor. yondoyo yondusindi, vi. desasosegado. Fatigado estar con negocios . vide afligido. Fausto. sasicayya. sasicatoho, saisiindicoñaha, sadzo yuhu nuu Fauorecer a otro con gritos. yocanandisita, yocuvui huaandi sita, yocana huaandi sita, yocanasiindisita. Fauorecer a otro con voto. yocahui tnahandita, yonacani inindi sita. yochi hitnuni inindi sita, yonaquai inindi sita. Fauorecer a otro, socorriendole en algun peligro. yotavuindita, yocuvuindi sihita, yocuvui sihindita, yñe sihindita, yochihindayndita. fauorecer como quiera. yochihinday ñahandi. fauorecido ser pueblo. yosaquehendai yuvui tayu yonuquehenday yuvui tayu, yocuvuinday. fauorecido ser qualquiera. yosaquehendayndi, fu. qquehe, yonuquehendayndi. faxa. huatu, sa namandodzo. faxa de muger. huatu, yohodziyo. faxarse la muger. yosamandodzondi f. cama, yodzucuninondi. faxada estar. yonamandodzondi, yonunindi. faxar

folio 110r column 1

folio 110r column 2

Faxar al niño. yodzacamandodzondi, yotniñodzucundi, yodzatuvuininondi.

quevui ñoho yahui, duvui quevui yahui. feria, el lugar. yahui sayocuvuiyahui, sa caa yahui, sa nacaca yahui sa yoquidzata yahui. feria de cinco a cinco dias . yahui noho. feria de a siete a siete dias . yahui huita. feria, acabarse, yrse la gente. yonduta yahui. feria, yr a ven por recreacio. yosandayandi, fut. qda. yosadzacanandi yahui, yosacacandodzondi yahui, fu. caca. feriar vna cosa por otra . yonadzamandi. feroz hombre. taydzaa, tay tnañu, tay yyo yy. tay sito yyo . tay sito dzaa. feroz ser. yonduvuidzaandi, yyodzaandi, yocuvuidzaandi yosito yyondi, yositodzaandi, f. coto. festejar fiesta. yodzasaaninondi huicoquevui. fertil tierra. ñuhu quaha, ñuhu cuvui huiyu ñuhucoco, ñuhucaacaha, ñute caa saa, ñuhuquidzi ñuhu tnoo

F. A N T E E. Fea cosa. sa ña huii, saña caa huii, sandii sacuiya, sa caandii, sacaa cuiya, sa caa ñahuaha sasito yyo, sasitondadze. Feo hombre. tay dzocaandiica, tay dzocaa ninica, tay dzocaatnooca, tay dzocaa cuiyaca, tay ñana tavuicaa tay ñacaa yuhu nuu, tai yondaa nani, tay yondaa naha. fecunda muger. vi. supra. fementido, sin ley . tay sa saandidzondudzu, tay ñandisandudzu, taysasanududzu, tay dzo sacachi hoonica. fee sasinindisa. fee firme. sasinindi sandaa. l. cuite. fenecer, acabarse algo, yondehe, yotuhu, yosandehe, f. qn. fenecerse alguna obra. yosinocavua. fenecerla, acabarla. vi. acabar. fenecer, acabar el que muere. yosihindi, fu, cuvui, yonaandi, yosino coo siitniñondi, yondehendi, yosanaa, tu. qnaa, yosatuhundi, y por metaphora. yosande heichi, yosandehe yaya, yosicandi, yonucoho tnuni, yonucoho cuhua dzuq yucu quandaa tachi dudzundi, cono mini, quandai tachi, yosaha huidzo yosaha sahu. feno. cuhu. feria, mercado . yahui, quevui yahui, quevui yocuvui yahui, que-

F. A N T E I. Fiador poner. yochihindi yoho, yotniñondi yoho. Fiar a alguna persona. yosiñendaa ñahandi. f. cuine, yocuvui sihindita, yonduvuindi naata, yocahi yodzitandi yuhundahata, yocuvuindidzututa. fiador

folio 110v column 1

folio 110v column 2

Fiador. taysiñendaañaha taycahidzitayuhundahata taycuvuidzututa. Fiar el precio de lo que se vende. yocoo tasindi yahui, yocoo chihindi yahui, yocoo catandi yahui. Fiar dineros prestandolos. yosatandi yahui, yocoo catandiyahui, yocoo catayecandi yahui, yosatayecandi yahui, f. cata. Fiados estar tomines . ynditayecadziñuhu, indita yeca yahui, futuro cuindi, Fiarse de otro. yocuvui cutuinindi yocuvui canuinindi sita. Fiel hombre. tay yoquidza cuitetniño, tay cuite ini, tayndaa ini, tay ñayosaconuu, tay ñayotniñonuu tay ñadzadzuchi ini, tay ñayosai, tay ñacaa cañandahata tay ñacaa cuina. Fiebre calentura. dzinuhu, quahidzaa, quahi cani, quahi natuvui, quahi quesi. Fiel de balança. saininoinicaacuhua caa cuiñe inino mañu caa cuhua, sayocuvuindaa caa cuhua. Fiel que cree en la fee. tai yosinindisa Fiel almotacen tai yosini yahui, tay yondaa yahui, tatnu yahui. Fiera bestia. quetedzaa, Fiesta deguardar. quevuitasiyy, quevui tasidzoho, quevui huacuvui cuvui tniño, quevui sayy, quevui yy tniño. Fiesta solene. quevuicanu, huico canu. Figura de traças. taniño tacu, tacu taniño. Figura triangular, taniño inisiqui,

taniño yñe dzidzi. Figura quatriangulada. taniño qmi siqui, taniño caanduq. Figura espherica . ticuta, taniño caa ticuta, taniño caa tinduu. Figurar. yotaandi taniño, yodzanahandi taniño, yotasinahandi taniño, yosaqndi taniño, f. caq. Figuratiuamente hablar. yocahandi tnuhu taniño, yodzadzevuindi tnuhu taniño, yotasidzavuandi tnuhu taniño, yodza qtnahandi taniño. Figura o parabola. dudzu taniño. Figura de hombre tomar el demonio. yosaisi nuu ñayevui, ninduvuisi nuu dzadzavua nuu ñayevui. Filo de cuchillo. nuu yuchicaa, sandico nuu yuchica. Filos tener el cuchillo. dzaa yuchicaa. Filosomia de rostro. nuu. Fin de cada cosa. sasandehe, sasinocavua. Final cosa. sayondehe, sayosinocavua sasandehe sayodzondehe, sasinocavua. Finalmente dzonduvui dzondehe. Fin o intencion en lo que se haze. sayocuvui inindi, sayo tadzi inindi. Fina cosa como grana . sanee huaha. sanee nina, sanee huisa. saneendoo, sanee queye, saneecuii. Fino algodon. cachindoo, cachi yaa, cachi queye, cachi cuisi. Finar-

folio 111r column 1

folio 111r column 2

Finarse de risa. yosacusacundi, yosacundi, yosinainindi, yosacundi nicundii nuutuvui sihi sihindi yosacundi dzohoodzohoo yosacundi nisacoo, nisandehui inindi nisacundi. Finado. deye. Finarse. vi. fenecer. Fingir. yocahatnuhundi, yocahayaandi, yocahadzaundi yocaha huisindi, dzoyocahacandi, yocahadzumandi, yocahadzequendi, yocahandidzondi, yocahaninindi, yosadzininodzaundi, yosadzindodzondidudzu, yodzo huidzonica caandodzonica, caandidzonica yocahandi. Fingir que duerme. yoquidzidzequendi, yonaquanidzequendi, yoquidzidzaundi, yoquidzi ñenandi, yoquidzi huisindi. Fingir que muerde como el perro. yosasidzaundi, futu. casi. yocahudzaundi. Fingir que esta muerto. yosihi ñenandi, yosihi huisi yosihidzaundi. Fingir que sabe qualquiera cosa. dehe yosinindi yocahadzaundi Fingir que es bueno, dzo yocahacandi sahuahandi, yonahatuvuidzequendi sahuahandi, dzoyodzaco coto ñahanicandi, dzoyosaqndodzonicandi, yocachindi sahuahandi Fingir que no conosce a vno . dzo yocachicandi ñasinindita, yocachidzaundi, ñasinindita, ña ñoho nuu ñahandi yocachidzaundi. Firme cosa, fixa. sandai sanihi sacutu

tu, sandatnu, Firme estar en vna cosa. yocuvuindai inindi, yo cuvui cutundi, yocutuninindi, yocuvui nihi inindi. Firmar escriptura. yochidzondi, firma sananindi, yotaandi tutu sananindi, dzevuindi yotaadzequendi. Firmada escriptura. tutuyondaa sa nanindi tutu ni sacondaa dzevuindi, tutu nisacuvuadzequendi. Firmar fortificar. yoquidzandaindi yoquidzacutundi. Firma de esicriptura. tnuni sananindi, dzevuindi, quevuindi dzequendi. Fiscal del Rey . tay ñoho tniño yya Rey. taysino nuutniñoyya, tai yodzatnumi tniño yya. tayñoho sahatniño, tay ñoho siñatniño Rey Fiscal de la yglesia . tay ñoho tniño huahi ñuhu, con los de mas. Fisga. duvua quitiyaca, duvuadaha quite, duvua yodzocaa, yoco quitiyaca. Fisgar. yocaha sisindi, vide burlar. Fixar algo en el coraçon. vide afixar Fixa cosa, vide firme. F. A N T E L. Flaca cosa . yeque, cuiñe, daa, ñacoño, yequendaa, yequendasa. Flaco hombre, doliente. tai yy, tay quahi, tay quaya, tay ñacaa yee ini, Flaco estar asi. yocuvui yyndi, yocuvui quahindi, yocuvui quayandi. Flaco-

folio 111v column 1

folio 111v column 2

Flaco hombre de su natural . tay yeque, tai cuiñe, tayndaa, tay cuiya. Flaco estar asi . yocuvui yequendi, yocuvui yequendi yotavuindi, yoyechi nini neñe, yocuvui cuiya. Flaca cosa, no rezia. ñacutu, ña casi, ñadzii. Flaco, fragil. ña yeeta, ña saata, ña camata, ñadatnuta, ña sahata, ñandayta. Flaco que no se puede tener, tay dzonehe dzondayucasasicata, tay ñacaye nanduvua sasicata. Flaco en los huesos. tay nisinocuiñe yeque, tay dzoyeque, dzotuchica, taydzavuatnaha deye, tay ña ñee, ñacoño, tay nicuvui yanda nicuvui yechi, tay nitavui niyeque. Flacamente resistir alguna cosa. dzohuihininidzaquehu inidi, ña tnuhu nihi day nidzaquehu indi. Flauta. cutu. Flauta de los bailes de yndios. cutu ñaña, cutu yeque. Flauta tañer. yotevuindi. Flecha. duvua. duvua yoco. sin caxquillo, duvua yuchi cone. Flechar. yoquiñahandi duvua, yodzacuidzo ñahandi duvua. Flechero. tay quinduvua. Flema. sandehui, dehui, dutandehui duta cane. Flemas. duta cane, duta dehui. Fletar nao. yodzatanuundi tnundoo, yosai nuundi tnundoo, f, quai yotniño yahuindi.

Flete que paga el pasajero. yahuitnundoo catasi. Flocadura o flueco texido, que ponen la manta huatu, huatu tutnu dzundu, huatunduchi, huatu indaadzoo, dudzi, huatundico, huatu ñoho tnumi Flocadura tener la manta. yndaa huatudzoo, caandaa huatu dzoo. Flocadura poner. yodzacaanduundi huatu, yosanindaandi. Flor generalmente. ita. Florecer. yosaaita, yondasi ita, indita saaita. Flor de calabaça . tivuaya, ita vuaya Flor de vino, la lapa . dzii nuu vino. Floresta. saisi yutnuita, saisi ita, sacaaita. Flores poner, enrosar algo . yotaandi ita. Florida cosa. sayehe ita, sayosaaita, sayodzoita. Flora de naos que nauegan . tnundoo huasitaca. Floxo en el cuerpo. tay ñanday, ñadatnu, tay nisanu dzusa, tay nisanu yuta, tay nisanudatni tay ni sanu ynu nisanudatne. Floxo en el animo . tay ñandai ini, tay ñayee ini, tay nasaha ini, tay ña nihi ini, tay huasi ini. Floxo por negligencia . tay dzusa, tay cundu, tay cudzi, tay yevua, tay taya. Floxo ser en el animo . yocuvui yadzi inindi, yo yucu inindi, yocuvui vui

folio 112r column 1

folio 112r column 2

vui huasi inindi, yocuvui cama inindi, quanee quayucu inindi. Floxo hombre para nada . tay huita, tay nicuita. Floxa cosa, no apretada . sa ñoho taya, sa ñoho canda sañoho sico, sa ñoho sino nuu, sa ña cutu, sa taya. Floxo, como seda floxa . yuhua huita. Flueco. dudzi. Flueco de borla. tnumicachi, tnumidzoo. Fluxo de sangre. sayocoyoneñe, sa yosateneñe.

ñahandi, yotevuindaa ñahandi, yotaa nuu ñahandi. Forçar a muger . yosaacuita queyeñahandi, futuro. caa, yodzita queye ñahandi, yosidzoqueye ñahandi, fut. cuidzo, yocahi queye ñahandi. Forcejar la muger para librarse. vi. defenderse. Forcejar para salir de algun peligro. yotnoñondi, yonducundaindi, yonducuinindi, yosaa cuita inindi, futuro, caa, yosacuhua tnee nihindi. Forçosa cosa . yu, ayuntandolo con lo que se dize. vg. cuvui yu, fut. qcuvui yu. Forçosamente, se ha de hazer. cuvui yu. Forma o manera. dzavua yyo, dzuhuayyo. Formar. yosai inindi, f. quai, yodza cacu yodzaquevuindi, yoquidzasaandi. Forma de materia . taniño dzavua tnahayyo. Forma de letra . dzavuatnahayyo, sayonaha sayonduvui letra. Formada cosa en dos maneras vvui nuu yyo, saquidzahuaha vvui nuu yonaha. Formadar. yonahatnunindi, dzavuatnaha yyo. Forma de çapatos. cuhuandisa. Fornido vi. robusto. Fornicar. yoducutnanindi. Fortaleza . sasicuvuindai, sasicuvuindatnu, sasicuvui yee, sasicuvui saha. For-

F. A N T E O. Fosa cosa, como tierra. ñuhu ti saha, ñuhu tiyaa, ñuhudzi yahi, ñuhundachi. Fofa cosa, como fructa, o madera. sayocuvui huita, sayocuvuitaha. Fogon . sayosisi ñuhu, ñuhu yende nuhu. Follar con fuelles. yotehuindi, yodzacainditachi ñee. Fontanal, lugar de fuentes. sayocananduta, sayoquivuinduta, sayosinonduta, sayocainduta, Forastero. vi. estrangero. Forçar. yocachi ñeendi, yosacoondaa nihi ñahandi, yotaa neni ñahandi, yotaa yecañahandi, yotaa yecandusa ñahandi, yotaa tuvui ñahandi, yotaa nenindusa

folio 112v column 1

folio 112v column 2

Fortaleza de edificios para defensa de ciudades . huahi yecu, huahi tnañu. Fortalecer. yoquidzandaindi, yoquidza cutundi, datnundi, f. ca. Fortaleçerse. yocuvuindaindi, yona caha inindi, yonduvuindaindi Fortaleçerse en el animo animarse consolandose, yodzandenoo inindi, yodzandesi inindi, yoquidza tnana inindi, yoquidzacanu inindi, yoquidzayee inindi, f. cadz, yotniño canu inindi. Fortuna buena. datu tahui. Fortuna buena tener. yosaha ñuhu ñaha, yocaitahuindi. Fortuna mala. vide desdichado.

sanicuvuidzayu. Franja. huatu. Fregar. yonaqnindi. yosaundi, futuro quu, Fregar entre las manos. yosauninondahandi, f, quu, yosihindahandi yosihi nini, yosihi ninondahandi futuro. quhu Fregar vna cosa con otra. yosaundaa tnahandi, yonaquundaa tnahandi. yosihindaa tnahandi. Fregar mucho. yosaunihindi yosau saundi. Fregarse. yosaundaandi, yonaquudaandi, yosihindaandi. Fregarse los dientes. yonacuhuandi nohondi. Fregarse el rostro con las manos. yosaundahandi nuu. Freir. yodzachiyondi dzaha, yodza quevuindi dzaha, yodzacaindidzaha, yochihindidzaha. Freirse asi. yochiyodzaha. Frente. tnaa. Frente ancha. tnaacono, tnaa sica. Frente pequeña . tnaa cuite, tnaa dzuchi. Frequentemente hazer algo. chito ñuhu, dzonuu dzonuuchito chito satucusatucu, chitoeechito nuhu Freno para cauallo. caa saqueheyu huidzu, caa sacoho yuhute. Fresco, sasaa, sañuhuni, dzosaa ñuhuni. Fresco pescado. tiyacandedzi, tiyaca yehe. Fresco por frio, huisi casi, huisi ñeñe Fresco hazer asi. huisihuisi iñe, yñe huisi, huisi. Fres-

F. A N T E R. Fragosa cosa . yyoyu yyo toto, yyocana. Fragoso camino. vide camino. Fraile. dzutu sandidzo ñuhu. dzutu yy. dzutu yuq sancto Domingo, san francisco. Fraile lego, dzutudzoondayu, dzutu dzeque tinduu Franco liberal. taydzaitaini. tay dza saa ini, tay dzandasi ini, tay yocanaini, tay yodzasa cahi, tayñadzaha ini, tay ñacuiya, tay ñandii, tai ñaquacu, tai yosinindahui ñaha. Francamente . tnuhu dzacuta ini, tnuhudzasaa ini. Franco priuilegiado. vide esento. Frangollar. yoquidzadzayundi, yoquidzandayendi. Frangollado asi. sanidzayu, sanicu-

folio 113r column 1

folio 113r column 2

Fresco ayre. tachi cuiñe, tachi yoho Fresco lugar de verdura. sa caa cuii, saninduvui cuii. Fria cosa. sa huisi. Fria despues de caliente. sahuisi sa nindico. Frio. huisi casi, huisi ñeñe coyo. Frio hazer. yyo huisi, iñe huisi, fut. cuiñe, yocoocasi yocuvui huisi. Frio mucho hazer. yyohuisi yocuvui yyohuisi huisi casi casi, ñeñe ñeñe. Frio tener. yocuvui huisindi, yocuvui casindi, yosihi casindi, futuro, cuvui. Frio tener antes de la calentura. yo toto casi. yosini huisindi, yondoyo casindi. yonandequendi, yondaandodzosatandi. Frio salir de alguna parte . yondai casi ñee, yondai casi nisinonini naha sindi casi. Frisar como paño . yodzananandi tnumidzoo, yodzananandi nuu dzoo. Frisado. sanidzanana tnumi nuu dzoo. Frisoles duchi. Frisoles quando empieçan a salir. sichi, yucusichi. Frisoles crecer. yococo. yonoho, yocuvui quaha. Frisoles hechar flores. yosaa yeye, yosaaita. Frisoles con vaina. dichi. Frisoles grandes. duchi ñuhu duchi nanu. ] Frisoles colorados. duchi tidzavui. Frisoles sembrar. yochidzondi duchi

Frita cosa, vi. freir. Frontal. dzoo sacuita chiyo altar. Frontalera mayor. dzoo sacuita tnaa chiyo. Frontaleras. dzoo sacuita dziñechiyo, dzoo coocuitadziñe chiyo, dzoo yo sacuita dziñe chiyo, futu, qcuita. (hi. Frontera, o delantera de casa. tnaa huahi Frontaro, vi. defrente. Fructa generalmente. cuihi, sahuidzi cuihi. Fructa tardia. cuihi yotuvui quai, yocooquai, yocoo dzonduvui. Fructa temprana. cuihi yocoonaha yocoodzina. Fructa de sarten. dzita huidzi nichiyodzaha, sa huidzi ñuñu, sahuidzi nisivui ñuñu, Fructa de corteza. cuihi yocachiñee cuihi sadzacuii dzoo. Fructa montes, que no es de comer cuihidzonahaca cuihi yoo sasi, cuihi huacai nuu. Fructa vana, que no tiene nada. cuihidzo yyuca. Fructa verde, aun no de sazon. cuihi sadza ñumaca Fructa verde, aun no madura. cuihi ta cuchica. Fructa seca como higos pasados . cuihi saniyechi, cuihi tnami, cuihi niyechi tnami. Fructa dar el arbol. yocoo cuihi yutnu, yocoo cuita yocoo quehe, yocoo sa huidzi. Fructa mucha dar el arbol. yocoo yoquete sahuidzi yocatu, yocai sa huidzi sacuihi. P Fru-

folio 113v column 1

folio 113v column 2

Fructa madurar . yosichi, fu. cuchi, yoquaa. Fructas de todo genero. dehenuu cuihi cuihi dehe nuu dehendusi. Fructuoso arbol. yyo yocoo cuihi, yutnu yocoo.

sandatnu, dzehedzoco. Fuerças. sandai sandatnu. Fuerte ser . yyondatnundi, yyondaindi. (dzo. Fuerte ser. sandai sandatnu sandodzo Fuerte hombre. tay yee, dodzo, datnuyee ini, saha ini. Fuerte hombre, que no le duele el açote. tay ñee dzitni, ñee daye ñeendacui. Fuerte para soldados . huahi yecu, numayecu, yuhua yecu. Fuero, por el lugar de la Iusticia. sa sitasitnunita, sacoo tnuni tniño, sa sinocavua tniño, sa siyotnuni tniño. Funda de caliz. doho, tesitendaa, dziyundaa. Funda de alguna cosa . itne sacoho dzucu. Fundar, poner fundamento. yodzahandi chiyo yodzamandi chiyondi, yotniño sitendi, yotnaandi site, yodzacaindi site, yodzacaindi yuu saha, Fundar, principiar alguna cosa. yochihi sahandi, yotasi sahandi, yodzacai sahandi. Fundar el sermon sobre alguna autoridad . yo tasi sahandi sahasi, yuhusi. Fundador, como nuestro P. S. Domingo. yya nisai, nisaq ini yuq S. Domingo, yyanicoo cani yuq S. Domingo. Fundir metales. yodzandutandi, yotevuindi caa yodzanoondi caa. Furia, o furor. sadzaa ini, sasicuvuidzaa ini. Fu

F. A N T E V. Fuego. ñuhu. Fuego arder. vide, arder. Fuego pegar . yotaa ñuhundi, yochihindi ñuhu, yochidzondi ñuhu, yo qnindi ñuhundi. Fuego pegarse. yosicotnaha ñuhu, yosicoñuhu, fu cuico, yondavuandaa ñuhu. Fuelles para soplar. ñee tehui tachi ñee tachi ñee sadzita tachi, ñee tehui ñuhu. Fuelles tirar. vi. follar. Fuente de agua. sayocananduta. Fuente pequeña, dzoco. Fuente de la palma de la mano. inin daha, yende inindaha. Fuente, plato grande, cohodzita canu, coho saha, coho cahi. Fuera de lugar. saquaha, yahi ychi, saquaha nuu cahi. Fuera en el campo. cuhu sacaa sico nuu ñuu, nitniño quaha siyo quaha siyo. Fuera de aposento. satanama huahi Fuera en poblado, cerca de casa. nuu cahi, saisi huahi. Fuerça hazer a otro, y violencia. yosacoondaa nihi ñahandi, fu. qcoo vi. forçar. Fuerça dehombre valiente. sandai

folio 114r column 1

folio 114r column 2

Furias del infierno. sasindoho andaya sa sinanindahui andaya, sandoho sanani cuii. Furioso de enojado. tay dzaa ini, tay dzichi ini, tay yyo ini. Furioso de locura. vi. loco. Fusta, specie de naue. tnundoo, sicayecu. Futuro. sadzoicacuvui, sadzoicaqui tnaha sahuasi tnaha, sahuasindidzo, sahuasi tavui, sadzoica huasi.

ta, yonatniño dzavundi sita, yonatniño siñandi sita. Galardonar la buena obra. yosinindahuiñahandi, fu. qni, yosahañahandi, futuro. cuhua, yotniño yahuindi. Galapago. teyoo. Galera. tnundoo sica yecu. Galgo. teinandudzu, teinatnee idzo teinayachi, teina saa. Gallina. teñoo. Gallina, paua. tiñoo ñehe tiñoo ina. Gallo. tiñoo, queteyee. Gallina de castilla. tiñoo yusi. Gallo de la tierra. tiñoo tnanu. Gallina ponedera. tiñoo yosaqndevui. Gallinaza, estiercol de gallina. yehui tiñoo. Gallinero. huahi tiñoo. Gallinero que las guarda. tay yonda catiñoo tay yondaa tiñoo, fu. cond. tay yondito tiñoo. Gallillo, o campanilla. datu, Gana, vi. antojarse. Ganado menor. ticachi, tecachi dziyu. Ganancia en el juego. dzuhua. Ganancia en el tracto . saquicodzo sandai cata, sa caindaa. Ganancioso ser en tracto. yoquicodzo sindi, yondai catasindi, yoquindodzosindi, yosaa codzo sindi, fu, caa. yocayasindi. Ganapan , jornalero . tay situtatu, tai tatu, tay sanducutniño, tay saitniño, tay canundaha saha. Ganar en juego. yosaidzuhuandi, fu. quai, yodzayusindi. P2 Ga-

G. A N T E A. Gaçapo. idzo yeq. Gafo . tay yocuvui quahi cuitno, tay cuitno, tay ni cuitno daha. Gaita. cutu ñee. Gaita, tañer. yotevuindicutu. Gajo de vbas. ee tetu daya yoho, ee huatu, ee tende, eedzitni daya yoho. Gajo de naranja. ee sañohotnaha. Gajo que sale de algo. sanicaindaa, sayondicotnaha, sayotnahandaa. Gajes. yahui sitay yoquidzatnañu. Gala, o galania. sasituvui huatu, sasi tuvui huaha satuvui huico. Galan. tay tuvui huatu, tay tuvui huaha, tay tuvuindandu, tay tuvui huii. Galana cosa, bien hecha. sanidzaha huiita, sanidzaha huayuta, sanicuvui huii, sahuii sa huayu. Galardonar el seruicio . yonaquai inindi sita, yosinindahuiñahandita

folio 114v column 1

folio 114v column 2

Ganar el vno va vez y el otro otra. yodzayusitnaha, yosaidzuhuatnahandi. Ganar conquistando. yosamindi ñuu futu. cami. yochihinduvua ñuhu, yodzacuidzondi yucu. Ganar sueldo. yonihi yahuindi, yosai yahuindi, f. quay. Ganar por la mano. dzinacayosahandi, yosahanuundi. f. qhu. Ganar indulgencia, datu yocaindi, dahuindatu yosaindi, f. quai, yonihinditahuindatu, yodzasayya. Papa. Gangoso. tay cahadzitni, tay caha ñama, tay cahachitu. Gangoso hablar. yocahadzitnindi, yocaha ñamandi, yocaha chitundi. Gancho de pastor. tatnudzini ticuiye. Ganso. dzata nano, tiñoonduta, Gañan que ara. tay situ itu. Ganzua. caa ñena, caacuina, caa huisi, caa dzuhu. Gañir el perro. yondayute. Gañir como el niño que se le va la madre, yondayundaa ñahasi, yosacundaañahasi, f. quacu. Garañon cauallo. ydzu ysacuiñe, futuro, qcuiñe, quetedzutu quete yocuvuitata, queteyodzahatata, quete yondacatata, queteyodzaquadzaya, queteyodzacacatata. Garañon hechar . yodzaqcuiñendi idzu. Garabato . dzeñe, dzeñe caa, caa tecuiye. Garça blanca. dzami. Garça parda. dzamicuinda

Garços ojos. tenuu yaca, tenuu dziñu. Garço de ojos . tay nuu yaca, tay nuu dziñu. Garçota. tnumidzami, tnumi yodzo, yodzodzami. Garfio . caa nnu yaqua, caa nuu ticuiye dzeñe nuu yaqua, caa tecuiye. Garfio hechar o meter. yochihindi caa yaqua. Garfio tirar del. yodzitandi caa yaqua. Gargajear . yocanadzuqndi, yonaqnadzuqndi, yocadadzayudzuqndi. Gargajo. dzayu, dzee, sacanadzuq. Garganta. dzuq. Gargarismo. yucu naqni yuhu, yucunachi yuyucunachihi yuhu. Gargarismo hazer . yonachihi yuhundi, yonaquindi yucu yuhundi, yonachiyundi yucudzuqndi, yonatniñondiduta dzuqndi, yodza queteninondiduta dzuqndi, yodzacai nuundidutadzuqndi. Garguero. tiqyoo, sanatnanu nino teq yoo. Garrapata. tiyucu ydzu. Garrocha. duvua qni idzundeque, duvuayodzacai idzu. Garroba, o algarroba. dichindaya. Garrote. yutnu ticoo. Garuanço. duchi, duchi tinduu. Gastar la hazienda bien . yodzandehe ninondi, yodzaqui ñuhundi, yosaindaandi, futuro, quai, yoquidzaquachindi, futu. cadz. yosaininondi. Gastar

folio 115r column 1

folio 115r column 2

Gastar mal la hazienda . yodzandehe cahandi, yodzandehe dzanandi, yoquidzaquachi nahandi, yodzandehedzicondi. Gastar como quiera, yodzandehendi, yodzaqndehendi, yodzaqniñuhundi, yoquidzaquachindi, futu, cadz. Gastarse algo, como de cosas discretas, yondehe, yosandehe, futuro, quedeh. Gastarse cosa continua, yonee. Gastarse como la reja de arar, yoyucuyonee, Gastarse dinero, empleandose, yocuvui quachi, yosita, fu, cuita, yosiniñuhu, fu. qni. Gastar demasiado, yodzasadzanandi, yosahadzanandi, fu. cuhua, yodzandehenahandi Gastarse la pintura cayendose, yonduchi nuusi, yana ñañe nuusi, yondoyondita nuusi. Gato. ñaña, quetecau, misto. Gato montes. ñaña ydzo, Gato, otro monteso ñuu cuii, Gatear, yosaandi nama. fu, caandi, yosaandi yutnu. Gatear, andar agatas, yosicandayendi, l, dahandi, Gauilan, dziña, Gauilla, vide, manojo.

huisindi gemir al gemido de otro. yotnahandi sihita, yotnana tnahandi, yotnana sihindita, dasihindi yotnana, dandehendi yotnana yondayu genealogia o generacion. sasicacu dzini toto deye, saha toto huasi sayocacu sayoquevui generacion linage. yaa tnuhu, duhu sandu. generacion venidera. sadzoica cacu, sadzoicahuasi. general. nee caandu, nee caa nee isi neenducaa. generalmente todos hazen esto. nee caandu yoquidzatadzavua. generoso de buen linaje. toho, tohondaa, dzaya yya genero de qualquier cosa o especie. sanina nina nicacu, sinina nina tata, sanicacu nina nina saquaa quaanicacu, sadzeedzee nicacu. gente o gentio. tay ñuu, tayndahi, ñandahi. gente rrecogida de diuersas partes. tay nituhua ñuu, tay niquidza ñuu, tay huasi quevui ñuu. gente de mi casa y familia. tay sica nuundi, tay sica huahindi, tai yehetnahahuahindi, tai yoditohuahindi, tay sinoquachi huahindi, gentil cosa de gentiles. sanicaa ñuu sanaha, saniquidzata ñuu sanaha saniquidza tay ñanisinindisa dudzundios. gentil hombre, o hermosa muger. cay caa huii. caa huayu, caatoho caa huatu, caa yuhu nuu, nee P3 nisino

G. A N T E E. Geminos hermanos. ñani tetnehe. Gemir. yotnanandi, yondayundi, ñoho siña dzuqndi, yotnana

folio 115v column 1

folio 115v column 2

nisino nee nisino huii caa, tay huii. Gesto. nuu. Gentilmente. tnuhu huii, tnuhundaa huii, tnuhundaa huayu tnuhudaatoho, tnuhu isindaa yuhu nuu. Gestos hazer. yoquidzandico yuhundi, yocoyo yuhundi yonadzihi yuhundi dzitnindi, yodzadaanduu yuhundi dehe nuu dehendusi, yoquidza nuundi dehe nuu yoquidza yuhundi.

sahuaha sadzico, Gloria vana. sacuvuitachi, sacuvui huata, sadzohuisica yocuvuidzico ini, sadzotnunica cuvuidzee ini. gloriarse de algun bien. yonacachi ñuhundi, yonacachi huicondi, yonacachicoondi, yonasaainid. gloriarse vanamente, vi. alabarse. glorificar, dar la gloria a otro. yoquidza canu ñahandi, fu. cadz. yochihindudzudzicoñahandi, yochidzo huidzo ñahandi, yochidzonino ñahandi, yoquidzuq ñahandi. futu. cadz. glossar alguna cosa declarandola. yocachindaandi, yocachicasindi, yocachi mihindi, yocachi tnuhu daandi. glossa de obra. sacachindaa sacachi casi sacachi cuite. gloton. vi. comedor. glotonear. yosasicahindi, yocuvuindasandi, yocuvui cavuiyo.

G A N T E I. Gigante. tay dzuq, tay cani, tay huanda, tay canda. Ginete. tay tuhua codzoidzu, tay tuhuadza conoidzu, tay sini dzacaca cauallo. Girifalte. dziña coco, sasa, disi yuchi. Giron de vestidura. dzooninucuini dzoo nindaa nuu dzoo nindaa nini, dzoo nisaa nuu, dzoo nisacoo tnaha. Giron poner. yochihindidzoo, yonacani ninindi dzoo yodzandaa nuundidzoo. G. A N T E L. Gloria de los Sanctos. sacuvuidzee ini sacuvui huatu ini, sacanda sadzee sadzico sani nucoo yucu sani nucoo tetu, sani nucoo nuni, dehe sa huaha andevui nuu nisandehe nisatuhu sa-

G. A N T E O. Golfo de mar. duta ñasino saha duta cono. Golondrina, tedzico. Goloso. tay tende, tay too, tay datni ini, tay dzo nanica sasi. goloso que todo le sabe bien. tay yuhuaque, tay yuhu too, tay yuhu adzi tay yuhucuihi tayyuhuana. golosinear, andar comiendo a escondidas, yocuvui quayendi, yosasi yuhundi, yosasiquayendi. golpes dar en los pechos, como quando do

folio 116r column 1

folio 116r column 2

do dizen Sanctos. yotniño siquindi dica. Golpear con el puño cerrado. yochidzo siquindi, yosasasiquindi, yodzacatnendi, fu. casa. golpes dar con los pies haziendo ruido. yosasa sahandi, yodzacatnendi golpes dar como quiera. yodzaca tnendi. golpe asi, sayocatne, sayonehe. golpear dando en tabla . yodzacasandi, yodzacasandodzondi, yodzacandandi. golpe darse en la cabeça topando en algo. yosaaquehedzinindi, yosaa chihidzinindi, fut. caa, yosaquaa dzinindi, fu. qquaa. goma de arboles. dzusa dzee yutnu goma negra que maxcan las Indias que llaman chapopotle, tatayuchi, dzusa yehui. gomitar, vi. vomitar. gomito, lo que se hecha. sa nindusa dzusa. gorda cosa. sacanu. gordura. dzaha. gorgear las aues . yocahate, yocuvui huaa te, yondayu yosacute, fu. quacu. gorgear vno de muy contento. yosaa yondasindi, sanduvui huatu inindi. gorgojo. tiquedze. gorgoritas hazer la vasija quando sa can agua, yocandenino, yocandanino, yocanaquete, yocaiquete. gorrion. tidzihi gota. yuyu. gotas caer de texado, quando se

llueue la casa. ynditacandeduta, f. cundita, ynditasihinduta, yocoo cavuanduta, yocoyonduta. gotas pequeñas caer quando quiere llouar. yoquindavuadzavui. gotas grandes caer quando llueue. yoquicasa dzavui, yosasadzavui, futu. casa. gota a gota destilar. yotoonduta, yocoyonduta, ee yuyu vvui yuyu. gota coral . quahi sihi yehe, quahi naa ini, quahidzahui ini. gota artetica . quahi tahui yeque, quahi ñuhu ñoho maa yeque quahi ñuhu, ñoho yuhu, l. yeheyuhu. gotoso de pies . tay ñoho quahi ñuhu saha, l. yondaa saha. gotera. sasihi huahi, gotear. yosihi huahi. gouernar como Rey. yocuvui nuundi, yotnee yondadziñahandi, yonduvui yondecañahandi, yodzaque te yodzadzahui ñahandi, yocuvui dzinindi, yocuvui dzitundi, ñohondi ñuu, yondadzindi tayu. gouernar como gouernador. yotasindi tniño, yosinotasindi tniño. gouernador . tay yocuvui nuu, tay yotasi tniño, tay yondadzi tayu. gouernalle de nauio . yutnu saqhu huatu tnundoo. gozarse de algo. yonduvuihuatu inindi, yonasaa inindi, yonaquai inindi. gozar de cosas delicadas. yosai catandi, yosai quahandi, fu. quai, yodzandesi inindi yotuvuininondi quaha. (dos. gozar de Dios como ser bienauenturados P4 yo-

folio 116v column 1

folio 116v column 2

yonacotondi nanandios . yocuvuinditandi sindios. Gozarse como quiera. yocuvuidzee inindi, yocuvui huatu inindi. Gozarse mucho por cobrar lo perdido. yonacoosindi, yonduvui huatuinindi. Goznes. caayonucoho tnaha, caa yehendicotnaha. Gozque, perrillo. ynaquachi.

Graduado tay nisacoho siñandichi tay nisaa siñadichi. Grado de parentesco. ee toto eedzini Graja. ticaca. Grama yerua . ita datnu, ita ñee, yta yuu. Grana. duq. Grana color afinada. ñoho. Grano de semilla. diq. Granada. didzi. Granado arbol. yutnudedzi. Granças de trigo. nuni idzaca mihi nuni yehe mihi nuni nicaicoo mihi nuni castilla. Grande cosa. sacanu sananu, saquaha Grande en edad. sanaha yyota, sanaha ñuu saqua quanu yatata. Grandes muchachos . tay quaha, tay saquaha. Grande en palabras . tay canindudzu, tay caha cani, tay caha ñee Grande en hecho . tay quidzacahi, tay quidza yyocahi, taychidzu cahi sani quidzata, yyocanu saniquedzata. Grande de coraçon . tay canuini, tay cutuini, tay saha ini, tay huay ini, tay yee ini. Grande de cuerpo. tay dzuq. Grande hazerse. yocuvuidzuqdi, yocuvui canundi. Grande pena tener. yosacuiñe inindi, yositaini, f. cuta. Granillo de vbas. inindaya deqdaya. Granizo mediano. ñeñe. Granizo menudo yusi. Granizo grande. yuu. Granizar. yocoo ñeñe, yuu, yusi yocoodzavui ñeñe. Gra-

G. A N T E R. Gracia o hermosura . sacuvui huii satuvui huii, satuvui huayu, satuvui huaha, satuvuiqueye, satuvuindoo. Gracia tener asi. yyohuiindi, yyoninandi, yotuvui huiidi, yyohuayundi. Graciosamente. tnuhu huii, tnuhundoo tnuhu nina. Gracioso asi. tay huii, tay caa huii, tay caa huayu. Graciosamente hablar. yocahadzicondi, yocaha huiindi, ñayehe ña yuhua yocahandi, ñayosaquendudzundi. Gracias dar. yoncachindahuindi, yocachi huahandi yonacahandahuindi, yocahamanindi yocahadudzundi, yonatuvui huatusindi nuuta, yonatuvuindahuisindi nuuta. Gracia o merced. tahui. sacaitahui, sanihitahui. Grada. diyo. Grada agrada. eendiyo eendiyo. Graduar. yotnino ñahandi siñadichi

folio 117r column 1

folio 117r column 2

Grano. deye. Grano de sal. ñee tecuvua. Grano de maiz. eedoco, eenuni. Grano de algun razimo. ee daya yoho, eedzeeni, eetinduu, daya yoho, ee ñuhunidaya. grano de oro. ñuhundocodziñuhuquaa. grassa por grossura. dzaha. granjero . tuhua saquidzandahui, tay sinitnuhuquidzandahui. granjear, yoquidzanda huindi, futu. cadz. grasiento, lleno de grassa. tay yondichidzaha, yondaha dzaha, nisaa nuudzaha, tay yocatudzaha. grassa tener el caldo . ñoho tnahadzaha, nicai tnahadzaha, gratificar. yonaquai inindi sita, yocaha manindi graue cosa pesada. huay. graue persona de autoridad. tay yehe ñuhu, tay yehedzico, yehendudzu. tay yyo. grasnar el anfar. yondayudzata nanu. greda. ñuhu nama, ñuhuquedze, grieta delos pies. sayosañu saha, sa tahui saha sacuvui tetahui saha, sayondata saha. grillo. ticodzo. grillos, prision. caa sacoho saha, caa ñoho saha. grillos tener. ñoho caa saha. grillos poner . yotniñondi caa saha. gritar . yocanasiindi, yocanasaandi. gritar con gemido yondayusaandi

di, yondayuyehendi, yondayu huayndi. grosura. dzaha. grorura, la comida de sabado. site. gruesa cosa. coco. grulla. dzutu yuta. gruñir el puerco. yondayute. yondayudzitnite. gruñir el hombre. yocahasaandi, yocana yocasindi. G. A N T E V. Guacamaya tehuaco. guacamaya verde. tevuasa. guardasiones, vi. esposas. guay, interiection. dahui nicuvui, dahui nisino, vhui nicuvui. guayas, canto de dolor. yaasacu, yaadzinda, yaadayu yaacoyo. guayar, dezir guayas . yosai ñuhu, yosai quacandi, fut. quay yocachi ñuhu, yocachi quacandi. guarda, la persona que guarda. tay yondaa tay yondito, tay ñoho. guayacan. yutnui tandaha. guante. ñee sacuinondaha, ñee sicuinondaha. guardar generalmente, yonai huahandi, fu, conai. guardar en lugar. yotasi huahandi, yotniño huahandi, yochihi huahandi, yosani huahandi, futuro. cani. guardar fiesta. yosaidzohondi, yosai yyndi, futu. quay, yondaandi quevui, fu, cond. guardar hazienda, mirando no la hur-

folio 117v column 1

folio 117v column 2

hurten. yotniño nuundi, ñoho nuundi. Guardar ganado. yondacandi ticachi, yonditondi. yondaandite, f. candaca, f. condit, f. condaa. guarda o guardador de ganado. tai yondaca ticachi. con los demas. guardar casa o heredad. yondaandi ñohondi, yonditondi itu huahi. guardarse recatarse. yosica tuhuandi, f. caca, yonditotuhuandi, fu. condit, yyo tuhuandi, f. coo. guardar secreto. yosadzi nino inindi, f. quadz, ñoho ini, f. coho. guardador de secreto. tai yosadzinino ini, tai yehe catnu yuhu, tai yondiyu yuhu, tay cutu ini, cutu yuhu. guardar la honra a otro . yondaca ñuhu coondita, yondaca huiindita. guardar algo a otro para quando venga, como cosa de comer. yondaitasindi sita, yodzandoondi sita, yocaitasindi. guardar algo a otro . yondaandi sita, yotasi huahandi sita, yonachihi huahandi sita. guardara alguno mirando siempre por el, no le perdiendo de vista. yondi tondi, yonanindita, ñoho cutu ñohodzuhua nuundita, ñoho nuundita. guardar mandamientos . yonai huahandi, f, conay, yosaindaandi. guardar en el coraçon las palabras. yotniño siña inindi, yotniñondi candi. guardar la vista. yocoonai nuundi,

yotavuindi nuundi. guarecerse del aguacero. yosinondi dazvui, f. cono, yotavui inindi yocacundi dzavui. guarecerse en guarida. yotavui inindi nisino nicacundi. guarnecer. yoquidza huiindi, yoquidza huatundi, f. cadza, yondadza cutundi, yonadzacutundi, yondadza huatundi. guarnicion de gente. ee sichi yecu, ee ichi yecu. guarnecer fortaleza en edificio. yondadza huahandi, huahiyecu, yondadza cutundi, yonacanindi huahi yecu. guarnecer de gente para la guerra. yosaqndiyecu, f. caq, yotasindi tniño yecu. guarnecer fortaleza proueyendo de bastimentos. yotasi yuhundi, yotasisiyondi yuchi tuq yahanduta. guarnicion de cauallo. sasinduvui cutuidzu guedija o vedija de cabellos . idzi tendichi, idzi tequi, idzitecondo ydzi techihi. guedija rebuelta enmarañada. idzi tetaca. guero huebo. devui nitevui, nitayu devui nisaha, devui nicuvuinduta. guerra. yecu tnañu. guerra hazer vide batalla. guardoso que mira que nada se pierda. tay tniño nuu, tay ñoho tai yodzacai nuu. guia. tai yndodzo nuu, taiyodzo nuu,

folio 118r column 1

folio 118r column 2

nuu. tay quaha nuu. Guiar a otro. yndodzo nuundi sita f. cuindod, yodzo nuundi, f. codzo yochidzo nuundi, quaha nuundi guijarro. yuu ñoho yuta, toto ñoho yutu. guindar. yosatacaa ñahandi, f. cata. guindarse yocoo cuita caandi. guirnalda de flores. ytadzini, ita siya. guirnalda poner en la cabeça. yotniñondi itadzini, yodza cuiyandi ita, yochidzondiita, yodzacaandi ita siyadzini. guirnalda para el cuello . itacondacu, yta quacu. guirnalda larga puesta de lado como la estola del diacono. itacoho nano, itatniño nano. guindo. tnundaya. guinda la fructa. daya. guiñar del ojo. yoquidzi nuundi, sicotniñondi nuuta. yosani nuundi, f. quani. yonaquani quachindi guisar de comer. yoquidza huahandi sacasi, f. cadz, yondadza huahandi sacasi, yochihindidayu, yodzanda huahandi dayu. guisada comida. dayu nicuvui huaha, dayunichiyo nindahu. gula. sacasi yyo, sacasindehui, sacasi nana, sacasi cahi. gusano. tindacu. gusano de madera. ticoo yutnu. gusano poçoñoso. tedzina. gustar cosas de comer. yosito tnunindi, f. coto. yonayuhuitnunindi, yochihi yuhundi, yosasitnunindi, f. casi.

gusto. sasito tnuni, sayuhuitnuni sa chihi yuhu. gustosa cosa. saadzi, sasaha dzico, sahuidzi, gustar de lo que se come. dzico yosaindi, f. quai, yosaindidzico. H. A N T E A. Hablar, yocahandi. Hablar respondiendo a otro, yocana cachindi. Hablar rezio. yocana tachindi, yocana cahandi. Hablar roncamente yocaha naña yocahandadzindi, yocuvuindadzi dzuqndi, yocadzi dzuqndi yocahandi. Hablar baxo yocahandatnendi, yocaha ninondi, yocahadatne tneendi Hablar baxo como entre dientes. yocaha cayandi, yocahayaa yaa yaa yocahandi, yocaha quaindi. Hablar con rreuerencia. yosaidzahandi, yocaha quaindi, yocaha yehe ñuhu huiindi. Hablar a la oreja. yocaha ninondi tutnuta. Hablar al coraçon persuadiendo algo. yodza cahandi inita, yodza cuvuindi inita, yodza canacuvuindi inita. Hablar de gracia componiendo de su cabeça. yocaha tnuhundi, dzo yosaica inindi yocahandi, yocahadzahandi, yocaha yaandi, Hablar entre otros. yocaha ninondi sihita, yocaha ninotnahandi, sihi-

folio 118v column 1

folio 118v column 2

sihita, yotniño tnahandudzudi sihita. Hablar con enojo. yocaha satundi yocaha dzichindi, yocaha saandi yocaha quete, yocahayyo yocahadzaa yocahanihindi. Hablar con prudencia. yocaha tuhuandi, yocahandichindi, yocaha yehe tnuni inindi. Hablar pausadamente, dzoquaha dzoquaha yocahandi, dzo nano dzonano yocahandi, yta itani yocahandi, huasi huasini yocahandi, quai quai yocahandi Hablar desatinadamente que no se perciue lo que se dize. yoñoo nino yuhundi, yocahadzanandi ña cuvui tnuni yocahandi ñasacoo casi yocahandi. Hablar con otro. yocahandi sihita. Hablar vno por todos. yocachi, canundi, sahata. Hablar elegantemente. yocahatoho, yocaha huiindi huayu. Hablarse al oydo el vno al otro. yocaha nino dzoho tnahata. Hablar vanamente. dzohuisicadzo tnunica, yocahandi yocaha numi yocaha nahandi. Hablar cosas altas. yocahandichi, yocaha casindi, dasininondichindi. yocahuindichindi. hablar burlando. dzeque yocahandi. yocaha dzequendi, yocaha sisindi, yocahayechindi, yocahacahuindi, yodzaca ninodzequendi, yotniño tnahadzequendi. Hablar llanamente sin mezcla. yodzaqtnaha huatundi. yehe tna-

tnaha huii, yocahandi, yehe tnaha yehe toto yocahandi yehendasi yehendahui yocahandi, caanduvui caatnaha yocahandi, caa toto yocahandi. Hablar con soberuia. yocaha ninondi, yocaha tachindi, yocahadzinindi, yocaha dzicondi. Hablar torpezas. yocaha caha nicandi, yocaha quadzandi, yocaha taquedzindi, yocahatecatandi. Hablar por cumplimienco. yocaha huiindi, yocaha huitandi, yocaha huidzindi, ñoho maa ynindi dayocaha hoo candi. Hablar adulando. yocahahuidzindi, yocaha huatandi yocaha tachindi. Hablar fuera de proposito . yocaha nahondi, yocaha huadzevuindi. Hablar despidiendose para nunca mas verse. yocahandayundi, yondaqndayunti nuuta, yocahandayundi yonayuhuidayundi. Hablar a otro. yocahandi sita. Hablar mucho. yocaha ñee, yocaha cani, yehendico yocahandi, yyo yosaquehendico yocahandi, yosandiconino yocahandi. Hablar por otro. vide enteruenir. Hablar mal de otros. yocachindi sa ña huahasita. Hablar con otro palabras afrentosas:yodzayevuitnahandi, yodzaquadzu tnahandi, yocaha yechi sitnahandi. Hablar consejas. yocachindi tnuhu chidzu, yocanindi tnuhuchidzu, yotna

folio 119r column 1

folio 119r column 2

yotnaindi tnuhuchidzu. Hablar contra otro. yocachindisita yocachindi tnuhuta. Hablar malcriado. yocahayucundi, yocahandidzondi, yocahayuhundi, yocahayuhu nuundi, yocahanihindi. Hablar de papo. yocaha dzuqchitundi, yocaha yuhu chitundi Hablar atreuidamente. yocahayevuindi, yocahaquadzundi, yocahandaa. Hablar alto. yocaha saandi, yocahandai, yocaha dasandi. Hablar congruo. yocaha huii yocaha nanindi. Hablar sin orden ni concierto. yocaha nahandi, yocahavuadzevuindi yocahandehuindi. Hablar en otro lenguaje. tucudzaha yocahandi, dzotucucadudzu yocahandi. Hablar cortamente atajandose. dzo nicanacanucainindisayocahandi, dzo yoquindi yucandudzu. Hablar adonde no me llaman. huasi caha nino inindi. Hablar desatinos. yocaha nahandi, yocaha nahondi. Haca, cauallo. huatu, cuite. Haz. nuu. Haz, o haze. eenuni ee numi, eetnee Hazina de gauillas, o leña . eenuni ee numi tnundaya yoho, l. tutnu ni sanihuiita, nicoto huiita, ni sacoo huii. Hacha para cortar lena . caa tahui yutnu, caa sanda yutnu. Hacha, antorcha. ite ñuma canu,

ytenuma yondiyodaa tnaha, ite ñuma niuduvui yoho, yte ñumayondiyo ite ñuma yosiyondaa tnaha. Hado o ventura. datu ñuhu sindi, datundi, tahuindatundi. Halagar. yonacahandahuindi, yonacahaquaidi, yonayuhuindahuindi, yonacoyondidzinita. Halagar al niño trayendole la mano en la cabeca. yoyocondi dzinita, yotneendidzinita. Halagando atraer. yodzaquay yuhu ñahandi, yodzacuvui iniñahandi, yodzacahainiñahandi, yodza quaa iniñahandi, yodzatnee iniñahandi, yodzacuico iniñahandi yodzasaa yodzandeca iniñahandi Halcon. sasa. Halconero. tai yodza quanu sasa. Haldas de vestidura. dzoo nitanda cuta, yuhudzono. Haldas que arrastran . dzono cahi yocoo cuico, dzoo cahi sasicañuhu, dzoo cahi. Haldas de cierra. saha yucu sayehe nahitnaha yucu, sayehendicotnaha yucu. Hallar algo de presto. daitani yona quindi, daytanininatuvui. daqueyenidanditaninina quindi, yona nihindi, yonaquaindi. Hallarse bien en alguna parte. yocaandi. Hallarse bien vbique; neenducaa yotuvui huatuini nee caandu yocaandi. Hallarse atajado y sin remedio en alguna aflicion . ñahuisi cuvui du-

folio 119v column 1

folio 119v column 2

ducutnani inindi, ñani huisidzavuacuvui, ñacuvuitnuni sacadzandi, huadzacuvui tnuni qhu, huanihiini dzavua cadzandi, ñatuvui dzavua cadzandi. Hallarse bien con alguno. yocaandi sihita, yosico inindita. futuro. cuico. Hallarse burlado. yosiyondi. Hallar lo perdido. yonanihindi, yonacahindi, yondacundita sindi, yonacuvui yonaquindi. Hallarse burlado. yocuvuidzeque quanindi. Hallar lo que buscaua para comprarlo. yonanihindi, yocacundita sindi. Hallarse bien dispuesto. yotuvui huatusindi, yotuvui huaha sindi. Hambre auer. yosañu nuu yuq, yosinoñumi, yosino quesi ñuu yuq, yosino caniquandii. vi. auer hambre. Hambre asi. tnamandahui. Hambre vide auer hambre. Hambrear sin poderse hartar . ña yondate, ñayondico ini yococo ñuhundi yococondaa yococo satu yococo yoyechi yococo vhui ñuhundi. Hambre tener de alguna cosa. yococoyo yechindi, yocanacatne tnee yuinindi, yocatneyocayu inindi. Hanega. tnundoo cuhua. Hao. dzi. Haragan. tay cudzi, tay cundu, vide floxo. Harda o hardilla, quaño. Harina. yuchi.

Harina la flor . yuchindoo, yuchi nina. Harina muy molida. yuchindihi. yuchinicuvuindihi. Harina frangollada . yuchidzayu yuchindoco, yochisañe, yuchidzo neeca. Harnero . tesite teyehui yodzacai nuni. Harona bestia. quete huasi, quetedzusa, quetecudzi, quete tnana ini, quete huai . lo mesmo para hombres. harrear cauallos. yodzacande yuhundi, yodzacacandite, yodzacahandite. Harriero . tai yondaca idzu cuica, tai yonadza cutu ydzucuica. Harpa. ñuu yoho. Harpa tañer. yosadzindi, yodzaquacundi ñuu yoho. Harpar cortar por muchas partes. yodzee quachi yosanda quachi, f. canda, yotniñoyuchi quachidi Harpon. duvuacaa dzeñe, duvuandiye, duvua, duvua yondecohotnee, duvua decoho nai. Hartarse. yondahainindi, yonduvuihuatu inindi. Hartar a otro . yodzandaha iniñahandi, yondadza huatu iniñahandi. Hartarse mas de lo necessario. yondaha yee inindi, yondaha nana inindi, yochituyee chisindi, chitudzehechisi yonanacasadzuqdi. Hartarse con hastio. yondehui inindi sacasi, yoquidehui inidi sacasi yondehuindaa inindi sacasi, yocuvui quene inindi sacasi, yosacodzo

folio 120r column 1

folio 120r column 2

codzo inindi sacasi. Hartar como Dios en el cielo a los bienauenturados. yodzaquahaya yodzachituya animas nee cutusa huaha sadzico. Hasta, prepocicion. dandu dzoquaha, needzavua, dandudzavua, dadzavua quanda. Hasta tantos seran. respondiendo. quandadzavua nasino canu, dzo quaha dadzavua nasaa canu. Hasta dentro en el coraçon. damaa inindi. Hasta donde preguntando . mandaa nani, nandaa mihi, nanani nandaa nandaa cuite. Hasta quando. nadzavuaca nanidzaha quevui, nananica. Hasta quando as de andar en peccados. nanidzaha quevui condihi conañundo quachi, nadzavuacando candainindo quachi, nanidzaha quevui cadzando quachi, mandaa naniqsaa sayodzatevuindo nadzavuaca. Hasta aqui señalando. nani yaha, nani yya, dayaha. Hasta aculla, dayuqua. Hasta agora señalando tiempo passado. saneendu huitna, saneendu huasi neendu huasi cana huasi, dandu huitna, neendusacana toto quevui cuiya neendu niquisindo saneendu niquisindo, sayehetnaha huisi, saneendu quacai neendu sacana saquesi. Hasta alli pudo llegar, encareciendo alguna cosa, sadzevuindudzavuanisino cavua, nisinondita nisinocuisi.

hasta alli llego e hizo puncto. status supositionis, sadzevuindudzavua nitacusita nisinita. hasta el cielo. danduandevui. hasta ay, a donde tu estas . nani sayyondo, nani yyondo. hasta alli no mas. nee dzavuanica, nanidzavua nica nanidzavua yuqua. hasta mañana. dayutnaa, danduyutnaa. hastio tener. vi. asco hataca para mecer . ticadze yutnu tecadzi canu. hato de ouejas. ee sichi, ee tacaticachi, ee cahite. haua. duchi, nanu, duchi nono. hauar. itunduchi. haua de bestias que sale en la boca. tenduchi danda ydzu yocanayuhute, tendichi yocana yuhute, haz. nuu. haz, por batalla ordenada . ee sito nuu yecu, eesichi nuu yecu. hazalejas, paño de manos. dzoo na cuhuandaha. hazaña. sa cáda, sa saitnuhu, sanaai ni sachidzu sa yyo. hazañoso. tay quidzasacánda, con los demas. hazaña de varon esforçado. sasitay yee ini, sasitaindodzo, hazer algo. yoquidzandi, yoquidza huahandi, f. cadz. yodzahandi. hazer algo de proposito. yoquidza cata inindi, fu, cadz. dzo yoquidzacataini, dzo inicandi, yoquidzandi, yotniño inicandi, dzo ñoho inindi yoquidzandi. hazer

folio 120v column 1

folio 120v column 2

Hazer burla de otro. yosini yechindi, yosinisisi ñahandi. f. qni, yodza dzeque ñahandi, yosaa quehendita, f. caa, Hazer obra hasta el cabo . vide acabar. Hazerse algo. yocuvui. Hazerse de rogar. yodzacoondi, yodzacoo ñuhundi, yosinicanundi yoquidza yahuindi, yoquidza quete inindi, f. cadza. yoquidza cuihi. Hazer pedaços algo. yoquidza quachindi, f. cadz, yotahuiquachindi Hazer creer algo. yodzaqnindisaini ñahandi, yoquidzandisa ini ñahandi, yodzasino iniñahandi. yodza sinondisa iniñahandi, yonahandi sandi nuuta. Hazer tortillas. yotaandidzita, yocatundidzita. Hazer reyr a otros. yodzaquacuñahandi, yonducudzequendi, yocachinditnuhudzeque, yodzadzee iniñahandi. Hazer reuerencia. yocootniño sitendi, yosanusitendi, f. canu, yochihi teye sahandi. Hazerse avn cabo apartandose. yosico cuiñendi, yoscuiñendahandi, f. qcuin. Hazer dos partes el sermon. yosanudzavuandi, yosandadzavua yosanda ninondi, f. canda. Hazerse amigos los discordes. yonaquai inisitnaha v. reconciliarse. Hazerlo posible en algun negocio. nindehe nituhu nicacundita nicacucavua niqiuidzand, dehenuu dehendusi nidzatnani inindi.

Hazerse de la parcialidad de otro. yosaquehe tnahandi sihita yosacoo tnahandi, f. qcoo. Hazer mentiroso al que dize la verdad. yoquidzayetendi dudzuta, yodzayetendi, dudzuta, yodza nuu cuvuindi dudzuta. Hazer saber algo a alguno dandole auiso. yodzaqnindi yodzaqni tnuhundi, yotniñonaha ñahandi yodza tacutnuhundi. Hazerse hombre en prudencia. yocuvui nisanu inindi, yocuvui tacu inindi. Hazer pucheritos el niño para llorar. yonacoyo yuhusi, yondaanduu yuhusi, yoquidzadzinda yuhusi. Hazer algo dentro de si como pensar y tractar . ñohocuvuiinindi, ñoho tadziinindi, ñohocaha inindi, f. coho. Hazer ramilletes de rosas. yosanindi ita, yotaandiita. Hazer vna cosa mas rezia. yoquidzandai candi, yoquidza cutucandi, f. cadz. Hazer ruido la muger con las naguas quando anda: yocande yocamadzamaña. Hazer malo a otro. yoquidzadzana ñahandi, yoquidza yehe quahi ñahandi, yoquidzatateñahandi, yoquidza neni ñahandi, f. cadz. Hazer esquinas. yoquidzandidzindi, yoquidzadzidzindi. Hazer tolondrones a otro, yodzacanatecuiño ñahandi, yodzacaa cuiñondisita yodzacana teyeendi. sita,

folio 121r column 1

folio 121r column 2

sita, yodzacanatedzehendi, yodzasinondita. Hazer que lleue alguno a otro consigo. yodzacuitandicoñahandi. Hazerse bestia. yonduvuindi quete. Hazer mal al cauallo gineteando. yodzadzequendi, yodzaconosaandi, yodzaconondi cauallo. Hazer salir la piedra fuera de la pared. yocaicatandi yuu, yodzacai cuitandi yuu yocai canindi yuu, yodzacai cuiñendi yuu. Hazerse pedaços algo. yotahui quachi. Hazer ruido la llama. yocande yaa ñuhu, yocatne, yonehe yonsisa ñuhu, fu. casa. Hazer heruir lo que se cueze. yodza quete, yodzacuidzondi. Hazer algo con discrecion. yoquidzatuhuandi, yoquidza sinitnunindi, yoquidzatacu inindi, yoquidza huiindi, yoquidza nanindi, fu, cadz. Hazer algo al reues. yoquidzanahondi, yoquidza huadzevuindi, yondico caqdzamandi, yoquidzandi, futuro. cadz, yodzandicodzamandi. Hazer algo de mala gana. ña yyondaa ini, ña nee ini, dzoñanuni ini, yotuvuiña ñasindi yoquidzandi, fu. cad. Hazer buen tiempo. iñe huatu, iñe huaha, iñedzadzi, iñe huii, futuro, cuiñe. Hazer lumbre. yotnaandi ñuhu, yotniñondi ñuhu, yotevuindi ñuhu yodzacatnendi ñuhu.

Hazer quenta que es pascua . dzavuatnaha quevui Pascua yoquidzandi, yocuvui inindi, yotuvuisindi. Hazer algo en vano. yoquidzacahandi, yoquidzadzicondi. Hazer plazer a otro. yodzandesi ini ñahandi, vi. agradar. Hazer pesar a otro. yodzandehe ini ñahandi, yodzatneeiniñahandi, yodzacuta ini ñahandi, yoquidzacata ini ñahandi, yodzanee ini ñahandi. Hazer lugar vna cosa con otra. yonadza tnaha tnahandi, yotasitnahandi, yodzaqtnahandaandi. Hazer incapie, vi. estriuar. Hazer luna o sol. yondii yoo, yondii dicandii. Hazer mercedes el señor. yodzasa tahuiya, yosinindahui ñahaya, yodzasaya, yosahatahui ñahaya, futuro, cuhua, yodzasayadzico quaha. Hazer espuma. neutro, yocanateiño, Hazer mayoral. yocasi ninondi tay cuindodzo nuu yocahi ninondi, yoquidza nuu ñahandi. Hazer copa el arbol. yositandaha yutnu, futuro, cuta, yosicondaha yutnu, futuro, cuico, yosacasandaha yutnu, futuro, qcasa, yococondaha yutnu, yosanditandaha yutnu, futuro, qnd. yonaqni yutnu. Hazer misericordia . yosinindahui ñahandi, fu. qni. Hazer escuro. neutro. yñe naa, yñe O ya

folio 121v column 1

folio 121v column 2

yavui, futuro, cuiñe, yocuvuinaa, yocuvui yavui. Hazer acatamiento a otro. yocoo cotondi, yoquidzacanundi, futuro, cadz. Hazerse del vando contrario. yondicocuiñedzamandi sa yyota. yosaquehetnahandi sihita. f. qqueh. yocuvuindi sihita. Hazer a otro que quiera algo. yodza cuvuiiniñahandi yodzacanacuvui ini ñahandi. Hazer la cama. yosaqndidzoo. f. caq Hazer esclauo a otro yoquidzandi daha saha. futuro. cadz. yosai tniño ñahandi. futuro. quay, yoquidza ñadzaya ñahandi. hazerme yo esclauo. yonduvuindi daha saha, yondadzatniñondi, yonucoho yahuindi, yocuvui ña dzayandi. hazer testamento. yoquidzandi testamento, yocoo tasindi dudzu yotaandi dudzu dayundi, yoquidzahuahandi dudzundayu. hazer detener el relox que anda delantero. yonadzacuico nuundi natnahacuhua, yondetasindahandi cuhua, yodzaquaininondi sacandaca caa cuhua yodzande dahandi cuhua. hazer ruido las cañas o esteras . yo caña, yocañe, yocadze yocanda. hazer justica. yosinotasindi tniñota yotasi tnunindi tniñota. hazer a su ymagen y semejança. yonadzahandi naandi, yoquidzahuahandi naandi, yonootasindi naandi, yodzandacundi

naandi, yodzananandi taniño maindi. Hazer como que no le conozco. yodzasiyo nuu ñahandi, yodza dzahui nuu ñahandi, yosicocaq nuu ñahandi ña sinitandi, yocuvui inindi, yocachindi yosai dzuhua nuu ñahandi, futuro, quai. hazer como que no le veo. yotniño inindi ña yositondi. hazerse tarde . yoñeni, saquañeni. hazerse vna misma cosa con otro. dzo ee sichi yonduvui duvui. hazerse moço. yonduvuitaquindi, quachindi, yonduvui quachitucundi. hazerseme la boca agua . yotoondutadzee yuhundi, yonacocodatnedzeendi, yoquesinduta yuhundi. hazer sombra . yondadzacatendi nuuta, yodzandatendi nuuta, yochihindatendi sita, yochihicatendi, yosatacatendi, futuro, cata. hazerse de la parte de los enemigos. yondicocuiñendi, yocananditandi, yosivuindi ñahu. hazer bolsas la ropa mal cortada. yoteyendaadzoo, yondaandeye dzoo, yonandeye dzoo. hazer presa el animal. yosacoondihi ñahate . futu. qcoo, yosandadziñahate, yosandihi ñahate, futuro, qd. hazer pella . yoquitundi tetu, yonaqnindi tetu. hazerse grietas en los pies . yosañu sa-

folio 122r column 1

folio 122r column 2

sahandi, yotahui sahandi, yondatasahandi. Hazer mal a otro hiriendole . yodza nihi quahi ñahandi, yotniño quahi dzuq dica ñahandi. hazer caua. o fosa. yotahui nino conondi, yosata nino conondi, futuro, cata. hazer algo fuera de proposito. yoquidza nahondi, yoquidzahuadzevuindi, fu. cadz. hazer pauonada el gallo de la tierra, yositasahate, yonatniño ñuute, yona ñoho disite, yondadzacata dzumate, yondoyondavua yodzote tnumite, yonaandecadzumate, yonandequete. hazer a otro participante de sus bienes. yocaha yosaq inindi sita, futuro. caq. yoquidzadzayadzanandita. hazer calor. yyo ini, yyochichi indii. yyocani, yocuvui ini, yocoo cani, yoco yoco yondii, yocoo quesi yocoo ñumi. hazer claro y sereno dia. yosina, yoyahi. hazerse eruaçal la milpa. yondusi itu, yonduvui cuhu, yonduvui yehe ñuhu, yonduvui cutu. hazerse pella de muchos granos. yonduvui ee, yonduvui canu yonucoo yucu, yonucoo yucundoyo, yonucoo taca. hazerse cobdiciar la muger. yodzacatni ini ñaha, yodzacuvui ini ñaha, yodzandiyo ini ñahandi.

hazer algo con negligencia . yoquidzandi dzonani dzonaha. Hazerlo el hombre a la muger, vide allegar a muger. hazerlo vn hombre a otro. yoquidzadzinda sihita, yoquidza nahandi sihita, fu. cadz. hazerlo vna muger a otra . yodzatnaha tiyahua tnahaña, yodzatnahatnaha ini dzohonduvui tnahaña, yonataa tiyahua tnahaña, yocaa coño tnahaña. hazerlo el niño a la niña. yoquidzatiyaasi, fu. cadz. hazer traycion el marido a la muger. yosini quadzu ñahandi, futuro. qni, yodzacaha nuu ñahandi . yoquidza yaandi. futu, cadz. yosaq yaandi, futuro, caq. yotniño yaandi. hazer algo de barro . yodzahandi dayu. yoquidza huahandi dayu, yodzatnahandidayu, yoquitundindayu. hazer algo de nueuo. dzonisay yyo candi. hazerse ouillo acorrucandose . yonatniño nani dzehendi, yonatniño nano dzehendi, yocoocooconondi, yocoocoondihindi. hazer sonido la muger con las naguas andando . yonatniño sahañadziyoña, yonatniño dande sahaña dziyona. hazerse del vando contrario, fauoreciendole con palabras . yocaha ninondi, yocuvui sihindita. Q 2 ba-

folio 122v column 1

folio 122v column 2

Hazerse mal. yonihi quahindi. Hazer gracias, vi. agradecer. Hazer noche el caminante. yocaandi, fu. cavua. Hazerse vno de linaje no lo siendo. yocuvui toho inindi. Hazer alguna cosa a tiempos o quando se me antoja . yoquidzacaa quaha nicandi, yoquidza caa huadzandi, yoquidzanano yoquidzaninondi, futuro, cadz. yocai coho yoquidzandi, yocai nano yoquidzandi, yoquidzaquahandi. Haz, batalla ordenada. sanisaquehendasi yecu, sanisaquehetnuni yecu, sanisacuiñe yuq yecu, sanisacavua yuq yecu. Haz, o batalla ordenar . yochihindasindi yecu, yosaq yuqndi yecu, futuro, caq. yosani yuqndi yecu, futu. cani. Hazia, preposicion. v. a preposicion. Hazia donde esta Mexico? mandaa quahandidza ñuu coyo, quasaa nini, quacai nini. Hazia aca. yahadzuhua. Hazia culla. yucua dzuhua. Hazia arriba. huadzo quasaa nuu nino quasaandodzo. Hazia abaxo. huaa quacai nuu nini. Hazia dentro. ini sidzuhua. Hazia fuera. satasi dzuhua. Hazia mano derecha. daquaha dzuhua, quaha, & sic. Hazia donde preguntando ? mandaa? nandaa? Hazia delante, nuusi dzuhua, tnaa sidzuhua.

Hazienda. sasimayndi, sayyosindi, yahuicatandi, Hazienda tener. yyosasimaindi, yyo yahui catandi. . Hazienda desperdiciada. yahui nicai, yahui nindehe nino, yahui nicuvuidzaha, yahuinisita, yahui ninduta, nindoyo ñuhu. H. A N T E E. He. aduerbio para demostrar. yyacaa. ho cotoca. He aqui. huadze yaha, huadzi yaha huii sadzevui yaha. Hebra de hilo. ee dzee yuhua, eecai yuhua, ee mihi yuhua. Hecha cosi . sanicuvui huaha, saniquidza huahata. Hechizero. taitadzi, tayyoquidzasi yo yuu, tay yodzacuico siyo yuu, tay siyo yuu. Hechizero, embaidor que dezia se boluia en Tigre . tay sanduvui, tay yondacu, tay yotusi tnoo, tay sandacu, tay yondaatnoo, tay ñahaquete. Hechizero otro. tay dzininicahu, tay dzuq yuhu. Hechizero, otro embaidor que por los ayres bolaua. yahui, yaha yahui. Hechizos. yucudzanaa ñaha, yucu dzandahuiñaha yucu dzanaini ñaha, yucudzasini ñaha, yucu dzanoo ñaha. Hechos o hazañas . chidzu, chidzu huaha, chidzucasi niquidzata, chidzundai, chidzu yee niquidzata. He-

folio 123r column 1

folio 123r column 2

Heder. yosahaquene, saha ini, yosahandii, saha cuiya. hediondo. tay saha ini con los demas hedor. sasaha ini con los demas. hedor de boca. sasaha yuhu, sa saha ini yuhu. hedor de sobaquina . sa sahadzecui. hedor de chile quemado. sa saha dzico, sa saha satu. hedor de cosa quemada . sa saha caye, saha ticaye saha ñuma. hedor de piedra açufre . sa saha ayo. helgado. tay nicuvuindeque noho, tay nicuvuitequeque noho, sa ñoho naho noho. helgado ser. yocuvuindeque noho yocuvuitequeque noho quaha iñe noho, ycayca iñe noho. helo alli . ycay yota, dzevui sayyota. helo aqui. huadzi yaha yyota, yaha yyota. hembra. ñahadzehe, y para los brutos quetedzehe. henchirse la basija. yosino cutu yosinochitu . Henchirse algo. yochitu yosino chitu, yosino cutu, yosino quaha yochitundaa, yosinocacandaa. Henchir algo. yodza chitundi, yodza sino cutu, yodzasinoquaha, yodza sino tuhua. Henchirse de ojas el arbol yyonaa huisi yutnu, yyo ninandusa huisi yutnu, yyo ninacoco huisiyutnu Henchirse algo de gusanos. yosina tindacu, yyonicaya tindacu, yyo

cahini cuvui tindacu, yyo niqui codzo tindacu, yyonitavuindodzo tnaha tindacu. Henchirse de pelos el que se afeita yosachindaandiidzi, f. quachi, yosidzondi idzi, f. cuidz, yosaa noodi idzi yocatundi idzi, yotneendaandi idzi. henchirse de suziedad. yosaa noondi yehui, yosaandi chindi yehui, nitnahandi, nidzucuninondi yehui niquetendaandi yehui. henchirse algo de poluo. ninucavuandodzo ñuyaca yyo nacoo yyo nichitu ñuyaca, yyonitnaña nicoo coho tindoho ñuyaca, yosaa nuuñuyaca, yonaquete ñuyaca. henchirse alguno de tierra o poluo que trae el ayre. yosachindaandi, f. quachi, yosaa nuundi mihi, yoqui cavuandaa mihi, henchir la bota de ayre. yotevuininondi tachi, yotniñondi tachi yodzacutundi tachi. henchir recalcando. yosadzininondi, yosadzininonihindi, yosadzi nini cutundi, f. quadz, yotniño cutunihindi, henchirse de empacho y verguença, yonoo nahandi. henchir algo de çeniza, yodzacaandi, yodzacaa nuundi yaa. henchirse la fuente, yosinocasanduta, yonandaya duta. hender, yondatandi. yosandandi, f. cand, yodzeendi. hender madera con cuñas. yodzeendi, yotniño yehendi, yosanunQ 3 di

folio 123v column 1

folio 123v column 2

di yeque, futuro. canu, yonasandi yeque, futuro, casa. yosasindi yeque, yosahundi, fu, quhu. Henderse en muchas partes. yondata, yosañu sañu. hender los cabellos haziendo crencha. yosicotehuindi idzi, yosandadzavuandi, futuro, cand. yona qhundi idzi sañu. hendido en dos partes. savvuisichi yondata. henderse la madera al sol. yondata cuiñe, yositacuiñe yosañutnu, yositatnu, yosacohondaa cuiñe. henderse vaso, cayendo . yotasa, yosacoo cuiñe, yosacohondaa cuiñe. herir. yodzanihi quahindi, nitahui nicaandita. hermoso . tay huii huayu, tay caa huii caa huayu tay caandoo, tay caanani, tay nuu huii. hermoso sin fealdad. huadzacaayanda, huadza caa tidzoho, huadza yondaa naha, huadza yondaa tidzii. hermosear. yoquidza huiindi, yoquidzananindi, f. cad. hermosear al hombre el buen vestido. yonatuvui huaha yonatuvui huii saha dzoo. hermoso ser. yocuvui huiindi, yocuvuinanindi. herir sin hazer llaga . yosani ñahandi, yocani ñahandi. herir con cuchillo. yotuvuindita yuchi caa, yodzaquevuindi yuchi caa, yoqnindi yuchicaa, yodza nihi quahindi yuchicaa.

Herir de estocada. yotuvui ñahandi, yoqniñahandi, yoqni nuu ñahandi, yotuvui nuu ñahandi. Herir con vara . yocanindi yutnu cuiñe , yodzucu ninondi yutnu cuiñe. herir vna cosa con otra. yodzaqquehetnahandi, yodzaq tusitnahandi, yodzaq quaa tnahandi, yodza casa tnahandi, yochihi tnahandi. herirse vna cosa con otra. yotusitnaha, yosaquaa tnaha, yonuquaa tnaha. herir el agua al molino. yosacasandaa duta yuu, futu. qcasa, yosatusindaanduta, futu. qtusi, yosaquaanduta yuu, fu. qquaa. herir liuianamente. yocaniquai ñahandi, yocanitaya ñahandi. quayni, yocani ñahandi, yyni yocani ñahandi . herido ser de rayo . yocanitasata, yocanidzavuita yosiñendaa tasata. herirse en los pechos quando dizen sanctos. vi. golpes. herir el ayre enlos arboles. yochihi tachi yutnu. yotniño tachi, yosaquehetachi yutnu, f qquehe. herido ser. yotusindi. herido ser de amor . yotusi inindi, yosidzo inindi, futu. cuidzo, yosihindaandiña. futuro, cuvui, yosiconduundiña, yoqni inindi yosasi nini inindi, futuro, casi, yosiyo inindi. herir el sol en alguna parte yotniñonduvuandicandii, yondiindodzo dzo.

folio 124r column 1

folio 124r column 2

dzo, yositasiyo, yosiyo yosiyoduvuandicandii Herradura. disacaa, saquehe cauallo Herrar cauallo . yochihindisa saha cauallo. herrar ganado . yotaandusa caandi idzu. yotaatnunindi caa idzu. herrada bestia. quete nisacondaa tnuni caa ini. hermafrodita . tay sanaha tnuhu vvui. herramienta . caa saquai tniño tay huisi, caa sini ñuhu sitai huisi, caa sa saitniño tay huisi. herrero. tay tevui caa, tay huisi caa. herrumbre. sacana cudzi caa. sanisidzo ñuhu caa sacana dzitnu caa. herrumbre hazerse enel hierro. yocanacudzi caa, yocudzi caa, yocanadzitnu, yosinotnoo yonana ñuhu. heruaçal. sa canu itacahi, sanisacuta cahi, saisi ita cahi, sa nicuvui cuhu, sa nicuvui naa ita. heruaçal hazerse. yondusi, yonduvui cuhu, yonduvui yata ichi, yonduvui naa ita. heruir el agua quando cueze . yoquetenduta, yosidzonduta, futu. cuidz, yonduhuanduta, yosicocoyonduta, fu. cuico. heruir hazer al agua. yodzacuidzon – di duta, yodzaquetendiduta, yo– dzanduhuandi duta. heruir la olla fuerte a borbollones. yocanaquete, yocanacuidzo.

Heruiente cosa. saquete. sasicoyo. Heruir la mar, yondoyonduta, yosicondidzonduta futu. cuico. yondaanduta. heruor de juuentud. sacanandavua sacana cahi ini, sacaca, sacadzata, satneni ini, sacatne ini. heruor de spiritu. sa saandita ini, sa tneni ini. heruor tener de spiritu . yyo yosaandita yocanandita inindi . futuro, caa. yocuvui tneni inindi, yocuvui cuyundi, yocuvui ñuhu inindi. heuilleta . caa cuta yndii yavui. heuilleta quitar. yonandasindi caa cuta. hezes. dzevui, sanicuhua, sanicoo cuiñe, sanicoo cavua. hezes quitar de encima. yosaindodzondidzevui. fu. quai. hezes quitar del asiento. yosaininindi. futuro. quai. yocainaidi dzevui. H. A N T E I. Hidalgo. tay toho, tai toho ñoho nuu. Hedionda agua. duta nitevui, duta yosahandoyo. Hedionda boluerse el agua . yotevuinduta, yocuvuicuiyanduta. hedionda cosa . sa sahaini, sa saha quene, sa saha tucu. hiel. cahua. site yyavhua hierro metal. caa, tnoo. hierro para herrar. caa taa tnuni. Q 4 Higa-

folio 124v column 1

folio 124v column 2

Higa. ticuyu. Higado dzita saha: Higuera. yutnu techi castilla. Higuerilla de la tierra, de que hazen el azeyte . yutnunduchi dzaha, yutnu nicuvuinduchi tenama. Higos, techi. Higos tempranos. techiyocoodzina, yotuvuidzina, yotuvui nuu, yosiyo sahanuu, techi numi. Higos tardios. vi. fructa. Higos muy maduros techinisichi huaha, nicuvuitadzi, nicuvui huita, nisichindehui. Higo, dolencia, vide, almorrana. Higo, dolencia de la cabeça sasicuvuitiyoodzini, sacanatiyoodzini, sacanaquahi ñuhudzini. Hijo. dzaya, deqtata, neñe ini, y por metaphora, naa dzinañu, yeque tuchi. Hijo primero. dzaya yevua. Hljo segundo. dzaya tacu, dzayacuvi vvui. Hijo postrero. dzayanduvui, dzaya dzatnu. Hijos que nacieron en vn mismo dia pero en diuersos años . dzaya dzayu. Hijo varon. dzaya yee. Hija dzayadzehe. Hijo de animal manso dzayaquete nicaa dzaya quetenisico ini, dzaya quete nicuvui ñayevui, dzaya quete nicaa ini nitnee ini Hijo de animal fiero. dzaya quetedzaa. Hijo adulterino, dzaya dzaca, dzaya yuhu.

Hijo vnico . dzaya dzoeeni, dzaya cai, dzaya quaa dzaya dzomaa, dzaya ñatuvuitayu, dzayadzo ee ñuhuni. Hijo prohijado. tay nicuvuidzayandi, tay ninaquacandi tay ninachidzondi ituchiyondi, tay coo huahindi, dzaya ninanducundi, dzayaniquidza dzayandi coho siñandi dzaya duvuinaadi. Hijos. dzayaycandehe. Hijo del senor. vide. Hila de piedra. ee yuq yuu, ee toto yuu. hilar. yocahindi, yotavuindicachi. hilar torcido. yocahuandi, yocahicutundi. hilador. tay cahi. hilas para curar. sanicana, saninacani, sani cachi, saninandasi. hilas hazer. yonacanindi, yonandasindi, yocanandi yocachindi, yondainahindi yuhua. hilas poner. yotaandi, yosadzindaandi, yochidzondi yodzatneendi. hilo. yuhua. hilo de alambre. yuhua caa, caa niñe yohocaacuiñe, hilo de oro. yuhuadziñuhu quaa. yoho dziñuhu quaa. hilazas que parecen en la orina. tedzadzavhua tedzadza cuisi, tedzadza dacua. hiluanar lo que se ha de coser . yoqniyca ycandi yuhua yoquicundi dzo ycadzo yca yuhua, dzo quahadzoquaha yoquicundi, yca ica yodzacaindi yuhua. hiluanadura, sasiquicu quaha quaha hilar

folio 125r column 1

folio 125r column 2

Hilar floxo. yocahi vuitandi. Hilar con los dedos en seco, como el que se esta muriendo, o como el que se sangra. yonaquudahandi. hincar clauo, vide clauar. hincar clauo o palo enla pared para colgar algo. yosanindacundi duyu, f. cani, yochihindi yutnu. hincarse espina. yosidzo iño, f, cuidzo. yosivui iño, f. quevui. hincarse espina en la superficie sin pasar el cuero. yosivuindaa iño, futuro . quevui, vuita yosidzo iño, ña nisacohonai, ñanisacohondico. hincarse algo traspasando. yositasiyo yocaisiyo con los verbos. hincar palo en el suelo . yosanundi yutnu, f. canu, yosasindi yutnu yocoo canundi yutnu yavui. hincarse de rodillas estando en pie. yocoocuiñe sitendi, yosanusitendi. hincarse de rodillas estando sentado. yondoyocuiñe sitendi, yonucuiñesitendi. hincado estar de rodillas. yñe sitendi, fu. cuiñe. hinchar soplando . yotnino tachindi yodzacutu tachindi, yodzachitu tachind, yodzacuita tachi yuhundi. hincharse. yosiñondi, fu. cuiño, yocoo cuiñondi yosaa cuiñondi, f. caa yosacohondi cuiño. hincharse algun miembro en particular. yocoo cuiño yocuvuicanu. hinchar a otra cosa. yodzacuiñondi yodzaquanundi yodzanañundi. hinchado. tay nisiño, tay nicoo cuiño

ño, tai nisacoho cuiño. Hinchazon. sasicuiño sasisiño, sacoo cuiño. hinchar los carrrillos como para chipichape yotniño tachi yuhudi, yodzacaidzetnendi yodzacai quende dzitnendi, yodzacai deendi dzetnendi hinchazon de podre. taha, taha nisiño, taha nisichindacua taha nituvui yuhusi, tay nisiyoyuhu. hinchado asi. tay nicanataha, hincharse a tolondrones. yosiño daycada yca. hincharse el rostro los labios de enojo yonañu nuuadi, yondai cuita nuundi, ñee yuhundi. hinchir lo que falta yonadzacutundi, yodzacanacutundi, yodzasino cutundi, yodzasinotuhundi, yonatniño chitundi. hinchirse la milpa de yerua mala. yondaa yeheitu yonduvuicuhuitu yonandusi itu. hinojo yedze noho tnu tedzico yucu tedzico. hipar. yosaadzevuindi, yosaanoo dzevuindi, yosaaquehendicandi. yosaacavuandicandi, yosaandita dicandi, fu. caa. hironice dezir algo . yocachi sisi yocachi nini, yocachindidzo yocachininindidzo, yocaha nahandi, yocaha sisindi. hipocrita. tay siyoyuu, tay yodzacoto nuu ñaha, tay yodzacuicosiyo nuu ñaha, tay dzocaandodzonica tay dzaquai tnuhu ñaha, tay dzo yodzacotoñaha nica. hito

folio 125v column 1

folio 125v column 2

Hito que se tira. sayositonda cuite sayondaa tnuni.

Hoja de arbol caida y podrida. quayo. Hoja de lata. caa yadzi, caa vuisi. caa nitusi yadzi. Hoja de yerua. dahaita, daha yucu, vuisi. Hoja de maiz. dahayoho, dahavuiyu Hoja de maçorca uide camisa. Hojosa cosa de hojas. yehe vuisi yutnu yondichi yondaa vuisi, sandahavuisi, sayehe vuisi. Hojas echar los arboles. yonanavuisi yonana yucu yutnu yonacoco yutnu yonandedzi. Hojas hechar el maiz. yositandaha vuiyu yosinodahavuiyu, yococondaha vuiyu yocanandaha vuiyu. Hoja de rosa o flor. dahaita. Hojuela. dzitavuidzi yadzi. Holgarse generalmente, yocuvui dzee inidi, yodzasisiinindi, yodza sisinini inindi, yodzacanainindi, yodzadzee inindi. Holgarme como de ver juegos o cosas deleitosas. yondayandi, yosai cata nuundi, yosai quaha nuundi, yosaisasa nuundi, f. quai. Holgarse del mal ageno. yodzandaha inindi sita, yodzanuna inindi sita, yodzasino inindi sita. hollar algo con los pies. yosihi sahandi, yosihindodzosahandi, yosañundi, yosañuninondi yosañundodzondi, yosaundodzodi, f, quhu f. quañu, f. quu. hollejo de legumbre o fructa. dzooñee hollin. yaha, yaha huahi, yahadzoho huahi yaha nama huahi. hollin hazerse en alguna parte. yodzucu

H A N T E O. Hobachon. tay ninduvui vuasi tay vuita ini, tay tnana, tay huai, tay sacuita, tai yoquidza vuasitniño Hoçe podadera. caadzandaayutnu caa nacanda yutnu. Hoçe para cegar. caa sidzoita, caa saadaita, caa sandandodzoita, caa saindodzoita. Hoçar el puerco. yosaa chihidzitnite, f. caa, yoñoonino dzitnite, yosihindodzodzitnite, f. qhu, yodza quevuindodzoteñuhu, yodza cono ninidzitnite. hocico de puerco. dzitni quene, dzitni cuta. Hogar. sañoho ñuhu cayu, sayocatne nuhu ñuhu, ñohoñuhu cayu. Hoguera para quemar. sasi cami. Hoyo. yende. Hoyo hazer. yosata ninondiyende, yocai ninondi ñuhu yende, yoquidza huahandi yende. Hoyos que dar en el rostro de las virhuelas. nicuvui yavui nuundi, nicuvui yende nuundi, nicuvui tesañe nuundi, nicuvuitequeque nuundi, nicuvuitequedze nuundi Hoyo que hazian en la guerra para trampa. ñuma yecu. Hojas de libro. eevuisi tutu, eedzee tutu yee yadzi tutu. Hoja de arbol. vuisi yutnu vuisi cuii daha yucu.

folio 126r column 1

folio 126r column 2

yodzucu yaha yocoo yaha yocuvui yaha. Homarrache. tai cuvuinaa sayyo sa dza yuhui ñaha. hombre. taiyee. honda. ñono cande, ñono dzacana yua ñono sico yuu nono tniño yuu. honda tirar. yodzacandendi yuu ñono candu yodza qhndi yuu ñono yodzacuitandi yuuñono candu. honda cosa profunda. cono, dzo vuii dzosanituvui nuu, dzovuii dzosaniquacai, saña yosinosaha. honda agua, duta cono miniduta hondon, sahasi cahasi. hondo por lo que esta abaxo . sasi coo cuiñe sahasi, sacoo cuisi saha si, sacoo coho sahasi, sacoocavua sahasi. hondon de olla caha quedze sanisandehendico saha quedze. hongo. siye. honrrar vide acatar. honrrado. tai yehendudzu yehedzico, tai indaa ñuhu dudzu, tay yehe ñuhu. honrar el hijo al padre con hechos heroycos. yodzacananditaninondidzehe dzutundi yodzasino cani, yodzasino cuiñendi dzehe dzutundi, yochihidzico yochihindudzu dzehe dzutundi, yodzayuhu nuundi, dzehe dzutundi yodzatacu ninodzehe dzutundi. hontanales. doyo ñuhu caa doyo ñuhu vuidza, ñuhu yehendoyo. ñuhuñohonduta ñuhucaininiduta horadar. yocaandi, vide agujerado.

horadado. yndii yondii. Horca para ahorcar . yutnu sacata caa ñaha, yutnu sacuitacaa , yutnu quanata, yutnucuitacaata. horma de çapato, vi. forma. hormiga. tiyoco, tidzuhu, tiyoco queque teyocoquende. hormiga grande boladora. idzundoco. hormiguero. huahiyoco yavuiyoco, ñuhuteyoco. hormiguear. yocanateyoco ycanaycahite ycanaicadzite. hormiguear por criar. yosinoteyoco, yocanate, yosinate, fu. qna. hornaça. sitnu. hornada de pan. eesitnu dzita. hornaço. dzita ñohondevui, dzita nisacohodevui. hornaguear la tierra. vi. amollentar. horno. sitnu. hornerizo hijo de puta dzayadzaca, dzaya yuhu. hornija tamara. yutnu taatutnutaa horro de esclauo. tay nindai, tay nicacu, tay ninduvuiñuu, tayninuquehe tnaha ñuu. horro libre como quiera . tay ninduvui ñuu. hortiga. davuaquaha, davua tnene. hosco. ñee cuinda. hostigar. yosaniñahandi, yocaniñahandi. H. A N T E V. Huego. vide. fuego. Huego sacar con artificio. yodzacaindi ñuhu. Huel-

folio 126v column 1

folio 126v column 2

Huelgo el aliento. yocotachi yuhu, yoco yuhu. Huelgo hechar alentandose. yodzondudzundi, yocana codzo dudzundi. Huelgo cerrarse. yosandehe tachi, f, qndeq, yondiyu nuu inidi. Huelgo tomar. yondaicoho dudzundi, yonanihi tachindi, yonaquaindudzundi, yonaquaitachidi. Huella o pisada sanisani sahata, Huerfano. tay ninduvui cay taindahui, tay ninduvui coyo cai, tai nisiñe naa, tay nisini yechi tay cai. Huerfano hazer a otro. vide biudo. hazer a otro. Huerta. itu, Huerto. ituita. Huesped tai yosica ichi, tai niquesi huahindi. Hueste gente de guerra. yecu, tay qhu yecu qhu tnañu. Hueso. yeque. Huebo. devui. Huesa para enterrar. vi. sepultura, Huir yosinondi. f. cono. Huidor. tay sasino. Huir hazer a otro. yodzacono ñahandi, yodzasiyo ñahandi. Huir del lugar. yonaconondi, yondesidi yosinodi. Huir lexos. yosino sicandi, yonacono sicandi. huir para atras. yondicondi, yosico conondi, yondicocavuandi, yondico cono dzumandi, dzodzuma dzuhua yondicondi. huir de los contrarios. yosico conondi sita, yosinondi sita, dzoyo

dzoyosino candi sita. Huir de miedo. yosino yyondi. huyendo andar de aca para alla. sanuhu sandesi ñuu, sadzahinuuta yosino yonde sita. huir de las ocasiones. yodza siyondi. humano hombre piadoso. tay dahui ini. (vui, humano hombre terrestre, tay ñayevui humanidad. sasicuvui ñayevui sasi cuvui ñaha. humano linaje. dzo eendu tnuhu dehetacañayevui , dzo ee nica tnuhu ñayevui. humazo dar a otro. yochihiñumandi dzitnita yodzatnani ñuma dzitnita, yodzaquevuindiñumadzitnita humeda tierra. ñuhu vuidza ñuhu casi ñuhu coyo. humido. sanicuvui coyo, vuidza coyo, vuita. humedecerse algo yocuvui coyo yocuvui vuidza, yocuvuivuita, yosinovuidza, yosidzo casi, yonduvui dayu. humilde. tay sicaquai, sicadzadzi, yosicandahui. humilde ser. yondayendi, yonunindi humilde andar. yosicaquaindi, yosica dzadzi yosicandahuidi, yosicacaindi humillarse delante de otro. yyondayendi yyotnanudi nuuta, yocoocuitandayendinuuta, yocoo cavuandayendi, yosacavuandayendi, f qcavua, yocoo tetendi yocoo cuisindi, yocoo cuisindayendi humillarse. yonduvuindahuindi yonduvui dahui caindi yonduvui quaindi, yonduvui dzadzindi. humi

folio 127r column 1

folio 127r column 2

Humillarse de su voluntad. yocahandahuindi, yocaha quaindi yyondayendi yyotetendi, yonoocavuandi, yonoocuvuindi yonocuvui yeq quachindi, yonduvuidihidi. Humillarse a otro, inclinandose. yocoo cuitandayendi yocoonai nuundi, l. dzinindi nuuta. Humillar a otro para que buelua en si. yodzatuhuaquai ñahandisita yodzacoo cuisiñahandisita, yodzaquaha ñahandi yoquidzaquai ini ñahandi, yodzacaa quaindi inita. Humillar a otro, vengandose del. yondadzayeq quachiñahandi, yodzanoocuvui ñahandi yondadzandihinino ñahandi, yondadza dzuchi ñahandi yodzanoocavua ñahandi. Humo. ñuma. Humo espeso . ñumayai, ñuma tutnu, ñuma mihi. Humo, celajes que parecen. ñuma andevui. Humear . yocana ñuma, yosaa nini ñuma, fu. caa. Humero. vi. chimenea. Humosa cosa. sanidzucu nino ñuma sanitnaniñuma sanichihi ñuma. Hundirse la tierra o casa. yocaindidzo. yocai coho yocoo coho, yocaitnaa, yocootnaa huahi. Hundirse hazia dentro como la çera. yosivuindidzo, yosivuitnema. f. quevui, yosivui coho, yocai tnema. Hundirse petaca o chicouite por sentarse en el. yocaididzo, yocaicoho yocai tnema yocoo tnaha yeca.

Hundirse el monton de tierra o harina. yosacaca yocaca yocoo caca Hundir hechar a lo hondo . yodza caindusindi, yodzacainditandi, yodza cai ndidzondi yodza cai cohondi. Hundirse algo asi. yocaindusindi yocaindi tandi, yocai cohondi, yocaindidzondi. Hundir algo con la mano yosasindahandi, f. cusi, yodzacaidusi dahandi. Huracan tachi nihi, yyo tnuu, yyo nihi yocana tachi. Hurgar. yochihindi dzondi, yosaa chihindidzondi, f. caaqh, yoñahindodzondi. Hurgunero de horno. yutnuchihindidzo saa chihindidzo Hurtar. yodzuhundi, yoquidza cuinandi, f. cadz, yosaiqueye, f. quay Huso para hilar, cata, cata yuhua. Husada o maçorca de hilo. ee cata yuhua, Husillo. yutnu yosico nuu. I. A N T E A Iacinto piedra. yuu yuchi quaha yondii nini. Iactarse. yocahatachindi yocaha huatandi, yocahadzicondi yocahandocondi, yocuvuitachindi Iactancioso. tai yocuvui huata yocuvuidzico ini. Iactarse diziendo los pecados que ha hecho. yonananahindi quachi, yonana cachindi, yonasino cachi quachindi. yocaha huatandi diq

folio 127v column 1

folio 127v column 2

yocuvuitachi inindi. Iactarse de linaje. vi. alabarse. Iaula. dzoco. Iaqueta sayodzo nino, dzono yodzo nino. Iardin. ituita, sañoho ita, saisi ita, sa caa ita. Iardinero. el que lo beneficia. tay yondaa ituita tay ñoho ituita. Iarro. tindoho. Iarro de vidrio. tindoho yuuyuyu, tindoho dzusa, tindoho indii nini. Iarro vidriado. tindoho nisaadzusa tindoho dee tindoho dziñu. Iarro desportillado. tindoho yuhu ñañu, yuhutahui. Iarro de pico. tindoho indodzo doho, indodzo dzata. Iarro sin pico. tindoho yuhu ticuta yuhu tinduu. Iarro de pie. tindoho yehe saha. Iarro de cuello alto. tindoho dzuqcani. Iarro sin pie, tindoho tinduu, ñasaha larro pequeño, tindohoquachi, tindoho tende. Iassar o fajar. yodzee ñahandi, yotniño yuchi nahandi. Iaspe piedra. yuu nuu yondii nini, yehedzaca deh e nuu, yuu nuu tecuiñe. Iaspear. yodzatacunini dehe nuundi Iaspeado libro. tutu nisaconuu yuhusi, tutunicuvuidehenuu yuhusi Iauali. quene yucu. Iasmin. itandoho ytandoho ñoho tnaha, itandoho nene, ytandoho quaa, itaquaa. Ioya. dzeque dziñuhu.

Iornada de vn dia. sasicaychieequevui, sasica ee quevui, sasicaichi eenduvui. Iornal. yahui ee quevui, de vn dia. Iornalero. tay tatu, tai yonducu tniño, tay sasai tniño. I. A N T E. V Iubileo. cuiya yosatnahatahuinhuindatu yosinindahui ñaha sancto padre. Iubilado. tay nino cootniño, tay ninoo tasitniño, tay dzo yyo hooca tay ninucoo siña, tay ñatuvuicatniño. Iubilado ser. yonucoo tniñondi, dzoyyo hoonicandi, ninoo tasi tniñondi. Iubon. sacuinondica, saininondica dzono cuinondica, dzono nihi. Iubetero. tay quicudzono. Iuego de palabra . dudzudzeque, dudzu sacunino. Iueues idem. l. quevui qmi. Iuez ordinario, tay sino tasi, tatnutasitnuni, tai yodza sinocavuatniño. Iugar juego de pasa a pasa. yoquidzasiyoyuundi, yodzacuicosiyondi Iugar. yocatnindi. Iugar con postura. yocatnedzuhuandi Iugar a la pelota de los yndios. yocotondi ñama. Iugar ala pelota como dizen de boleo. yocatundi ñama. Iugar con piedras hechando en alto vna y cogiendo otra . yonaquay yuundi, yonaquainduundi yona

folio 128r column 1

folio 128r column 2

yonadzamanduundi. Iugar hechando todo el resto. yodzandaindidzuhua, yodzandai canudzuhua, Iugar a los bolos. yochihinduundi, yotneenduundi. Iugar al topar con bolas. yonachihi tnahandi yutnu tinduu, yonataa tnahandi. Iugar a las barras . yodzandiindi tinduu, Iugar al texo. yodzandiindi ticuta, yodzacaandi ticuta. Iugar a los barriles. yosani quedze tahuindi, f. cani. Iugar al soplillo. yotevuindi. Iugar a los titeres . yodza canandi dzundu. Iugar holgarse. yonducudzequendi, yodzadzequendi. Iugar lo que dezimos estarse burlando. yodzadziquendi. Iugar a la gallina ciega. yodzadzi quitiquaandi. Iugar al esconder . yodzadzequedzahi nuu tiquaa yodzahinuutnahandi, yosaquitindoondi, yodzadzi quiti ndoo. Iugar a las cañas. yocoyotnahanduvua, yonaqnitnahanduvua. Iuglar. taydzeque, tainducudzeque Iuizio. sasitasi tnuni. Iuizio entendimiento satacu ini, sa tnuni ini, dudzu yyodzini. Iuizio bueno, buen entendimiento. satacuini daqueyeni yocaicoho ini Iuizio entero. sanicuvui tacuini. Iuizio perder vno por borrachera. o por otra causa. yondoyo ñuhu

dudzu yyodzinindi, ñayonaha tnunicami. Iuizio tener entero despues de alguna borrachera, o lucido interualo saninduvui casi ini, sanindetuvuiini, sanindetacuini, saninde tnoo inita. Iulio, idem. yoo sanicuvui vsa. Iunco, ancho y aspero. yuchi. Iunco otro ancho pero no aspero. yata Iunco o junquillo. yodzi. Iunco negro de que hazen baculos tnuduvuaydzo. Iunco otro pardillo. tnucuqua. Iuncia. coyo, dziyahi Iuncia otra. coyo siqui. Iuncia otra, coyo ita. Iuncia otra delgada de que se haze esteras. cane. Iuncia otra. coyo, tinduu, coyo ticoo. lunio. idem, yoo sanicuvui iño. Iuntar cosas animadas o inanimadas. yodzaqtnaha tnahandi, yotasi l. sanitnahandi. f. cani. Iuntarse asi. yonutnaha tnaha luntarse cosas tendidas y largas. yondaqtnahandi. Iuntar cosas anchas. yosaqtnahandi, f. caq, como mantas. Iuntar cosas como en compañia, y contratacion. yodzaqtnahandaandi. Iuntarse asi, vt pecunia dziñuhuniquitnahandaa. Iuntarse el dinero que estaua repartido. yonutnahandaa dziñuhu, yoquitnahandaa, yosatnahandaa futu. qtn. Iuntarse toda la hazienda. yonucoho canu. Iun-

folio 128v column 1

folio 128v column 2

Iuntar muchos y hazer vn açeruo. yotasi canundi, yonatasitetundi. Iunctarse carnalmente hombre y muger, yotnaha tnaha. Iuntarse en alguna parte como para consejo. yonatacata. Iunctar asi para esto la gente, yonadzatacandi. Iunctarse en parentesco. yonuquehendico tnaha tnuhundi. Iunctos ya por parentesco. yona qnitnaha tnuhuta. Iunctarse por amistad. yodzatnaha tnahandi sihita. Iunctarse los Rios. yonutnaha tnaha yuta. Iunctarse el niño con su madre. yosatnahasi, f. qtn, yosacondaa tuvuisi Iunctar por pegar, yodzatnee tnahandi, Iunctarse vna cosa con otra. yosatnahandaa tnaha, f. qtn. Iuncto vide cerca. Iunctura o coyuntura. sañoho tnaha yeque, sañohonahotnaha yeque Iuncto con otra cosa. tnaha. l. sichi. Iurar como quiera . yotniño naha ñuhundi. Iurar falso, yotniño naha ñuhudzequendi yotniño naha yetendi ñuhu Iuramento. sasitniño naha ñuhu. Iuridicion de pueblo. ñuu yehetnaha, yondaca ñahasita ñuu . yehe tnaha, yocaha tniño sita. Iurisdicion tener . yonaindi tniño, f. conay. Iurisdicion dar a otro, yotasindi tniñondi, yotniño siñandi, yocoo cani

ñahandi cadzata tniño. Iustar. yotuvui tnahandi, yodzatnaha tnahandi. Iusta venir la cosa. yocuvuidzevui, yocuvui cuhua yosatnaha, futuro qtnah. Iusta estar la cosa. dzodzevuica, dzo huatuca dzo huahaca. Iusta en medida. pro diuersis supositis. dzo ee nuu, dzo ee nani, dza ee cuhua. Iusto andar. yonacaca ñuhundi, yonacaha ñuhundi, yosica ñuhundi yosicaiindi, yosicandaa, yosica cuite, f caca. Iusto andar . l. con cuidado y aduertencia. yosica tuhuandi, f casa. Iustos yguales en virtud o vicio. dzodzavuanduvui. Iusta cosa contraria al mal. sa huaha, sandaa, sacuite mihi. Iustamente. tnuhundaa mihi cuite Iusta venir la cosa que no le falta ni le sobra. mihi daa nisatnaha. Iusticia virtud. sandaasa cuite. Iusticia castigo. satasi tnuni sadzandoho ñaha sadza nani ñaha. Iustisicado ser el hombre, yonduvui queye, yonduvuindoo, yonduvui nina, yonduvuiyy. Iustificar Dios al hombre. yondadzandoo, yondadzanina, yondadzahuii, yodadza queye. Iusticiar. yodzandoho, yodzananindi, yosanindi, f. can, yocanindi. Iusticia como en el infierno, yosanindahui ñaha cuii, f. cani. Iusticiado. tay nindoho ninani. Iusticiado en el infierno con tormentos men-

folio 129r column 1

folio 129r column 2

tos eternos. yondoho yonani cuii. Iuzgar la justicia. yotasi tnuninindi Iuzgar del proximo. yosaqni inindi fu. qqni. yotadzi ñena inindi, yotadzi tucu ini, quando es en mal. Iuzgar entre diuersas cosas. yotuvui tnunisindi, yosaqni inindi. f. qqni. Iuzgar, estimar. yotuvuisindi. Iuzgar por pensar. yotadzi inindi. Iuuen tay sanisanu quachi. Iuuentud. sa isanu quachi.

Ydropesia, enfermedad. quahi yoo quahi chisi canu.

Y. Y Conjuncion copulatiua. da, sihi, dehe, tucu. Y aun, conjuncion aduersatiua. vt. y aun hazes eso todavia ? da yoquidzacando, da hoocayoquidzando. Ya, aduerbio temporis. sa. Ya es tiempo. sa huaha, sacuvui. Ya se va acercando. saquacuvui yatni. Ya acordandoseme lo que se me auia oluidado, aa, aadica huii. Ya. S. viene. sa huasita. Ya que es hecho. sanicuvui, sanicuvuidzavua. Yazer. vide, echado estar. Yda. sa saha. Ydiota. tay ñasini ñandichi ñatuhua. Ydolo. dzavui. Ydolo de los montes y cerros. quacu Ydolatrar. yoquidzandi huico, yo quidza ñuhu yuu quacundi. f. cadz yocaha ñuhundi yuu quacu. Ydolatra tay yoquidza huico, yocaha huico.

Y. A N T E E. Yegua. ydzu dzehe. Yeguada. eesichi ydzudzehe, sayotacaydzudzehe. Yelo. yuhua. Yelo. escarcha. yuyu, duta yuyu. Yelo, o elada medio modo . yuhua cuisi. Yelo muy grande. yuhuatnoo. Yelo, el agua congelada. yuhuanduta. Yelo que llama agua nieue. yuhuaiño. Yema de huebo. duta quaandevui. Yema de arbol. deye yutnu. Yema de arbol el cogollito. numa yutnu. Yemas echar los arboles antes de brotar. yonatusi deye. Yemas echar los arboles brotando. yonatusi numa. Yerma tierra que nunca se ha abita do. ñuhu caa siña. Yerma tierra desamparada ya. ñuhu caa nuna. Yermo. vide, desierto. Yerno. cadzandi, dzayacadzandi. Yerro por culpa. quachi. Yerro, s. por yerro se hizo, dzonicuvuidzanaca, Yerto estar. yocuitnu. Yerua generalmente. yta. Yerua que se estiende y echa ojas. yucu Yerua que nace en herial. cuhu. Yerua con que hazen casas paxizas. yta yoco, itandacu. Yerua otra con que hazen xacales. R itan-

folio 129v column 1

folio 129v column 2

itandaha ita quaha. Yerua buena, inino castilla, Yerua mora, yucu tiñene, Yerua que en beuiendola pierden el juyzio. yucu nuu. yerua xabonera. nama. yerua que crian los arboles parda. yudzi. yeruaçal. saisi ita, saisi yucu. yeruaçal inculto. saisi cuhu. yesca. cachi tnuquu, cachi yosicoñuhu, futu, cuico. cachitaandico ñuhu. yeso. yuu ñuhu cachi, ñuhu cachi.

Igualarse. yodzadzevuitnahandi, yocuvuidzevui tnaha, yoquahadzavuatnahandi. Yguales en vicio o en virtud. dzodzevuindudzavuantehendu, dzevuindudzavua dehenduvui caa, vel cuvui. ygualmente asi. tnuhu dzavuanduvui. ygual cosa pareja como suelo . dzo eendaa dzaee nani. ygual el padre, ygual el hijo, ygual el spiritu sancto. dehe nuni personas sadzevuindudzavua. yguales en edad . dzo eenducuiya. ygual precio, todo de vn precio. dzo eendu yahui, yosacuine. yguala o concierto en compra. sasi tna ndaa yahui. ygualarse en el precio . yotnaiyahuindi sihita. ygualarse para qualquiera cosa. yotnai tnunindi sihita. ygualar midiendo el vno con el otro para ver si son yguales. yodzadzevui ñahandi, yodzaquahadzavuandi. ygual peso en las balanças. daa cuhua. ygualar el peso. l. pesar bien. yochihi cuhua daandi. ygualado asi. yehe cuhuandaa, yehendaa cuhua, yehecuitecuhua, fu. quehe. ygualar los huesos. yondaqtnahandi, yeque yondaqdzavuandi, yodzadzevuindi, yosaqdzavuandi, futuro. caq, yosanidzavuandi, futuro, can. ygualar lo aspero, yoquidzandeendi di

Y A N T E G. Yglesia. huahi ñuhu, yuq. Ignorar por no saber. ñasinindi. Ignorar. nandidza, nandidzavuitna. Ignorar por no auer oydo dezir lo que ay. ña yosinindi, f. qni. Ignorar lo que ay o pasa . ña yonahandi, ña yosinindi. lgnorar por poco saber. ñatuhuandi ñacuvui huaha ñayonaha tnunindi ñayocuvui huaha. l. ñatuhuaha tniño simaindi, ñatuhuandi. Ignorar como la vltima hora. ñayo naha tnunindi. lgnorante hombre de poco saber. tay ña tnuni ini, tay ñatuhua, ñandichita. Ignorantemente hazer algo. tnuhu ñatnuni ini niquidza. Iguales cosas parejas. dzo eenuu ee nani, dza eccuhua.

folio 130r column 1

folio 130r column 2

di, fu. cadz. allanandolo. ygualar a todos, dandoles vna paga. dzo ee cuhua caa yahui yosahandita, futuro cuhua, dzoee cuhuayehe. Ygualarse o concertarse enel pleyto. yotnaiquaindihita. yguales en edad. dzohoondu sa sanuta, dzo eenducuiya. ygualarse en palabras . yondadzadzavuandi, yodzatnahandi sita, yondadzanaandi sita, yotniñodzavuandisita. ygualar a los que traen diferencias. yotasindi yuhu sahundi sita, yoqui dzaquayndi, futuro. cadz. yodzandaha, yodzandicondi inita, yodzatnahandi , yodzadzevuiñahandisita. ygualar a otros en dignidad. yondaq dzva ñahandisita. ygualarse a otro mayor como lucifer que se quiso ygualar con Dios. yosaq dzavuañahasi siya, fu. caq. aqui esta actiue. ygualarse asi passiue, yonduvuidzavuandi, yosatnahandaandi sita, fu. qtnaha yonutnahandi. ygualar a otros tractandolos de vna misma manera. yotasidzavuañahandi sita . es del mayor para los menores. yguales son todos los hombres delante de Dios. dehetacañayevui dzo eecuhua nucavua dzavuata nuu nanastohon Dios. ygualar vna cosa como el suelo, yoquidzandaandi. ygualar libro de quentas. yonatasi

tnahandi. ygualar las quentas poniendo algunas partidas que faltasen. yondai tniñondi dudzu tutu ygualarse las quentas asi. yondai coho tutu. ygualar las quentas quitando lo que no auia de estar por auerse puesto mal o por yerro. yodzandoondi yodza nuundi sanisacoondaa naho, sanicoo coho, naho. vel naha, sanisia coondaa hua dzevui. ygualar lo desygual. yodzatnahandi, yodzavuandi. ygualar cosas lagas. yodzadzevuindi, yodzadzavuandi, yodzaquaha tnunindi. yguales son. ninduvuidzavua. ygualarse haziendose ygual, y parejo con otra cosa . yocuvuinani, yonduvuinani, yonduvuidzavua yonutnaha, yonucavuandaa yonatavui, yosatnaha, fu. qtnah. yjada, enfermedad. quahi cana cuiñotuchi dziñe chisi, quahi cana cuiñendaa dziñe chisi. yjares. dziñe chisi. ylicita cosa. sa huacuvui yoocadza yoo cachi. y luego. daqueyeni. y luego ala hora. danditani, danditandu, huitnani. yluminar letras o libros. yosaconuundi, tutu, f. caq nuu. yluminador. tay yosaco nuu tutu. ylustre. tay yehedzico, yehendudzu. R 2 ylustre

folio 130v column 1

folio 130v column 2

Yllustre ser . yehedzico yehendudzundi, fu. quehe. Yllustrissimo. tay yyo yotacu nino tay yyo yehedzico . yyo yehendudzuta.

yotadzi inindi, yonacani inindi, yochihitnuni inindi. ymaginar estar pensatiuo. yñequacandi, yyoquacandi, yonatuvui yuhundi, yonatuvuidzaandi, yona tuvuitnaandi. ymitar con bueno o mal exemplo. yositodzavuandi, fu, coto, yosai taniñondi, fu. quai, ympaciente. tay yocana cuvui ini, tay ñayosaha ini. ympaciencia tener . yocanacuvui inindi, ñayosaha inindi, ñayosaicanu inindi. Impacientemente. tnuhu canacuvui ini. Impassibilidad. ña tuvui sandoho sanani. Impedir, vide, estoruar, Impedir, o para que no se vaya yonootasi ñahandi, Impedido asi, tay ninootasi ñahata Impedido estar alguno por algund occupacion, yyotniñondi yonaconinondi. fu, candico. Imperio. satoniñe yya, siña yya. Impetrar, alcançar. yocuindatundi, yocaindahuidatundi, yonihitahuindi, yocaitahuindi. Impetrar rogando. yonanihindi, yonaquatundahuiñahandi. lmpetuosamente, tnuhu yehecayu yehe sacu nihi. Impetu, lleuar corriendo . ynditasinoni, fu. cuindita. Importuno pedigueño . tayndehui tay dzuchi ini. Importuno en negocios . tay neni ini, tay ñee, tay tnini, Im.

Y A N T E M. Ymagen. naa. Ymagen de bulto . naa nisasita naa nisatandusata naa ñayevui. Ymagen de pinzel. naa nicaidzicota. naa nidzatacuta naanisacota. Ymagen pintada al olio . naa nicuvuindaha, naa nichidzotandaha, naa nitaatandaha, naanisacodzondaha. Ymagen al temple sin olio. naa nidzaha hoonicata naa nisaco hoo nicata. ymagen de relieue. naa ña ñuni, naa dzavuani, naa ña nisinonee. ymagen de borron sin color. naa dzoica nidzitadz cota naa nitasi nahata, naa nisacoo naha naadzo icanicuvuitnoo. ymagen de diablo, o ydolo. naa ñuhu, naa nidza nahata ñuhu, naa nitasi nahata ñuhu ymagen otra para memoria de lo pa sado, entre Indios. naandeye ymagen de estampa, naa nisadzita tnoo, naa nisasitandusa caa, naa nidzananata. ymagen sacar al viuo. yonatavuandi naa. yodzananandidzavuatnaha yyo, l. caa. ymaginar. yotadzi inindi. imaginar en lo que se ha de hazer.

folio 131r column 1

folio 131r column 2

Ymportuno en negocios. tay neni ini, tay ñee, tay tnini. Ymportunar a Dios con oraciones ñee yonaquatundi, yyo tnini yonaquatundi stohonDios Ymportunar por frequentar. yoquidza ñeendi, f. cadza. Ymportunamente asi . tnuhu ñee yoquidza. Ymportar ser necessario. yosini ñuhu, f. qni. Ymponer peccado a alguno, yonatniño sisi ñahandi, yodzatavui sisi ñahandi, yodzatavuindodzo ñahandi, yondadza sisi ñahandi quachi, yoquidza sisi ñahandi, fu. cadz . Ympuesto serme algun peccado. yotavui, yosidzondi quachi. Ympossible que no se puede hazer. ñacuvui ñacanu, ñacuvuiyu, ñacanuyu, f. hua cuvui. Ympossible ser no tener remedio. ñahuisi cuvui natuvuidzavua cuvui, ñatuvuidzavua cadza, ñanihi huisi dzavuacuvui, ñatuvuihuisi. f. hua. Ympotente que no puede nada. tay ñacuvui sita, tay ñacuvui huaha sita, tay ñacanu sita. Ympotente que no puede engendrar. tay nicuita, tay nicuvui naha, tay huita, tay ñitevui, Ymprecar contra alguno deseando le venga mal. yodzandaha iniñahandi, yodzanuna iniñahandi, yodzacai iniñahandi. Ymprimir libros . yosadzindi dusa caa, f. quadz, yotaandindusacaa,

yotavuandi dusacaa tutu, yodza canandusa caa tutu. Ympresso libro. tutunisasindusacaa tutu nitaatadusacaa, tutu nidza canatacaa tutu nitavuandusa caa tutu sanisacondaandusa. Impression, la emprenta. dusacaa, saquadzi tacu. Impressor. tay yosadzi dusa caa, tai yodzacanadusa caa tacu. Y A N T E N. Ynabil. tay dzo huisica, tai dzo tnunica, tay ñatuhua tay ña tnuni ini, tay ñacasi ini, tay ña tacu ini, dzotay nica, tay daha naha, tay daha cundu, tay dzusa. yncitar a otro . yodzacuvui ini ñahandi, yochihi yuhu ñahandi, yodzacana cuvui ini ñahandi, yodza catne ini ñahandi, yodzacana cono ini ñahandi. ynclinarse, abaxando la cabeça. yocoo cuitandayendi, yocoo cuisindi, yocoo cavuandayendi, yocoo nai nuundi. ynclinarse baxando la cabeça para mirar hazia abaxo. yodzasihi nuundi, yosito nuundi, fu. coto, yodzacai nuundi, yosaandita caandi. ynclinarse a algo, aficionarse. yondiyo inindi, yosiconduundi, f. cuico yosita inindi, f. cuita, yocoo cuita inindi, yocuvui inindi. ynclinacion. dzavua yyo dzavua caa dzavua nicacu. ynclinarse a otro, fauoreciendole. yocuvuisihindita, yñesihindita. f. cuiñe R3 yn-

folio 131v column 1

folio 131v column 2

Ynclinarse el coraçon a tal cosa. yosico inindi. fu. cuico. vi. aficionado estar. Ynclinar a otro a mal. yonatniño dzanaini ñahandi, yodzanoo cuisi ñahandi, yonatasindayendi, yonatasindiyeñahandita. Ynclinarse pared. quacuiñendaye, quandita quacasa nama. Ynclinato capite. sanicoo cuitandaye yayaya. Ynclinar a otro con buen exemplo. yotnino tacu ini ñahandi. Ynclinarse como frailes. yocoocuitandayendi. Ynclinar palo o otra cosa, yosanindayendi, fu. cani. Ynconsideradamente hazer algo. dzo huisicadzo tnunica, dzonaa dzoñuuca, yoquidzandi, f. cadz. Ynconstante hombre. tay yondicocavuaini, tay yondicocuisi ini, tay datne ini, ñanday ini, tay ñañu ini, tay yondiconai ini. Yncontinente en cosa de passion. tay ñacanuini, tay ña saha ini, tay dzuchi ini, tay ñatasii, ini, tay ña yeeini, tay datne ini, ña tuhu ini, ñayoquevuiquachi. Ynconuiniente. sañoho sayotuhu nino. l. dzatuhunino. Yncorrigible. ña yonduvuiquaita, ña yoninita, ña yosacoho inita. Yncorrupto. sañanitevui, ña nitnani. Yncorrupta donzella. vi, virgen . Ynculcar negocios. yodzacuihindi, yodzacandi, yoñoo ninondi tniño. Ynculpado, ñaquachindi, ñadzicandi

di, ña sahandi Ynculto. cuhu cutu. Yncurrir en pena. vi. supra. Yndeuoto . tay ñatnini ini, ña ñee ña chito yonaquatutanDios, ña yocuvuicuyu, ñayosacoondaa nihi tniñonDios, ña yosacoondaa tneni tniñonDios. Yndigno ser de algun bien . ña yyo sindi, ñaa caasindi, ñandatundi, ña caa ñaisi sindi ña yosatnaha sindi. Yndigesto, yi. digerir puesta la negacion. ña sita nini sacasi. Yndiuisible, sahuacuvui caa quehe huacuvui tanda huacuvui duvui dzee. Yndomito. vi. incorrigible. Yndulgencia. sayondo saqui quachi sayocaindaa sandoho, sayositandodzo penitencia, sayositandaa pena, sayondoo yondoyo sananita nicuvui. Yndustria. sayosai ini, natnani ini sa tuhua ini, huisi ini. Yndustrioso. tay yonduyu. tay yoquaha tay tnani ini. Yndustrioso ser. yocuvui huisi inindi, yonañandichi inindi, yosinindichi inindi, yocacuvuisi inindi, yodzatnani inindi. yndustriosamente viuir con artificio. tnuhu tnani huisi ini yosicandi. ynduzir, yodzisino ini ñahandi, yodzacahandi inita, yodzacai ini ñahandi, yochihi yuhu ñahandi. ynestimable cosa. ña tuvui yahui, ña tuvui cata qtnaha, ñatuvui sanduvuidzavua. ynfa-

folio 132r column 1

folio 132r column 2

Ynfalible cosa. sacuiteyu. Ynfalible. saqcuvui. Ynfamar a otro. yodzanoo cuvui ñahandi, yodzanday dzicoñahandi, yodza nuu naha ñahandi, yosataninondi tnuhuta, fu. cata, ynfamado estar. yositanino tnuhundi, futu. cuta, yondaidzicondi, yonuu nahandi, yonucoo nahandi, yonduvui nahandi, yonoocuvuindi. ynfamar a otro diziendo del lo que no ay, dzonaa dzo ñuuca yodzandai dzicondi. ynfamador. tay dzandaydzi coñaha ynferir. vi. colegir. ynfernal cosa. sasi andaya, si andaya ynfiel. tay ña sinindisa. ynfiel, que no guarda la palabra. tay dzocaa queyeca, tay yosanunino tniño. l. dudzu, vi. sementido. ynfiel, de quien no se fian. tay ñacuvui canu inisita, ñacutu inisita, vi. abonado ynfiel en lo que le dan a guardar. quecisa, tay cana. l. cañandaha, tay yoo cuvui canu inisita. ynfieri. qua, vt quasinocavua. vase acabando. ynfierno, lugar de dañados. andaya anuhu anuhu naa, anuhu dahui. ynficionarse, lugar. dzicoini yocanandita yosaha huahi, dzico quahi yocanandita. ynficionado asi huahi yosaha dzico quahi. l. dzico quene. ynfinito Dios. ñuhu dehe cuvui, dehe huaha, huaqndehe huaqnaa. Ynfinitas cosas sin numero. sañe ye

yehendahui, ñayehe tnuni Ynfinito, que no se puede acabar. sa ñayosandehe, sa ña yonaa, fu. qnd. fu. qnaa. ynfinitas vezes. ñayehe tnuni, ña yehendahui, ña yatni, ñahuii, ña yehe toto. ynformar. yocachindaandi sita, yonacahui ndaandi nuuta, yonacachi casindi nuuta. ynformar al letrado. yonaha tniño naha ñahandi sita. ynformar a otro de lo que ha de hazer. yodzatuhua ñahandisita. ynformarse de otro. yosicatnuhundi, f. caca, yondacatnuhundi yosatuvuidzondi, fu. quatu. ynformacion hazer contra alguno. yonducundi dudzu. ynflamar a otro o encenderle en amor. yodzahuidzindi inita, yodzacatnendi inita, yonadzadzaan di inita, yodzacuidzindi inita, yonadza nunindi inita. ynflamarse. yocuidzi inindi, yodzunni ini, yonuni inindi. ynflamarse el anima. yosaandita nino inindi, fut. caa, yodzaa yosini animandi, con los demas. ynfructuoso arbol. yutnu nama, yutnu nicoco naha. yngenio, habilidad. satacutnuni ini, sañoho tacuini. yngenioso. vi industrioso. yngerir arboles. yochidzotnahandi yutnu yodzatnee tnahandi yutnu, yonacanindodzotnahandi yutnu. yngerto arbol. yutnu ninucodzo tnaha. R4 yn-

folio 132v column 1

folio 132v column 2

Yngle. ytnudzehe toco. Yngrato ser. vi. agradecer. añadiendo la negociacion. Ynhumano sin charidad . tay ñaita ini, ñandahui ini. Ynhumano cruel. tay dzaa ini, tay dzicoini. Ynjuriar a otro. yodzatevuininondi nuuta, yodzacaha nuu ñahandi, yodzacahaninondi nuuta, yoquidza huadzevuindi nuuta, futu. cadz. Ynjuriar a otro con palabras. yodza yevuiñahandita yocahasisindita yocahayechindi, yocaha quadzundita, yosii cahanahandita yosiindisita dudzu caha. f. cuvui. Ynjuriado. tay nicuvui caha. Ynjusta cosa. sañandaa, ñacuite, ña mihi, sañahuaha Ynobediente. tay nihi ini, tay ñayosaindatu, tay saa ini, v. contumaz: Ynobediente ser. ñayosaindatundi, ña yosai yuhundi. Ynocente. tay ñatuvui quachi. tay ña saha ñadzica, tay ñatuvui sayo saanduu, tay ñatuvui sayo saquehe, ñatuvuiquachi yondaa yondichita. Ynnumerables. vi. infinitas. Ynquieto ser. yo nuhu yondesindi, ña yyodzadzicandi. Ynquieto tay nuconodecono, tay nucahindecahi, tay danda coho dandaquedze. Ynquieto, trauieso, tay cana, tay neni. Ynquieto estar el enfermo. vide afligido.

Ynquieto estar en la consciencia yosidzo inindi, vi. escrupulo. Ynquietar a alguno. yoquidza nenindita yonadzacaninondi inita yodzaca nino ini ñahandi yodza tnañu ini ñahandi, yodzaqcuiñe ini ñahandi. Ynsignias de honrra. tnuni huii, tnunidzico, tnuni huaha, tnunidzavui. Ynsignias de vencimiento, daindodzo tnunidodzo. Ynsuficiente ser para lo que es menester, ñayosatnaha ña yosaquaha, ña yosacuvuidzevui, ña yoquaha cuvui. Ynspirar Dios, hablar al coraçon. yodzacahanDios inindi, yodzacuvuinDios inindi, yodzacaiya inindi. Ynstante. dzotuvuini, dzohoondu tuvui hoo naquanini, hoondoyocotoni, hoonudzucuani, dzoqueyeni. Ynstincto natural. sadzavuayu caa ini, sadzavua yyo ini, sadzavua ncacu. Ynstruir, doctrinar. yodzanahandichi ñahandi, vi. disciplinar. Ynstrumenro de qualquier cosa. sa satniño tay huisi. Ynstrumento musico. ñuu yoho. Ynstrumento tal tañer. yosadzindi fu. quadzi, yodzacadzindi, yodza candandi, yodzaquacundi. Yntentar alguna cosa. yonaquaha inindi, yonatnai inindi. Yntercessor. tay sino nuu, tayyocahandaadodzo ñaha tai ñoho saha, tay

folio 133r column 1

folio 133r column 2

tay yosiconai dudzu, tai sanayndudzu. Ynterceder. yosino nuundi, f. cono nuu, yosiconaindi dudzu, f. cuico yosanaindi dudzu, f. quay. ynteresal. tay yahui, tay nee ini. ynterrumpir platica. vi. estoruar. ynterrumpirse historia, o materia. yotandanino, yocainano, yo cai coho, yosivuicoho. f. quevui. ynterrumpida asi. sañohonay, sañohondico, sañohondiya, sañohondadzi. ynterprete. tay caha dzaha , tay siconai yuhu, tay yosico caq ndudzu, ynterpretar. yocahadzahandi, yodzandicocavuandi, yosiconay yuhundi, futu. cuico, yodzandicocuisi. yntricar algun negocio. yoquidzacanandi, yoquidzatetacandi, yoquidzatatendi, yoquidza nenindi, yoquidzataandi. yntroduction de platica o sermon. sacai sahandudzu, sachihi sahandudzu. ynuentario. tacu yondaa sayehendahuisita. ynuentariar . yocahuindi dehe sasi mayta. ynuentar algo de nueuo. yosai inindi. futu. quai, yodzacacu inindi, yodzatuvui inindi, yodzaquevui inindi. ynuernar. dzoy yocandi huico yuhua yyosiñandi huico ñumi. ynuernal cosa de ynuierno, sacuvui huicoñumi. l. yuhua.

ynuernal fructa cuihi ñumi. l. huico ñumi. ynuierno. huico ñumi, huico yuhua Y. A N T E R. Yo. pronombre. duhu, y encomposicion. di. Ypocrita, vi. hipocrita. Yr. yosahandi, fu. qhu. impera. quaha, preterito perse. quaa, diziendo, fuesse, quanuhu. yr a pueblo proprio. yoñuhundi, preterito, quanuhu, quando es 3. persona, imperatiuo, quanuhu. yr en pos de otro. yosandicondita, fu. qnd. ytandicondita. yr occultamente. yosaha ninindi, fu. qhu. yosaha yuhundi. yr por agua. yo saquai indiduta, futuro, qquai, yosacuidzondiduta, futuro. qcuidz. yosacaindi duta. futu. qcai. yr el agua dando golpes en piedras. yosatusinduta yuu, futu, qtusi, yosasandaanduta nuu toto, futuro, casa, yosa casandaanduta, futuro qcasa. yr por algo generalmente. yosacahindi, fu. qcahi, imp. quacahi. yr mejorando en la enfermedad. quanduvui huaha, quanduvui quay inindi, quanduvuindai inindi, quacoocuisi sayocuhuindi. yr a dar noticia o relacion de algo. yonutniño nahandita. yr auiesa la flecha . yondai dziñe duvua, yondai yaqua yondai yohonduvua. yr

folio 133v column 1

folio 133v column 2

Yrse augmentando algo. quacaya, quaqua nino. huasicodzo, huasi cuvui cahi, huasi cuvui niñe. Yr a llamar a alguno. yosacahandi, yosaquacandi, f. q, c, imper. quacaha. Yr deteniendose por algun temor sacoo cuiñendi, sasiñe sasiñendi, sacoo cuinondi, sa sino sasinondi, sasicandi. Yr a ver. yosacotondi, f. qcot, yosa quindi, f. qqu, yosandayandi, Yr y venir. sanuhu sandesindi, sanday sandevuindi, yosiconuundi, f. cuico, yonunooyonde noondi. Yr a pedir consejo. yosatuhua ñahandi. f. qtuh, yosaquatu huidzondi sita, yosaquatu ninondisita yosa quaca tnuhundi. f. q. Yr a ver otra vez. yosacoto tucundi. dahoocayosacotondi. Yr por medio. yosanumañundi yosivui noo mañundi, f. canu, f. quevui. yotniñonoo mañundi. Yr por sus pies. yosica sahandi, yosica maindi, f. caca. Yr por debaxo. yosaha ninindi, f. qhu, yosicanindi. Yr a ser contados . yonuquehendahuindo yonuquehetnahando. Yr por orden vno en pos de otro. yñeyuq quaha, yehe yuq quahata, yehetnaha quahata, f. cuiñe, f. quehe. Yrse acabando algo. quandehe. Yrse acabando cosa entera. quanee Yrse acabando cosa liquida. quandoco. Yr las nuues con presteza. huico

ichi yocana huico yechi yocana. Yr delante de otro. yochidzo nuundi vide guiar. Yr a saludar a otro. yosayuvui ñahandi, yosadzacanuiniñahandi. Yr con tiento o de espacio. yosaha quaindi, yosaha huayundi. yosaha tuhuandi, f qhu. Yr presto saa yosahandi queye yosahandi, ee tnani qhundo, yachi yachi qhundo, canumi canahando qhundo danumi danaha qhudo, danahani qhu, caca queyendo. ve presto. Yr tentando con las manos o pies. yodza cacandahandi, sahandi. sa sicandi, dzosasihicasahandi yosahandi yodzacacanduundahandi yodzacaca dahandi. yr en pos de otro que va huyendo. yochidzondi condita, yotasindicondita, yosandico saandita, yosandicondita. yr attopellados, yotavuininotnahata, yotavuindodzo tnahata yosahata, yosacoondihi tnahata yosahata, f. qcoo, yosaquehe tnahata, yosaha nutehui detehui yocuvuita, yoquidza tnañu tnahata yosahata. yr todos junctos. sasiyo yucuta quaha, satavui tnaha quaha sandehe tnahata quahata, dzohoo satehui taquahata. yr muy cargada la barca o carreta. yyonicootnee yyonicoo quaa yyo chitu ñoho; cata, vel, tnundoo. yr por rodeos a alguna parte. yosa cui-

folio 134r column 1

folio 134r column 2

cuicundi ichi, f qcuico, yosaquaandichi. f. qquaa. Yra. sacuvuidzi ichi ini. sacuvuicahuiini, sacuvuidzaa ini. sacuvui satuini. yr arrebatada . sada queyeni yodzicoini. yra envejecida. sacuvuidzichi naha ini, sadzoo sanaha, sadzichi sanaha, yr a estar con alguno para que le prouea de lo necessario yosatuhuandita, f. qtuh, yosaquehendi sita futuro, qquehe, yosatnahandita, f qtnaha. yr a sus parientes le prouean de lo necessario. yonutuhuandi. yra de Dios. sacuvui queyendiyastohonDios. yrregular . tay nisacondaa quachi. tay nindiyuninduvui yy, ninduvuidzoo.

te ñahandi duta. ystoria. duvua yya, tnuhu sanaha tnuhundoho, tnuhu niquidza yya, tnuhu nicuvui tnuhu nisica dudzu tnuhu yata. ystoriador. tay taa tnuhu sayyo tay taa tnuhu nicuvui sanaha, tay ninataa ñee ñuhu, tay ninataa tonindeye. ystoria contar vide contar. ystoria de linajes. tonindeye. y tambien. dehe, dzavua, dehe tucu sihi dzevui, dzavua. yugo. yutnucavuandodzo sañu. l. tnaa ydzundeque. yugada de tierra. sayositu ydzundequeee quevui. yunque. caasacusindodzo caa nuusi, yosasindodzo caa nuu cono, caa sasandodzo caa, caa tayu. yunta de bueyes. tayu. yzquierdo . tai daha itni dahadzatni, daha yaqua. yzquierda mano. daha ytni dahadzatni daha yaqua.

Y. A N T E S. Ysla cercada de agua. ñuhuñoho mañunduta ñuhu . caa mañunduta. ysopo. yutnundahanduta, yutnu yodzondaa, yutnu sadzonduta, yutnu quidzindodzonduta, yutnu sadzo ñaha duta, yutnu yodzaquete ñahanduta, yutnu yodza qcavuanduta. yutnu yodzandavuanduta yutnu tiata . yutnu sainduta yy. ysopear rociando con el ysopo. yoquidzindodzonduta, yosadzo ñahandiduta, f. codzo, yodzaquete

L. AN T E A. Labor. tniño. Labio o labrio. ñeeyuhu , ñee dzehe yuhu. Labrar tierra. yositundi, futuro cutu. yosani conondi, futuro, cani, yosane. Labrada tierra. ñuhu nisitu, ytu nisitu, nisane. Labrador. taysitu, tay sane itu. Labrar milpa para bien comun. yositu

folio 134v column 1

folio 134v column 2

yositu catandi, yotniño catandi yonducundi cata. Labrar milpa que nunca se a labrado. yositundasindi , yonacaninda sindi cuhu cutu, yonacaaninondi cuhu cutu, yositu nuundicuhu f. cutu. Labrar esta milpa ygualando la tierra. dasi yonacachindi dasi yona quindi dasi yonatahui quachindi, tehui tehui yondaq huiindi, Labrar la milpa antes que se siembre. yositusañundi. Labrar la milpa despues de nacido el maiz para deseruarla . yositu nonondi cutuee, yositundi cutu cuii, yositundi. Labrar la milpa despues de mas crecido el maiz limpiandola. yositundi condi yata vvui yondaqndi yonacutundi. Limpiar las milpas quando tienen elotes. yonacutu ninindi huiyu yatavni yonacutundi. Labrar la milpa despues de seco el maiz para ablandar la tierra para el año siguiente. yonacutu cocondi, yodaqndayundi, yodzacaandi ñuhusaha huiyu yataqmiyonacutundi, yosañunindi saha huiyu. Labrar la milpa que a estado por labrar dos o tres años. yehe yonaquañundi yotnohondi cuhu . l. yucu yehe. Labrar la milpa en que a salido el maiz y no se auia labrado antes. yositunditnañu tnañu yochihindi yata quevui dzocuhuca.

Labrar la milpa en la superficie por ser tierra suelta, yositu cocondi, yochihi cocondi, yodzaquevuindi yata da maa ñuhu. Labrar milpa para coger a medias yositu yuquendi, yositundayundi. Labrada manta de flores a dos hazes dzoo nidzaha nini, dzoo yehe nuhu, dzoo yehe tutu. Labrada manta de vna parte sola. dzoo nidzahandodzo, dzoo nicasi dzitu, dzoo nicasinzdodzo. Labrar de vna parte la manta. yodzahandodzondi, yocasindi dzitu, yosaa chihindi dzitu, yocasindodzondi dzitu. Labrar de aguja o en telar. yodzahandi huisi, yoquicundi huisi. Labrar piedras o madera. yosasindi, f cusi yosasi daandi. Labrarse la piedra. yotusi yuu. Labrarse el cuerpo al modo antiguo los que no eran esclauos. yodzahandi dzehui. Labrar a otros en señal de que eran esclauos. yotaandi dzehui, yoñahindi dzehui. (chi. Lacio o marchito. sanidzii, sani yechi Laciarse o marchitarse. yodzii yoyechi. Ladera de cuesta. chisi yucu, cuchi saha yucu, cuchindicayucu. cuchi ñene Ladilla. teyavua, tendeq. Ladino. tay tacudzaha, tai tacundichi dzaha. Lado. dziñe. Lado derecho. dziñe quaha. Lado yzquierdo dziñe itni. l. dzatni Lade-

folio 135r column 1

folio 135r column 2

Ladear algo. yosanidziñendi, f. cani yosico canidziñe, f. cuico. Ladearse algo. yosico cuiñedziñe, yosiñedziñe, f. cuiñe. Ladrar el perro, yondayute, yosacute, f. quacu. Ladrar vno contra otro . yondayu tnahate. Ladrar a otro. yondayundaa ñahate yosacundaa ñahate. Ladrillo. doho tavui. Ladrillar enladrillar. yochihi tnahandi doho tavui, yonañundi doho tavui, yochihi yuqndi doho tavui. Ladron. tay cuina, tay dzuhu, tay quidzacuina. Ladron de las rentas publicas. tay dzehu sasiyuvui tayu, tai yosasindaa yosasinini sasiyuvui tayu. Ladron publico. tay sanai queyetuvuindisi, tay sasai queye. Ladron salteador de caminos. tay yonama ñaha. Ladrones salteadores de caminos. tai yotatendaa ñaha, tai yocatendaa ñaha tai yosaiqueye sasi tay isicaichi. Lagartija. tiyechi. Lagartija. tiyechi huiyu, cuii. Lagartija otra. tiyechindaya. Lagartija otra. tiyechi quacu. Lagarto de tierra. tiyechi, Lagarto ponçoñoso. coo quacu. Lagarto que llaman yguana. tiyechineñe. Lagarto cocodrillo. coo yechi. Lagaña. dacua yosate. l. yocoo. l. yocai, dacua nuu tayu nuu.

Lago de agua. mini, sacaanduta, sacaa siñaduta, sacaa siconduta, mininduta. Lagrima de los ojos. dutanuu. duta indaa nuu, duta yocainuu. Lagrimas salir. yocaindutanuu Lagrimal del ojo. dzehe nuu, dz ñe nuu. Laguna. duta caa siña mini doyo. Lamer. yona yuvuindi yoyuvuindaandi, yodza caa nuu yaandi, yondaq yaandi. Lamida cosa. sa niyuvui, sanisaa nuu yaa, sanindaq yaa. Lampara. sayotnoo ñuhu, sayodzo ñuhu, sayosisi ñuhu. Lampara arder. yocatne, yotnoo, yosisi, fu, coco. Lamparones, enfermedad, sayotayudzuq, ichi coo. Lampara atizar , yosaindodzondi ñuhu, fu, quai, yosandandodzondi, fu, canda, yodzaqcavuandi nuu ñuhu, yocahindodzondi, yotneendodzondi nuu ñuhu. Lampara encender, yochihi ñuhundi, yochidzondi ñuhu, yosamindi ñuhu, fu, cami, yotaandi ñuhu. Lampiño, tay dee ñee, tay ña idzi, tay yanda ñee, Lana. idzi, Lana burda, idzindacui, idzindoco Lana merina, idzi huita, Lana retorcida como de perro lanudo, ydzindzandu, ydzi taca, Lana suzia ydzi yehe mihi, ydzi tnaha, idzitacataca, Lança. tatnu cani, tatnu nani indedzoocaa. Lança

folio 135v column 1

folio 135v column 2

Lançadas dar. yotuvui ñahanditatnucaa cani, yoqui ñahandi. Lançadera de texedor. tnundoo dzacono nini yuhuaydza, tnundoo conoidza, dzaquinidziyo tnundoo dzuchi dzaquinidziyo, tnundoo chihidziyo, tnundoo dziyo. Lançadera de las yndias. ytayodzo dziyo, ytadziyo. Lançar vomitar. yonandusandi, yonana coyo dzuq. Lançar el bocado entero. dzonee nindito ninana coyo, ninandusandi, dzonee yondito ninandusandi Lançe hechar en el agua para pescar. yodzaqcavuandodzondi yuhua nuunduta, yodzaqcavuandi yuhua tiyaca. Lanceta para sangrar. yuchi chihindaha, yuchisate neñe, yuchituvuindaha, yuchidzacaineñe, yuchi quindaha, yuchisidzondaha. Landre enfermedad. quahi cana qua ñuhu. Landres . sacaa ninidzuq, tenana dzuq, sacaa ninindudzu dzuq. Langosta. tica. Langosta que come los sembrados teca ñama, tecadeñama, tecadzaha, tecacuii, tecaquaa, tecanuu quaa. Lantejas . duchi quachi, duchi teyadzi. Lanterna. satnoo nini ñuhu, caa tiyehui sacuiñe nini ñuhu, caa tiyehui sacuino ñuhu; Lanudo animal. queteidzitaa, siidzi chihi, idzinani.

Lapa flor de vino o miel. dzee nuu sahi nuu, sanicanadzitnu nuu vino, sanicoo cavuadzitnu nuu. Lapidario . ñahuisi sini yuu yuchi, tay sito yuu yuchi. Lapidario que las labra. tai yodzee yuu yuchi, yosanda yuu yuchi, tai yosahu yuu yuchi. Lardo de puerco. duha. Largo liberal. vide franco. Largo como cordel o palo. cani sacani. Lastar pagar por otro. yosinindi sahata, yosinidodzondi quachi, f. qui, yosininidodzo canundi quachita yosacodzodzinindi, f. qcodz yosidzondi quachita, f, cuidzo. Lastar por mi solo. yondohondi nanindi, yosinindodzondi, yosini quachindi, yositandodzondi, fu. cuita yotnaha ninondi. Lastre de nauio. sanitnaata initnundoo, sacuvui huay tnundoo. Lastimarse o herirse . yonihi quahindi. Lastimarse los pies por andar camino. yocuvui quañesahandi, yocuvui chichi sahandi. Lastima tener de otro. yocuvuindahui inindi sita, yositondahuindita, f. coto. Lastrar el nauio. yoquidza huaindi tnundoo, yotnaandi sahuay saha tnundoo. Latrinas o secretas . huahi yehui, huahi cuiya huahi dzachii huahitata. Laton. caa quaa. Lauar ropa. yona catandi. Lauar.

folio 136r column 1

folio 136r column 2

Lauar uasiija. yonaquindi. Lauarse las manos yondahandi, yonandahandi, yonandahandoondi Lauarse la cara yonaquete nuundi, yoquete nuundi. Lauarse la boca enjaguandola. yodzacononinindi duta. yochihiyuhundi duta, yochiyundi, Lauar los pies. yonaqni sahandi, yoquidzandoo sahandi. Laurel. yutnundaya techi yutnu huisi dzanu, yutnuticaha dzanu, yutnu techi ñuu cuii. Lauajo o lauajal de puercos. sacaandayu, ysayondayu, sanicuvuindayu, doyo sayotuvuininoquene, Lauazas. dutanindoo coho, duta ninaqui, dutanina cata. duta nidza cononduu, dutanidzaconondaa coho, duta ninacuhuacoho, duta nama, dutanindaidzoo, duta nindoo dzoo. Lazada. sayehecatnundehe. sayehendehe, sayehe dzaye. Lazada dar. yochihi catnundehendi, yochihidzaye, chihidehendi. lazada estar dada. yonuquehedehenica lazada para los pies para subir por palo. dzayeyoho. lazada esta, hazer para subir. yotasi dzayendi yoho. yochihidzayendi, yoho. lazo para aues. quaye. yohoquaye. lazo para fieras. yoho saqcohoidzu quayeidzu. lazeria. mezquindad. sandii. sacuvui cuiya ini. lazerado . tai quacu, taindii, vide escaso.

L. A N T E E. Leal, que tracta verdad, y fielmente tay ñadzuchi ini, tay canu ini, huaha inita, dai inita, tay ndaa ini, ta indisa ini. Lebrada. dayuidzocuisi. Lebrastilla ydzodzuchi, ydzoyeque ydzodzuhua. Lebrel. teina dzaa. Lebrillo. saha, tisaha. Lection del que lee . sadza quaha ñaha, sayonaha , sadzatuhua ñaha. Lection del que estudia. sanacachi sayodzaquaha, Leche. dzecui. Leche para el señor. dudzi. Leche ordeñar. yosanindi dzecui, futu, qni, yosadzindi, fu. quadzi, yonaqnindi. Leche dar la muger al niño . yodza cadzi ñaha, yosahaña dzecui, yosacoñadzechi yuhusi, yosaninino ñadzecui yuhusi. Leche cortarse. yotevuidzecui. yosiyandodzodzecui, yosiya dzecui, fu. cuiya. Leche quaxarse. yocuvui vhuadzecui, yocuvuitutadzeui, yocuhua yocucudzecui. Leche cozerse. yochiyodzecui, yocuidzidzecui. Leche cozer. yodzachiyondidzecui yodzacuidzindi dzecui, yodzadzunindi dzecui, yodzadzaandi dzecui. Lecho, o cama. sito. (queyeq. Lechon. quene dzuchi, quene quachi Lechuga. duvuatecadzi. Le-

folio 136v column 1

folio 136v column 2

Lechusa . teñumi cuisi, teñumi dzayu. Lechusa chillar. yondayu yosacute ñumi. Leer. yonacahuinditutu, yositondaandi tutu, f. coto. Leer por orden y todo seguiedo. yocachi nanindi, yositondaananindi, f. coto, yehe tnahanani yositondaandi. Leer sin orden a saltos interpoladamente. dzoninodzo nino yoca chindi, nino ninoyocachindi, dzoica dzoica yositondi. Leer hasta el cabo. dzoquaha sino cavua yositondi, nee cutu yona cahuindi . dehe yonacahuindi, yosito nanindi. Legado del papa. yyanicuvuinaa S. padre, yyanicuvui nuuya, yya ñoho siñaya. Legitima cosa por ley. cuitesasi mayta. Legitimo hijo. dzaya cuitendi, dzayanduvui ñahadzehendi. Legitimar a alguno. yonaquaydzaya ñahandi, yodadza dzayandita. Lego seglar. tai yyohoonica, tay sasica hoonica. Legumbre. duvua, yuvua. Legua, dzana, sacaadzana, nadzaha dzana sicayucundaa, quantas leguas ay de aqui a tepozculula. Ley generalmente. dzaha huidzo huidzo sahu, sanicachitnuniyya, Ley del pueblo, sanisiyotnunisiñuu sanicuvui tnuni siñuu, dudzu nisiyotnuni yuvui tayu. Ley poner. yocootasindidudzu, yo

yocoo tasindi dudzu cuhua, yosaqcuhuhandi, f. caq, yotniño cuhuandi, yotasi. tnunindi, yocachi tnunindi. Ley quitar. yodzanaa ninondi, sanicachi tnuni. yonacanindisa nisiyotnuni, yonadaatevui yodzandoyo ñuhundi sahu, yonadzatuhundi. Ley natural . sayonaha tnuni may ñayevui. Leyble cosa que se puede leer, sacuvui cahui sacuvui cotondaa. Leydo hombre . tay sini cahi tutu, tay sinindichi cahitutu, tacu, tay yonahandichicahi tacu Lendroso lleno de liendres. tay dzinitiyahui, Lendrero. lugar de liendres . sayehe yucu tiyahui, sanicacu tiyahui, sanisitiyahui. Lengua. yaa. Lenguaje proprio. dzaha, cuitedzahandi, cuite dudzundi. Lentecerse hazarse liento. yocuvui coyo, yosivui casi, yosidzo casi, f. cuidzo. Leña. tutnu. Leña hazinada. tutnunisanitoto. tutnu nicoto, tutnunisaniyucu, tutnunisanicuite. Leña hazinar. yosanitotondi tutnu yosani yucundi, f. cani, yocotondi tutnu. Leñador. tay sacuidzo tutnu, tay sachii tutnu. Leon. decaha. Lepra. quahiñuhundii, quahidzichi quahi ñuhu cuiya. Lepro-

folio 137r column 1

folio 137r column 2

Leproso. tay nicanaquahi ñuhundii, quahi ñuhu cuya. Lerdo cauallo. quete ñasini yyo espuelas. ña vhui ñeete. Letania. sayonaquatu Sanctos. sayocanisi Sanctos, sayuhui Sanctos. Letor que lee. tay nacahui tutu tay cachi tutu. Letrado. tay yonahandichi, tay sinindichi, taindichi taysinitacu. Leudarse el pan. yosiyayusa, fu. cuya, yocuvuiyya. Leuadura. yusa yya. Leuantarme de la cama para sentarme. yondoyocoondi. Leuantarme para estar en pie. yondoyocuiñendi, yondoyocuiñendichindi, yondoyo cuiñendaandi. Leuantar en alto la cabeça. yondoyo nai nuundi, yosaanai nuundi, yodzanduvua nuundi. Leuantar el coraçon con alguna consideracion. yosaanainino inindi, f. caanay, yosaachidzonino inindi, fu, caa. Leuantar la cabeça mirando al cielo. yochidzonduvua nuundi. Leuautada asi tener la cabeça . yodzonduvua nuundi. f codzo. Leuantada traer la cabeça con presuncion. yodzocuvui, yodzosita nuundi, yosicandi, yodzacuico nuundi. l. dzinindi. Leuantar algo del suelo. yondoyodidzo, yondoyo nahi, es para cosa pesada. yosaa chihindahandi, yosaa nay ninondi, yodzacaandita ninondi, yosaa nayndi, futuro quasay.

Leuantar algo poniendolo enhiesto yonacanindichindi, yonacanicuitendi, yonacanicutundi. Leuantar alguna cosa pesada para ver si se podra lleuar. yosidzo tnunindi, fu. cuidzo, yocanitnunindi, yosaquehe tnunindi. futu. qquehe, yochihi site tnunindi. Leuantar al que cayo, o al enfermo yondoyo canindi, yondoyo tasindita yondoyo canindichita. Leuantarse en las puntillas de los pies. yondoyo cuiñe tedzadzandi, yo doyo cuiñe dzadzandi, yondoyo cuiñe dzini sahandi. Leuantarse en alto çapateando. yosaanditaninondi. fu. caand. yosaandavuandi. fu. caa. Leuantar. como el frontal. yondaa naindi. Leuantar el rostro mirando. yondoyo cotondi. Leuantarse para hincarse de rodillas yondoyo cuiñe sitendi. Leuantarseme falso testimonio. dzo quachi naaca yodzatavuiñaha, dzo quachinaa yondidzo yotavuindi. Leuantar falso testimonio. yonducuyetendi sita, yotaandita quachi, yodzatavui yeteñahandi, yodza tavuindodzo ñahaquachi, yodza cuidzoñahandi quachi. Leuantarme a mi testimonio. yona taa quachindi mayndi yonducuyetendi simaindi. Leuantar llamas el fuego. yondoyo yaa ñuhu, yocanacatne yaa ñuhu Leuautar grandes llamas el fuego. S yo

folio 137v column 1 yosaanditanino yaa ñuhu, f. caa, sicayotaacani yaa ñuhu, sicaindita quesi inditacani, f. cuindita. Leuantar algo del suelo, yosaa chihindahandi, futu. caa, yocachi yocaindi. Leuantarse contra otro haziendose de la vanda del contrario . yñendi sihita, yñesihindita, f. cuiñe, yocuvuindi sihita, yocuvuisihindita, yocuvuidza hoondisihita, yocuvuinduvuindi sihita. Leuantarse contra otro. yodzatnahandita. Leuantarse de la cama . yondoyo coondi. Leuantar la mesa, vi, alçarla. Leuantar la gallina que esta con huebos. yocahindodzonditiñoo caandodzondevui. (handi Leuanantar las manos . yondoyonai dahandi Leuante, parte oriental . sa yocanandi candii, sayosino ñuhu, sayocana ñuhu, Leuante, viento oriental. tachi huasi sa yocana dicandii, tachindevui nicana ñuhu. Leuante del ynuierno tachi yuhua. Leuante del estio . tachi cani tachi quandii, tachi yocoocani, tachi yosasa cani. Lexia, duta yaa, tayaa. Lexos. sica. huihi sica, vn poco lexos, huihi quaha sicadzuchi sica. Lexos estar. vi. distar. Lexos mucho. yyosica, sicayu. Lexos dela verdad. cuiteyu ñandisa. Lexos de duda. cuitendisa cuitendaa, disayu.

folio 137v column 2 L. A N T E I. Libelo infamatorio. tacuyondaa dudzu daidzico, dudzucaha. Liberal. vide, franco. Libra. ee cuhua libra. Libra y media. ee cuhua yodzo dzavua. Libre hecho de sieruo . tay ninday, tay nicacu, tay ninduvui ñayuq. Librarme de algun peligro. yotavui inindi, yosinondi, fu. cono yocacundi, yocaicuisindi, yocaisiyondi. Librar a otro de peligro. yotavui ñahandi sita, yodzacacuñahandi, yodzacacunino ñahandi, yochihi yuhu ñahandi, yodzahi ñahandi, yodzacaisiyo ñahandi sita. Librar a otro sacandole de manos de Iusticia. yondainahi ñahandi yuhundahata, yonaquacaqueye ñaha yodzita ñahandisita. Librarse desta manera . yondaicavuandi yuhundahata, yocaicavuandi yuhundahata. Librar al que esta en peligro de algun infamia, o en peligro de muerte violenta. yonacahinditondi, yonacahi quevui ñahandi. Librar dineros . yonatniño siñandi tomines sita, yonatasi siñandi tomines sita. Librar de seruidumbre. yotavuiñahandi, yodzandai ñahandi, yondadza ñayuq ñahandi , yondadza tay ñuu ñahandi, yodzacacuñahandi. Libre, nacido en libertad de padres libres. tay ñuu tay ñayuq tay yyo daa

folio 138r column 1

folio 138r column 2

ndaa yyo dzico, yoo caha yoo cachi. Librea vestido. dzo ee cuhuandai, dzo eenani caanday, dai ee nuu, tay sandico ñaha, taniño yya, tnuni yya. Librea dar. yosahandai ñahandi, fu. cuhua, yosaha tnuni ñaha. Libreria. huahi tacu, huahi tutu. Librero que vende libros. tay yodzico tacu, l. tutu. Libro. tacu, ñee ñuhu. Libro de quentas. tutuyehendahui sayocuvui quachi tutuyondaa sa yocuvui quachi. Licencia pedir. yosatu ninondi, fut. quatu, yosicandi licencia, yocachi ninondi, yotniño naha ñahandi Licencia dar. yosai yuhundi, f. quai; yodzahuidzondi nuuta, yosaindatundi nuuta, fut. quai, yosahandi licencia, fu, cuhua. Liebre. ydzo cuisi. Liendre. tiyahui. Lienço. dzoocuisi dzoo yadzi. Liento, por humido. sacóyo, sa huidza, sandoyo. liga en el oro . sa yodzacadzi ñuhu quaa sañohotnaha dziñuhu quaa sayetnaha dziñuhu quaa. liga para paxaros. ina, ita ina. liga poner. yochidzondi ina, yotniñondi, yotaandi ina. liga en las amistades. sanoo quachi, sanacaha sitnahata, sana yuhuitnahata. ligar con hechizos, yodzanaha ñahandi, yodzatnee ini ñahandi, yosadzi ini ñahandi, fu. cadzi

Ligera cosa. cama, sa saa, cama queye. Ligero ser. yocuvui camandi, yocuvui yachindi, yocuvui saandi. ligeramente. tnuhu cama, tnuhu saa. ligeramente yr . yosaha saandi, yosaha queyendi, fu. qhu, yosaha yachindi. lima de hierro. caandaye, caa sacuhucaa, caasaq caa. limar hierro. yosihindicaa, yosihindaandi caa, fu. cuhu, yondaqndi caacasi, yonacuhundi, limaduras de hierro . yuchicaa, sa yoqui coyo caa. lima, arbol. yutnutiquaa lima. lima, la fructa. tiquaa, dzitnitinduu tiquaa dzitnindico. limon arbol. yutnu tiquaa yya quachi, tiquaa indodzo, limon la fructa . tiquaa yyaquachi. limasa o babaza. sa nicanadzitnu, sa nicudzi sanicuhua. limosna pedir. yosatandahandi, fu. cata, yosatu ñuhundi sasiyondatundi yosatutuhuandi, f. quatu. limosna hazer. yosinindahui ñahandi yosini manindi, f. qni, yodzasandi limosnero . tay yosinindahui ñaha. limpia cosa. sandoo, sahuii, saqueye sanina. limpio, aseado. tayndoo ini, tayhuii ini, tay huisaini. limpia quedar la ropa de bien labada. yondoodzama, yonoocoyo saha quedze ñuma, yonoocoyotnaha. limpiar la muger el algodon. yondadza huiiñacachi, yo saindaa mihi dehe dzitnicachi dehe yucu yehe, f. quai. yondadzandooñacachi. S2 Lim-

folio 138v column 1

folio 138v column 2

Limpiar algo como quiera. yonacuhuandi, yoquidzandoondi, futu. cadz. yondadza yaandi, yondadza huiindi. Limpiar sudor con el paño. yonayocodaandiduta, tnay yonacuhuandi. Limpiar a otro. yonacuhuandi. yodzandooñahandi, yoquidzandoo ñahandi. Limpiaduras . sanindecoyo, saninoo coyo. Limpiar platos . yonacuhuandaandi, yonaqnindi yondadzandoondi. Limpiar trigo . yoquidzandoondi, yoquidzahuindi, yodzaquachindi nuni, yocasindi. Limpiarse las narizes. yonacuhuadzitnindi, yonayocodzitnindi, yosanidzitnindi, fu. qni, yosahandi dzitnindi. fu. cuhua. Linaje. yaatnuhundi, sichi yuqndi, duhu sandu, tnuhu yehendico sa nicacundi, tnuhu yehendicondi, saniquivuindi. Linda cosa. sahuaha, sadzico, sadzacu sahuatu. sahuii. Lindamente. tnuhu huaha con los demas. Linde entre heredades. dzañu, nuu dzañu, sa ñoho dzañu, sa inino dzañu. Linde o terminos poner. yosanindi dzañu, yosañundidzañu, yosaqndi dzañu, futuro, cani. futuro, canu, fu. caq. Liquidambar. dzusa huidzi, dzusa dzanu. Lirio cardeno. ytandaca, ytandaa.

Lirio blanco. vi. açuçena. Liron, animal teyuhu, teyoto, teyequenano, teyeque yuhu. Lisonjear. yocachininondisita, yocachitachindi sita, yocahahuidzindi sita, yodzacanino ini ñahandi, yodzadzana ini ñahandi, yocaha huatandisita. Lisa cosa. sandee, saadziñu sanani. Liso hazer. yoquidzandee, yoquidza nanindi, fu. cadza. Listada de manta labrada . sanicuvui huisi. Lista de diuersas colores. sanicuvui noo, sanoo Listada manta dzoo ticuiñe. Liuiana cosa. sa cama. Liuiano hombre . tay ña tnuni ini. tay dzocaa nahaca Liuiano hombre que facilmente se cree, y se muda. tai ñandai ini, tai dicocavuaini, tai vvui ini, vvuindatu. Liuianos de asadura. ynidzee.

L. A N T E O. Loar. vide, alabar. Loable cosa. sacachi huahata, sanisacodzo huidzo huaha. Lobanillo. tidzehe, tiyee. Lobanillo tener. yehe tidzehe, fut. quehe yondaa tiyee. Lobo animal grande. tiyehe. Loco de atar. tay satuvui quahi, tai sadzana ini. Loco como quiera. tay sadzahui ini, tay ña yonaha tnuni, tay sadzana ini, tay sa naa ini, tay yocana

folio 139r column 1

folio 139r column 2

yocanacasa nuu, tay yosito nuu nano, tay ñoho quahi ini. Loça. coho ñuhu. Loçano, gallardo. tay sacuvui huii ini, tay ña ñoho dzadzicaini, tay sica nino, tay sica huico, sica dandu. Lodo. dayu. Lodosa cosa . sanisaa nuu dayu, saniquetendayu, sanicatundayu. Lodoso lugar. sacaandayu, sanicuvuindayu. Lograr de alguna cosa gozando della. yocuvui nahasindi, yosiyo nahasindi, caa nahasindi, yocuvuidzii sindi, yocuvui yatasindi. Lograrse. yocuvui nahandi, yotacu nahandi, yonditonahandi, yosanu nahandi, yosiyonahandi, yyo nahandi, fu. coo, yosanu yatandi, fu. quanu. Logro en la vsura sasiquanu yahuita, sa siqui codzo yahui sita, sasitahuidzavua yahui sita, sacaindaa yahuisita. Logrero . tay yodzaquanu yahui, tay yosaacodzo yahuisita, tay yodzoqnaninoyahui. Logro hazer. yodzaquanundi yahui, yotahui dzavua yahuindi, yosaa codzo yahuisindi, yocoo chihindi yahui, yocoo catayecandi yahui, yosatayecandi yahui. Lombarda. tnusii caa canu, yutnu tevui canu. Lombriz de barriga. tindacuchisi, tindacuñoho chisi. Lombriz qualquiera. cootecanuhu coodzinuhu.

Loma entre dos cerros. ytnu naho yucu. Lomo de animal. coñoticoo satate yequesata, yeque ñohotnaha. Lomo de libro. ticoo saha tutu. l. tacu, tecu tutu. Lomo entre sulco . ñuhu caaticoo, ñuhu nidza caaticoo, ñuhu nisaqtaticoo. Longaniza. siti quene nisacoho coño, site ñoho coño. Longura. sacani. Lonja de tocino. eedzee quene, ee tahui quene. Loor, alabança . sa si cacunahi huaha, sachidzo huidzo. Lo primero. o quanto a lo primero. dzina, dzinaca, dzinahuii, dzina ñuhu dzinadzinaca, sadzinaca. Lo siguiente. sa huasitnaha, sa huasindico, sa huasicavua, sahuasitavui. Lo que esta por venir. sa dzoicacuvui, sadzoicaqtnaha sadzoica quitnaha, sahuasitnaha, sahuasindidzo, sa huasitavui sacoo cuiñe candidzo catavui catniño candacaqhu, cachihi cataaqhu. Los que han de nacer . tay dzoicacacu. Los que han de venir tai dzoicaquesi. Lo ultimo. dzonduvui dzondehe. Loro entre blanco y negro. tnoo cuinda, tnoo huisi, tnoo yehedzaha Lossa piedra . yuu nono, yuu cono, Lossar o en lossar. yochihitnahandi yuu nono, yuu cono, yonañundi yuu nono, yosaqtnahandi, fu. caq. yodzatnahandi. S3 Lossa

folio 139v column 1

folio 139v column 2

Lossa para tomar aues. yuutavui quete

Lugar desembaraçado . sa caa siña, sayyu. Lugar por pueblo. ñuu. Lugar donde huimos. satavui inita, sadzoiica sasitavui ini, sasidzahita, sasicoo yuhuta. Lugar por donde entran y salen. sa yondai, yondevui, sayocai sayosivui. Lugar donde esta alguna cosa. sacaa, sayehe saisi sayyo. lugar donde se haze algo. sayosasitayutnu, carpinteria. lugar donde juzgan. sa yosiyotnuni tniño huahi yocuvui tnuni tniño huahi yosinocavua tniño. Lugar vazio, como casa. sayyu, huahi caasiña, huahi yonuna, sanisina sacaa nuna. lumbre, fuego. ñuhu. lumbre hazer. yotevuindi ñuhu, yotniñondi ñuhu, yodzacatnendi ñuhu. lumbre sacar. yodzacaindi ñuhu, yodzacanandi ñuhu, yotavuandi ñuhu. lumbre, luz. sayotnoo, sayoyahi, sa yocuisi. lumbrera. sayocuisinini, sayotnoo nini, sayoyahinini, sayotuvuinini. lumbrosa cosa. sayehetnoo, sayehe yahi, saitnoo saitasa. luna. yoo, y en su gentilidad la llaman los Indios yyacaa huiyu. luna salir. yocanayoo, yosino yoo. luna hazer . yondii, yotnoo yoya hi yoo. luna nueua. yoonindoto, yoo nina yodzo, yoo yeq. Luna

L A N T E V. Luchar, vi. yonaquahatnahandi yodzatnahatnahandi, yocani tnahandi. Ludir vna cosa con otra. yotusitnaha, yosaquaatnaha, fu. qquaa, yonuquaatnaha. Ludir, o fregar vna cosa con otra, actiuo. yosihi daa tnahandi, fut. quhu, yodzaconondodzotnahandi, yonacuhutnahandi Luciernaga. tiyehui, tiyehuindaa Luego, aduerbio. huitna, huitnani, huitna ñuhu, huitnahuiini dahuitnani Luego. naha nooni, huitnica Luego que. dzoica. Luego que anochecio . dzoicaniquaani, dzoicaniquaa, nooniqua quaandeq. Luenga cosa . sacani, huihi cani vn poco larga. Luego a la hora. daqueyeni, danahani, dahuitnani. Lauarse el cuerpo . yosaundaandi ñeendi, futur. quu, yonacuhuandaandi, yocondaanda ñee, yona quundi. Lauarse con xicara, hechandose el agua. yodzacaa coyondinduta, ñee, yosadzondi duta ñeendi, futu. codzo. Lugar en que esta algo. siña. Lugar, sitio antiguo de casa. chiyo yata, sanaha.

folio 140r column 1

folio 140r column 2

Luna creciente, o media. yoo ñañu, yoo dzavua. luna llena. yoo ninduvui nee, ninduvuicuta, yoo ninachitu, yoo ninu quaa cuhua. luna menguante. yoo ninoo cuvui, yooninuundaa yoo quanduvuidzuchi, yooninacuvuindaa. luna eclipsarse. yosihi yoo. fu. cuvui yonaa nuu yoo. luna estar cubierta de nuues. huico yondesi nuu yoo huico yodzahui yoo. lunar del cuerpo. tecai, ticai tnoo. lunares tener. ticai yondaa nuu. lunes. quevuiee. lustre, o barniz que se da a las ymagines. daha. lustre en la pintura . huisa, nicuvui huisa, ninatuvui huisa. lustre dar a la pintura. yodzaha huisandi. lustre tener el pueblo. yo nanacodzo ñuu, yonanandita ñuu yondaa codzo nino ñuu. luto que se ponen por los difunctos. saquay yy sindeye saquaydzoho sindeye, sayonucavua yy sindeye sa nucoo yy sindeye, sasiquay quaca sindeye. luto, vestidura. dzoondayu, dzoo tnoo sindeye. luto traer . nicuvui dayundi, sandesindi dzoondayu. luto quitar . yodzasinocavuandi nisai yy sindeye sisaydzoho sindeye, yonoo canyyucundidzoondayu yonoo ndaquindi dzoondayu.

Luxuria. sa sinoo, sa sanoo, sa sasini, sasicacadzana, sasicadzana. Luxurioso. tay sanoo tai sasini, tay sasicaquadza sasicadzana. luz, vi, lumbre. luzero de la mañana. quemi, teñoo nanu teñoo canu. luzero salir. yocai quemi, yonatuvui queme , yocana queme, yonayodzo queme, yonatnoo queme. luzio, o resplandesciente. sadziñu, satasa, sa saanduta. luzir asi. yodziñu yotasa, yosaanduta, fu. caa. luzir vn poco. dzuchini huihini yodziñu yotasa. luzir, o resplandecer persona. yotasandi. yosaandutandi, yotnoondi, yondiindi, yoyahindi. luzir por relumbrar. yotnoondaa, yotnoondisi, yotnootuvui.

LL. A N T E A. Llaga. sa ni ñañe, sa nicaa, sani tahui, sanindata, sa ninihi qua hi, sanisaquehe dacua, sayosatendacua sayo tayu. Llaga reziente con sangre . sanicatne ñee, sa nisate neñe, sanicachi ñe, saniñañe sanisico cuita ñee, sa nisicondita ñee. Llaga tener en alguna parte. yotayu saha. l. daha. Llagado estar. yoñañendi, yodzusandi, yoñañe yodzusañeendi. Llaga como quiera. sa ninihi quahi. S4 Lla-

folio 140v column 1

folio 140v column 2

Llagado, lleno de llagas . tai niñañe, tay nidzusa . nicatne ñee quachi. Llagado en todo el cuerpo sin tener cosa sana, huadza, yonaha, huadza yotacu, saninihi quahindi, saniñañedi. Llamar. yocahandi sita, yocanandi sita. Llamar a menudo. yocahacahandi, yocahachitondi, yocaha ñeendi, yocanachitondi. Llamarse por su nombre. yonanindi dzavuananindi, asi me llamo. Llamar a otro por su nombre. yocahadzevuindisita, yoyuhui dzevui ñahandi. Llamar señalando. yocasinino ñoho nuu ñahandisita, yocahañoho nuu ñahandi sita Llamar nombre de afrenta, como vellaco. yodzandai ñahandita, tay dzana. l. idzu. l. quete, yodza naniquete ñahandi, yodzandai quete ñahandi. Llamar a vozes. yocanandisita, yocanasaandi sita. Llamar combidando. yosisandi sita, fu. cusa, yocahandi sita. Llamar con la mano. yoquidzidahandi, Llamar con los ojos. yoquidzi nuundi yosaniquachindi, fu. quani. Llamar con la cabeça. yoquidzi dzinindi, tnaandi. Llamar tocando con la mano. yocatuñahandi, yodzacanádadaha ñahandita yochihindahandita. Llamar para la guerra. yocanayecundi

di, yodzanumindi yecu, yodzacaindi yecu, yocachindi tniño yecu. Llamar a las gallinas como hazen las Indias. yonacanandi sitiñoo, yonacahandi sitinoo, yonaquacandi tiñoo. Llamar a la puerta. yodzacasandi yutnu, yondiyu, yotaa siquindi, yodzacatnendi. yutnu yondadzi. Llama de fuego. yaa ñuhu. Llamas hechar. yocana yaa ñuhu, yonacatne yaa, yosaandita yaa ñuhu, fu. caa. Llana cosa. daa, sandaa, sacaandaa, sacaa nani, sanicuvuinani. Llanura de campo. yodzo, yodzosica, yodzondaa, yodzo dzohuii. Llanura de agua. sasicavuandaaduta, sacaandaanduta, sa caadzadzinduta sa ninoo cavuadzadzinduta llano hombre tay quai, tayndaa ini tai cuite ini, tai huaha ini, tay dzadzi ini, tay huii ini, llano ser. ñoho quai inindi, ñoho dzadzi ini ñoho huaha ini. llanten. yucu tuchi, yucuticadzi. llanta de col. yuvuanidzaqh cavua, yuvua nitandandodzo. yuvuanicoyondodzo. llanto hazer. yosacundi, f. quacu, yondayundi, yocoo quacundi, yocoo dayundi, yotniñonduta nuundi. llanto grande hazer. yosacusaandi, yondayu saandi, yondatayuhundi. llaue. daha caa, caa naqua. llaue falsa. daha caa ñena, daha caa huisi daha cuiña. l. dzuhu. llaue de palo, daha yutnu. Lle-

folio 141r column 1 LL. A N T E E Llegarse el tiempo . yosahatnaha, fu. qtnah. huasitnaha, qua cuvui yatni, quevui. Llegar a alguna parte . yosasaandi, futuro. qsaa, y si es agena. yoqui saandi. llegar al lugar propio. yonu saandi yonasaandi, yondesaandi. llegar antes que otro al lugar. yosasaanahandi, yosaanduundita nisasaa, yosaadzinandi. llegar a buen tiempo y hora. dzodzevuica, yosasaa, dzocuhuaca yosasaa. llegarse la hora de la muerte . yosinocoo, yonucoho cuhua, yosatnaha cuhua, fu qtnah. llegar a alguna cosa alta con la mano, yosinondaha. llegar a muger. yodzasaandi, yotnahatnahandi . llegar a lo alto escalera, o otra cosa asi, yosinoquehe yosinonani, yosino tuhua. llegate aca, llamando. tacuiñendiyo, dzocuiñendiyo, tacuiñendaha, dzocuiñendahando. llena cosa. sanichitu. vi. henchir. lleuar alguna cosa. sanaindi, sanaindi huasi, si viene sanai quandesi, quando viene a su casa. sanaindi qua preterito, fu. canay, impera. canayndosaha qhundo. lleuaras esto. canayndo quesi. traerlo asi. lleuar el agua de auenida palos. &c. yotnani. lleuar el ayre, como pajas, o plumas

folio 141r column 2 mas yosaanditanino, fu. caa, yondavua, yondachi, yositadzee, yondavuadzee. Lleuar a cuestas. yosidzondi, fu. cuidzo, yondidzondi, fu. candidz . lleuar algo en bolandillas. sanai huadzundi, sanay disindi, sanaininondi, fu canay cahi huadzundi, cahi ninondi. lleuar algo colgando de la mano. yta sicondahandi, fu, cuita, ita nahindi, ita caandahandi. lleuar lo mismo en la mano leuantandolo algo en el ayre. yonaininondi, yosanaininondi, f. canay. lleuar algo escondido. yonaininindi, yonai yuhundi, fu. conay, yosanai ninindi, fut. canay, yosanay yuhundi. lleuar algo en los braços abraçado. yonumi dahandi. lleuar abraçado a alguno . yonumi nino ñahandi. lleuar la carga a otro para que descanse. yonadzaquai ini ñahandi, yodzandaitatu ñahandi, yosidzo nuundi dzidzota. llenar fructo el arbol, vi. fructificar. lleuar fructo el maizal. yotahui idza huiyu, yosacuiñendaa idza huiyu, yosacoondaa ydzavuiyu, yosaa idza. lleuar algo en la ropa abarcado. yonumindi, yodzusindi, yotniño tuvuindi, yodzusidaandi, yosaqtnanindi, fu. caq. lleuar en las manos cosa de astas. inditandahandi, yosanayndaadahandi, fu, canay, yehendahandi. Lle-

folio 141v column 1

folio 141v column 2

Lleuar de la mano a otro yotneendahandi, yonahindi dahata. lleuar persona o animal. yondacandi, f. condac, sandacandi, futuro, candaca. lleuar candelas en las manos. ynino itendahandi, f cuinino, inoitendahandi, f. cuino, yonaindi ite ñuma , f. conay yonucuino itendahandi. lleuar a alguno por fuerça arrastrandolo. yoñohondita, yocahi ñohondita, yocahi nahindita. lleuar algo en los ombros. yodzodzocondi, f, codzo. lleuar algo al pescueço. yodzo dzuqndi, caadodzo dzuq. lleuar la muger sobarcado a su hijo. ñoho nanoñadzaya, yondacundaa dziñeñadzaya. lleuar arrastrando la ropa. yona ñohondi dzoo. lleuar la manta por atar al hombro ninundodzo dzoondi, yondesindi, nidzanundodzondi yondesindi. lleuar acuestas algo en vn hombro dzosiyo dzocondi cacandodzo dzidzo, dzosiyonidzocondi, yosidzondi. lleuar a vezes la carga. yonadzama dzidzo tnahandi, yosidzo hoo dzidzo tnahandi, yodzama nino yondidzondi.

di, yocananduta nuundi yotoonduta nuund. Llorar con vozes, yondayu saandi, yocanasiindi, yocanasaandi, yosacu saandi, yosucusacundi, yondayu huayndi. lloron. cay tnañu, dzohuihini yosaa yosico yosacuta, yotnini yodzonduta nuuta. llorar mucho el niño con coraje. yotuvui yondiisiyodayusi, yondii yotuvuisi yosacusi, nituvui detuvui yosacusi, y es rebolcandose. llorar macho. yyo yosacundi, yyo yondayundi. llouer. iñedzavui, f. cuiñe. yocoo dzavui, inditadzavui, f. cuindi. llouer mucho. yonandehuidzavui yocoondehuidzavui, yocoo camadzavui, yocoocamadzavuiñuhu, dzavui ñatacucaha, dzavui yyo, dzavuiyehe cayu, dzavui yehe nehe. llouerse la casa. yosihi huahi. llouer agua menuda, yñedzavuiquachi, dzavui tiyaa, dzavuiyavua, itayaa dzavui, itaquaidzavui. llouerme en el camino. yotavuindi dzavui, yochiindi. llouer sobre otra cosa. yosadzodzavui, f. codzo, yocoo coyondodzo dzavui, yocoyondodzo dzavui. llouer gotas grandes. yoquicasadzavui, yoquindavuadzavui, yosasa dzavui, f. cata, yoquindavuandodzo llouer grande espacio. yocoonduvuiniñudzavui, ñayosaanditadzavui, ñayonumadzavui. lluuia. dzavui. lluuia

L L. A N T E O Llorar. yosacundi, f. quacu, yonda yundi, yocainduta nuundi

folio 142r column 1

folio 142r column 2

Lluuia grande. dzavuicama, dzavui nuhu. lluuia con granizo. dzavui ñeñe. lluuiasangre. sacoyo neñe, sacoo neñeña, sacuvui neñeña , indita neña, lluuia sangre tener. yocoyo neñeña. con los de mas.

Maçorca. ya quajado el maiz. dedzi Maçorca ya seca. neñe. Maçorca, el coraçon della. dzañee. Maçorca de cacao. Yaha dzehua, yahadzehua quaha. Maçorca de maiz con ojas. neñe ñoho dzucu tesiqui. l. dzoo. Maçorca sin ojas . neñe huichi, ñañoho dzucutesiqui. Macho en cada especie . yee, si es hombre . tay ye, si bruto. queteyee. Machorra esteril. vi. esteril. Machucar cañas. yotahuindi, yodza tasandi. Machucar fructa. yosadzindi, futu. quadzi, yodzadzindi, yochidzondi yuu. Madera. yutnu. Madero redondo o rollizo. yutnuticoo. Madero esiquinado. yutnu siqui. Maderar pieça. vi. enmaderar. yochidzondidavua. Madeja. taye. Madrasta. dzehenindendodzo, dzehe caindi, dzehe ninucoo tucu. Madre. dzehe. Madre donde concibe la muger. ñee dzoco, coo qhu. Madre de rio. sayosivuinduta, sayosahanduta maa yuta. Madre de mi suegro . sitna dzidzondi. Madriguera de conejos. yavuiidzo yavuiidzo, yavui ñohote Madrina de baptismo . dzehe sahu ñuhundi, dzehe ninihindutandi, dze-

M. A N T E A. Maça para majar . yutnu caniyutnu cani, yutnu dzucundodzo, yutnuchidzo, yutnu sasandodzo, yutnundaha. Maça de portero. tatnudzinitinduu tatnu yya canu, tatnu yodzo tinduu, tatnu dziñuhu cuisi. Maçacote. dayu yaa, nitondayu yaa nicainini. Maça de carreta. yutnuinicata, yutnuiniticata. Maçegual. ñanday tay ñuu. Maçear o maçonear. yocanindi yutnundaha, yochidzondi yutnundaha, yosasandodzondi yutnundaha. Maciça cosa. cutu, dai, sacutu sandai. Maço de carpintero. yutnundaha, yutnu coo chidzo, yutnu sasandodzo, yutnu canindodzo. Maçonear como el suelo. yosacandi ñuhu, fu. casa, yocanindi tnutiyechi, yocanindichico. Maçorca de hilo. ee cata yuhua, ee dzini catayuhua, ee taye yuhua. Maçorca de maiz, antes que quaje el grano, idza.

folio 142v column 1

folio 142v column 2

dzehenisaydzaya ninihinduta, dzehe ninumi ñaha quevui ninihinduta. Madrina de boda . dzehenidzatnahandaha, dzehenisandaca ñaha nitnahandaha. Modroño. tnu yundu. Madroño otro mas colorado. tnu tineñe. Madroño la fructa. docoyutnu yundu, daya sichindusi. Madrugar. ñuuca yondotondi, yondocoondi, yondoyo huihindi naaca, tecuiñeca, yondotondi. Madrugada. ñuuca huihica, deq ñuuca, tecuiñeca, ita tenanica, tenanica. Madurar fructa . yosichi, futuro, cuchi. Madurar hortaliza, o rosas. yosisa, si. cusa, yoquaa. Madurar toda la milpa, yosichi, yoquaa Madura cosa. sanisichi, sa nisisa. Madura mucho. sanisichi yyo, sanicuhua, sanisichi dehui. Madurar algo actiuo. yo dzacuchindi, Maduro hombre discreto . tay yonahandichi, tay tuhuaini. Maestro que enseña. tay yodzaquaha ñaha, yodzatuhua ñaha. Maestro de algun oficio. ñahuisi, tay huisi. Maestro de orden. yya yocuvui nuu, yya indodzonuu, yuq, S. Domingo, yuq, S. Francisco. Maestre escuela. yya yotasi tnuni huahi ñuhu, yonadzahandudzu.

Maestre sala. tay noho saha sacasi yya , tay yodzanumi sacasi yya, Magnifico. tay dzasacahi, tay dzasa ña cuihi , tay dzasa ñadzaha, tay dzaitaini. Magnanimo. tay ndai ini, tai canu ini, tay yee ini, tay saha ini. Magra carne. coño ñadzaha, ñayondaadzuha, dzonina coño. Magro como hombre. tay yeque taindaa, tai cuiñe, tai caa cuiñe, tay ñee yechi, tay nindahua. tai caa yechi, tai ña coño. lo mesmo se dize de los brutos. Magrecerse, ponerse flaco . yo yequendi, yocuvui yequendi, yocuvuindaandi , yocoodaa coñondi, yoyechi yotavuindi, yocuvui cuiyandi. Magullar. yosadzindi, yosadzi ninindi, fu quadzi, yoquitundi. Mayo. yoo sa yocuvui hoho. Mayor. yodzoca canu, huihica, yodzoyuca canu, huihicanuca. Mayor vn poco. dzuchica canu, canunica, dzuchinica canu. Mayor de todos yodzoca canuta, daandeheta , yotasi siyotadeheta, yodzoca canu caata dzandehetacata. Mayoral. tay yondaca ñaha, tay cuvui nuu, tay yocuvuidzini Mayordomo. tay yonahatnuni, tay yosai tnuni, tay yondaa huahi, tay ñoho saha. Mayordomo ser. yonahatnunindi, futu conaha, yosai tnunindi, fu. quay, Ma-

folio 143r column 1

folio 143r column 2

Mayor ser en cuerpo . yochihi yahandita, yotasi siyondita, dzuqcandi, yocanacuiñecandi, yosino cuino candi, yocana cuisindi, yocananditandi huihica, yochidzondi sindi, yosacodzoninocandi, f. qcodzo, yosaandi sicandi. Mayorazgo. yya yevua. Mayor hijo vide ermano. Mayor hija. dzayadzehe nicacuyevua. si nacio despues de algun hermano se llama. dzayadzehe nicacutacu. Maiz nuni. Maiz nacido sin sembrarlo. huiyu dzomaa huiyu ninana maa huiyo qmaa. Maiz blanco. nuni cuisi. Maiz amarillo. nuni quaa. Maiz pintado. nuni tecuiñe. Maiz colorado. nuni quaha. Maiz negro. nunihi. Maiz azul nunindaha. Maiz grueso. nunindoco, nuninano nunindoo. Maiz que se da en cinquenta dias. tata dzinicoo yechi. Maiz cadañero, tata nee cuiya, l. eecuiya tata nani. Maiz tostado. duhu. Maiz tostar. yodza yatnandi, yodza cayendi. (da. Maiz tostado en la ceniza. duhu dzinda Maiz tostar asi. yodzindandi. Maiz cozido para comer. nunindoyondusa. Maiz cozido para hazer tortillas. dacu. Maiz cozer asi. yotnaandi dacu, yo-

yotniñondi dacu , yodza quetendi dacu. Maiz reboluer en la olla desto para lauarlo. yocoyondi dacu, yoquidziniñindi tiyehuidacu, yonaqninditiyehuindacu. Maiz podrido en la maçorca. neñe tayu:nitayu nino initisiqui, nitneendaa tisiqui Maiz marchito o vano. ydzayyu, ydza tecoo . idza tedzo idza ñanichitu huaha. Maiz tostado y que rebienta. tecuvua. duhu nicuvui tecuvua. Maiz que cogen antes de seco y lo cuezen para conseruarlo todo el año, tnami, duhu tnami. Maiz cozer desta manera. yodzeyendi tnami. Maiz que se da en ochenta dias, nuni tata quachi, tata qmindico. Majar con maço o Piedra . yochidzondi yuu, yosadzindi yuu. Majar mucho. yosadzindihindi, fu. cadzi. Majada o posada. huahi yondaaitu huahi ñohoitu, huahicaaninoitu Majada de ganado. sayoquidzi idzundeque. l. ticachi niñu, Majuelo de vbas. itundaya yoho, nisacavua nuu itu, itundaya yoho dzoicanisaqta. Majuelo plantar. yodzandaindi yutnundaya yoho, yonacusindaya yoho Mal. saña huaha, sadzana . sacuvui dzana. Malo estar. ñacuvui huatusindi, dzo yocuhuicandi. Mal-

folio 143v column 1

folio 143v column 2

Maldad. sadzana. Maldezir hechando maldiciones. yosaquahandi sita, f. caq. yochihi naha tniño ñahandi sita, yodza cuita ñahandi naha tniño, yocachivhui ñahandisita, yodzacuico naha tniño ñahandi. Maldito ser. yosacoondaa nahandi, f. qcoond, yosaquehe nahandi, f. qquehe, yosicondi naha tniño Mal dezir de otro. yocachindi saña huaha sita, yocasindita, yocaha nenindi dzondi, yocaha dzuma dzequendita, yocachi quadzundita. Mal dezir de otro y de sus cosas por embidia. yocachi quadzundi sita yocachi sisicandi sita. y los demas. Maleza de caminos. sacana sadzaa satate. Maliciosio. tay tadzi tucuini, tay dzaqhu ñena ini, tay tadzi ñena ini. Maligno, tay dzanayu, tayñahuahayu, tai yehe quahiyu. Maguei. yavui Maguei grande. yavui techi, yavui cuii. Maguei otro mas pequeño y de mas dulce miel. yavui quaha, yavui yeq. Maguei abrir para sacar miel yotahuindi yavui, yocananahindi dzitu yavui. Maguei lo interior de la parte que tiene de ojas blancas. teyeeyavui. Maguei destilar la miel. yotoondudzi Maguei secarse acabandose la miel

yocatne yavui, yodzee yavui, yocoo cuitandahayavui, yoyechisi Magueyes pequeños sacar para trasponer. yotavuandi yavui, yosandandi, yavui, f. cand. Magueyes poner en otro lugar. yondicocaqndi, yona cusindi, yodzandaindi, yonaquaitatandi. Maguei el tronco que cuezen para comer. dateyavui, teyohoyavui, caha yavui, yavui sitnu. Maguei el tallo. dzitu yavui, yutnu yavui. Maguei la flor que sale encima del tallo. yetuyavui, itayetu yavui, dututavui. Maguei las pencas. yai, dahayai, dahayavui. maguei la tela sutil que tiene encima a modo de pellejo. yadzi, quitar esta tela. yodzaadoyondi yadzi yavui, yocachi ñeendi. maguei la ebra que sacan del. daayavui, daa cuiñe daa yata. maguei pequeño que nace en las peñas. yavuiqchi tiyeye, yacu. maguei otro que nace en las peñas espinoso. yavui tehuisi. maguei grande de que no sacan miel. yavui yucu. maguei que llama pita. yavuindaayusi maguei raspar para sacar miel. yoñahindi yavui, coger la miel. yonatehuindudzi. mal puncto o desdicha grande. a. dahui nicuvui, dahui dahui nisino, dahui niquidzata. mal poner a otro con otro. yotniño vhui iniñahandi, yodzacacainiña handi

folio 144r column 1

folio 144r column 2

ñahandi yodzaquañe ini ñahandi, yodzacasi ini ñahandi, yotniño deqquachi iniñahandi. Malla. ñono yecu. malla de hierro. ñono caa. malla suelta. quu, caa quu. mal querer. ña yosini maniñahandi, yosini dzaandi, yosini vhui ñahandi. malquisto. taiyoo sini huaha, tay yoo sini huatu, yoee yosini mani taiyoo yocuvui huatu inisita. malsin. tay satniño quachi, tay dza naa ñaha, tay inino naho, tay saninino ñaha, tai yete, tay caha naha taindanda. malua. yuvua tayoo cuii, yucu cane yuvua cane. maltratar a otro. yoquidzandahui ñahandi, fu. cadza. yosanindahui nahandi, fu. cani. maluado. tay dzana, tay yehe quahi. mamar el niño. yosadzi dzezcuisi, futur. cadzi. yodzitasi dzecui, yotehui sidzecui, yosaidzecuisi, futuro, quai. mamanton. tay sadziyyo, sadzi quaha, dzita nihi dzecui. mamantar, dar a mamar . yodza cadzi ñahandi, yosahadzecui ñahandi. manada de ganado. ee sichi ticachi ee taca quete. manar licor. yocana yosino, yotuvuinduta. manar sangre. yocana neñe. yosate, futuro. cate, yocoyo neñe, yndaa neñe.

Manar por diuersas partes. cahi sichi yocana, cahi nuu, yocananduta. manantial. sayocananduta, sayyonduta, sayehenduta, doyo sa ñohonduta. manco de las manos. tayndaha nicuvuinaha, tay daha nisisi. manco de los pies . tay niteyesaha, tay sicayaqua, manco de la mano que se la cortaron. tai daha tecundu, tainda yuhu, tayndaha nisacavua. malencolico. tay ñadzee ini, tay ña yocuvui huatu ini, tay ñadzevui sita, tay ñacuvui huatu sita. malencolia. sa ñasicuvui huatu sita, saña sicuvuidzevuisita. maleficio. sa ñahuaha yoquidzata, sa sanindahui ñaha. mal hechor. tay yoquidza ñahuaha yodzatevuita. malicia. sadzana. mancar de las manos o de los pies. yodzanihi quahidaha. l. saha, ñaha, yodzatevui daha saha, ñahandi. mançano, arbol. tnutinumi. mançana. tinumi. Mançanilla. yucunduvua, itanduvua duhu castilla, itatemii castilla Mançebo. tay quachisaa, tay saquaha, taindai tay taqui tay taque ñuhu. Mançebo hazerse. yosanuquachindi, f. quanu, yosanu camandi, yosanu saandi. Mançebo tornarse. yonduvui quachindi, yonduvui quachi hoo can di,

folio 144v column 1

folio 144v column 2

candi, yonduvui quachi tucundi. Mançebo avn no baruado. tay tañaha idzi yuhuca, tay dzondee yuhu, tay yanda yuhu. Mançeba tener. yondaca tnanindi, f. candac, yonducu tnanindi. Mançeba asi. tnanindi. lo proprio dizen la mager para dezir es mi amigo. tnanindi. Mal auenturado víde escaso. Mancha. o mancilla. sanisaanuu, sanicatu sanindoho nino, sanisatenino, sanisaandichi, sanisino nini, sanisino nuu. Mancharse. yosaa nuu, yosaandichi, yocatu, yocuvui ñuma, yondoho nino. Manchar actiuo. yodzacaa nuundi, yodzacaandichindi, yodzandoho ninondi, yoconondi, yodzaquendohondi. Mancharse el rostro. yosinotnoonuundi, yosinotnaha, yonasino yaquanuundi, yosino yata nuundi. Manchas sacar. yodzandoondi, yonaquindi, yonacuhua sanindoho nino. Manda de testamento. sanitasi tnuni tay nisihi, sanitasi tnunindayu tay nisihi. Mandar asi. yotasitnunindayundi, yonacachindi, yonatasitnunindi. Mandar de palabra. yocaha tniñondi, yocachi tnunindi, yoyuhuitniño ñahandi. Mandamiento de Dios. huidzo sahunDios. Mandamiento de qualquier superior. tutu, yodzo dzaha yya, tutu

yondaadzahayya. Mandar el superior o juez. yotasi tnunindi. Mandar el principe. yocachi tnuni yya, yotaatniño ñaha yya. Mandar como quiera. yocachi tnunindi. Mandon que manda mucho. tai yotasi tnuni chito, tai yocachi tnuni chito. Mandon como tlequiato. tai yonaha tniño, tay saqui ñahi. Mandar a otro lo que le auian mandado. yosico taa ñahandi, yosico cachindi, yosico cuvui ñahandi, f. cuico. Mandragora. yucunucohocutudzaya, yucu dzaya, yucu cuvui cutudzaya, yucu nacani dzaya, yucu sinduvui cutudzaya. Manera de vestidura faldiquera. ytne sacohohuaha itneinditayuhu, itne inditadzahi, itne indita nini, ytne yehe maa. Manera o modo. dzavuaitnahayyo dzavuayyo. Manear bestias. yosanindi yohodahate, f. qni, yotniñondi yohondahate. yodzucundi yoho dahate, yotaa nunindi dahate. Manga de vestidura. daha dzono. Manganilla. sa huisi. Mangonada dar. yodzaqhundahandi, yodzacuitandahandi, yodzacuicodahandi. Maiestad. sa toniñe. Maiestad de Dios. satoniñeya nee caa qhu, sayehe ñuhu nee caa qhu, sañuhuya. May-

folio 145r column 1

folio 145r column 2

Maitines. sasinaquatudzavua ñuu, sasinaquatu ñuu. Manida, saqhu tuhuata. Manida. sasicudzuta. Manifestar, yodzatuvuindi, yonaha tuvuindi. Manifestar mis obras para ser alabado. yodzaquai tnuhu ñahandi, yodzacoto ñahandi, yodzacuta tnuhundi, yodzandaya ñahandi. l. hipocrita. Manifestar, dando a conocer. yonahandisita, yonahandaandi sita, yonaha tuvuindi sita. Manifestar lo secreto. yodzatuvuindi, yodzaqui tnuhundi, yodzandaituvuindi, yodzasinotuvuindi, yosinocachindi, yocachitnuhundi. Manifestarse asi. yosino tuvui, yondai tuvui, yotuvuindaa yotuvuindodzo. Manifestar a otro lo que tengo de hazer, dandole parte, yotniño naha ñahandi, yocachitnuhundi, yodzatacundita, yodzaquindita. Manifiestamente . casi casi nituvui, ñacaa tete, ñacaa dzahui, tnuhu nituvuicuite, nituvuindisi. Manifiesto ser. saninatuvui, sanituvuiudisi , sanicuvuicanda, sanina sinotuvui, sanisitandodzo tnuhu. Manjar generalmente. sacasi, sasasi, sasa. Manjar de señores. sacasi yya, sacuvuicoho yya, sadza saacoho yya. Manilla. dzequedziñuhu taandaha, dzeque condaadzuq daha. Mañana del dia. dzatnaa. Mañana. yutnaa.

Maña, engaño. sahuisi. Mañear. yocahandaa ini ñahandi, yocaha huisindi, yocaha ñañu inindi, yocaha ñoho maa inindi. maña darse en alguna cosa . yosini tnunindi, yocuvui tuhuandi, yocuvuituhuasindi. maña tal. sasicuvui huaha. (ma. mañera muger que no pare. ñaha numa mano. daha. mano derecha. daha quaha. mano yzquierda . daha itni daha dzatni. mano de metate . daha yodzo. mano de piedra con que muelen el chile. yuu yosadzi yaha. mano de almirez . daha chidzo caa sadzi yaha. mano de papel . tutu caa ocohoho tutu, tutu caacanu, tutu yotnaha canu. manojo. ee numi, ee numi canu, ee nuni, ee yoho. manojo a manojo. eenumi ee numi dzee dzee numi. manopla. caa sacuinondaha, caa ininondaha. mansa cosa. saquai ini. mansedumbre. sasicuvuiquai ini, sa cuvui quai ini. mansa agua dutayosahadzadzi, yosaha quai. manta generalmente. dzoo. manta guarnecida con pluma. dzoo indaa tnumi, dzoo caa tnumi. manta, arrollar para que sirua de mecapal. yoquidzaticoondi dzoo yotuvuininondi dzoo, yodzacuiyondi dzoo. T Man-

folio 145v column 1

folio 145v column 2

Manta para manteles como de cotonia. dzoo ysindaa yuhua, dzoondusa, dzoocayuhuatecu, dzoo caa yuhua cama. Manta rota. dzoonindata, dzamatitaca, dzoo tichii. manta traer debaxo del braço, por fantasia. ñoho nanondi dzoo, ñohondacudziñendi dzoo, manta ceñirse ala cinta, sin quitarla del cuello. yódaachihindidzoo, yosamandodzondi dzoo, f. cama manta ceñirse a la cinta. yodzucu ninondi nuu yequendi dzoo, yonatuvui ninondi dzoo nuuyequendi, yonaquinindi dzoo nuu yequendi. manta reboluer al braço como para defensa. yonatuvui ninondi dzoo dahandi, yonatniñotuvuindidzoo dahandi, yodzucuninondi dzoo dahandi. manta de la cama. dzoocavuandisi, dzoo sacavuandisi. manta, fraçada. dzoo ticachi, dzoo ticachinahi, dzoo coco. manta de algodon. dzoo cachi. manta labrada. dzoo yehe ita, dzoo nicuvui huisi. manta que suelen traer los principales que parece cuero de tigre. dzoo yeque, dzoo ñee cuiñe, dzoo coto. manta blanca con labores blancas. dzoo yehendico, dzoo yehe yuhua cama, dico yehedzoo. manta con flueco alrededor. dzoo indaa huatu, yndaandudzi. manta llana sin labor. dzoocuii, dzoo cuisi, dzoo huisi cuisi.

Manta que tiene listas de labores atrauesadas . dzoo caa dzaya, dzoo caandisi, dzoo caandaa. manta que tiene las labores de lo alto abaxo. dzooininocutu, dzoo inino huisi, dzoo inino dzaya, dzoo ininonducu. manta que tiene listas menudas a lo largo, y al traues. dzoo iñendichi caandesi huisi, dzoo tnucuqua. mantas muy delgadas. dzoo yadzi, dzoo cuine. manta de dos hilos dzoo dziyovvui. manta simple. dzoo dziyo ee. manta frisada. dzoo cachi, ninana tnumi, ninanacachi. manta de hilo torcido. dzoondoo, dzoo nindii yondaatnaha yuhua dzoo dziñe. manta de listas. dzoo tecuiñe. manta basta. dzoo yaa, dzoo coco. manta traer alrebes. caandaye dzoo yondisindi. l. sandisindi. manta traer al derecho. caanduvua dzoo yondisindi. manteca. dzaha. manteles. dzoo sacavuandodzo nuu yutnu mesa. mantener. yodzacasiñahandi, yosaha sacasiñahandi, fut. cuhua. yodzaquanundi, yodza yusindita, yotaa yaha ñeendi, yonducundi yaha ñee casita. mantenimiento. sayotnoo yotacu, sayocuvui yoho tuchindo yeque coñondo, sayocuvui neñe inindo sasa ñuu ñayevui. mantenido. tay nidzacasita. mantenerse. yonducuinindi sacasi, yon-

folio 146r column 1

folio 146r column 2

yonducundi sacasi, yotadzi inindi sacasi. Mantenerse del ayre el camaleon. yococote tachi yodzitate tachi yocahite tachi. manual cosa. sa huatuni, sanduvuini manzilla. sanindohonino, sacuvui ñuma. manzilla, o mancha de ropa . ñuma tata, yaqua tnaha. manzillarse el cuerpo o la cara . yonasino yaqua nuundi, yosino tnoo yosinotnani, yochiyo nuundi, yoyatnanuundi, yocuvuitnani nuundi yosinotnaha yosino yata nuundi. manzillarse, o mancharse la ropa. yocuvui ñuma, yocuvui yaqua, yondohonino, yocatu, yosaa nuu, yo saandichi, fu. caa. manzilla o lastima tener de otro. yocuvuindahui inindi sita yotuvui ndahuindi sita manzilla tener de quien primero estaua enojado. yonduvuindahui inindi sita, yondicondahui inindi sita. mapa. taniño nee cutu ñuu ñayevui. mar. duta cánu, duta caa canu, duta ñuhu canu. mar estrecho. duta canu yonduvui cuiñe, yonucuinocuiñe, ninduvui tuu. mar baxa. duta yadzi, duta ñacono mar alta. duta cono. marañar. yoquidzacanandi, yoquidzanenindi, yoquidzatetacandi, fu. cadza. marauilla. sacanda. sacanda ini, sanaa

ini, sasai tnuhu saquai tnuhu. marauillarse. yosai tnuhundi, f. quai yonaa inindi, yocanda inindi, yocanandehui inindi, yocoo yondecayuhundi. (ini. marauillado. tay saitnuhu, taycandaini marauillas hazer. yoquidza sacanda. fu. cadza. marauilloso. yyo, sasaitnuhu. marauillar a otro . yodzaquai tnuhundi, yodzanaandi inita. marcar plata. yotaatnunindidziñuhu cuisi, yotaandusandi. marcada plata. dziñuhu cuisi nisa coondaa tnuni. março. idem. yoo sacuvui vni. marchito, sanidzii, sanicuvuidzii, sa niyechi. marchitarse. yodziindi, yocuvuidziindi, yoyechindi. marea, viento de la mar, tachi yuta, tachinduta ñuhu. marea correr yñe tachi yuta, yosicotachi yuta, yocanatachi yuta. marfil. nuhu quete canu nani elefante, yequete. margen de libro. yuhu tutu. l. tacu cuisi yuhu tacu. marojo. yo tnoho, de los arboles. dzitnu. l. yudzi, yutnu. marido. yee, yeeña. marido y muger casados. tay nicuvuitnono, tay nicuvuitayu, tay nitnahandaha. marido y muger, entrambos a dos. duvuiñahadzehe, dize el hombre. duvui yee, dize ella, lo propio dizen della. v.g. fulano yua con su muger, duvui ñahadzehe ta quaha. T2 Mari-

folio 146v column 1

folio 146v column 2

Maridable vida. yondacandahui tnaha. sasi coonduvui, tay yee ñaha dzehe sasi coonduvui dzini sasi coo tayu. marina, cosa de la mar. sacuvui huaha duta canu, sañohonduta canu saqui codzo yuhunduta canu, sa sanunduta canu. marinero. tay yodzacaca tnundoo tay tuhua tnundoo. marina, pescado que hecha la mar quando crece. saquitehui nuunduta canu. sa caitehui nuunduta canu, saqui casa nuunduta canu. mariposa generalmente. ticuvua. mariposa grande pintada. tecuvua nuu tecuvua quaa. mariposa de capullo de la seda. tendacu ninduvui sani, y despues que ha salido del capullo se llama. tecuvua. mariposa que destruye la ortaliza. tedzo. mariposa bolar alrededor de la candela. yondahuate nuu ñuhu, yosicondaate, yosiconduute nuu ñuhu. mariposa dar con las alas en la candela, y quemarse, yosacasandaate, fu. qcasa, yodzucundaandisite nuu ñuhu, yocanacatnendisite, yosisite. mariposia caer dando con las alas en el suelo. yocoo cavuate nuu ñuhu, yondahua nahate nuu ñuhu, yosanicatate, yosanindisite. fu. cani, yocuvui cañate. marmol. yuunduta, yuu cuisi. maroma yoho,

Marrano, cochino de vn año. quene sa ee cuiya, nicacusa ee cuyya. marta, animal. ñaña idzo, ña ñanduta martes. idem. l. saquevui vvui. martillar. yochidzocaandi, yochidzo yuundi, yosasandodzondicaa, futu. casa. yocanindicaa, yocanindodzondi. martillado. sanisacodzo yuu. martillo. caa chidzo, caandah a, caa yocanindodzo. martilogio. tutu yehendahui quevui. martir. tay nisihindodzo, tay nisihindaandodzo saha stohonDios, tay nisihi saha sinindisa. martirizar. yosaniñahandita saha stohonDios. yodzacuindaandi, yodzacuvuindozo ñahandi sahanDios. martirio. sasihi saha sinindisa. mas comparatiuo. huihica. yodzoca, hocca, tasisiyoca yodzoyuca yyoyuca, yodzo yodzoyuca. mas pan o otra cosa. ca, tasicadzita, l. dzitaca, mas conjuncion copulatiua. dzavua dzavua tucu. mas si, conjuncion aduersatiua . tanadzavua. massa de harina. yusa, tetu yusa. massa de tributos. daha nitaca, daha qnooca, daha qquevui. mastil de nauio . yutnu inino, yutnundoo. mastin de ganado. teynayondacaticachi, yondaa ticachi. mastuerço de la tierra. yucu. l. yuhua siqui, yuhua yondaa siqui. Mas-

folio 147r column 1

folio 147r column 2

Mastuerço del Peru. yucuyaha. Mata de qualquier yerua. duhu yuvua, duhu yutnu, tende yuvua, sandu yuvua. mata de frisoles. yucusichi. mata de calabaças. duhu tahi. matar. yo sani naha ñahandi, yosani nihi ñahandi, fu, cani, yo sanidzana ñahandi, yodza naandita. muerto asi . nisihi ninita dahandi, fu. cuvui, matar, despedaçando. yondata quachi ñahandi, yosatadzee ñahandi fu. cata. yosandadzee ñahandi, fu. canda. yocachi quachi ñahandi. matar a traycion. yosaninaa ini ñahandi, yosani yuhu ñahandi, yosani huisi ñahandi, yo sani ñuu ini ñahandi, matar animales. yosanindi quete, fu. cani. matar animales sacrificando. yosandandi quete, fu. canda. yosahatahuindi ñuhu quete. matar hombres sacrificando. yosanindi dzini, fu. cani, yoquidza dzini ñahandi. fu. cadz. yodzaqhundidzini, yodzaq noo dzini, sacuvui tahui ñuhu. matar de hambre. yosanidzocoñahandi. (di. matarse a si mismo. yosanindi maindi matalotaje. tuq, tuq ichi, yuchi tuq. matalotaje hazer. yotnino sahandi tuq ichi. materia, podre. dacua. materia tener. yehendacua, fu. quehe, iñendacua, yosichindacua, futur. cuchi

Material cosa. sadzondudzunica, sadzotniñonica sadzotnunicayyo, sadzo huisica nicuvui. materia. taniño, sayondaa tnuni. matiz en la pintura. sasi coco huisi matizar. yo sáco huisindi, fu. coco, yoquidza huisindi, futuro. cadz. yona cocondi nuu, yoquidzacuindandi. matricula. tacuyondaa, sanani dzevuita tacu yochidzota sananita. matricular yotaandi sananita, dzevuita, yochidzondidzevuita. matrimonio. sadzatnahandaha. sasi tnahandaha. matriz. ñee dzoco. matriz, metropoli. tayudzinisi, tayu nuu ñuu, tayudzini, dzitusi, tayu yocuvuidzinisi. matrona, muger honrrada. toho dzehe, ñaha caa yuhu nuu, ñahanicuvuinisanu. maxcara o caratula. nuu ñaña nuu tnanu. maxcar generalmente. yosani nuhundi, fu. cani. yonoo nuhundi, yocoo nuhu yosasindi, fu casi. maxcar bien la comida. yosasindihindi, yosasi yuchindi, fu. casi. yosasi quai, yosasi yaandi. maxcar mal la comida, como el viejo que no tiene dientes . yosadzindi sacasi, f, cadzi. yoyuvuindi sacasi, maxcar mal la comida por comer de priessa. yodza yundisacasi, yosasi neendi, ña yotadzi sacasi. mazmorra. huahi naa, huahindahui yavui yuhu, huahi huisi, huahindoco T3 doco,

folio 147v column 1 doco, yacañaha, huahi yutnu. M. A N T E E. Mear. yodzachiindi, yodzachii ninondi yotatandi. Mear con otro. yodzachii tnahandi dzohoondu yodzachiindi sihita. Mear a otro, yotataninindita, yotatandita, yodzachiindaandita, yodzachiindodzondita. Mear con miedo no le vean. yodza chiindatu inindi, yodzachii yyo inindi, yoyuhuindi yodzachiindi Mearse de miedo. yodzachii siñandi, yodzachii nino siñandi Mear a la pared. yodzachiindaandi dita nama. Mear alçando la orina. yodzachiinduvuandi, yodzachii diyendi. Mear sobre algo. yodzachiindodzondi Meada cosa. sanichii nino, na nidzachii ninota, sanidzachiindaata. Meados. tadzadza, dutadzadza. Mecapal. yoho yetu yoho yucu. Mecer. yoñoondi, yoñoo ninondi, yodzacuicondi, yodzacononduundi, yodzacaninondi, yodzacono nuundi, yodzaconondaandi, yodzacandandi. Mecedor, o mecedero para mecer. yutnuñoo, tnudzuu tnuñoo quedze. Mecer la cuna del niño, yodzacatandi, yoquidzindi. Mecha de candil. yuhuatnoo ñuhu, yuhuacatne ñuhu. yuhua yondico ñuhu, yuhua yodzo ñuhu.

folio 147v column 2 Mecha atizar. yosaindodzo ñuhu, f. quay, yotneendodzondi ñuhu, yosandandodzondi ñuhu. f. canda. Mechero de candil, o lampara. sacuino yuhua tnoo ñuhu sayondico yuhua yotnoo. Media braça siyo dzoco, eedzoco. Media libra. dzavuacuhua, cuhuadzavua. Mediano entre grande y chico. cuhuani, yyotnuni mañuni, duvuini dzodzavuani, huii huihini. Medianamente hazer algo. dzuchi huaha yoquidzandi, dzohuatuni, dzo sacu huaha yoquidzandi, mañu mañu yoquidzandi. Medianero, entre algunos. taydza noo quachi ini ñaha, tay dzandai ini ñaha, tay dzandico ini ñaha, tay dzacaha ñahasita. Medianero en la compra. tay sanda yahui, tay sanda mañu yahui, tay yotasitnuni mañu yahui. Medianero como quiera, tay dzo inino mañuca tai ininodzavua, taydzo yyocanduvuisiyo tay yotniño mañu dudzu, tay yosivui cuino. f. quevui, tay yosananu. Medianero ser yntercediendo . yotniño quaindi inita, yotniño mañu sahundi, yosivui cuinomañundi, fu. quevui. Mediar, echar hasta la mitad, yotniñodzavuandi, yotniño mañundi Media cosa sanicuvui mañu, sanicuvuidzavua, sa mañuni. Medico. tay tatna. Medicina. yucu tatna, yucu yocuvuitatna, yucu yondaha qnahi Me-

folio 148r column 1

folio 148r column 2

Medico esperimentado. taytatna sini huaha, tay tatna canu . tay tatna yonahandichi, tay tatna, yosinindichi, tay tatna sinitnuni, tay tatnayocachi casi. Medico ruin. taitatnadzevuini, tai tatnadzavuani tay tatna mañuni tay tatnadzuchini. Medida. yutnu cuhua, tindohocuhua Medir. yochihi cuhuandi, yotniño cuhuandi. medir derecho . yotniño cuhuandaandi, yochihi cuhuandaandi. l. cuitendi, yotniño cuhuahuahandi. medir tuerto. yochihi cuhua yohondi, yochihicuhua dziñendi, yaquandi, medida cosa. sayehe cuhua, sanisandehe cuhua. medirse en el gasto . cuhuani, yosasindi, yehe cuhuani yosasindi, mañuni yosasindidzavuani yosasindi yochihi tnuni inindi sa yosasindi. medio dia, diametro del norte. huahi cahi. medio muerto. dzo huihinica, dzo huihi yonahata. medio vino . dzo huitnica cuvuita, dzo caa tacundahuicata, dzo yotacundahuicata, dzo naha noonicuita, dzo huihi yotnoondaa inita, dzo huihi yotacu. medio quemado. huihi ninicaye nisisi dzavua nicaye. medio crudo. huihi yeheca, dzuchi yeheca. medio año. dzavua cuiya, siyo cuiya, mañu cuiya. medio, la mitad. mañu, dzavua.

Medio asado. sanichiyocuhuasi, sanichiyo dzavuani, sanichiyodzevuini sanichiyonduvuini. medio vino. dzuchi yotacuta huihi yotacuta, dzoyonditondahui nicata. medio comido. sanisasi ñañu, nicuvuidzavua nisasi. medio tono. huihi dudzu yaa. mañundudzu yaa medrar en hazienda. yonihi inindi, yosinayahui sindi, fu. qna. yocaya yahui sindi. medrado. tay nicaya yahui sita. medroso por naturaleza. tay yyo, yyota medroso, temoroso. tay yoyuhui. mejor nombre comparatiuo. huahaca, yodzocahuaha, hoocahuaha, yyocahuaha, tasisiyocahuaha. mejor vn poco. dzuchi huahaca, huii huahaca, dzuchi huaa. mejorar cada dia. yocuvui huahandi, devuindevui huasi codzo sayocuvui quaindi. mejorar en enfermedad. yondequai inindi, quacoocuvui quacoocuisi sayocuhuindi, yonanihindaindi, quanduvui huaha sayocuhuindi, quanatacundaa ini. melcocha. dudzi nicucu, dudzi nicuvui vhua, dudzi nidza cucuta. melena de buey. dzaha sayodzotnaate, dzaha sicavua tnaate, dzaha yosaqndaatnaate. melena de cabellos. idzi ninacana, ydzi nicuvuitechihi, ydzi tecondo, ydzi nicuvuindandu. melezina. yucu saandodzo. T4 me-

folio 148v column 1

folio 148v column 2

Melezina hechar. yodzacaandodzondi yucu. Melon. yeq tenuu castilla. Melonar. ytuyeq, saisi yeq Meloxa. dudzinduta, dudzinicainduta, nicainduundudzi yehenduta, Mellar algun vaso. yotahuindi, yuhusi, yotahuidaandi, yodzacaindaandi, yoquidza nañundi. Mellado en los dientes. taindahua, taiyuhundahua, tay nicai noho. Mellada cosa. sanicuvui tequeque, sanicuvuindeye. l. daye. Mellado cuchillo. yuchicaanicuvui tiqueque, yuchicaa nitahui nino yuchicaa nicananino, yuchicaa nitahuindaa, yuchicaanicaindaa Mellar cuchillo, yotahuindaandi, yotahui ninondi. Mellizos. vide hermanos. Menbrillo arbol. tnu tenumi. Menbrillo la fructa. tenumi. Membrudo. taycanu nee tai nisanu nee, tai caa canu nee, Memoria. sanacaha, sandenoo ini, sanucuinoini. mension hazer de otro. yocacunahindita. Mendigar. yosacoondatundi, f. qcoo sasiyondatundi, sasicandi, sasatandahandi yosatu ñuhundi, futuro quatu. mendigo tay sasiyondatu, con los demas. mendrugo de pan. dzita ñañu, dzita nitahui, nicachi menearse algo. yosichi, fu. cuchi, yocanda, yonehe, yondayu, yosico,

fu. cuico. Menear algo. yodzacuicondi, yodzacandandi, yodzacuchindi, yodzanehendi, yoquedzindi. menearse los arboles . yosacuico yondecuico yosacasa, yondecasa yosico, f. cuico. menester. vide auer menester. menesteroso. tayndahui, tai cai, tay ñatuvuisayyo, tayñatuvuisacaa sayyo, ñasayyosita, tay ñatuvui nihidzavua yuqua yyota. menguante de luna, yoo yonasino, yoo quanoo cuvui, yoo yonuu cuvui, yoo yonocuvuindaa. menguante de la mar. sandaindodzo duta canu , sanoo cavuanduta canu. sanoocuvuinduta canu. menguar la mar. yonoo cuvui duta canu, yonoocavua yondaindodzonduta canu , yocaindodzonduta canu. menguado hombre. tay ñaa nee sino cavua. menguarse algo. yosandoco, yonaa yotuhu, yosandehe, yosatuhu. menor nombre comparatiuo. huihi huaaninoocuvui, ñandaa dzavua, dzuchi mañu, dzuchi noo cavua. menos. ñandaaca. ñandaadzavua, dzavuatnaha. menor de hedad, que esta sub cura. tai ninduvuindahui, tay nidza quanuta, tay ninduvicai. menor en meritos o, altura de cuerpo. yonoo cuvuindi nuuta, yonuundaandi nuuta, yonduvui huatundi, yonduvuidzuchindi, yonoo

folio 149r column 1

folio 149r column 2

yonoo cohondi, yonoo cuisininondi yonduvuidzuchi dzañandi. Menospreciar a otro. yosiniyechindita, yosini quadzu, yosini nahandi. qni, yocuvuidzequendita ñayocoo cotondi, ñayocahatnunindi. Menos cabarse la hazienda, yocoo cuvui sindi, yonoocuvuasindi, yonoondaa sindi, yonduvuidzuchi, mensajero. tay nisini tniño, tai sica tniño, tai yosahatniño. mensaje. dudzu nitaa tniñota, dudzu nisana itaquaha. menesteroso. tay natuvuisaq cahi qdzitata, ñatuvuisatnee sacahita dzoquene dzocahaca yyota ñatuvui sacuico yuhundahata, cate yuvua cate huinda yosasita, nuu ita nuu cuhu yyota. menstruo de muger. neñe yoo, sayocoyo neñe, sayonduvuineñe. menstruo tener la muger, vi. camisa mente del anima. satacutnuni sindi. mentar. vide mension. mentir. yocaha yaandi, yocahayetendi yocahatachindi, yocachindi dudzu huadzevui dudzu ñandaa, yocahacahuindi, yocahatnuhundi, yocaha nahandi. mentiroso, tai yocahayaa, con los de mas. menuda cosa dihi, sandihi. sayuchi, deqdzeeni, sanicuvuindihi. menudear el paso yendo a priesa. yosica queyendi, yosica naha nahandi, f. caca, yosaha saandi, yosahaqueyendi, f. qhu, yosicaquachi sahandi, yehe cuvui, yehesinoyo

yosahandi. meollo o tuetano. dzindiquiyeque, yusa ñoho ini yeque mercar vide comprar. mercar por juncto. yodzatacanundi mercader. tay cuica. merchante. tay dzata: tai yosai. merced. vide don. merced hazer el señor . yodzasatahuiya, yosahatahui ñahaya, fu. cuhua, yotasitahuiya. mercedes recebir. yonihitahuindi, yocaitahuindi, yosai tahuindi, fu. quai. mercada cosa para vender. sandico tasi, sandicocavua, sandicocodzo sandico chidzo, sandico yahui. merda. yehui, cuiya, sandii saquene, saha. merdoso. tai yondichi yehui, tay nisanuu, nicatu yehui. merecer. yocaindatundi, yocaindahuindatundi. merecimiento, datundi, sasicaindatu merecer el amor de otro. yocaindatundi saqni maniñaha sindi merendar. yosasi dzañundi, f. casi. merienda. sacasi dzañu. merma. sanoocuvui, y en el peso. ña niñucoho cuhua, ñanisino cuhua, ñayonasaa cuhua quaninindoyo nini. merma asi. yonoocuvui, ñayosino cuhua, yocuvuidzuchi, yocuvui ee sacu, mesa donde comemos. yutnu sasidzita, yutnu sasindodzodzita. mesa de tres ordenes . yutnu mesa vniyuq, vniñoho tnaha. meson

folio 149v column 1

folio 149v column 2

Meson. huahi tai ysicaychi. huahi nataca tai ysicaichi, huahiyoquidzi tai yosicaichi. Mesonero. tai yondatu sitayisicaichi, tay ñoho saha sacasitai ysica ychi, tai yonaha tnuni huahi cavuata. Mesar. yotnohondi, yodzitandi idzi dzinita, yosaa cuitandi idzi dzinita, fu. caa. Mesura, sasica quai, sasicadzadzi. Mesurarse, yocuvuidzadzindi, yonucuiñe quaindi, l. dzadzindi, yocuvui quaindi, yonacoto ñuhundi, yonacoto yyndi. Mesurado. taiyocuvuidzadzi. con los demas. Metal, caa, ñuhu caa, ñuhudziñuhu. Meter en el coraçon. yotniño inindi, yocootniño inindi, yotniñondi candi. yodzacai inindi, yotniño siña inindi, yodzaquevuindi inindi Meter debaxo de algo. yochihi ninindi. yochihi yuhundi, yochihindi chisi yochihi dzahindi. Meter entre algo. yochihindi naho si, yodzaquevuindi tnanusi, yosivui chihindi nahosi, f. quevui. Meter en agujero o cueua. yodzaquevuindi: yodzaquevui nuundi, yodza qnoondi. Meter algo en alguna parte encaxandolo. yodzacainduundi yodzacaininindi, yotniñondaandi. meter como en olla. yotniñondi, yodzacaindi. meter debaxo de la tierra. yosasindi ñuhu, f. cusi, yochihindusindiñuhu, yochihindusindi damaanuhu.

meter en la boca como piciete. yochihiyuhundi, yotaandiyuhundi ino Meterse hazia dentro. yocai ninindi, yosivui ninindi, f. quevui, yosa ninindi, f. qnini. meterse en el Rio. yosaa nuundi duta, f. qnuu, yosahandi yuta. f. qhu. meter en el seno . yotniño huahandi inidzono, yochihi yuhundi ini dzono yochihi maa ynidzono. meterse espina yosidzoiño f. cuidzo meterse en heredad agena, yodza qhundahandi dzañu, yotehuindi dzañu, yodzaqndi yondi. mexilla. yeque dzitne, yequedzaa. yeque yuhu. mexicano. tay saminuu, tay ñuudzuma, tai yecoo tay ñuu coyo, mezclar. yodzacandi, yodzaca ninondi, yodzacai duundi, yodzacai tnahandi, yonadzacandi. mesclada cosa. sayodzacanino, saninadzaca. mezcla de cal. dayu caca. mezquino vide supra. M. A N T E L. Mio. sasi mayndi. Miedo auer. yo yuhuindi, yo yuhui nino inindi. Miedo tener de andar de noche. yondaandodzo satandi, yocadze yonañundi, yonandequendi. miedo tener la muger al varon en el acto. yocuvui nana ña. miedo tener de ver morir a otro. yoyusi inindi, yonañu inindi, yotadzi inindi. Miel

folio 150r column 1

folio 150r column 2

Miel de auejas. dudzi ñuñu, dudzi yucu. miel que nace o se cria en las flores. dau, dudzi ita. miel de maguei. dudzi yavui, dau dudzi yahui. miel esta cozida. dudzi sami, dudzinduhua. (dudzi. miel hazer las auejas. yozahatedudzi miembro, parte del cuerpo . catnu, ee tnanu, ee sichi coño. miembro, pudenda, de la muger o el hombre. inidzoho. miembro de varon. tidza, sayu. miembro de muger, dzachi, yuvua, yeq, iniyeq. miembro de niño. diyohodzaa. mientras, o mientras que. neendu, needzavua. mierda, vide merda. mieses, huiyu. mieses madurar. saniquaa huiyu, sanisisa, fu. cusa. mieses coger. yodzacaindi. yosandandodzondi, fu. canda. yosanundi, fu. canu. yotneendodzondi, yosanundodzondi. migas de pan. dzita nindoyonino. migaja de pan maxcado yusadzita. migaja de pan. tisahidzita, yuchidzita milagrosa. vi. marauillosa. milagros hazer. vi, marauillas. milano. tadzu. mina yucu sata dziñuhu, yavui yuhu, yuta canadziñuhu. mineral. yavui yocanadziñuhu. minar en la guerra . yosino caandi, yosatandi yavui, yosatandicavua, fu. cata.

Minar, hazer caua. yotehuindi ñuhu, yosataninindi ñuhu. futuro. cata. mirar. yositondi, fu. coto. yonditondi, fu, cond. yosinindi, fu. qni. yosini nuundi. mirar a menudo chito chito yositondi, yosito ñee, satucu satucu yositondi, yositondehuindi. mirar algo juzgando mal. tnuhudzana yosacoho nuundi, fu. qcoho. yotadziñena inindi, yositondi, yodzaqhuñena inindi, yositondi. mirar con mala intencion a muger o ella a el. yositoñena, yositoquadzandi, yosito noo yosito quehendi. mirar con atencion. yositondaandi chindi, yosito mihindi, yositocasi, yositondehuindi, yosito huahandi, yositotuhuandi. mirar al cielo. yondoyo cotondi, yondoyo nai nuundi, yochidzonduvua nuundi, yondoyo chihi nuundi. mirar de lado. yositodziñendi, yochihidziñe nuundi. mirar de traues, haziendo que no mira alla. yosico tniño nuundi, yosito quehe nuundi, yosicochihi nuundi. mirar considerando yositotuhuandi, yositondichindi, yochihi tnuni inindi yositondi, mirar a lexos. yosito sica. mirar de hito en hito. yositondehuindi, yosito ñeendi, mirar. reboluiendo los ojos a vna parte y a otra. ñoho sita nuundi, ñoho cuvui nuundi, ñoho sico nuundi, yocuvuiudiicanuundi, dzoicadzoica yo

folio 150v column 1

folio 150v column 2

yositondi, dzotucu dzotucu yositondi, yodzacata nuundi, nee caa nee isi yositondi, yodza caca nuundi, yodzaqhu nuundi. Mirar el señor . yosacohonanaya, yotniño nanaya, yosininanaya, f. qcoho, fu. qni. mirar sin grauedad. yodzocuvui yodzosita yositondi, yonduvua yuhu, yonduvua nuu, yositondi, yocahandi yosicandi. mirar de arriba abaxo. yosito nuundi, yodzacaninuundi. mirar adentro. yositoninindi, yocacucotondi, yosito nuundi, yocacunahi nuundi. mirar con contento. yondayandi yositodzeendi. mirarse por todas partes . yonacotondaandi maindi. mirar con diligencia como la justicia que busca al retraido. yosino ninindi, yosaninindi, yosicaninindita. mirar con enojo, yosito yyondi, yosito satu yositodzichi, yositodzaandi, yositoquetendi nuuta. mirar atras. yondicocotondi, yosiconai nuundi, yosicocoto sata. fu tu. cuico. mirar con cuidado. ñoho nuundi yonditondi. mirarse rostro a rostro. yositonuu tnahandi, yositondehui, yositondaa tnahandi. mirar todos a vna cosa. dzoee sichi ni yondaa nuu dehetaca, dzoee sichi ñoho nuundehetaca, dzoee sichini yndito dehetacata.

Mirarse en espejo. yuu tata yonacotondi nuundi, yonaquindi mayndi mirar a otro con alegria. yositondaa dzeendita, sinidzeendita. mirar por niuel, yositoninindi. yosaq dziñe nuundi yositodziñendi. miseria. sasicuvui vhuindahui, sasicuvui dahuicai. misericordia. saquindahui ñaha, sa dza cacunino ñaha, satavui ñaha. misericordioso tay sinindahui ñaha misericordia tener de otro . yocuvuindahui inindi sita yosinindahui ñahandi, f. qni. miserable. vide mezquino. miserable pobre. tayndahui, tai cai tay sasiyondatu. missa dezir. yocachindi missa, yoquidzandi missa, f. cadz. missa dezirse. yocuvui missa. misal. tacu misal. misterio. dudzu yondaa sadzuq sacana, sayuhundoyo, sayuhu sandoyo, sanaa sayavui, sayehe yuhu sasiyo, dudzu ñoho yuhu ñohondoyo, sayehe yuhu, yehe siyo, mitad de lo entero. dzavua. mitad, vn poco menos de la mitad. dzonduvui ni, dzo cuhuani, dzo dzuchini. mitad del camino. sanicuvuidzavua sanitanda dzavua, sayotnanudzavua ichi. (obispo. mitra de obisipo. dzite, dzite toniñe misteca. ñuu ñudzavui. misteca alta. ñuu nino, ñudzavui ñuhu dzini ñudzavui. misteca baxa. ñuu cani, ñuu qua ñuhu, ñuu ditandaa ñudzavui nino. M.

folio 151r column 1 M. A N T E O. Mocos de narizes. dzitninduta, dzitnindanda . dzitni too, dzee dzitni, dzitni quete. mocoso. tay ditadzitnindanda, tay dzitnitoo, tay dzitnindanda, tay dzitni chitu, tayndaa dzitnindanda . mocos limpiar. yonacuhuadzi dzitnindanda yonacuhuandaandi dzitnindanda , yosahandaha dzitni danda. moço de poca edad. tay quachi, tai taqui, tay taqui nunu, tay taqui saa, tay taque cama, tay taqui dandu. moça idem, moço ya crecido. tay quachi mañu tay nisanu mañu mañu quachita tay quachisaa. moço que muda la voz. tay quachi quacuvui datnendudzu. moço que comiença a barbar . tay huasi cana. l. cai idzi yuhu. moço de seruicio. tai yosinoquachi tai yoquidza tniño, tay sandicoñaha. moço de espuelas. taiyonandasicaa yehe saha. mocha cosa sin cuernos. ñandeque quete ñanicanandeque, quete dzini tecundu, dzinitecuite, ñatuvuindeque. mochuelo, yucui, teyucui. modesta cosa. tay sica quai, tay sica da e, tay sicanuni, taysicadzadzi tay sicanduvui. modorra, enfermedad . vide, amo-

folio 151r column 2 amodorrido estar. modorro vigilia antes del alua. sahuasi tnaha tuvui, dzo huitnicatuvui, quacuvui yatni tuvui, dzo naha noonica tuvui. mofar escarneciendo. yocuvuidzeque ñahandi, yocavui quani ñahandi, yosini naha ñahandi. f. qni, yosini yechi ñahandi, yosacundaa ñahandi, f, quacu. mohatrar. yodzacaindi, yahuita, yodzanaandi yahuita yodzanaa nino yahuita. moyno vide enojado. mohecerse algo. yonacuidzo casi yocanadzitnu, yocudzi, yosinotnoo, yonana ñuhu. mohoso pan . dzita nicudzi, nicana cachi, dzitanitayu. mojarse. yochii. mojarse llouiendo. yochiindiyotnahadzavui, yocoo coyondodzondi dzavui, yotavuindidzavui, yosacodzo dzavui, f. codzo, yochiindi dzavui. mojarse por de dentro . yosinochii damaa ñeendi indaanduta ñeendi, yocuvui huidza ñeendi. mojar actiuo. yodzachiindi, yosadzondi duta, f. codzo, yoquidza huidzandi, f. cadza. mojar en salsa. yodzatneendayu, yosaa chihindi dayu yosacondi dadayu, yochihidzeyendi dayu, yochidzondi dayu. mojar a otro hechandole agua. yodza quetendi duta, yodzaqcoyodi duta yodzaqcoyonda ndita, yosadzodi duta yodza cuchindi. mo-

folio 151v column 1

folio 151v column 2

Mojon dzañu. Mojonar. yosaqndidzañu, f. caq , yosanindidzañu, f. cani, yotniñondi dzañu. Molde. taniño . Moldadura de madera. yutnundusa. Moldura labrar. yosatandidusa, fu. cata, yotavuandi dusa. Moler. yondicondi yosadzindi, fu. cadzi, yotahuindi. Molido ser. yotadzi, sanindico, sanicuvuindihi. Molino. yodzo. Molinero tai yondaa yodzo. Molestar. yodzandehe iniñahandi, yodzandehui iniñahandi, yodza cuta iniñahandi, yoquidza coyondi inita yodzatnañu iniñahandi. Mollera de la cabeça. sañudzuta. Mollete, dzita huita. Molleja de aue. yodzote. Mollir tierra. yodzacandandi ñuhu yosanendi nuhu, f. cane, yotahuindi ñuhu, yodzacuchindi ñuhu, yosico tehuindi, yositu cocondi, yosicondidzondi, yodza tayandi Mollida tierra. ñuhu ninucavuataya, ninucavuayaa. mollir la cama, yonanañundi idzi, yondaqndaandi idzi, yodza ndutandi idzi, yodzacanandi idzi, yodzatayandi idzi. Molliznar. yavuayavuani iñedzavui, teyaateyaa, quachi quachini iñedzavui. Momento de tiempo. nana nooni, hoo tnana nooni, hoonaquanini hoo nuudzucuani, hoo tnaini noo ñuhuni, hoo doyocotoni.

Momo. tai yodzandaiñaha, taiyodza naniñaha tai yotasidzavuañaha. Mona. ticodzo. Monacordio. satnu ñuu yoho, satnu ñoho ñuu yoho. Mondar. yocachi ñeendi, yodza cuiindi. Mondar los dientes. yondai naindi sahi, yonananaindi sahi saha noho, yonacata ninindi saha noho yondaa chihindi yutnu saha noho, yonatavuandi sahi saha noho sanicaicoho, nisivuicoho saha noho. Mondadientes. yutnu noho, sacata nino saha noho. Moneda, dzi ñuhu, dusa. Moneda falsa. dziñuhu nisivuitnaha, dziñuhu nidzacanino, dziñuhu nidzacainduuta dziñuhu ñandoo, dziñuhu yehedzevui ñuhu. Monasterio. huahidzutu, huahimaa dzutu. Monje. dzutu. Monje solitario. dzutu yosicandatu yucu. dzutu yehe yucu. Monja. dzutudzete, ñaha yyo yy, yyo ñuhu. Monipodio. sanatnai taca saha yahui. Monipodio hazer. yonatnai taca saha yahui, yodzacononinitadudzu sahuataacahitayahui, sadza noondaata, dzanoo cuvuita yahui. Montar. yonasino canu. yonatnaha canu yosaacanu, yehendahuicanu Montaña. yucu ñuhu, yucu yoo yehe, yucu yyo yucu yoo yosica. Mon-

folio 152r column 1

folio 152r column 2

Montaña deleytosa. yucu caadzee yucuisidzee. monte. yucu. montañes. tai yucu, tay yosica yucu, tai yyo yucu, tai yehe yucu. montear. vide. caçar. montero. tayndudzu. montosa cosa. alta. yucu caa tadzi yucu caa cani, caaneni; daandichi, yndaa tuvui. monton . yucu, doyo cuite, yucundoyo. montones hazer. yosani cuitendi, f. cani, yocoto tnahandi, yosani yucu totondi. yonacoto tnahandi, yosani yucu yosanindoyondi. monton de tierra. ee cuite ñuhu. montones estar hechos. yoyucu, yondoyo, yoyucu cuite. moral. yutnu nañu. mora la fructa. nañu morar. yyondi, f. coo. morador. tai yyo, tai yehe huahi. morar cerca de lugar. yatni yyondi morar con otro . yyondi huahita, yehe tnahandi huahita, f. quehe, yehe tnahandi sihita, yyondi sihita. morador de casa agena. tai yyonuu huahita, tai yehendayu huahita, tai yondayu huahita. morador del Cielo. tai yondaa ñuhu stohonDios andevui, taiyehe tnaha andevui, tai yotnahaandevui. morcielago tendisiñee, tinoodisiñee morcilla sitequene nindevui neñe, site quenenisacoho neñe sitequene ninday neñe.

mordaça poner yotayundi yutnu yaata, yodzindayutnu yaata. mordaza. yutnu tayu yaa, yutnu tnee yaa, yutnu dzindayaa. morder o mordizcar. yocahundi, yocahundahandi, yosasindaandi, yosasindodzondi, f. casi, yocahundodzondi. morena cosa. tnaha: cuinda, tata. morder a otro. yosasiyehendi, yocahu ñahandi, yosasindaandi. morillo. yutnu ticoo. davua ticoo. morir. yosihindi. vi fenecer, f. cuvui morir señor. yondahuaya, yosiyo dzahaya, f. codz, yosinoyuhuaya sino quahadzahaya, morir de repente. yosihinda queye quahi queye nisihi, nisihi yavui nisihiyeheta, nisihidzanata, nisihi naha, dahuitnani nisihi, nisihi huitnani sihinita. morir sosegadamente. yosihi nunindi, yosihi cayandi, yosihidzadzi, yosihi quaindi, ñayotnoño ñayosani cata. morir penando mucho tiempo. yosihidziindi, yyodzii yosihindi, yosihi vhuindi, yosicodzitandi, futuro, cuico, yodzacuicodahandi, yosihindahuindi. morir de coraje. yosihidzoo dzichindi, yosihi canandi, yosihivhuindahuindi morir ahogado. yosico tuvuininondi duta. vide ahogarse. morir de rayo. dzavuini cani, tasa nicani. morir cayendose de su estado. daitaniyosihindi. morir

folio 152v column 1

folio 152v column 2

Morir por otro . yosihindodzo ñahandi, yosihindaandi. morosidad en el pensamiento, yonde nuu ñena inindi, yonatadzi naha inindi, yonatadzi quai inindi. mortaja. dzoo natuvuininondeye, dzoo nucoho dzucundeye dzamacoho dzucundeye, dzoo nucoho tuvuindeye, dzoo satniñodzucundeye. mortajar. vide amortajar. mortal cosia. sayo sihi, sayonaa. mortero vide almirez. mortuorio. sacusindeye saninaquatudatu deye sayyo sindeye. mosca. tiyuq. mosca grande que cria querezas. tiyuq cuii. moscardon, tavauo. tisandu. mosquito que no pica. tiyuq yaa. mosquito que pica. tiyuq. mosquito çancudo. tiquañe. mostaza, idem. l. deq, satu, yucu sasi tnaha coño. mosrtar con el dedo, yonahandahandi, yonahandi sita. mostar general mente. yonahandi. mostrarse ante alguno parecer. yocaituvuindi yonaha nuundi sita yocaiaaha nuundi sita. monstruo en naturaleza. tay nindacu naha, tay sanaha. motete yaa. motete triste . yaa quaha quaca, quaha coyo, quahadzina. motiuo. sayocuvuicaini, dzo sacuvuicaini. motejar. yocasi yuhundita, yocasindita, yonani ñahandi, yodzanda

ndaindita. mouerse. yocanacuvui inindi, yocuvui caindi. motiuo dar a otro . yodzacana cuvui iniñahandi, yodzacatneiniñahandi, yodzacuvui iniñahandi, mouerse. yosichi, f. cuchi, yocanda, yonehe yondayu yosico. mouer otra cosa. yodzacuchindi, yodzacandandi. mouer algo quitandolo de vn lugar para otro. yosicotasindi, yondico tasindi, yondico canindi, yondico caquedi, yosicocaquedi. mouer tirando hazia mi. yodzitandi yondi, yodzitandahandi, yodzaquindiyondi, yodza quindahandi. mouer la muger . yocoodzaya, yocoyo. mouer hazer a la muger. yodza coondi dzañaya. L. A N T E Y. Muchas vezes . cahi sichi, cahi quevui. Muchas vezes sin quento. ñayehendahui, ñayehe tnuni, ña yatni ña huii. Muchas vezes mas. cahi sichica. muchedumbre. yyocahi, sacahi, satuvui, satetne. muchedumbre de hombres. tay tuvni, taitetne, teyoco quandahui, yocuvuita, itatavuita caata, isita nitnaha dzuhuata, ñayosini nino sayyota, ñayatni, ñahuii ta, ñasna qnoo qnano, mucha

folio 153r column 1

folio 153r column 2

Muchacho. tay quachi. Mucho en numero . cahi yyo cahi, ñayatni ñahuii. muchos. l. no pocos . ñadzaha, ñanana, ñacuihi ñatesi. muchos algun tanto. ñacahita. mucho tiempo ha. sanana sayata, sandaa, sa ycandaa, satoto sadziya sa huaa. muchas vezes frequentemente. chito chito, dzo noo dzo noo mucho, aduerbio. yyo. yyo yu. mucho, mucho encarceiendo. chidzu, chidzu yosini mani. mudarse de vn lugar a otro haziendo ausencia. yodza siyondi, yosicoconondi, yodzahindi. mudarse de vna casa a otra. yocaicoondi, yosico coondi. mudar a vezes la carga. yosidzo nuundi, yodzamaninondi yonadzamandi, yondicodzamandi, yodzamanino yosidzondi. mudar el coraçon. yondicocavua inindi, yosico cuisi inindi, yondicotasi inindi. mudarse la quaresma . yosinondodzo, yosicondodzo, yonoondaha yocoondaha, yondendaha, yoyahandodzo, yosaandodzo. mudar el color. yocuvui tucu nuundi, yosinocuvui nuundi, yosino cuisi nuundi, yosinodziyahi nuundi mudar casa . yondicotasindi huahi, yocainaindi, yocaindidzondi huahi. mudar la sentencia. yondicocavua inindi, yonacanendi yonadzatevuindi dudzu, l. sentencia.

Mudar los dientes. noho sadzi, nicai noho saaninana, yonadzamanohondi, noho ninana tecuidzo. mudar el cuero. yondai nuu ñeendi mudar la voz. yocuvuindatnedudzu, yonadzamandudzu, yocuuuindande dudzundi, yocananduundudzundi, yocuvui canundudzundi, yocuvui cocondudzundi. mudecer. yocuvui ñehendi, yondiyu yuhundi, yonduvui ñehendi, yondiyudzuqndi, yondaidudzundi mudo. tay ñehe, tay yondiyu yuhu l. dzuq, tay quandai dudzu. muela de la boca. noho yodzo. noho sadzi. muela cordal . noho yodzo yocana dzonduvui. (co. muela para moler. yuu yodzo, yuundico muela de barbero. yodzodzacuico daha. muela para amolar. yuundaye, yuu ñute, yuundaq yuchi. muelle cosa blanda. huita. muellemente. l. blandamente. quai quaini, cama camani, huita huitani, yaa yaani. muelle vn poco. huitaduvuini, dzuchi huita huihi nihuita. muermo de bestia. quahidzayu. quahi cayu idzu. muermo tener el cauallo. yocayute yocuvui quahidzayu. muerto. deye, tay nisihi. muestra de mercaderia . sadza coto ñaha, sadzandayañaha. muestra, dechado. taniño. muestra sacar. yotavuandi taniño, yodzacaindi taniño, yodzananandi V di

153v column 1

153v column 2

di taniño, yosicotaandi taniño yodzandaindi taniño. Mueltra devisa. dai tnuni. Muestra o indicio. saqui tnuni. Muerte. sasihi sanaa sandoyo ñuhu. Muerte eterna. sasihi cuii, sasihi nee caa qhu. Muerte cruel . sasicuvui vhui, sasihi vhui. Muger. ñahadzehe. Muger hermosa. ñaha queye, ñaha huii ñaha huayu. Muger casada. ñaha yyo yee, ñaha nicuvuicutu, ñaha nicoo cooyee. Muger rezien parida. ñaha quimi, ñaha quema, nahaqhu; Muger que cria. ñaha yondacayeq, ñaha yodzacadzi. , Muger varonil. ñaha yee ini, dai ini ñaha noho yee ini ñahandodzo. Muger casta . ñaha nisani ini, vide. casta. Muger carnal. ñaha coco, ñaha quadza, ñaha sasini, ñaha sate, ñaha quate, ñaha sanoo. Muger soltera. ñahacai, naha yoo yee ñaha quaa huichi sasica maa. Muy mucho. yyo yu, chidzu chidzu yu. Muy alto. yyo dzuq, yyonino. Muy mejor. huahaca, hoocayu yodzo yuca huihica huihi yuca, tasi siyo yuca saacodzo yuca. Muy de mañana. dzatnaa ñuhuni dzatnaa ñuhuca nituvuini. Muy poco dura este mundo. ñanaha ñuu ñayevui, ñuunoo ñuundesi, ñuu ñayevui. Muy poquito, tanto quanto. ee tooni

ni, ee sacuni, dzo huatuni, duvuini, dzodzuchini huihi huihini, huatu huatuni dzonduvuini. Muladar. saysi mihi, ñuhu mihi, sayoyucu mihi, sayñendoyo mihi, sa ninacani yucuta mihi. Multar, lleuar la pena, yonaquai ndodzondi dziñuhu. Multar, penar con dinero. yotaa ñahandi pena. qni quachita, yodza qni quachi ñahandi. Multiplicar. yocahui canundi, yotasitnaha canundi. Multiplicar hazienda. yosaqndodzondi, fu. caq, vi. acrecentar. Mundo. ñuu ñayevui. Mundanal. sasi ñuu ñayevui, sacaa saisi ñuu ñayevui, sayyo ñuu ñayevui. Mundano amador del mundo . tay siconduu sacaa ñuu ñayevui. Muñeca de la mano. dzuqndaha. Muñeca de niños con que juegan. dzaya yutnu, dzaya yaa. Murmura. yocasindaa ñahandi, yocasindita, yocasisicandi, yocaha siyo siñahandi, yotnaisiyondi tnuhuta, yocahandaa tnaha, yocaha neñendidzo yocahadzuma dzeque, yocaha satadzequendi, yocahasiyondi yocaha ninindidzoñahandi, yocasidzeque dzumañahandi. Murmurar de otro diziendo que no trabaja como yo. chidzo inindi yotniño inindi yosiindita. Murmullo de gente. sasicatneta sacuvui huaata sadzoo nino ta. Muro de ciudad. yuhua dau, nama sacu,

folio 154r column 1

folio 154r column 2

sacu yondiyu ñuu, nama yecu, yuhua yecu. Musica. sayodzatnaha dudzu yaa. Musico. tay sini yaa, tay tuhua yaa tay tacu yaa. Muslo. caca, dzanda. Mustio estar. yocuvui coyo inindi, yondehui inindi, yosacuiñe inindi, yocuvuitnañu ini, yocuvui u asi inindi. Mustia persona. tay yocuvui coyo ini con los demas.

yonana maa. Nacer el pelo en la cabeça. yonana yonacoto idzi. nacer segunda muger. yondacudzaya, yondacundodzo dzaya, yonu cuiñedzaya. nacer antes de tiempo. yocacu yuta. nacer de pies. yocacundichindi, yoquesindichindi. nacido en casa esclauo . tay yosina, tay yocaya tay yoquidcodzo, tay nicuvuindeq tata. nacer el esclauo en casa. yocuvuindeq tata, yocoo coo deq tata huahindi, yosina deq tata huahindi. nacido con otro, vi. gemello. nacido de materia. vi. deuieso. nacimiento de agua. sayocananduta, sayosino coyo duta. sayosinonduta, sayocaindua. (cu. nacion de gentes. tay ñuu tucu, tay tucu nada, ninguna cosa. ñaha, ñatuvui, nadar. yodzutandi, nadar con otro. yudzuta tayundi. nadar mansamente. yodzutacayandi, yodzuta quaindi, nadar dando golpes con ruido. yodzuta danda, saa, datne. nadar debaxo del agua. yosivuindusinduta, f, quevui yosinonininduta, yocaanininduta, yodzutanininduta. nadar pasando de cabo a cabo. yosisindiduta, yodzutandi, yositasiyondi, yodzutandi, yosacandandi duta, yodzutandi. nadar por encima. yodzutandodzondi, yocaandodzondi, nuunduta yodzutandi. V2 Na-

M. A N T E A. Nabo. duvua ñami cuisi. Nacar de perla. tiquivua taya dzoo. Nacer. yocacundi yoquevuindi, yotuvuindi yuhu nuu. nacer el señor. yosiñe nanaya, yotuvui nanaya, yocoo coo dzicaya. nacer despues de otro. yocacucuvui vvuindi, yocacutacundi. nacer dentro de la tierra. damaa ini ñuhu yoquevui, yocacu yocuvui huaha ini ñuhu. nacer por de fuera. yoquevuinino da nuu ñuhu, yosino cuiñe yosino coto nuu ñuhu, nacer planta. yocana yosita, yonoho, yococo, fu. cuta. nacer con otra cosa. yocanatnaha, yosita tnaha. (ya. nacer gusanos. yosina yocana, yocaya nacer los dientes. yonana, yosino cuiñe noho. nacer alguna cosa sin sembrarla. yositaca maasi yosita nino, yo

folio 154v column 1

folio 154v column 2

Nadar de espaldas. caanduvuandodzo duta yodzutandi, yodzutasatandi, yodzutanduvuandi. Nadar pon encima como el azeite, o palo sobre el agua. yonana tnani, yonanacuita, yonanadzuta, yonanacavuandodzo, yonanatuvui. Nadie por ninguno yoo, totuvui. Nadando salir. yocai siyondi yosita siyondi yosiyo siyondi, yondai cavuandi, yocaicuisindi yodzutandi. Naypes. tutucatne. Naguas de Indias. dziyo. Nalga. caha, dzita. Nalgada. sacatucaha. (codzo. Nalgudo. tay caha tahua, tay cahacodzo Nao. tnundoo. Naranjo. tnutiquaa. Naranja la fruta. tiquaa, yya. l. huidzi. Naris. dzitni. Naris pequeña. dzitnituu. Narigudo de grandes narizes. tay dzitnindico, tay nicaicuita dzini, tay dzini quedze, tay dzitnindutu tay dzitni nama, tay dzitni cani, tay dzitnicodzo. Naris aguileña. dzitnicuiñe, dzitni ticoo. Naris roma. dzitni tnama. Nasa para pescar. yecatnee tiyaca, yeca chihitiyaca yeca saqtiyaca. Nasa otra para trigo . yacacoo, yacanama, yacandoho. Nata de leche. tedzii nuu dzecui. Nata hazerse. yocoo cavua dzii, yocoocoodzii nuudzecui. Natura o naturaleza dzuhuayuyyo dzavuayu nicacudzavuayu sicoo dzavuayu sicaca. l. quaha.

Natural cosa. dzavuayu caa, dzavuayunicacu. Naturalmente. tnuhudzavuayucaa. l. yyo. Naturaleza, tierra de donde es alguno ñuu nicacundi, sañundi chiyondi. Natural de otra tierra, tay ñuusica ñuu tucu, tay tucu. Nauaja. yuchidzatandee. Nauaja de jauali. nohocoo quene. noho naniquene. Nauaja tal aguzar el jauali. yonacuhu noho quene. Nauajon con que matauan los Indios en los sacrificios, yuchindaha, yuchisanda ñaha. Naue de pasaje. tnundoo yodzasisi ñaha, yodzacuisi ñaha. Nauegar. yochihitachi, yosaatnundoo, yosaa nuundinduta canu, yosaandodzondi duta canu. Naueta de yncensario. sañoho cutu Naue echar a la mar. yodzacaindi tnundoo duta, yosaqninondi duta tnundoo, yosaqndodzondi tnundoo. Naues sacar del agua. yodzananandi tnundoo, yonanandaqndodzondi tnundoo. Nauegar con velas tendidas. yotniño tachindi tnundoo, yochihitachidzoo, yosacoho tachi dzoo, yosaquehe tachi. fu. qcoho, futu. qquehe. Nauegar con remos. yodzacacandi tnundoo, yotehuindi tnundoo, yodzaqhundi tnundoo. Nauegar hasta el cabo. yosanuundi duta dandu sinocavua sinondita satna-

folio 155r column 1

folio 155r column 2

satnaha yuhunduta, cacucavua cacundita nuu ñuhu yechi. Nauegar por recreacion. yodzacanainindi, yodzandesi inindi, yosa nuundi. Nauegante. tay sica tnuntoo, tay ñoho tuundoo. Naufragio. sasitahui tnundoo. sasin deca tnundoo, sacuvui caua tnundoo. Naufragio de padecer. yotahuitnundoo, yondeca tuundoo. Nauidad. quevui nituvuinana stohondo Iesu Christo, quevui nicacuya. Nauio. tnundoo.

neguijon en los dientes. yocuvuindeque noho, yositandacu noho, yoduvui tequaa noho. negligente. tay dudza, tay cundu, tay cudzi. negar con juramento. yotniño nahadzequendi, ñayonaquaindi sandi, ñayonaquai yuhundi negligente ser . yocuvuidzusandi cundundi, cudzindi. negligentemente. tnuhu tecudzi, tnuhu cundu. negocio. tniño. negociar. yoquidzandi tniño. negra cosa. satnoo sandayu: sandihi. negro hombre. tay tnoo, taindihi. negra cosa vn poco. tnoohuisi. tnoo cuinda. negrear. yocuvuitnoo, yonatuvui tnoo, yosinotnoo, yocuvuindayu. negro hazer. yoquidzatnoo, yoquidzatnaha, yodzaha tnoo yoquidzandihi, yoquidzandayu. neruio. tuchi. neruioso. sayehe tuchi. neuar. yocoo iño, yocoyo iño.

N. A N T E E. Necedad. saña sinitnuni, sadzo naa dzoñuuca, saña yoñaha tnuni. necear dezir necedades. yocaha nahondi, yocaha naa inindi, yocachi nahandi, yocachi nahondi. necessaria cosa. sasini ñuhu. necessario ser algo. yosini ñuhu, futuro qni. necio. tay ñayonaha tnuni, tay dzo huisica yocaha. negar. ñayonaquai yuhundi, ñayonaquaidzevuindi, yonadzahindi, yocuvuiyuhu inindi, ñayodzavuidzondi. negar meneando la cabeça. yodza cuico nuundi. negar el debito. yonadzadzahaña coño, yodzacooña, yoquidzacata iniña siyeeña, yodzacoo ñuhu yoquidza yahuiña.

N. A N T E I. Ni, conjuncion. ñaha tucu. Ni a vna parte ni a otra. huadza. Ni a vno ni a otro. huadzevuini ica tai, huadzevui tay yca, yoo ee tay yuqua. Ni en vn lugar ni en otro. huadza, huadzevui ycasiña, huadzaica. Ni vn tantito. ña dzuchi ña dzuhua ñata dzuchini ñaha ta ee sacuni. Nidal o nido. taca. V3 nido

folio 155v column 1

folio 155v column 2

Nido hazer el aue. yodzahate taca, yotniño tetaca, yosaqte taca, fu. caq. (naa. Niebla o neblina. huico nuhu, huiconaa Nieto. dzaya ñani. Nietos descendientes abaxo. dzayadzuqua. dzaya nindacudzuqua Nieue. iño. Niebla hazer. yñe huico nuhu. yocoo huico nuhu, yondesi huico nuhu. Ninguna cosa. ñaha. Ningun galardon dar. ñatuvui sana quai inindi sita, ñatuvui sanuquehendaindo nuundi. i. no seras en nada fauorecido de mi. Ninguna cosa vbo de que recebieron enojo. ñatuvuisadzoosadzichi nicuvui. ñatuvui sanitevui nino. Ningun hombre o muger. yooeeta yoo tuvui ñaha, ta. l. ña. Niña del ojo. yyanuu, tenuutnoo. Niño. sayeq, saquachi yeq. Niñerias. tniño saquachi yeq, tnuhu quachi, tniño dzadzeque. Niñear. tnuhu yeq, yoquidzandi, tnuhu quachiyeq yocuvui yosica Niñero que ama ninos tay sini mani ñaha sidzaya tayndahuinisidzaya, tay yondaca mani dzaya tay sini cuihidzaya, tay sinimani tay quachi yeq. Niuelar. yositondaandi, yosito cuitendi, f. coto. Niuelar con agua el edificio. yosaq cuhuandi duta. f. caq, yotniñocuhuandi duta, yosaqndaandi duta. Niuel. yutnu sa qcuhua; yutnu taa cuhua.

Niuelar con plomada. yosanindi siqui yuu, yona cuhuandi, yosito nini cuitendi yuu, yosata caandi f. cata, yuu dzevui ñuhu, yositondaandi, f. coto. niuel. tnundoo inditayuu cuhua, tnundoo saqndaa cuhua. N. A N T E O. No adueruio. ñaha, f. hua. No ay. ñatuvui. No esta, yoo. no parece bien. ña yotuvui huatu, ñayonatnaha. no a mucho, ta nahaca, tacahica quevui. noble por fama. tai yehendudzu, yehedzico. noble por linaje vide generoso. nobleza, saqquehendudzu dzico. no ay remedio. ñahuisi cuvui, ñanihi huisi cadza ñatuvuidzavua cuvui, huacanu hua qcuvui, no querer resistiendo. vide. hazerse de rogar . ñayocuvui inindi. yochihi nuhundi. no ser digno. ñacaa sinduhu, ñayyosindi. no ser bastante para declarar algo. ñatuvuindatu ñatuvui tiq yoondi ñatuvuidzahandi. ñatuvui yaandi saha cachindehe sacanacachindi. no solamente. huadzevuidzondaani huadzevuidzo cuiteni. noche. ñuu niñu, saquaa. noche tarde. saquaa naha yoonditoca, sanicuvuiñuu, sanicuvui vui-

folio 156r column 1

folio 156r column 2

vuidzadzi niquevui ñuu niquevui ichi Noche entera. niñu yaca, niñu yaa. Noche y dia. ñunduvui, danduvui da ñuu. No curar ni darsele nada : dzo yodzanaa ninocandi, yocachi ñaha nicandi, yocachi coco ininicandi ñayodzanoondi. No luego. huadzevui huitna, huadzevui quevuidzavua. No sin prouecho huadzevuidzohuisica, dzotnunica. No tanto. ñandaa, ñandaa dzavua. No es asi como quiera. huadzevui dzo huisica dzo tnunica. No permitir. ña yosai yuhundi, ña cachindi, ñayocuvui inindi. No poder ya. ñacuvuica, ña canuca No tener lugar ni espacio . ña yosina ninosindi. No tener lugar para hablar alguna persona. ña yocuvuisi yocahandi. No poder hablar. ñacuvui cahandi. No tener gana de comer. ña yocai nuu, na yondai nuu ña yosahadzita, ñacuvui adzi dzita ñayosaha dzico. Nogal, yutnu ticaha castilla. Nombrar, dar nombre. yosaha dze vuindita, f. cuhua. yodzadoyodzequendita, yocachindi saconanita. Nombrarse asi, recebir nombre. yosai dzevuindi, f, quay yonihi dzevuindi, yondoyodzequendi. Nombre. sanani. Nombre propio. sadzevui. Nombrar, haziendo relacion de alguno yocacunahindi.

Nombre, por fama. satacuyyo, satacuhuaha. Nombre que significa muchas cosas. sadzo eendunani sadzo eendu yocachicahi, dzo ee yondicotnaha, ñohotnaha cahi, yehe tnaha cahi Nones. sacahui may, ñatuvui tayusi tnahasi, sayyo dzeeca. Nono, o noueno. sa ee. No quadrarle algo a alguno ña yocuvuidzevui, ñayocuvui cuhua, ñayosatnaha, ñayotavui Norte. yucu naa, cataandevui. No saber. ña sinindi ña yonahandi. No auer effecto. ña nicuvui. ña nisino cavua. No estar cabal quenta. ña yosino tuhua, ñayosino, ñayosaacuhua, ña yo saandehe. Nota en la persona. sayondaidzico, sasindaidzico, sasi nuu naha, sasinduvuindahi, sasinoo cuvui. Notado asi. tay ninoo cuvui, tay nicoo cuisi. (dzico. Notablemente en mal. tnuhundai Notablemente en bien. tnuhu tacu nino, tnuhundaa codzo nino, notar en mal. yodzandai dzico ñahandi, yodzanoo cuvui ñahandi. notar algo en qualquier manera o cosa. yotuvuisindi, yotuvuitnuni sindi, yosaqni inindi, fu. qqui. notar señalando, como algun dicho o autoridad. ñoho nuundi, yosacohonuundi, f. coho, f. qcoh. yotaa tnunindi, yochidzo tnunindi. no tener para comprar lo que me da gusto. ñatuvui sacuico quaindi, ñatuvui sacuicondaha, dzocuvui ni V4 ninatna

folio 156v column 1

folio 156v column 2

No tener ygual. yoo duvuidzavuandi, yoo qtnaha daandi, yoo qsaa, qtusindi, yoo qtnaha cuhuacaandi No tener reposo ni sosiego. yosani catandi, yosino noo, yondiyo yondusi, ñayodzadzi. No tener en nada a otros. ñayocaha ñayevui ñahandi, ña yocoocotondi, ñayocaha tnunindi, ña yocahavuiindita, yosiniyechindita fu qni. No tener parentesco con otro. hua dzevui nicacusihindita, yooqnindita huadzevui tnahandi, ñanicacu ñaniquevundi sihita, ñayehendico tnuhu sihita. Noticia o conocimiento. sasinitnuni, sasiqni tnuni. Noticia dar a alguno. yotniño naha ñahandi yodzaqui ñahandi. Noticia dar de lo que ha de auer. yodzatuvuindi, yocachindi sa dzoicacuvui. Notificar. yodzaqni ñahandi, yodza tacu ñahandi, yodzaqnitnuni ñahandi, yodzatuvuindi, yosinocachindi. No todos. ñandehetaca huadzevui dehe taca, Notoria cosa. ysinahata, nituvuindisi dudzu. Nouela. chidzu tnuhu, tnuhu chidzu, tnuhu dzeque. Nouelas dezir . yocachinditnuhu, yonaindi tnuhu, yocachindi chidzu Nouenas de nueue dias. sacuvui ee quevui, sa coo yy ee quevui, coondaa coondita. Nouicio, o nueno en qualquier officio

cio. tay dzoica nuu tay dzovuitnani, tay dzoicavuitnani nitasi saha. Nouicio en religion. tay yochihindatu, tay yosito tnuni ee cuiya. Nouiembre. idem. l. yoo yocuvui vsi ee Nouillo. idzundeque saquaha. Nouio o rezien casado. tay dzoicani tnahandaha, tay nitnahandaha saa. N. A N T E V. Nuca dela cabeça. caha dzeque. Nueua cosia. sa saa. Nueua fructa. cuihi nicoo dzina, nicoo naha, nituvui naha nicoo nuu nisichi naha. Nueuamente. dzohuitnani, dzocuvui huitna, dzoica nuu, dzoica nicasaha, dzo saani. Nueuas. dudzu saa, dudzu dzo icanicacu, dzoica niquevui, dzo ica nituvui. Nueuas dezir. vi. desparzir. Nuera. dzaya sanundi. Nuez del pescueço. yequedzuq, yeque nicaicuiñe dzuq. Nuez fructa. ticaha castilia . l. chindo nano. Nunca en ningun tiempo . ña hoo, fu. hua, nahoo, ñavvui, ña hoo ña dzuhuaca, na quevui ña ñuu. Nutria timaha. Nuue. huico. Nuues auer yñe huico, f. cuiñe, yonana huico yta huico, yndita huico, fu. cuind, yondutu huico. Nuues blancas, ralas tener el cielo. yonacutundasi tiyahuaandevui. Nu-

folio 157r column 1

folio 157r column 2

Nuues coloradas auer. yonacuchi huico sahaandevui, ninduvui quaha huico, sahaandevui, yondaa ñoho huico sahaandevui. Nuues pequeñas que se derraman. dzo huicondacu ninaconondaa sahaandevui. Nuues que van con presteza. dzo huico ichi yocana. Nuues con toruellino. yonadzaca huico, yocande. Nuues deshazerse. yondachi huico yositadzee huico, fu. cuta. yondahua huico. Nuues de agua. huico nuhu, huico yehenduta, huico dzavui, huico yonacuico, quevui coodzavui. nuue sin agua. huico ichi nuue del ojo. huico nuu huico nicoo cavua nuu, huico caa nuu, huico nicoo codzo nuu, huico niquesi nuu. ñublado. sanandutu huico, sanacutu huico. ñublado hazer. yñe huico, yondaa huico andevui, yonandutu huico yehe huico. ñublosa cosa. sasicootendacu , sayocootendacu. ñublo del pan. tendacu quandii, sa nicoo cani sanicoo tendacu. ñudo hazer, yochihi catnundi. yocatnundi. ñudo como quiera. catnu. ñudosa cosa, yehe catnu. ñudo de caña. huau yoo, l. doo. ñudo hazerse asi. yosacoho naha huau, yonaha huau, yosiyo naha huau.

ñudo de arbol. tedzoho, yutnu dzita yutnu. O A N T E B. O Para llamar. naha naha dzi dzi O. disiunctiua. adzi, huaha adzi cuvui. O no. añaha, hua ñaha, a huadzevui hua huadzevui. Obedecer. yosaindatundi, yosai ninondi, fu. quai. Obediencia. saquaindatu. O bienauenturado o dichoso. a nandehe cuvuindatu nicai, nadehecuvuindatu, decuvuindatunicuvui. Obligarse. yotniño yuhundi, yocoo tasindudzundi. Obligar a otro. tomandole la palabra, yotasindatu ñahandi, yocoo tasindatu ñahandi yosaniudatu ñahandi. Obligado ser por profession el frayle. dzavua yyo inosindi, dzavua nisacoho naha ñuhusindi, dzavua nisacoho quevuisindi dzavua yyondatusindi, dzavua nisini nitacundi, dzavua quaha inodatundi, dzavua ino huidzosindi, yondaa nuni, yondaandicondi. Obligarsie con voto de religion. yotniño naha ñuhundi, yocootasindudzundi, yosacoondaanunindi yosacoondaandi condi, yosacoo daa quevuindi yosacoondaa tnunindi, yodzaqni ñuhundi, yosai yecandi, fu. quai, Obrar, yoquidzandi tniño. f. cadza. yodzahandi tniño. O

folio 157v column 1 O. A N T E C. Ocasion. sadzacuvui inica, saqui tnuu ini sacanacuvuiini, sacuvui huatu, f. qtnaha huatu. Ocasion dar. yodzacana cuvui ini ñaha, yodzacanacuvui iniñaha, yodzaquinoo yniñahandi, vide dar ocasion. Occidente. sayocaindicandii, yaa yuta, Occidental. sayocuvui sayocaindicandii, sahuasi sayocaindicandii, sayotuvui sayocaindicandii Oçio. sacundu, sadzusa sadzo yyo hooca sadzo yyodzadzica. Oçioso. tai dzusa tay cudzi tai cundu, tai yehua, tay dzoyyoca, tay dzo yyo hoonica Ocioso estar. dzo yyocandi, dzo yyo caha candi, dzoyyodzico candi, dzoyyo hoo nicandi. Ociosamente. tnuhu tecudzi, tnuhu dzusa. Ochauo. sacuvui vna. Ocupar lugar. yosadzi ninondi siña fu. cadzi, yodzacaninondi, yoquidza tnañundi siña, yodzasii siñandi, yosivuicohondi siña, f. quevui. Ocupado lugar. siñanicuvui tnañu, siña nicuvui ii. siña nindiyu nino. Ocupado hombre. tai yyotniño. tay ñayosinanino, Ocupacion auer, ñayo sina ñayo sina nino. Odio enemistad. sasini vhui ñaha, sa sinidzaa ñaha. Odioso. tai yosini vhui tacata. Odio tener. yodzoondi sita, yosini

folio 157v column 2 vhuindita, yosinidzaandita, f. qni Odre para vino. ñee sacoho vino. O. A N T E F. Offender. yodzatevuindi nuuta yodzatevuininondi, yoqui dzavua dzevuindi nuuta fu. cadza. Officio proprio. tniñondi, ycatniño ycandahui yoquidzandi, ycandahuiyyondi huisi. Officio tener asi . yoquidzandi tniño, f. cadz, yosaha inindi tniño, Officio para biuir, tnuhu huisi tnuhu quidza huisi, tniño huisi, tnuhu tadzi yoquidza, sayocacu ini sandacundita ini. Official. tay huisi ñahuisi. Officio publico. tniño yuvui tayu tniño ñuu yuq tniño yucunduta Officio ser de alguno . tniñota, sii tniñota. Offrecer. yodzocondi, yositoñuhundi f. coto, yosaha ñuhundi, f. cuhua. Offrecer a alguno al diablo. yodzanday ñahandi . v. maldezir. Ofrecerseme algo a la memoria. yosaa tuvui inindi, yosaa tadzi inindi, yosaa cani inindi, f. caa, yoqui cuino inindi yosacuino inindi, f. cuino, Ogaño. cuyya huitna, cuiya nicoo cuiñe huitna. O. A N T E Y. Oy. huitna quevui huitna. Oydo sentido. sayotacu, satacu sasini, Oydo

folio 158r column 1

folio 158r column 2

Oydo oreja. tutnu dzoho. Oyr. yotacusindi, yosinindi, f. qni. Oyr con atencion. yoninindi, yonini cuitendi, yonini casi, f. con. Oyr consintiendo yotacuhuatu sindi, yotacuhuaha sindi. Oyr las palabras del señor siendole mandado algo. yosinidzaha tniñondi nanayya. Oyr lo que se dize dando credito. yotacundisandi.

Ojos deslumbrados con el sol. qua dii nicai nuu, yocuvuinaa nuundi quandii ñoho nuundi, quandii nisacoho nuudi, nuuyocuvui caca. ojos sin repofo. nuundee, nuu naha, nuu dzacata:nuu dzacuico. ojo de red, yavui ñono, yavuiyuhua yyu ñono; deque ñono. ojos trastrauillados, nuu yocainini. yosivuinini, nuundaa, nuu quehe nuu sayositodziñe.

O. A N T E I.

O. A N T E L.

Oiear haziendo del ojo. yodza cononininuundi. v. dar del ojo Ojeras tener. yocaicoho nuundi, yocuvui coho nuundi yocuvui cuiyanuundi, yocuvuidzatenuundi Ojos. tenuu, tehuu sito. Ojo pequeño. tenuu quachi. l. dzuchi. Ojos del que vee poco. nuu tuu. Ojos del que pestañea mucho. nuu yosito quani. Ojos del que vee poco. nuu tnehe, nuu tavui. Ojos torcidos. nuuyoho, nuuyaqua Ojos resquebrajados. nuusaha nuu tesaha, nuu tisañu. Ojos lagañosos. nuundacua, nuu indaa dacua: nuu tayu. Ojo, quebrado, nuu nicande. ojos saltados. nuu yocana casa, yocana cuico. ojos saltados. nuunicanacavua, nuu nicanandita. ojo seco. nuuniyechinino. nuu nicuvui coho nicaicoho: nicai chindo ojos turnios, nuundaa, nuudzoho,

Ola, siquinduta, coonduta: duta davua. Ola grande. siqniuduta canu coonduta canu doyonduta canu olas hazer, yosiñe siquenduta, f. cuiñe, yondoyonduta yosidzonduta. f. cuidzo. oler neutro. yosaha, hechar de si olor oler actiuo. yotnanindi, yochihindi dzitni, yodzita dzitnindidzicoita oler como el perro para sacar por rastro yotnani ninoyotnanidacundi, yodzacacadzitnindi, yodzaqndita dzitnindi, yodzaqnditadzitnindi. oler bien neutro. yosaha huidzi, yosaha huaha. oler mal. yosaha ini, yosaha quene, yosaha cuiya, yosahandii , tayu ayo, aqui. oler a olla pegada. yosahaaque. oler a manteca. yosahaana. oler a sobaquina. yosahadzecui. oler a borrachera. yosaha yya, olor de comida. dzicosacasi sahasacasi olorosa

folio 158v column 1

folio 148v column 2

Olorosa cosa. sasaha huidzi. Olores como perfumes. sasahadzusa, yosamita, Oluidar. yonaandodzondi. yocuvui naa inindi, yonaa ninoinindi, yon doyo nini inindi, yosivuinaa yosivuindoyo ini. yodzana nino, yodzahuindodzo indi. Oluidar hazer a otro. yodzanaandodzondita. Oluidarme no ocurriendo ala memoria. ñayondacundita inindi, ñayo nacahandi, ñayondacu sindi Oluidada cosa. saninaa, saninaandodzo. Oluidadizo. tai quehui ini, tai naa ini, tay ñacundita ini. Olla. quedze.

Onrrar poniendo en dignidad. yotniñosiña ñahandi, yotasi siña ñahandi. yosahadatuñahandi, f. cuhua

O. A N T E M. Ombligo. site coho, site coho tiqueye. Ombro. dzoco. Omenaje de torre. yuhua yecu dzuq. yuhua yecunino, huahi yecudzuq. Omezillo enemistad mortal, sañoho quachi ini, sayodzicoini. Omiciano hombre. que huye, por que a muerto a otro. tay sayuhui tay sica yuhu, tai sasino, tai sadzahi. Onça animal. yehe huico. Onda vide ola. Onesto. tay caha nuu, yosicayy, sica quai sica huii sicadzadzi. Onra. tnuhu huaha, sayehedzico, sa yehe ñuhu.

O A N T E P. Opinion. sayocachiini, sayotuhua ini, sayosaa tadzi ini, sayotuvui sindi. Oponerse. yocai cuiñe maindi, yocai maindi. Oportuna cosa. dzocuiteca ninutnaha, sayotnaha ninohuatu, sanicuvui cuhua, sadzodzevui caninutnaha. Oportunamente. dzohuatucanisa tnaha, nisatnaha nino huatu, dzo dzevuicanisatnaha O. A N T E R. Ora del dia. cuhuandicandii. Ora ser tiempo. sacuvui, sahuaha. sahuitna. Oracion razonamiento. sacahacasi, sacahandichi. (caha nino. Orador que haze la tal oracion. tay ca Orar como orador. yocahandichi, yocaha casi, yocaha tuhuandi. Orar a Dios. yonaquatundi, yondacatahuindi, yosatu ñuhundi, fu. quatu, yosicatahuindi, yondaanuu yondaainindi, yotaainindi yona quatu ñee, yonaquatu, tnenindi Orar a Dios con gemidos. yonaquatu quacandi, yonaquatu coyodi. Orsa vaso de varro. quedze dza cututadzecui. Orsuelo, que nace en el ojo . tondoto nuu,

folio 159r column 1

folio 159r column 2

nuu, sayocanacuino nuu, sayocada cuiñe tequeye nuu. Orsuelo para tomar fieras. yuutavui quete. Ordenar poner en orden . yosaq yuq. caq, yosani yuq. f. cani yotasi yuq, yochihi yuq. Ordenacion diuina. sayosaitnuni stohonDios sayosaidzevuiya. Ordenadamente . tnuhu caayuq, tnuhu yehe yuq, tnuhu yehe tnaha yehe toto, Ordenar continuada o renglera. sa nisani yuqcanuta. (cuvuiyy. Orden sacra. sasicuvuidzutu, sasicu Ordenar de orden sacra. yoquidza yy ñahandi. Ordenado de orden sacra. tai nicuvui yy, tay nicuvuidzutu. Ordenança de soldados. dzohooni yehe tnaha, dzohooni ita nani, dzohooniita yuq, dzohooniyehe yuqta. (di. Ordenar. yosanindi. f. qnind, yoquindi Ordiate. duta nuni coco, nuni tedzoho. Orear poner al aire. yondaq casi dzama, yodza dzucutachindi, yonadzadzucu tachindi, yocachihi tachindi dzama. Orearse. yodzucutachi. yochihi tachi, yosidzo casi, f. cuidzo. Oregano. yucu tnumi yoho. Oreja. tutnu, dzoho. Orejudo. tay dzoho nono, dzoho cono, taydzoho chindo, taidzoho huanda. Orejear dandose en las orejas. yonacanidzohondi, yodzacuico dzo

dzohondi, yonaquedze dzohondi. Orejear las bestias. yonacnitutnute Oriente. sayocanandicandii, sanicana ñuhu. Organo. cutu, cutu sacu maa. Organo tañer. yosadzindi, f. quadzi Origen o principio. sacai saha, sadzina, dasaha, danino dasanisiyosaha, dasandusi, dayohosi. Orginal cosa. sasi caisaha. Orilla de la mar. yuhunduta canu, duta ñuhu nuunduta canu. Orilla de la manta la franjuela. huatu yndaa yuhudzoo, tutnu, dzundu yndaa yuhudzoo. (husi. Orilla bordada. dzoonicuvui yuhusi Orillo de paño. huatu. (dza Orina. dutadzadza, tadzadza, dzadza Orinal. tindohodzadza, tindohodzusa. dzachii nino, tindohotadzadza Orinal yodzachiindi, yotatandi. Orinar con dificultad . yodzachii cacandi. Orin, sanicanacudzi, sanicanadzitnu, saninana ñuhu. Orla. huatu. Orla hazer. yoconondi huatu. Ornamento sacerdotal. dzavui ñuhu, dzoo ñuhu, Oro, dziñuhu quaa. Oruga gusano. tedziña duchi, tedziña quaa tedziña yusa. Ortaliza para comer cozida. yuvua Ortaliza para comer cruda duvua. Ortelano. tai ñoho itu, tayndaaitu, O. A N T E S. Ossar. yocuvui yee inindi, yocuvuisaa inindi, yocuvuiyacui, yo

folio 159v column 1

folio 159v column 2

yoquidza saa inindi, yodzahayee inindi. Osadia. sayee ini, sasaaini, sandaiini. Osadia con locura. sañayyo, sañayoyuhui. O si adueruio. hatana. Ospedar. yosaha ñahandi huahi cudzuta, f. cuhua. Ospedarse. yoquidza huahindi, fu. cadz, yosacoo nuundi huahi. futuro. qcoo. Ospederia. huahi sacudzu tai ysicaichi, huahi sacoo tai ysicaichi. Ossario. huahi yeque dzoco, yeque si yya, sayotasi yocu canuta yeque. Osso animal. yeye dzaa. Ostia pescado. tiyaca cuta tequevua. Ostiario para guardar ostias. satnu coho ostias sañoho ostias.

yondaqtendevui. Oueja. ticachi dzehe. Ouejero, tai yondaca ticachi, tay yondaa ticachi. O. huaha. O espresando alguna desgracia. dahui cuvui dahuisino. Ouillo. tinduu. Ouillos hazer. yonatuvuindi yuhua Oxala. atana. Oxear aues. yotasindi quete, yodzandahuandite , yodzayuhuindite.

O. A N T E T. Otero, siqui yucu. Otoño. cohuiyu. Otorgar conceder. yosai yuhundi, yonaquai ninondi, yosaidzevuiudi, f. quai, yonadzadzevuindi. Otras cosas. tucu sichica. Otra vez. hooca. Otro tanto, dzavuaca. Otro vno de los dos. ee cata, ee ñahacata. Otros tantos: dzavuacata, dehedzavuacata. Otro no ese. tucu tay huadzevuita huadzevuiyca. Otubre. yoo cuvui vsi. Oua que nace en el agua. dzitnu. Ouar las aues. yosaqndevuite. yon

P. A N T E A. Pacer. yosasi teita, yosasindodzo teita, f. casi. Paciencia tener. yosaha inindi, f. cuhua, yoquidza huay inindi, f. cadza, yoquidzacanu inindi, futuro, cadz. yosai huay inindi, yosaicanu inindi, yosaindatundi, fu. quai. Pacificar. yoquidzandaandi, yoquidza nanindi, yoquidzadzadzindi fu. cadz, yosaqndadzindi, yosaq quayndi, f. caq. Pacificamente hazer alguna cosa. yoquidza ñuhu yocondi, yonachichi dzicondi, yonachihi dudzundi, yoquidza nuu coondi. Pacificar la tierra con guerra. yondaqdzadzindi ñuu yondaq quayndi ñuu. Pacificada tierra. ñuu ninduvui quai, ninduvui dzadzi, ñuu ninu cavuadzadzi. Pacificar hazer paz. yodzanoo quachindi chindi,

folio 160r column 1

folio 160r column 2

chindi, yodzandahandi, yotniño mañu sahundi. Pacifico. tai yyoquai, tay sicaquai, tay yyodzadzi. Padecer. yondohondi, yonanindi, yonanindahuindi. Padecer mucho. canu sananindahuindi, canusavhuindahui. yotnaha ninondi, yotavui yosidzondi fu. cuidzo. Padecer de contino. dehetnaha quevui yondohondi, yonanindi, yondoho nee canindi, yondoho chitondi. Padecer hazer a otro. yodzandoho ñahandi, yodzananiñahandi. Padecer por culpa de otro . yosidzondi quachita, f. cuidzo, yotavuindi quachita, yosinindi quachita, f. qni, yosai yosinindi quachita. f. quay. Padecer hazer a otro por lo que yo hize, yodzatavui ñahandi quachi yosicotaa ñahandi quachi, futu. to, cuico, yodzacuidzo ñahandi. Padrastro. dzutu nindendodzo, taa ni nucoo tucu sihidzehendi. Padrastro de los dedos. dzinitniindi saha tniindi ñee dzini tniidi. Padrastro salir. ñee dzini tniindi, yondatandaa. Padre carnal, ñani, taa, dzutu. Padre espiritual. dzutu dzutu sandidzo ñuhu, dzutu yondaa ñuhu. Padres dzehedzutundi. Padre sancto. dzntu canu, yochihi yahadzutu yondaca canu. Padrino del baptismo. dzutu sahu

sancta yglesia, dzutu ninihidzaya nisainduta, tayninumi, tay nidzoco huahi, ñuhu. nisandacata huahi ñuhu. Padrino de la confirmacion. tay nisaca tay nisacoondaa tnuni dzutu sahu. Padirno de casamiento. tay nisanda cahaña si tai yotnahandaha. Padron vide matricula. Pagar deuda, yonacuhuayahuindi, yotniño yahuindi, yonatniño naandi. yonatniño siñandi. Pagar pena. yosini quachindi, yosinindodzondi quachi, f. qni Pagar lo que se compra. yotniñoyahuindi, yosahandita yahui, f cuhua, yotasindi yahui. Pagar por tercios. ysinacuhuandaandi yahui, yonacuhuandaa yahui ñahandi, yosahandaayahuindita, yahui qmi yoo, yotniñondi. Pagar vna deuda con otra, yosico tniño siñandi. Paga del que fio al que colgaron. yahui huico ninandasi. Pagano. tay ñasinindisa Dios. Pago de viñas, ytucaa canu, ytundaya yoho caa sica caa quaha caa duq caa. Paja. ita. Paja seca. itayechi. Pajas de que vsauan los yndios para sacrificios yayu. Paje. tai yosino quachi. Paje de plato. tai siconai sacasi, tay sicoquaysa casi tay sino nay. Pala para traspalar. yutnu dzaquachi nuni. Pala-

folio 160v column 1

folio 160v column 2

Palabra dudzu, del señor. dzaha, huidzo dzaha. Palabras obscuras, dudzu huisi, dudzutadzi cana. Palabras suzias. dudzu caha, dudzundii, dudzu tnaha, dudzu quene, dudzu cuiya, dudzu quadza dudzu coco. Palabras malas. dudzu ñahuaha. Palabras buenas. dudzu huaha. Palabras de afrenta, dudzu chitu, dudzu disi dudzu yechi, caha, naha, yevui Palabras ociosas, dudzudzohuisica dzo nahaca dudzu naho. Palabrero. tay caha cani, tay caha ñee, tai yochidzo tnaha dudzu. Palacio. aniñe, tayu. Palanciano hombre de palacio. tay yyo aniñe, tay yeheaniñe. Paladar. danda, datu. Paladear el niño quando mama, yococo datni dzecuisi, yosani dzuqsi, yodzitadzecuisi. Palanca, yutnu chihi tuvui, yutnu chihi nay. Palenque. sacuyutnu yutnuyehesacu Paleta con que aplanan lo encalado yutnu canichico, yutnu tiyechi. Paleta de hierro. caa tiyechi, Palma arbol. yutnu ñuu. Palma otra. yucuteyeye. Palma de la mano. inindaha, decandaha, mañu daha. Palmada dar. yocatu, yocanindahandi. Palmito. yutnu quachi, ñuu quachi ñuu yuta ñuu ñuma. Palmo. too.

Palo. yutnu. Palo desgado. yutnu cuiñe, yutnu yaca, yutnu yanda. Palo oloroso de que hazen los rosarios. yutnu itacuta. Palo torcido. yutnu yaqua, quaye ticuiye. Palizada defension de palos. yuhua yutnu sacu yutnu. Palo varal. yutnu cani, yutnu dzuq, yutnu huay, Paloma aue. dzata, dzata cuisi. Palomino. dzatayeq, dzata quachi. Paloma torcas. tnañu. Pampano de vid. numadaya yoho, detu daya yoho. Palpar tocar con las manos. yodza cacandodzo daha yoquitundahandi, yotneendi, yodzasaandahandi. Pan. dzita. Pañizuelos que suelen hazer los niños de sobras de la masa. dzatnu dzita dzatnu. Pan quemado, dzitanicaye, nisisi, nicuvui nuñuhu, Pan rollizo. dzita ticoo. Panadero que haze pan. tai yoquidza huahadzita , tai yodzaha dzita. Pan tostado. dzita nicadzu, niyatna dzita dadzu. Pan tostar asi. yodzacuidzindi, yodza yatnandi. Panal de miel . Yoco dudzi, tendendudzi. Panal sin miel, tisisa, Panarizo de la vna. dziyayocana Pansa. site canu, site sasate tedzehe chisi

folio 161r column 1

folio 161r column 2

chisi nicai chisi canu. Pansudo. tay chisi canu, tay chisi tindusi, tay chisi nicai, tay chisi tedzehe. Pandero. ñuu ñee. Pandero tañer. yocatundi ñuu ñee, yocanindi ñuu ñee. Pando, cosa tiesa. nihi, sanicuvui nihi Panera, troxe yaca. Pañales. dzama sacoho dzucu saquachi, dzoo codzucu saquachi, dzama numinino saquachi. Pañizuelo de mesa. dzama nacuhua yuhu dzitni. Paño para cubrir la cabeça, que es cobija . dzama tete dzoondate, dzamacodzahui, dzini. Paño de cabeça . dzama codzucudzini, dzamacoho dzini, dzama cuinodzini, dzama devui nuu dzini. Paño que dizen del rostro. tesaha. Papa sumo Pontifice. dzutu canu. Pantorrilla. dzandadzuchi, Pantuflos. disadzavua, disatiyuhu, disatecundu, disa ñatuvuindaha, disa ñanindaanduudziñe. Papagayo aue. queteyehe, tuhua. Papagayo otro menor. quete nuu yaha, tendeca. Papagayo pequeñito. tedzucui, tecuyu. Papada de puerco. ñee dzuq quene Papada de gallo. ñuu tinoo tnanu, tenana tiñoo tnanu. Papas para niños. tutadzita, duta dzita. Papahigo. dzoo sa dzahui dzitni, dzoo sanatniño yuhu.

Papera en los animales. sasiñodzuq, sacoo cuiño dzuq, sanisaacuiño dzuq, sanisanucuiño dzuqte. Papel de estraça, o de la tierra. tutu ñuu dzuma, tutu ñuhu, tutu ñudzavui. Papel blanco. tutu, tutucuisi. Papel en que escriuian los Indios antiguos, ñee tutu, dzoo ñee ñuhu. Papo de las aues. sa sate. Papirote. tindandi, tica. Papirotes dar. yochihi ticandi tnaata, yotaa ticandi, yosasitendandi tnaa, yotaa tendandi. Par de dos cosas yguales . dzodzavuandu duvui, dzodzavuandu caanduvui, dzo eendu caanduvui dzo ee tayuni, dzoeendu cuhuanduvui. Panela de seda. tesite, tesite tecuta. Para. saha. Para lo qual. ycasaha. Para quien es esto. yoondusi cuvui saha. Par. tayu, vn par, ee tayu, & sic de aliis. Para siempre. neenduchihi caaqhu, neendu chihitaaqhu, ca toto cadziia qhu, catniño canda caqhu. Paramentos. vi. tapiceria. Palo de tormento, que vsauan los Indios. ducu yaha ducusatu, yutnudzii, duhu, tnuyaca, tnuyoco. Paramentar sala. yosatandi dzoo futu. cata, yodzacaandidzoo, yodzacoondidzoo . Parar algo con la mano. yosatandahandi, fu. cata. yodzaqnditandahandi, yonahandahandi. X Pa-

folio 161v column 1

folio 161v column 2

Paraiso, vide cielo. pararse lo que anda. yoquevuinino yñe, yosacuiñe, f. cuiñe, f. qcuiñe, yocoo cuiñe. pararse en pie. yosacuiñendichindi yocoo cuiñendichindi, yondoyo cuiñendichindi, f. qcuiñe. pararse el niño hazer como dizen penino. yñe nehesi, yondoyo cuiñesi. parar hazer al que anda. yocoo canindita, yocoo tasindita. parcionero que tiene parte. tai yehetnaha, tay ñohotnaha. parcionero hazer alguno de algo. yoquidzanisanu ñahandi, yoquidzadzehe dzutu ñahandi. parcial. tay sacuino sihi, tay inino sihi, tay sacuvui sihi. parche. ñee ñuma. pardo leon. decaha. parear. yodzatnaha tnahandi, yona tasi tnahandi, yosanitnahandi, yotasi tayundi parecer lo perdido. yonatuvui. parecerse vna cosa a otra. dzoee sitondi, yotuvui sidzo ee caanduvui natavui natnaha caanduvui, dzoee ducaa duvui. parecerse bien algo desde lexos. yotuvuindozo, yotuvuindisi, yotuvui nino, yotuvindaa, yotuvui yaa, yotuvui cuisi. parecerse algo con dificultad por estar lexos. dzohuihinituvui nuu dzotuvui tequanica. parecerme o asi me parece. dzavua yotuvuisindi. parecerse vno a su padre. yonana

neendi nuudzutundi, yonaquaindi nuudzutundi, yonaquai neendi sidzutundi, yondai nuu ñee mihindisi dzutundi, nineeta niñodzutundi ninanandi. pared. nama, doho. pared de tapia. nama nitniño chitu ñuhu nama nidzacutu ñuhu. pared hazer. yodzamandi nama, yodzahandi nama. pareja cosa ygual. sanicuvuidzevui sanicuvui cuhua, sadzo ee caa cuhua, dzoeecaa nani, sadzo ee nuu sadzoeenanicaa. pareja pared. nama caanani, nisino nani, nisacuvua nani. parejar asi. yodzasino naninama, yodzacaananindinama, yosaquanindi nama, f. caq. parentesco por baptismo o confirmacion. tnaha sahu ñuhu tnuhu sahu ñuhu. parentesco por sangre. tnuhu tnaha: parentesco para entre señores. tnaha toniñe deye dzoee neñe ini, dzoee yequetuchi. parentesco para entre mesclados. tnuhu tnahandaa, parentesco por casamiento. tnuhu tnahandaha, tnuhu tnaha yee. l. ñaha dzehe. parentesco tener con alguno, yehendico tnuhundi sihita, yosini tnahandita, f. quehe, f. qni. parientes del señor. nicacu sihi yya parentesco no tener. yoo qnindita, huadzevui tnahandi, huadzevui tnuhundita. pares de muger. dzoco, ñee dzoco, site-

folio 162r column 1

folio 162r column 2

sitedzaya. y de la señora. cayya. Parir la muger. yodzacacuñadzaya yotasiñadzaya. parir qualquiera hembra. yocacu dzayate. parir la señora. yodzatuvuinanadzaya, yodzacuiñe nanadzayaya. parida muger. ñaha quema, ñaha cuvui quahi nicacu dzayaña, ñaha nicuvui qhu. parlar. yocaha tnuhundi yocaha ñeendi, yocaha canindi. parlero que descubre el secreto. tai caha naha, tai yuhu naha, tai yuhu cavua, tai yuhundanda:tai yodzasinotuvui, tay ñacutu yuhu. parpado del ojo. ñeedzucua, ñee na dzahui nuu, chisi dzucua, tahuidzucua, ñeedzucua nuu. parpadear, yonaquanindi, yonaquani quanindi, yonaquanidzu cuandi, yonaquani quachindi. parra. yutnundayayoho. parrapho de escriptura. tnoocanda canana sacai saha, tnoo yehendico, tnoo yocachi tnuni. parrilla para asar. sitocaa, tavui quete, caa tecucua, caa tnucucua. parte del todo. ee sichi, ñañu. parte dar. yosandandi sita, f. canda, yosaha dzavuandi, f. cuhua. parte delantera. nuusi, sayotuvuindaa nuusi, sayotuvnindodzo nuusi. parte trasera. satasi, sayehe dzahui. partera. ñaha say dzaya, ñaha sitna yya, ñaha tatna saydzaya. parte vna del sermon. catnundudzu

dzu, tnanu dzavua. partir en dos partes. yoquidza vvui sichi, fu. cadz, yosanda vvui sichi, yosandadzavua, futuro, canda. partir o diuidir platica en dos partes. yosanudzavuandi, yosanu mañundi, yosanucuhuandidudzu, f. canu. particular cosa. nina sichi, quaa sichi, dzee sichi tucu sichi, participar. yonihindi sihita, yoquidza tnahandi sihita, f. cadz, yosico tnahandi sihita, futuro. cuico, yosaquehe tnahandi sihita. futu. qquehe. partirse de persona. yotasi yuhundayundi, yonaqndayundi. partirse de lugar proprio. yocaindi yosicandi, fu. caca, yosocacandi, fu. qcaca. partirse de otra parte para su casa. yondacandi, yondaindi, nuhundi yondoyo cuiñendi nuhundi. partirse el señor. yonduchi nuhuya yondoyo cuiñedzicaya. partir pan. yotahuindi, yocachindi, yosandandi, futuro. canda, yodzeendi. partir carne . yosandandi coño, yosanda quachindi, fu cand, yocachindi coño. partir leña. yosandandi tutnu, futuro, can, yotanindi yutnu. yodzitendi. partirse algo. yotahuindaa yocachi. pascua de nauidad . quevui nituvui nanaya quevui nicacuya X2 pas-

folio 162v column 1

folio 162v column 2

Pascua de espiritu sancto. quevui nicoodzica spiritu sancto. Pascua de flores. quevuinindoto ñuhu, quevui ninatacuya. Pascual cosa. sasiñoho pascua, sayotnaha pascua. pasmarse. yosivuitachi casi, yosino nini tachi, yocuitno yosisi. passa, de comer . daya yoho ni yechi, dayayohotnami. pasada, o paso largo . ee cananahi saha, ee sani saha ee sica saha. pasajero. tay isicaichi, yosaha ichi, tay ininoichi. pasar el rio. yosisindi yuta, yosa noondi, fu. qnooduta. yosandayuta, fu, canda. pasar a otro por el rio. yodzasisindi duta. l. yuta, yodza qnoondita yuta, yosanoondacandi yuta. pasar a otro en balsa . yodza cuidzi ndidzo, yodzacuisi ñahandi sito yaha. pasar arroyo saltando. yondavuandaandi, yosandisindaandi yuta. pasar por detras de alguno . yosa noondi satata, futur. qnoo, yosa cuicondaandi, futu. qcuico, yosaquaandi, satata, fu. qquaa. pasar delante dexando a otro detras. yosaanduu ñahandita, yodza cai quevuindita, yosaanduu ñahandita, yotasisiyondita, yochihi yahandita. pasar delante de alguno sin parar. yosaqndisindi, yosaqsiyondi. nuuta, futu. caq, yosandandi nuuta, fu. canda. pasador tiro. duvua cusi caa, duvua

yosiyo siyo duvua yositasiyo. Pasar con tiro o ballesta. yodzacuita siyondi yehe siyo niquindi, ni sitasiyo niquindi, yodzandai siyondi. Pasadero lugar por donde pasan. sa yosahata, saysicata. Passamiento de muerte. sa yosino coo, saqndehe ñuu ñayevui, sayosinocavua. pasar algo al sol. yodza yechindi cani, yodzaqnindi cani, yosaqndi quandii. passadera cosa . dzo huahaca, dzo dzevuica dzohuatuca. pasar la pascua . yo sitasiyo pascua, yosisi cavua yocai pascua, yo yaha pascua, yo caicavua pascua. pasar el dia sin prouecho. yodzacai cahandi quevui, dzo yyo cahandi quevui. pasar como el tiempo. yocai, preterito quacay. pasar la comida. yocai nuu, yosacoho, fu, qcoho, yocai coho. passar allende el rio. yosahandi siyo yuta, fu. qhu. passar por puente o palo. yosandodzondi, fut. qndo, yutnu indita yuta, yosinondodzondi, yosicandodzondi yutnu, f, caca. passar tiempo recreandose. yodza canainindi, yodzadzee inindi, yodzasisi inindi, yodzandaitatundi pasarse el papel. yosandoho, futuro, qnd. yosinondoho, yosino chii, yosinonini, yosanini, futuro, qnini. passar atrauesando camino. yosa nuu

folio 163r column 1

folio 163r column 2

nuu candandi ichi, yosidzo cavuandi ichi. Pasar alos que van adelante. yotasi inindi, yosaha inindi, yonutnahandita, daanduundita. Pasar vna cosa de vna parte a otra. yosico tasindi, yosico chidzondi, yosico caqndi. Pasarse las aguas . yocaisiyo huico dzavui, yositasiyo huico dzavui f. cuita, yosandehe huicodzavui. Pasas de negro. idzi dziniteye, idzi nicuvui tichihi. Pasearse, yosica nuundi, f. caca, nuquaa dequaa sacuvuindi, nucuico decuico yosino noo chito, yosico cavua chito. Pasearse por alguna parte por ver o ser visto. yondaanduu yonoondundi, yonuhu yonde sindi, yonucuiñe decuiñendi. Pasearse por acote a alta, yosicandodzondi, f. caca, yonundodzodendodzondi. Paso ante paso. quaiquai, quaiquai yosahandi, yosani sahandi, yotasi sahandi. Paso a paso yr muy quedito por no ser sentido. yosicacayandi, yosicayaandi, yosica quaindi. Pasion del alma aora sea de tristeza o alegria. sacaaninoini, sayondaa ini, sayotusiini, sayosanuu ini, sayondainooini, sayondaa nuuini. Pasion del alma quando es de sola tristeza, satusicaca ini sacuvui cacaini, sacuiñe ini. Pasto lugar para apasentar. saisiita sacasi quete, sacaaita saninana

naita. Pasto la comida. ita casite. Pastor de ouejas. tai yondaca ticachi, tai yondaa ticachi, tai yondito ticachi. Pastorear. yondaca ticachi, yondaandi ticachi, fu. cand, fu. cond. Pastel para teñir. quevui yuchi, vide añir. Pastel de comer. dzita ñoho coño. ticoo ñohocoño, Pato vide anade. Pata de buey o cauallo. tniite. Pata endida. sahadzehe vvui, sanindata, tnii nindata, dzehe yotandavvui. Pata maciça. saandaha. Patear ollar. yosañundi, yosañundodzondi, yosañuninondi, f. quañu, yosañundaandi. Patente cosa. sayotuvuindisi, sacaandisi, sayotuvuindaa, sacaa tuvui. Patear hazer estruendo con los pies. yodzacatnendi, yosasasahandi, f. casa, yodzanehe sahandi. Patio de casa. cahi huahi, natnaha cutu huahi , natnahatecu huahi. Patrimonio. sasitay nisanundi, sasi sii sitnandi. Patron defensor. tai cahanda andodzo ñaha, tay caha nino ñaha, tay nadzita yuhundaha ñaha, tay chihinday ñaha, tay chihi tuvui ñaha, tai yocahi yuhundaha, tai yondaa, tai yonduvui yondaca. Pauellon de cama. huahidzoo tiX3 coo

folio 163v column 1

folio 163v column 2

ticoo huahiteyee dzoo, huahi dzoo yondiyu siteyuq. Pauesa de candela. yaaite ñuma ñuñuhuite ñuma. paues. yuscani, yusa yutnu yusadzuq. pauilo. yuhua, ininoite, yuhuaticoo ininoite yuhua cama. pauo. queteyocana yodzocuii, tedzandodzo castilla. pauonada hazer el gallo o el pauon. yona ñohondisite, yositate, yonandequete. pauor miedo, yoyuhuindi. paxaro. quetendavua, dzaa. paxaro solitario. coonduu, dzaa ñuchi, ñuucuu dzavuiñuchi, dzaa toto, satucavua. paz tener. yosicadzeeini yosica quaindi, yosica dzadzindi, yosica huatuinindi, ñohodzadzi inindi, ñoho quai inindi, f. coho. paz hazer entre los que riñen. yotniño quaindi, nuuta, yotniño mañu sahundi, yosananundi, fu. quanu. yosivuicuinondi, futuro, quevui.

peccado original. quachi noho tutnu ñohodziñe, quachi caa q catacusi quachi yehe dzeque yehetnaa sadzuchi yocacu quachi sandidzo satavui. peccado actual. quachi yoquidzandaha sahando, yuhu nuundo. peccado impuesto, quachinaa, quachihdahui, quachi ñayuhu nuu quachi ñatuvui yuhu nuu. peccado grande quachicanu. peccador grande que esta de asiento en peccado. tai yondihi yoniñu quachi, tay nicaa ini quachi tay nisisa ninoini quachi, tai yotnee yonahi quachi. peccado contra natura. quachi dzinda quachi nasatnahasi ñayevui. peccar. yodzatevuindi, yonducundi quachi yoquidzandi quachi. peccar mucho. yyocanu yodzatevuindi. yyocahui yodzatevuindi. peccar con muger. vide echarse con muger. peccar vna muger con otra. yona conoña, yosiyui nuu sacaaña, & vide hazerlo dos mugeres. pece. tiyaca pecilgar. yocoyo ñahandi, yoquitaiindi, yocoyondaandi, yochihi tniindi. peçon de teta. dzitnindodzo, tendendodzo. peçon de fructa. sanducuihi, dzitni cuihi, tendesi. pecho del cuerpo. dica pecho

P. AN T E E. Pebre. duta yya dzaca yaha castilla. pecca en la cara. nuu tequeque. pecca o mancilla. tendende, nicana tendende. peccado quachi, dzica, yeca quachi.

folio 164r column 1

folio 164r column 2

pecho tributo daha, dahadzino, daha quaca. Pechar. yonducundi dahandi, yosaqndi daha, f. caq, yocaindi daha, yotniñondi daha. pechugera enfermedad. quahi dzayu, quahi cayu. pechugera tener. yocayundi, yotnahandi quahi dzayu. pechuga de aue. coñondica, coño cuisi dicate. pecoso lleno de peccas . tay nuundende taydzacatecuiñe nuu, tay nuu tecuiñe. pedaço de alguna cosa . ñañu, ee tahui, Pedaços hazerse como la olla. yotahuidzee, yondata. pedernal. yuchi, yuchiyuu. pedigueño. tayndehui, tai yosicandehui, tay tniño tai yosicañee, tai yosicachito, tai too, taindatni ini, tay tende, tai yuhu tende, tay yosicatniño. pedir. yosicandi, f. caca. pedir lo que es mio. yondacandi, pedir merced. yosicatahuindi, yosatutahuindi. pedir consejo. yosatuhua ñahandi, fu qhtuha, yosatuhuidzondi, yosatu ninondi, yosatunino huidzodi, f. quatu, yosicatnuhundi, futuro caca. pedir en juizio, yocachi ninondi nuu justicia. pedir algo mas por lo que se presta yondacandodzondi. yosicandodzondi, f. caca yoquicodzo, yosi candi, vide logro,

pedir prestado algo yosica nuundi, fu. caca yosaiyecandi, yodzacai yecandi, yotavua yecandi. Pedo. sayosate tiyachi, iyo sate. pedorro taiyosatetuu, taysate tiyachi. pedradas tirar. yodzacanandiyuu, yodzaqhundi yuu, yodzacaandi yuu, yosico yuundi, fu. cuico. yotaa yuundi, yochihi yuundi pedregal. saisi yuu sacayuu, toto, ñuhu yuu sanicoyo ninoyuu. pedregoso. yyo yuu, ysiyuu, ñuhu cuchi. pedrera. sayocanayuu, sayotahui yuu, sayotuvuiyuu. pedrero que las saca si tay satayuu tay tahui yuu. peerse. yosatendi, yosatetiyachindi f. cate, yosate tuundi. peer a otro con la boca yosate nininondi nuuta, yosatendaa ñahandi, yosate yuhundi sita futuro. cate. pegar algo. yodzatnee tnahandi, yotaa tnahandi. pegajosa cosa quidzi. yyoquidzi: pegarse algo como a la ropa, yotneendaa, yotnee yosico, yosachindaa, yosaa nuu. pegarse paño a la herida, yotneendaa, dzama neñe, yosandoho nene dzama, yoyechindaa neñe dzama yotnahandaa dzama neñe. pegado mal. quahinisicotnaha, quahi ninatnaha tnaha. pegar dos cosas. yodzatneendaaeendi. yodzatnaha tnahandi. X4 pegar

folio 164v column 1

folio 164v column 2

Pegar con plomo, yosadzindi dzevui ñuhu, yodzatneendi dzevui ñuhu. pegarse la olla. yocayendaa coño ini quedze, yosisindaa coño ini quedze, fu. coco. pegarse enfermedad . yosicotnaha quahi, yondavuandaa quahi, yondachindaa quahi. pegar fuego. yotaandi ñuhu, yochihi ñuhundi, yoqueni ñuhundi, yochidzo ñuhundi. pegar soldando. yodzatnee, yodza tnahandi. pegada cosa. sanitneendaa. pegujal como de huerta. itudzuchi, ytu eetico, ee sacuni. peinar la cabeça. yonayocondi, yonatniño cucuadzinindi, yodzandai nuu cucua, yodzan daa nuundaha idzi dzini. peine. cucua peine de cardador . caa cana idzi, caa yo ñahi idzi pelar. yo tnohondi, yotnee tnahandi. pelarme de enfermedad . yocoyo idzi, yonduvui yanda, yoonduvui ndeque, yocoocoyo idzi quatasindodzodzinindi. pelarse el aue. yonacoyo tnumi, yonduvui quayote, yonduvui deete. pelar aues. yotnohondi tnumite. l yodzote, yotneendaandi tnumite, Pelea de naues por la mar. sayosa tuhuatnaha tnundoo nuunduta canu sayosatnahatnaha tnundoo

doo, sa yonaquahata , yotusi tnaha tnundoo, yosatuvuitnaha tnundoo. Pelear. yoquidzatnañundi, yoquidzayecundi, yocanitnahandi, yodzatnaha tnahandi, yocanandi. pelea. tnañu, vi. batalla. pelechar el aue. yonana tnumi yutate, tnumi cachi. peligrar . yocuvui canasindi, yocuvui nenisindi, yocuvui tadzi sindi yodzacanino sindi. peligro. sacana, sandadzi, sayyo, saneni, sayuhui. peligrosamente. tnuhu cana, tnuhu neni. peligroso lugar. sacana, saneni, satate. pella de masa, o lodo. tetu, ee tetu, ee tinduu ee quitu. pelliscar, yonacoyo daandi ñee, yodzacuiyondaa ñeendi. pelliscado ser, yosicoñeendi, futuro, cuico. pelleja de animal. ñee. pellejero. tay yodzacuita ñee, tay yoñahi ñee, tay yoyocoñee. pellejeria donde las venden. yahui dzico ñee. pelo de la cabeça, idzi, yatadzini, ydzi tnumidzini. pelo, idzi. peloso, tai idzi, tay ñee idzi tnumi, pelota, tiñama, tinduu, pelotilla donde se cria el algodon, tindasa, tendequecachi, pena tomar de algo, yotuvui caca inindi, yocuvui vhui inindi, yosa cuiñe inindi, fu, cuiñe. Pena

folio 165r column 1

folio 165r column 2

Pena tener, por tener muchos tequios, yotahui nino inindi, Pena tener, arrepintiendose de algo yondico tasi inindi, yondico cuisi inindi, yondico cavua inindi, yondehe inindi, yosita inindi, futur. cuta, yocaca inindi, yosa coho caca ini. pena dar a otro, yodzandehe ini ñahandi, yodzacuta ini ñahandi, yodzatateini ñahandi, yodzacuvui vhui ini ñahandi, yodzanee ini ñahandi, pena tener de tormento. yondohondi, yonanindi, yotnaha ninondi, savhui sandahui, sandoho sanani. pena del tanto por tanto. yahui yonucoho dzavua, yahui yonucoho naa. pena de dinero . satniño yahui, saqni quachi, saquai quachi. pena recebir de algo que me dizen. yocuvuicacainindi yotusicacainindi, yonacuiñe inindi. pena poner. yosaqninonahondi, yosaqninotanda, fu caq, yotniño nahondi, yosaqcuhuandi, yodzacoto yyondi, yosaq yyndi, yosaqdzohondi, yotaa ñahandi pena yosaqndi pena. penacho, yodzoyata, yodzodzami, yodzo yoco. penacho tener. yehe yodzo, yocodzini indaa yodzo, yocotnaandi, yndodzo yoco, sañundi. penacho ponerse. yochihindi yodzo dzami. pena, dar tormento yodzandohondi

di, yodzananiñahandi. Penar por el talion. yondai yuhu nuundi sita, yonucoho yuhu nuundi sita, yonacuidzondi sita, yonatavuindi sita, yonaqnindi, yonatacundisita. penca de maguei. yai, dahayavui, dahayavui, daha yai, teyee yavui penca de tunal. daha huinda, yai huinda. pendejo. idzi inidzoho. pendola. yeque taa tutu. l tacu. pendon. huayu. pendon lleuar. yonaindi huayu. pendon arrastrar. yoñohondi huayu, yodzacuicondi huayu, penetrar. yositasiyo, yosinotuuini sino cuisi. penetrar alguna razon. vide alcancarla. penitencia. sa nacahavhui, satusicaca ini, sanacanivhui ini. penitente. tay nacahavhui, tayyocuvuidzinda ini, tay yosacu ini, tay yocoyo ini. penitencia hazer. yonacahavuindi, yosacainindi, fu. quaca. yosaa nuu inindi, yosacu inindi, f quacu yocuvui coyo inindi, yonacuta inindi saha quachi. pensar o tratar algo interiormente. damaa inindi, yonatadzi inindi, damaa dicandi , yochihi tnuni inindi. pensar. yotadzi inindi, yonacahui inindi, yonacani inindi, yochihi tnunindi. pensar algo el señor yonduyuya, yonaquahaya yodzatnanindiyaya. pen-

folio 165v column 1

folio 165v column 2

Pensar , discurriendo en alguna cosa. yonacanindichi inindi, yonachihi tnuni ini, yonatadzi dichi ini. Pensar los peccados . vide aparejarse. Pensar en lo que se offrece de repente. yosaatuvui inindi, fut. caa, yosaatadzi inindi. pensar mal de otro . yotadzi tucu inindi, yotadziñena inindi, yodza qhu ñena inindi sita, yotadzi yechi inindi sita, yotadzi yevui inindi sita. pensar antes. daninocayonatadzi inindi, dasahasiyonatadzi inindi, dadzinaca yonachihitnuni inindi. pensatiuo. tay tadzi tadzi ini, tay nacani cani ini. tay iñequaca ini, yotnee tnaa. pensar que acierta en todo lo que haze. dehesa yoquidzandi, yocuvuidzevui yosatnaha yosacuvui yotuvui sindi. pensar bien cauallos. yodzacasi huahandi cauallos. pension. tahui yocaindaa, tahui yondaidaa, satniño yahuita. peña. cavua, toto, yuu canu, toto nanu cavua. peña enrriscada . cavua yaa, cavua yasi. peñasco. toto canu, peon taysicasaha sicaichi. peon, jornalero . tay tatu, tay ndayu, tay sasaitniño, tay ducu tniño. peor, compratiuo de malo. yodzoca

cañahuaha, huihica, hooca ñahuaha. Peor estar el enfermo. cahuicayyo. l. yocuhui huihica cahuica, hoocayocuhuita. Pepino yeq quachi, yeq ñumi castilla. pequeño, quachi, dzuchi. pequeña cosa. saquachi sadzuchi sahuatu. peral arbol. yutnu peras. peras la fructa. idem. perguetano. dicañuñu. percha. yutnu sacuita canudzoo. perder algo. yodzaqhundi, yodzandoyo ñuhundi. perder la verguença. ñayocuvui cahaca nuundi, ñayotadzi caini, tnuhucaha nuu teinayonaindi nuu ñaña ñohondi. perderse en el camino. yodzanandi ichi, yosaanduundi ichi, fut. caa, yotucuichindi. perderse la hazienda. yositadzana yahuicata , yocuvuidzana sasimay, yondoyo ñuhu sasimaindi. perder en juego. yoyusindi, y del señor, yoyuhuaya. perder coyuntura. yodzacacundi quaha, yodzacaindi quaha, yodzandoyondi quaha, yodza cai quahandi dzo yyudzonaho niquisaandi ycasaha ña ninihitahuindi. perder la gana de comer el enfermo. yocuvuindiindi sacasi, ñayosaha dzita casindi, ña yocuvui adzi sacasi, ñayosahadzico sacasi, yosacodzo inindi, fu. qcodzo. Per-

folio 166r column 1

folio 166r column 2

Perder la honrra. yondaidzico inindi, yonuu nahandi, yonuu cuvuindi, yonuu cavuandi. Perder la habla el enfermo quandai dudzuta, ñayonana cadudzuta, ñayosinocandudzuta, dzoyocana quehecandudzuta, ñayocaha yuhuta, yondaidudzuta ñacachicata, quahandudzuta, yosahandudzuta. perder la memoria . yodzananino inindi, yondoyo ñuhu inindi, yonaa nino inindi. perdido sin remedio. huandacundi ta, nindoyo ñuhu, quaha cuii nin doyo cuii. perdido, desperdiciador. tay yosatadzana sasimayta, tay yodzandoyo ñuhu caha sasimayta, tay yodzaqhu caha sasimayta, tay yodzacutadzana sasimayta. perdiz. caa nuhu, nuu quaha. perdiguero. teinandudzu. perdonar a alguno yosaicanu inindi, yosai huayini, fu. quay yodzandai yodzandico ini yonandiyu yonandadzi quachi inindi yonaanino inindi quachi. perdonados fueron los peccados. nisitandodzo quachi ninoo quachi. perdonar por regalo. yonaquindahuiñahandi. perdonar la deuda. yosaicanu inindi, fu. quai, yosinindahuiñahandisita sayotavui yecatasindi, futuro, qni. perdonar parte de la deuda. yodza caindi sita, yodzacuitadaadi sita

Perdurable. sahuaqndehe huaqnaa sayyodehetnahaquevui. Perecer yonaandi, yosandehendi, fu. qnd. yonaa ini, fu. qnaa, yotuhundi, yondoyo ñuhundi, perecer sin remedio yonaacuiindi. peregainar. yosacoto nuhundi, yosicacanandi, yosica tadzindi futuro, caca. perexil. yucundicoyehe, yucusaa yehe. perezoso en andar. tay huai yosica. pereza tener yocuvuidzusandi, cundu, cudzi yevua, yoquidzininodi. perezoso. tay dzusa, tay cundu tay cudzi. perfumar. yodzatni ñumandi, yochihi ñumandi, yodzaqni ñumandi, yodzasaha ñumandi, yodza saha huidzi. perfumes sasicami ita huidzi, ñuma huidzi. pergamino. ñee cuisi. perla. sii, yuu sii. perlesia, dolencia. quahi sisi, quahi quehui, quahi cuitnondaha. perlatico. tay nehe, tay tahui yeque permanecer. yyocuiindi, yyonahandi, fu. coo, yocuvui sanundi, yyo cutu, yocuvui ñuu, yocuvui huahindi. permitir, consentir. yosai yuhundi. yosaindi, fu. quay, yodzaña yuhundahandi. permitir Dios alguna cosa. yocuvuindiya Dios sacuvuidzavua. pernil de tocino. cacaquene yechi, dzehe quene, dzandaquene. perpetuamente dehetnaha quevui ner

folio 166v column 1

folio 166v column 2

nee caa nee qhu cuvuindico cuvuinduyu. dzo dehetnaha caquevui, neecani nuuchihi taa qhu, neenduchihitaa qhu. Perpetuar continuar. yehendico yehetnaha yoquidza chito yoquidzandi. Perpetua cosa. saneecaa yyo. Perpetuidad . sacoo neecaa sacoo dehetnaha quevui. Perrito de falda. teinandeque, quete quachi, cuitedzuchi. Perro lanudo teinacoho, teina idzitaa. Perro. teina. Perro pelado naturalmente. teina dzundu, teinandee teina yanda naydzi. Perrochia. huahi ñuhu ee siña, & sisiqui, ee sichi ee ñuu: Perrochiano. tai yehetnaha siña huahi ñuhu, Perseguir. yosico ñahandi, yochidzondico ñahandi, yochidzo ini ñahandi, yodzo ininaha, yosini cana ñahandi, yositondodzo neñe inita, f. codzo, f. qni, f. coto. Perseguir enemigos. yosicondita, f. qndi, yosatasindita, yotasindita, yosanani ñahandi. Perseuerar. yodzasinocavua neendi, nee cutu yochihi tnaha ñeendi, yochihi tnahadevuindi, yoquidza ñeendi, yodzaha ñeendi, dehe tnaha quevui, yosicatuhuandi yosicandatnudi. Perseuerante. tai yoquidzañee tniño, con los de mas. Persignarse . yotaa tnunindi tna-

tnaandi, yodzandaa daha tnaandi. Persona. ñaha, ñayevui. Personalmente. sadzevuinduyca yyondi. l. nisyyondi Persona que tiene seruicio tay dzi nuu, yosinonuu, tai yosinoquachita. Persuadir. yodzacahandi, yochihi yuhu ñahandi, yodzasino iniñahandi, yodza canacuvui iniñahandi, yodzacaha iniñahandi, yodza cuvui iniñahandi. Pertenecer. sasinduhu, simayndi, sa simaindi. Pertenecerme de oficio. tniñondi. Pertigo de carreta. yutnu caanini cata, yutnusaa nini cata. Peruertir a otro . yoquidzadzana ñahandi yodzatevui ñahandi. Peruerso tay dzana , tay ñahuaha, tai yehe quahi. Pesada cosa. huay. Pesadilla que da durmiendo. sihi neñe dzandahui ñaha. Pesarme de algo. yocaca inindi, yocuvui vhui inindi, yocuvui coyo inindi, yocuvuidzinda inindi, yosaca inindi, f. quaca, yonacuiñe inindi, f. qcuiñ, yonacuta inindi yositainindi, f. cuta. Pesado hazerse . yonduvui huay, yocuvui huay. Pesar tener. yondehe inindi, yosita inindi, fu. cuta. Pesar en balança actiuo. yochihi cuhuandi, yotniño cuhuandi, yosata cuhuandi, futuro cata. Pesar

folio 167r column 1

folio 167r column 2

Pesar neutro. yehe cuhua, ñoho cuhua, yehenunicuhua, fu quehe, fu. coho. Pesar algun negocio considerarlo bien. yondito huahandi, yochihi tnuni huahandi, yochihi tnuni huiindi, yochihi tnuni casi inindi yonacani casi inindi, yonacanindichi inindi. Pesadamente con cordura. tnuhundichi, tnuhu casi. Pescado. teyaca, quete ñohonduta, Pescado asado en barbacoa, tiyaca sitnu. Pescado fresco . tayacadedzi, tiyaca yehe. Pescar. yotneenditiyaca, yotavuandi teyaca. Pescar con fisga. yoqnindi teyaca. Pescador. taindudzu tiyaca, tay tnee tiyaca. Pescudar. yosicatnuhundi, f. caca, yondaca tnuhundi. Pescueço. dzuq, yeque nuudzuq, yequecaa dzeque. Pesocoçadas dar. yocatundi, nuu dzuqta. Pesebre. sasa codzoita casi cauallo chiyo sacodzoita. Pespunte. sanaquicuvuii sanaquicu nani nuudzoo. Pesquisiar. yonanducu sahandi, yonanducudziyondindudzu, yonu noo dicondi dudzu. Pestaña idzi dzucua , dzucua, dzucua nuu dzucua quidzu. Pestañear. yosanindi, f. quanindi, yondayu dzucuandi . yondayu ninidzucua, yondayu nuundi.

Pestilencia. quahi canu, quete quahi canu. Pestillo de cerradura . caacaa nini. sayonandiyu. Petate. yuvui. Petafio desepultura. yuu yondaa dusideye, yuundusa yondaa tnuni sayondu sindeye. Pez. dzusatnoo dzusa nicucu. P. A N T E I. Piar el pollo. yondayu cuiñete, yosacucuiñete, futuro, quacu. Piadoso. tayndahui ini, tay mani ini, taindahui cai ini, tay yocuvuinda huiini. Piadosamente. tnuhundahuiin. Piara de ganado eesichi sañoho quene cahi. Picar como pajaro. yotuvui tayate yoqnite. Picar muela para moler yonacusindodzondi yuu, yonacusindaandi. Pico de aue, tayate. Pico de jarro taya tindoho, dzata tindoho. Picar carne. yocachi quachindi, yosanda quachindi, f. canda, yosadzi quachi, f cadzi. Pica viento, ynditadavuate , yococotetachi, yondaa cuita ninote, yococote, ynditadzadzite. Picota. yutnu taandico ñaha, yutnu sacoondaa nuni, yutnu sanindaa ñaha, yutnucuita caata yutnu dzacaha nuu ñaha. Pico

folio 167v column 1

folio 167v column 2

Pico de grano de maiz. tende nuni, sandu nuni. Picote o sayal. dzoo tecuiñe, dzoo yodzaca nuu, dzoo tecandu, dzoo yehedzaca. picina, dau caanduta, namandau nisico caanduta. piciete. yno, yucuino. pie. saha, y del señor, duhua. pie de copla. tnañu dudzu yaa. pie medida. cuhua saha. pie de arbol. duhu yutnu, saha yutnu. pie de maiçal. dzitni huiyu, saha huiyu sanaa huiyu. Pieça. ñañu. pieca de oro. dusadziñuhu quaa. pieca de manta. ee ñumi, dzoo ñañu, dzoo nitandandaa. piecas de casas baxas . huahi caa nini huahi, caandaa dziñe a vn lado. pieças de casas altas. huahi caandodzo nino, huahi yodzo dzini. pieça de el medio entre suelos. huahi caa nini mañu. piedad. sasicuvuindahui ini. piedra. yuu. piedra quebradiza. yuu dadzu yuu ñacutu. piedra dura . yuu casi, yuundavua, yuu toto, yuu dzee, yuundeque dzoo. piedra azul. yusi daa. yusicaca. piedra por labrar. yuu dzocaa yucuca, yuu dzocaa hooca, yuu dzo caa neneca, yuu dzocaa nahoca dzocaa nahaca. piedra labrada de quatro esquinas

yuu qmi siqui, yuu nicuvuinduq. yuu caanduq yuu nisacoo naha siqui. Piedra labrar. yosasindi, fu. cusi, y si es de quatro esquinas. yosaq nduq yuu, fu caq, yosasiduq. piedra que se cria en la bexiga. yuu sa cohondiyudzadza, yuu sindiyudzadza. Piedra tener la enfermedad. yondiyudzadza. piedra yman. yuu tachi yotneecaa, yuu quedze, yuu yodzitacaa. piedra arenisca. yuu ñute, yuu yete, yuu cuchi. piedra esponjada. yuu ñuñu. piedra de amolar yuundaq yuchi, yuu yete, piedra trasparente . yuundii nini, yuu tuvui nini nuu. piedra para sepultura. yuudziyu sayondusindeye. piedra arenisca con que se luzen las piedras. yuu tnumi, yuudzacuii, yuu yuchi, yuudzadzuta. piedra preciosa. yuu cuihi, yuu yuchi, yuu quaha. piedra en que se hazian los sacrificios a los ydolos . yuudzaa, yuu neñe, yuu sihindodzo dzini, yuu sandandodzo dzini. piedra de molino. yuu yodzo, yuundico. piedra muelle. yuundachi, yuu yehe mihi. piedra de hijada. yuunduta, yuu tatna. piedra menuda, ripio. yuusite, yuu site huahi. l. chiyo. pie-

folio 168r column 1

folio 168r column 2

Piedra Bezahar. yuu site ydzu, yuu ñoho site idzu. piedra çufre. ñuhu ayo, ñuhu catne, ñuhu yosisi, ñuhu yocai ñuhu. piedra para bruñir. yuu yodzacuii yuu dziñu. piedra de que sacan nauajas. yuchindaa, yuchitnoo. piedra de espejos. yuu teino, yuu caa tnoo, yuu tata. piel. ñee. pielago . yende, yende duta cono, duta ña nisino nuu ña nisinosaha hua cuvui cai. pierna de animal. dzihi. pierna de manta. ñumi dzoo, ee ticudzoo. pila de agua. dzoconduta saha yuu yuunisatanino ñohonduta. pila del baptismo. saha sacodzonduta, pilar. daca. pilon de açucar. ñee huidzi, ñee ticoo huidzi. piloto. dodzonduta , yonaha tnuninduta. pimienta. yaha tnoo, tinduu. pimpollo yutnu yonandedzindaa, yutnu yonananduu, yutnu yonduvui yuta, yutnu yona noho daa, dzaya yutnu. pimpollo de maguei. ticoo yee yavui, dzayayavui. pimpollo para plantar. yutnu sandico coho, yutnundico cuiñe, yutnundico canu , yutnundico cani. pino. yutnu yusa, yutnuite.

Pino que llaman abeto. yutnu dzañu. Pino otro. yutnu satnu. Pinar, lugar de pinos. saisi yutnu yusa. piñon. dzehua tendica, tendica tnuyusa. piña de piñones. tendicatnuyusa, doco tnuyusa. piña, fructa. huisi. pintar. yodzatacundi. pintar diuersas colores. yochidzodi nuu, yosaconoondi. pintada cosa. sanicuvui tacu, sayondaa tacu. pintar la fructa quando empieça a madurar. quatahuitacu; quacuvuitnoo, quayatna, quacuvui tecuiñe, quacuvui quahandaya, qua caisaha cuchi. pintura. tacu. pintor. ñahuisi tacu, tay huisi tacu. pintura de vna color. dzo eeni nuu tacu, dzo eeni nuu. piojo. teyucu. piojoso. tay sinate yucu, yocana teyucu, tay yocoo tehuitiyucu, tai coo coyo teyuca. pisada de pie. taniño saha iñe, cuhua saha. pisar. yosañuninondi, yosañundi, yosañundodzondi. pilar con los pies estregando . yosihi sahandi, yosihindodzo sahandi fu. cuhu, yonacuhu sahandi. pisar con pison. yotuvuininondi, yosasi ninondi, futuro, cusi, yosasandi, futuro, casa, yodzacaindiyo, yodzacaindaha yodzacaicoho. pi-

folio 168v column 1

folio 168v column 2

Pison. yutnu sasa nino, yutnu sasinino. Pita aya fructa. dzichi. Pita especie de maguei, yavui yucu yavuindaa yusi, Pita el hilado. daa yusi, yuhuandaa yusi. Pito aue. taca. Pito que tanen con flautas. catu tedzihi, cutu ñoho duta. Pito pequeño de barro. cutu ñuhu, Pihuela de alcon. ñee sacoho saha sasa ñee yondico sahate. Pixa tedza, sayo inidzoho.

Plata marcada. dziñuhu cuisi yondaandusa tnuni. Platear. yotaandi dutadzi ñuhu cuisi, yochidzondi dziñuhu cuisi. Platero. tay tevuidziñuhu, ñahuisi dziñuhu tay huisidzeque. Platica. dudzu. Platicar. vide hablar. Platica hazer a otros . yocaha ninondi, yonatnaindi. Plato. cohodzita cohonuundaa. Placer o deleite. sadzadzee ini, sacuvuidzee ini, sadzee ini. Placentero hombre, taidzee ini, tay cuvuidzee ini. Placer auer. yocuvuidzee inindi, yocuvuidzicoini, yocuvuicandaini, yodzadzee ini. Placer dar a otro. yodzadzee iniñahandi, yodzacanda iniñaha. Plegar yodzateyendi , yonadzatacandi yuhu dzama, yochihi teyendi, yodzandeyendi . yochihi tnanundi. Pleito. sayotnai, sayonaa, dudzu yonaa. Pleitear. yotnaindi, yonaandi. pliego de papel. ee tnanututu, ee tutu caa tnanu, eetutunee, tutudzo ee caa tnanu. ee huisi tutu. plomo. dzevui ñuhu dutadzevui ñuhu. pluma de aue pequeña tnumi. pluma grande. yodzo. pluma para escreuir. yequetaa tutu plumaje, yodzodzami, yodzoyoco, pluuia dzavui. pluuia menuda. dzavuiquachi, dzavuitiyaa dzavui yavua. pluuia

P. A N T E L. Plaça. yahui, sacaa yahui. Plaço dar. yotniño yuhundi sita: yotniño quevuindi sita, yosaqninondi quevui, f. caq. Plana de albañir. caa tecadzi, caa conodzacuii dayu. Planta del pie. inisaha, dicasaha, dzanda saha cani saha ini saha, toho saha, fuente del pie. Planta para plantar. yutnu tata, yutnu nandai, yutnunacusi, yutnu ninatavua, yutnu nacuico yutnu sico coho Plantar arboles . yosasindi yutnu f. cusi, yodzandaindi yutnu, yona cusindi yutnu. Planta con sus raizes . yutnu yehe yoho, yyoyoho, nindai yoho. Platano. chita, dica. Plata. dziñuhu cuisi. Plata cendrada. dziñuhu cuisi nicuvuindoo.

folio 169r column 1

folio 169r column 2

Pluuia grande . dzavui cama, dzavui ñuhu.

naha noonica, ña cani ñasica Poco antes. dzoica naha nooni, dzo ica huitnani dzuchicanutnaha, noo ñuhu nicanutnaha. Poco a. tanahaca, tanahanica. Poco menos. ñandaa, dzuchini Poco mas. dzuchica, huihinica, quichidzonica, caa codzonica, qui ndodzonica, quitnahandaa nica. Poco mas o menos. adzuchica añandaa, ahuihica añandaa, dzuchindaadzavua, adzuchica coo cuvui adzuchica caa cuvui, dzuchi saa dzavua, dzodzuchi dzohuihinica dzodzuchi dzonoonica, dzaqtnaha. Pocas vezes. yyoniquevui, tnonoquevui, dzahaniquevui, caaninocaquevui, cuihini, dzocuihini, dzo amani, mandaanicaquevui. Pocos hombres. dzondahuinita, dzahanita, tnononita, ña cahita. Poco rato, o vn poco, noo ñuhuni, noo huiini. Poco a poco. quaini, huasini, yaa yaani, huayu huayuni, dzoyaani, quai quai. Poçilga. huahiquene, sayequene sañohote. Podar arboles. yodzacoo cavuandaha yutnu, yodzitendi yutnu, yosandandi yutnu. fu. cand. daha yutnu yodzandaandi nuu yutnu, yodzacoondaandi dzita yutnu. Podadera. caacanda yutnu, caa dzandaa yutnu caa sadzavuii yutnu. Poder nombre, sasicuvui, sacuvui huaha Po-

P. A N T E O. Poblacion, calles. ee yotaca, ee yaya, ee siqui. Poblar ciudad. yondaqndi ñuu, yosaqndi ñuu, fu. caq. yocoocaqndi ñuu, yodzatacandi ñuu. Poblarse pueblo. yosacavua ñuu, yosacavua tayu, fu. qcav. yonataca ñuu, yocoocavua ñuu. Poblar de nueuo. dzoyca yocaisaha caq ñuu. Pobre estar. yyondahuindi, yocuvuindahuindi, ña canu ña cuvui yyondi, ñatuvui ninidzavua yuquayyondi. Pobre hazer a otro. yoquidzandahuiñahandi, yosanindahui ñahandi, yodzandohoñahandi yodzanani ñahandi. Pobre. tayndahui, taicai. Pobre puesto en gran miseria, dicho por metaphora. nuu ita nuu cuhu yyondi, yootai cachi initasita, yaha ñee, yotuvui tay coto nuu yuhuchisindi, yotuvuitay taa yudzi taa ñaha sindi, ña saha yaha ña saha ñee, cateyuvua catehuinda yosasi nicoo yaha nicoo taandi ñaha natnaha dzoodzonondi. Poco. dzuchini cuhuani, duvuini, sacuni, huatuni. Poco para platica. catnuni, dzodzuchini, ee yuhu ee sacuni, ñaninaha. Poco tiempo, aduerbio. naha nooni, naha noo dzuvuani ña naha dzo

folio 169v column 1

folio 169v column 2

Poder, verbo. absoluto cuvui. Poder no tener, o no poder . ñacuvui, ña canu, ña sacoo nahasindi, ña sacoo tnunisindi. poderoso que todo lo puede. dehecuvui dehe tuhua. podrecerse . yotayu, yotevui, yosaha. podrida cosa. sanitayu sanitevui. podre. dacua. poyo para sentarse . chiyo sacodzota, tayu nama. polaina. dzama nisaquehe, teyedzuq dzama nindeye, dzamanichihi teye, polea. cata. poleo. yuvua nuu yee. poleadas. duta saha, tuta saha, yusa saha. polipodio. dzucuadzavui. polida cosa. sahuii, sadzacu, sahuisa. polir. yoquidzahuiindi, yoquidza queyendi. polirse. yonduvui huii, yonduvui ndandu. polilla. tequidze tecasi. poluo. ñuyaca mihi, ñuyaca, teyachi poluoroso. sayehe ñuyaca, saniquete ñuyaca sanicoocavua ñuyaca. poluora . ñuhutevui, ñuhusii caa. ñuhu cande. poluorearse, hinchirse de poluo. yoquete ñuyacandi, yosachindaa mihindi ñuyaca. poluorear algo. yodzaquete ñuyacandi, yosatandodzondi ñuyaca, fu. cata, yoquidzininondi, yoquidzi

dzindodzondi, yoquicundoddi ñuyaca. Poluos. yuchi. Polucion tener entre sueños. yosatidzana tata, yosatiyechitatandi yondusayocanacoyo coño, yocanatata, yocanacoyo tatandi pollo. tiñoo quachi. polla grandezilla. quetemañuni, teñoo quaquanusaa, pollino hijo de asno. dzaya idzidzitaa. ponçoña. yucusatu saniñaha, yucu sihi naha. ponçoña de biuora. dzeecoo dzico coo dutayuhucoo, duta satucoo. ponçoñosa cosa . sayehe yucusatu, sayehenduta saniñaha. ponçoñar. yodzaqhunduta yuhu coo, yodzacononininduta yuhu coo, yotevuindaa ñaha coonduta yuhute, duta saniñaha. poner a otro en mi lugar teniente. yotniño siña ñahandi, yotniñondita siñandi. poner la flecha en el arco. yonatniñondi duvuacusi, yonataandi yocoho cusi. poner las manos en el suelo el que cayo para se leuantar. yondoyo tasindahandi nuu ñuhu, yonaquadzindi dahandi nuu ñuhu, yondoyondi yodzacacandahandi nuu ñuhu. poner encima cosas anchas. yosaqndodzondi, fu. caq poner cosas redondas . yochidzondi. poner cosas enhiestas o altas. yosanindodzondi, fu. cani. Po-

folio 170r column 1

folio 170r column 2

Poner ydolo para adorar. yocootasita ñuhu cuvuistoho ta. Poner en el suelo cosas anchas . yocoocaqndi, yosaqndi, fu. caq. yocoocaqdihindi, yocoocaqninondi poner cosas enhiestas. yosanindi, f. cani, yocoocanindi. poner cosas redondas en el suelo. yocootasindi, yocoo tasininondi nuu ñuhu. poner el pan en la mesa. yochidzondi dzita nuu mesa yocoochidzondi dzita. poner al hombre en el cauallo. yosaachidzoñahandi, f. caa. yosaanahindi, yodzacaandita. poner algo arrimado a la pared. yosanindaandi, yocanindaandi. poner por orden a otros. yocootasi yuqndi; yotasi yuq ñahandi, yosaq yuqñahandi, f. caq. poner colores. yosacondi noo. futuro, coco. ponerse por orden . yocoocoo yuqndi yocoo cuisi yuqta. poner a otros por orden en pie. yochihi yuqndita, yosani yuqndi, f. caq yochihitnaha yuqndita. ponerse de pies sobre alguna cosa. yasacuiñendodzondi, fu. qcuiñe, yocoocuiñendodzondi. poner algo concertadamente. yochihitnahandi. poner libros vnos sobre otros. yotasitotondi, yodzatotondi, yocotondi yochidzotnahandi. poner algo sobre las manos. yochidzondahandi, yodzondahandi, futur. codzo.

Poner esipinas. yodzacuicondi iño yosasindi iño, futuro, cusi yochihindi iño. Poner debaxo. yochihi yuhundi, yochihi ninondi, yosani ninindi, fu. cani, yosaqninindi, yochihidzahindi, yochihindoyondi. P. A N T E O. Puesto estar alguno de pies sobre algo. yonañundodzondi. Puesto estar asi sobre cosa alta. yndodzoninondi, f. cuin. Poner delante. yocootasindi nuu. Poner detras. yocootasindi yocoo canindi sata. l. dzondehe, poner cada cosa por si. yocootasi dzee dzeendi . nina nina quaa. l. ee ee. poner a cada vno en su lugar. yotasi siñandita, yosaha siñandita, fu. cuhua. yotniño siñandi. ponerse de puntillas. yosanidzeque sahandi, fu. cani, yondoyo cuiñe tedzadzandi. poner mucha diligencia en vn negocio. yoscoondaa nihindi, yosacoonda tnenindi. f. qcoo, yotaanuundi. poner mal a vno con otro. yotniño quañe, yotniño vhuindi, yotniño deq quachindi inita, yodzacai deq quachi. poner las aues hueuos, yosaque devui yondaquedevui. poner las manos sobre algo, yosaqndodzondahandi. ponerse el sol. yocaindicandii, yosandehe dicandii. Y 2 Po-

folio 170v column 1

folio 170v column 2

Ponerse la luna. yocai yoo. Ponerse en pie derecho . yondoyo cuiñendichindi, yocoo cuiñendi chindi, Poner precio a las cosas. yosanindi yahui, fu. cani. yocachindi yahui. Ponerse el precio. yosacuiñe yahui, fu. qcuiñe. Poner en precio algo. yocachi yahuindi, yochihi tnunindi yahui, yochihindi yahui, yosasi yahuindi, yotnay yahuindi. Poner las manos en algo para darle yodzacuicondahandi, yocanindahandi, yosicondahandi, fututo. cuico. Poner las manos debaxo de algo para sustentarlo. yosaachihindahandi, fu, caa, yondoyonai dahandi, yodzacaandidahandi. Poner açechanças. yotaandi tay qcotoyuhu, cotosiyo qcotonini, cotondoto, tay quani, tay cotondaa ñaha. poner a alguno en algun peligro. yoquidza nenindi sita, yoquidza tadzindi sita, yoquidza canandi sita, fu, cadza. poner cuernos. vide cornudo. poner los ojos en algo para hurtarlo. yotniño nuundi, yodzaqhu nuundi, yosaconuundi, yodzacai nuundi, yosacoho nuundi, f. qco. fu. cono. poner los ojos en algo que parece bien. yocai nuundi, yodzacai nuundi, yositondaandi, fu. coto, yondayandi. poner añadiendo como remiendo.

yotniñondi, yonatniñondi, yonuchidzo tnahandi. Poner atrauesando yosaqndisindi, yosaqninondisindi, fu. caq. yotniñondi sindi, yodzaqnoodisindi. Poner allende, o en otro lugar. yosicocanindi, yodico canindi. Poner cabeça abaxo. yosanindayendi, fu. cani, yosicocanindayendi, yodzaqcuiñendayendi. poner al reues algo. yosicocaq. yosiconahindi. poner a parte. natasininandi. poner en vno . yotasi canundi, yodzatacanundi, yonadzatnaha canundi. poner termino a alguno. yotniño yuhundi, yotniño quevuindi, yochidzo yuhundi, yocachiadatundi, yocachi tuhuandi. poner las manos juntas como para rezar, yonatuvuindahandi, yona tneendahandi, yonadzatnahandahandi, yonacanitnahandahandi, yonacanindaadahandi. ponerse en emboscada. yodzahindi yecu, yosaqyuhundi yecu, f. caq, yosasindi yecu. fu. cusi. poner en precio, como en almoneda el pregonero. yocanandi yahui, yocachi yahuindi, yocaha yahuindi. poner al sereno algo . yocai canituvuindi, saqcodzo casi, yocaicanu tuvuindi sacuvui huisi. poner ofendiculo para que otro cayga. yosani huisindi yuu, yosani yuhundi yuu. l. yutnu sahaqquehe sahata qcasata, Po-

folio 171r column 1

folio 171r column 2

Poner petates en la pared. yosanindaandi yuvui yotaandi yuvui dita nama, yosatandi yuvui dita nama. Ponerse de espaldas. yocoocavuanduvuandi. poner a alguno en publico. yosanu tuvuindi , yosanundisindi, futuro, canu. poner en el coraçon lo que se dize o haze. yotniño siñainindi, yotniñondicandi, yotasihuahandi inindi, yodzacai inindi. poner las orejas con atencion para lo que se dize. yosata tutnundi, fu. cata, yosanahi tutnundi, yonini cuitendi, yodzaqnditatutnundi, yosaqdziñe tutnundi, f. caq. ponerse color la muger, vide afeitarse. ponerse las bragas cogiendolas arriba. yondaachidzondi, yodzacaa nuundi, çaragueles yondaachihindi, vide çahones. poner por obra algo . yoquidzandisandi tniño, yodzaqcuvui tniñondi. poner algo alguno delante de otro ofreciendoselo. yocoo canindi nuu ñuhu, yocoo tasindi. poner a la verguença. yocoo canindita saha cuvui caha sita, yocai cani ñahandi. poner pena. yosaq yyndi, fut. caq: yotniño nahondi, yotaa ñahandi pena. poner por caso . yocootasindi taniño dzavuatnaha yyo. poner algo e yrse. yocoocanindi dayosicoconondi. ponerse muchas mantas para abrigarse

garse. yonacoto cotondi dzoo, yotasitnahandi dzoo, yonacoto tnahandi dzoo. Poniente. yaa yuta, sayocaindicandii. Poner a alguno en peligro de peccar yoquidzacanandi, sadzatevuita, yoquidzatatendi, yoquidzacata inindi sadzatevuita. Poquedad de animo. yni yyo yni yuhui, ini ñanday ini ña canu, ini ñayee, ini ña saha. poquedad de otra cosa. ña canu, dzodzuchini, dzo dzuhani, dzo sacuni, dzo huatuni, dzo ñañuni, dzo dzuchi dzuvuani, dzo huihini, duvuini. poquito. deqdzii, dzo huihini, duvuini. por junto contar. yonacahui canundi, yochihindahui canundi. por. preposicion. saha, ycasaha. por ventura. adzi, huaha, adzicuvui adziqcuvui. por. aduerbio. causal. saha ycasaha. por ventura es asi. huahadzavua. por ventura alguno . adzi yoo huaha yoo, ayoo. por ventura alguno de vosotros. adzi yoo ee ñahando, ayoo eeñahando, huaha yoondoo. por algun lugar, aduerbio, huadza, huaha huadza. por donde quiera. dzohuadzanica, mandaa nica nandaaca. por donde, preguntando. mandaa, nandaa mandaa yu, nandaa yu. por muchas causas. cahi sichi saY3 ha,

171v column 1

folio 171v column 2

ha, cahi sichi nuu, cahi sichi yehendahui. Por el contrario. yodzamayoquidzandi, sanindico cavua, sanindicocaq, huadzevuidzavua, huadzevui dzavua caq, dzotucusichica. Por concierto. yyotnuni nitnaindo, yyocuhuanitnay. por ende saha, ycasaha. por orden y concierto . yehe toto huii, yehendasi huii. por que, preguntando? nasaha? na yehe saha? ñanacuvui, nacuvui. porque no? nacuvui tañaha? por poco. dzo huitni, dzohuitnica, dzohuihinica, dzohuitni ñuhuni, dzo dzuvuani, dzodzuchinica. por vna oreja te entran, y por otra te salen mis palabras. dzosiyotutnu, yotacundodudzundi, dande he yodzandaisiyo tucusiyotutnundo. porfiar. yodzaquadzu ninondudzu tnahandi, yodzaquadzu nino tnahandi, yosaanduundudzu tnahandi, yotasi siyondudzutnahandi, yosasininondudzu tnahandi, yocachi yechindudzu tnahatnahandi. porfiar de palabra. yocaha huaandi, yoquidzahuaandi, yocuvui huaandi. porquero. tay yondacaquene, tay yondaa, yonditoquene. porra. yaqua yaquatinduu. porrada. sanicani yaqua, sanisicoyaqua, saniñani yaqua. por todo el cuerpo estar lleno de llagas. neecutundu coño yocuhui, huadza yonaha, yotacu, yo-

yocuhuindi, nee cuii nee yaa coño nisino nuuquahi, vide. desde los pies. Portal. huahi tuvui Portada de casa. tnaa huahi, yuhu yahi huahi. Portero. tay ñoho ichi, tay yondaa ichi, fu. condaa. Por todas partes. nee caa nee isi, na cañu nadzucu neenducaa , nee nduquasaa, quasivui, quacaiñini, dacunduta dacu neñe. por si estar aparte. dzee dzee, quaa quaa, ninanina. por si ser pueblo. nina tayu, quaa ñuu, quaatayu. por si poner algo . ninayosaqndi, dzee dzee, ee ee, yosaq, f. caq. posada. huahi. pospelo. ydzi quandaadichi, ydzi quandaa tahui. posponer. yodzacuitandi, yodzacuita satandi, yosaanduundi, fu. caa, yosidzocavuandi, fut. cuidzo, yotasi dzumandi, yosicotasidzumandi, fu. cuico. poseer. yonaindi, f. conay, yyosindi, ñohosindi, f. coo. f. coho. possible cosa que puede ser . sacuvui huaha, tnuhu sacuvui huaha, yyotnani ini cuvui, poste para sustentar. yutnu yehe tuvui, yutnu yehenai. postigo. yuhu yahi tuu, yuhuyahi tnehe, yuhuyahi duvui yuhuyahi dzuchi. postilla de farna tayu tetayu, tesaha, saninduchi, sanicanandita, nindoyondita teyechi po-

folio 172r column 1

folio 172r column 2

Postilloso lleno de postillas . tay quandoyondi teyechi. Postrero. tay yyodzondehe, tay yyo dzuma, tay yyodzonduvui, tay yyosata. postura de planta. yutnudzandai daa, yutnu sanatavuandaa, yutnu sayosicotniño, yutnu sayosico cani. postura de juego. dzuhua. potente. taycuvui, taycuvuindehe, tay cuvuicadza. potranca. idzu dzehe quachi potrillo. ydzuyeq quachi. potroso. tay yosanu yuu, tay yonañu yuu, tay yocuvui quaha yuu, tay yocuvui canu yuu. poço. numa, yavui yende.

cuite, dzutu yodzatuvui sandaa sacuite. Predicar de pasada. yodzaquaha ñahandi dacaqndisindi, qhundi, da caindi qhundi, ininondi ichi qhu. Predicar, amonestar en particular. yoyuhui ñahandi, yodzacoto yyo ñahandi, yodzatuhuaini ñahandi yodzacuisindaa ini ñahandi, yotniño tacundi inita. predicar o diuulgar. yodzandaysiyo tnuhundi, yosatanino tnuhundi, f. cata, yodzaqni tnuhundi, yodzasisitnuhundi. preferir. yotasi nuundi, yotasidzinandi pregonero . tay cana, tay cana saa, tay cahanino. pregonar. yocanandi, yocanasaandi. yocaha nino. preguntar. yosicatnuhundi, fu. caca, yodaca tnuhundi. preguntar, tomando el dicho al testigo. yondaca tnuhu, yodzandaidudzu ñahandi, yodzacaha ñahandi. preguntar para tentar. yosicatnuhu huisindi, f. caca, yosicatnuhu nini ñahandi, yodzandai huisi dudzuñahandi, yodzacaha huisindi. pregunta de que es cosa y cosa. chidzu dudzu nacani tnuhu natnay tnuhu. prelado. vide abad. premeditar. yonacanihuahandi, yosaatadzi inindi. f. caa, yochihitnuni maa ynindi, yonatadzicuhua ini. premia o forçosa condicion. sacachi nihi sacachi nene, sacachi yeca, sacachidzaa, sacachi nee. Y 4, Pre-

P. A N T E R, Preciar o estimar. yosini cuihindi, yosini manindi, yosinidzahandi, fu. qni, yonaitesindi. Preciosa cosa. sacuihi samani, satesi. Precio. sayondaa, catasi, sayehe, sayehe yahuisi. precio, costar tanto. dzuhua quaha, dzuhua catasi. preciarse de si . yocuvui huicondi, yocuvuitachindi, yocuvui huatandi. predicar. yocahandodzondi, yocahaninondi, yodzaquaha ñahandi huidzo dzahanDios, dudzu ñuhu. predicador. dzutu yodzaquaha ñaha. predicador de verdad. dzutu yodzaquaha ñaha sandaa sandaa sa

folio 172v column 1

folio 172v column 2

Premio o galardon. yahui tahui. Premiar. yosahandi yahui, yosaha yahuindita, fu. cuhua, vide galardonar. Premio recebir. yonihitahuindi, yonihi yahuindi, yocaitahuindi yosaitahuindi, f. quay. Prenda tomar. yocahindaandidzoota, yosidzondaandi dzoota, fu. cuidzo. Prenda dar de algo . yochihidzino ñuhundi, yotasidzino ñuhundi, yosaqdzino ñuhundi, fu. caq, yocoo tasidzino ñuhundi. Prenda lo que se da . dzino ñuhu, dusa. Prenter algo con alfiler. yochihindi condi yequetende, yasacondi yequetende. Prender. yotneeñahandi, yosaca ñahandi, fu. quaca, Prender la planta. yonatacu, yona cuico, yondoto yonandedzi. Preñada muger. ñaha ñoho dzaya, ñaha ñoho chisi. Preñada hazerse. vi, empreñarse. Prensar algo. yosanindi, fu qni, yonaqnindi, yocoyo ninindi, yosadzindi, f. quadzi, yosadzindodzondi, yosandihindodzondi. Prensa. yutnu sani, yutnu coyo nini yutnu naqni, yutnu sandihindodzo. Presa de agua. teyahua, sanitniño tatiyahua yuta sanisadzeninota yuta, sanidzandiyunino yuta. Presa de enemigos. dzahayecu, dzaha yucu cavua, dzaha nitnee nicahi nuu tnañu.

Presente cosa. sayocuvui huitna, sayotuvui huitna. Presente estar. yyondi, fu. coo, yosinindi, f. qni, yñe, f. cuiñe. Presencia de cosa presente. yyo nuuta, yyotnaha nuuta. Presentar el menor al mayor. yosaha ñahandi, futuro. cuhua, yodzocondi. Presentar el mayor al menor. yosahatahuindi, f. cuhua, yodzasatahuindi sita. Presentarse delante de otro. yotniño naha ñahandi, yosa naha nuundi sita, f. qnah, yosacuiñendi nuuta, f. qcuiñe. Presente que se da. tahui, dzoo nicuvui tahui. Preso. tay caa huahicaa, tai yehe huahi caa Preso quedar como el pece en el anzuelo. yosacoho naite, f. coho, yondecoho naite nuucaa, yosico ninitenuu caa, nitnee ninite nuu caa. Prestar. yosaha nuundi, fu. cuhua, yotasi nuundi Prestado pedir. yosicanuundi, f. caca. Prestado tener algo. yonai yecandi Prestado tomar a logro o a vsura, yosaqndodzondi, f. caq, yochidzondi, yodzaqndodzondi. Prestados tener tomines. yondidzo yecandi, f. cand, yotavuiyecandi, yotnee yonaindi yeca. Presteza. sacuvui queye, saconumi queye, Pretil. yuu yosiya yuu ninacuiya, yuu dzucuahuahi noho huahi, yuu

folio 173r column 1

folio 173r column 2

yuu nina quacu. Pretil hazer. yosaqnanindi yuu, yodzanuundodzondi, yuu yoho. Presto. queye, ee tnani, danahani, yachini, canumicanaha qhundo. ve presto, danumidanahaqhu, da nahani qhu, caca queye. Presto hazer algo mandando. davui nacuvui queye, davui natuvuindaa, davui nacuvui naha cuitandayecuitandichi, Presto antes de muchos dias. ñanahaca, nacahica quevui. presumir por tener presuncion. yocuvui tachindi, yocuvui ninondi, yocuvuidzicondi, yocuvui huatandi. presumir o intentar algo. yotniño yee inindi, yocuvuiinindi, yocanacuvui inindi. presumir sospechar. yoquinuu inindi, yotadzi inindi, yotadzi ñena inindi. preuenir algo antes que suceda. yocuvuindatu inindi. yosaa tadzi inindi, f. caa, yocahui tnunindi, yochihindatu inindi. preuenir. vide. anticipar. priesa dar. yodzanumindi. prieto. satnoo sandayu, sandihi. prima en cada genero. sacuihica, sahuahaca, samanica sayodzoca. prima noche. saquandeq , saqua cuvui yahi; saquandoyo nuu ñaha, saquadzahui nuu ñaha, ñatuvui ninica. primavera. sayondai saha quanandedzi, quanatacu yutnu, quana tusi numa.

Primero, tay dzina, iñedzina, tay cuvuiee, dzina tai yyonuu. primero en renglera. tay cuvuinuu tay indodzo nuu. Primeriza en parto . ñahayocacu dzayanuu. naha yocacunuu dzaya, ñaha cacudzina dzaya, ñaha yotasi nuudzaya. primeramente. dzina, dzina ñuhu, dzinahuii, dzinanuu dzinaca, dzina huaa. primera vez. dzocuvui huitna, dzoica nuu huitna. principe. yya yevua, yyadzina, yyanuu. princessa. yyadzehe yevua, yyadzehedzina. principalmente. ycayuca, dzinaca, dzinanuuca, dzinayuca, dzina ñuhuca. principiar vna cosa. yotasi sahandi, yochihi sahandi, yodzacai sahandi, yosanisahandi, f. cani, yosayu sahandi. principio de libro. sayocaisaha tutu, sayosiyosahatutu, sayosaquehe sahatutu. principio de qualquiera cosa. sahasi yuhusi, sayocaisaha. principio del mundo. dasaha danino, dandu nisiyo saha ñuu ñayevui, daniquevui niquitu ñuu ñayevui, daquevui nituvui ñuu ñayevui. pringue de toçino, o torresno. dzaha pringue caer. yocoyondodzo, yocoocoyondodzo, yosatendodzo, fu. cate, yotoondodzodzaha, yocoyodzaha. pri-

folio 173v column 1

folio 173v column 2

Prision. caa sacoho saha, l. daha. Prisionero tomado en guerra. tay nitneetadzaha, taynicuvuidzaha, tay nicuvui ñaha, tay nicuvuinduq, tay nisihi nino. Priuarse de trabajo como el enfermo. yyo yyndi, yyoquaandi. Priuada. huahi yehui, huahi cuiya, huahidzachii. Priuado de gran señor. tai yyo mani, tai yyondita siyya, tai yyo yatni, tai yocuvuindita siyya, tay yocuvui cuihi, yocuvui mani siyya. Priuar de algo a alguno. yonaquaindi sita, yocahi queyendi. Priuar de officio. yosicotasi ñahandi, yosicocani ñahandi, yodzandai tehui ñahandi, yosaq yy. l. dzohondi. Priuar de cosa amada. yoquidza vhuindahuindi sita Priuar con alguno. yyondi yatnini nuuta, yocuvuidzahandi nuuta, yocuvuinditandi sita, yocuvui manindi sita. Priuado de juizio o loco. tay quahi ini, tai yocaha naaini, yocahadzana. vide loco. Priuado algun tanto de juizio como tonto. tay quehuiini, tay sito nuunano, tay sito nuundee. Prouar vestidura. yosivuinuu tnunindi, fu. quevui, yosacuino tnunindi, f. qcuino, yosaandesi tnunindi, f. caa, yotniño catnu tnunindi Prouar çapatos. yochihi tnunindi, yodzaquevuinuu tnunindi, yodzaquaha sahandi, yodzaqquaa

sahandi. Procrastinar. vi. diferir. Prouar a otro, yositotnunindi inita yosito ninindiinita. f. coto, yosini ninindi inita, f. qni, yositondi inita, fu. coto. Procurar. yonducu inindi, yonducundichindi, yonducu casindi. Procurar mal a otro. yodzacai ñahandi, yonducu ninondisita saña huaha cuvui sita. Prouar si podra lleuar la carga yosidzo tnunindi fu. cuidzo, yosaquehe tnunindi, f. qquehe, yochihi site tnu nindi. Procurar algo por todas vias. dehe nduu dehendusi yodzatnaniinindi, yonducutnani inindi yonducu inindi. Proceder yr adelante con la obra. yasandico ninondi, yosatuhua ninondi, f. qndi, f qtuh, yosaha tnaha ninondi. Proceder. yondico tnahandi, yehendico tnahandi. f. quehe, yosiyo sahandi duhu, sandu tnuhu yehe tnahandi. Proceso de pleito. tutuyondaa dudzu nitnai, tutu yondaa tniño. Procesion, sacainduu, sacuiconduu sacuico. Procesion hazer. yocainduundi, yosiconduundi f. cuico. Prodigo gastador. tay dzandehe caha, tay dzandehe naha, tai dzandehedzico sasimayta. Prodigamente gastar, dzohuisica dzo tnunica, yodzasandi, yodzasaña cuihindi, yodzasañadzahandi yosa

folio 174r column 1

folio 174r column 2

yosata ninondi, f. cata, yosai ñuhu cadudzu sanitniñonaha ñuhuta, duhandi sasimayndi, yodzandoyoñudzu yehendatu yuhu yehedatu, hu cahandi, yodza sadzanandi. dzaha yehendatu. Profundo. anuhu anuhu maa, miPronunciar. yocahandaandi, yocani cono. ha cuitendi, yocahatuhua yuhunProfesion hazer. yotniño naha ñudi, yocahacasindi. hundi, yotasi neñe inindi, yosaqye- Pronosticar. yosaindi tnuni, f. quai, candi nuu ñuhu, yodzaqni ñuhundi yositondi tnuni, fu. coto. yosininPropheta. idem. l. tay sinituvui sadzo ni tnuni, fu. qni, yosanindi tnuni, icacuvui, tay cachituvui, tay sini fu. cani, yosaatuvui tnuni inindi, tnuni sadzoica quitnaha, tay saa yosaaqni tnuni inindi, sadzo icaqnituvui sadzoicacuvui tai yocacuvui, fu caa, yochihi tnuni ininha tuvui sadzoica huasi. di, sadzoicacuvui Prohibir. yodzatuhu ninondi, yotaproponer de hazer algo. yotniño si yyndi, yosanda ninondi sita, yocanu inindi, yotnino yee inindi, tasidzohondi, yodzayyndi sita. yoquidzacanu inindi, fu. cadz. yoProduzir el arbol. yonanandedzi coo tniño iñindi. yocachi cuite yutnu, yonacoco, yonanatnu, yoinindi, yosaha inindi. natusinuma, yonatusindeye, yoproposito tener de hazer algo, yonandototnu. tadzindaa inindi, yocachi cuite Prohijar. yoquidzadzaya ñahandi, inindi, yochihi cuhua inindi. yoyonaquidzaya ñahandi, yondacachinihiini yoquicohondaainindi dzadzaya ñahandi, yosaidzaya propria cosa. sasimaindi, simaindi. ñahandi, f. quay. propriamente. needzavua yyo, Prolixa platica. dudzu cani, yehennee nidzavua, yyo yosatnaha hudico cani, dudzu ñatanda nino. atu, dzavuani yyo. samihindaa prolixa cosa como obra, yyoquai, dzavuatnaha yyo. yyonaha, yohuasi, yyoñee. propietario hazerse. yoquidza sasiprologo. dudzu yocachi tniño dzimaindi, futu. cadza, yocuvui sasi na, dudzu yocachitnunidzina, maindi. dudzu yonaha tnunidzina, proprio oficio de alguno ser. tniño prometer. yocoo tasindi, dudzundi maindi, tniño mainindi. yotniño naha ñuhundi. yotniño prospero. tayadaa ñuhu, taindaanyuhundi. datu, tay yonihi ini, tay ñacutu, prometer por voto. yotnino naha tay yyocahi yahuicata , tay niniñuhundi, yochihi yecandi yosay hindatu. yecandi yodzoco ynindi, yosaq prospero ser. yndaa ñuhundi, futu. yecadi, yodzaqni ñuhundi. cuind yonihi inindi, yocuvui ñaprometida cosa. sani saquehenducutundi. Pro-

folio 174v column 1

folio 174v column 2

Postrero. dzonduvui, dzondehe, dasandehe yyondi. Prostrarse. yocoo cavuandayendi, yocoo cavuatetendi, yocoo cuisi yocoo tnahandodzondi. Prouar con testigos. yodzandisandi dudzu, yodzandaa ninondi dudzu, yodzacuiteninondi, yoquidzandi sandidudzu. Prouar por razones . yodzasino ini ñahandi, yotniño ini ñahandi, yodzaqni ini ñahandi, yodzacai ini ñahandi, yodzatuvuindaandi. Prouar el manjar . yositotnunindi, f. coto, yosini tnunindi, yonasitnunindi, fu, casi. Prouecho venirme de algo. yondai catasindi, yoquicodzosindi, yondecodzosindi, yochihi naandi, yonucoo naa sindi. prouecho hazer la comida o beuida. yocuvui huatu, yosatnaha, yositanini sacasi. prouechoso ser algo. yosiniñuhu sindi yositanini sindi, yotnumasindi. proueer. yosaidzevuindi, yosaitnunindi, yochihi tnunindi. prouincia. tayu. prouision de casa. sasini ñuhu huahi sasiai tniño huahi. prouocar a yra. yoquidzadzichi ini ñahandi, yoquidzadzaa ini ñahandi. yodzadzico ini ñahandi, yodza satuini ñaha. prouocar generalmente. yodzacuvui ini ñahandi, yodzacanacuvui ini ñahandi, yodzacaha ñahandi. proximo ñanitnaha, cuhuatnaha.

Prudencia. sacuvui tuhua ini, sasini tnuni sasinindichi ini, sachihi tnuni ini. Prudente hombre. tai tuhua, tay tuhua ini, tay sinitnuni tay tnani ini tayndichi. prudentemente . tnuhu tuhua ini, tnuhundichi. prudente ser. yocuvui tuhuandi, con los demas. prueua. sacototnuni. prueua hazer. vide probar. P. A N T E V. Pua de hierro. caa nuundico, caa nuu yño. Publica cosa. saisi nahata, sayyotnuhu, sanituvuindudzu nee caa sanisita nino. publicar lo que no se sabe. yodzacai siyotnuhundi, yodzacutanino tnuhundi, yodzasisi tnuhundi, yo cachitnuhundi. publico officio. tniño yuvui tayu, tniño niñe, tniño nuu yuq, tniño yucunduta. puchas. tuta, tuta saha. puchero de barro . quedze dzuci, tendeyavui. pucherillo de niño. tende. pucheritos hazer el niño, para llorar. yonacoyo yuhusi, yondaaduu yuhusi, yocuvui dzinda yuhusi. pueblo. ñuu, tayu, tayutoniñe, yuvui tayu, yucunduta, ñuu toniñe. pueblo templado. ñuu mañu huidzi, mañu ini, mañu huisi, mañu huitani, Pue-

folio 175r column 1

folio 175r column 2

Pueblo muy calido. yyoini, yyo chihi indii, yyo yosasa cani, yyo yocoo cani, dzocaa nihinihi yodzo ysasa cani. Pueblo rico. ñuu quaha, ñuu caandaa, caadzico. Puente de maderos. yutnu yndita yuta, yutnu sisi yuta yutnu caandodzo yuta. Puente del pie. yénde ini saha, coye inisaha, yyu ini saha, toho saha. Puerco. quene. Puerco montes quene yucu, idzindacui, idzi iño. Puerro. tenaqmi. Puerta. yahi saquevuita. Puerta de madera. yutnu yondiyuyuhu yahi, yutnu inino yuhu yahi, yutnu yondadzi yuhu yahi. Puertas ambasados . yutnu yona tnaha mañu, yutnu yonutnaha dzavua, yutnu inino duvui siyo, yutnu yonandiyu vvui, Puerta de Ciudad, ychiyosivui ñuu ychi yosaha ñuu. Puerto de mar. sayonana tnundoo Pues no. asadzevui, añaha, ahuadzevui dzavua. Pues no te dixe. huadzevui nicachindi. Pues no es asi . huadzevui dzavua yyo. Pujar en compra. yodzacaa yahuindi, yochidzondi yosaa chidzondi, f. caa, yosaqndodzondi, f. caq, yodzacaanduu yahuindi. Pujauante. caa dzaqcavua tnee cauallo, caa dzacaindodzo tnee cauallo, caasachihitnee cauallo caa

sa indodzo tnee cauallo. Pulga. tiyoho. Pulgoso lleno de pulgas. ysi tiyoho sina tiyoho, yocana tiyoho, Pulgon. tiyasi, ñuñu, Pulmones. inidzee. Pulpa carne sin hueso dzo nina coño ñayeque. Pulpejo del braço. coño chiyo. coñondaha. Pulpito. yutnu sacuino dzutu cahanino. Pulso. tuchi. vide, andar el pulso. Pullas hechar. yochihidzeque tnahandi, yocuvuidzeque tnahandi yosii ñoho nuu tnahandi. Punçar. yotuvui nini ñahandi, yodzacuidzo ñahandi, yotuvui ñahandi, yoquindi. Punçon. yeque. Punir castigar. yodzandoho ñahandi, yodzanani ñahandi. Punta de cosa aguda. dicoiño, yuhu si, dzaasi. Puntada de aguja . ee quicu, hoo quicu. Puntadas dar. yochihi tecundi, yodzaquevui tecundi. Punto de tiempo. hoo naha nooni, hoo nuudzucuani, hoo naqua nini, hoo doyo cotoni. Punto de la partida. cuiteniquevui qhuta, daqhu nitasanicai cuiñe qhuta, sainino ichita. Punto encima de letra tnoo, tendende deq dzeeni, sacuni, sayochihindai letra. Puncto hechar o poner. yochidzo tendendi, yotniño tnunindi. Puño

folio 175v column 1

folio 175v column 2

Puño de la mano cerrada. siqui, yonatneendaha. Puñado. eetnoo, ee daha, ee tnee nuni, Puñada herida de puño. sanitaa siqui, sanicani siqui sanisico siqui, sanitniño siqui, sanichihi siqui. Puñal. tatnucaa dzuchi, tatnu caanduu, tatnu caa huatu. Puñaladas dar. yotuvui ñahandi tatnucaa dzuchi, yoqui ñahandi tatnucaa dzuchi. Pupilo menor. tai cai, tai ninduvui cai, tay ninduvui coyocai. Pura cosa. sanina, dzonina, nina, dzo mainisi. Puramente, tnuhu nina tnuhu maa dzonina, mihiyu. Purificarse vna cosa. yocuvuindoo, yocuvuinina, yocuvuiyy, yonduchi, yohdoyondita yonayaa, yonoo coyotuaha. Purga. yucu caisiyo, yucu caa nino chisi, yucucoo chisi. Purgarse . yosihindi yucu caisiyo, fu. coho. Purgar a otro. yodzacoho ñahandi yucu caisiyo. Purgar limpiar. yoquidzandoo, yoquidzahuiindi, f. cadz. Purgarse de peccados. yodza cuitandi quachi, yonduvuidoondi yosita quachi, yonoo cavua quachi. Purgatorio. idem. l. sasicuvuindoo, sandoo sanduchi, sanduvuindoo. Puta ramera. ñahadzana, ñahacoco ñaha quadza, ñaha sasay yahui, ñana sanoo, ñaha sasini, ñaha sadzico caha, ñaquidza yahui.

Puteria. vide burdel. Putañero. tay coco. Puto que padece . tay dzinda, tay dzehe, tay caadzinda, tai naha. Puto que haze . tay quidzadzinda ñaha. Pujo del vientre. sasicuvui nihi chisi, sasicuiñe cuisi. sasicai chisi. Puxar algo. yotniñondidudzundi, yodzacoonduundi dudzundi, yosaa chidzondi dudzundi. Puyas. iño. Q. A N T E V. Quaderno vide cuaderno. Quadradacosa. caanduq, qmi siqui. caa siqui. Quadrada cosa como ladrillo. sanduq, huihinduq sahuihinduq. Quadrar o benir bien como ropa. yonatnaha, yonatavui. Quadrar poner en quadra. yoquidzanduqndi, yoquidzasiquindi, yosaq siquindi. Quadrar a mi entendimiento. yosa tnaha inindi, yonuqni inindi, yonatusitnaha inindi, yonacuidzo nino inindi, yonatnaha inindi, yonucuino inindi. Quadrante yutnu siqui. Quajada vide leche. Quajo. davui. Qual o quien preguntando? yoondu, yoona. Qual cosa es mejor o peor. nasahuahaca, nasayo dzoca huaha? Qual de las cosas inanimadas. na. Qualquiera. yoonduta, mandaa ni ca

folio 176r column 1

folio 176r column 2

nica tay. Qual de vosotros. yonandoho? yoondu doho? yoonandehendo? Qualquiera cosa ñahaca, dzo ñahaca. Quando peguntando. amana. Quando haziendo relacion. quevui Quando quiera que quisieres. amanaquevui sacuvui inindo, mandaaca quevui cuvui inindo, amana cuvui huatu inindo. Quando quiera a qualquier hora. mandaaca quesi, mandaaca dzavua. Quando as de despertar. amananadotondo ? amananatahui nuundo, amana nandita ñumana nuundo. Quando avn no era casada. quevui huata yoo cayeendi. Quando as de boluer en ti. amana natahui inindo. Quantos dias. nasadzaha quevui, nadzaha quevui. Quanto vale esto. nadzaha yondaa . l. quaa, nadaha catasi, nadzaha yehesi. Quarto. vide en la c. Quaresma. ibidem. Quatro tanto. qmi sichica. Que es esto. ñana saha, Que cosa. ñana. Que es cosi y cosa. yoo tachi. Que. na, vt. nayoquidzando. que hazes, Que. adueruio de comparacion: dza, ycadza, yodzoca. sini manin di, Pedro dza Ioan. Que aprouecha esto. nuacuvui saha.

natnuma ñaha, nandai cata saha, nandaha saha, nasaqui codzosaha. Quebrar. yotahuindi, yondata yocachi. quebrarse. tahui, cachi, yondata, yocaa, yodzee. quebrar como palo o vara yosanu fu. canu. quebrarse. yotnanu. quebrar desmenuzando. yotahui quachi, yocachi quachindi, yocachindihindi, yocachiyuchindi. quebrantar fee. vide sementido. quebrarse pierna o braço yotanu quebrarse la cabeça. yocaa, yotahui, yondata. quebrada de monte naho yucu. yyuyucu tnanu yucu. quebrarse el hilo de la gente. yotandanino, yosacoho naho. quebrar el onojo en otro. yosanidzoo dzichindita, danindicoinindi, nindahandodzo inindi. quebrantar o quebrar los dientes a otro. yosanundi nohota yodza caindi nohota. quebrarse por medio. yotnanudzavuandi. quebrada entre dos montes. yuvui quebrada. cavua quebrado hombre. taiyocai, yocoo chisi, tay nindata dziñe chisi, tay nicaa yavuidziñe chisi, tay indii yavuidziñechisi. quebrarse el ojo. yocande nuu, yotahui nuu, yocuvuindaa nuu, yocuvui coho nuu. quebrar el ojo a otro. yodzacanddi, yoquidzandaandi nuuta que

folio 176v column 1

folio 176v column 2

Quebrar piedras. yotahui ninindi, yosanda ninindi yuu. Quebrar terrones. yosadzindi tehui, yocachinditehui, yonacanindi tehui, yodzandachindi tehui. Quebrantar vna cosa con otra. yodzaq quaatnahandi, yodzatusi tnahandi yosasandaa tnahandi, su. casa, yotaa tnahandi, yotahui tnahandi. Quebrarse cordel. yotanda yoho. Quebrarse el bordo del baso. yocachindaa yuhu tindoho, yotahuindaa. Quedo sosegado. tai yyodzadzi, tai yyoquai. Quedo estar . yodzadzindi, yyo quaindi. Quedarse atras. yocai quevuindi, yoquaindi. Quedarse en casa . yocoo coondi, huahi. Quedar o permanecer lo antiguo. sanaha sayata yyo nicuvui dzo nee nidzavua, yyo dzo caa nicadzavua. Quemar algo como pimiento. satu Quemar mucho. yondecu yocahu, yosatu, yosaandeq, satuvhui, satu dzaa, satuchichi, satusatu. Quemarse algo creciendo el fuego alrededor. yosicotnaha ñuhu yosicocuta ñuhu. yosacaca ñuhu yosisi, f. cuico, f. qcaca, f. coco. Quemar actiuo. yosamindi, f. cami, yosamindi ñuhu, yotaandi ñuhu yoqni ñuhundi. Quemarse algo. yosisi, f. coco, yocayu, yondeye, yocatne.

Quemar las sauanas yosatnindi decu, f. cami, yosaqndidecu, f. caq. yoqnindi decu, yoqnindecundi, yochihindecundi. Quemarse asi. yosisindecu, yocatnendecu. Quemarse el rostro con el fuego. yochiyondodzo ñeendi, yoyatnañeendi, yosinotnoo nuundi. Quemarse el rostro con el frio. yocuvui tesaha nuundi, yocuvui yacui nuundi, yocuvuiyaa, yocuvuiyasi nuundi. Quemarse con la llama quando haze ayre. yosasandaa yaa ñuhundi yodzucundaayaa ñuhundi, yodzucu nino yaa ñuhundi. Quemarse las arboles con el yelo. yosaha. yoyechi. Querer bien, vide amar. Querer con temor. yosaiyyondi, f. quay, yodzahuidzo yyondi. Querer paga. yocuvui yahui inindi yocuvuicata inindi, Querer mas. yyo yuca, yodzoca, hooca, yosini manindi. Queso. idem. Queso fresco. quesoyehe, queso saa dzoica nicuvui huaha. Question o pregunta. sasicatnuhu, sandaca tnuhu. Question de tormento. sasidzanda iñudzu, sadzacaha ñaha. Que tanto tiempo a . nasadzavuahuitna, nasadzavuahuitna, nasananidzavua. Quanto ay de aqui a donde vamos nadzavuaca candosaando, nadzavuaca qhundo. Que

folio 177r column 1

folio 177r column 2

Que tantas jornadas ay de aqui a Mexico. nadzaha quevui yosicata qhuta ñuucoyo, nadzahaquevui cohotaichi, qhuta ñuucoyo. Quantas leguas ay de Mexico a la puebla. nadzahadzana ñoho naho ñuu coyo sihi yutandi yoho. Quexarse de alguno. yocachininondi, yonducuninondi, ñoho siña dzuqndi. Quexarse el enfermo. yotnanandi, yondayundi. Quexarse con grandes gritos, yotnana huiita, yosinivhuita. Quexarse de alguno que es yngrato. yonachidzondisita, yonatniñondi nuuta, yonanahandi nuuta. Quexarse como de la fortuna. yona cahavhuindi, yonacasindi simayndi, yonanandi simayndi. Quiças . adzicuvui, adzi, huaha cuvui. Quiças es asi. huahadzavua, huahadza huatucu. Quiçio. sayosiconuu yutnu puerta, sayosicocuino, sayosico cuiñe puerta. Quien quiera. mandaanicatay, mandaacatay. Quien. yoondu, yoona. Quien quiera de vosotros. yoondu doho, yoonandoho Quietarme, asosegarme. yondaicono inindi, yonduvui canu inindi, yocuvuicanu inindi, yosai canu inindi, f, quai, yosai huay inindi. Quietar a otro yodzandai canu ini ñahandi, yodzanda nuu ini nahandi

di, yodzandai coho ini ñahandi. Quintal. eecuhua hoho dzico, eecuhua qmi arrobas. Quinto. sacuvuihoho. Quiñon de heredad . itu nicaindaa ytudzuchi. Quiñonero que tiene parte en la heredad, tay yonai itu nicaindaa. Quitar algo. yocahi, yonacahi. Quitar cosas que se apegan a la ropa. yonaquaindaa, yotneendaa, yocahindidzondi, yondaindidzondi, yondainahindi. Quitar como la silla del cauallo. yocahindodzondi, yodzitandodzondi, yosaindodzondi, futu. quai, yonaquaidodzo. Quitar algo a otro. yosaindi sita, futuro. quai, yodzitandi sita, yocahindisita. Quitar ropa a otro, desnudandole. yotasi huichi ñahandi, yotasi huichi yaandi. Quitar por fuerça, yosaiqueyendi, f. quay, yacahiqueyendi, yodzita queyendi, yonama ñahandi. Quitar la ley. yonadzatuhundi, yonadzatuhuninondi, yosanuninondi f. canu, yonadzatevuininondi, yonadzaquevuininondi, yodzanoo cavuandi. Quitar la ley en parte. yodzanoocuvuindi, yodzanoo cavuandaandi yodzanoo daandi. Quitar el miedo a otro. yodzacanu ini ñahandi, yodzandai coho iniñahandi. Quitar la habla a alguno. yyoñehe dzohondi sihita, indita ñehe, dzo Z hon

folio 177v column 1

folio 177v column 2

dzohondi sihita, yosata ñehedzohondi sita. Quitar como manchas. yonacata daandi, yosaindaandi. f. qua. Quitar hazienda por sentencia. yonaquaindi sanisiyotnuni sita, yonaquadzindi sanisiyotnuni sita, yonatneendi. Quitar de la memoria. yonaandodzo cuiindi, yonaanino cuiindi. Quitarsele la habla. yondaidudzuta, yocuvui ñeheta, quahatachita, quahandudzuta. Quixada. yequedzaa, yequedzitne. Quitar el antojo, comiendo lo que deseaua. ninoo quahi, nindaisiyo quahi, nindaisiyo.

ndodzondi. Raer borron, yosihindodzondi, fu. quhu, yodzandoondi. Raer de la memoria. yodzanaaninondi, yodzanaandodzondi, yonaandodzondi, yodzahuindodzondi, yodzananino inindi. raya. tnuni. rayar. yotaatnunindi. raya estar puesta. sayondaatnuni. rayas de la mano. tnuni yondaa inin daha. rayos del sol. duvuandicandii. rayos hechar el sol. yocainduvuandicandii, yosaquehenduvuandicandii. fu. qquehe. rayo de carreta. cata ñoho nani, cata ñoho tnaha. rayo del cielo. tasa. rayo caer. yocaitasa, yocoo tasa, yosiñe tasa, fu. cuiñe. rayo matar a alguno. tasanicaniñaha, dzavui nicani ñaha. rayda cosa por vieja. sanicoyo tnumi, sanicachindaa tnumi dzoo. raigar, o arraigar. yocai yoho, yonduiyoho, quanino yoho yutnu, yonacuico yoho. raiz de arbol. yoho yutnu duhu yutnu. raja de madera, yutnu yondoyondaa nindoyondita, nindoyondodzo, yutnu quachi, sahi yutnu. rajar madera. yotahuindi yutnu, yondata quachi yutnu. rala cosa como potaje. cuii, daani, cuiini, ñavhua. ralo hazerse. yonduta , yonduvui cuii, yonduvuindaa. Ralo

R. A N T E A. Rabadilla de aue . dzuma, dzequedzuma, nuudzumate. Rabear. yoquedze dzumate, yodzacuicodzumate, yodzacuita dzumate. Rabano. duvuañami Rabo. dzuma. Rabo, o falda de vestidura. dzoo sa nañoho, dzoo sañoho nino, dzoo itasico nuu ñuhu. Rabo, por el saluonor. dziyu. Raça de paño. dzoo niquevui, dzoo quatevui, dzoo quacachi nini, dzoo quacuvui yadzi. raerse la ropa . yocachininidzoo, yocuvuiyadzi dzoo, yosino caa dzoo, yotandaninidzoo. raer. yoñahindi, yoñahindodzondi yoñahindaandi, yodzitando-

folio 178r column 1

folio 178r column 2

Ralo como maderos . dzee dzee, quaa quaa, ninanina, ysi yutnu, si casicañoho naho deque dequeisi yutnu, nano nanoni, ysiyutnu, dzoquaha dzoquaha, quaha quaha, ysiyutnu. rala manta, quaha quaha, ytayuhua dequedeque nicaadzoo, ñandee, ñacutu, dzayu dzayuni, tayatayani, caadzoo, dzayunicaadzoo. ralea, linaje. yaa tnuhu, tnaha cuico. rallar con rallo. yosihindi, futu. quhu, yoquidza yuchi. futuro, cadz. yoñahindi, yosihindaandi caandaye. rallo. caadaye caateyehui, caandeque. rama de arbol. daha yutnu, daha yucu. ramada. huahi cuii, huahicate. ramada, sombra de ramos . cate huahi, yehecate. ramada hazer. yochihindicate, yosainindi huahicate, fut cani, yosatandi cate, su cata. ramal, o ramon. yutnutaa, yutnu tetaca. ramal de disciplina. yoho ñumaindita vniqmi yoho. ramas hechar el arbol yocuvui cahi daha yutnu yosicondaha yutnu, yositandaha yutnu, yococondaha yutnu. ramera, vide, puta, ramo de arbol. yutnu cuii. ramo para plantar. daha yutnu nacusita, ramo para renueno . yutnu ninan-

dedzi, yutnu ninacacu yutnu ninanoho, yutnu ninananduu. Ramoso. saysi yutnucuii, saysi yuytnu ehe. Ramar, o enrramar. yotaandi yutnu cuii, yosanindi yutnu cuii, futur. cani, yotaandi huisi. ranas cantar. yondayute, yosacute, fu. quacu. rana. tiyahua, dzahua. ranaquajo. tedzichi. rancioso tocino. quene nindachi, quene nicanasihi quene nicuvui cane. rancio o rancionso . sanicudzindodzo, sanisidzo ñuhu, sanisidzo ñuyaca, nicanadzitnu, sanicanacachi. rapar. yodzatandi, yodzata yandandi, yodzatadeendi. rapaz. tay quachidzana. raposo, animal. ñaña. rascar. yoñahindi, yosaundaandi, fu. quudi. rascarse como el cauallo . yosihindaañee te, fu. quhu. rasgar algo. yondatandi, yotniño dahandi. rasgarse algo. yondata, yotanda. raras vezes. cuihini, dzocuihini, dzoyyoniquevui, dzahaniquevui dzonino dzonino niquevui, dzoica dzoica niquevui amaninoquevui amani. rasguñar. yotniño tniindi, yoñahindi, yosacoho tniindi. rasguno. saindaa tnii nuu. raso, cosa llana. caandaa, caanani. Z 2 ras-

folio 178v column 1 Raspar. yoñahindi. Rassar. yosaqndaandi, f. caq. yodzitandodzondi, yotevuindodzondi. Rastrillar. yocanandicachi. Rastro de pisada. sasisaha sayonaha saha, sasiñe saha, sanisani sahata, sayondaacuhua sahata. Rastro por olor sasitnani, sasaidzico sayosahadzico, sainditasicadzico Rastrear. sacar de rastro el perro. yonaquaiteina sahate, yonatnani teina, yonanduute sahate. Rato de tiempo . sanahanooni. Rato ha. dahuahi. Raton. tneñe. Raton del campo. tioto. Ratonera para tomarlos. satavui tneñe, yoho tavui tneñe. Raudal. duta nihi, duta inino nihi, duta yosita nuu nduta nisinondaye, dutaininondaye, futur. cuinino. Rauiar. yosihichitu inindi, yocuvui quahi nidzaa inindi yosihivhuindi, yosihi dziindi, yosihindahuindi. fu. cuvui. Razimo como de datiles. eedzitni, ee duhu, ee sandu, ee tetu. Razon natural. sasinitnuni ñayevui sayondaa tnuni ñayevui. Razonamiento. sacahatnuhu. Razonal, cosa de razon. satacutnuni Razonable cosa, algun tanto buena sadzuchi huaha, huihi huaha, huaha mañuni, mañu mañu huaha dzavua dzavuani huaha, dzuchihuaa.

folio 178v column 1 R. A N T E E. Real cosa. sasi yyatoniñe, sayotnaha siyyatoniñe. Real, vn tomin. dusa, dusadzee, dziñuhudzee. Real, gente armada. sacaa yecu sa caacono, sacaatnañu. Real assentar . yocoocaqndi yecu, yosasindi yecu, fu. cusi, yocootasindi yecu. Reatar tornar a atar yonaqnindi, yosanivvuindi, fu. qni. Rebaño de ganado . eesichi ee tacate, ee siñate. Rebañar. yodzatacandi, yodzandaandi, yonatasi yucundi yonumidaandi. Rebatar o arrebatar yosaiqueyendi, yocai nahindi, queye, yodzita queyendi. Rebato hazer. yodzadzoondita, yodzanaa ñahandi, yoquidzahuaandi. yodzadzoonino nahandi. Rebelde. tay ñayosaindatu, tai ñayosaihuidzosahu, tay chitnu ini, tay dzocaa chitnunuhuca , tay dzoo ini, tai ñayonini, tai chitnu. Rebelde ser. ñayosaindatundi, ñayoninindi, yocuvui dzoondi, yocuvui chitnu inindi. Rebentar yocandi, yondata, yocai coyo sasioho maa. Rebentar como la semilla, yona nañu tata, yonduvuindedzi si. Reberuerar el sol . yonataacani nama. Reberuerar. yotasa, yondii nini, yondiindaa yonayahindaa. Re

folio 179r column 1

folio 179r column 2

Rebidar. yonatasidzuhua. Rebiuir. yonanatacundi, yonandotondi. Rebolar. yondavua, yondachi, sasico sandavua, nucuico decuico, sandachi. Reboluer, metiendo zizania. yotniño deqquachi ini sitnahandi, yodzatnuhuñahandi, yodzanaañahandi. Reboluer meciendo. yoñoo ninondi, yosicotniñondi yoñoondi yo sicondidzondi, yosiconaindi. Reboluer tierra, o barro con palo. yodzaquevuindidzondi ñuhu, yosaachihindi, fu. caa. yata ñuhu yodzacononinidi yata, yoñooninondi yata ñuhu Reboluer vna cosa con otra mezclandola. yochihitnahandi yodzacaindi, yodzacandi, yodzacaninondi. Reboluerseme el estomago yosico ndodzo inindi, fu. cuico. yosiconduta yuhundi, yondusanino dzuqndi, yosacodzoqne inindi, fu qcodzo, yocuvuiquene, yocuvuindii inindi. Reboluerme de vna parte a otra con desasosiego. yosiñecatandi, f. cuiñe, yosanicatandi, fu, cani, vide andar desasosegado. Rebolcarme. yosicocavuandi, yosicotuvuindi, yotuvuininondi, yosicocuisindi, yotuvnindodzondi, yosicondiindi. yonacaa yonacuiyodi Reboluer alguna cosa como piedra yondiconahindi yuu, yondicocaqndi, yodzacuicocavuandi. Reboluer las suertes. yodzacaaca-

cavuandi noño. yodzacaanditandi, yodzacuitandi. Reboluer alguna cosa, martillandola como plomo. yodzacayendi, yotasindadzindi, yondaqtnanundi, yotasitnanundi. Reboluerse asi. yosacoondiye Rebosar. yochitucaa sate, caasate yocanacoyo, ytacoyo ita sate ita sita, ytacoyondaa. Reboluer los cabellos en la cabeça la muger. yonacuiyaña. Reboluer el puerco la tierra con el oçico. yodzaquevuindidzote ñuhu, vide ossar. Rebotar lo agudo. yocoo coonuu, yoquidzandi, yocuvuicoco yoquidzanduhundi, yoquidzadzitnindi nuu si. Rebotarse el juizio. yonaa yodzahui inindi, yoduvui dzitni inindi, nicoo coo ynindi, nitavui inindi, ñayonaha tnunica inindi, vi. embotarse el juyzio, Rebotarse el color. yocuvuiquehui yocuvui yaa, yocuvuitucu nuu. Rebotarse el vino. yocai dzico vino yocuvuihuisi vino ñadzaacavino yocuvui huita vino. Rebullirse. yosichindi, fu. canda. yoneheyondayundi. Rebuscar despues de la vindimia, yonanducudzacandi, Rebusnar el asno, yondayute. Rebuelto estar como con cordeles yosiyoninondi, yosyondaandi yoho, fu. cuyo. Recabar, o recaudar yosacotondi yahui, fu. qcot. dzandacundi dzi Z 3 nuhu

folio 179v column 1

folio 179v column 2

dziñuhu, yosacotondi dziñuhu, yondacandi. Recaer en enfermedad. yonacuhuindi, yondicocavua quahi, yonacanda, yondai saha quahi, yonacono nuu quahi, yonduvuidiquahindico. Recalcar. yotniño cutundi, yotniño nihindi, yosadzinino nihindi, futuro, quadzi. recatarse. yosicatuhuandi, yosicandatundi f. caca, yyotuhuandi. recaton. caayehe sahatatnu. recatear, hechar recaton. yochihindi caa sahatatnu , yosaqninindi caa sahasi. recaton mercader. tay yondicotasi yahui, tay yondicondodzo yahui. recaudar rentas. yodzatacandidaha, yodzacaindidaha. recaudo poner en las cosas. yonditondaandi, yotaainindi, yositondodzondi, yocahandaandi. recaudo de yglesia. dzavui ñuhu, dzavui huahi ñuhu. recaudo poner para dezir misa. yosachidzondi, f. qchidz. yosatandi sacuvui misa, fu. cata, yoquidzacutundi, f. cadz. reclamar de agrauio . hoocayocachindi, hoocayonacachindi, hoocayonatniño nahandi. reclamo para aues. sadzandayu yuhudzaa, sadzaquacuyuhudzaa, sa yosacuyondayute. reclinarfe como para dormir. yosa quehendi ditanama f. qquehe. recoger. yonadzatacandi. yonatasitnahandi, yonacani yucucanundi

di, yonatasi canundi. Reconciliarse despues de confessado. yonanamadzi yondi, yonanamandehendi, yonanamavvuindi. Reconciliarse con otro. yonooquachindi sihita, yonacaha sitnahandi, yondahainisihitnahandi, yondahasitnahandi, yotnaiquaindi sihita, yonduvui yayundi, yodzandai dzandico ini sitnahandi, yona quai ini sitnahandi, yonoocavua quachindi sihita, yodzadzahuindodzo quachi sitnahandi. recoger algo en la boca como el perro. yosaaquaininote, yosaandavuaninote, fu. caa, yasaite, f. quai, yosaanditaninote, yosaite. recoger tomines . yodzatnahandi dzi ñuhu, yodzatacandidziñuhu. recognocer cayendo en lo que auia visto. yonuqni inindi, yonutuvui inindi, yonutusi inindi, yonucuino inindi. recognocer el beneficio recebido. yonaqnitnunindi, yonatuvuitnuni sindi. recognocer lo que es mio, yonaqnindi. recordarse. vide. acordarse. recordar el que duerme. yondaandita dzucuandi, vi, despertar. recordar al que duerme. yodzandotondi, yonadzatahui nuu ñahandi. recrearse. yodzacana inindi, yodza dzee inindi, yodzahuatuini. recrear a otro. yodzacana ini ñahandi, yodzahuatu ini ñahandi. yodzadzee ini nahadi. Re-

folio 180r column 1

folio 180r column 2

Recrecerse algo. dzuchica yondacundita, dzuchica sayondacu tuvui. Recudir con renta. yonunaindi daha, yodzaqnoondi, yonundacandi daha. recibir. yosaindi yonihindi, futuro, quai. recebir la extrema vnction. yosacuvua tnunindi yonucuvua tnunindi, yonucoondaatnunindi, yosacoondaa tnunindi. recebir aceptando lo que se me manda. yosay yuhundi, yosaindatundi, fu quai, yosinindi tniño, yosinindi dzaha, fu. qni. recebir por entero. yonihi neendi, yonihi dehendi, yonihi canundi. recebir paga. yonihi yahuindi. recebir al que viene. yosayuhui ñahandi, fu. q. yosacañahandi, futu. quac, yosatnahandita, fu. qtnaha. yosatuhuañahandita ichi, futuro, qtuh. recebir merced . yonihitahuindi, yosaitahuuindi, futu. quai, yocai tahuindi. recelarse sospechando. yochihindatu inindi, yosaa tadzi inindi, yosaatuvui inindi, f. caa, yochihitnuni inindi. reçumarse el vaso. yotoo, yosinondoho, yosinotuvui yosinochii, yosihi. reçungar. respondiendo, yocaha nini yuhundi, yonadzadzavuandi, yocasicayandi. rechaçar. ñayotacuhuatusindi, yonacadzindi dudzuta.

Rechinar. yocañe, yocasa, yocande, yocanda. red. ñono. red en que nace el niño. ñee dzoco. red de palos, como celoxia . tnucucua. redaño. dzaha, ñee dziyu. redimir, vide, librar. redimir el tiempo. yosaitniño huahadi, nicundevui ninundevui, yodzaqniñuhundi neequevui. redoblar. yonacanuvvuindi, yondaqtnanuvvuindi. redoma de vidrio. tindoho yuuyuyu, dzusa. redondo. tinduu. redondo como rueda. ticuta. redondo como coluna. ticoo. redrojo. sacuvuidzo dzinisi sacuvui dzondehe sadzinisi, sanduvui, sanicaiquevui, saniquindoo, sanicuvui tedzu. reduzir . yotasitnahandi, yodzatacandi, yotasicanundi, yodzaquevuitnahandi, yonatasitetundi. redropelo. idziquandaadichi, ydzi quandaandeye. referir como autoridad de la escriptura. yondacunahindi, yondacacachindi, yonacahuindi, yodzandacundi. reformar. yondadzasaandi, yonadzahandi, yonadzaha huahandi. refregar. yosihindaadahandi, yosihi ninondahandi, fu. quhu. yosaunino dahandi, fu, quu. refrenar. yodzaquehuindi sita, yodzatuhundi sita. refrenarse. yodzaquehuindi. Z 4 Re-

folio 180v column 1

folio 180v column 2

Refrescarse. yonduvui huisindi, yodicondi, yondatendi, yondevvui casindi, yondai tnaindi. Refrescar la tarde. yonandate quañeni, quanduvuihuisi, quana cuico tachi. Regaçar. vide arregaçar. Regaço. sacaandodzosite, sacaandodzo nuu site. Regalarse el muchacho con quien le da fauor yonduvui dzee inita, yonduvui huatu inita, yonduvui cuihi inita, yonduvui mani inita. Regalar derritiendo yodzandutandi, yodzandutundi. Regalar alagando yonacahandahuindi yoyocondi yonayocondi dzinita, Regalarse el nino con su madre haziendo que llora. yodzacuico nuusi, yosacu yechisi, yoquaquu nuusi, yonacuhua nuusi, ñoho sacu dzuqsi ñoho siña dzuqsi. Regar yosatendi, fut. cate, yodzaq coyondi. Regar con poca agua. yosate yavuandi. Regar con mucha agua. yosate camandi. Regar hortaliza. yodaqnduta: yosadzonduta, futuro. codzo, yocoñondi, yodzaqninindi duta saha huiyu. Regaton. tayndico tasi. vide recaton. Regañar. yonacasi nohondi yonacuchi yuhundi, yosiñandi ñoho sacudzuqndi, ñoho siña dzuqndi.

Regir. vide gouernar. Regidor. vide gouernador. Reynado, satoniñe. Regoldar. yonadzadzayandi, yocanadzaya yyandi, yodzatnunandi. Rehazer. yondadza huii hoocandi, yondadza huatundi, yondadza huahandi. Rehen. sacootasi, sañoho siña, sanoho naa. Rehusar. yodzadzahandi, yodza coondi, yodzacoo ñuhundi yoquidzaquetendi, yodzatuhundi, yoquidzacata inindi, yoqudzahui inindi, yocuvui yahui inindi, yocuvui cata inindi. Reyr vn poco y sonreirse . yosacu nuu yocoo quacunuundi, yehe sacu yuhundi. Reir a la risa de otro yosacu nuu tnahandi, yosacundi nuu tnahandi, yosacundi nuuta, yosacu tnahandi, fu. quacu. Reir mofando de otro yosacundaa ñahandi. Reir demasiado. yosacu sacundi, fu. quacu, yosana tachi, yosacundi, yosihindi dzoquaha, yosacundi, yondayundi dzoquaha, yocana duta nuundi yosacundi. Regla. yutnu cuhua. Reglar. yonaqcuhuandi, yotniño cuhuandi. Regueldo. sasidza tnuna sasidza dzaya. Regularmente. tnuhu sinitnuni. Rejalgar. yucu sihi naha, yucusihi, yucu sani ñaha. Re-

folio 181r column 1

folio 181r column 2

Relamerse. yonayuvui yuhundi, yonayuvuindodzo ñee yuhundi, Relampagear yotasanino, yosiñe tecuiye, fu. cuiñe, yocoo cuiñe tecuiye, yosaanduta. Relampaguear de noche sin truenos. dzitnoo quaica ticuiye, dzi tnoo quaicasa, yosaanduta, dzo caa nihi quai saha andevui sayosaanduta. Relampago. sacuiñe tecuiye, sasaanduta tecuiye. Relatar. yonacanindi, yonacachindi, yonacahuindi. Relatar en suma. yonacani canundi, yonacachi canundi. Relatar processos. yonacahuindi tutu. l tacu. Relacion hazer de alguna cosa pasada. yondacu nahindi, yondacu cachindi. relentecerse. yocuvui huita, yocuita. relentecer. yodzacuitandi, yoquidza huitandi, f. cadz. religion. sacaa sañuhu, sayyo sañuhu, sasica huaha. religioso. dzutu sasica huaha . sasi caii, sasica sasiñuhu. religioso sacerdote . dzutu sandidzo ñuhu. reliquias de sanctos. yeque sanctos. relicario. sañoho yeque sanctos. relinchar cauallo yondayu, yosiña cauallo. relox. caa canda maa, caa cuhua. relox de sol. cuhuandi candii, sayo naha cuhuandi candii. relox andar, yosicocaa cuhua,

yosico nuu, f. cuico. Relumbrar por reluzir yodziñu yotasa, yosaanduta, yotnoo yoyahi, yondii. Rellanada cosa, caa caandaa. Relleno. sasi tniño cahi nuu, sanisa coho chitu, cahi nnu. remanso de Rio. duta caa dzadzi, duta caa chitu. l. caandaa. remanso andar con remanso. yosahadzadzindi, yosahaquai, yosaha yaandi, f. qhu. remar. yodzacacanditnundoo yotehuindi, yodzaqhundi tnundoo, yodzacuitasiyo, yotzacaisiyo tnundoo. rematar quentas. yodzaqndehendi yodzandehendi, yodzasinondehendi. yodzasino cavuandi. rematarse quentas. yosandehe, yosinocoo yosinocavua. remate de la casa. yuu yosiya, yona cuiya, yuudzavui, yuu yoho, yuu noho huahi, yuu dzucua huahi. remedar. yositodzavuandi, fu. coto yosai taniñondi, fu. quay. remedar o ymitar a los de otra nacion. yonaquaindi day tucu ñuu. remediar lo dañado, yondadza huahandi, yonadzahandi. remedio no auer. ñahuisi cuvui, ñatuvuidzavua cuvui, ñatuvui dzavua cadza, huanihi huisi dzavua cuvui, huanihi inidzavua cuvui, huanihi tnani cuvui. remedio auer. yyotnani, yyo huisi cuvui, remendar vestidura. yyonatniñondi dza

folio 181v column 1

folio 181v column 2

dzama, yonatnemandi, yonacotondi tecoto, Remendon çapatero. tay natniñondisa, tai yonataandisa, tay natnemandisa. Remo. yutnu dzacacata tnundoo, yutnu tehui tnundoo, Remoçarse. yonduvui quachindi, yonduvui taquindi, yonduvui saandi. Remolino hazer. yocana tiyachi, yosico tiyachi, f. cuico. Remojar. yonatniñondasindi yotniñondoyondi, yodzandasindi, yodzandoyondi, Remojado estar. ñohondoyo, ñohondasi. Remolino de viento. teyachi, tiyachiticoo, tiyachi yosico cuta. Remolino de agua. duta yosico cuta, yosiconuu. Remolino hazerse en el agua . yosico nuunduta: yosico cutanduta. Remolino de cauellos . ydzindeye teye, idzininacuiyendaa, ydzinina cono ninitnaha. Remolinarse. yosicocuta, yosinondaa, yosicocuiñe, yosinonuu. Rempujar. yochihindahandi, yotaandahandi. Remudar. yonadzamaninondi. Remudarse los tamemes. yosinondodzo dzidzo, yodzaconondodzondi dzidzo, Rendirse el vencido. yosacuvuindi yuhundahata, yosaquehendi yuhundaha, f. qquehe. Renegar yonatuhu inindi, yondico cavua inindi, yodzaña cuiindi sa

sinindisa, yodzacuita cuiindisa sinindisa. Renglon de escriptura. yuq. renombre. sanani, dzevui. renombre de linaje. sanani tay nisanu sanaha. renouar. yondadza saandi, yondadadza huisandi. renouarse. yonduvui huisa, yonduvuisaa. renouar edificio yonacani huahandi cum ceteris. renta. daha. reñir. yonaandi sihita, yocasindi sita. reñir dando vozes yocanandaa ñahandi, yocahandaa ñahandi. reñir los animales. yonaa ninote. reparar. yonadzaha huatundi, yondadza saandi. repartir. yodzasandi, yochihi tnunindi, yosaidzevuindi, yosai tnunindi, f. quai. repartir a cada vno de por si. yosahandidzee, f. cuhua, yosahanina ninandi, quaa quaa. repartir tequios. yosaha tniño ñahandi, fu. cuhua yotaa cuitendi, yotaa tnuni ñahandi, yosiidzevuindi, f. cuvui. repartir tributo o derrama. yotasi tnuni cuitendi daha. repetir, yonacachindi, yocachi tucundi, yosicoquai yondico quai, yonundico, yonu noondicondi. yosandicondi, f. qndico. repelar a otro. yotnohondiidzi, yodzaquachindi idzita. repentino o de repente. adberbio. dzo

folio 182r column 1

folio 182r column 2

dzohoondutuvui, dzotuvuini. Repecho. ytnu. Repicar. yodzacandechitondicaa, yodzacanda queye yodzacadzi chitondi, yotaa cahindi caa huitni huitni yodzacandandi caa. Repieto. sanichitu. Replicar. yocahacatucundi, yosico quai chitondi. Repollo de versa. yuvua, tinama, yuvuaniqni yuvuatinduu. Reposarse el coraçon. vide asosegarse, & yonucohodzadziinindi. Reposar. yonucavuandi, yondai tatundi, Reposado hombre. tay quai ini, tay dzadziini. reprehender. yonaandi sita, yonaa vhuindi sita, yoyuhuindita, yodzacoto yyo ñahandi, yocaha yyondi sita, yotniño tacundi inita. representar vide comedia. representar la yglesia las fiestas. yodzandacu, yodza coto ñaha, yodzanoo naha sancta yglesia. represada estar el agua. yonatacacanunduta, yonachitu nino, yosacuino sichi. represados estar negocios. yonatacacanu tniño yonatavuindodzo tnaha tniño. reprobar. yodzacuitandi. repulgar. yonatuvuindaandi, yona taandi yuhudzoo, yonacanundaandi, yosanundaandi, f. canu, yuhu. l. nuudzoo. requirir amonestando. yodzatuhua ñahandi, yodzandacu ñahandi,

yotniño naha ñahandi, yocachi tnuhundi. requirir de amores. yodzacuvui ini ñahandi, yodzacaha ñahandi. res. ce ticachi. ee ydzundeque. resbalar, yocaandi, yocaandaandi, yocaaninondi, yocaanini sahandi, yocaandaa sahandi, yocaandodzo sahandi. rescatar comprar. yodzatandi, yosaindi, f. quai. rescatar librar. yotevui ñahandi, yodzacacu ñahandi, yodzandai dahandi. rescoldo. yaa deq, ñuhundeq , yaa ini, yaa ñuhu. resfriarse. yosivui casindi, f. quevui, yondicondi, yonduvui huisi. reseruar vide esento. resembrar. yochihindi quayu, yona cotondi quayu. resualadero. sandehui. residir. yyondi, yyo cutundi, yehendi, f, coo f. quehe, residuo, sanindoo. resina. dzusa. dzusa yehe. resinar la voluntad. yondico chihindi inindi yuhundahata, yona tniñondi inindi, yuhundahata, yonatasindi ynindi yuhundahata. resinar lo consigado. yonataa tnunindi. resistir. yodzatuhundi, yodzatnahandi , yosatuhuandi, futuro, qtuhua. resollar. ynino yoco yuhundi, yosinocasa tachi yuhundi, yonadzita tachindi, yonaquaindudzundi, yo-

folio 182v column 1

folio 182v column 2

yocana yoco yuhundi, yocai yoco yuhundi. Resoluerse. yosinocoo. yosinocavua, yocachindi. Resoluerse hinchazon. yocainini, yondai ninitnaha. Respecto tener al mayor, antes que haga o comiençe algo. yocuvuindatu inindi, yochihindatu inindi. respecto tener a alguno, hablando con el. yocainuundi, yonacoto yyondi yocoocotoñahandi, yonachihi inindi nuuta yondaye yotetendi nuuta, yochihi ñuhundi, yocoo nai nuundi. respirar, vide, resollar. resplandecer. yodziñu, yotasa, yondii nini. responder. yodzahuidzondi. responder a carta. yodzandicocavuandudzu, yodzadzevuindi dudzuta, yonadzahuidzondi nuuta. yonataandi tututa. respondor de la misma manera, o lo mismo que otro dixo yonadzadzavuandi. responder a alguno. yonacanendi dudzuta, yonadzahuidzondi, yonataandita. resquebrajarse. yosañu, yosacoho cuiñe, yondata, yotahui, yodzeenino, yotniñocuiñe. resquiçio. sainitniño cuiñe, sani sañu, sanindata, sanisacoho cuiñe. restañar o restriñir. yodzaquehuindi, yodzayechindi yodzandicondi, yosadzininondi, fu. cadzi. restriñirse. yonduvuicutuchisi, yotneechisi, yonacuico chisi.

restituir. yonatniño yahuindi, yonatniño naandi, yonacuhuadi, yonacuhuanaandi. Restituir fama. yonadzahuatundi inita, yonucachindaandi, yonanahandiyuhu , yondaqndaandi tnuhuta. resuscitar, yonatacundi, yonandotondi. resusicitar actiuo. yodzandoto ñahandi, yodzatacuñahandi. retablo. naa sayondaa, naa sayehe toto, dzoco sanctos. restrojo, itu nidzacaita, itunisina, ytuninucavua nuna. resustir . yondavuandodzo, yocaa ndaa duvua, retardar a otro: yodzaquai ñahandi, yodzacacaquaindi. retardarse. yoquaindi, yoquaininondi. retener. yocootasiñahandi. retener apretando. yotnee nihindi, yotneecutundi. retesar las tetas. yondayadzecuindi. yonacutudzecuiña, yonduvui nihindodzoña. reteñir el metal. yocadze yocanda. retoçar. yodzadzequendi. retoñeçer el arbol. yonandedzi yutnu, yonacoco tnu, yocananumatnu, yocanandeye yutnu. retoño de arbol . yutnuninandedzindaa. retorcer . yonacuhu cutuhdi, yosihicutundi, yodzachiyondi, yona cavuacutundi. retorno de presente. sa natniño dzavua.

folio 183r column 1

folio 183r column 2

Rectatarse. yonucachi casindi, yocachindaandi, yonudzadzamandi dudzu. Retraerse a la yglesia. yosino yocacundi, yotahui inihuahi ñuhu. Retraerse apartarse. yosico cuiñendi. Retraerse o retirarse en batalla. yonuhudzumandi, yondaidzumandi, yondicocavua dzumandi, yodicocavua yecundi, yondicondi, yondicocuiñe chiyondi, yosico nai chiyondi. Retraimiento de mugeres huahi yondiyu saysisiyonahadzehe. Reuanada de pan. eedzee dzita, ee tandadzita ee nuu yuchidzita. Reuanar. yodzeendidzita, yosandandidzita, fu. canda. Reuelar. yodzatuvuindi, yodzasino tuvuindi, yodza cutanino tnuhundi, yodzandai tuvuindi, yosinocachindi, yonanahandi, yocachi tnuhundi. Reuender. yondicotasindi, yonadzicondi, yonacahandi dahui. Reuerencia. sacoo tniñosite sacanusite. Reuerencia hazer doblando la rodilla yocoo tniño sitendi, yodza cayenini sitendi. Reuerencia hazer acatamiento. yocoo nai nuundi, yocoo cuitanda yendi. Reuerencia acatar. yochihi ñuhundi, yoquidzacanundi, f cadz, yocaha ñuhundi, yocoo cotondi, yosai ñuhundi. Reuerenciar a Dios estar con reue

reverencia delante de Dios. yotniño naha yotniño dzevuindi, yonacoto yyondi, yonatetendi, con los demas, nananDios. Reues de ropa. satasi inisi chisi. Reuerdecer, yonduvuicuii, yonandedzi. Reuma. duta cani dutandehui. Rexa. yutnu cucua, yutnundeque, caatnucucua. Rexa para arar. caa cutu itu, caa situ, caa yaca. Rezar. yonaquatundi , yonacaha ñuhundi. Reziente pan. dzitahu ita. Reziente cosa fresca, dzonee saa dzo neeñuhu, dzohuii yehe dzoneeyy Rezar baxo entre dientes yonaquatu cayandi. l. yuhundi. Rezia cosa como madero casi, davua, datnu yucau, dacui tnu, dai tnu, dzii yutnu. Rezio como cuero. dzii cutu. Rezien nacido como el maiz. huiyu nisinocoto huiyu nisino iño huiyu nisinocuiñe. Rezio ser. yocuvui datnundi, yocuvuindaindi, yocuvuindodzondi. Rezio estar yyodatnundi, yyohuahandi, yyondaindi, yosaandi. yyo camandi, yyo yachindi. Rezio como para atar. nohi. R. A N T E I. Ribera de mar. yuhu yuta canu yuhunduta. Ribete. ticoo. Ribete hechar yosanindi ticoo. yo sa

folio 183v column 1

folio 183v column 2

yosanindaandi ticoo, yosanindi, yo saqndaandi ticoo. f. caq. Rica vestidura. dzono cuito, dzono huii, dzono huaha. rico pueblo quetiene muchas cosas. ñuu quaha, ñuu caadzico, ñuu caa ndaa. rico en eredades. tay ñacutu, tay yyocutu ini, tai yyondai ini. rico hombre. tai yosaicata. tai yocaya, yoquahanino, tay quicodzo maa, tai yyo yocacundita maa, tai yyoquicayanino maa, tai yocuvui sicaitu, tai yocivui nanu huahi. rico en todo tay nihiini, tay saicata ini, tai yyo huahadzico. rico ser. yonihi inindi, yocuvui ñacutundi, yosaicatandi, f. quay, yocuvui huahadzicondi rienda. ñee saquehe yuhu cauallo. riesgo. sacuvui cana, sacuvui neni. rifar o rixar los cauallos. yosiñate. yosiñadzuq, yonaate. riguroso. tay dzichi ini, tay ñandahuiini, tai yyo ini tay dzaaini. rima o rimero. sacani yucu canu, sa yyo yucu. rincon. natnanu. rincones tener la casa . yosiconuu, yosicotnanu huahi. riñon. duchi. riñonada dzaha duchi, dzaha ñoho dzucu duchi. rio. yuta. rio que se seca a tiempos. sichinduta sichinduta ñuhu. rio arriba yr. yondaa nuundi yuta, yosaa nuundi yuta.

rio a baxo. yocai nuundi yuta, yondai nuundi yuta. ripio. yuu quachi, yuu site. riqueza. sanihi ini. risa. sasiquacu. risueño. tay sacu, tay dzihi yuhu, tai sacu sacu. risco depeña. toto nanu. ristra de ajos. yoho tenaqmi yetu. ristras hazer. yodzuhuandi, yotnaandi yoho, yotnaandi yetu. R. A N T E O. Robar. yodzuhundi, yoquidza cuinandi. robar salteando, yonamañahandi yotasi huichi ñahandi, yosai queyendi, futu. quay, yonama nino ñahandi. robar muchos a saco mano. yocateta, yocatendaa ñahata, yocate nino, yosidzoninota, futu. cuidzo, yocatandaa ñahata, yodza sihita. robar lo publico que es de comunidad. yodzuhundi sasi yuvuitayu yondai nahindi sasiyuvuitayu. robador. tai cuina, tay dzuhu, tay yosacondaha, tay quidzandaha, tay quayendaha. roble. yutnuyata, yutnuyaa. roca en la mar. totoyuta canu, toto yondiyu ninoyuta canu, toto inino yuta canu. roçar, yosandandodzondi, fu. cand, yodzaqcoyondi, yodzaqcavuandi, yotneendodzondi. roçarse el cauallo. yosaaquehe tnaha ha

folio 184r column 1

folio 184r column 2

ha sahate, yosicondaa tnahate, yosaanduu tnahate, yosaquaatnaha sahate. Rociar algo con la boca. yotevuindiduta, cayani yotevuindiduta, tiyaa yotevuindi duta, rociar algo. yodzandavuandaandi duta, yosatendaandi duta, futuro, cate, cayacayanduta yosatendodzondi duta, yodza coyondaandi duta. rodar como la vola. yondii, yotuvuindaa, yosicotuvui huaha, futuro, cuico, yondiindodzo quana, yotuvuininoquaha. rodar hazer hechar a rodar, yodzandiindi, yodzandii ninondi, yodzacuico tuvuindi, yodzatuvuindi. rodear. yodzacaiduundi, yodza cuiconduundi , yodzacuicondaandi. rodear camino. nuquaa dequaandi nucanudecanundi, nucuico decuico yoscandi. es en camino que ba dando bueltas. rodela. yusa, yusadzahui, yusasidzo. rodear camino. yosacuicondi, f. qcuico, yosaquaandi, f qquaa. rodeo de camino. ychi yosacuico, ichi yosaquaa. rodezno de molino. yutnu cuta dza cuico yodzo duyudza cuico yodzo. rodilla. site, dzequesite, sobre la todilla, tnaasite debaxo vn poco de la rodilla. rodilla hincar. yocoocani sitendi, yocoo tniño sitendi, yocoo cui-

cuiñe sitendi. rodrigar arboles. yochihi naindi, yochihituvuindiyutnu, yochihindi naitnu, yosanindi day yutnu, fu. cani . rodrigon. yutnu quehe tuvui, quehendai, quehe nai. roer. yosasindaandi, yosasindodzondi, yosasininondi, f. casi. rofian. tay sandaca ñahadzana, tay sasini, tay sanoo tay quadze. rrogar al ygual. yonaquatundi. rogar. yonaquatundahuindi, yona cañu yonatatundi nuuta. rollizo. ticoo. rollo yutnusatacaañaha, yutnudza quana ñaha, yutnu yondaandevui. romance. dzaha castilla, dudzu castilla. romancear o romançar. yosico nahindidudzu. yosiconahindi yuhu yodzacuico cavuandidzaha, yosico caqndi, yodzacuicocuisindi. romadizo quahidzitni, quahi cayu. quahi dzayu. romero que va en romeria, tai yosicandatu ñuu sica. romper batalla. yosatnahandi yahi yuhua, yocaandiyahi yuhua, yosivuindi yuhua yosanindi ychi yahi yuhua, f. qtnaha, f. qvui, f. cani. romper batalla en campo. yotasi sahata sahatnaa, sahayecu, yondoyo tatnu yusa, yodzatnahandi ñadzaa ñatnañu yecu. romper. yondatandi. romperse. yondata, yotanda, ron-

folio 184v column 1

folio 184v column 2

Roncar. yoquetedzitnindi, yocaha dzitnindi, yocatnedzitnindi, yoquidzindatnendi, f. cudzu. Roncamente dar vozes. yocanandasandi yocana tnuyoo, yocana naña, yocanandadzi yocanandadzi, yocanandandendi. para hablar añadiendo el verbo yocaha Roncha. dusa sayocana. Ronchas salir . yocana cuitandusa ñee, yocanacuita tecuiñonee, yocanandusa yotnani ñee yosacoho nene tnani . quando tienen sangre. Rondar. yondaa ñuundi, yonditondi yondaandichi ñuu yosinonuundi. yosiconuundi niñu. Roña. deye, tecata, Roñoso. tay ñee deye, tai yocana tecata. Ropa. dzoo dzono. Rosa. ita. Rosa por abrir ytandetu, ita ninduu Rosa abierta. ita nisaa, ita nindeca. Rosca. dzitacuta dzitaindii yavui. Rosquilla. dzitacuta quachi, dzita huidzi. Rostro. nuu, del señor. nana. Rostituerto enojado estar. yodzoondisita, dzumadzeque yyo yuhundi nuuta yosini ñahondita, ñehedzoho yyondi sihita yndita ñahondi sihita f. cuindita. Rostro boluer a vn lado, yosiconai nuundi yosico cotondi, Rostro boluer enojado. yosicocata dzequendi nuuta. Rostro boluer mirando enojado. yosicocotoyyondi. l. dzaa l. dzichi

. l. satu. Rostro boluer mirando con piedad yosico cotondahui ñahandi, yondicocotondahui ñahandi. Roxo. tay ydzi yaha. Rostro triste. tay yyondehui nuu, R. A N T E V. Ruby piedra, yuu quaha, yndii nini. Rudo de yngenio. tay dzitnu ini, tayndatne ini, tay ñacasi ini, tay ñacasi tay huasiini. Ruda. yucu saha, yucu ñahadzehe yucudzayu castilla. Rueca. yutnu sacodzo cachi, yutnu dzucu nino cachi. Rueda de carreta yutnu cata cuta. Rueda qualquiera. tecuta, Rufian vide rofian. Ruga. teye deye, saninucooyucu, sa ninucoo teye. Rugarse vide arrugarse. Rugir las tripas. yosacu quete chisi, yosacu tedzoco chisi. Ruido hazer. yodza catnendi, yodza nehe, yodzacañandi, yosasa sahadi yodzacañendi. Ruido hazer con los dientes. yona casi nohondi, yonacasi nañe nohondi yodzanañe nohondi. Ruido hazer madera que se quiebra. yocanda yocande yocañe. Ruido hazer cosas quebradas. yocanda yocadzi yocasa. Ruido hazer el Rio quando viene de avenida yocanu, yocatne, yosacu yehe cayu, yehe sacunduta. Ruido

folio 185r column 1

folio 185r column 2

Ruido hazer el raton yodzacañate yodzacañete. Ruido hazer los arboles con el viento. yocayu, yocañeyutnu, yocatne, yosacu yutnu, yehenehetnu. Ruin hombre. taidzana, tay yehe quahi, Rumiar el ganado yonacasivvuite, yonacasindihite yonana nuudzuqte, yosasite, fut, casi, yonatadzi yonacasite. Ruuia cosa. quaa, yaha. Rumor de nueuas. yehendudzu tacutnuhu ñuu, dudzu yotacunino ñuu, tnuhu saatacu ñuu.

Sabina tnuyuq. Sabor de manjar. saadzi. sadzico. Saborearse. yoquidza adzi dzaidzi yuhndi yoquidza huico yuhundi, fu. cadza Sabroso ser manjar. yocuvui adzi yocuvui adzi. Saco itne canu. Sacabuche. cutu ñoho maha, cutuyondiye cutu yondaa nuu. Sacar algo afuera. yodaacaindi, y si es de caxa, yocana nahindi. Sacar lana de almohada. yocanandidzondi, yocanacoyo yocananahindi, yocananaindi, cosas pequeñas. Sacar algo para afuera desechandola. yodzacanacayuandi, yodzacananditandi, yodzacuitandi. Sacar tierra de cimientos yosidzo ninondi ñuhu, futu. cuidzo, yocanandidzondi ñuhu, yocaininondi ñuhu. Sacar desenterrando muerto. yonananahindi, yocananahindi, yondai nahindi deye. Sacar la lengua. yodzacaicuita yaandi, yodzacuicuicondi. yodzacai yaandi, vn poco. Sacar demonios. yodzananandi demonios. yonananahindi, yotasindi demonios, yondaitevui ñahadi. Sacar clauo yodzandaindi, yodza caindi. Sacar vna cosa de otra, yotavuandi yonatavuandi. Sacar agua por alquitara. yodza toondi, yodzacai nininduta. Sacar el aire de la bota. yodzananandi tachi, yodzacaindi tachi. Aa sa-

S. A N T E A. Sabado. quevui iño. Saber yosinindi, yosinitnunindi, fu. qni, yonahandi. Saber algo de cierto. yonahandi yonahatnunindi, yonaha yundi, yonaha casindi. Saber perfectamente yonaha casinidi, yonahacuitendi mihindi Saber en cosas diuinas tuhuandi dudzu ñuhu, yonahandi sasi ñuhu. Saber lo que otro tiene en su pecho yotuvuitnuni sindi, sañono inita, sinitnunindi inita. Sabio. vide abil. Sabio que siente las cosas. tay sini tnuni ini, yosaqni ini, tay yosaatuvui ini, tay yosaatadzi ini. Saber el manjar. yosaha adzi dzico yosini adzindi yosaquehe dzi yuhundi, yotuvui adzi sindi, tener sabor

folio 185v column 1

folio 185v column 2

Sacar lumbre con artificio de palos yosaundi, yosauninondahandi, yodzacaindi ñuhu. Sacar fuego con pedernal . yodzacai ñuhundi. Sacar diente o muela yocananahindi noho, yodzacai yocainahindi. Sacar regla general haziendo execupcion yodzacai cohondi, yodzacai ninandi, yodzacaiquaandi, yodza cainanondi. Sacar algo con la mano, asiendo della. yocahindidzondi. (nuu. Sacar mancha. yodzandoondi, sanisaanuu Sacar agua de pozo. yonatavuandi duta, yocananahindi duta numa. Sacar esipina. yonatnondi iño yona tavuandi yondainahindi. Sacar a alguo de las manos de otro. yodzandai ñahandi, yondai nai ñahandi yuhundahata, yonaquacaqueye ñahandi, yonadzita queye ñahandi. Sacar la verdad por fuerça. yodzacaha ñahandi, yodzandaindi yuhuta, yodzita ninindudzuta, yotaa yecandi dudzuta. Sacar de grillos o prision. yonana nahindicaa ñoho, yonatavuandi caa, yodzandaindi caa ñoho. Sachar o escardar. yonadzayaandi ñuhu yositundodzondi, fu. cutu, yonadzatayandi. Sacre. sasa. Sacrificar. yoquidzandi huico, fu. cadz, yocahahuicondi, yodzacoondi quevuindeye, para los muertos. Sacristan tay yondaa sacristia, tay yondaa sasi ñuhu.

Sacudir yoquedzendi. Sacudir poluo de libros yodzaquachindi ñuyaca, yodzandachindi yonatevuindi ñuyaca yonacanindodzondi ñuyaca. Sacerdote dzutu sandidzo ñuhu. Sacerdote mayor de los Indios en su gentilidad naha niñe, Sacerdote menor de los tales. tay saque. Saeta duvua. Saeta tirar. yodzandaindi duvua. Sacudir la mariposa las alas en el suelo, o la gallina quando la matan. yosanicatate, fu, cani, yocuvuicaña, yonehe yondayute. Saetera. yavui yndii huahi. Sagrada cosa, sayy. sañuhu, sanicuvui yy. Sagrario satnu sañoho dzica sancto sacramento. dzoco ñuhu dzoco sancto sacramento. Sahornarse yosahandi, fu, saha, yotniño tnaycaca, yotniño yoco. Sahumar. yodzasahandi cutu, yochihi ñumahuidzi, yodzatnanindi dzusa. Sahumarse. yonuquehendi ñumadzusa, yotnunindi cutu. Sayal. dzoo coco. Sayo. dzono. (yo. Saya de muger. dzamayuhucuta dziyo Sal. ñee. Salar. yochihindi ñee, yodzaquevuindi ñee, yodzahandi ñee, yodzacaa nuundi ñee, Salada cosa como potaje. yosaha ñee, vhua, saha ñee adza. Sala. huahi cani, huahi caa cani. Sala-

folio 186r column 1

folio 186r column 2

Salario. yahuita, tahuita. salario dar. yotasindi yahui, yosahandi, fu. cuhua. salamanquesa. tiyechidzaa, cooquacu cooqhuaco. salir de casa agena para yr a la propria. yondaindi. salir de casa propria para la agena. yocaindi. salir como quiera. yocaindi. salir a resicebir al camino yosacotondi ichi, fu. qcoto yosayuvuindi taichi, yosatuhuandi ichi, futu. qtuhua, yonutnahandi ichi, yosa tnahandi ichi. salir para ser visto. yocaicacandi, yocai naha nuundi, yocaituvuindi. salir el rio de madre. yocai canunduta, yonucutunduta, yosacavuanduta nuu yodzo, yosidzondita, yosidzocavuanduta yocai, futuro. cuidzo . salir la semilla. yosita, fu. cuta, yocana, yosinocoto. salir a luz algo. yondaituvui yosino tuvui, yotuvui yonatuvui, yosita nino, yositandodzo, fut. cuta, yonasinotuvui. salir humidad. yosinocasi, yosinoco yo, yosino huidza. salir como el agua hazia arriba, de manantial. yocana coyonduta, yocanaquete, yocanacavua, yocanacuidzo yocanandita. salir de alguna parte huyendo . yocaicohondi salir de lo intimo. yondai nini. salirse la vasija, reçumarse o yosihi yocai nininduta, yotoonduta ha

Salir con miedo. yocai cono yyondi yocaicono yoyuhuindi Salir el xilote . yotahui idza, yosaa idza, yocanandaa idza . yocaindaa idza. salina. sayocuvui huaha ñee, sayocana ñee, ytu ñee. salitre. ñuhuvhua, ñuhuadza, ñuhu ñee. salitroso. sayehe ñuhuvhua. salitral. sayotuvui ñuhuvhua, sa ñoho ñuhu vhua. saisi ñuhu vhua. saliua. dzee, dutadzee. salmuera. duta ñee, duta dzadza ñee. salobre agua. duta vhua, duta adza. salpicarme el agua por dar en ella golpes. yondavuandaanduta dzoondi, yoquetendaa dutadzoondi, yocoyondaanduta dzoondi. salpicar. yosatendodzo yondavuanduta, yondavuacayanduta, yosita yavuanduta. salsa para el manjar, sacasitnaha, quete, saltar. yondiyondi, yondavuandi, yosandiyondi, yosandavuandi, futu qd. saltar la brasa, o centella sobre otra cosa. yocandendaa ñuhu cayu, yositandaa ñuhu cayu, yositacoyo yondavuandaa ñuhu. saltar las astillas. yondavuandaa sahi yutnu, yondoyondaa, yocaindaa yocachindaa. saltar el coraçon . yocatni inindi, yonehe inindi, yocanda inindi, A 2 2 yo-

folio 186v column 1

folio 186v column 2

yonehe yondayuinindi, ita nehe ini, ytacatni ini. Saltar el macho sobre la hebra. yosañu tnahate. f. quañu, para aues. yosiñete, futu. cuiñe. yosiñe tnahate para cauallos y otros animales. Saltar hazia arriba yosaandavuandi, yosaanditandi, yosaandavua nino, yasaanavuandodzondi, futu caa. Saltar de arriba yondiyoninondi. Saltar hazia tras. yondiyodzumandi, yondiyo satandi. Saltar hazia otra cosa. yosaandavuandi nuusi, fu: qnd. Saltar resurtiendo yocoo casa yonde casanino yondenduvuanino, yonduvuanino. Saltar a los ojos yondavuandaa nuundi. Saltar en otra cosa . yosaandavuandodzondi, f, qnd. Saltar allende yosandidzondi, yosidzocavuandi, yosidzonditandi. Saltar y correr, yendo de priessa. yondiyocavuandi, yondiyo quachindi. Saltar los ojos. yocande nuu, yocanacavua nuundi. Saltear yonamañahandi, yosaacuitañahandi, yosaiqueyendi, sasi maita, yosadzindi ichi, fut. cadzi. y para muchos. yotatendaañahata, yocatendaañaha. Saludar. yoyuhui canu ini ñahandi, yoyuhuiñahandi, yodzacanu ini ñahandi.

Saludarse el vno al otro . yoyuhui canu ini tnaha, yodza canu ini tnahandi, Saludar al que me saluda. yonatniñodzavandi dudzu canu ini, yonadzahuidzondi dudzuta, yonadzahuidzonaandi dudzuta. Salud. sandai sandatnu, sacoondai, sacoondatnu. Saludable cosa sayositanini, sayocuvui huatu, sacuvuindatu, sayosatnaha, sayotnuma . Salua hazer en la comida. yositotnunindi sacasi, yosasitnunindi, fu coto, fu. casi. Saluacion. satavui ini, sa cacu sa caicuisi. Saluador yyayotavui ñaha, yyatavuindodzoñaha , yyayodzacacu ñaha. Saluarse. yocacu, yotavui ini, yocaicuisindi, yocacu yosino de algun peligro. Saluar a otro yodzacacuñahandi, yodzacacunino ñahandi, yocahiquevui, yocahinditoñahandi, yotavuiñahandi. Saluados. dzoo yachi, sañe. Saluaje tay yehe yucu, tay sasicayucu. Saluonor dziyu. Saluia. yucundavua, yucuyuvui. Sana cosa. huaha, dai saña nitevui Sano hombre. tai datnu, taindai, tai huaha. Sanar de alguna enfermedad. yondahandi, yonduvui huahandi Sanar a otro . yodzandaha ñahandi. Sa-

folio 187r column 1

folio 187r column 2

Sanar algun tanto. quandequai ini, nindequai ini. Sanar de alguna pudrecion de miembro. ninde noho ñee, ninanachitu coño, ninduvuindaa coño. Sanar de algun encogimiento de miembro. ninacuita tuchi, ninacaatuchi. Sanar de quebradura de braço o pierna. ninde coho tnaha yeque, ninucoho tnaha yeque, ninucuiñendaa. Sanar de los ojos enfermos. ninandusa nuundi, ninacoto casi, ninduvui casi. Sancochar carne. yodzacaa nuu yocondi coño, Sangrar. yodzacaindi neñe. yochihi yuchi, yodzaquevuindi yuchi, yo tuvuindi yuchi, yoqunindiyuchi. Sangre. neñe. Sangradera. yuchituvuindaha. Sangre recogida por golpe. neñe tnani, nisacoho neñe tnani, nitadzi nini. Sangriento, o ensangrentado. sayondichineñe, sanisaa nuu neñe. Sangre lluuia, sacoonee cani neñe siñahadzehe, sayocoyo nee cani neñe siñahadzehe, quahi duvua yoo, quahi saquehechita, quahi yocoyo neñe. Sangre corrompida. neñe sisa quehechita Sangrentar. yodzacaanuundi neñe yodzandichindi neñe, yodzacatundi neñe, yosaqndi neñe, futuro, caq. Sangraza, dutadzaha.

Sanguijuela. cooñana, cooyosivui ñaha, cooquedze. Sancta cosa. saii, sahuaha, sañuhu. Sancta y sagrada. sanicuvuiyy, saniquidza ñuhuta. Santificar. yoquidzayyñahandi, yoquidzandoo ñahandi. Sanctiguar por bendezir. yoquidzayy, yoquidzañuhundi , futuro. cadz. Santiguarse. yotaatnunindi tnaandi, yotaatnunindi maindi. Sanctos los que esta en el cielo. yya nicanandita, yyanicai cuiñe, yya nicanano qua nuhuyaandevui. Sapo. tiyahuadzecui. Sarmiento de vid. daha yutnundayayoho. Sarna. deye. Sarnoso. tay nicanandeye. Sarpullido. deyetnai, deyeticata. Sartal de cuentas . dzequecaanduhua. Sastre. tai quicu, ñahuisi quicu. Satisfazerme de algo. yocuvui huatuinindi, yocuvuindaa inindi. yondaa nuu inindi, yonucoho inindi. Satisfazer a otro, yondadza huatu ini ñahandi, yodzandaa nuu ini nahandi, yodzasisininiiniñahandi, yondadzadzee ini ñahandi, Sauañon. sacahui saha, sandadzu saha, sa sañu saha, sandata saha. Sauana de cama. dzooyadzi. sacavuandihi. Sauco arbol. yutnu cate. Sauçe. yutnu ñuu. Aa 3

folio 187v column 1 S. A N T E E. Seca cosa. saniyechi. Seca cosa mucho sanicaña. Secar al sol, yodzayechi dicandii, yonadzayaandi, yodzadzaandi, yodzayechindi quandii, yonadzaqnindi cani. Secar al ayre. yodzadzucundi tachi, yodzaqni tachi Secarse yoyechi, yonayechi, yonayaa. Secarse el maguei, despues de auer dado la miel. yocatne yavui. Secar lo mojado. yoquidzayechindi, yoquidzayaandi, yoquidzandadzondi, fu. cadz. Secreta cosa. sayuhu sandoyo. Secreto hombre. tai cutu yuhu cutu ini ñohomaaini. Secreto tener. yosadzinino inindi, dzoñohocainindi. Secretamente, dzoyuhuni, dzoninini. Secretamente lleuar algo. yonaininindi, yonai yuhundi, yonaidoyo yonaidihindi. fu. canai. Sed. sayechinduta, sayaanduta, sasihidzoconduta. Sed tener de algo que desea. yoyechi yoyaandi. Sed tener yosihidzocondiduta, yoyechindi duta. Seda. yuhua seda. Seda torcida yuhua nicavua. Seda floxa. yuhua huita. Sedal para pescar. yohotnee tiyaca tavuatiyaca. Segar. yosanundi huiyu, fu. canu, yo

folio 187v column 2 yodzacaindi huiyu, yotahuindi huiyu, yosandandi huiyu. Seguir acompañando yosandicondi, futu. qdico, yondicoñahandi, yodacandita. Seguir el rastro de las pisadas. yona quaindi sahata, yehendicondi sahata, futu, quehe, itandicondi sahata, futuro. cuita, sananducundi sahata. seguir a otro ymitandole. yehendicondi sita, f. quehe, yositodzavuandi sita, futu. coto, yosaitaniñondi futu. quay. seguir al señor yondeñuhundi, fu. condehe. seguir el perro a su amo ytandico nina stohote yondicote, f. condico yosandicote, fu. qnd. seguir de lexos. ytandico sicañahandi, fu, cuita, yondico sicañahandi, sandico sicañahandi. seguir los mandamientos de Dios. yondaayondicondi huidzodzahanDios. fu. condaa, f. condi. segun, aduerbio. dzavuatnaha. segundo. sacuvui vvui. seguro, descuidado. tay nidzahuindodzo ini, taydzoninaa caini, tay yyonaaini, tay yonaa ñuu ini tay ñayonaha tnuni. segurar, asegurar. yotniño canu ini ñahandi, yoquidzacanu ini ñahandi, yodzadzahuindodzo ini ñahandi, yodzandaicoho ini ñahandi. seguro de peligro. tay sasica ñuhu yoco tay sasicandaa, dzico, tay ñayosandehe nino ini, tay ñatu tu-

folio 188r column 1

folio 188r column 2

tuvui sasatadzi ini. Seguro estar de trabajo. yoo yodzandehe, yodzacuta ini, yoo yondoyonai, yondoyotasi naa tecuiñe, ñuundaa ñuudzico yyondi, ñuu huaha yyondi. Sellar escriptura. yotaatnunindi tacu, yotaandusandi, yosadzindi dusa, fu. quadzi Sellada estar . yondaandusa, yondaatnuni. Sello. caa sadzitutu, caa tatnuni, caa sadzindusa, caa taandusa. Semana. idem. l. huita, eequevui vsa, nee vsaquevui. semblante de cara . sasituvuitnuni nuu, sacachi tnuni nuu, sayotuvui nuu. sembrar. yochihitatandeq, yotasindita, yosaqndi tata , futuro, caq. sembrar, esparziendo. yosatanditata, fu. cata, yodzaqcoyondi tata, yodzaqcononditata. sembrando estar. yosaquehetata, futuro. qqueh, yosiyotata, yosahatata sementera itu. semejar, comparar. yotasitnahandi yodzatnaha tnahandi, yodzadzavuandi, yodzaqtnahandi. semejante ser. yonaquainindi sita, yonaquainee, yonutnahandi, yonduvuidzavuandi. semejar, o parecerse vna cosa a otra. dzavuayotuvui, dzavua yonana, dzuchi satnaha , yosatnahadzavua. Semejante con otro . dzodzavuan

ndu duvui, dzo dzavuandu dehe taca. senda. ichi cuiñe. Sendos. ee eenita, ee eeta Seno de vestidura. sasicaindaha, sadzacaindaha. Sensual. tai too ini, tay yochihi ñuhu yeque coñota , tay yosaiñuhu yeque coñota, tay yotaa ini yeque coñota. sentarse. yocoocoondi sentado estar. yyondi, fu. coo. sentarse enel suelo, yocoocoondihindi, yocootasi cahandi, nuu ñuhu. sentarse de golpe. yocoocasandihindi. sentarse sobre otra cosa. yocoocodzondi, yocoochidzondi caha. sentarse arrimandose . yocoo coondaatuvui. sentenciar yositnotasindi, yotasinu nindi, yocachi tnunindi, yodza sinocavuatniñondi, yodzaqndehendi. sentenciar, dando su parecer . yotuvuitnunisindi, yosaaqni inindi fu. qqni. sentina, lugar de suziedad, saninataca sandii, sacuiya. setina, hedor. sasaha quene, sasahandii, sasahacuiya. sentir dolor. vhui yosinindi, yyovhuindi, yocuvui vhuindi. sentir el mal hecho. yonatuvuitnunisindi. sentido, lo que sentimos. sasinitnuni, sentirse de algo. yotusicacainindi, yocuvuicacainindi. A a 4 Sen-

folio 188v column 1

folio 188v column 2

Sencilla caa eeni, caa huisini, caa yadzini. Sencilla poner alguna cosa yosaq yadzindi, yosaqee, yosaq huisindi, fu. caq. Señal, tnuni, dai, taniño, dusa. Señal de herida. yanda. Señalado estar asi. sanicuvuiyanda yondaa tnuni yanda, f. cond. señal dar en la compra yosahandaayahuindi, f cuhua, yotasindaa yahuindi, yosaqndaa yahuindi, fut, caq. Señales de la mano. sayondaa tnuni daha. Señal de aguas. yyo nuhu, yonduvui nuu yucu yonacoto yyonuu yucu yotuvui tnuni dzavui, yonduvui ñuhu, yonduvui yyo nuu yucu. Señalar. yotaa tnunindi, yosanindaa tnunindi, fu. cani, yosaqndaa tnunindi, f. caq. Señalado ser. yonucuvua tnuni, yosacuvua tnuni, fu. qcuvua. Señalar con el dedo yonaha ñoho nuundita, yonahandahandi. Señal dar alguno por donde se presuma que hizo algo. yodzatuvui tnunindi, yonaha tnunindi. Señas dar de la persona o lugar yonahandi sita, yonaha tnunindi sita. Señor stoho, yya, Señor de sieruos. yya yyo. l isisiyo, daha saha, yyayyo ñadzaya, yya yyotai ñoho yahui, Señor grande, yyacanu, yya toniñe yyacanu toniñe.

Señor de casa tai yocuvuinuu huahi, taydzi huahi. Señora yyadzehe. Sepulcro yavuindusindeye, ñaña, yavui ñaña, Sepultura de señores, dzocoyeque huahi yeque. sepultar yosasindeye, f. cusi, yochihi yuhundeye. Sequedad. sayechi, vide, auer esterilidad. Ser. yocuvuindi. Ser menos que otro. yonucuvuindi nuuta, yonuundaandi, yonuundahandi, yonucoho yonuu cuisi ninondi nuuta. Ser de vn tamaño. dzodzavuanduvui, dzo denducuhua. Ser embiado. yosinidzaha tniño, yosini tniñondi, f. qni. Ser experimentado. sañoho ini, ñoho tnuni inindi, sañohonuundi, sayonahandi sayosini tnunindi. Ser juzgado. yosiyo tnuni tniñondi f coo, yosiyotniño yocuvui tnuni tniño, yosinocavuatniño. Ser mayordomo. yonaha tnunindi sasimayta yosai tnunindi sasimayta yotniño nuundisasimayta ñoho sahandi. Ser alabado yodzo huidzo huahandi, yosacodzo huidzo huahandi, f. codzo, f qcodzo. Ser ensalçado. yosaquehendudzundi, yosaquehedzicondi, f. qquehe inditadzico, f. cuindi, yehendudzu yyondi, f. quehe. Sereno tiempo hazer . yñedzadzi, iñe huii, nitehuini sinaandevui. Sereno

folio 189r column 1

folio 189r column 2

Sereno. casi, tachi cuiñe. Serenar poner al sereno. yocoo tasindi casi ñuu. Sermon. huidzo sahu, huidzodzaha dudzu ñuhu, catna sahu, sahu tachindudzu huidzodzaha. Ser vencido. yocuvuinduqndi, yosaicahandi, yocuvuidzahandi, yosihi ninondi, f. cuvui. Serpiente. coo. Serrania. yucu isi yutnu. serrana cosa. sacuvui huaha yucu, sayehe yucu, sahuasi yucu, seruir yosino quachindi. f. cono, yosino noondi, yyondi nuuta. seruidor. tai yosino quachi. seruir a la mesa. yosiconaindi sacasi yosino nai sacasi, yosaquaindi sa casi, yosanaindi sacasi, fu. qquay, fu. qnay. seruidor vide bacin. seruir administrar. yoquidzandi tniño, f. cadza. seso sentido. sacuvui cuhua, sacuvui tuhua ini, satacuini, sacuvui casi ini. sesudo. tay tuhua ini, tay tacuini, tay sinitnuni, tay yondudzu dzinita. sesos. yusadzini. sestear tener siesta. yondai tnaindi, yonaquai inindi, yondaha tatendi ñucañu, yocoo coo catendi ñvcañu, yocoo coondi cate. setenas pagar, yosinondodzo vsa yonatniño yahuindi, yosaandodzo vsa, yondaa codzo vsa, yotniño yahui. seta de lo que alguno sigue. sayehen-

dico nino sasicandi, sayehendico. sasicandi. Setiembre. yoo cuvui ee. seto sacu, seto hazer. yodziñandi, yosanindi, fu. qni, yochihindi, yodzahandisacu seto cercar. yodzacuiconduundi sacu, yodzacuicondi sacu. seuero hombre graue. tai yeheyy, yehe ñuhu, tai yonachihidzico, tai yosito ñuhu, tai yosito yy. sebo. dzaha. sebo derretido. dzaha ninduta. seboso lleno de sebo. sayehedzaha, sayyodzaha, sañohodzaha. S. A N T E I. Si. ama, dzavua. d para con los señores. dzevuito si conjuncion condicional. tana si de veras. tandisa, tacuite. si nunca. tañahoo. siempre. dehetnaha quevui, devuindevui, duvuinduvui. siempre viua. tequeye. siempre viua la flor. itadzaa. sienes dziñe namadziñe , dziñe cono. sierra. yucu. sierra subir. yosaandodzondi yucu, yosaa tuvuiudi, f. caa. sierra abaxar. yonacuinondayendi. yonacuita noondi, yocaindodzondi yodaindi, yonoondodzondi, sierra de hierro. caa sanda yutnu caadzee yutnu, caa tequeque, caa yehe noho. sieruo. daha saha, tay noho yahui. sieruo

folio 189v column 1

folio 189v column 2

Sieruos sin prouecho . tai dzondahui, tay dzotnuni dzohuisica. Sieruo nacido en casa, dzaya ñuhu yocondi, dzayadzana dzaya deyendi. Sieso. dziyu. Siesta en el medio dia. sandaha cate ñucañu, sandai tnai ñucañu, sana qua ini ñucañu, Signo. vide señal. Significar. yonaha tnunindi, yodza tuvui tnunindi. Significar pronosticando. yotniño yuhundi, yocachindi, sadzoicacuvui, yocachi tnunindi, sadzoica qtnaha, yotasindidudzu, vide pronosticar Silencio. sadzaquehui, sanadzitandudzu, sacadzi yuhu. Silo para trigo. yacayuhu, yavui yuhu. Siluar. yotutundi, yocana tutundi, yodzacaadzuvuindi, yotevuindi dzuvui, yodza quacundidzuvui. Siluar a otro en afrenta. yocanandaandi, yodzacaadzuvuindi sita, yochihi yavuindita. Siluar como hazen los yndios quando suben cuesta. yodzatatundi. Silla. tayu, tayu ñoho. Silla de cauallo. tayu sacodzota. Simiente. tata, deq tata. Simular o fingir lo que no es. dzo yodzandai nicandi, dzoyocaha tnuhu candi, dzoyodzacoto ñahanicandi. Simple no doblado, tayndaa ini, tai cuite ini tay dzo eeinini. Sin preposicion. sañatuvui, saña, ña

vt ñanduta, Sin razon. ñatuvui saha, dzo huisinica, dzonaa dzoñuu, dzonahaca sin culpa. ñasaha, ñadzica, ñaquachi ñatuvui sanicuvui, ñatuvuinuu yeca quachi, Sin prouecho. dzodzicoca, dzocahaca, dzonahaca, dzoyosita ninahaca, ñatuvui saquicodzo, ñautuvui sandaicata, ñasatuvuindaa. Siniestra cosa. ñandaa, caa yaqua, caa yohoca, caa siyoca, caandiyoca, caandi yeca. Siniestra mano. dahaitni dahadzatni daha yaqua. Singular cosa. sayoo satnaha, ñatuvui sanduvuidzavua ñatuvui sanutuaha, ñatuvui saq saa, qtusi, sa caa dzeeca, caa quaaca , sacaanina. Sino conjuncion. taquaha, tañaha, fu tahua. Sino fuera por mi. tayoondi, yyo. Sincel de platero. taca caandusa, dziñuhu. Sisa que se pide. sayosaindodzondaha tay cuica, sayondaindaandaha tay cuica. Sisar. yocaindaandi, yosaindodzondi, f quai, yodzitandodzondi. Sitio por asiento de casa o lugar. chiyo. S. A N T E O. So por debaxo preposicion. chisi nini, saha. Sobaco debaxo del braço. dzahi chisi dzahi soba-

folio 190r column 1

folio 190r column 2

Sobaquina hedor. sasahadze cui. Sobarcar yochihi dzahindi. Soberana cosa. sahuaha sadzico, sanino, soberanamente tnuhudzico, nino, huaha. soberuia. sasaaini, sacuvui ninoini, sasanu ini. soberuecerse o ensoberbecerse. yosaainindi, yosanu inindi, yocuvui dzico inindi, yocuvui nino inindi yocuvui yyoinindi. soberbio. tay saaini, sanuini. soberbio que no se humilla a nadie, tay ñayonacaye tay ñacoo coto tay ñasa coocaye, tay cahanihicahatnuhu, tay ñayosacuiñendiye, tay ñasacaha huihi. soberbio en el hablar. tay caha nino, cahadzico caha tachi. sobornar vide aficionar con dadiuas. sobras sanindoo, sanindoo dodzo, sanindoondaa. sobras de la comida del señor. tahui sahi, tahui nee, tahui ñañu, sanicachi, sanisaandita. sobrar. yondoo. sobre pujar. yotasisiyondi, yosaanduundi, fu. caa, yochihi yahandi, yosaa codzo, fu. caa, yoca codzondi, yocana cuiñendi, yosinocuino yocanandita nino, yosacodzo nino, yocanacuisi, yochidzondisindi, yodzoca, hooca huahaca. sobreaguarse algo. yocanadzuta, yocanacuita, yonanadzuta, yocanatnani , yocanacavuandodzo nuunduta.

Sobre preposicion nuu, dodzo. en composicion. f. codzo. sobre nombre. sayodzotnaha. sanani, sayodzodzini sayodzo dzeque sanani. sobre nombre poner yochidzo tnahandi sananita, yochidzondisacodzodzini sanani, yocootasi sacodzodzini sanani. sobre escriuir . yotaandi sata tutu. nuu tutu. sobre todo precediendo platica. dzavua hooca tucu, dzavuatucuca, dadzavua tucu, sobre venir dzonduvui nisasaa. nisa tnaha niquitnaha. sobrina, dzicu. sobrino dzasi. socolor, o con achaque. tnuhu huisi ini, tnuhu sitonini ini ñaha, tnuhu sini nini ini. socabarse la tierra con agua yocoondaa, yo sacuita tnani, yocaindita ñuhu, yotnani, yocuvuidzahua. socorrer. yochihindayñahandi, yocuvuindi sihita, yñendi sihita, fu, cuiñe, yñesihindita. sofrenar . yodzatuhundi site, yona dzitandi. soga yoho. sojuzgar yoquidzaquai ñahandi, yodzacoo quai ñahandi, yodza coto yyo ñahandi, yodzacoo cuita ñahandi, yodzacoo cuisi ñahandi, yodzayuhui yyo ñahandi, yodzacoo cavua ñahandi. sojusgar el que esta en lo alto a los de abaxo. yonditondodzo yondayandodzo ñahandi. Sol,

folio 190v column 1

folio 190v column 2

Sol, planeta dicandii, y enla gentilidad de los Indios dezian yyacaa maha. l. camaa. Sol salir. yocanandicandii, yocanadicandii yosinondicandii. Solar, señalar el relox yondaa cuhua tnuni dicandii, yondaa tnuni. Sola persona, o cosa. mainindi, dzo maynindi, dzo mai ñuhundi, dzo eenindi. Solamente. dzondaani, dzondehe dzavuani, dzomihini, Sola vna vez. hoo ñuhuni, eeniquevui, eemihiniquevui. Solas dos vezes. vvuisichi dzuhuani Solamente agora. dzocuvui huitna dzondaanihuitna dzohoonihuitna, dzohuitnani, dzocuvuini huitna. Solar de casa. sacuvui huahi, sacavua huahi, siñasi, chiyosi. Solar, hechar suelo. yocanindi chico, yocootasindichico. Solaz. sadzacanu ini ñaha, sadzandai nuu ini ñaha, sadzahuatu ini ñaha. Soldar. yotneecutu, yotneetnaha cutu, yondenoho ñee, yotnaha, yonandutucoño. Soldar actiuo. yodzatneetnahandi, yodzatnahatnahandi, yodzacaanduundi, yodzacaanduutnahandi, yotaa tnahandi, yonadzacuicotnahandi Soledad sayooyyo, sayyu, sa iñe yyu. Solene cosa. sacanda, canucanda. solemnemente. tnuhucanda.

Soler. vide, acostumbrar . dzavua yunisiyocadza, dzavua yyo, dzavua yuyoquidza, yehetnaha yoquidzandi dzavua. Solera, yutnu nuu nama, yutnudzuqhuahi. Solicitar a muger. yodzacuvui ini ndiña yodzatnuhundi siña, yochihi yuhu ñahandi, yodzacatne ini ñaha Solicitar negocio. yotniño sahandi yosicondodzondi, futuro, coto, yodzanumindi, yondaa tniñondi yodzandacundi , ñoho sahandi tniño. Solitario paxaro. tendaca, tedzimi. Solitario hombre, tay sicadzee, tay yehe yucu, sicayucu. Soliuiarse. yosaanditandi, f, caa, yocananditandi. Soliuiar lo pesado. yosaanaindi, futuro, caanai, imperati. quasanay, yosaachihindahandi, yondaacaanditandi. Soltar tiro yodzacande, yotevuindi, yodzacandendi yodzaqhundi. Soltar deuda yodzacaindi sita, yodzandoyo ñuhundi, yodzanaaninondi, yosai canu inindi sita, futuro, quai. Soltar de prision. yodzandai ñahandi, yonandasi ñahandi, yodzanana ñahandi. Soltar sueños declarandolos. yona tniño sani, yonatniño yuhudi, yodzandaandi yuhu sani. Soltar lo que tengo asido, yodzañandi, Soltarse asi, yondai, yondaicavua, yocai, yocaicavua. Sol-

folio 191r column 1

folio 191r column 2

Soltarse con descuido alguna. palabra. yocanandita dzanandudzundi, yocaha naa inindi, yocana caha dzanandi, yocana caha queyendi yyosinocasandudzundi. Soltar juramento. yonandasindi, yodzandaindi. Soltero tai cai tai quaa, taysicamai tay nindai caca. Sollocar yosaa nuu inindi, yosacaca inindi, yosacu yuhundi, f. caa. f quaca, f quacu. Sollamar. yodzucundaa yaa ñuhu, yondavuandaa yaa ñuhu. Sollar con suelles yotevui ñeendi, Sombra. quandahui, cate date. Sombra de hombre. dzinañu Sombra hazer actiuo . yochihindi cate, yosatandi quandahui, futuro cata, yochihindi quandahui. Sombra hazer neutro por estar cubierto el sol. iñendate, f cuiñe, ita huico, iñe huico. Sombra auer, por venir alguna nuue, ninuquehe cate, ninandate, ninucuita cate, nindendita cate ninuquehe quandahui. Sombra auer, yehecate, fu quehe, . l. quandahui , yocuvui quandahui. Sombrero. sañohodzini, sayodzodzíni, catedzini. Sombrero ponerse. yotniñondi, sombrero, l cate dzini. Somera cosa. ñacono, yadzini caa, yadzini. Someterse a alguno. yosaquehetnahandi, yosaquehendahui tnahandi, yosaiyyondi yosito yyondi si

yoyuhui yyondi sita. Son, o sonido. satacu, sacatne. Sonar la trompeta . yehe sacu dudzu cutu, yotacudzee dzee dudzu cutu. Sonajas. caa yocadzi, caa yoquidzita caandadzi. Sonajas de los yndios. doco. Sonar ronco, yotacundasa. Sonar la olla a quebrada yosaandaya, sacundaya, yosaa tahui, yosacutahui, quedze. Sonar bien como sana, yosaadzii yosaandanda. Sonar como a cosa llena. nama saa, nama sacundatni. Sonar como tomines o campana. yocanda, yosaa cadze, yosaadzii. Sonar los çapatos quando andan. yocañendisayocuvui ñeendisa. Sonar como trueno. yocande. Sonar bien yotacu huaha. Sonar en el maiz las ojas que menea el viento yocaña, Sonar el eco. yosaquehedzandaha, yehedzandaha. Sonar el fuego que haze ruido, yocayu ñuhu, yosisia ñuhu. Sonar o zumbar los arboles con el ayre. yocayu, yosacu, yonehe yocatni. Sonarse los mocos. yosanidzitnindi , futuro. qni, yoqnidzitnindi. Sonadero, dzoo nacuhuadzitni. Soñar. yosanindi. Soñoliento estar. yocuvui yehua nuundi, yonatnaha dzucua, yoquidzi

folio 191v column 1

folio 191v column 2

yoquidzi nino, quidzindichindi, ña yondaanditadzucuandi, ñayonatahuinini nuundi. sonrreirse. yocoo quacundi, yehe sacu yuhundi, Soppa. dzita ñohondoyo, ñohondasi, ñoho chii. Sopear hechando sopas. yotniño chii yotniñondasi doyo. Sopear mojando en el potaje . yodzatneendi dayu. Soplar yotevuindi. Soportar o sufrir a otro . yosaha inindi, f. cuhua, yosai canu inindi yosaihuayinindi, f. quai, ñayodza nuundi. Sordo. tai dzoho, tai ñatacudzoho. Sordecer. yocuvuidzohondi, yodzohondi, nicana nuu, nicana cuino tutnu, yondadzi tutnu yondadzi dzoho, yondiyu dzoho. Soruer. yodzitandi. yosihindayu, fu. coho. Sospechar yotadzi inindi, yosaa tutuvui inindi, yosaa tadzi inindi, yosaqni inindi, yoquinuu, yoqui tadzi inindi. Sospechar mal de otro yotadzi ñena inindi, yosani ñena inindi, f. cani, yotadzi tucu inindi sita, yonde noo nena inindi, yosanoo ñenainindi sita, fu. qnoo, yodzaqhu ñena inindi. Sospechoso. tai tadzi ñena ini. Sospechoso de quien se sospecha. tay satadzi tucu ini sita, tay satadzi ñena ini sita. Sospirar. yosaca inindi, futu quaca,

yosaa nuu inindi, fu. caa. Sospirar hazer a otro. yodzaquaca iniñahandi, yodzacaa nuu ini ñahandi. Sosegado estar todo yñedzadzi, yocuvui dzadzi. Sosegarse el viento. yoquehui, yocuvui dzadzi. Sosacar. yosicondaa ñee ñaha, yodza caha ñaha yochihi yuhu ñaha. Sosegarse de alguna turbacion yondai coho inindi, yonduvui huatu ini, yonaquai ini, yonduvui cama yonduvuidzee ini, Sosegar a otro. yodzandai coho ini ñahandi, yoquidza cama ini ñahandi, yondadza huatu iniñahandi, yondadza canu iniñahandi, yonatniño iniñahandi. Sosegar o pararse algo yoquehui, yoquehui nino, yotuhu nino Sostener. yotuvui ñahandi, yotnee ñahandi, yochihi tuvui ñahandi, yochihitnee ñahandi. Sostituto ser de alguno. yocuvuindi naata, ñohondi siñata. Sostituir. yotniño siñandita, yosahandi siñandi sita. Soterrar. yochihindi ñuhu, yochihi yuhundi ñuhu. Sotil cosa como arina. yyondihi nicuvui. Sotil cosa. sahuii, sahuayu, sa huaha. Souar. yoquitundi, yonadzindi, futuro . quadzi , yosau nino, futuro, quu, yoquidza huitandi, fut cadza. Soua-

folio 192r column 1

folio 192r column 2

Souajar, yoquitundi, yoñoo ninondahandi.

cuvui vvui sandicondi tay ndodzo nuu. Sudar. yocana tnaindi, dzotnai dzondutandi , yondaandutandi , yndaa tnaindi. sudor. dutatnai, tnai. sudar mucho por el mucho trabajo o calor. yndaa cayutnaindi , ita coyotnaindi. sudito. tai yondacata, tai yehetnahasita, tai yehendahuitnaha, tai yyo sihita. suegro. dzutudzidzo. suegra. dzehedzidzo. suela de çapato. sañoho tnahandisa sueldo ganar. yosaindiyahui, f. quay, yonihindi yahui. suelo. nuu ñuhu, chico nuu chico. suelo de ladrillos. sanisa cavuandoho tavui, saninañuta doho tavui sanichihi tnahatadoho tavui. suelo de losas. sanisacavua yuu, saninañuyuu, sanitnaha yuu nono suelto no atado. sanindasi, ninandasi, sanindaindaa, sasicaquaa. suelto ligero. tay saa, tay cama, tay yachi. suelta de cauallo. yoho coho saha cauallo. seño. sani. sueño gana de dormir. ñumana, saquidzi. sueño tener. yoquesi ñumana nuundi, yehe ñumana, futuro, quehe, yocuvui ñumana nuu, ynino ñumana nuundi. sueño pesado . ñumana yonaa ini, yoquidzi naaini. sueño

S. A N T E V. Suaue cosa. adzi, huidzi. suaue canto. yaa nutnahaini, yaa dzandesi ini yaa yonadza saa ini. subir. yondaandi, imper, quandaa, yosaandi, imp. quasaa. subir a lugar alto pata andar encima. yosaa cacandodzondi. subir cuesta. yosaandodzondiyucu, f. caa, yosaandi yucu. subir por palo yosaandahandi yosaandodzondi. subir a dignidad. yonaasiñandi, yonihi tniñondi. subir algo actiuo. yodzacaandi, yodzandaandi. subir saltando. yosaandavuandi, yosaandi tandi, f. caa. subir al cielo. yonucoo dzicondi andevui, yonucoo canda, yonu coodzee andevui. subitamente. dzohoondu tuvui, dzotuvuindu, tnuhu naa ini, dzonaa ini. subita cosa . sanicuvui naha nooni, sandaitani. suceder a otro en nacimiento. yocacuvui vvui, yocacu tacundi. suceder a otro en oficio. yosaquehendico siñandi. l. tniñondi, nidehetnaha nicoocoo siñandi niqui tnaha nicoocoo siñandi, yondicondodzo tniño nicoo coondi. suceder al que va camino. yosaha

folio 192v column 1

folio 192v column 2

Sueño liuiano ñumana quidzi tiñee. l tedzi. Suero de leche. duta nicai ninidzecui, dutanicoo dzecui, Suerte. noño. Suertes hechar. yotasindi noño. Suerte caer sobre alguno, yosaquehe noño, f. qquehe. Suerte de tierra. ee. sichi itu. Sufrir. yosaha inindi, f. cuhua. Sufrirse reportarse. yosichi ñee yuhundi, yosahainindi yotniñoyee inindi yonacuchi ñee yuhundi. Sufrible cosa que sufre. sasaha ini, satniño yee ini, saquidzandai ini sacuvuicuhua ini. Suyo, sasimayta. Surco de arado, sanicuvui sichi, sanisanuusichi, sanicahi sichi, sanisituidzundeque. Surcos hazer abriendo çanja para que venga el agua. yonacanundi sichi, yodzandaindi sichi, yona cahindisichi, yonaquaininondi sichi. Surco cauallete de hera. ticoo. Sumar en la quenta. yocahui canundi, yotasi canundi. Sumirse debaxo yosivuindusindi, f, quevui, yocaindusi. Sumirse el agua en alguna parte. yondainduta, yocai yechinduta yondai cohonduta, yoyechi ninonduta, yondoco ninonduta. Superflua cosa. sayondoondodzo, sasaandodzo, sasaaquevui, Suplir lo que falta, yodzasinotuhuandi, yodzaqhutnaha, yodzasino Suplir por otro en el officio. yo-

yotniño siñandi tniñota, yadzasino cavuandi tniño sahata, yoquidzandi sahata, yoquidza neendi, sahata. Suplicar. yosaq yuhundahandi nuuta, f. caq, yocanu yotatundi nuuta yocachindahuindi nuuta, yosacu yondayundi nuuta, yocahandahuindi yocaha caindi nuuta. Surco que diuide las tierras o Eras quato quato ñuhu, ticoo ñuhu. Sur la parte de medio dia, huahi cahi. Surzir. yochihi naninditecu, yondaqndaandi tecu. Surzida ropa. dzoo nisaquehe nani tecu, Suso naha huii, nahandavui. Suspender como priuilegios. yona quainuu, yonadzita nuu, yonadzatevui nuundi, yodzandaa daha nuundi. Suspender de oficio, yosaq yy naho coota, yosadzinoninondi, ytniño nahondi, yosaqnino naho coota. Suspenso asi. tay nisaqnino naho, coota. Suspenso estar sin determinarse a vna parte ni a otra. yochihi inindi, yochihindatu inindi, yehendatu inindi, ñayonaha tnuni inindi, ñacuvui tnuni inindi, Suspenso estar y fuera de si con grande admiracion. yonaa inindi, yodzahui inindi, yosai tnuhundi, f. quai, yocanandehuinuundi yocana casa nuundi. Sustancia. dai datnu. Sustentar. yodzacasi ñahandi, yodza dza

folio 193r column 1

folio 193r column 2

Sustentar edificio. yotuvuindi yochihituvuindi. Sustentado asi. yehetuvui, yehenai, yosaquehetuvui. Sustentarse con baculo. yotuvuin ditatnu. Suzia cosa. satata, satnaha, sacuiya, saquene, sandii, sayaqua sacudzi Suziedad. yehui.

Taxar. yosandandi, futuro, canda yodzeendi. Taxar plumas para escreuir. yodza qcavuandi, yosandandi, fu. cand. yoquidzahuahandi, fu, cadza. yondatandi nuusi. Tal cosa. yca, dzavua. Tal qual. nacoo cadzavua, Talar montes . yosandandi yutnu, yosandandaandi yutnu, futu. canda, yosaqndi yutnu, yodzacoondi yutnu , yosadzindi yutnu, futuro, cadzi. Taladro. sacaayavui, caayosico, yocaayavui. Taladrar. yocaandi yavui, yotasinahandi yavui. Talega. itne. Tallo de ortaliza, yetu. Tallecer. yocanayetu, yosaayetu. Talluda cosa. sanicana yetu sanisaa yetu. Tamaño. dzavua, dzuhua. Tamal. ticoo. (cu. Tambien. sihi, dehe, tucu, dzavua tucu Tampoco. ñahatucu. Tameme. taysidzo dzidzo, tainsandidzodzidzo, Tan solamente. dzondaani, dzomihinica, mihini. Tanto. dzavua, Tanto quanto. dzadzavua , dadzavuaca. Tanto tiempo. sadzavua Tanto en numero. dehe dzavuaca. Tanto de ancho. dzuhua sacono, & sic de aliis, Tantas quantas vezes, nadzahasichi dehedzavua, Bb Ta

T. A N T E A. Tabardete. quahindeye ñono. quahindeye dusi, deye tiyoho, deye yuhu, deyetnoo. Tabique. nama cuiñe, nama yadzi, namanduvuini, namachisi. Tabla. yutnu cono davua cono. Tablado . sito yutnu, yutnu dzahatasito. Tablazon para enmaderar, davuadzoco. davuayutnu, ñoho huahi, yutnu caanino huahi, davuadzoco, davuadziyo. Tabla del braço. dzichindaha chisindaha. Tablero de axedres. yutnu catni. Tacto. sadzasaandaha. Taça, coho. Tacha en qualquier cosa. sanitevui. Tachar yotadzi caha inindi sita, yodzaqhucaha inindi sita. Tachar testigos. yonataandi quachita, yonadzacuidzondi, quachita, yonatasindi nuuta quachi, yonacanindi quachi, yonatniñondi quachi nuuta. Taheño enla barua . tay yuhu idzi yaha, idzi quaa.

folio 193v column 1

folio 193v column 2

Tañer campanas. yodzacandandi, yodzacadzindi, yotaandicaa, Tañer atabales. yocatundi ñuu. Tañer teponastles yochidzondi qhu yocanindi qhu. tañer organo. yosadzindi, f quadzi. tañer flauta, o tropeta. yotevuindi. tan lexos. dzuhua sica, dzodzavuasica. tapar agujero yodzandutundi, yonatnaandi, yonacadzindi, yonatniño chitundi yavui. tapadera. sayondiyu, sayondadzi dziyu, tapar. yosadzindi, futu. cadzi. yona cadzindi. tapiceria. dzoo cahi, dzoo nahi, dzama nicoo nama. tardarse. yoquaindi, yoquaininondi. tardar en la otra. naha yoquidzandi, yoquidzahuahandi quai, yoquidzahuayuquaindi. tarde del dia. sañeni, huatanaquai. tarde ser. yoñeni, saquañeni, saniñeni. tardia cosa. saquai, sahuayu. tardon. tay quai, tay quidzaquai. tay huayu. tarea dar de alguna cosa. cuhua nitaa tnuni, yosaqcuhuandi, yochidzondi cuhua, yonaha cuhuandi, yotaacuhuandi. tarro para ordeñar, quedze saqnitadzecui, quedze sanininodzecui tartamudear. yocahatata ndi, yocahandayundi, yosaquehendudzundi, fu, qquehe. tartamudo tai cahatata, tay tata yuhu.

Tarugo de madera. duyuyutnu. Tarugos poner. yochihindiduyu, yodzaquevuindiduyu. Tasar precio . yochihitnunindi yahui, yocachi yahuindi, yosasiyahuindi. Tauano tesandu. Tauerna. huahi sadzicodedzi, huahi yahuidedzi, T. A N T E E. Tea de pino itedzusa, ytecavua quando es trasparente. Techar casa yotniñodi davua, yochidzondi davua, yosaqndi davua, fu caq techo de la casa. dicahuahi. teja chita. tejo. techiyocuta, tejo jugar. techiyocuta yotaandi saha nama, yodzandiindaadisaha nama, yodzacanandaandi. tejuela, pedaço de teja. techiyotahui telilla en que sale embuelta la criatura. ñee sacoho dzaya. ñee dzoco. tela. ydza. tela texer. yoconondi idza. tela vrdir. yondiindi idza. tela companer en el telar yodzacutundi idza, yotniñondi tnu idza, yosatandaandi idza, yodzacai dzatandi idza, yotneendi quu idza. tela por texer. ydzadzoyuhua. tela del coraçon. ñee nuu ini, ñee huisi. tela de granada. ñee huisi, ñee ñoho nahondedzi. telar. yutnu cono, tnuydza. te-

folio 194r column 1

folio 194r column 2

Telaraña. dzinduhua, duhua. tema de sermon. dudzu yocaisaha, dudzu yehe sahadzina. tema tomar asi. yodzacaisahandudzu, yochihinahandudzu, yotasi sahandi, temblar la tierra. yotnaa, yonehe, yocanda, yosichi ñuhu, yosiconai yosicondidzo ñuhu. temblar alguno de frio. yonehendi yondayundi. temblar las espaldas de miedo. yondaandodzo satandi, yonandequendi, temblar mocho con temor . ñoho catne ini, ñoho nehe inindi, yonehe yondayundi. temer, yoyuhuindi, yoyuhuininondi, yyondi, yoyuhui yyondi, yondoyondavua idzi dzinindi. temer de ver morir a alguno. yoyusi inindi, yotadzi inindi, temerosa cosa. yyo chidzu yyo. temor. sayyo, sayuhui, sandadzi, tempestad de ayre hazer. yñe tachi ñihi, futu. cuiñe, yehe tachi, futu. quehe nihi. tempestad de vientos padecer. yotnahandi tachi nihi, yodzucundi tachi. templar vihuela , vide concordar vozes. templo. huahi ñuhu yuq, huahi yuq dzoco ñuhu. temprano. danahani , daqueyeni, nahani. temprana fructa. cuihi yocoo naha, cuihi yosichi naha, yotuvuidzina cuihi yotuvui nuu. tenazas. caa tayu caadzinda.

Tenazuelas para cejas. tenoodziyu. Tenazear. yotayuninondi coñota, yotayundaandi, coñota, yotavua ninondi coñota, yocoyondaadi. tender ropa. yosatacaandi, futuro, cata. tender, desplegar, yondecandi, yonandecandi, yondecacahindi yodzacaandi. tendero. taydzico, tay yoquidza yahui. tenderse por los suelos. yosicotuvuindodzo nuu ñuhu, yotuvuininondi nuu ñuhu. tender lo encogido. yonadzitandi, yonadzasihi yonadzacaandi. tener. yotneendi, fu. cotnee. tener en la mano, o en su poder. yonaindi, fu. conai, nisiyonay. tener gran barriga la muger preñada, yosihi chisiña, yocaicoo chisi ña, yocaicuico chisña , yocuvui ndee chisiña. tener en el coraçon. ñoho inindi, fu, coho, yondaa inindi. tener por cierto, dzavuayu yyo inindi, dzavuayu yosinindisandi, dzavua yu yotuvui nuundi. tener algo en las palmas de las manos, yndodzo ini dahandi, yodzo dahandi, ñoho ini dahandi, f. cuindodzo, f, codzo, fu, coho, tener lo que se cae. yotuvuindi, yochihituvuindi, tener en mucho, yonai cuihi, yonai tesi, yosini cuihindi, yosini manindi, yosinidzahandi. tener cuenta con la fiesta, o con el tianguez para yr a tiempo, yosa Bb 2 tu

folio 194v column 1

folio 194v column 2

tuhuandi; yosatuhuandi quevui yosatnaha. Tener en mas a vno que a otro. yodzacanandita ninondita, yodza caacodzoninondita, yochidzoninondita, Tener embidia. yotadzi quadzuinindi, yocuvui vhui inindi, yocuvui quadzu inindi, yocachi, l. yocaha quadzundita, yosiniquadzundita. tener miedo, o turbarse. yoquinehe inindi, yoquindayu inindi. tener a alguno en lugar de padre y madre. yoquidzanisanu ñahandi yoquidzadzehedzutundi, f. cadza. tener a alguno en lugar de hijo. yoquidzadzaya dzana ñahandi, futuro. cadza. tener cuidado de alguno. yonditondaandita, yotaa inindita, yositondaandita, futu. coto. yondaa nuu inindita, yonditocutundita, yondico cutundita. tener en poco. vi. menospreciar. ña yocoocotondi, yosiniquadzundita. tener atencion. yonini cuitendi, casi daa. tener reuerencia. yochihi ñuhundi, yocaha tnunindi, yocoocotondi, yotniño siñandi. tener necesidad. yosini ñuhu sindi. tener miedo, como de andar de noche. yocadzendi, yoyuhuindi, yyo cadzendi. tener dolor. yocuhui, yocaca, yosatu, yocahu, yosasinini, yocuhui nini. tener algo en las manos. yehendahandi, f. quehe, yodzondahandi, f. codzo.

Tener polucion. yocanacavuanduta tata, vi polucion. Tener paz . yyoquaindi, yyodzadzindi, yyoñuhuyoco, yyo ñuhu coondi. vi. paz. tener cargo de algo. yondito tniñondi, yondaatniñondi, yocaha tniñondi. tener verguença de algo, yocuvui caha nuundi, vi auergonçarse. tener mala fama. ñayotacuninondi ninuu nahandi nindaidzicondi, yotacutnuhudzanandi, yositanino tnuhu dzanandi. fu. cuta, ysinahata sadzanandi. tener buena fama, ysinahata sahuahandi, yotacutnuhu huaha, yotacu ninondi, yocacu nahi huahatandi, yocachi huahatasindi. tener vno por otro. yodzaquaa ñahandi sita, yodzadzama nuu ñahandi. tener enemistad con otro, ñoho quachi inindi, ñoho dzoondi sihita, ñoho yodzo yosinindita, fut. coho codzo, yotniño yochidzo yosiindita. l, yosinindita, tener esperança, yonatniñoinindi, yosatu sahandi, yosatu inindi, yondatundi, tenerse en algo el que se cae, yondaa cuitandi, yotneendi, yosaacuitandi, fu caa. tener escrupulo, yonateye inindi, yonayuhui inindi, yosidzonino inindi, yochihi inindi, tener por bien. yonduvui huatu inindi, yotuvui huatusindi. tenerse por indigno de algo ñacaa sindi,

folio 195r column 1

folio 195r column 2

sindi, ñayyo sindi nihindi, ñadzavua caa sindi. Tenebroso . yñe naa, yyo naa, naa naa yyo. Tentar a otro. yosinini ini ñahandi fu. qni, yosico nini ini ñahandi, yosito ninindi inita, fu. cato. Teñir de color. yocayundi. Teñido ser. yosaha, futur. cuhua, sa nicayu. Teñir de negro yocayundidayu, yoquidzatnoondi, yoquidzandayundi. Teñido ser asi. yocuvuitnoo, yocuvuindayu, yosahandayu. Tercero, sacuvui vni. Tercero, vide. medianero. Terciana, calentura. dzinuhu natuvui vniquevui, dzinuhu yonatuvui idza. Terciopelo. dzoo seda ninanatnumi ninana cachi. Termino, fin. sasinocavua, sasandehe, sasatuhu. Termino por linde. dzañu, dzañu caa sico. Terminos poner. yochihidzañundi, yosaqndi, f. caq. yosanindi dzañu, fu. cani. Termino de tiempo señalar. yotniño yuhundi, yocachi tuhuandi, yocachindatundi, yochidzo yuhundi, yotasi cuhuandi, yotniño quevuindi. Ternero. ydzundequeyeq. Ternilla yequeyuta, yequehuita, dzitni. Terra pleno. sanicaisite, sanicoho site, sanitnaa site, sanichitu ñuhu.

Terrasguero. tay situndayu. Terrenal cosa . sacaa ñuu ñayevui, sayyoñuu ñayevui, sayotnaha ñuu ñayevui. Terron, pedaço de tierra. tehui. Terrones deshazerse. cachindaa ñuhu tehui, yotasatehui, yondachi, yotahuindaa , yocaindaa tehui, yonduvui ñuhu. Terrible. sayyo sandadze. Territorio. siñandi, ñuundi, sayocahandi tniño. terruño ñuhu. teso. nihi cutu, casi dacui, tnuu. tesar, poner tieso yoquidzanihi, tnuu, cutu. tesoro. dziñuhu nisina, dziñuhu nisacoho satnu, dziñuhu yñe siña. testar hazer testamento. yoquidzadi testamento, yotasitnunindi, yotasitnunindayundi, yosandadayu sasimayndi, yonacahandayu, yosaitnunindi, fu. quai. testigo. tay yonaha, tay nisini tay ñoho ini, tay nitacu. testimonio falso leuantar. yodzatavuindi quachinaa, yotaandi quachi naa, yonducu yetendi, yocahatnuhundi. testimonio falso, quachinaa, dudzu yete, dudzutachi, dudzu yaa, dudzu ñandisa, ñacuite. testimonio falso, imponerseme. yotavui quachinaa yotavui yetendi. testimonio verdadero dar escriuano. yodzandisandi, yocachindisandi texer yoconondi. texer trenças yotnaandi. texon. teyeye. Bb 3 T.

folio 195v column 1

folio 195v column 2

T. A N T E I. Tia. dizidzindi. Tianguez. yahui. Tiara. dzete. tibia cosacomo agua. huihi huidzi. tibio hombre. tay dzusa, tai cundu, tai ticudzi tai yonaa, yosihi ini, tai huitaini, tai cunduini, tay dzusa ini, tay huasi ini. tiempo. huico, quevui, cuiya. tiempo pasado. neendu quacai, neendu huasi cana huasi, neendu sacana saquesi, neendu satniño sandaca, saquesi. tiempo por venir. sahuaqtnaha, sahuasindidzo, sahuasi tavui, sacoo cuiñe, sadzoica cuvui, sadzoica quitnaha, catniño candacaqhu, cachihi taa qhu. tiempo de siega. huico dzacai, huico sanu huiyu. tiempo de aguas. huico dzavui. tiempo de inuierno. huico ñumi, huico yuhua. tiempo no tener para hazer algo. ñayosina nino sindi, ñayo yaandaa sindi, ñayocuvui sindi, ñayo yaa nino sindi. tiempo tener. yosina, fu. qna, caa sina, yoyaandaa sindi. tienda. huahi, sadzicota, huahi yocuvui yahui. tierra. ñuhu. tierra fertil. ñuhu coco, ñuhu quaha, ñuhu nuhu caa caha. tierra lugar o patria. ñuundi. tierra de regadio. ñuhundoyo. tierra esteril. nuhu tesii, ñuhundachi, ñuhu tesaha, ñuhu teyaa.

tierna cosa. huita, yuta. tiesto de cosa quebrada. techiyo. tijeras. yuchicaadzata, yuchiicaa nuu vuui. tilde en la escriptura. tnoo, tendende tina de tintorero. sahasacayu, saha sacayunino. tinaja. quedze. tiña. tisaha. tinieblas. sanaa, sañuu, sayavui. tinte de tintorero sasicayu, sasaha dzoo, sacuhuadzoo. tinta. tnoo, duta tnoo. tintero. sañohotnoo, tiyahatnoo. tio, hermano de padre. dzito. tirano. tay sanindahui ñaha, tay dzandoho ñaha, tay dzanani ñaha. tay satandaa dehui ñaha. tiranizar . yosanindahui ñahandi, fut. cani, yosatandaa dehui ñahandi. tirar. yodzacanandi, yodzacoocavuandi, yodzacuitandi, yodza quaindi. tirar piedra. yodzacanandi . yosicondi, fut. cuico, yotaandiyuu. tirar certero. yoqni cuite, yotaa cuite, yosico, yodzacana, yosito cuite. yodzaqcuite, yodzaqndaandi. tirar coces vide acocear. tisica dolencia quahi yaa, quahi yeque, quahi cuino. titubear yochihindatu inindi, yochihi inindi, yocuvui vvui ynindi, yocuvuindatu inindi. titulo de libro. sanani tutu, dzevui tutu, dzeque tutu. tizne ollin. tnoo yaha tiz-

folio 196r column 1

folio 196r column 2

Tiznar. yodzacaa nuundi tnoo yaha, yodzacatundi. yodzacaandichindi tnoo yaha. Tizon. yutnu ticaye yutnu yodzo ñuhu, yutnu yosisindodzo, yutnu yocayundodzo.

vui, neecaa neeisi ñuu ñayevui, neenduquasaa quasivui, quaca inini, nacañu nadzucu, dacunduta dacu neñe ñuu nayevui. Todos los dias y noches. dehe niñu devui, danduvui da ñuu. Todo genero de cosas . dehe nuu, dehendusi. Todas las maneras buscar para conseguir algo. dehe nuu dehendusi, yodzatnani inindi, yonducutnani inindi, yonducu inindi. Todos juntos. dzohoo taca, dzohoonducata. Todo quanto ay en el mundo dehendu sacaa saisi ñuu ñayevui. Todo o de todo punto. neecutundu. Tomar. yosaindi, fu. quai, yacahindi yodzitandi. Tomar fuerça. yosai queyendi , yocahi nenindusa, yocahi yecandi. tomar exemplo. yosaindi tañino, f. quai, yositodzavuandi, yositondaandi taniño, fut. coto yosini dzavuandi, futu. qni. yonatavuandi taniño, yonaquaindi taniño. tomar consejo yosatu huidzondi, yosatu ninondi, yosatu nino huidzondi. tomar muchas cosas juntas con la mano. yosai canundi, yocahi canundi, tomar algo demasiado, sanisaa quevui yosaindi. tomar fructa del arbol. yosai ninindi, yotnee ninindi. tomar algo escondidamente. yosai ninindi, yocahi yuhundi, yosai dzahindi tomar prestado , yosai nuni di yosai

T. A N T E O. Toca de muger. dzama tetedzini, satetedzini. Toca como al maizal. dzoo noho dzucu, sacoho dzucu. Tocar algo con la mano. yodzasaandi, yosaandi, yosaandahandi, yodzaq quaandahandi, yosaquaandahandi, yotneendi. Tocar palpando . yoquitundi, yosaundi, fu. quu. Tocarme, pertenerme. sasinduhu, sasimaindi. Tocar vna vasija con otra. yosaquaa tnaha, fu qquaa yonuquaatnaha yosaquehetnaha, f q quehe yotusitnaha, yosatnaha tnaha. Tocino. idem. l. quene yechi. Tocino magro. quene yodaa coño, queneyehe coño. Toda la noche. niñuyaca niñuyaa. Todo el dia. duvaiyaca, duvui yaa. Todos dehetaca . dehe cuindi yaa, deheyata, Todos sin quedar nadie. nanita, nanidziyota. Todo poderoso Dios. yyadehecuvui, dehe tuhuaya Todo, de cosa continua. nee, neecutu, neendu. Todo el mundo. neecutu ñuu ñayevui

folio 196v column 1

folio 196v column 2

yecandi , yodzacai yecandi , ysica nuundi, f. caca. Tomar fuerças youduvuinday datnundi. Tomar por combate. yodzatnaha tnahandi, yodzacuidzondi yucu, yodzanaa ñahandi, yonihi ñahandi. Tomar a su cargo. yonaquaitniñondi, yonaquai tniño ñaha, yona quacañaha yonanduvui ñahandi Tomarse las aues. yosañu tnahate, fu. quañu. Tomar algo en buena parte yonadza huidzo huahandi yotacu huaha sindi. Tomarlo en mala parte. ñayotacu huatu sindi. Tonto. tay caha naha, tay ñatnuni ini, tay caha huadzevui, tay caha naho. Topar encontrando con otro. yonatnaha ñahandi, yonanihi tnahandi, yonatnahandi. Topar con pared o asi yosicotuvuindaandi nama, yosacasandaandi nama, fu. qcasa, yosatnaha daandi nama, yosaquaandi nama. Topar con la cabeça . yosasandaa dzini, yosaquaadzini yosaquehe dzinindi, fu. qquehe. Topar con otro no aduirtiendo yosaquehe tnahandi, yosaquaa tnaha, yosacasandaatnaha. Topar con rama o otra cosa: yosa quehedzinindi, yutnu yosaquaa yosachihidzinindi yutnu. Topo. tiyuhu, teñani. Torcaza, dzata yucu.

Torçal. yoho nitnaata. Torcer yosihindi, fut. quhu, yocavuandi. Torcer esprimiendo. yocoyo nini, yosicondidzondi. Torcer lo derecho entortandolo. yodzacayendi, yodzacuiyendi. Torcerse asi. yocaye huasindita, yosacoondadze. torcerse los pies o las manos al difuncto yosiyo, yonacuiyo, yondico coho nuuta yuhuta, yocuvui yoho yaqua, tocerse la boca. torçon de tripas tener. yosiyo nino chisindi, yosasininochisindi, yocaca chisindi, yocuhuininochisindi tordo. tecundi. tormento. sandoho nani. tornar de donde fui yondicondi, yondicocavuandi. tornarse atras. yondico cuiñe satandi dzumandi. tornarse bestia. yonduvui quete. tornar lo prestado. yonunayndi, yonacuhuandi. tornar en su seso yondetuvui inindi, yonatacuinindi, yondoto inindi, yonacuisindaa inindi, yonde yahi ini. tornadiço hombre inconastante, tay yondicocavua ini, taiyondico cuisi ini, tay ñacutuini, tay ñandai ini. tornar a peccar. yonadzatevuindi, yonanducu naha tniñondi yeca quachi, yondicoquaa. tornar el perro al bomito. yonacasite yonacuidzote, yonayuvuite saninandu sate. tor-

folio 197r column 1

folio 197r column 2

tornar a comer yonacasindidzita. tornar en nada anihilar. yodzande he, yodzanaandi. tornarse en nada quedar anihilado. yondoyo ñuhundi, yonaa yotuhu yondehendi, yoquehuindi. tornarse vil, yonduvui nahandi vi. acevilarse. tornar a la memoria algo. yonde noo ini, yondendodzo ini, yonu cuino ini, yondacundita , yondacu cahandi. torno para hilar. cata cai yuhua. tornear con torna, yodzacuico yutnu yodzacuicondicata. tornero tai yodzacuico yutnu. toro. idzundeque yee, quetedzana. torear. yodzadzequendi, ydzundeque, yoqnindi ydzundeque. torondon hazerse. yocana tedzehe. yosaquehe tedzehe, yosacavua ninicasi, yosacavua nini tedzehe torpe, tay sicahuasi, tayisicatnana, tay nama ini, tay huasi ini, dizese es tambien de los cauallos. torre huahi dzuq cani, huahi nicana cuiñe, huahi nicana cuino, huahi nisacodzonino huahi nicanandita nino. torta. dzita nahi, dzita sadzi. tortero de vso tende cata, saha cata, caha cata. tortuga teyoo. tortola. diyuu, caa ñuhu cuiya. toruellino. tachi nihi, tachi yosico nihi, tachi yehe catni, yehe sacu. toruellino hazer. yocana tachi nihi, yosico tachi nihi, fu. cuico. tosca piedra. yuu dzocaa, yucuca

yuudzocaanduvuaca, yuu dzo nicanaca, yuu dzocaadayuca, yuu dzocaadzayuca. Tosco hombre sin pulicia. tay dzo caa yucuca , tay dzocaa hooca, tay dzocaa datnica, tay dzocaa dzitnuca, tay dzonaquete mihi ñuyaca, tay nidzahui mihi taynaha, tay dzocaa huasica, tai caa tnana. tose. sacayu. toser. yocayundi, yocacadzuqndi, yosino yacadzuqndi. tostar. yodzayatnandi yodzacadzundi tostarse. yoyatna, yocadzu. toua de dientes. yaa noho, ñuñu noho, cudzinoho yusasaha noho. toua tener en los dientes yusa yosidzo sahanohondi , yusa yotavui saha nohondi. tonajas nacu huandaha. touillo quedze ñee yeq quedzeñee. T. A N T E R. Trabajar. yoquidzandi tniño, f. cadta, yodzahandi tniño Trabucar reboluiedolo todo. yosinonini, yonanducu dziyo, yonanducu casindi. Traçar. yonaq cuhua, yotniño cuhuandi, yochihi cuhuandi. Traduzir. yosico caqndudzundi, yodzacuico cuisindi, yodzandico cavuandi. Traer muy grande inquietud y pena, casi como desesperado . yosaudahandi, fu. quu, yosadzi dahandi, f. quadzi, yocahindidzinindi, yo-

folio 197v column 1

folio 197v column 2

yodzucundaandi nama, ñavhui qcuita, nuu ñuhu, ñavhui qcuita yuta, dzo nuhudzo yondesi, ñacuvuitnuni saqcahidzitandi ñavhui cuvui ñavhui naandi. Traer algo. sanaindi huasi. traer cosas animadas. yoquindacandi, sandacandi, huasi huasindacandi, yondendacandi. traer algo al cuello como quentas. yondacundi, yosacuindi. f. quacu ñoho dzuqndi. traer espada o palo leuantado en el aire para dar a alguno. huasindidzondi tatnucaa, yonadzocondi tatnu, y quando le va a dar dize. quandidzota. traer la muger los cabellos colgados hechados a las espaldas. yodza cuitandodzoña idzidziñina sata yonacotondodzoña, yositandodzo indita idzidziña sataña, yonucuita idzi sataña. traer algo alrededor yodzacuicondi, yodzacuico nuundi, yodzacuico cutandi. traer la ropa arrastrando. yonatniño sahandidzoo, vide arrastar. traer a cuestas el peccado, yosidzo, fut cuidzo, yotavuindi quachi, sandidzo, satavuindi quachi, fut. candidz, f. catavui, quachi, yehe dzeque, yehetnaandi. traer en canto la honrra yochidzo yaandi, yositandaa ñahandi, futuro, cata. traer fuerça yoñoho ñahandi, yodzita nahana, yondoyo cani ñahandi.

Traer la comida a la mesa. yosico naindi sacasi. traer algo a la memoria de otro. yodzandacu nino ñahandi yodzanu cuino iniñahandi, yodzandacundi sita, yondacu ñahandi sita. traer la mano sobre el cerro. yoyocondi. traer las piernas al enfermo, yoyocondahandisahata, yonatneendi yocata, yonaquadzindi sahata, traer algo escondido. sanai ninindi canay, yonai dzahindi, yonay yuhundi. trafagar. yonuhu yondesi ini, sandaa sandevuindi. tragar la saliua con deseo de comer lo que no le dan. yonacoco datni dzeendi. tragar. yococondi, yocai nuu dzuqndi. tragadero. tiqyoo. tragon. tai sasiyyo, tay cahuiyu, tai yosasi cahi. trago de cosa liquida. eecoco, eeyuhu. traje de vestidura. dai. traicion hazer . yosani huisindita, yocahahuisindi, yocaha ninindi traidor. tay huisi ini, tai ñoho huisi ini, tay niniini. trailla para perros. sacondico tnahate ina. trama de tela. dziyo. tranca de puerta. yutnu yonacono nini nama, l puerta. yutnu caanini nama. tranco. ee sani nahi saha, ee sani

folio 198r column 1

folio 198r column 2

sani saha. Trançado de muger. dzoo sacoho dzucu yoo ñahuatu sacoho dzucu yooña. trançaderas de muger. vide, cintas. trapo. dzamataa, techihi, tecoto, tecandu tetaca trapala estruendo. sacatne, sahuaa. tras prepocision. satasi. trasdoblar. yonacanu vvui, yodza tnahandi vvui, yonucavuatnaha vvui estar doblado. trasladar algo. yonatavuandi, yona taandi yosicotaandi, yodzanana noondi. trasdobla el precio. yosaachidzo dzavuandi yahui, yosaqndodzo dzavuandi yahui, futuro, caachi, fut. caq. trasladar de vna lengua en otra. yodico caqndi, yosico caqndi, yodzandico cuisindi dzaha yondiconahi. trasuinarse la vasija yosihi, yotoo nininduta yocainininduta. trasladar huesos de algun difunto. yonanahindeye yonacutandideye, yonacaindi yeque deye. trasluziente cosa. sayondii nini, sa yoyahi nini, sayotuvui nini. trasluzirse. yondii nini, yotuvui nini, yoyahi nini. trasnochar desuelarse. yondito ninu, saniñu yonditondi. trasnochar no poder dormir. yoquidzi canandi, ñañumanandi, ñayosai ñumunandi, ñayonihiñumanandi.

traspasar de parte aparte. yodzacai siyondi yodzacuitasiyondi, yotasi siyondi. traspalar el trigo boluiendolo de arriba abaxo. yosi cocoyondinuni. yosicondidzondi nuni, yonachihi maandi nuni, yosicotasindi nuni, yodzatuvuindi nuni, yochihindidzondi nuni. traspasar mandamiento. yosaanduundi, yosaandisindi, yosaandidzondi, fu caa, yosidzocavuandi, yosidzondi tandi. traspasar a otro el señorio. yosico taa ñahandi satoniñe, yosico tasindi satoniñe. traspie en lucha. satniño ñano saha sadzucu nino saha, yodzacuiyo nino saha, yodzacono nihi saha tnahandi. trasponer plantas yosico canundi yutuu, yonucanindi yutnu, yosico canindi yutnu, fu. cuico. trasquilar. yodzatandi. trasquilar sobre peine . yosaindodzo yodzatandi , yodzatandihindi. trasquilar a panderetes. yodzatati cahu, yodzataticuiñe. trasquilar atusado. yodzatadeendi, yodzatayanda. trasegar vino. yosico tniñondi, yosico conondi, yondico tniñondi. trastornar plato o escudilla. yosico tasindayendi, yosico canindayendi, yotasindayendi. trastornar el cantaro para vaziar el agua. yondoyondidzondi. tras-

folio 198v column 1

folio 198v column 2

Trastrocar. yodzadzamandi, yosicocaqdzamandi. Tractar algun negocio. yotnai tnunindi. Tractar conuersar. yosicasihindita, fu, caca. tractar familiarmente con alguno. yodzatnaha dzeendita, yoquidza ñanitnahandi, futu. cadz. yondaa tnuhundi sihita, yotnaidzeendi sihita. tractarse bien y delicadamente. yyo ñuhu yehecoñondi, dzohoyy yyo coñondi, yosaicata ñee coñondi, yosaiquaha ñee coñondi. tractar en mercaderia . yoquidza cuicandi, yosicacuicandi, yoquidzayahuiundi. trauar. yotaandicondi, yotaa nunindi, yosanindaandi, fu. qni. trauarse algo. yosacoho, yosacoho nano, yosacoho dzucu dzoo. trauar pelea. yonaanduvui, yodzatnahatnahandi yotneetnahandi, yodzitatnahandi. trauarse en palabras. yodzadzavuandi dudzuta, yodzatnaha tnahandita, yodzadzichi ini tnahandi. trauesura. sasicuvuidzana, trauieso. yocuvui cañandi, trebol. ytacuii. trecho. sañoho naho mañu, sacaa mañu. treguas. saquehui nino tnañu, sacavuanino quevui cuvuitnañu, saq cuita quevui cuvuitnañu, sacaandaha quevui cuvui tnañu. treguas poner. yotniño naho cahindi quevui, yotniño yuhundi

quevui tnañu, yosatacanindi quevui cuvui tnañu, fut. cata, yodza caandaha sicandi quevui. Trementina. dzusayehe dzusaite. Trença. huatu cuiñe Trepar por cuerda. yoho satneendi quasaandi, yoho yehendico yoho sadzitandi quasaandi. Treuedes sobre que ponen la olla. yuu yodzoquedze yeye sacuita siyo, yuu sacodzo quedze, yuu yehe tuvui quedze, yeye, caa yeye, yuu yeye, yuu tuvui quedze. Tribunal. tayu toniñe, tayu ñoho yyatasitnuni, yyayosinotasi. tributo, daha. tributo dar. yonducundahandi, yotniñondi daha. tributario. tay yonducundaha, tay yotniño daha. trigo, nuni castilla. trillar yosañute nuni, fu. quañu, ysadzite nuni, fu. cadzi. tripas. site, site cani, site cuiñe, site yoho. triste. tay coyo ini, tai dzindaini, tai tnañu ini. triste estar. yocuvui coyo ini, yocuvuidzinda inindi, yondehuui inindi, yosandehui inindi, yosacu inindi, futuro, quacu, yocuvui caca inindi, yocuvui tnañu inindi, yosacainindi , f. quaca, yosaa nuu inindi, fu. caa. triumphar. yoquidzayeendi, yoquidzandodzondi, nidzacuidzondi yucu, niquidzasahandi. trocar. yodzamandi , yonadzamandi. Tro-

folio 199r column 1 Trocarse los que trauajan. dzama nino yoquidza tniño. Trompeta. cutu caa. Trompeta tañer. yotevuindicutu. Tronar. yocanadzavui, vide, atronar, Tronco. yutnu tiyuhu, yutnu tecundu. Tronera. yavui yndii huahi. Tronido o trueno sacande, sacatni, sayehe nehe, sacana dzavui. Tropeçar. yosaquehe sahandi, saa quehesahandi. Tropeçar cayendo. yosacasandi, f. qcasa, yosasandi, f. casa, yosiñe casandi, fu. cuiñe, yoquai yosacavuandi, Tropellarme el cauallo. yosaquaa ñaha cauallo, yotnaandaa ñaha cauallo, yosicondaa ñahate, yosaquehe ñaha cauallo, yosañu nino ñahate, f. quanu. Tropel de gente . tetneta, tai cahi, tuvuita, tiyoco quandahui ycuvuita, tai itavui, tay icana, yocana cahita, ycana ycahi ycuvuita. Trotar. yosacatne sasicandi inditasino, ytasino cama, ita sino sate. Troxe. yaca . Trucha. tiyaca yaa. Trueque o trueco. sadzama. sanadzama. Trueno, vide tronido. Truhan. tay dzaquacuñaha: tay dzeque, tay yonducu dzeque. Truhanear. yonducu dzequendi,

folio 199r column 2 yodzaquacu ñahandi. T. A N T E V. Tu, pronombre segunda persona. doho, y para señores. disi, maini Tuerta cosa yaqua, yoho, ticuiye. Tuerto de vn ojo . tay nuudzoho, tay nuu siyo, tay nuuchindo, tay nucu coho. Tuerto de vn ojo que no vee del aun que lo tiene claro. tay nuu quaa ñoo, Tuerto, que tiene vn ojo mayor que otro, y medio çerrado. tay nuutnehe. tuerto que mira de lado. tay nuu dziñe. tuetano. dzindiqui, dzudzu, ñuñu yeque. tullido. tuy teye. nicuitnu nisisi. tullirse. yoteyendi, yosisindi, yocuitnu. tumba de sepultura, sitondeye. tundir paño. yodzitandodzondi tnumidzoo yoñaha ndodzo yodzatandodzondi. tuna. chiqui. tupir algo. yotniño nihi, yotniño cutundi. tupir recalcando. yosadzi ninondi, tu. quadzi. tupir la tela. yocono cutundi yotusi huahandi, yosasi cutundidzitu yocoo coho cutudziyo. tupida manta. dzoo cutu, dzoodzee. turar. yocuvui naha, yocuvuidziindi di,

folio 199v column 1

folio 199v column 2

di, yocuvui casindi. Turbarse. yodzananino inindi, yonehe yondayu ini, yoquitevui ini, yoquinaaini, yoqui yuhu ini, yoqui catne ini, Turbar actiuo. yodzadzananino ini ñahandi, yotniño dzanaini ñahandi, yodzacanino ini ñahandi. turbarse o alborotarse la gente. yodzoonino yocuvui huaa. turquesa. yusicasi, yusindaa, yusindaa ñuhu. turquesa da color. yusi. turma de tierra. tecuite. turma de animal. yuute. turnio. tay sito yaqua, tay nuu yoho. turbia agua. duta ñuhu, nicuvui ñuhunduta. tutor. tai yocuvuidzutu sitay cai, tai yodzaquanu ñaha, tuza. tiyuhu.

vueste de gente de armas . tay qhu yecu, tay caca yecu. vuebo. devui. vuebo fresco. devui saa, vuebo guero . devui yocama nino devui nicuvuinduta vfano. tay tachiiini, tai yocuvui nino ini, tay yocuvui yyo, tai yocuvui dzico ini, tai yodzonduvua yuhu nuu. velloso. tai yondichi idzi, nicatu idzi, tay idzi taaidzi nani, tay nicana idzi tay iñeidzi. vltima o final voluntad. sanidzaqndehe, sanicuvui cutu dzonduvui. vltima. sacaa dzondehe , sacaa dzonduvui. vna cosa. ee sichiee sichini. vna misma cosa ser con otro. dzoee sichini yocuvuindi sihita, dzoeeniñohondi sihita, dzoee nuu nicuvuindi sihita. vna vez. hooni, hooñuhuni, eeniquevui, eemihini quevui, dzohoo ñuhuni. vña. tnii. vngir. yodzacaa nuundi, yodzacatundi, yodzacahandi, yodzandi chindi, yodzacuchindi, vngido ser. yosaa nuundi, yocatu. vn par. ee tayu. vn poco mas. dzuchica , hoonica, caa codzonica. vn poco menos. noo cuvuidzuchinica, dzuchi huaaca, noo quevui, dzuchi noondaha. vn poco menos de la mitad. huihica daindaa, sanitnanu dzavua sa nisa quaadzavua, vn

V. Vbre. dodzo. Vueca cosa no maçiça, yyu, yehe yyu inisi. Vuerfano. tayndahui. vide huverfano vuerta. ytu. vuerta de plazer. ytusidzee, ytu dzasisi nini. vuesped tai yyo nuu huahi, tay huasi coo nuu huahi. vuesa para enterrar. yavui ñaña, yavui condvsi deye. vueso. yeque.

folio 200r column 1

folio 200r column 2

vn poquito duvuini, cuhuani, sacuni, dzuchini. vn poquito mejor estar dzuchi huaa dzuchi huaha, yyo huihi cuii huii huatu yyo. vn momento. hoo nooni, hoo nuu dzucuani noo ñuhuni, hoo tnaha nuuni, hoo naqua nini, hoondoyo cotoni hoo tnaini. vrdir yondii idza. vrdida tela. ydza nindii. vsar. yosai tniñondi, yodzaqni ñuhundi. vsar mal yodzatevuindi, yodzatevui dzanandi, yosata nino cahandi, yodzaqhi ñuhudzanandi, vsarse entre algunos o entre todos, dzavuayu yyo, dzavuayu , yyo nuu yaha, dzavua yucaa ñuu yaha, dzavua yocuvui nuu yaha. vsura. saquai yeca, saqui codzo, sacavuandodzo yeca sacaqndodzo yeca, sachidzo yeca. vvas. daya yoho.

satuvuindodzo. vagamundo. tai yosica nuu naho nucoo decooo, tay sanuhu sandesi, tay dzo sasicaca. vaguear con el pensamiento. yotadzi naho inindi, yosidzo yoquete inindi, futuro cuidzo, yotadzi ñayatni ñahuii, ñahuii ñatnuni ini yocanandavua, yocana cono inindi, yocanahi yocana qni ini, yondaa yonooini. vaina de cuchillos. satnu, sacuino yuchi. valer precio yondaa yahui, f. cond, cata yahui, yehe yahui quaha, yosita, f. cuita, ñoho yahui f. coho valer poco. ñasica yondaa, ñamani ñasica catasi. valer mucho. sicayondaa sicayohuisi valer en opinion o estima. yndaa ñuhundudzu, fu cuindaa, yehendudzu, yehedzico. valle. yodzo. vallesta. cusicaa. Vallesta tirar, yodzandai duvua cusi, yodzacanandi duvua cusi caa. Vanagloriarme, yocaha huatandi, yocuvui tachi inindi, yocuvui canda inindi, yocuvui dzico inindi. Vanco, yutnu codzota, yutnu condihita, Vañarse, yosichindi, f, cuchi. Vañarse en temascal, yosaandi ñehe f caa, yocaandi ñehe, yosivuindi ñehe, f, quevui, Valiente, tay nihi ini, valiente en la guerra. tay nicuvui tay

V. A N T E A. Vacar el oficio. nicuvui yyutniño, caasiña tniño yoo yehecatniño , nindehe nisinocavuatniño. yoo yodzayy yoo yodza yyca tniño. vadear el Rio. yosisindi yuta, sacaandaanduta, yosanuundi sacaa yadzinduta, satuvuinino tuvuindodzo cuchi yuta, yosahandi. l. yosisindi. vado. sacaa yadzinduta, sacaandaanduta, satuvui ninocuchi yuta

folio 200v column 1

folio 200v column 2

tay, tay nicuvuiñaha tay nihidzaha, tay nisacaho siña, tay nindodzodzeque, tay nicaadzaa nicaa yuhu, tay nindoyo yooyaca: tay nisacodzo yoo yaca , tay yondodzo yoo yaca tay nicuvuindai nicuvuindatnu. Valiente señalado. tay nicuvui nihi nicuvuindatnu, nicuvuindai ninihi tatnu, ninihi yusa, nisacodzo yoo yaca. Vaño temascal calentar. yosamindi ñehe, yochihindi, ñehe, yosaq ñuhundi ñehe, fu. cami, fu. caq. Vandear. socorrer a alguno. yñe sihuidita, f. cuiñe. yehendahuindisihita, f quehe, yocuvui sihindita, yne tnahandi sihita. Vandolero. tay iñe sihi. Vandera. huayu. Vandera lleuar sanay huayu. Vanagloria. sadzovuisica yocuvui dzee ini. Vanagloriando alabarme de algo. yocachi huatandi, yocachi huicondi, yocachi ninondi. Vano en palabras . tay caha tachi, tay caha nino, tay cahadzico caha huata. Vano mundo. nuu noo nuundisi ñuu qndehe, ñuu quaa ñuu qtuhu, ñuu yondutayotnani, Vapor. yoco. Vaporosa cosa, sayo cana yoco. Vaca ydzundeque dzehe. Vaquero que las guarda tay yondaca ydzundeque. Vara yutnucuiñe, yutnu yaca, dzee yanda.

Varear. yodzucu ninondi yutnu cuiñe. Vara de justicia de alcalde, tatnu sinotasi tniño yodzasino cavua tniño. Vara de alguazil, tatnu taatniño tatnu sino quachi. Vara traer, yonahindi tatnu. Vara de medir, yutnu cuhua. Vara de pescar, yutnu tavua tiyaca Varandas. yutnundeque. Varon. tay yee, Varonil, tayndatnu, tay saaini, tai ndai tai saha ini, tay yee ini. Vassallo , ñandahi, tay ñuu tayndahi. Vasallaje. tnuhundahi. Vasallaje reconocer . yosai ñuhundi yya, fu quai, yochihi ñuhundi yya, ycayyayosihindi, ycayya yondicondi ycayyayondacañaha. Vasera. satnu . l. doho. Vaso sin asas. coho coye. vaso vide jarro . Vaso de tres pies. yye . vaso sin pies. yye ticundu. Vasura mihi mihi nitehui. Vaziar algo liquido. yosate, f. cate, yodzaq coyondi yosatendoco. Vaziar como troxe o casa yoquidza yyundi, yosani yyundi, yosinandi, yosico tasindi huahi, yona tehuindi huahi. Vaziar como chicouite. yocoyondi, yosatandi, fu. cata, yonana nahindi sañoho. Vaziarse aposento yocuvui yyu yonduvui yyu yñeyyu yosacuiñe yyu. V.

folio 201r column 1 V. A N T E E. Vedar. yodzatuhandi, yotasi dzohondi, yotasi yyndi. yosaq yyndi fu caq, yodzatuhu ninondi yosaqcuhuandi. Vedriar. yodzacaa nuundi dzevui ñuhu, yodzacaandi chindi. vidriada cosa. sanisaa nuudzevui ñuhu, sanisadzodzevui ñuhu. vega. yodzo. vegada por vna vez. hooni hoo. vehemencia. sacadzandai, cadza nihi, cadza datnu sacuvui ñuhu cuvui tneni ini. vedeja de cabellos. idzi teqni, ydzi nisani, ydzi nicuvui tecondo. vejez. sasiyee, sasicuvui tnanu, sanoondaye, sayee saquanu. vejecerse. yosanundi, fut. quanu, yoyeendi, yocuvui tnanundi. vela de nao. dzooinino tnundoo, indita tnundoo. vela candela. itedzaha. vela de noche. socondito niñu. velar. yondito niñundi, f. condito. velarse los casados yocuvuindodzo misa, yositondi misa yonduvui yyndi. velar los casados actiuo. yocachindodzondi misa, yoquidzayyndita, fu. cadza. velo de muger. vide toca. velo de templo. dzoo yondiyu naa dzoo ininondiyu nuu naa, dzoo yodzahuinaa, yondadzi naa, indi tandiyu naa. Vellaco. tay dzana tay yehe quahi. vellaco ser yocuvuidzanandi.

folio 201r column 2 vellaco hazer a otro yoquidzadzana ñahandi., yodzadzana iniñahandi. vello. idzi huita, ydzi yata, ydzi cachi, ydzi tnumi vellon. ee idzi sicachi, ee tnee idzi ee tuvui idzi ticachi. velloso. tay idzi huica, ydzi yata velloso de pelos rezios tay ñeeidzi tai yondichi idzu nicatu idzi, idzi taa, idzindacui. vellota. chindu. ven llamando. naha. (ñe. vena tuchi neñe sichi neñe ichi neñe venablo tatnucaa, tatnudzaa, yuchi vencer yocuvuindaindi, yosai dzuhuandi, fu quai, yonihindayndi, yonihidzahandi , yocuvuindodzondi, nicuvui yuhundahandi. vencido ser yocuvuinduqndi yoyusindi, yosihi ninondi, yocuvui dzahindi. vencer por razones. yodzataa ñahandi, yodzaquehuindudzu ñahandi, yodzacoo cuisindita, yodzacoo quni dudzu ñahandi, yodzacoo quai ñahandi. venda dzoo nidzee, dzoo nindata quachi. vender yoquidza yahuindi, f. cadza yodzicondi. ven presto llamando. nahandavui huitahuita, saa, huita cono cacu cono saa naha, nahaqueye nahasaa. Vender con palabras . yosaninino yuhu ñahandi yodzico yuhu ñahandi, yosaninino naa ñuu ñahandi. Vender como regaton. yondicotasindi yosicondidzondi yahui yo Cc sico

folio 201v column 1

folio 201v column 2

yosico codzondi, yahui. Vender por menudo yodzicoquachindi, yodzicodzeendi. yodzico quaindi. Vender por juncto, yodzicocanundi yodzico neendi. Vendimiar yodzacoyondi yotneendi, yodzacoondi. Vengarse. yondadzanaandi sita, yonadzatnahandita yodzadzavuandi sita, yotniñodzavuahdisita, yondacu nahindi quachita. Vengado ser ninduvui naa ninduvuidzavua nitevuindodzo ini. Venidero, sadzoica cuvui, sadzoica qtnaha. Venir yoquesindi, huasindi, solo en presente. Venir a casa propria. yondesindi, quandesindi, en presente. Venir a menos. yonoo cuvuindi, yocoondaandi, yonduvuindahindi yonduvui ñuundi, yonduvuidahui Venirme algo a la memoria. yonde noo yondendodzo inindi, yonu cuino inindi, yosaa tuvui inindi, yosaa tadzi inindi, fu caa. Venir el Rio. de auenida yonu cohonduta yuta yonachitunduta yuta, yonduvui canunduta, yona taca yondayanduta. Venta. huahiyoquidzi tai ysicaichi Ventero tai yondatu, sitay ysicaichi. Venta de lo que se vende . sayodzicota. Ventaja hazer. yotasi siyondi, yochihi yahandi. Ventaja dar a otro. yochidzo huidzondita, yocacu nahindita, yo-

yonaquai yuhundi sayodzocata huihica, ñayosatnahandi sita. Ventana. yavui, sayocuisi nini ini huahi, yavui sayondii nini. Ventosa cosa de viento sayehe tachi sayndodzo tachi, sainino tachi. Ventosa de vidrio. tendoho, yodzita neñe. Ver. yositondi, yosino nuundi f. coto yonditondi, yondito nuundi, fu. condito. Ver clara o distinctamente. yositondeendi, yosito casi, yositodziñundi, yosito yacandi, ñatuvui sayodzo nuundi, ñatuvui sayoquindiyu nuundi, dandusaquachi sandeq ñuyacayosinindi, yositondeendi. Ver tan mala vez por parecerse con dificultad por ser lexos. dzohuihini, yotuvui nuu, dzoyotuvui tequanica, dzoyotuvui yaaca, yotuvui nini. Verano. huico dzavui huicohuiyu. Verdadera cosa sandisa. Verdad dezir. yocachindisandi, daa cuite. Verde madero yutnu yehe. Verdecer. yocuvui cuii, yonduvui cuii, yonduvui yuu, yonduvuinaa. Verdolagas. yucu tecutnu, yuvua tecutnu. Verdura que se come cruda. duvua Verdura que se come cozida. yuvua. Verdugo tay dzandoho ñaha, tay dzanani ñaha. Vereda o senda. ychi cuiñe. Vergajo de toro. tedza ydzundeque. Verguença:sacuvui caha nuu, sacaha sasihi caha. Ver-

folio 202r column 1

folio 202r column 2

Verguenças del hombre o muger. coño caha, inidzoho. Vergel ituita, saisi itu. Veril. saindii nini satuvui nini, sayocuisi nini. Verjas. yutnundeque. Verter. yosati. f. cate. Vestidura. dzono. Vestidura del señor. dzoo chiyo, dzoo sayusiya. Vestiduras generalmente. saca nama, sacandisi. Vestidura remendada. dzoo ninatnema, dzoo ninatniño dzama. Vestirme ropa cerrada. yosivui nuundi, f, quevui, yosinondidzono, yondevui noondidzono, yonucuinondi dzono, yosacuinondidzono f qcuino yonduvui cutundi. Vestirme como manta, yosaandesindi, f. caa, yonduvui cutundi. Vestidura sin costura. dzoo nee, dzoo huadzayondecu, dzooñatuvui tecu, dzoo yoo niquicu, Vestidura blanda y delicada, dzoo cuito, dzoo huita, Vestidura aspera. vide cilicio. Vestidura vellosa. dzoo ninana cachi, ninana tnumi. Vestidura para remudar, dzoo yodzama nino yondesi. Vestidura ynterior. dzoo yehe maa, dzono yehe maa. Vestidura de luto, dzoondayu deye. Vez primera. dzoica hoo huitna, dzocuvuidzina huitnani. dzocuvui huitna, dzoica nuu huitnani, dzocuvuidzina nuu huitna. Vez segunda, sacuvui vvui.

Vezino del varrio, tnaha ñuundi tnha siquindi tai yehetnahañuundi siñandi siquindi, tnaha siquindi vezino con otro de casa . tai yehe tnaha huahi, tai yehesi huahi, tayyo huahi. vezino en terminos. tai yyo nuu dzañu, tai yyo tnaha dzanu, tay yondaa dzañu. V. A N T E I. Via. ichi, yaya. Viandante tai yosicaichi, tayquaha ichi, tay inino ichi. vicario que tiene las vezes de otro tai ñoho siña tai yocuvui nuu. vicioso. tay sicadzana, tay dzana. victoria vencimiento. sacuvuindai, sanihinday. victorioso. tay nicuvuinday. vid. yutnundaya yoho, tahi tnundaya yoho. vida. sayondito yotacu. vidrio. yuuyuyu, dzusa. vidriosa cosa. dadzu yy ñacuvui qquaatnaha dzo huihini, yosaa yosico yotahui. viejo. tay nisanu, tay tnanu, tay niyee, tai yata, y para los señores dizen, tay nisaya, fu. quaya viejo arrugado. tay nicuvidziinuu tay nicoo tadzi nuu. viejo en la guerra. dodzoyata, dodzo sanaha. viento. tachi. viento rezio tachi nihi. viento malo tachi cuiñe, tachi quai viento con agua. tachi dzavui. C c 2 vien-

folio 202v column 1

folio 202v column 2

viento estiual. tachindevui. viento de leuante. tachi huico ñumi, tachi huico yuhua. viento del poniente. tachi yuta. viento meridional. tachindaya. viento norte. tachi yucu naa vientre chisi. viernes. quevui hoho viga. huitu viga labrada para edificio. davua yeye. vigilia o vispera de la fiesta. chisi quevui. vil cosa de poco valor. ñacuihi, ñadzaha, ñamani, ñatesi. villa cercada. tayu yondiyu yuhua yecu, tayu yosico namandau. villa aldea. daha ñuu, ñuu ñayuq. villano que viue en villa. tay daha ñuu tay ñuu ñayuq. villano çafio en la criança. tay cahandahi, tay cahadacui, tay cahanihi vinagre. dutayya. vihuela. ñuu yoho. vihuela tañer. yodzaquacundi, yosadzindi ñuu yoho. vinatero. tay dzico vino, yoquidza yahui vino. vino puro. dedzidzonina, dedzinina vino aguado. dedzinicainduunduta dedzi nicai nininduta, dedzi nidzacainduta. vino blanco. dedzi cuisi. vino tinto. vino dzuq dehe. virrey, yya ñoho siña toniñe. virgen ñaha ñuhu, ñaha yy, ñaha nee ñaha yoco, ñahadzoho, ñataqui ñuhu, virtud sahuaha sadzico.

virtuoso, tay huaha, tay daa ini, tay dzico tai cuite ini, virtud fortaleza, sandai sindatnu sa cuvuinday, sacuvuindatnu, viruelas enfermedad, deyedzita. visajes hazer. yonahandehe nuu, yoquidzandehe nuundi, yodzadzama nuundi, yodzacuicosiyonuundi visabuela, sitna tnanundi, sitna dzucuandi, visabuelo, sii taandi, sii tnanundi, sii dzutundi, siidzucuandi. visitar, yosacotondi, fu, qcuto, yosa yuhuindi, yodzacanu iniñahandi visitar pueblos como la justicia, yositondodzondi ñuu, yosicandodzondi ñuu, yosacotondi ñuu. visible cosa, sayotuvuidisi sayotuvui sacuvui qnita, sayotuvui canda, vision de las que espantan , sayona naha nuundeye, sayotuvui yyo, sayotuvuindadzi, vision de los sanctos, sayonaha nuu sanctos, sayonaha tuvui nuusanctos visnieto, dzayadzucua , dzaya vvui toto, visojo, tay nuu yaqua, vituallas para hueste, tuq yecu, vitualla para de camino, yuchituq, vituperar, yonani ñahandi, yosaa quehe ñahandi, f. caa, yodzayevuindi, yosii dzevuindi, sacaa sanduvuita, vituperio, sanani ñaha, sacaa quehe ñaha, vizco, taiyosito yaqua, tai yosito dziñe tay yosito quehe, viscocho, dzitacadzu, dzitandadzu, V.

folio 203r column 1

folio 203r column 2

V. A N T E O. Voluntad, sacuvui ini, sacuvuindaa ini, Voluntad tener, yocuvui inindi, yocachi inindi, yocanacuvuiini voluntad tener a otro, yodzacuvui iniñahandi, yodzacanacuvui ini ñahandi, yodzacanacoto yni ñahandi Voluntariamente tnuhu nee ini, tnuhu neeyuini, tnuhu nee ñoho ini. Vomitar. yondusandi, yocana coyo dzuqndi. Vomitar querer. yosani yoondi, yocana yoo yechi nuu inidi, yondusa nino dzuqndi, yonana coyo dzuqndi. Vomitar el bocado entero, dzoneendito yocana coyo yonandusa, dzonee yondito yonandusandi. Votar hazer voto. yodzaqniñuhundi, yotniño naha ñuhundi, yosaq yecandi, f. caq, yosai yecandi, fu. quai, yochihi yecandi. Voto quebrantar. yosanu ninondi, yeca, f. canu, (yeca, Voto ser quebrantado, nitnanu ninoyeca Votar dar el voto en election, yocacu nahindi, yocachindodzo ñahandi, yochidzo huidzo ñahandi yosino nahi ñahandi , yoñoho nuundita, (neeisi Vulgar cosa, sayyo, sacuvuineecaaneeisi

ydzu, yoho quehe yuhu idzu, Xara, duvua, Xerga, dzoo tecachi, Xeme medida. too dzuchi, Xeringa. ca tecoo saandodzo yucaa caandodzo yucu, caaynino tnaha tnuquu caa tnuquu. Xeringa para hechar agua, caa tehuinduta caasadzinduta, caa dza cainduta. Xicara yasi. Xicara blanca y bruñida. yasitiyoo yasindaha. Xicara grande yasi coho, yasi coho canu, yasi tesiyo. Xicara por labrar, yasindahaa yasi cuisi yasi cuite. Xugosa cosa. huidza sayehenduta. Z. Zangano tetacui. Zaque. yoo ñee ñee sacohonduta Zarco de ojos, tay nuundaa, Zebratana, tnusii, Zebratana tirar, yosasindi tnusii, fu. cusi, yotevuindi, Zizania itandeq, Zongotear vasija yocama nino, yosinonuu, f. cono, yocandanino yocande Zorra. teyehe. Zorrillo. teñehe. Zorrillo otro que no hiede teta, saco Zumbar los arboles con el viento yosacu, yocayu, yonehe, yehe cayu yehe sacu, yehe nehe. Zumbar la piedra quando va rezia. yehesacu yuu, Zumbar los oydos, yocanadzoho yosacu yocayu,

X. A N T E A. Xabon. nama, Xabonar, yochihindi nama, Xaquima, yetu sacoho yuhu

¶ Fin del Vocabulario Misteco.

folio 203v column 1

folio 203v column 2

¶Quenta de las horas del dia y de la noche. A La Vna de la noche. nicuvui dzoco ñuu. A las 2, sacuvui huihi ñuu naa huahaca. A las 3. naadzuchica. A las 4. quacaque vui sahaandevui. A las 5. quayahi quacuisi, sahanandehui, dzotecui ñeni dzotenaninica, dzoyndita tenduhuanica A las 6. nituvui, nituvui yaa. salido el sol. nisinondicandii, nindii. A las 7. quasaandicandii. A las 8. sasinondicandii. A las 9. sanisino huahadicandii. A las 10. nisinoquehendicandii. A las 11. nisinoquehuahandicandii dzadzuchi canundicandii. cerca de medio dia. sayatnicañundicandii, sanisaa quehendicandii, nisinoquehendicandii, dzo huitnica. Alas 12. nicañundicandii nicañucuitedicandii. A la 1. nindicocoo dicandii, yosico condi candii. A las 2. nisatanuu dicandii, cacu noondicanaii. A las 3. sacoondicandii quacoondicandii, A las 4. nicoo cuitahuahandicandii A las 5. sanisinondicandii nicoo codzodicandii, nicoo tnaha dicandii niñeni. A puesta de sol. dzocaandii quaaca nuu yucu, quacaindi candii, dzo indii quahaca sahaandevui. A las 6. puesto ya el sol. sanidzahuidicandicandii, sañeni cuii, dzuchica.

A las 7. yotuvui yotuvuica. Ya de noche . nicuvuiquevui, niquaa nuu, nicoo tequaa niquaa nindoyo nuu ñaha. A las 8. saquaa nuu yu. A las 9. saquaa naha yoo inditoca. A las 10. nicuvui ñuu niquaa, nicuvuidzadzi ichi. A las 11. nicuvui ñuu huaha yu sa yatni tnanu ñuu. A las 12. nitnanu ñuu nicuvuidzavua dzavua ñuu. ¶ Numerales. 1 ee. 2 vvui. 3 vni. 4 qmi. 5 hoho. 6 iño. 7 vsa. 8 vna. 9 ee. 10 visi. 11 vsi ee. 12 vsi vvui. 13 vsi vni. 14 vsi qmi. 15 saho. 16 saho ee. 17 saho vvui. 18 saho vni. 19 saho qmi. 20 oco. 21 oco ee. 22 oco vvui 23 oco vni. 24

folio 204r column 1

folio 204r column 2

N V M E R A L E S.

63 vnidzico vni. 64 vnidzico qmi. 65 vnidzico noho. 66 vnidzico iño. 67 vnidzico vsa. 68 vnidzico vna. 69 vnidzico co. 70 vnidzico vsi.

24 oco qmi. 25 oco hoho. 26 oco iño. 27 oco vsa. 28 oco vna. 29 oco ee. 30 oco vsi. 31 oco vsi ee, 32 oco vsi vvui 33 oco vsi vni. 34 oco vsi qmi, 35 oco saho. 36 oco saho ee. 37 oco saho vvui, 38 oco saho vni, 39 oco saho qmi. 40 vvuidzico. 41 vvuidzico ee, 42 vvuidzico vvui 43 vvuidzico vni. 44 vvuidzico qmi. 45 vvuidzico hoho, 46 vvuidzico iño. 47 vvuidzico vsa. 48 vvuidzico vna. 49 vvuidzico, ee, 50 vvuidzico, vsi, 51 vvuidzico vsi ee. 52 vvuidzico vsi vvui, 53 vvuidzico vsi vui. 54 vvuidzico vsi qmi. 55 vvuidzico saho. 56 vvuidzico saho ee. 57 vvuidzico saho vvui. 58 vvuidzico saho vni. 59 vvuidzico saho qmi. 60 vni dzico. 61 vni dzico ee. 62 vui dzico vvui.

100 hoho dzico. 200 vsidzico. 300 saho dzico 400 ee tuvui. 500 ee tuvui hoho 600 ee tuvui vsi. 700 ee tuvui saho. 800 vvui tuvui. 900 vvui tuvui hoho. 1000 vvui tuvui vsi. 2000 hoho tuvui. 8000 ee tetne. 10000 ee tetne yodzohoho tuvui. 20000 vvui tetne yodzo vsi tuvui. 30000 vni tetne yodzo saho tuvui. 40000 hoho tetne. 50000 iño tetne yodzo hoho tuvui. 60000 vsatetne yodzo vsi tuvui. 70000 vnatetne yodzo saho tuvui 80000 vsi tetne. 90000 vsi ee tetne yodzo hoho tuvui 100000 vsi vvui tetne yodzo vsi tuvui. Millon o quento. vsi sichicavsi vvui tetne yodzo vsitu vui. Para

folio 204v column 1

folio 204v column 2

Q V E N T A D E L O S D I A S.

De aqui a nueue, duq noho, De aqui a diez, huichica, De aqui a quinze, tnahoca. De aqui a veynte, chico ca, De aqui a 25. chico nohoca, De aqui a 35. chico tnahoca,

Para contar por veyntes, os diezes, no se ha de dezir absolute, sino dezir quevui, y dizen assi 10 huicui. 15 tnaho, 15 o veynte, huichitnaño. 20 chico , 25 chico naho. 30 chico huichi, 35 chico tnaho, 40 vvuindico, & sic de singulis. Para contar capatos, ee saha vvui saha. Para contar mantas. ee ticu vvui ticu Quenta de los dias. Oy huitua, Mañana, yutnaa, Passado mañana, idza Es otro dia. iño. De aqui a quatro dias yq, De aqui a cinco, noho, De aqui a seys, noho icu, De aqui a siete, huita huitaca, De aqui a ocho, mina,

Ayer, ycuy Antiyer, ycu ñuu, Antantiyer, yca ñuu, El dia antes, a ora quatro dias, sanduq, A ora 5, sanoho, A ora 6, saino. A ora 7, sahuita: A ora 8, sa vnaqhui, A ora 9, saduq noho. A ora 10, sahuichi. A ora 15. satnaho, A ora 20. sachico A ora 30, sachico huichi, A ora 35. sachico tnaho. A ora 40. sa vvuindico. Quando se espresan los dias f. quevui. se dize savvuidzico quevui. Laus Deo.

Acabose este presente Vocabulario, En Tamaçulapa, 26 de Septiembre de 1592 años. El qual con su auctor, se somete y subjecta a la correction de la Sancta madre Yglesia Romana. E N M E X I C O. En casa de Pedro Balli. Año de 1593

This transcription of Alvarado’s 1593 Vocabulario was created for The Mesolore Project and released online in 2012. www.mesolore.org www.facebook.com/Mesolore