Primeros Pasos

Primeros Pasos (Trabajando con los santos) INDICE Moyugba de IFA………..…………………………………………………………1 La Moyugba (regla osha)……

Views 268 Downloads 2 File size 2MB

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Recommend stories

Citation preview

Primeros Pasos (Trabajando con los santos)

INDICE Moyugba de IFA………..…………………………………………………………1 La Moyugba (regla osha)…………....…………………………………………..4 Ancestros de renombre para la Moyugba……………………………………...8 Sarayeye…….…………………………………………………………………….11 Rogación de cabeza…………...………………………………………………...12 Omiero con ashe……...………………………………………………………….18 Canto a Ozain…….………………………………………………………………20 Tema II. Rezos a los Orishas………….………………………………………..23 Rezo a Olorun……..……………………………………………………………...23 Rezo a Eleguá…………………………………………………………………….23 Rezo a Oggun…………………………………………………………………….24 Rezo a Obi…..…………………………………………………………………….24 Rezo a Oshosi…………………………………………………………………….24 Rezo a Ozun…...………………………………………………………………….25 Rezo a Obimelle……..……………………………………………………………25 Rezo a Oshún…….……………………………………………………………….25 Rezo a Babalú Aye……..…………………………………………………………25 Rezo a Obbatalá…….…………………………………………………………….25 Rezo a Ordi…….…………………………………………………………………..25 Rezo a Yemayá……………………………………………………………………25 Rezo a Oyá…………………………………………………………………………25 Rezo a Shangó……...……………………………………………………………..26 Rezo a Dada……………………………………………………………………….26 Rezo a Algayú…….……………………………………………………………….26 Rezo a Belli…….…………………………………………………………………..26 Tema III. Cantos de los Orishas………..………………………………………..26

-I-

Canto de Eleguá……………………………………………………………………26 Canto de Oshosi……….……………………………………………………………26 Canto de Yemayá……..……………………………………………………………27 Canto de Shangó……...…………………………………………………………...27 Canto de los mellis………..……………………………………………………….27 Canto de Oshun…….……………………………………………………………..28 Canto de Algayú……..…………………………………………………………….28 Canto de Obbatalá…….…………………………………………………………..28 Canto de Oggun……..…………………………………………………………….29 Orin Ossosi…………………………………………………………………………32 Tema IV. Otros suyeres……….…………………………………………………..34 Rezo para refrescar la puerta y la estera…………..……………………………34 Rezo para moyugbar el Coco………..……………………………………………34 Moyugba a Olofin…….……………………………………………………………..35 Para los muertos………..…………………………………………………………..35 Para los vivos……………………………………………………………………….,35 Otros suyers para Eleguá, Oggun, Oshosi, Ozun, Oke, Orisha-Oko, Acrenica y Ogue……………………………………………………………………..36 Otros suyeres para Algayú, Shangó, Obbatalá, Obba, Yewá, Yanzá, Yemayá y Oshun…………………………………………………………………………...….37 Rezos para la apertura de la estera…………….…………………………………37 Rezo posterior……..…………………………………………………………………38 Tema V. Otros cantos……..…………………………………………………………41 Canto a Yemeya….…………………………………………………………………..41 Canto a Oshun…..……………………………………………………………………43 Anto de entrada al cuarto con la paloma……………………..……………………44 Tema VI. Como se preparan los Elekes……………………………………….......47

-II-

Tema V. Oráculo del coco…………………………………………………………..48 Procedimiento…………………………………………………………………………49 Ritual……………………………………………………………………………………49 Letras del coco………………………………………………………………………...50 Alafia……………………………………………………………………………………50 Itagua…………………………………………………………………………………...50 Elleife……………………………………………………………………………………51 Okana……………………………………………………………………………………51 Oyekun…………………………………………………………………………………..52 Sugerencias de cómo debe usarse el coco………………………………………….53 Ara. El Cuerpo…………………………………………………………………………..54 Rezos…………………………………………………………………………………….54 Tema VI. Los Apere-Ti…………………………………………………………………62 Diferentes Apere-Ti…………………………………………………………………….63 Apere-Ti Eleguá………………………………………………………………..……….63 Apere-Ti Oggún……….………………………………………………………………..65 Apere-Ti Oshosi.………………………………………………………………………..66 Apere-Ti Obbatalá………………………………………………………………………67 Apere-Ti Shangó………………………………………………………………………..68 Apere-Ti Yemayá……………………………………………………………………….69 Apere-Ti Oshún…………………………………………………………………………71 Apere-Ti Oyá……………………………………………………………………………72 Apere-Ti Orunmila...……………………………………………………………………73 Apere-Ti Ibeyis………………………………………………………………………….75 Apere-Ti Aggayu………………..………………………………………………………75

-III-

Apere-Ti Yewa……………………………………………………………………………76 Apere-Ti Obba……………………………………………………………………………77 Apere-Ti Nana Burukú…………………………………………………………………..77 Apere-Ti Eggun…………………………………………………………………………..78 Apere-Ti Babalu Ayé…………………………………………………………………….78 Apere-Ti Olofin…………………………………………………………………………...80 Tema III. El Obi Abata…………………………………………………………………..80 Pasos previos a la tirada del Obi Abata……………………………………………….84 Los nueves Oddun básicos……………………………………………………………..86 Otros mensajes de los segmentos del Obi Abata……………………………………88 El Obi Abata hablando por los Oddun Mejis de IFÁ…………………………………89 Tema IX. Consulta mediante el oráculo del coco……………………………………96 Especificaciones………………………………………………………………………...97 Ejemplo de procedimientos para proporcionar protección básica al espacio en que se oficiara……………………………………………………………………....98 Preparación del ritual comunicar por Eleguá mediante el oráculo del coco………99 Ritual de alineación espiritual para introducción a la consulta…………………….100 Rito para encender las velas…………………………………………………………..100 Salutación a Eleguá…………………………………………………………………….102 Dialogo con lo sagrado…………………………………………………………………103 Trabajo místico con los cocos…………………………………………...……103 Rezo de alabanza al Oráculo del Coco……………………………………………….104 Significado de cada una de las cinco combinaciones básicas……………………..106 Significado de las combinaciones de respuesta en la segunda tirada por etawa..107 Significado de las posiciones en que dos cocos caen montados(uno sobre otro).108 Rito para cada letra obtenida en preguntas principales……………………………..60

-IV-

MOYUGBA DE IFA (espetos y alabanzas a dioses, entidades de la vida y la muerte del panteón y de nuestro cuadro espiritual) ORÍ BABA OLOFIN, ORÍ BABA OLODUMARE (CON LA TOTUMA ELVADA HACIA EL CIELO CABEZA PADRE OLOFIN DIOS REY DEL CIELO QUE RODEA LA TIERRA, CABEZA PADRE OLODUMARE DIOS CREADOR DEL UNIVERSO- IRETE ANSA) OTÚN NI OBA, OSÍN NI NIÁ AWO ACHE (A LA DERECHA DEL REY, A LA IZQUIERDA APARECE EL BABALAO QUE POSEE LOS CONOCIMIENTOS Y EL PODER DE IFA) (AQUÍ SE TIRA AGUA CON EL DEDO DERECHO Y EL DEDO IZQUIERDO) EGÚNGÚN GÉRE GÉRE IKU OMAYA (ESPIRITUS TRANQUILICEN A LA MUERTE ORISHA ANCESTRAL QUE SIEMPRE ANDA EN BUSCA DEL CEREBRO Y DE LA INETIGENCIA DEL BABALAO QUE PERTENECE A IFA Y NUNCA LO LOGRA POR ORDEN DE ODUDUA- ESTO NACE EN EL ODDUN IWORI LLEKUN) OMI TUTO, ONA TUTO, TUTO NENE, ÓWÓ TUTO, OMA TUTO (AGUA FRESCA, CAMINO FRESCO, FRESCO AMBIENTE, MANO FRESCA, INTELIGENCIA FRESCA,) TUTO NLA ARA OBA, TUTO LAWAI IKOKO, (FRESCO LA APARACION DE LOS REYES, FRESCO EL RECIPIENTE SAGRADO) IGBA INLE OGUERE, IGBA EYITE (SALUDO LA MADRE TIERRA QUE NOS ALIMENTA, SALUDO A LAS ESTRELLAS) IGBA IRAWO, IGBA OCHUPUA, IGBA OLORUN KOKOIBRE (SALUDO AL ARCOIRIS SAGRADO, SALUDO A LA LUNA, SALUDO AL PADRE SOL PROTECTOR DEL MUNDO) IGBA WA IMALE GIKO OTÚN, IGBA WA IMALE GIKO OSÍN (SALUDOS A LAS ENTIDADES IMALE DEL ORIENTE, SALUDOS A LAS ENTIDADES IMALE DEL OCCIDENTE) IGBA BOGBO EGUN KE TIMBELESE OLODUMARE: (SALUDOS A LOS MUCHOS MUERTOS QUE SE ENCUENTRAN EN LA TIERRA DEL DIOS CREADOR DEL UNIVERSO) ÑA JOSE KONKON-OLLEKUN MELLI IBAÉ BAYÉ TONÚ KE TIMBELESE OLODUMARE. (SALUDO QUE DESCANSE EN PAZ EN LA TIERRA DE OLODUMARE) NOBERTO NORIEGA-OGUNDE ELLICARLOS ALDEVI- OGBE WEÑE BONIFACIO VALDEZ- OGBE WEÑE TATA GAITAN – OGUNDA MAFUN BERNABE MENOCAL- BABA ELLIOGBE FELIX CANSIO – BABA ELLIOGBE GUILLERMO CASTRO- OGBE CHE BERNARDO ROJAS - IRETE UNTENDI BERNARDITO ROJAS – OCHE PAURE RAMON FEBLES- OBETUA NI ALARA PANCHITO FEBLES- OTURA NIKO MIGUEL FEBLES – ODIKA ATANASIO - IROSO TOLDA

““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““

-1-

““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““

““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““

ROLO - OBARA KOSO JUAN RUSSEL - OGUNDA MASA ALDECHINA - OBARA MELLI BENITO RODRIGUEZ- OCHE PAURE LAZARO ALFONSO - IRETE KUTAN ISIDRO VALDEZ - OTRUPON MELLI ALBERTO SILVA – BABA ELLIOGBDE OSCARCITO GUTIERREZ- OTURA LENI IVO MORALES - OTURA TRUPON ALBERTO GALVIS - OKANA GIO

““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““

““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““

““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““ ““

BOGBO OLUO OTOKU, BOGBO AWO OTOKU (MUCHOS BABALAOS DE MAYOR JERARQUIA MUERTOS, MUCHOS BABALAOS MUERTOS) BOGBO BABALOCHA OTOKU, BOGBO IYALOCHA OTOKU (MUCHOS PADRES DE SANTO MUERTOS, MUCHOS MADRES DE SANTO MUERTOS) BOGBO IWORO OTOKU, BOGBO OLUO OSAIN OTOKU, OTOKU OSAIN, (MUCHOS SANTEROS MUERTOS, MUCHOS OLUOS OSAINISTAS MUERTOS MUCHOS OSAINISTAS MUERTOS) OTÚN OWÓ, OBA OSÍN NI LAWO SHE (LA MANO DERECHA ES QUIEN AGARRA, LA IZQUIERDA ES LA QUE TRABAJA) OMODE KOLORI IYA MI (HIJO DE LA MADRE BENDITA) ACHE BABA (FACULTAD BENDICIÓN AL PADRE) ACHE YEYE, ACHE OLUO SIGUAYU “ODUN DEL PADRINO Y SU REZO”, (FACULTAD BENDICIÓN DE LAS MADRES, FACULTAD BENDICIÓN DE MI PADRINO) ACHE OYUBONA KAN “ODUN DEL OYUBONA Y SU REZO”, (FACULTAD BENDICIÓN DE MI SEGUNDO PADRINO QUE VIGILA MI CAMINO) ASHE APATERVI (FACULTAD Y BENDICIÓN DE MI ESPOSA RELIGIOSA), ASHE IYARE (FACULTAD BENDICIÓN DE MI MADRE), ASHE BOGBO AWO(FACULTAD BENDICIÓN DE TOOS LOS BABALAOS), ASHE ASHERDA(FACULTAD BENDICIÓN DEL ESPIRITU ANCESTRAL QUE ENSEÑO IFA AL PADRE ORUNLA), ASHE AKORDA (FACULTAD BENDICIÓN DEL ESPIRITU ANCESTRAL QUE ENSEÑO IFA QUE ENSEÑO IFA A ORUNLA) , ASHE WA IMALE GIKO ÒTÚN(FACULTAD BENDICIÓN DE LAS ENTIDADES IMALE DEL ORIENTE), ASHE WA IMALE GIKO ÒSÍN(FACULTAD BENDICIÓN DE LAS ENTIDADES IMALE DEL OCCIDENTE), ASHE BOGBO ORISHA(FACULTAD BENDICIÓN DE LOS SANTOS DE MAYOR JERARQUIA), ASHE BOGBO OCHA (FACULTAD BENDICIÓN DE LOS SANTOS), ASHE BOGBO EGUN (FACULTAD BENDICIÓN DE TODOS LOS MUERTOS) TO EBAN ESHU. REZO DE EGGUN: A) EGGUN EMI NI GARO EYI RAN LOMO EMI ARA EMI IRE, EGGUN INTORI GARO EYI RAN LOMONI EMI ARA EMI IRE B) EGGUN EYAURAN LOWO NIKETE MODUPUE OLODUMARE. REZO DE ORUNLA (I): ORUNLA AKUOLOSIÑA ODUDUA KABATIN FOBOYU ORUMILA AWO, ELERIPUIN ONIBABAREGUN. ORUMALLELEKUN ORUMALEZOTA ISOTA. (AWO NI ORUMILA “EL SIGNO Y REZO DEL BABALAO QUE MOYUGBA”) REZO DE ORUNLA (II): ADIFALLOCO LODAFUN BELLIORO CANIDE TAEQUE IDEN AMA ARABA ALLAO ALODAFUN OSO IGUI IFA FORE ARICU BARAGUA ADEDE GUANTELOKUN. (AWO NI ORUMILA, ODDUN Y REZO DEL BABALAO QUE MOYUGBA) REZO DE ESHU: ESHU OKUO AQUÍ LAGUANA, ESHU AWOMI BODDE DACOMO ODDACOMO BABAMI AKIKI, OLUO ASARAYAMACO (AWO NI ORUMILA –ODDUN Y REZO DEL BABALAO QUE MOYUGBA).

-2-

REZO DE OGGUN: OGGUN AGUANIYE IREBEYO. OMO OKÁ. OKÉ ALAGGUANA. AGUANACE AWO. (ODDUN Y REZO DEL BABALAO QUE MOYUGBA) REZO DE OCHOSI: OCHOSI GURU GURU. ODDEMATA MATACE AWO (ODDUN Y REZO DEL BABALAO QUE MOYUGBA). REZO DE OSUN: OSUMBURIO KAMADDUBULELE. DURO GANGA LA BOCI, OSUMBURIO KAMADDUBULELE DURUGANGA LA BOCI AWO (ODDUN Y REZO DEL BABALAO QUE MOYUGBA). VARIANTE I PARA DARLE COCO (OBI) AL SANTO (ELEGGUA, ESHU, OGUN, OSHOSI, OSUN) 1.- LOS CUATRO PEDAZOS DE COCO DEBEN ESTAR COLOCADOS AL FRENTE DEL SANTO CON SU PARTE BLANCA HACIA ARRIBA 2.- AQUÍ SE LE DA CUENTA AL SANTO LA RAZON DE LA MO JÚBA, LA RAZON DEL COCO Y SE DICE “OBI OMI TUTO OUNCHINCHE”. 3.- SI ES PARA DARLE SANGRE AL SANTO SE DICE “OUNYEN NI “AKUK0 (GALLO), ADDIE (GALLINA), OSSADIE (POLLO), AKUARO (CODORNIZ) ETU (GUINEA), JICOTEA (TORTUGA RIO).ABO (CARNERO), AGUTAN (CARNERA), JIO JIO (POLLITO), ELLELE(PALOMA), EKU(JUTIA),AKUKO FIFECHU (GALLO GRIFO). 4.- SE COLOCA LA MANO IZQUIERDA EN EL PISO Y SOBRE DE ELLA LA MANO DERECHA, SE TOCA CON LA MANO DERECHA CADA PEDAZO DE COCO POR SU PARTE BLANCA Y SE DICE “ILE MOKUE” Y SE RESPONDE “KUALLE” ESTO SE REPITE DOS VECES MAS.LUEGO SE COLOCA LA MANO DERECHA EN EL PISO Y SOBRE DE ELLA LA MANO IZQUIERDA, SE TOCA CON LA MANO IZQUIERDA CADA PEDAZO DE COCO POR SU PARTE BLANCA Y SE DICE “ELEGGUA MOKUE ( LOS GUERREROS, ESHU, OGUN, OCHOSI, OSUN ) Y SE RESPONDE “KUALLE”. 5.- CON LAS DOS MANOS SE RECOGE LOS COCOS Y SE DICE “COSI IKU, COSI ELLO, COSI FITIWO. COSI ARUN” (ESTOS SON LOS PRINCIPALES OSSOBOS-OBE FUN FUNLO). 6.- SE LEVANTA LOS COCOS Y SE REZA EL OCHE BILE (ALABANZA Y CONFIRMACIÓN DE LO QUE SE ESTA HACIENDO CON LOS COCOS Y PARA QUE ESTE NO MIENTA) 6.1.- OCHE BILE DE EGUN “REZO ESPECIAL AL COCO A) EGGUN YEKU YEKU IKU EGUN AWA LORUN YAMA BIFE OBI AYALORUN MAYEBI OBI WAFUN EGGUN TIWA. IKU MAYEBI OLORUN MOWA LODE OBI TIWA MAYEBI EGGUN AUN BATI BI IKU DERI IRE ARA ONU BAYE IRE OBI FIN FABI IRE E LAFI BIKU OCAÑA YREO. B) OBI AWA BI LAYE, OBI ODARA MAYEKUN MAYEKUN OBI LAYEBI OLORUN, OBI BI IKU EGGUN, OBI EGGUN ODARA. 6.2.- OCHE BILE A ECHU, ELEGGUA, OCHUN, OCHOSSI, OSSUN, OCHUM, ORULA OCHE BILE ADAGUE BIAGUE IDI ATOTO ONI BABALAO LODAFUN ALAQUENTA. OCHE BILE ADAGUA BIAGUE IDI ATOTO ONI BABALAO LODAFUN ALAKENTU. OCHE BILE ADAGUE BIAGUE IDI ATOTO ONI BABALAO LODAFUN ALAQUENSISI. OFITERERUN LODAFUN ALAQUENTA, OFITERERUN LODAFUN ALAQUENTU, OFTERERUN LODAFUN ALAQUENSIS. OBI ECHU ADAMATOI. C) 6.2.-OCHE BILE A OGGUN BORO BORO FA LEBRE LEBRE LLAMA LLAMA IRETE MOKUO LERI NI “CABEZA DEL ANIMAL QUE SE DA SI HAY OUYEN” OGGUN MANCHEO. D) 6.3.-OCHE BILE A CHANGO OCHE BILE ARUBOFA IRETE OMO OCURE IRETE OMO LLAMA LLAMA VIRE VILLA UNDAURO ADIFAFUN ORUNLA.

-3-

7. PRESENTACION DE LOS OBI A LOS CUATRO PUNTOS CARDINALES. SE TOMA LOS OBI Y SE PRESENTAN A LOS PUNTOS CARDINALES ATI KU OJO (NORTE- SALUDO AL DIA) ATI WO ORUN (SUR-SALUDO AL SOL) ATI LODE (ESTE- BENDICIÓN DEL ESPACIO) ATI KANTARE (NOSOTROS ESCUCHAMOS LA VOZ DE AQUEL QUIEN HABLA GRANDO EL MUNDO) 7.1 PUNTOS CARDINALES DEL SER HUMANO (OTURA LENI ALAKENTU) SI SE TIENE QUE PRESENTAR LOS COCOS A ALGUNA PERSONA, SUS PUNTOS CARDINALES SON: AGO ORI (CABEZA) KEYEBE BORU (FRENTE) AGO OFUN (GARGANTA) AGO IPAKO (NUCA) LAPA OTUN (HOMBRO DERECHO) LAPA OSIN ( “ IZQUIERDO) OLU YUN (EL VIENTRE) ITAN BORUKU (RODILLA DERECHA) ITAN BORUKU LORDE (RODILLA IZQUIERDA) ESE (ELESE) ÒTÚN (PIE DERECHO) ESE (ELESE) ÒSÍN (PIE IZQUIERDO)

LA MOYUGBA (REGLA OSHA) LA PALABRA MOYUGBA PROVIENE DEL YORUBA EMI - YO; AYUGBA - SALUDO =YO TE SALUDO. CADA VEZ QUE HACEMOS CUALQUIER RITO, O ACTO DE ADORACIÓN EN LA RELIGIÓN YORUBA DE LA DIÁSPORA LO INICIAMOS CON OMI TUTO, UNA LIBACIÓN DE AGUA FRESCA. MIENTRAS HACEMOS LA LIBACIÓN SE DICE LO SIGUIENTE. OMI FUN EGGUN, OMI FUN ILÉ, OMI FUN GBOGBO KEKE TIMBELAYE TIMBELESE OLODDUMARE. OMI TUTO, ONA TUTU, TUTO LAROYE, TUTO ILÉ TUTO ARIKÚ BABAWA. LA MOYUGBA SE DIVIDE EN TRES PARTES. LA PRIMERA INICIA CON UN SALUDO A OLODDUMARE, LLAMÁNDOLO POR TODOS LOS NOMBRES CON EL QUE ES ALABADO, EN UN ACTO QUE RECONOCE AL DIVINO CREADOR Y SU OMNIPOTENCIA. AUNQUE A MENUDO ES CITADO COMO UNA DEIDAD SILENTE Y DISTANTE, EN LA TRADICIÓN OSHA IFÁ CUBANA, OLODDUMARE DEBE SER REVERENCIADO EN TODOS LOS RITUALES, DADO QUE SIN EL DIOS SUPREMO NADA ES POSIBLE.

-4-

DESPUÉS DE RENDIR HOMENAJE A OLODDUMARE, RENDIMOS

TRIBUTO A DOS ANCESTROS

YORUBA O LUCUMÍ. QUE SON ASEDA (ASHEDÁ) Y AKODÁ; QUIENES FUERON LOS DOS PRIMEROS DISCÍPULOS DE ORUNMILA, Y LO AYUDARON A DISEMINAR LA PALABRA DE IFÁ Y SU SABIDURÍA A TODA LA HUMANIDAD. CONTINUAMOS RINDIENDO HOMENAJE AL TIEMPO. RECONOCEMOS EN EL PASADO, EL PRESENTE Y EL FUTURO, AL INDISPENSABLE TESTIGO DE LOS MINUTOS DE VIAJE DE LA QUE JUGARON UN PAPEL IMPORTANTE EN EL ESQUEMA DE LA RELIGIÓN

HUMANIDAD A TRAVÉS DE LA REAL EXISTENCIA Y ENTONCES PEDIMOS POR LA EXISTENCIA CONTINUADA DEL MUNDO Y NUESTRA ESPECIE.

DESPUÉS, RENDIMOS TRIBUTO A NUESTRA MADRE (IYATOBI) Y PADRE (BABATOBI), LOS DOS SERES MÁS ESENCIALES, SIN LOS CUALES NO PODRÍAMOS OBVIAMENTE EXISTIR. UN PUEBLO MUY ORIENTADO A LA FAMILIA, EL YORUBA Y SUS DESCENDIENTES, DAN GRAN IMPORTANCIA Y RESPETO A SUS PROGENITORES A QUIENES ADORAN DURANTE SU VIDA Y CONTINÚAN ADORANDO AUN DESPUÉS DE LA MUERTE.

EN

EFECTO NUESTROS PADRES SON TAN

SAGRADOS COMO CUALQUIER ORISHA.

CUANDO SE RINDE HOMENAJE A ARA - LA TIERRA; EL CUERPO FÍSICO DEL PLANETA- EL ILÉEL SUELO QUE PISAMOS TANTO COMO LA CASA DONDE VIVIMOS. COMO UN OBSERVADOR SILENTE, ESTE PLANETA NOS PROVEE DE NUESTRA EXISTENCIA Y ES EL RECEPTOR EVENTUAL DE TODAS NUESTRAS ACCIONES. EL ILÉ NOS DA VIDA, NOS NUTRE A TRAVÉS DE TODA NUESTRA EXISTENCIA Y DESPUÉS DE NUESTRA MUERTE LA NUTRIMOS A ELLA CON EL CUERPO QUE ELLA SUSTENTO DURANTE AÑOS. COMO CONOCEMOS EL OLORISHA NO PUEDE SER CREMADO, SINO QUE DEBE RETORNAR A LA TIERRA QUE LO PROVEYÓ.

LA

SEGUNDA SECCIÓN DE UNA MOYUGBA CONSISTE DE LOS SALUDOS A NUESTROS

ANCESTROS। LOS ANCESTROS SON DENOMINADOS EGUNGUN O EGGUN. CONFUNDIRSE CON

ARAO

RUN

ERRANTES QUE VAGAN POR LA

ESTOS NO DEBEN LOS IWIN - ALMAS

(ARAONÚ) CIUDADANOS DEL CIELO; O TIERRA. EGUNGUN SON AQUELLOS ESPÍRITUS

QUE ESTÁN

RELACIONADOS CON NOSOTROS POR LA SANGRE Y A TRAVÉS DE NUESTRA ASCENDENCIA DE

ORISHAS. TODOS LOS OTROS SON ARA ORÚ. LOS IWIN

SON ENTIDADES NEGATIVAS, USUALMENTE ESPÍRITUS DE PERSONAS QUE HAN

MUERTO ANTES DE SU DEBIDO TIEMPO, POR SUICIDIO O A TRAVÉS DE LA INFLUENCIA DE BRUJERÍAS O ENCANTAMIENTOS. AUNQUE NO ES UNA PRÁCTICA ORTODOXA, HAY OLORISHA QUE RINDEN HOMENAJE EN SUS ERROR.

ESTAS

MOYUGBAS

A SUS GUÍAS ESPIRITUALES.

ESTO

ES UN

ENTIDADES SON RECONOCIDAS EN UN SEGMENTO PARTICULAR Y

GENERALIZADO DE LA

MOYUGBA,

Y NO DEBEN SER INCLUIDOS ENTRE NUESTROS EGGUN

PORQUE ELLOS SIMPLEMENTE NO SON EGGUN.

ARA

ORÚ COMO VEREMOS SON

RECONOCIDOS EN LA ESTROFA FINAL DEL SEGUNDO SEGMENTO CUANDO DECIMOS:

MOYUGBA GBOGBO WÁN OLODÓ ARAORÚN, OLUÓ, IYALOSHA, BABALOSHA, OMÓ KOLAGBÁ EGGUN MBELÉSE OLODDUMARE.

-5-

LOS YORUBAS CONSIDERAN A LOS ANCESTROS TAN IMPORTANTES Y SAGRADOS COMO LOS ORISHAS Y MERECEDORES DEL MISMO RESPETO. EN EFECTO, LOS EGGUN COMPLETAN AL ORISHA COMO SE ACLARA EN EL PROVERBIO IKÚ LÓBI OSHA (EL MUERTO PARIÓ AL SANTO). EN ESTA ETAPA EN LA MOYUGBA, UNOS ANCESTROS SON LLAMADOS PARA QUE NOS AYUDEN EN LA PROPIA EJECUCIÓN DE LAS CEREMONIAS Y OFREZCAN SU APOYO Y SABIDURÍA PARA EL BENEFICIO DE LOS PRESENTES. DESPUÉS TENEMOS QUE SALUDAR A LOS DEVOTOS DE EGUNGUN, CUANDO RENDIMOS HOMENAJE A AQUELLOS ANCESTROS QUE ACOMPAÑAN A NUESTROS PRIMEROS IYALORISHAS - MADRINAS; BABALORISHAS -PADRINOS; OYUGBONASEGUNDA MADRINA, LA ASISTENTE DE LA IYÁ O BABALORISHA EN ESE ORDEN Y DESPUÉS TODOS AQUELLOS PRESENTES DENTRO DE LA CASA. LA TERCERA PARTE Y FINAL CONSISTE DE UN REZO A OLODDUMARE Y A TODAS LAS OTRAS ENTIDADES QUE LLAMAMOS ANTES PARA QUE ELLOS ASEGUREN EL BIENESTAR DE LOS DEVOTOS, DE SU COMPAÑERA EN LA VIDA Y DE TODOS AQUELLOS QUE PUEDAN ESTAR PRESENTES.

LOS

REZOS SE DICEN PARA QUE NO LLEGUE EL DAÑO A NINGUNO DE LOS

PRESENTES Y PARA QUE NO LOS AFLIJA EL INFORTUNIO QUE NO ESTÉ DENTRO DEL DESTINO ESCOGIDO.

MOYUGBA MOYUGBA OLOFIN, MOYUGBA OLORUN, MOYUGBA OLODDUMARE OLORUN ALABOSUDAYÉ, ALABOSUNILÉ OLORUN ALAYÉ, OLORUN ELEMÍ MOYUGBA ASHEDÁ, MOYUGBA AKODÁ MOYUGBA AYAÍ ODÚN, ONÍ ODÚN, ODÚN OLÁ MOYUGBA BABÁ, MOYUGBA YEYÉ MOYUGBA ARÁ, MOYUGBA ILÉ MOYUGBA GBOGBOWÁN OLODÓ ARAORÚN, OLUWÓ, IYALOSHA, KOLAGBÁ EGGUN MBELÉSE OLODDUMARE

BABALOSHA, OMÓ

OMI TUTO, ONA TUTO, ILÉ TUTO, OWO TUTO, OMÓ TUTO, TUTO NINI, ARIKU BABAWA. OMI FUN EGGUN, OMI FUN ILÉ, OMI FUN OLORUN. (MIENTRAS SE DICE ESTO SE ROCIA AGUA EN EL PISO CON LOS DEDOS) ARAORÚN, IBA É LAYÉN T’ORÚN (NOMBRES DE LOS EGGUN UNO A UNO, CONOCIDOS POR EL OFICIANTE A LO QUE LOS PRESENTES RESPONDEN UNA Y OTRA VEZ) IBA É DESPUÉS

DE SALUDAR A TODOS LOS ANCESTROS CONOCIDOS O REVERENCIADOS DE

ACUERDO A LA TRADICIÓN DEL ASCENDENTE DEL OLORISHA, EL SACERDOTE DICE:

IBÁ É LAYÉN T’ORÚN GBOGBO EGGUN ARAORÚN ORÍ EMÍ NANÍ (SE MENCIONA EL NOMBRE PROPIO EN REVERENCIA A NUESTROS ANCESTROS)

-6-

IBÁ

É LAYÉN TORÚN GBOGBÓ

EGÚN

ARAORÚN ORÍ IYALORISHA EMÍ

(AQUELLOS

QUE

ACOMPAÑAN A LA IYALORISHA - MADRINA -O BABALORISHA - PADRINO)

IBÁ É LAYÉN TORÚN GBOGBÓ EGÚN ARAORÚN ORÍ OJIGBONA EMÍ (LOS DE LA OYUGBONA) IBÁ É LAYÉN TORÚN GBOGBÓ EGÚN ARAORÚN ORÍ NI GBOGBÓ IGBORO KALÉ ILÉ (LOS DE TODOS LOS PRESENTES EN LA CASA) IBÁ É LAYÉN TORÚN GBOGBÓ EGÚN, GBOGBOWÁN OLODÓ, LAGBÁ LAGBÁ, ARAORÚN, OTOKÚ TIMBELAYÉ, MBELÉSE OLORÚN, OLODDUMARE. KINKAMASHÉ - (IYALORISHA O BABALORISHA) KINKAMASHÉ - (OYUGBONA) KINKAMASHÉ - (ORIATÉ) KINKAMASHÉ - (BABALAWO) KINKAMASHÉ (CUALQUIER OLORISHA VIVO DE SU LINAJE QUE QUERAMOS SALUDAR O REZAR POR ÉL) KINKAMASHÉ ORÍ ELEDÁ EMÍ NANÍ - (YO) KINKAMASHÉ GBOGBÓ KALENÚ, IGBORÓ, ABURÓ, ASHÍRE, OLUWÓ, IYALOSHA, BABALOSHA, KALE ILÉ. SIGNIFICADO DE LAS PALABRAS USADAS EN ESTA MOYUGBA: MOYUGBA SALUDO O RINDO HOMENAJE A OLOFIN DUEÑO DEL PALACIO OLORUN DUEÑO DEL CIELO OLODDUMARE. DUEÑO DE LA VASTA EXTENSIÓN DEL UNIVERSO ALABOSUDAYÉ LOS PROTECTORES GLOBALES DE LA TIERRA ALABOSUNILÉ. LOS PROTECTORES DE LA TIERRA ALAYÉ EL PRIMER SER VIVIENTE (DIOS) ELEMÍ. EL DUEÑO DEL ALIENTO ASHEDÁ Y AKODÁ LOS DIVINOS MENSAJEROS AYAÍ ODÚN LOS DÍAS PASADOS ONÍ ODÓN EL DÍA PRESENTE ODÚN OLÁ LOS DÍAS POR VENIR, EL FUTURO BABÁ PADRE IYÁ MADRE YEYÉ MAMÁ ARA CUERPO; EL PLANETA ILÉ EL SUELO QUE PISAMOS; LA CASA DONDE ESTAMOS CON AGUA FRESCA HAGO QUE SEA EL CAMINO FRESCO, LA CASA FRESCA, INTELIGENCIA FRESCA, EL DINERO FRESCO, LAS MANOS FRESCAS, FRESCA SEA LA SALUD DE NUESTRO PADRE (MAYOR). AGUA PARA LOS MUERTOS, AGUA PARA LA TIERRA QUE NOS SUSTENTA, AGUA PARA EL SOL.

-7-

GBOGBOWÁN OLODÓ AQUELLOS QUE PARTIERON DE NUESTRO CAMINO Y VIVEN AL BORDE DEL RÍO (LOS OLORISHA FALLECIDOS) ARAORÚN (ARAONÚ) CIUDADANOS DEL CIELO OLUWÓ SACERDOTE DE IFÁ IYALOSHA MADRE DE SANTO; SACERDOTISA BABALOSHA. PADRE DE SANTO; SACERDOTE OMÓ KOLAGBÁ ALTO SACERDOTE DOTADO Y RECONOCIDO EN TODOS LOS ASPECTOS DE LA RELIGIÓN. MBELÉSE AL PIE DE IBÁ É LAYÉN TORÚN (TORÚN) AQUELLOS QUE HAN PARTIDO DE LA TIERRA AL CIELO (ORUN RERÉ) ALAGBÁ LAGBÁ TODOS LOS ANCIANOS, PRESENTES O NO ( UN ANCIANO ENTRE ANCIANOS) OTOKÚ. ÉL O ELLA QUE FALLECIÓ TIMBELAYE. FIRME EN EL OTRO MUNDO KINKAMASHÉ. LA BENDICIÓN OJIGBONA (OYUGBONA) ASISTENTE DE LA INICIACIÓN IYÁ O BABALORISHA ORIATÉ EL SACERDOTE DE MAYOR RANGO QUE REALIZA LAS CEREMONIAS EMÍ NANÍ. YO; POR MÍ MISMO GBOGBO KALENÚ LOS PRESENTES EN LA CASA IGBORO VISITANTES ABURO (ABURE) HERMANO O HERMANA ASHIRÉ NIÑO PEQUEÑO; OTRA ACEPCIÓN: QUE SE MONTA O ES CABALLO DE LOS ORISHAS (PERSONA QUE ES POSESIONADA POR UN ORISHA) KALÉ ILÉ TODOS LOS QUE ESTÁN EN LA CASA A CONTINUACIÓN, MENCIONAMOS A ALGUNOS ANCESTROS DE RENOMBRE QUE PUEDEN SER INVOCADOS EN CADA MOYUGBA ESTE

PRIMER GRUPO SON LOS PIONEROS QUE SON VAGAMENTE RECORDADOS, QUIENES

CUBA A INICIOS DEL SIGLO XIX. VIRTUALMENTE NADIE CONOCE NADA DE ESTOS OLORISHA, POR EL HECHO QUE MUCHOS DE ELLOS ESTABAN ASOCIADOS CON EL CABILDO SAN JOSÉ 80. PUDIERON ESTAR EN

GBANGBOSHÉ AWAPITIKÓ MALAKÉ LA GRANDE MALAKÉ LA CHIQUITA DADÁ KAINDÉ ADEÚ TAWADÉ

-8-

ODÉ W ARO ÑA INÉS, YENYÉ T’OLOKÚN TERESITA ARIOSA, OÑÍ OSUN (AUNQUE ALGUNAS LLAMABA OSHÚN FUNKÉ O OSHÚN KAYODÉ) OMÓ DELÉ OBANKOLÉ ADUFÉ

FUENTES HAN DICHO QUE ELLA SE

AUNQUE ALGUNOS DE LOS OLORISHA DEL SIGUIENTE GRUPO SON TAN ENIGMÁTICOS COMO EL ANTERIOR, ELLOS SON MÁS RECORDADOS PUES ESTUVIERON ACTIVOS DURANTE LA ÚLTIMA MITAD DEL SIGLO XIX Y EN LOS INICIOS DEL SIGLO XX. ÑA ROSALÍA, EFUNSHÉ WARIKONDÓ, FUNDADOR DE LA RAMA EGBADO. OMÓ OSHOSI. EN EL ÚLTIMO CUARTO DEL SIGLO XIX, EFUNSHÉ PUDO HABER INTRODUCIDO EN CENTRO HABANA LA CEREMONIA ADOSHÚ OSHA PRACTICADA HOY Y QUE EVENTUALMENTE SE HA ESPARCIDO AL RESTO DE LA ISLA. MA MONSERRATE GONZÁLEZ, OBÁ TERO. FUNDADOR DE LA RAMA EGBADO. ONÍ SHANGÓ. OBÁ TERO ES LA FUENTE DE MUCHOS ORISHAS EGBADO EN CUBA: OLOKUN, ODDUA, BROMÚ, YEWA, Y OTROS. SU DESCENDENCIA ESTÁ MUY BIEN ENMARCADA EN MATANZAS. FERMINA GÓMEZ, OSHABÍ

MA MONSERRATE GONZÁLEZ, OSHABÍ SE CONOCIÓ COMO LA MÁS REPUTADA FUENTE EN CUBA DE ORISHAS DE EGBADO, COMO OLOKÚN, YEWÁ Y ODUDUWÁ HASTA SU MUERTE EN 1950. ELLA HEREDÓ SU CONOCIMIENTO DE SU IYALORISHA OBÁ TERO. ORDENADA POR

ARABIA OVIEDO, SACERDOTISA DE OYÁ QUE FUNDÓ UNA DESCENDENCIA EN PUEBLO NUEVO, MATANZAS. SU DESCENDENCIA ES PROBABLEMENTE LA SEGUNDA MÁS NUMEROSA EN MATANZAS. TIMOTEA "LATUÁN" ALBEAR, AJAYÍ LEWÚ ONÍ SHANGÓ ORIATÉS। ELLA ENTRENÓ A OCTAVIO SAMÁ, OBADIMEJÍ.

Y UNA DE LAS PRIMERAS

OBÁ

ÑA BELÉN GONZÁLEZ, APÓTO, FUNDADORA DE LA DESCENDENCIA CONOCIDA COMO "LA PIMIENTA", NO ESTÁ CLARO SI ELLA FUE UN OLÓ (OMO) OSHÚN U ONÍ YEMAYA. FUE ORDENADA EN CUBA POR UNA IYALORISHA CONOCIDA COMO TERESITA OSHÚN FUNKÉ, PROBABLEMENTE LA MISMA TERESITA ARIOSA. UNA FUENTE DICE QUE FUE ORDENADA POR LA CHINA SILVESTRE, OSHÚN MIWÁ, Y OTROS DICEN QUE APÓTO FUE QUIEN LA ORDENÓ (SACRAMENTO) OSHÚN MIWÁ.

-9-

ÑA MARGARITA ARMENTEROS, AINÁ YOBO FUNDADORA DESCENDENCIA EN LA HABANA.

DE

OTRA

IMPORTANTE

TIBURSIA SOTOLONGO, OSHÚN MEWÁ Y OBÁ ORIATÉ ABELARDO BEQUÉ (BECKER), OÑÍ OSUN (TIBURSIA) DESCIENDE DE AINÁ YOBO. ÑO FILOMENO GARCÍA, ATANDÁ BABALAWÓ, ONILÚ –TAMBORERO Y ABEGÍ - ESCULTOR, QUIENES JUNTO CON AÑABÍ, TALLARON LOS PRIMEROS BATA ORTODOXOS CONSTRUIDOS EN CUBA. ATANDÁ ES TAMBIÉN CONSIDERADO POR HABER TALLADO LA MÁSCARA DE OLOKUN (POSIBLEMENTE GELEDÉ) USADA EN EL SIGLO XIX EN LA LOCALIDAD DE REGLA, CUBA, PARA BAILAR PARA ESTE ORISHA. ÑO JUAN "EL COJO," AÑABÍ BABALAWO, ONILÚ TAMBORERO Y ABEGÍ - TALLADOR QUIEN JUNTO CON ATANDÁ, TALLÓ LOS PRIMEROS TAMBORES BATA ORTODOXOS CONSTRUIDOS EN CUBA. ÑO REMIGIO HERRERA, ADESHINÁ. PROBABLEMENTE UNO DE LOS PRIMEROS BABALAWOS QUE LLEGARON A LA ISLA POR EL AÑO 1830 Y QUE PUDO HABER TENIDO ALGUNA PARTICIPACIÓN EN LAS CEREMONIAS PARA CREAR LOS PRIMEROS TAMBORES BATA DE ATANDA Y AÑABI EN CUBA. AUNQUE EL ENTRÓ A CUBA A TRAVÉS DE MATANZAS, DONDE VIVIÓ UN NÚMERO DE AÑOS, ES TAMBIÉN BIEN CONOCIDO EN REGLA DONDE PASÓ LOS ÚLTIMOS 35 AÑOS EN LA ISLA E INICIO EL CABILDO YEMAYÁ QUE MÁS TARDE FUE HEREDADO POR SU HIJA JOSEFA "PEPA" HERRERA, ESHÚBÍ. OCTAVIO SAMÁ, OBADIMEJÍ. EL PRIMER HOMBRE NACIDO EN CUBA OBÁ ORIATE, DISCÍPULO DE LATUÁN. OBADIMEJÍ FUE ORDENADO DOS VECES; A OSHUN EN SU NATIVA SABANILLAS, Y A AGAYÚ CUANDO LLEGÓ A LA HABANA A FINALES DEL AÑO 1900. LATUÁN Y EFUNSHÉ RECHAZARON CREER QUE EL HABÍA SIDO ORDENADO Y DEMANDARON QUE SE REALIZARA NUEVAMENTE EL RITUAL.

EN EL ITÁ SE DESCUBRIÓ QUE ÉL VERDADERAMENTE HABÍA SIDO ORDENADO, DE AQUÍ SU NOMBRE "REY CONVERTIDO DOS VECES" O COMO SE DICE EN CUBA "EL QUE FUE CORONADO DOS VECES" JOSÉ ROCHE, OSHÚN KAYODÉ. ORDENADO EN 1896 POR TRANQUILINA BALMASEDA, OMÍ SAYA, UNA RELIGIOSA DESCENDIENTE DE EFUNSHÉ. OSHÚN KAYODÉ FUE PROBABLEMENTE EL SEGUNDO HOMBRE ORIATÉ, ENTRENADO PARTICULARMENTE POR LATUÁN. CALIXTA MORALES, ODÉ DEÍ. ALGUNAS FUENTES CREEN QUE FUE HIJA DE EFUNSHÉ. OTROS DICEN QUE FUE UNA BUENA AMIGA DE LYDIA CABRERA QUIEN LA LLAMÓ "LA ÚLTIMA GRAN MUJER APWÓN." FUE POSIBLEMENTE LA PRIMERA OLORISHA DE OSHOSI ORDENADA EN CUBA.

-10-

JOSEFA "PEPA" HERRERA, ESHÚBÍ. HIJA DE ADESHINA OLORISHA ORDENADA EN ELEGBA EN CUBA. ÑA INÉS, YENYÉ T’OLOKÚN

Y POSIBLEMENTE LA PRIMERA

MA MONSERRATE GONZÁLEZ, OBÁ TERO FUERON LAS PRIMERAS QUE LA ORDENARON EN EL ÚLTIMO CUARTO DEL SIGLO XIX. ES RECORDADA POR LA PROCESIÓN DEL CABILDO QUE DESFILABA ANUALMENTE A TRAVÉS DE LA CIUDAD DE REGLA EN HONOR A YEMAYÁ Y OSHÚN. Y

TATA GAYTÁN, OGUNDÁ-FÚN. FAMOSO BABALAWO QUE MURIÓ EN 1945, Y PROBABLEMENTE EL PRIMERO QUE FUE ORDENADO EN CUBA. ADESHINA LO CONSAGRÓ A FINALES DE 1900. MÁS CONOCIDO POR SER EL PRIMER BABALAWO QUE CONSAGRÓ OLOKUN A OTROS BABALAWOS A INICIOS DEL SIGLO XX. AURORA LAMAR, OBÁ TOLÁ. HASTA EL AÑO 59, AURORA LAMAR FUE PROBABLEMENTE LA IYALORISHA MÁS PROLÍFERA EN CUBA ORDENANDO SOBRE 2000 PERSONAS. ELLA INTRODUJO LA RELIGIÓN EN SANTIAGO DE CUBA EN 1940. SU DESCENDENCIA ES PROBABLEMENTE LA MÁS EXTENSA ACTUALMENTE. TOMÁS ROMERO, EWÍN LETÍ. TOMÁS ROMERO FUE DISCÍPULO DE OBADIMEJÍ. FUE UNO DE LOS MÁS POPULARES ORIATÉS DESPUÉS DE LA MUERTE DE SU MENTOR. NICOLÁS VALENTIN ANGARICA, OBÁ TOLÁ. OBÁ TOLÁ FUE ORDENADO POR OBADIMEJÍ EN 1941, Y APRENDIÓ CON ESTE HASTA LA MUERTE DE SU PADRINO EN 1944. AUNQUE TRABAJO CON SU PADRINO UN PERÍODO CORTO DE TIEMPO, TRAJO A LA HABANA EL CONOCIMIENTO QUE HABÍA OBTENIDO DE SU FAMILIA EN SU NATIVA CARLOS ROJAS EN MATANZAS. FUE DESCENDIENTE DE UNA LARGA LÍNEA DE OLORISHA. ES EL MÁS RECORDADO POR HABER ESCRITO EL PRIMER LIBRO PUBLICADO SOBRE LA RELIGIÓN

LUKUMI EN CUBA, EN 1950: "EL LUCUMÍ AL ALCANCE DE TODOS." LAMBERTO SAMÁ, OGÚN TOYÉ. UNO DE LOS DOS MÁS IMPORTANTES ORIATÉ QUE SUCEDIÓ A LA GENERACIÓN DE TOMÁS ROMERO.

SARAYEYE SARAYEYE BAK UNLO SARAYEYE SARAYEYE BAK UNLO SARAYEYE ARAYE UNLO, IÑA UNLO, TIYA TIYA UNLO, LEPELE UNLO, OFO UNLO SARAYEYE BAK UNLO SARAYEYE SARAYEYE BAK UNLO SARAYEYE ACHERLU UNLO, IKU UNLO, GBOGBO OGSOGBO UNLO SARAYEYE BAK UNLO SARAYEYE SARAYEYE BAK UNLO SARAYEYE

-11-

LA ROGACION DE CABEZA LA

ROGACIÓN DE CABEZA

(EBBÓ ORI ELEDÁ)

ES UNA CEREMONIA BIEN COMPLEJA, Y

CONSTITUYE EL TEMA DE LA CONTROVERSIA ENTRE MUCHOS PRACTICANTES.

CUANDO SE

ESTÁ ROGANDO LA CABEZA LO PRIMERO QUE SE DEBE TENER EN CUENTA ES QUE EL EBBÓ

ORI ELEDÁ ES UNA CEREMONIA QUE SE LE PUEDE HACER LO MISMO A UN INICIADO QUE A UN "NO INICIADO" PUES TODAS LAS PERSONAS CREYENTES O NO TIENE UN "ORI". ORI

ES UNA DIVINIDAD QUE VIVE EN NUESTRAS CABEZAS Y ES LA ENCARGADA DE

ESTABLECER NUESTRO DESTINO.

ORI SE

ESTABLECE EN LAS PERSONAS DESDE EL MISMO

MOMENTO EN QUE NOS FORMAMOS, O SEA, ES UN SANTO QUE TODOS TENEMOS Y RECIBIMOS DE MANOS DEL "CREADOR DEL UNIVERSO".

ORI ES UNA DIVINIDAD DE MUCHA IMPORTANCIA

Y SUPREMACÍA, ES ORI QUIEN NOS MARCA NUESTRO DESTINO POR EL RESTO DE NUESTROS DÍAS Y NUNCA NOS ABANDONA NI DESPUÉS DE FALLECIDOS, DE AHÍ SE DESPRENDE LA IMPORTANCIA DE ESTA CEREMONIA "LA ROGACIÓN DE CABEZA" O "EBBÓ ORI ELEDÁ".

ES

IMPORTANTE SEÑALAR QUE CUANDO SE RUEGA LA CABEZA SE DEBERÁ REALIZAR LAS

ALABANZAS CORRESPONDIENTES A ORI PARA QUE ESTA DIVINIDAD LAS RECIBA Y ENTONCES LA CEREMONIA SURTA EL EFECTO DESEADO. LO QUE MUCHOS NO SABEN ES QUE, SI NO SE REALIZAN LAS ALABANZAS A ORI, LA ROGACIÓN PUEDE QUE NO LLEGUE A SU DESTINO PUES

ELENINI (LA

DIVINIDAD DEL OBSTÁCULO) REPRESENTADA POR EL PELO

(INZO)

Y LA

EPIDERMIS QUE CUBRE NUESTRAS CABEZAS SE QUEDARÁ ENTONCES CON LA ROGACIÓN Y NO LLEGARÁ A "ORI".

CUENTA LA HISTORIA QUE ELENINI Y ORI ERAN MUY AMIGOS Y SE PROTEGÍAN MUTUAMENTE, HASTA QUE UN BUEN DÍA ELENINI SE CUESTIONÓ POR QUÉ LOS SERES HUMANOS SIEMPRE LE RENDÍAN TRIBUTO A ORI Y SE OLVIDABAN DE ÉL. FUE ENTONCES QUE ORI SE DIRIGIÓ AL CASTILLO DIVINO Y LE COMENTO A OLOFIN LO QUE ESTABA SUCEDIENDO, A LO QUE OLOFIN LE RESPONDIÓ CON AUTORIDAD Y SIN VACILACIONES. ESO ES CIERTO, PERO PARA QUE NO HAYA MÁS DISPUTA ENTRE USTEDES A PARTIR DE ESTE MOMENTO CADA VEZ QUE SE HAGA UNA ROGACIÓN A

ORI,

TENDRÁN QUE LLAMARTE PRIMERO Y ASÍ DE ESA FORMA

ELENINI

TENDRÁ QUE APARTARSE Y TÚ RECIBIRÁS ENTONCES LA ROGACIÓN, Y SI NO TE LLAMAN A TI

ELENINI SE QUEDARÁ ENTONCES CON EL TRIBUTO. LAS ROGACIONES DE CABEZAS SE REALIZAN PREFERIBLEMENTE

CUANDO EL INTERESADO

SIENTA LA NECESIDAD O CUANDO SU ÁNGEL DE LA GUARDA ASÍ SE LO PIDA.

LAS ROGACIONES DE CABEZAS LAS REALIZAN PREFERIBLEMENTE LOS BABALAWOS Y SANTEROS QUE SON LOS QUE CONOCEN LAS ALABANZAS A "ORI", QUE SEPAN REALIZAR ESTA IMPORTANTE CEREMONIA

-12-

LO

QUE SE EXPLICA A CONTINUACIÓN ES MERAMENTE UNA TUTORÍA, PARA DETALLES

PRECISOS

PARA

CÓMO

REALIZAR

LAS

DIFERENTES

ROGACIONES,

LOS

REZOS

CORRESPONDIENTES Y DEMÁS PREPARATIVOS, POR FAVOR CONSULTE A SU PADRINO O EN SU DEFECTO, ALGÚN IWORO CAPACITADO.

ROGAR LA CABEZA CON COCO ES LO MÁS COMÚN, PERO ADEMÁS TODO EL MUNDO NECESITA REFRESCAR SU ÁNGEL DE TIEMPO EN TIEMPO. CUANDO EL ÁNGEL ESTA DECAÍDO Y SE PRECISA DARLE SANGRE, FUERZA, VIDA, LA ROGACIÓN TIENE QUE HACERLA EL SANTERO, QUE ESTÁ FACULTADO; SIN EMBARGO, UNO MISMO EN SU CASA PUEDE REFRESCAR AL ÁNGEL, PUESTO QUE FORTALECE ESPIRITUALMENTE A LA PERSONA. LA ROGACIÓN SE PUEDE HACER CON DIFERENTES ELEMENTOS, PERO DEBEMOS AGREGAR QUE ADEMÁS DE LOS PROPÓSITOS SEÑALADOS ANTERIORMENTE, EXISTEN ROGACIONES QUE SE HACEN CON OTROS PROPÓSITOS ESPECÍFICOS, ADEMÁS DE REFRESCAR O FORTALECER LA CABEZA. LA ROGACIÓN CON VEGETALES FORTALECE LAS NEURONAS; ES ÚTIL PARA LAS PERSONAS NERVIOSAS O CON PROBLEMAS MENTALES; LA ROGACIÓN CON SANGRE ES ÚTIL PARA SEPARAR LA MUERTE DE LA PERSONA. CUANDO SE REALICE UNA ROGACIÓN CON PARGO. ESTA DEBE SER REALIZADA POR EL BABALAWO, YA QUE EN LA MISMA SE DEBEN REZAR LOS 16 ODDUN Y SOLO ÉL ESTÁ CAPACITADO PARA HACERLO. LA ROGACIÓN DE CABEZA SE DEBE HACER O YA DE NOCHE, ANTES DE ACOSTARSE Y LA PERSONA QUE LE HA DADO OBÍ A SU LERÍ DUERME CON ESTE EMPLASTO DE COCO EN LA CABEZA. LAS FORMAS VARÍAN MUCHO CON RESPECTO A LA CASA DE SANTO Y PAÍS. HAY LUGARES EN DONDE HACEN DOS RAYITAS DE CASCARILLA EN LA FRENTE, LAS MEJILLAS, LA PARTE SUPERIOR DE LAS MANOS, LAS RODILLAS, LA CARA SUPERIOR DE LOS PIES; TOMANDO EN CUENTA QUE SI LA PERSONA TIENE CORONADO SANTO VARÓN LAS DOS RAYITAS SON VERTICALES Y SI ES HEMBRA, LAS MISMA SON HORIZONTALES.

TAMBIÉN SE CUIDA QUE

LA

PERSONA NO TENGA OFUN EN LERÍ, PUES DE SER ASÍ, NO SE DEBE MARCAR LA FRENTE.

TAMBIÉN LOS REZOS VARÍAN Y LA FORMA DE TIRAR LOS OBIS. PARA LA ROGACIÓN DE CABEZA CON COCO SE NECESITA: 2 PLATOS BLANCOS Y LIMPIOS GENERO BLANCO, COMO UNA PAÑOLETA. ACHÓ FUN FUN ALGODÓN, SI ES POSIBLE NATURAL. OU MANTECA DE CACAO. ORI CASCARILLA. EFÚN 2 VELAS. ATANAS 4 TROZOS DE COCO. OBINUS MIEL. OÑI PARA OFRECERLE A ELEGGUÁ, PESCADO AHUMADO Y JUTIA. SE LE PODRÍA AÑADIR BABOSAS, QUE SON INSEPARABLES DE OBATALÁ, TENIENDO EN CUENTA QUE HAY SANTEROS QUE NO PUEDEN ROGARSE LA CABEZA CON ELLAS.

-13-

PRIMERO DEBEMOS RAYAR LA PULPA DE COCO (HAY CASA DE SANTO QUE UTILIZAN SOLO LA PARTE BLANCA DE LA PULPA, OTRAS Y LO QUE ES MÁS COMÚN, UTILIZAN TODO, LA BLANCA Y LA MARRÓN QUE REPRESENTA LO BUENO Y LO MALO). SE HACE EN CANTIDAD SUFICIENTE, SE COLOCA EN UNO DE LOS PLATOS Y SE LE AGREGA LA MIEL, LA CASCARILLA, EL CACAO; ALUNAS CASAS DE SANTO UTILIZAN AGUA BENDITA, PERO ESTA PRÁCTICA NO TENDRÍA LÓGICA SI SABEMOS QUE EL SANTERO LA BENDICE CON SU ASHÉ Y MOYUGBA. SE MEZCLA TODO DE MANERA HOMOGÉNEA. CON TODOS ESTOS INGREDIENTES COLOCADOS EN LOS PLATOS BLANCOS, SE ENCIENDEN LAS DOS VELAS Y EL IWORO CON UN PLATO MOYUGBA DE FRENTE A LA PERSONA. UNA CABEZA SE MOYUGBA IGUAL A COMO SE HACE CON TODOS LOS SANTOS, SIN NINGUNA VARIACIÓN. LA PERSONA SE DEBE SENTAR EN UNA SILLA BAJA (APOTI) QUE DEBE ESTAR SOBRE UNA ESTERA, CON LOS PIES DESCALZOS, COMO ES DE RIGOR EN TODA CEREMONIA RELIGIOSA, CON LAS MANOS SOBRE LAS RODILLAS DESNUDAS Y LAS PALMAS VUELTAS HACIA ARRIBA. DESPUÉS DE MOYUGBAR, PARA QUE LA CABEZA RECIBA LA BENDICIÓN DE TODOS LOS SANTOS Y MUERTOS, EL IWORO DEBE DECIR ALGO COMO: “ORÍ ETIE, ORÍ ALAFIA, IBAE JUNI, AKEBO OKE TO AKE OMO, ARIKÚ BABAWA, ORÍ OGUO KE OQUE TO MI RE” O TAMBIEN: “ORÍ ETIE ASAKA ELEGGUÁ OJUANI MOYUGBARE, ORÍ JU JU ORÍ AWE ALAFIA EBA ETIE OLORUN OCALERUN ORUN MALE ORÍ ETIE” ESTO QUIRE DECIR: PARA QUE SU ÁNGEL LE CUIDE LA CABEZA, PARA QUE NADIE ABUSE DE SU PERSONA, QUE ORÍ ESTE FRESCA, PARA QUE OLORUN LE VALGA Y TODOS LOS OSHAS. DESPUÉS DE LOS REZOS ANTERIORES, EL IWORO, ALZANDO LOS PLATOS, LOS PRESENTA EN LA FRENTE Y LA NUCA DE LA PERSONA, SE APOYA LIGERAMENTE EN LOS HOMBROS DE AMBOS LADOS, EN EL PECHO, EN LAS PALMAS DE LAS MANOS, EN LAS RODILLAS, EN LOS PIES Y EL OMBLIGO DE LA FORMA SIGUIENTE: AGO LERÍ (PERMISO CABEZA) OMECHÚ CUACUÓ (NUCA)

-14-

OKAN (CORAZON) IBONU (OMBLIGO) MONUECU OTUN (RODILLA DERECHA) MONUECU OSI (RODILLA IZQUIERDA) ELESE OTUN (PIE DERECHO) ELESE OSI (PIE IZQUIERDO) LOGUO OTUN (MANO DERECHA) LOGUO OSI (MANO IZQUIERDA) AL PRESENTAR LOS A ORÍ, EL IWORO DICE TAMBIÉN: EMÍ COBÓ LERÍ DE (NOMBRE DE LA PERSONA) PARA QUE COSI IKÚ, COSI ELLÓ, COSI OFÓ, COSI OSOGBO AYE; PARA QUE IRE OMÓ, IRE OWÓ, IRE ARIKÚ BABAWA. DESPUÉS DE ESTAS PALABRAS SE PUEDEN NOMBRAR LOS OBJETOS QUE SE UTILIZARAN CON LOS PLATOS. POR EJEMPLO: LOS COCO: OBINUS LAS DOS VELAS: ATANA MELLI ENERO BLANCO: ACHÓ FÚN FÚN EL ALGODÓN: OÚ MANTECA DE CACAO: ORÍ CASCARILLA: EFÚN MIEL: OÑÍ NOTA: EN CASO DE QUE LA PERSONA TENGA CORONADO ELEGGUÁ U OGGÚN, SE LE DEBE AGREGAR COROJO Y OTÍ (AGUA ARDIENTE). MIENTRAS

SE DICEN ESTAS PALABRAS YA EXPLICADAS, MANTÉNGASE LOS PLATOS

PRESENTADOS SOBRE LA FRENTE DEL ROGADO.

TERMINADO

EL REZO, PÓNGASE LOS

PLATOS EN EL SUELO, COJA LA JÍCARA CON AGUA Y CON LA PUNTA DE LOS DEDOS ÍNDICE Y DEL MEDIO DE USTED VAYA MOJANDO LA CABEZA DEL ROGADO, LA NUCA, LA GARGANTA, LOS BRAZOS, LA PALMA DE LAS MANOS, LA RODILLAS Y PIES. ESTA MISMA OPERACIÓN SE REPITE CON EL RESTO DE LOS INGREDIENTES.

ALGUNOS

SANTEROS SE ECHAN EN LA BOCA UN

PEDAZO DE COCO Y UN TROZO DE MANTECA DE CACAO Y LO MASTICAN HASTA OBTENER UNA PASTA QUE SE APLICA EN EL CENTRO DE LA CABEZA, ESPOLVOREÁNDOLA CON CASCARILLA

(LA

SALIVA TIENE

ASHÉ) JUNTO

CON EL RAYADO DE COCO PREPARADO, CUBRA LA PASTA

CON ALGODÓN, CON EL GÉNERO BLANCO HAGA SARAYEYEO Y POR ÚLTIMO SE ENVUELVE LA CABEZA CON DICHO GÉNERO.

-15-

UN PLATO, ASÍ COMO LAS VELAS ENCENDIDAS DEBE ESTAR AL FRENTE DE LA PERSONA Y EL OTRO PLATO CON SU VELA ENCENDIDA A LA ESPALDA DE LA PERSONA, UNA PARA EL LERÍ Y UNA PARA EGGUN. PARA CONCLUIR ESTA CEREMONIA, EL IWORO TOMA LOS 4 PEDAZOS DE COCO EN SU MANO IZQUIERDA, PICANDO CON LAS UÑAS DE LA DERECHA UN PEDACITO DE CADA COCO, DICIENDO: “OBINU IKÚ, OBINU ANO, OBINU EYÓ, OBINU OFÓ, ARIKÚ BABAWA” TÓQUESE AL ROGADO CON LOS COCOS EN LA CABEZA, LA NUCA, LOS HOMBROS, LAS MANOS, LAS RODILLAS Y LOS PIES: AGUANTE LOS COCOS CON LA MANO IZQUIERDA, TOQUE EL SUELO CON LA DERECHA Y DIGA: “ILE MOCUCUO” CON LOS COCOS TÓQUELE LA FRENTE AL ROGADO Y DIGA: “LERÍ MOCUEÓ” JUNTE LAS MANOS, ÁBRALAS PARA TIRAR LOS COCOS Y DIGA TRES VECES: “OBI ARERE” TIRE LOS COCOS PARA VERIFICAR SI TODO ESTÁ YALE CON EL LERÍ. PÁRESE DETRÁS DE LA PERSONA CON LOS COCOS, ECHE UN POQUITO DE AGUA EN EL SUELO, TÓMESE LOS COCOS, HAGA Y DIGA LO MISMO QUE ACABO DE HACER Y DECIR, PERO EN VEZ DE TOCAR LA CABEZA O LA FRENTE DE LA PERSONA, SE LE TOCA LA NUCA Y SE LE LLAMA “OMECHÚ CUACO”, QUE ES ASÍ COMO SE NOMBRA ESA PARTE DEL CUERPO. TIRE LOS COCOS PARA VERIFICAR QUE TODO ESTÁ YALE CON LOS EGGUNS; SI TODO ESTÁ BIEN, PROCEDA A RETIRAR LOS PUÑITOS DE RAYADO PREPARADO (SE DICE QUE DEBE SER DESDE LA NUCA HASTA LOS PIES PARA DEJAR A LA PERSONA FIRME EN LA TIERRA, DICEN QUE DE HACERLO AL REVÉS, ES DECIR DE ABAJO HACIA ARRIBA, SE DEJA A LA PERSONA EN EL AIRE), SE LE COLOCAN TODOS ESOS PUÑITOS EN LAS MANOS PARA QUE LA PERSONA SE FROTE CON ELLOS Y LE PIDA A SU

ORISHA

TUTOR POR LA SALUD, ESTABILIDAD, AMOR, ETC.

UNA

VEZ

TERMINADO LO DEJA CAER SOBRE EL PLATO QUE TIENE DELANTE DE ÉL.

SEGUIDAMENTE SE DEBE A QUE ORISHA SE LE DEBE COLOCAR ESTA ROGACIÓN. NO OLVIDE QUE ANTES DE LEVANTAR EL PLATO DE LA ESTERA, USTED DEBE PREGUNTAR A DONDE VA A ENVIAR AQUELLO: SI A LAS 4 ESQUINAS, LA LOMA, LA BASURA, EL RIO, EL MONTE, ETC.

-16-

SE LE COLOCA LAS DOS ATANAS EN LAS MANOS A LA PERSONA Y SE LEVANTA, SE APAGAN LAS VELAS Y ESTAS SE ENCENDERÁN NUEVAMENTE AL ORISHA O EGGUN QUE INDIQUE EL OBÍ A COLOCAR LA ROGACIÓN. PARA EL LEVANTE DEL PLATO DEL SUELO DIGA: “OBI MEREÓ” Y LOS QUE ESTÉN PRESENTES DEBEN CONTESTAR: AGAUGÚ OGUATÓ” AL DÍA SIGUIENTE, SE ARRODILLA A LA PERSONA EN LA ESTERA Y CON LA CABEZA INCLINADA HACIA DELANTE SE LE RETIRA LA ROGACIÓN DESPUÉS DE QUITAR EL PAÑUELO, LO DEPOSITA EN UN PLATO CON LOS DEMÁS COCOS Y SE COLOCA DELANTE DEL ORISHA O EGGUNS QUE INDICO EL OBÍ CON LAS VELAS ENCENDIDAS. UNA VEZ SE ACABEN, DELE EL CAMINO QUE SE MARCÓ CON EL OBÍ. DESPUÉS DE TERMINADA LA ROGACIÓN, NO DEBE EXPONERSE LA CABEZA AL SOL DURANTE 8 DÍAS O COMO MÍNIMO 4, NI TAMPOCO AL SERENO, SE PUEDE PROTEGER CON UN ENERO BLANCO O GORRA. TAMPOCO DEJE QUE LE TOQUEN LA CABEZA. LA CABEZA SE PUEDE ROGAR TAMBIÉN CON AVES, COMO PALOMAS Y GUINEAS (LOS HIJOS DE ELEGGUÁ NI PALOMA NI GUINEA); CARNE CRUDA PESCADOS: PARGO O GUABINA; FRUTAS: GUANÁBANAS, CHIRIMOYAS, PERAS, TORONJAS, PIÑAS U OTRAS FRUTAS JUGOSAS. EN LA ROGACIÓN CON AVES, LA SANGRE DE ESTAS SE VIERTE EN MEDIO DE LA CABEZA PARA QUE ESTA SE LA BEBA, Y SE DEJAN CAER OTRAS EN LA NUCA, LA HOYUELA, LAS MANOS, LAS RODILLAS Y EN LOS PIES. EN UN PLATO APARTE DEL QUE CONTIENE LOS 4 PEDAZOS DE COCO QUE DEBE MASTICAR EL IWORO, CON OTROS 4 PEDAZOS MÁS DE COCO SE DERRAMA SOBRE ELLOS LA SANGRE RESTANTE DEL AVE. CON LAS PLUMAS Y EL ALGODÓN SE CUBRE LA CABEZA BAÑADA EN SANGRE Y SE PONEN UN POCO DE ESTAS PLUMAS EN LOS MISMOS LUGARES EN QUE SE DEJARON CAER LAS GOTAS DE SANGRE. SE DEBE CUIDAR DE NO TOCAR LA CABEZA CON EL CUELLO DEL AVE.

-17-

OMIERO CON ASHE LAS ENERGÍA DE LA NATURALEZA ES EL MOTOR FUNDAMENTAL DE LOS ORISHAS, CONOCE LO QUE ES EL OMIÉRO Y SU FUNCIÓN EN LA SANTERÍA UNA DE LAS HERRAMIENTAS INDISPENSABLES DENTRO DE LA REGLA DE OSHA E IFÁ ES EL OMIÉRO COMO COMÚNMENTE LO CONOCEMOS, OMIÉRO LO CUAL SIGNIFICA AGUA MEDICINAL Y DERIVA DE LA PALABRA OMÍÒRÒ LO CUAL SIGNIFICA AGUA ESPIRITUAL, SIN ESTE VITAL LÍQUIDO NO SE PUEDE REALIZAR NINGÚN CEREMONIAL EN NUESTRA RELIGIÓN, EL OMIÉRO ES EL RESULTADO QUE OBTENEMOS LUEGO DE LA EXTRACCIÓN DE LA SABIA QUE POSEEN LAS HIERBAS, EL CUAL SE OBTIENE A TRAVÉS DEL RIPEO DE LAS MISMAS REALIZADA CON LAS MANOS, EN UNIÓN A DIFERENTES ELEMENTOS USADOS DENTRO DE LA RELIGIÓN, ENTONANDO UNOS CANTOS. (SUYERES) EL OMIÉRO ES UN LÍQUIDO, HECHO A PARTIR DE HIERBAS CON PROPIEDADES SANATIVAS QUE CORRESPONDEN A LOS DENOMINADOS “ORISHA” DEL PANTEÓN YORUBA. ES REVITALIZADOR DADO A LAS SUSTANCIAS FITO TERAPÉUTICAS) PROPIAS DE CADA PLANTA USADA Y LA ENERGÍA OTORGADA POR EL ORISHA DUEÑO DE CADA PLANTA (EN OCASIONES SE HAN USADO HASTA TREINTA PLANTAS) AUNQUE NO ES LO USUAL, LO MÁS NORMAL ES EN NÚMERO DE DIEZ Y SEIS. ESTE LÍQUIDO ES DE USO COMÚN EN LAS RELIGIONES DE LAS CULTURAS NEGROIDES GESTADAS EN ÁFRICA, EN LOS PUEBLOS DE HABLA YORUBA Y DE IGUAL DESIGNACIÓN ÉTNICA. EL OMIÉRO ES DE FUNDAMENTAL IMPORTANCIA DENTRO DE LA RELIGIÓN, YA QUE TODOS LOS ATRIBUTOS DE NUESTROS ORISHAS, DEBEN SER LAVADOS CON ESTE LÍQUIDO CON EL FIN DE LIMPIAR EL ASTRAL QUE TRAÍAN DESDE SU CONFECCIÓN O CREACIÓN Y LLEVARLO A

ORISHA. PARA EL NUESTRO ASTRAL,

UN NIVEL DE PUREZA ESPIRITUAL ACORDE PARA QUE PUEDA SERVIR AL SER HUMANO EL

OMIÉRO

ES UN BAÑO QUE USAMOS PARA LIMPIAR

NUESTRAS CARGAS ENERGÉTICAS PARA DE ESTA FORMA PODER ALEJAR DE NUESTRO ENTORNO TODAS LAS MALAS VIBRAS Y ENERGÍAS QUE SE ENCUENTRAN PRESENTES.

USO DEL OMIÉRO TODAS LAS CEREMONIAS DE INICIACIÓN EN EL CULTO OSHA/ IFÁ REQUIEREN EL USO DEL OMIÉRO. EL OMIÉRO PARA LA INICIACIÓN DEL ASIENTO, ES ELABORADO CON HIERBAS DE FUNDAMENTO Y OTROS INGREDIENTES. ESTE LÍQUIDO SAGRADO ES USADO PARA BAÑAR AL IYAWÓ O INICIADO DURANTE LA CEREMONIA, LAVAR LOS OTAN (PIEDRAS) CONSAGRADOS A LOS ORISHAS (LAS DEIDADES EN LA REGLA OSHA) Y LOS CARACOLES (CAURIS), COLLARES, PULSERAS (IDÉS) Y PARA BEBER. A LAS PLANTAS EXISTENTE EN LA NATURALEZA, POR SUS CARACTERÍSTICAS Y PROPIEDADES, SE LES HAN ATRIBUIDO CUALIDADES MÁGICAS Y HAN SIDO ASOCIADAS A

-18-

DETERMINADOS

ORISHAS. ESTE OMIÉRO,

APARTE DE LO YA MENCIONADO, SE USA EN

ALGUNAS OCASIONES TAMBIÉN PARA DARSE BAÑOS DE PURIFICACIÓN, Y PARA REFRESCAR LA CABEZA, EN EL LAVADO DE LAS REPRESENTACIONES FÍSICAS DE LOS

ORISHAS, EL ASEO

DE LA CASA O NEGOCIO, LA LIMPIA DE HERRAMIENTAS RELIGIOSAS, ETC.

CADA ORISHA TIENE SUS PLANTAS; POR LO TANTO, CUANDO SE VA A HACER EL “LAVATORIO” DE LAS “OTANES”, “ELEKES”, “CAURIES”, “INQUINES” DE CADA ORISHA EN PARTICULAR, SU OMIÉRO DEBE SER DE SUS HIERBAS Y NO DE OTRAS, PUES RESULTA UN SACRILEGIO DEBIDO A QUE HAY HIERBAS QUE REPRESENTAN TABÚ PARA UNO U OTRO ORISHA. LA ELABORACIÓN DEL OMIÉRO, ESTO ES: EL USO DE LAS DIFERENTES HIERBAS QUE LO COMPONEN, LOS ELEMENTOS QUE LO COMPLEMENTAN, “SUYERES” (O CANTOS DEDICADOS PRINCIPALMENTE A OSAIN, DEIDAD ORISHA DUEÑO DE TODAS LAS HIERBAS, LOS RITUALES CON LOS QUE SE CONSAGRA, NO SUELE SER MUY DIVULGADOS ENTRE AQUELLOS QUE AJENOS A LA REGLA OSHA/IFÁ, SIN EMBARGO, HAY QUIENES, DE UNA MANERA IRREVERENTE, SE HAN DEDICADO A MODO DE OBTENER DIVIDENDO, DE DIVULGAR ALGÚN QUE OTRO SECRETO. DE CUALQUIER MODO, LAS FALTAS DE CUALQUIERA DE LOS ASPECTOS ARRIBA MENCIONADOS PROVOCAN QUE EL OMIÉRO O LÍQUIDO REVITALIZADOR NO FUNCIONE. OTRO REQUISITO PARA SU ELABORACIÓN ES QUE SÓLO PUEDE SER PREPARADO POR SACERDOTES, NIVEL SUPERIOR DENTRO DE LA ESTRUCTURA JERÁRQUICA EN LA REGLA OSHA/IFÁ, Y QUE SU CONSAGRACIÓN MISMA DEBE HACERSE CON MUCHO ESMERO, RESPETO Y DEDICACIÓN DURANTE HORAS. DE LOS ELEMENTOS QUE COMPLEMENTAN EL OMIÉRO SE PUEDE MENCIONAR ALGUNOS COMO EL AGUA DE LLUVIA, RÍO, MAR Y AGUA BENDITA, AGUARDIENTE, MIEL, CASCARILLA, MANTECA DE COROJO, MANTECA DE CACAO, ENTRE OTRAS MÁS Y UNA BRAZA DE CARBÓN. EL CANTO ES UN ELEMENTO FUNDAMENTAL EN LA REALIZACIÓN DE LOS RITUALES DE LA REGLA DE OSHA PARA REALIZAR UN OMIÉRO, AL MOMENTO DE DESMENUZAR LAS HIERBAS EN EL AGUA (RIPEAR) ES MUY IMPORTANTE REALIZAR LOS CANTOS CORRESPONDIENTES, YA QUE EL SER HUMANO AL CANTAR, SI LO HACE DE CORAZÓN Y CON SENTIMIENTO, LOGRA CANALIZAR UNA GRAN CANTIDAD DE ENERGÍA QUE, AL COMBINARSE CON LA FUERZA PRESENTE EN LAS HIERBAS, DA COMO RESULTADO UN OMIÉRO CAPAZ DE CURAR, CALMAR O SIMPLEMENTE ALEJAR TODAS LAS MALAS INFLUENCIAS. ES POR ESTO QUE LE RECOMIENDO A TODOS LOS IWOROS, TRABAJAR LA OSHA DE CORAZÓN Y CUANDO LES TOQUE PREPARAR UN OMIÉRO, CANTARLO CON EMOCIÓN MENTALIZADOS EN TODAS LAS COSAS BUENAS QUE TIENEN LOS ORISHAS PARA NOSOTROS EN ESTA TIERRA, PORQUE LA OSHA SIN CORAZÓN NO TIENE RAZÓN DE SER. CANTO DE OZAIN KURU KURU BETE, KURU KURU BETE MARIWO OSAIN MARIWO RERE MARIWO

-20-

TIBIRI TIBIRI A LA MOFINYERA TIBIRI TIBIRI (BIS) ATIPONLÁ IFA URO ATIMPOLA IFA URO IFA OWO IFA OMA IFA INLE ATIPONLÁ IFA URO BOROKITI LAGWA TAREPO BOROKITI LAGWA TAREPO BORIKITI LAGWA TAREPO(BIS) EPOPOLOPO EPOPOLENSE BOROKITI LAGWA TAREPO OYIKI YIKI OTA LO MIO OYIKI YIKI OTA LO MI OYIKI YIKI AWADO OKUO OMA OYIKI YIKI OTA LO MI EWEMA SIBORO YU EWEMA SIBORORO EWEMA SIBORO YU EWEMA SIBORORO BANTIO QUE YO MASIBORO YUU MASIBORORO OSAIN KUELE BENITO BLEO OSAIN KUELE BENITO BLE OSAIN KUELE BENITO BLEO OSAIN KUELE BENITO BLE KAKAKA OSAIN KUELE OSAIN KUELE BENITO BLE OSAIN DEMU FARADIDEO OSAIN DEMU FARADIDE OSAIN DEMU FARADIDEO OSAIN DEMU FARADIDE OSAIN DEMU FARADIDEO OSAIN DEMU FARADIDE

IROKO

DILO YU IROKO DILO YU IROKO DILO YU IROKO DILO YU

KAKA

KAMARIODO IROKO

DILO YU IROKO AYEO IROKO AYEO

TENTE OKUO OKU AGBA UNSHISHE IROKO AYEO TARUKUTA BABA RUKUTA OYO NIREO ORUMILA BABARUKUTA ADASHE ADAMASHE AYEWESE UN BALOWO BIADA ASHÉ AYEWESE UN BALOWO IROKO AYEO IROKO AYEO SESE OKUO AKUAO OSHICHO IROKO AYEO EMIO KAN FOROYO FOROYO FORO MOYENYE EMIOKAN FOROYO FOROYO FORO MOYENYE MOYU EWE MONSARAO MOYU EWE MONSARA MOYU EWE MONSARAO MOYU EWE MONSARA EWELOBIMI EWELO YAMI MOYUN EWE MONSARA EWE ADADARA MADAO OSAIN ADADARA MADA EWE ADADARA MADAO OSAIN ADADARA MADA OSAIN DAMIWO ADAMAWO EWE ADADARA MADA MAMURA MOFIYE MAMURA AWALOROKE(BIS) EWE OINLE YOMI, ABONA OINLE YOMI OSHICHE OINLE YOMI BAYEKUM BAYEKUN BAYOTA EWE DUNDUN SHEKE EWE DUNDUN SHEKE BORO BORO SHEKE SHEKE BORO (SE LLAMA DESDE ELEWA HASTA ORULA) EWE TETE LAMISAYEO EKUMA LAWA EWE OKUMA AQUÍ SE NOMBRAN TODAS LAS HIERBAS

-21-

TARUKU TA BABA RUKU TA OYE NIREO ORUNMILA BABA RU KU TA OMO LERI AWO EWE TOMODE AWERO AWERO AMA(BIS) BOBADIÑO OLUWO OSAIN AWERO AWERO AMATOKE BABA UN FO MODE BABA UN FO MODE BOBADIÑO OLUWO OSAIN AWERO WERO AMATOKE AWEDIMORO OROMINI OSAIN AWEDIMORO OROMINI EWE EWE OKUMA OKUMALAWA O EWE OKUMA O KUMA O KUMALAWAO EWE IKOKO EWE IKOKO ADIFAFUN ORUMILA EWE IKOKO EWE PANDIOMON EWE PANDIOMON ADIFAFUN OSAIN EWE PANDIOMON EWE TOMODE EWE TOMODE KERE KERE EWE FIN OSHE IBOYE EWE FIN OSHE IBOYE KOTOROMI KOTOROWAO OSHÉ IBOYE EWE FIN OSHE IBOYE SHAWERE KUEKUE FUMI WAO SHAWERE KUEKUE FOSHEWAO OUNSO ORUNLA AFUEYE ORUNLA OUNSO ORUNLA AFUEYE ORUNLA AWO NITA NITA NITAWO NITA NITA NITAWO KIMBAN KIMBAN KAMARI ODUN NITA NITA NITAWO OSAIN BOMBO OZAIN BOMBO ELENO SHUKUTAO OSAIN BOMBO BOMBO YAKATA YAKATA BOMBO BOMBO YAKATA BOMBO YAKATA YAKATA BOMBO BOMBO YAKATA TAMILAWA DIBARO TAMILAWA DIBARO AWADOKO DIBARO KODIBARO KINIBARO KODIBARO TAMILAWA DIBARO EWE LAMISA YEO OKUMALAWA EWE OKUMA EWE FIN LAMISAYEO OKUMALAWA EWE OKUMA EWE DUNDU LAMISAYE OKUMALAWA EWE OKUMA EWE NILA DIDEO EWE NILA DIDE EWE NILA DIDEO EWE NILA DIE AWO FOKO OSHA OSAIN DE MALE EWE NILA DIDE EWE ORISAN BOREO EWE OSAIN BOREMI EWE ORIZAN BOREO EWE OSAIN BOREMI ISHIWIRIRI KUIKUI ISHIWIRIRI KUIKUI ERIN FERINMOLE ISHIWIRIRI KUIKUI AKUKO UNKO AKUKO UNKO

OKEYE KEYE ALADO MAY MAY AKUKO OKUMAROKO FIRIMIWAO OKUMAROKO AKUKO OKUMAROKO ALADO MAY MAY ADIE DUN DUN TAMILAWA AKUKO TIMBELAYE

E

TIMBELORUN

WARAMI AKUKO KIUMBO WARAMI AKUKO AKUKO FUN FUN WODOMI WODOLAY WODOLAY WODO LAIN ALA KENTAIN KANA KANA BALE AMI QUEA AMI QUEA ADASHE ADAMASHE AYEWESE UN BALOWO

-22-

BIADA ASHÉ AYEWESE UN BALOWO IROKO AYEO IROKO AYEO SESO KUO AKUAO SHISHO IROKO AYEO AJA BEKUN BELE KOIMA KOIMA KOIMA AJA BEKUN BELE KOIMA EKUN OJUANI EYE OSHÉ AWO ORIE AWO

MOYUKAYO MAMA OSAIN. ABA

REZOS DE LOS ORISHAS REZO A OLORUN REZO AL SOL ALAFIA KÚBURÚ OLONU KOKEÍBERÉ ABÁNKIYI SUMAJANA SALA MALEKÚN, BALEKÚN SALAMÁ OLONU KOKEÍBERÉ SUMAJANA BESEIMILAY ARAMÚ SEDÁ ITÁNÁ MEDINA AKANA BÓDA OSÁTÚ OMÍ INÁ KUPA UN BELEYO MODÚDÚN BOLOYO KAKAFEINA MEFOYO OGUÓ PUPO OSATÚ OMÁ ALONÚ ABÍ OTÁ, OMÁ ALONÚ AYAY, OMÁ ALONÚ OKOBISIA.

EN CASTELLANO TE PIDO LA BENDICIÓN, TE SALUDO Y DESEO MUCHO QUE LO MALO SE VAYA. CON ESTA PAILA DE REFRESCO DE MAÍZ A MI LADO. ¡OH!, GRAN PODER QUE TODO LO SABES. ABRE LA PUERTA DE MADRUGADA, HERMANO MÍO, PARA DAR GRACIAS Y ROGARLE A LOS ORISHAS. DESEO QUE NO SALGA DE MÍ ALGUNA MALA ACCIÓN. ¡OH!, GRAN PODER, LIBRA A LOS ENFERMOS DE LO MALO. ¡OH!, SOL, CON TU BRILLO REFULGENTE, HAZME ESE FAVOR. TE OFREZCO ESTE MAÍZ PARA QUE PUEDAS ANDAR; DA CALOR A MIS BRAZOS, TÚ QUE ESTÁS AHÍ AL LEVANTAR EL DÍA. DANOS TU INTELIGENCIA EN ESTE LINDO DÍA. QUEREMOS MUCHO EL CALOR DEL SOL TODOS LOS DÍAS. ROGAMOS A FIN DE QUE LO VIEJO SE VAYA CON LO MALO, QUE SE VAYA POR EL CAMPO; PARA ESO MUCHO ROGAMOS. OFRENDA: PLATO DE MAÍZ SECO EN GRANO. REZO A ELEGGUA ALATO MAUBE ECHU CUCHUCHU ALATAMAUBE ECHU CUCHUCHU ELEGGUA SULLERE ECGU BARABO OMO MOLLURBA AGUO MOLLURBA ELEGGUA CHOLONA OMODE CORI COSI ECHU BARABO OMI MOLLURBA ELEGGUA CHOLONA ATONDO NARO ATONDO NARO AKONKO LARO AKONKO LAROLLE ELEGGUA CUANTIO AKONKO LARO ELEGGUA LAROLLE AKONKO LARO AKONKO LAROLLE HE

-23-

ELEGGUA LOCUA LAROLLE ELEGGUA ELEGGUA LAROLLE AKILELLO AGURE TONTO OMO AKAGURA ACHAGURA ACAMA SESE ARE LETUSE ABANUNDA OMO BABA OCOLE AFOFO NINITONI CANOFO OMO ORO GUIN ALLOINA ALALLIQUI AYUBA MAFEREFUN MAFEREFUN ELEGGUA ALAROLLE AQUILEYO AGURO TENTEONU APAGARA ACAMA SESE ARELETUSE ABAMULA OMO BATAOCOLO OFO OCULOÑIÑI TONI CANOFO OMO OROGUN OLLONA ALAYIQUI AYUBA MAFEREFÚN ELEGGUA. ELEGGUA AKO BARU TORI TORU LE YA FI LLORUARE ALE ELE KOPACHE AKO MEKO BARA LAROLLE ACHUCAL COLAGUALA UN BELEKE IKIN IKU LAROLLE OGUO ONIRE UN CHECHE ONI CONDI CANDORI ECHU BELEKE AYUBA ELEGGUA. ELEGGUA ARIKU BABAGUA OMO BELE ORICHA ECHU COSI COSO ARERE ELEGGUA CULONA CUANTIO AGUO LILLE ECHU UNSORO DEDEGUANTE LECUM ELEGGUA ICU BORU AGO GO GANGO ALLE MANA QUINA ANANIQUI ECHU ORICHA KULONA CUANTIO AGUO LILLE CONO ONI LAROLLE AKONKO LARO AKONKO LAROLLE ELEGGUA KOMA KUANTIO OBA ORICHA OMO ORISHA ELEGUA ELEGGUA KULONA HE KULONA HE AYUBA MAFEREFUN REZO A OGGUN OGUNDA ARERE IBE BOMBO LOCUA OGGUN ARERE OGGUN ORONA OE BANIBO LOCUA AGUE HACE HACE OGUNDA OGUN AGUONIILE OGUN ALONA OGGUN AGUANILLE OGGUN ALONA LOCUA LOCUA AGUE ACHE ORICHA OGUN AGUONILLE OGGUN ARERE MAFEREFUN OGGUN OGGUN NANAÑITI OGGUN COBU COBU ALAGUERE OGUE OGGUN BOBAMALU ENGUELLE LLEIN ANDOLORO OCUN EYU TANA GARUGURU OSI SIRIQUI ALALUA AYUBA MAFEREFÙN OGGUN REZO A OBI OYU MOKUEO OBI INOQUE OCKUNI INTORI IKU UMBORE ARUN ARON INTORI AFOINTORI ILLAMOKUEO LONI OBI FULONI MAFEREFUN OBI OBI INOQUE OKUNI IKU ILLAMOKE LONI UMBORE OBI AYUBA OCHOSI OCHOSI AGUOLA AGUILODA ALAMALEDA ALAMALADE ILE ODEMATA ONIBEBE ONIBEBE ORICHA ACHE OCHOSI TOMA LO OCHOSI CHEMBERLI IROLO ODEMATE CHOLONA E ODEMATA CHOLONA AYUBA

-24-

OZUN OZÚN GAGALA BOUZUN OZUN OMO MUDUBULE OZUN EDIOLO OZUN EDIOMA ARI UBABEGUA OZUN GAGALA BOUZUN OZUN OBA ORICHA OZUN ARI IBAE OMO ORICHA OBA OMO OCHA ALAMALEDE OZUN EDIOLO EDIOMA ARI KIBABEGUA AYUBA OBIMELLE OBIMELLE AROBOBA KAINDE KAINDE OBEMORE GAMPUMINI ORUMALE AGUA MALE NIRE ALLE NIRE ARIKU AGUMOTO COFIE EDENU KI LOCHA ACHE NIRE IKI CAFO ARO CAFO ALLO IMBETE TUTU BARA OBIMELLE MAFEREFUN AYUBA MAFEREFUN. OCHUN OCHUN MORI LELLEO OBINI ORO ABEBE ORO OZUN ONI COLALEGUE ILLAMI COLLASAUSUN ALLE CARI PACHANGARA MAMA YEYE GUAÑASI EGALE GUASI ORI OCHA OBINI ORO GUASI AÑA AYUBA MAFEREFUN BABALUAYE BABALU ALLE ARO COSI ARO COSI ARO COSI IKU COSI YARI BABA HE BABA SOROSO BABALUALLE OMO OBA ORICHA ALLE ALLE BABALUALLE EGUGU OLLA BABALUALLE COSI IKU COSI YARI BABA AYUBA MAFEREFUN OBATALA OBATALA OBA TAISA OBA TALLANO OBE RIGULANO CAITOGUE OCUNI ALLE COFIE EDEMU BABAMI ALLAGUNA NANA LELLIBO YECUA BABA ORUNMILA ORDUA AREMU OZA BELLI OLODU BABAMI AYUBA ORDI ORDI ORICHA ADIMA ADIMA OCHAMARINA ADIMA OCUCADIMA MAMU LLARIMA ICU BARUCU MABALLAGORIA GUOLLIN LLIGU GOGUO IMBACOJO MEBALLA GUORIGUGUO LINLLIN LLINLLIN GUO GUO GUO LLINLLIN IMBAROJO MABALLA YEMAYA YEMAYA ACHERE ILLA MILATEO YEMAYA ASALLABI OLOCUM IBUTAGANA DEDE GUANTELECUM ECO BALLEREO ARABA IBULA OMI COFIE OLEMI ILLAMI AYUBA OYA OLLA ALLEGUE ALLILODA OBINI LLAGUE AGUIDIMULE ABILICO OBINI CHACOTO BERCUAN TELE CAREIOLLA OLLA YUMUSEOSO AYUBA

-25-

CHANGO CHANGO OLUCO AZA OZAIN CHERERE ADACHE COCOMI JICOJI OMO LADA BERINI CHEREBOMI OLUOSO ALLALA COSO AYUBA ORICHAOCO ORICHAOCO CHANGO ECU AFEFE OROGODOL GAILO TIGUARO AYUBA DADA DADA ABURO ORO OBINI ORICHA CHEVERONI ACHE CHANGO OMO CULLATE OMO CULLATE OBINI ACHE CHANGÓ ABURO DADA AYUBA AGALLU AGALLU SOLA KINIBA SOGUN ALLAROZO KINIBAKAO EGUE MINILLO ETALA BOLLA BAGADA GUA AYUBA AGALLU AYUBA BELLI BELLI ORO ARABA AINA ABURO OMO ORICHA ACHE AINA CAINDE CAINDA IDEN BELLI AYUBA CANTOS DE LOS SANTOS CANTO DE ELEGGUA IBARAKOU MOLLUMBA ELEGGUA IBACO MOYUMBA IBACO MOYUMBA. OMOTE CONICU IBACOO OMOTE AKO MOLLUMBA ELEGGUA KULONA IBARAKOU MOLLUMBA AKO ELEGGUA KULONA ACHE IBAKOU MOLLUMBA. ACHE ELEGGUA KULONA IBAROKOU MOLLUMBA OMOLE KO AKO ACHE. ARONGO LARO AKONGO LAROLLE COMA. KOMIO AKONKO LARO AKONKO LAROLLE ELEGGUA COMA KOMIO ACHE. AKONKO LARO AKONKO LARO AKO ACHE IBA LA GUANA ELEGGUA. LAROLLE AKONKO E LAROLLE E LAROLLE AKONKO AKONKO LAROLLE AKONKO LAROLLE AKONKO LAROLLE AKONKO LA GUANA E LAROLLE.

CANTO DE OCHOSI OCHOSI A LAGUI ILOCHA A LA MALAFE OCHOSI AGUILO LA A LA MALAFE E OCHOSI AGUI LOLA A LA MALAFE E TOMA LO OCHOSI AGUILOTA MATA ALA MALAFE LO OCHOSI E SAMBERE SAMBEREQUE IROLO ODEMATA KULONA E CHEMBERILORO ODEMATA KULONA SIRE SIRE ODEMATA OLE OLE SIRE SIRE ODEMATA OLE OLE SIRE SIRE ODEMATA OLE OLE SIRE SIRE ODEMATA OLE OLE OCHOSI A LAGUI ILOCHA A LA MALAFE OCHOSI AGUI LO LA ALA MALAFE SAMBEREQUE IROLO ODEMATE KULONA E ODEMATE KULONA E ODEMATA OLE OLE

-26-

- CANTO A YEMAYA – SOSIRIBAOE ILLALE YABUMBAO LLALE IMILATE ALLAVA OMIO EKO ILLALE YAMUBAO LLALE OMILATE ALLAVA OMIO AGUEREKE AGUEKELONA HE YEMAYA AGUAREKE AGUAKUELONA HE YEMAYA AGUAGUELONA HE AGUAREKE ASTARAFIO OLOCUM DALE COLLUMLLA HA MI PA OMIO EKO LLALE YA LLUMBAO LLALE OMILATE ALLAVA OMIO YEMAYA AO OLOCUM ABOKO MI YEMAYA YEMAYA HO OLOCUN A BOKO YEMAYA TIRAZECUM TIRALECUM ABO YEMAYA LORDE ABOKO HAE HE LLALORDE YALORDE HE YEMAYA LORDE ABOKO HAE ABOKO LARIOTE LARI OTE OTE OTE YEMAYA LORDE LARI OTE LARI OTE LARIO LARIO LARI OTE LARI OTE OTE OTE LARIO LARIO OTE,

CANTO A CHANGO CHANGO MANI COTE CHANGO MANI COTE OLLE MASA CHANGO MANI COTE OLLE MASA CHANGO MANI COTE OLLE MASA CHANGO ARA BARI COTE CHANGO ARABARICOTE ODE MATA ICOTE ALAMA SOICOTE YE ADA MANICOTE ADA MANICOTE ARANBANSONI CHANGO ARA BARICOTE ODEMATA ICOTE SONI SORI CHANGO ARABARICOTE ODEMATA ICOTE SONI SORI CHANGO ARABARICOTE ARABARICOTE ARA SORI HE HE LELE AGUO GUE GUE ARO A MAYO GUERA HE HE GUE GUE HA MAYO AMAYO GUERA OKOKOTE ARO EGUE ARO AMAYO GUERA MANICOTE GHANGO MANICOTE OYE MATE MANICOTE OYE MATA ALABAO CHANGO ARABARICOTE CHANGO ARABARICOTE ALAGUAO BARICOTE OYE MATA ARABARICOTE SOTI ACHE CHANGO MANI COTE SOICOTE ARA ODEMEMATA ODE ODE ODEMATA ODE OYE MATA ARA BARICOTE SORI SORI ODE MATA ODE MATA SORI ACHE BARICOTE ARA BARICOTE SORI ACHE CHANGO.

CANTO A LOS MELLIS MELLI LAO OMO ETU MEILLILAO OMO ETU MELLI MEILLILAO OMO ETU LLARERE MILLE LAO OMO ETU MELLILAO OMO ETU MEILLE MELLI MELLILAO OMO ETU LLARERE MELLILAO OMO ETU ARE MELLI MELLI MELLILAO ETU LLARERE MELLI MELLILAO OMO ETU ARE HE OMO LE PIO OMOLO VA RERE HE OMO LE PIO OMO LO VA RERE ELEKE REYA OMORO VA ARERE A LA MAÑA VA RERRE QUERE QUERE ÑA MELLI MELLI ELLI LAO ETU MELLI MELLILAO OMO ETU ARERE MELLI MELLI OMO ETU LLARERE OMO HE TU ARE HE HE OMO LE PIO OMO VA RERE HE OMO LE PIO LO VA RERE ELEKE REYA OMORO VA ARERA A LA MAÑA HE OMO LE PIO A LA PACHA OMO QUERE QUEREÑLA QUEREÑA NA MELLI MELLI LAO ETU MELLI QUERE QUERE AMA.

-27-

CANTO A OCHUN ILLA MI ILE ORO ILLA MI ILE ORO VIRA YE YEYÉ OYO YA MALA YE ICU OCHE OCHE OYE OGUA ITA LOCUM OCHA DEGUALLO ORO MAMA KEÑA ORO MAMA KEÑA LLAMA AQUÍ ICU OCHUN ILOCO ODDE ILA IKA TOLOYE ILLARDE APETECÍ OLORO OLORO TU OLORO OPAO OLLENA ANDE HA LA MOLO RIFA IMBE IMBE MA YEYÉ IMBE IMBE LORDE IMBE IMBE MA YEYÉ IMBE IMBE LORO IMBE IMBE MA YEYÉ IMBE IMBE LORDE IMBE IMBE MA YEYÉ IMBE IMBE LORDE IMBE IMBE MA YEYÉ IMBE IMBE LORDE IMBE IMBE MA YEYÉ IMBE IMBE LORDE IMBE IMBE LAYEYE IMBE IMBE LORO VIA YE OYO YA MAL YE ICU OCHA DEGUALLO MAORIFA IMBE IMBE LORO.

CANTO A AGALLU OCHE OCHE AGALLU LOMA ORICHA OCHE OCHE AGALLU LOMA ORICHA AGALLU LOMA LO ORICHA AGALLU LOMA ARE LARE ACHE AGALLU LORA ORICHA OCHE OCHE AGALLU LORA ORICHA OCHE OCHE AGALLU LORA LORICHA ACHE AGALLU LARERE ACHE ARO ARERE OKE OKE AGALLU LOMA LO RICHA AGALLU OBA ORICHA OKE LO MA ORICHA ACHE AGALLU OKE OKE AGALLU LOMA LO ORICHAACHE ACHE AGALLU LO LO ORICHA OKE OKE AGALLU LOMA LO ORICHA ACHE ACHE AGALLU LOMA LO ORICHA OCHE OCHE AGALLU LOMA ORICHA OCHE OCHE AGALLU LOMA ORICHA OCHE OCHE AGALLU LOMA LO ORICHA AGALLU LOMA ARE LARE ACHE AGALLU LORA ORICHA OCHE OCHE AGALLU LORA ORICHA OCHE OCHE AGALLU LORA LORICHA ACHE AGALLU ARERE OBA ORICHA OKE LOMA ORICHA

CANTO A OBATALÁ GUALLE GUALLE LO MIO GUALLE GUALLE LO MIO GUALLE GUALLE LO MIO GUALLE PARA META GUALLE PARA META ARE GUALLE GUALLE LO MIO GUALLE GUALLE LO MIO GUALLE GUALE LO MIO GUALLE PARA META GUALLE PARA META AREKU BABA ARA BABA ARE BABA ARE LLE BABA KUERURO OPIYO LA LLELLEO OKU YI BANDELEO BABA ARE ALLE BABA ARE ALLE BABA KUE URO OMI LIÑO BABA KUE URO OMI LIÑO OCUNI BANDELEO OBATALA EKUE CHORO ICHOLU ICHOLO HE HE OBATALA IFA IFA LUMILA ILLA PILOSO IFA IFA LLUMILA ILLA PILOSO ILLA KUKE KUKE OMO KU ARO OBA OBA PELLE TOMA OBATALA ALLE LALLE BABA ARA LLE BABA KUE URO OMI LIÑO OCUNI BANDELEO BABA KUE URO MI LIÑO GUAYE GUAYE LOMIO GUAYE GUAYUE LOMIO PARA MEKE GUAYE GUAYE LO MIO PARA MEKE GUAYE PARA ME KAO GUAYE GUAYE LO MIO ARE GUAYE PARA METAO GUAYE PARA MEKE GUAYE PARA META.

-28-

CANTO A OGGUN AGUANILLEO OGGUN ARIBO AGUANILLEO OGGUN ARIBO EGGUN EKO MARE HO MORIRE EGGUN EKOMARE O MORIRE ARERE AGÜERE ARIBO OMO RIRE OGUNDE BAMBA AGUANILLE OGGUN ARIBO EGGUN EKO MARE O MORIRE EGGUN EKOMARE O MORIRE EGGUN EKOMARE HO MORIRE EGGUN EKOMARE O MORIRE ARE HE ARIBO LLANYA AGGUN ARERERE AREREO HE ARIBO LLANYA HE ARIBO LLANYA HE ARIBO LLANYA OGGUN ARERE AREREO HE ARIBO LLANYA AGUANILLEO ARERE ARERO AGUANILLEO OCHE OGUÑA ARERE HOE HOE ARIGOÑAÑA ACHE OGUÑA ARERE O HE ARIGOÑAÑA ACHE ARERE HOE ARIGOÑAÑA OGUNDA.

CANTO A OSAIN. LETRA COMPLETA DEL CANTO A OSAIN. KURU KURU BETE, KURU KURU BÊTE MARIWO OSAIN MARIWO RERE MARIWO TIBIRI TIBIRI A LA MOFINYERA TIBIRI TIBIRI (BIS) ATIPONLÁ IFA URO ATIMPOLA IFA URO IFA OWO IFA OMA IFA INLE ATIPONLÁ IFA URO BOROKITI LAGWA TAREPO BOROKITI LAGWA TAREPO BORIKITI LAGWA TAREPO(BIS) EPOPOLOPO EPOPOLENSE BOROKITI LAGWA TAREPO OYIKI YIKI OTA LO MIO OYIKI YIKI OTA LO MI OYIKI YIKI AWADO OKUO OMA OYIKI YIKI OTA LO MI EWEMA SIBORO YU EWEMA SIBORORO EWEMA SIBORO YU EWEMA SIBORORO BANTIO QUE YO MASIBORO YUU MASIBORORO OSAIN KUELE BENITO BLEO OSAIN KUELE BENITO BLE OSAIN KUELE BENITO BLEO

-29-

OSAIN KUELE BENITO BLE KAKAKA OSAIN KUELE OSAIN KUELE BENITO BLE OSAIN DEMU FARADIDEO OSAIN DEMU FARADIDE OSAIN DEMU FARADIDEO OSAIN DEMU FARADIDE OSAIN DEMU FARADIDEO OSAIN DEMU FARADIDE IROKO DILO YU IROKO DILO YU IROKO DILO YU IROKO DILO YU KAKA KAMARIODO IROKO DILO YU IROKO AYEO IROKO AYEO TENTE OKUO OKU AGBA UNSHISHE IROKO AYEO TARUKUTA BABA RUKUTA OYO NIREO ORUMILA BABARUKUTA ADASHE ADAMASHE AYEWESE UN BALOWO BIADA ASHÉ AYEWESE UN BALOWO IROKO AYEO IROKO AYEO SESE OKUO AKUAO OSHICHO IROKO AYEO EMIO KAN FOROYO FOROYO FORO MOYENYE EMIOKAN FOROYO FOROYO FORO MOYENYE MOYU EWE MONSARAO MOYU EWE MONSARA MOYU EWE MONSARAO MOYU EWE MONSARA EWELOBIMI EWELO YAMI MOYUN EWE MONSARA EWE ADADARA MADAO OSAIN ADADARA MADA EWE ADADARA MADAO OSAIN ADADARA MADA OSAIN DAMIWO ADAMAWO EWE ADADARA MADA MAMURA MOFIYE MAMURA AWALOROKE(BIS) EWE OINLE YOMI, ABONA OINLE YOMI OSHICHE OINLE YOMI BAYEKUM BAYEKUN BAYOTA EWE DUNDUN SHEKE EWE DUNDUN SHEKE BORO BORO SHEKE SHEKE BORO (SE LLAMA DESDE ELEWA HASTA ORULA) EWE TETE LAMISAYEO EKUMA LAWA EWE OKUMA AQUÍ SE NOMBRAN TODAS LAS HIERBAS

-30-

TARUKU TA BABA RUKU TA OYE NIREO ORUNMILA BABA RU KU TA AWERO AWERO AMA(BIS) BOBADIÑO OLUWO OSAIN AWERO AWERO AMATOKE BABA UN FO MODE BABA UN FO MODE BOBADIÑO OLUWO OSAIN AWERO WERO AMATOKE AWEDIMORO OROMINI OSAIN AWEDIMORO OROMINI EWE EWE OKUMA OKUMALAWA O EWE OKUMA O KUMA O KUMALAWAO EWE IKOKO EWE IKOKO ADIFAFUN ORUMILA EWE IKOKO EWE PANDIOMON EWE PANDIOMON ADIFAFUN OSAIN EWE PANDIOMON EWE TOMODE EWE TOMODE KERE KERE OMO LERI AWO EWE TOMODE EWE FIN OSHE IBOYE EWE FIN OSHE IBOYE KOTOROMI KOTOROWAO OSHÉ IBOYE EWE FIN OSHE IBOYE SHAWERE KUEKUE FUMI WAO SHAWERE KUEKUE FOSHEWAO OUNSO ORUNLA AFUEYE ORUNLA OUNSO ORUNLA AFUEYE ORUNLA AWO NITA NITA NITAWO NITA NITA NITAWO KIMBAN KIMBAN KAMARI ODUN NITA NITA NITAWO OSAIN BOMBO OZAIN BOMBO ELENO SHUKUTAO OSAIN BOMBO BOMBO YAKATA YAKATA BOMBO BOMBO YAKATA BOMBO YAKATA YAKATA BOMBO BOMBO YAKATA TAMILAWA DIBARO TAMILAWA DIBARO

-31-

AWADOKO DIBARO KODIBARO KINIBARO KODIBARO TAMILAWA DIBARO EWE LAMISA YEO OKUMALAWA EWE OKUMA EWE FIN LAMISAYEO OKUMALAWA EWE OKUMA EWE DUNDU LAMISAYE OKUMALAWA EWE OKUMA EWE NILA DIDEO EWE NILA DIDE EWE NILA DIDEO EWE NILA DIE AWO FOKO OSHA OSAIN DE MALE EWE NILA DIDE EWE ORISAN BOREO EWE OSAIN BOREMI EWE ORIZAN BOREO EWE OSAIN BOREMI ISHIWIRIRI KUIKUI ISHIWIRIRI KUIKUI ERIN FERINMOLE ISHIWIRIRI KUIKUI AKUKO UNKO AKUKO UNKO OKEYE KEYE ALADO MAY MAY AKUKO OKUMAROKO FIRIMIWAO OKUMAROKO AKUKO OKUMAROKO ALADO MAY MAY ADIE DUN DUN TAMILAWA AKUKO TIMBELAYE E TIMBELORUN WARAMI AKUKO KIUMBO WARAMI AKUKO AKUKO FUN FUN WODOMI WODOLAY WODOLAY WODO LAIN ALA KENTAIN KANA KANA BALE AMI QUEA AMI QUEA ADASHE ADAMASHE AYEWESE UN BALOWO BIADA ASHÉ AYEWESE UN BALOWO IROKO AYEO IROKO AYEO SESO KUO AKUAO SHISHO IROKO AYEO AJA BEKUN BELE KOIMA KOIMA KOIMA AJA BEKUN BELE KOIMA EKUN OJUANI EYE OSHÉ AWO ORIE AWO MOYUKAYO MAMA OSAIN. ABA ORIN OSOOSI 1. ERO SI BABA KA RERE. 2. MORO CORO KOMODE MERO, MOYE NAYE MOMODE MATA (2X) OTA NI-IMA-A TARA, ERO NI-IMA-MARORA. LA GUEDE L'ORUN

-32-

SERIKI SERIKI L'ORUN AFE LEYA SAKA QUIMISA, OKU LO-OBA BOBA RENAYE MATA QUE YANAYO.

3. YANA. 4. OSOOSI OMO MI GUARA, GUARA O QUE O QUE. (2X) 5. OSOOSI AYILODA OMO LODE. 6. ODEMATA ORE-ORE. 7. YAMBOROKO-ILORO, ODE MAFI ODEFA. 8. A FUNFO-UNLO, AGUA LELE CONFOYA. 9. ODO-A KOFA. 10. CALL; CORO CORO COMO. RESPONSE; DE MORO. CALL; CORO CORO COMO. RESPONSE; DE MORO. CALL; LAYE LAYE COMO. RESPONSE; DE MOTA. (REPEATS) CALL; OCHOSI OMO-LA. RESPONSE; OCHOSI OBATALA. CALL; TAWA DE OMO. RESPONSE; LERI SI. CALL; LERI SI OMO. RESPONSE; YAWARE QUE YAWARA. CALL; CORO CORO CORO. RESPONSE; DE MORO. CALL; AIDA ORIKI. RESPONSE; AIDA OLUO. Call; Aida oriki. Response; Aida Oluo. Call; Coro coro coro. Response; De moro 11. Call; Osoosi baba ayi. Response; Loda a la mala ode (Repeats) Call; Yambeleke ilo odo. Response; Ode made golona (Repeats) CALL; SIRE SIRE. RESPONSE; ODE MADE ORE ORE. CALL; SIRE SIRE. RESPONSE; ODE MADA ORE ORE. CALL; ODEDE ODEDE ODEDE. RESPONSE; ODEDE AWA LERE KONFORA. 12. CALL; OSOOSI OMO MI. WARA WARA. OGUE OGUE. RESPONSE; OSOOSI OMO MI. WARA WARA. OGUE BABA.

-33-

13. CALL; E ODEDE ODEDE. RESPONSE; AWANILE KONFOLA. CALL; ODEDE ODEDE. RESPONSE; AWANILE KONFOLA. CALL; ODEDE. RESPONSE; AWANILE KONFOLA. CALL; ODEDE. RESPONSE; AWANILE KONFOLA. 14. CALL; ERO SI BAMBA KARERE ABATA KAREREO. RESPONSE; ERO SI BAMBA KARERE. CALL; UAGUAN KARE ODE MADE KAREREO. RESPONSE; ERO SI BAMBA KARERE. CALL; YAGUNA KARERE ABATA KAREREO. RESPONSE; ERO SI BAMBA KARERE. 15. CALL; KOROKORO KOMO DE MORO LAYE LAYE KOMO DE KODA. KORO KORO KOMO DE MORO LAYE LAYE KOMO DE KODA. OSOOSI OMA OMA OSOOSI OMO OBATALA. AWADE OMO LENIKI AWADE OMO OMA FEWA. AWADE OMO LENIKI AWADE OMO YAKUARA KE YAKUARA. KORO KORO KOMODE MORO. RESPONSE; REPEAT. CALL; ERIKI. RESPONSE; YAMBALA. CALL; ARIKU. RESPONSE; YAMBALA.

OTROS SUYERES REZO PARA REFREZCAR PUERTA Y ESTERA OMI TUTU; ONA TUTU, ACHE TUTU, TUTU ILE. TUTU LAROYE. TUTU ARIKU BABAWA REZO PARA MAYUBAR AL COCO ALARU FUSILE ORICHA BADARO FUMI ARO NITOSI SORO ATI BEREGNA OBI ATI DILOGGUN NINA ORICHA TIPUE NITOSI KAN IYE MODUPUE OBI ELEGGUA

-34-

MOYUBA A OLOFIN MOYUBA OLOFIN. MOYUBA OLORUN. MOYUBA OLODUMARE. MOYUBA OLOJONI. ONI ODUN MOCUEDUN. OLORUN ALABASUDAYE. OLORUN ALABOSUNIFÉ. AOLORUN ALAYÉ. OLORUN ELEMÍ OLODUMARE OBA ATERE KAJE. OLODUMARE, MOYUGBA GBOGBO IKU IMBELESE. OLODUMARE, IBAÉ, BAYÉ TONU. MOJUBA ATIJÓ OJÓ MOYUGBA ATIWO ORÚN. MOYUGBA AYÁI ODUN, ONI ODUN, ODUN OLÁ. MOYUGBA ORÚN. MOYUGBA OSHÚKUA. MOYUGBA ILE OGERE A FOKO JERI MOYUGBA GBOGBOWAN OLODO ARAORÚN: OLUWO, IYALOCHA, BABALOCHA, OMO- KOLOBA EGGUN IMBELESE OLODUMARE. MOYUGBA GBOGBOWAN OLODO ARAORÚN: OLUWO, IYALOCHA, BABALOSHA, OMO – KOLOGBA EGGUN ELELEGBA, LAGBA, LAGBA, IMBELESE, TIMBELESE, OLÓDUMARE. PARA LOS MUERTOS IBAE BAYENTUNU QUI TIN BELESE OLODUMARE ALICIA ALDACHE, IBAE BAYENTUNU QUI TIN BELESE OLODUMARE OCHEWELLW, IBAE BAYENTUNU TO LAWA DE ASRA ONU, IBAE BAYENTUNU TO BOGBO EGGÚN DE OLCU, OLOCHA, BABA OCHA, IGUERI QUE COWO ILE. PARA LOS VIVOS MUYURBA KINKAMACHE OLUFFN DEL, MOYUBA OMI AKE MOYUBA CODA MOYUBA CHEDA, MOYUBA ODDUN AYAI, ODDUN DE MI ELERI (CABEZA) MOYUBA OLOFI, OLODUMARE MOYUBA BABA TOBI, IYA TOBI DE OCHA, MOYUBA BARA JAYIQUI ALAGUANA, CON LA BENDICIÓN DE ORUMILA, OBATALÁ, ORI YEYEO, OCHALEFFON OSANKIRINAN, CHANGÓ COWO CABIOSI CHANGÓ ERUFINA, YACULO MOYUBA TECOLABA LERI TO CU MOYUBA, BEGOBO CAJE ILE

-35-

MOYUBA EJU RREONA COMANI CANDO ELU WEKUN ASÍ OSAÍN A CATA JERI JEY JECUA JANZA OYÁ OMO, DURU GANGA LA BOSI, MOYUBA CHOLA KINIGBA CHOLA KINIBA ALGALLÚ, MOYUBA ERICHACKO, YEMAYÁ OMI LATEO OYASABI OLOKIN OYASABI OLOKIN. ACJERE OGGÚN BABA LUA AVE SOPANA BABA MI. ELEGWUÁ ELEGWA BARALAYIKI ALA WANA KOKORI BITA TENTE ELUE ALADO URE ECHUREO AWO ESHUREO OMO ESHUREO DEDEGUANTOLOCUN. OGGUN OGGÚN AGUAN MEYI LAGUER OWO ORO OGGÚN CHIRIBIQUI OGGÚN MOKA OGGÚN AL WEDE OGGÚN A LA ILUA. OCHOSI OCHOSI DE KRUCO MATA SE OCHOSI ALA KASA BORO ME BORO MI. OZÚN OZÚN DURNGANGA LA BOSI MA MIDE MADUBULE OKE OKE: LEGUE MI TITI LA TOKE AYALU BANBAN. ORICHA OKE ORICHA OKE ERI AVE AFELE ICU ENANGODO ME BALE AFEFE IVU OCHA KAN KAN BI ATELU. ACRENICA ACRENICA KO MI TAZA. OGUE KERIKOTO OCHA BAYI DADA.

-36-

ALGALLÚ ALGALLÚ SHOLA WINI MIYE ACHERE ADECHE ORO INA ERI KOTO ESO WAYO. CHANGÓ CHANGÓ OLE LA BI OKE INASU LERI BORA LU OKE MA SIA CHANGÓ ME NI MA SE LEGUA CHANGÓ INA KOLOBA. OBATALÁ OBATALÁ OBA MI YERE AVE KUATI KUATI ¡LE ILE A NA YE OCHA MERIDILOGGUN OBATALÁ IBO AYUBA. OBA OBA SI OBA LETUN. JEGUÁ JEGUÁ RIMA OLU KAKAZO YO KODA. YANZAN YANZAN JECUA JEY KAKAZA AKE OYA MEZA MEZA OYA KOCHETE. YEMAYÁ YEMAYÁ AKERE OKUN AYAYOBI OLOCUN ABIRIKI MAYELEUN AREKE MA SALA BOGBO AGANA T:R I ALA BA MI IBA MN¡ LA LEO AY¡ BLE IYA OCHÚN OCHÚN YEYE KARI, E; ERI AGUO IBU DEDEGUALTILOCUN OCHÚN MERI YEYEC. REZO PARA LA APERTURA DE LA ESTERA ORACION A ORUNMILA ORUNMILA ALA KUALOSIÑA ONAWE ODUDUWA AKUANI EBORA, EYILE MERIWE, FOBATI FOBAYE FOBAKUE

-37-

ELERI IKPIN ODE AMAMO QUE FI EDENO KI KU MAKUA, KIARON MAWE MIRE KIOFO KOTE WEYO BABA OWADI ASHE. SE HACEN TODOS LOS REZOS ANTERIORES Y LUEGO SE RECITA LO SIGUIENTE (REZO POSTERIOR): OPE NI FUN OLORUN, GRATITUD AL DUEÑO DEL REINO DE LOS ANCESTROS, IBA OLODUMARE, OBA AJIKI, HOMENAJE AL CREADOR, EL REY QUE NOSOTROS ALABAMOS PRIMERO, MO JI LONI, YO DESPIERTO HOY, MO WO'GUN MERIN AYE, YO MIRO LAS CUATRO ESQUINAS DEL MUNDO, IBA ELAWORI, HOMENAJE AL ESPÍRITU DE LA PUREZA, AGBEGI LERE, LA'FIN EWU L'ADO, ÉL QUIÉN ESCULPE LA TELA S MÁS PREÁMBULOS EN LA FORMA DE UNA ESCULTURA, EITI OLODUMARE KO PA'JO IKU E DA, UNO CUYA FECHA DE MUERTE NO HA SIDO CAMBIADA POR LOS INMORTALES, OMO OLUWORIOGBO, HIJO DEL SACERDOTE PRINCIPAL QUE HIZO TODAS LAS CABEZAS QUE EXISTEN EN LA CREACIÓN. IBA'SE ILA OORUN, HOMENAJE AL PODER DE ESTE, IBA'SE IWO OORUN, HOMENAJE AL PODER DEL OESTE, IBA'SE ARIWA, HOMENAJE AL PODER DEL NORTE, IBA'SE GUUSU, HOMENAJE AL PODER DEL SUR, IBA OBA IGBALAYE, HOMENAJE AL REY DE LAS ESTACIONES DE LA TIERRA, IBA ORUN OKE, HOMENAJE AL REINO INVISIBLE DE LAS MONTAÑAS, IBA ATIWO ORUN, HOMENAJE A TODAS LAS COSAS QUE VIVEN EN EL REINO INVISIBLE, IBA OLOKUN A-SORO-DAYO,

-38-

HOMENAJE AL ESPÍRITU DEL OCÉANO, EL QUE HACE LAS COSAS PROSPEREN IBA AFEFE LEGELEGE AWO ISALU-AYE, HOMENAJE AL PODER DEL VIENTO, EL MISTERIO DEL MUNDO MISTERIOSO, IBA OGEGE, OBA TI NGB'AIYE GUN, HOMENAJE A LA MADRE TIERRA QUE SOSTIENE EL ALINEAMIENTO UNIVERSAL DE TODAS LAS COSAS EN LA NATURALEZA, IBA TITI AIYE LO GBERE, HOMENAJE A LA PERPETUIDAD DEL MUNDO EN LA ETERNIDAD, IBA OBA AWON OBA, HOMENAJE AL REY DE TODOS LOS REYES, IBA OKITI BIRI, HOMENAJE AL PREVISOR DE LOS ÚLTIMOS DÍAS, OBA TI NP'OJO IKU DA, EL REY QUE PODRÍA CAMBIAR EL TIEMPO DE MUERTE, IBA ATE-IKA ENI OLODUMARE, HOMENAJE A LA ESTERA QUE NO PUEDE SER ENROLLADA UNA VEZ PUESTA, IBA ODEMU DEMU KETE A LENU MA FOHUN, HOMENAJE AL PODER QUE EXTRAE LA BONDAD DEL REINO DE LO INVISIBLE, IBA'SE AWON IKU EMESE ORUN, HOMENAJE A LA MUERTE, EL MENSAJERO DEL REINO INVISIBLE, IBA ORI, HOMENAJE AL ESPÍRITU DE LA CONCIENCIA, IBA ORI INU, HOMENAJE AL ESPÍRITU DEL UNO MISMO INTERNO, IBA IPONRI TI O WA L'ORUN, HOMENAJE AL ESPÍRITU DEL UNO MISMO MÁS ALTO QUE VIVE EN EL REINO INVISIBLE DE LOS ANCESTROS, IBA KORI, HOMENAJE AL CREADOR DE LA CALABAZA QUE CONTIENE AL UNO MISMO INTERNO, IBA AJALA-MOPIN, HOMENAJE AL ESPÍRITU DEL GUARDIÁN DE TODOS LOS ESPÍRITUS INTERNOS QUE SON ESCOGIDOS DEL REINO INVISIBLE DE LOS ANCESTROS, IBA ALUDUNDUN-ORUN, HOMENAJE AL ESPÍRITU QUE ANUNCIA EL DESTINO QUE ES CREADO EN EL REINO INVISIBLE DE LOS ANCESTROS, IBA ODO-ARO, EL HOMENAJE AL RÍO AZUL Y EL RÍO DE LA SANGRE, ATI ODO-EJE, ESE LUGAR QUE CAUSA QUE EL DESTINO SEA OLVIDADO,

-39-

ORUN ORI NILE, EL REINO INVISIBLE DE LOS ANCESTROS ES LA CASA PERMANENTE DEL UNO MISMO INTERIOR, E OO JIYIN, E OO JABO OUN TI E RI, ESTÁN ALLÍ LAS CUENTAS DEL UNO MISMO INTERIOR POR LO QUE HA HECHO DURANTE LA JORNADA A LA TIERRA, IBA ESU ODARA, HOMENAJE AL DIVINO MENSAJERO DE LA TRANSFORMACIÓN, OKUNRIN ORI ITA, EL HOMBRE DE LOS CRUCEROS ARA OKE ITASE, DE LA COLINA DE LA CREACIÓN, AO FI IDA RE LALE, NOSOTROS USAREMOS SU ESPADA PARA TOCAR LA TIERRA, IBA OSOOSI HOMENAJE AL ESPÍRITU DEL RASTREADOR, ODE MATA, EL DUEÑO DEL MISTERIO DE LAS MEDICINA MACULADA, IBA OGUN AWO, HOMENAJE AL MISTERIO DEL ESPÍRITU DEL HIERRO, ONILE KANGU-KANGU ORUN, EL DUEÑO DE INNUMERABLES CASAS EN EL REINO DE LOS ANCESTROS, IBA OBATALA, HOMENAJE AL ESPÍRITU DEL JEFE DE LA TELA BLANCA ORISA OSERE IGBO, ORISA ALABADO EN LA ARBOLEDA SAGRADA, ONI KUTUKUTU AWO OWURO, DUEÑO DEL ANTIGUO MISTERIO DE LA TELA BLANCA, ORISA OSERE IGBO, EL ESPÍRITU QUE ES ALABADO EN EL SAGRADO DÍA DEL BOSQUE, IKU IKE, GUARDIÁN DE AQUÉLLOS CON DESHABILIDADES FÍSICAS, OBA PATA-PATA TI NBA WON GB'ODE IRANJE, REY DE TODAS LAS GENERACIONES FUTURAS, IBA YEMOJA OLUGBE-RERE, HOMENAJE A LA MADRE DEL PEZ, EL DADOR DE COSAS BUENAS, IBA OSUN HOMENAJE AL ESPÍRITU DEL RÍO, OLORIYA IGUN AREWA OBIRIN, DUEÑA DEL PEINE DE PELO PARA LAS MUJERES BONITAS, IBA OLUKOSO AIRA, HOMENAJE AL REY QUE NO SE MUERE,

-40-

BAMBI OMO ARIGBA OTA SEGUN,

EL HIJO DE LA PIEDRA DEL TRUENO, IBA AJALAIYE EL HOMENAJE A LOS VIENTOS DE LA TIERRA, AJALORUN LOS VIENTOS DEL REINO INVISIBLE DE LOS ANCESTROS, OYA OLUWEKU, EL ESPÍRITU DEL VIENTO ES EL QUE GUÍA A LOS MEDIUMS DE LOS ANCESTROS, IBA AJE-OGUGULUSO HOMENAJE A LOS ESPÍRITUS DE RIQUEZA Y BUENA FORTUNA, OLAMBO YEYE AIYE, EL HONOR ESTÁ VINIENDO A LAS MADRES DE LA TIERRA, IBA AWON IYAAMI, HOMENAJE A LA SOCIEDAD DE MUJERES SABIAS, ALAGOGO EISWU A P'ONI MA HAGUN, EL PÁJARO BLANCO ES LA FUENTE DE SU MEDICINA, IBA ORUNMILA, ELERI IPIN, HOMENAJE AL ESPÍRITU DE DESTINO, TESTIGO DE LA CREACIÓN, IKU DUDU ATEWO, EL PREVISOR DE LA MUERTE, ORO TO SI GBOGBO ONA, EL PODER DE LA PALABRA QUE ABRE TODOS LOS CAMINOS, IBA AWO AKODA, HOMENAJE AL ADIVINO LLAMADO AKODA, PRIMER ESTUDIANTE DE ORÚNMILA, IBA AWO ASEDA, HOMENAJE AL ADIVINO LLAMADO ASEDA, QUE ENSEÑÓ IFA AL MUNDO, IBA OJUBO ONOMEFA, HOMENAJE AL ALTAR DE LAS SEIS DIRECCIONES. CANTO A YEMAYA YEMAYÁ ORICHA OBIRÍ DUDU KU ELERE MA YE ABAYA MI RE OYU AYABA ANO RIGBA OKI MI IYÁ MAYELÉ OGA GBOGBO OKUN. YEYÉ OMÓ ELLA LOJUN OYI NANI RETA GBODO OKUN NIBÉ IWO NIBÉ IWO NIRÉ OLOWO NITOSIRE MO TERIBÁ DUPUÉ DUPUÉ IYAMÍ. YEMAYÁ ATARAMAWÁ AKUYÁ OLOSÍN BA BALÉ APOYUDE AKRÚ SARAYÁ BIOLISÍN YEMAYÁ MAYELÉ OBA OYÉ AGOYÓ SODÍ AKOARAMÁ OKERÍ OSÍN AKUKUÉ SALIKA AKUEYE OCHA KU ORI AYE AYAIN. YEMAYÁ SABATÉ OLOCUN AWAN KISIE BO DE O ATEÍN YEMAYÁ ASAYABI OLOCUN KU DIMBO LU O BÉ LE NI. IYÁ MI YEMAYÁ TARAMAGWA SAYABÍ OLOCUN OLODUMARE YAMI MU BE YA OMÍ TUTU EYÁ RIYÁ BO TO IYÁ OMI OKEKERÉ ABILÁ IYÁ YA ME ABILÁ AYA ME AKUA ELO MO FUN YA O KE DE ERA BOGBOUN KUE KUEYE BONBÚ BONBÚ MA YON MINÁ.

-41-

YEMAYÁ ASA BI OLOKUN CHIKEDÉ MBO LUWO O BELENINE. IYA MI YALODE ORE IYAMI ARE KUARA MO O YAMI YALODE ABE AWOYÓ YEMAYÁ OLODO AWOYÓ YEMAYÁ. YEMAYÁ FU MI AWOYO BA KI RE YEMAYÁ LA RO KE. ATARA MAGBÁ ASAYABIOLOKÚN BI OLOCUN YAMÍ LADÉ OBO RU MI IYAMIO IYÁ OMIO OLOCUN. ACHÉ RE RE RE IYA MI LA TE YEMAYÁ ASAYA BI OLOCUN IBU TAGANA DEDÉ WATOLOKUN OKOBA YI REO AYABA IBU LA OMIO KOFIEDENU IYÁ MI AYUBA. YEMAYÁ TARAMAWAO ASAYA DI OLOCUN KOFIEDENU YIN YA IYÁ RE MI ACABA OYIRÉ. YEMAYÁ ATARAMAWÁ CHIKIDÍ NIBU ODUN YEMAYÁ MO WA RÍ YEMAYÁ MO WA RI. YEMAYÁ IYÁ MI APA YA RI ODO AWA SON YEMAYÁ IYA MI TARÁ MAGBA OMIO JOJA ACHERÉ RE RERE IYÁ MI ODUN AYABÁ TI WA ODUN MIO YEMAYÁ ASAYA BI OLOCUN AWAYO YOGÚN CHUORO AYABÁ LO CHU BO KO MI EMI BO CHE IYA OLO MIO AKARÁ BI AYÉ YEMAYÁ. YEMAYÁ OSI NIBA ODE YALE YALUNA YALÉ OMÍ BE IYABÁ MIO. YEMAYÁ TARABÍ OLOCUN MAWA AWOYÓ OGUÉ. IYÁ MIO ATARAMAGBÁ MIO JOJO ACHARÉ OGÚN AYABA TIWÁ ODUN OMIO YEMAYÁ ASABA BI OLOCUN AWOYO AWOYO YO GUN EWA MI EMI BO CHE OLOMI AKARA RI AYE YEMAYÁ. YEMAYÁ IKE RE OKUN ASAYABÍ OLOCUN YA BI LEDA OMO ARIKÚ ALLAJARA DE YU OMÁ KA MA SI IKÚ KA MA RI EYÉ KA MA RI OFÓ KAMARÍ ELEMBIPONE. ERE YO ERÉ YO YAABA MI YEMAYÁ OYÓ OYÓ AYABÁ YEMAYÁ AYABÁ. YEMAYÁ LA UMBA E YEMAYÁ LARIO EKE YEMAYÁ MBI MI YEMAYÁ BA TE. YEMAYÁ OSA MA YAN ATARAMAGBA ASAYABÍ OLOCUN ALATUEN IYÁ YAMÍ YALODE ORE YAMÍ YALODE AREKUARA MA IYÁ MI ARE AWOYO YEMAYÁ OLODO AWÓ YEMAYÁ. FU MI AWOYÓ BA KI RE YEMAYÁ LAROKE. OLODE AWOYÓ YEMAYÁ YEMAYÁ OLODE AWO ORO MI MO TU BA AWOYÓ KO WO KO WO OWO RA YE YEMAYÁ ORA YE KABÍ ORAYÉ OWÓ RA YE ALABANBOCHÉ AWARA SEKÚN SEKÚN YEMAYÁ. YEMAYÁ FU MI DERE KANA YEMAYÁ OKUA BO DE ABOTOTI KUA ACHO BE RE ENE KE SE OBA TOTI BE TUN ACHÓ BE RE YEMAYÁ FU MI DE RE UN YEMAYÁ FU MI TA BE SA OGUEREO OGUERÉ LALA MIO. OLOWOYO UN WE MI IWÓ OBINI OLOFI. YEMAYÁ FU MI IBA OLE BI SO LOWO YEMAYÁ FU MI LOWO. ACHE RE RE IYA MI LADE TE YEMAYÁ ASAYÁ BI OLOCUN IBU YI AWANA DE DE WAN TO LO KUN OKOBA YI RE AYABA BAI BU LA OMIO KOFIEDENU IYAMI AYUBA. YEMAYA OLOCUN ATARAMAGBA OSAYA BI OLOCUN YEMAYÁ ONA KOTERO OKE BE MBO LEKE LO MI FON MA LO MI NA KUE KUÉ MI LODO KEKERÉ IYA MO FE IYÁ MI NI BA TI OKO ISILE ORICHA FU MI IYÁ. OWO RA YE YEMAYÁ ORO YE KABI ORAYÉ OWO.

-42-

CANTO A OCHUN YALODE AKIDO ABALÁ ABÉ DE BU ONI MALÉ ADO ELEWENI KIGUI RI SOKÉ DE TO CHE NI KUKUELE YEYÉ MARO. OCHUN AGÜERE YÍ MA RO IYÁ MI KOFIEDEMO IYÁ MI YEYÉ O YEYEO OMÍ OCHUN BABALOWÓ IYAMÍ. OCHUN MORI YEYEO ODE KOYU EÑI MALE ODUN ENI TITI EKÓ AFIEDENO OLOBÉ FUN AÑIKEÑI KADO ÑAWAÑI ÑAWAÑI KOLO RI. OCHUN IWA IYÁ MO IYÁ MIO IKO BOSI IYAMÍ WA SI IYAMÍ MO ORI YEYEO OSUN. OCHUN IWA IYA MIO IYÁ MIO IKO BOSI IYAMÍ WA SI IYAMÍ ORI YEYEO OSUN. OCHUN MORI YEYEO OBINI ORO ABEBE RO OSUN YO MI KO LA LEKE IYÁ MI KO YO SO UN YEYÉ KARI WAÑARI OGA LE KI ASE OÑA. IRAMÓ....... OLOYEO. AWAÑAÑI IKOSI ABI RE KA IYA MÍ OCHUN IWÁ IYAMÍ IWÁ IKOBO SI IYAMÍ MO RO ORÚ UN... YEYEO OCHUN. OCHUN MORI YEYEO ADÉ KOYÚ EÑE MALÁ ODU EMI TITI EKO KOFIEDENU OLO REFÚN EÑIWE ÑIKADO ÑAWANI EDORI. YEYEO AKETEBÍ MO WALE IYA´MI. ORI YEYEO ALADE KOYU AYI MASÉ OCHUN ORÍ BETE EKO OFIWEREMO OTORALI FAN ENI WEÑI MA WA NI ODODO KALE YE AMI IYAMÍ. YEYÉ KARI ENDUSA IWAWASI KO GUN KOWOSÍ YEYÉ OLONÍ BONA OSEMI ESA IYA MI OYIBONA ALADÉ KOYU FO CHO SIN ABE SI YEYEO ORU YEYEO. ELELÚ PALUCHÉ OYÉ BABA YU OCHÉ OSEO MA LO KA MALUKA LODAFIN KAFURUKÉ BEKÍN SI LU IYAMÍ MAFEREFUN YALODE AFIWEREMO O YEYEO AYAMÍ. OCHUN YEYÉ KARI BAN GANÁ DE ALADEO KOYÚ KOYÚ IBA ÑARÉ EKILIRÁN OSÚN LA OKÉ OSA MI LUDE YEYÉ SA MI LU DE OSUN MILUDÉ AKAYA MI LU DÉ YEYÉ OSUN MILUDÉ. OCHUN MORÍ YEYEO ALADÉ KOYU ERU MALE ODÚ ERÚ TETELEKO AFIDE LEMÓ OLESIO ENI KENIKAO MA KE SI ONO WANIE KABIE SI AFIWEREMO. ETUTU KOMA TUTU IYAMÍ LADISÁ ALINÁ DI ECHUN IYAMÍ APALOTÚ ORISÁ EWÉ BRANGANISE WAÑALE WAÑALE KOWOSÍ ALIMÁ ORODÚ IBÁ MO RO YEYEO. MORI YEYEO LADEYÚ EÑIMALE ODU ENI TITE EKO OFIDERÉ EFÚNENIKEÑIKADO NAWANI KO LO RÍ LADE SU KOFIEDENU. YEYEO AKETÉ BI MO WA LE. OCHUN MORI YEYEO OBINI ORO ABEBÉ ORO SUN WONI KOLALEKE IYAMÍ KOYÚ SOUN YEYÉ KARI WAÑARÍ WAÑARI OGALÉ OGALÉ KUASÉ AÑA. AYUBA. OCHUN YEYÉ NIOGO MI BOBO IBU LAIYÉ NIBÓ GBOGBO OMÓ ORSHA LO WE NOTOSI EGBA MA ABUKÓN NI OMÍ DIDIMÉ NITOSI ONI ALAFÍA ATI AYO ABINRIN KUELE RE ACHÉ WA WO ATI RE MA RO ACHÓ GELE NITOSI YO AYABA LEWÁ KUELE RE RE RI ATI AYO SU GBON BE TO NI CHÓ NITOSI KOME NIGBATI WA IBINU OBINRIN IKU IKO OLOFIN. ODUKUÉ.

-43-

IYÁ IYÁ ELEWA ABE OKADIÁ RERE. YEYÉ MORÓ AFIKEREMA IYAMÍ AYOBÁ OLODÉ OLOSUN SINKU ÑALE IDEMI OKUERI KUEBI IYA TOSUN YALODE ABERE RON. OTOBALE ORIYEYÉ OCHUN FU UN OKE OCHUN KORI OKE YALODE IYÁ ALABAKUYE ACHO AFU CHERE OTOBALE IYÁ ORICHA. IRAMO... ALAYEO AWAÑAÑI IKO SI ABIREKA IYAMÍ OCHUN IWA IYAMÍ IWA IKOBO SI IYAMÍ WA SI IYAMÍ MORO ORÚN YEYÉ. IYÁ IYÁ A BE AKODI A RERE.

CANTO DE LA ENTRADA AL CUARTO CON LA PALOMA MOYUBA OLOFI OLORUN. MOYUBA BABATOBI IYATOBÍ. MOYUBA TOKOTOLABA IYALOCHA LERITOKU. MOYUBA BOGBO KALEILE OLUWO. MOYUBA IGUORÉ LARICHE MOYUBA BABACCHA. MOYUBA OBUYONAKAN. MOYUBA BARALAYIKI ALAGUNÁ EDNURREONA KOMANI KANDO ALA LUC. MOYUBA OGGÚN LEKÚN MARIWÓ YEYE OGGÚN TONYE. MOYUBA ODEDÉ LEKÚN KARELE ABATÁ SUNIYO OCHOSÍ. MOYUBA OSUDURU OMÓ DUBULE DURO GANGABALOCHE, MOYUBA DADÁ BURU. MOYUBA IBAÑAKE ODDUN. MOYUBA AFEFE IKU EGWÉ IKU AYÉ. MOYUBA OBIRINIGUÁ OMÓ OBA TAISA OBIRINIGUALANÓ MOYUBA CHOLA KINIBA IMA SE ORUYEYE MOYUBA ORIÑA EGWALOMITIDE. MOYUBA OKÉ AGWANILE MOYUBA BEYILLA KANDELU. MOYUBA YEMAYÁ OBININILATEO. MOYUBA OLOKÚN. MOYUBA YANZA AKATÁ JERY JEYMESA MESA. MOYUBA YEGWÁOKA OBANIFA OBA LESE. MOYUBA INLÉ ABATÁ LEYERA. MOYUBA YEYE KARI LA DE ISÚ AÑALE ODDÚN- MOYUBA ORUMILA, LA IFA-OGWO IFAARIKU BABAGWA MOYUBA BABA LU AYÉ ACRONICA MOYUBA. 1) MOYUBAR MUERTOS MAYORES Y VIVOS MAYORES FAMILIARES DE OCHA EN OTRAS PALABRAS. 2) MOYUBAR PADRINO Y YURBONA DE UNO BABALOCHA IYALOCHA ELUE IGUORO QUE COGUE ILE. 3) ECUE EDDUN AYAI EDDUN (EL PADRINO) LOS AÑOS DEL APADRINO.

-44-

4) ERICHESI EYEBALE A ELESE OCHA ICO AFUN LORUBE (TOCAR AL YABO CON LOS ANIMALES) 5) EREBO ORIATE IGUORO ERUFINA ARA ODDUN. 6) EREBO NI SU AVE EREBO KIKENO BARA LAYIKI ALAGUANA COCOROBIBIYATENTE CLU ALADO URE. 7) OJUANI CHORBE (TRES VECES) AGUA TETETERE. OJUANI RA CHE MICHA EGODO JIO JIO OJUANI ICU OJUANICEYO OFA DACHA MI CHERO KI LEBO DWE OJUANI AKIKO ADIE EYELE ETUN. 8) EYIOCO TEMITAN TEMITECHE MONI MENIGUO LECUN KI ELEBO DE EYIOCO. SUYERE EBO YERE NI BOYA EYIOCO TEMITAN TEMICHE MENI MENIGUO LOCUN. 9) OGGUNDA RIZO BINI OMA LARA RIZO BINI UN ENFONFO FEBEYERO OWE OGGÚN OGGÚN ALAWEDW OFA BEYE OFA BELE ELENU SUAVE. SUYAYE AKERE UN COCO ALGUA NICHERO ALADO ATARAGUE ATAMIRIMA COSI OMA CUANGUE. 10) ORO MAFFUN MAFFUN OFFUN BREKETE OFFUN LORO OFFUN ORO JUJUNBA MICO MIO. SURARE ORO JUJUNBA MICO MIO ORO JUJUNBA MICO MIO. 11) EYEUNLE DEDE LABOSU DEDE LABOSI UN ECHA TUTU TATO VA FIRINU. SURARE WONA ¡YE WONA IYE WONA ONI CUACUA WENA IYE. 12) IROZO ACUA MACHA DIRE DIRE COFI KA PA ELENU UN EDARA ECO LAVE LAVE LAVE IC LAVE LAVE ORUN EKUE BABA IROZO. SURARES CACHA AGUANARIO COCHAGUNARI CACHA AGUANARI. 13) OSA LEGUA SI EGUO EGUO TONI FOCUN EGUE EGUE SI CAN CAN EFA DAZA ECHERO. SURARES FUFU LEKE ICU OBEFIRELO FIRELO BALE ABOFIRELO.

-45-

14) OBARA CAMA CATI ICU. " " " " " "" FIRELE EYO " " " " " " "FIRELE EFO " " " " " " "FIRELE AREYE TINCHE OMOBA LEGUA OBA ILECURU AVE VAGUE. SUYARES OBARA UN DUN ICUN UN (3 VECES) 15) ODIMA ACUMARIMA ODIMA COGUO DIMA EDI GAG A GAGO ERECURU ELE. SUYERES TAMI ADA LEGUE MI ADA LEGUE MI ADA LERICHA 16) OCHE MULUKU MOLUKU OCHE SARICUI UNDERE IBAYE DEGUA FEIDO. SUYERES IBEYE DEGUA DODIDE (2 VECES) BEGBO AYEMABO IBEYE DEGUA FODIDE. 17) EYILA AGAHA BAYA AYABA DARA IBA RETA LERI LA FICHETE "CACHETE ICU" ANO EYO ARAYO SUYERES

ENI TU MAYO MAYO ENI LUMALO E MALU LUBE ALADO BEGUANO MEJI EMOFILLO ERI OMA MEJI EMOFILLE GORUO CUNANBO ANBO GUARO CUNAMBO LA OFI LA OBEDA LARICHA FICHETE IBAROTA LARICHA FICHETE LARICHA FICHETE IBARATA LARICHA FICHETE LARICHA FICHETE IBAROTA LARICHA FICHETE

-46-

COMO SE PREPARAN LOS ELEKES Tanto la confección como la imposición de los collares en la santería, están sujetos a reglas. En el procedimiento de confección, los collares pueden ser ensartados por un profesional, ensartador, al que el babalawo o el santero encarga el trabajo con sus indicaciones específicas; también puede ser el propio babalawo o santero quien los confeccione. Los collares son un ejemplo de animismo ya que llevan consigo una serie de ritos indispensables para la iniciación de los collares y del neófito; es la iniciación a la vida del creyente y la iniciación a la vida de los collares. Sin embargo, para que los mismos tengan efectividad y sirvan de amuleto o resguardo, es preciso observar determinadas reglas. Lo primero que hace un santero antes de preparar los collares para investirlos, es cantarle y moyugbar (rezar) a los santos con los que va a trabajar. Se debe usar siempre hilo de algodón, para ensartarlos. No sirven ni los hilos de nylón ni los de alambre, ya que no son absorbentes y no recogen el omiero donde serán lavados. Se comienza por el de Obatalá, y según se va ensartando se recita lo siguiente: “Tu ashé Obatalá a (nombre de la persona), mi ashé a (nombre de la persona), Obatalaisa Obatalocha tu ashé elekes, mi ashé eleke babamí lerí catiogue ocuní Obatalá tu ashé eleke ayuba Obatalá. Maferefún Obatalá” Se sigue con el de Yemayá, mientras se reza: “Tu ashé Yemayá a (nombre de la persona), mi ashé a (nombre de la persona), Yemayá Olokun Yemayálocha ashé arere illa milateo Yemayá, tu ashé elekes lerí o mio Yemayá lordé, tu ashé eleke ayuba Maferefún Yemayá” Se continúa con el de Oshún, diciendo: “Tu ashé Oshún a (nombre de la persona), mi ashé a (nombre de la persona), Oshún obiní oro yeye yeyeo tu ashé elekes illa lerí illami oni egale cuasi tu ashé eleke Oshún illa illami oni egale cuasi tu ashé eleke Oschún illa illami tu ashé eleke Oshún ayuba. Maferefún Oshún” Para Shangó se dice: “Tu ashé Shangó a (nombre de la persona), mi ashé a (nombre de la persona), tu ashé Shangó olouco Ozaín cherere tu ashé eleke ayuba Shangó. Maferefún Shangó” Al terminar estos cuatro collares, lo primero que se debe hacer es ir al río y lavarlos bien. Es conveniente darle una gallina y miel de abejas a Oshún en el río. Después del lavatorio ritual en el río los collares ya están listos para empezar a darles de comer en las soperas de los santos. Se comienza por hacer el sacrificio animal a Eleggua. Se preparan las hierbas con las que va a hacer el omiero: ocho para Obatala, siete para Yemaya, cinco para Oshun y seis para Shango. Se machacan (se ripian) las hierbas con Oké, sobre la estera, mientras se canta a Osain y se tiene especial cuidado en que ninguna hierba caiga al suelo. Se dan los animales correspondientes a los orishas y se unen todas las hierbas en el omiero final. Se ponen los collares durante siete días frente al canastillero de los orishas para que recojan su ashé o energía. También se debe poner una fuente con las comidas de los santos y las frutas y viandas de su agrado. Pasados siete días los collares están listos para ser investidos. Los collares de fundamento son siete, pero siempre se empieza por recibir cuatro, que son: Obatalá, Oshún, Yemayá y Shangó. Después según lo indiquen los Santos se reciben los otros tres (Eleggua, Oggún y Oya).

-47-

ORACULO DEL COCO Oráculo de Biague, es el nombre que recibe el método o sistema de adivinar mediante el uso de cuatro pedazos de cocos, es uno de los subsistemas oraculares de Osha-Ifá. Este Oráculo recibe el nombre porque según el "Patakí" correspondiente; fue un awó adivino llamado Biague quien creó el sistema de adivinar habiendo trasmitido más tarde ese secreto a su hijo nombrado Adiatoto. Dice un Patakí que había un Awó que se llamaba Biagué quien tenía un hijo que de nombre Adiatoto, a quien le había enseñado su único secreto, que consistía en la manera de tirar los cocos. En la casa de Biagué, había más muchachos, otros hijos de crianza, muchachos que le obedecían como un padre y él consideraba, como hijos suyos, todos se tenían como hermanos, pero Adiatoto era su verdadero hijo, que era el más pequeño. Cuando murió Biague, todos aquellos hijos adoptivos le robaron cuanto tenía y su hijo Adiatoto, quedó pasando trabajos, Andando el tiempo el Oba-Rey, del pueblo quiso averiguar a quien pertenecían esos terrenos y ordenó averiguar por sus dueños. Aparecieron muchos supuestos, los hijos adoptivos declararon que el terreno les pertenecía, pero no tenían pruebas que lo acreditasen y que constituía el secreto. El Rey se vio obligado a publicar por medio de sus voceros el derecho que tenía quien presentara las pruebas. Adiatoto tuvo noticias de que lo andaban buscando. Al presentarse le pidieron las pruebas y como él solamente era el único que las tenía porque su padre se la había enseñado, dijo: "Esto es mío, iré a las murallas que dividen las estancias y desde allí tiraré los cocos a la plaza, si caen boca arriba esa es la prueba de lo que mi padre me enseño". Así fue, al tirar los cocos, todos respondieron con Alafia, entonces el Oba le hizo entrega de los terrenos que fueron usurpados por los falsos hijos de Biague. Teniendo en cuenta lo anteriormente expuesto, es obvio que, cuando se proceda a Moyubar para registrar con coco, se deberá invocar a Biague y a Adiatoto pidiendo su irradiación ya que fueron ellos los precursores de la adivinación con los cocos. No obstante, lo dicho se observa que generalmente, exceptuando a los Babalawos, los que hacen uso del coco para investigar siempre omiten en sus invocaciones a Biague y a Adiatoto. Hay quien sostiene que el oráculo de Biague da doce letras y hay también quien dice que las cinco posiciones conocidas deben interpretarse como otros Odun. Nos atenemos a las cinco posiciones fundamentales y a las interpretaciones de las mismas, según lo hacían los viejos hace más de cincuenta años cuando sobre Osha- Ifá no pesaba tanto la sombra del mercantilismo. En el coco debemos decir que está el abecé de la adivinación Lucumí, y es su empleo el más elemental del que dispone el creyente para obtener rápidamente las respuestas de un Orisha a las preguntas que se le hacen. La profunda comprensión de este subsistema oracular abre caminos a sólidos conocimientos adivinatorios en Osha-Ifá.

-48-

PROCEDIMIENTO Ahora entramos a detallar el proceso de registro con coco. Antes de pasar adelante, debemos hacer notar que: 1. Sólo debe preguntarse acerca de un solo asunto. 2. El Osha u Orisha contesta afirmativamente o negativamente, en forma lacónica, también deberán ser preguntas breves. Muchos de los que lean esto, se asombrarán de que al exponer nosotros el significado de las letras del coco aparezcan estas en forma breve cuando, quizás, en alguna oportunidad han presenciado cómo alguien al registrar con el coco se ha extendido en amplias consideraciones y dando extensas informaciones, que, además han resultado ciertas. Debemos aclarar que esta información no sólo procede del coco, sino también procede de los amplios conocimientos del sistema oracular y sus interrelaciones, además del Ashé, del don auditivo, vidente o de otro género que podría poseer el oficiante, es decir el Iworo. Es por esto que algunos pueden decir mucho y otros tienen que limitarse a negar o afirmar.

RITUAL Se colocan los Obí en el suelo, frente al Osha a quien se va a preguntar. Se derraman tres poquitos de agua en el suelo, diciendo: Omí tuto, ana tuto, tuto laroye, tuto ilé. Se procede a moyubar. Después de Moyubar se toman los Obí con la mano izquierda y con la uña del pulgar de la mano derecha se desprende de cada uno un pedacito que se coloca sobre el Osha a quien se va a interrogar diciendo: Obinu Ikú, Obinu ano, Obinu eyo, Obinu ofo, arikú babagua. Si se le pregunta a Eleguá se desprenden tres pedacitos de coco, si es a Oshún, cinco, si es a Yemayá siete, etc... Es decir, tantos pedacitos como corresponde a la marca del Osha que ha de responder. Entonces se cambia de mano los cocos y tocando con la mano izquierda el suelo y la sopera del Osha se dice: Ilé mo kueo, Shangó mo kueo. Si es a Yemayá: Ilé mo kueo, Yemayá mo kueo. Y así sucesivamente. Estas palabras se dicen tres veces. Los presentes deberán contestar: Akué ye. Entonces se humedecen los dedos de la mano izquierda en el agua que se derramó en el suelo, se toca la mano que sujeta los cocos y se dice: Akué ye aguó, akué omá, arikú babagua. Los presentes contestan: Apkuaña.

-49-

Se unen las dos manos y se lanzan los cocos, diciendo: Obí alé baké. Cuando se pregunta para otra persona se le presentan los cocos en la frente. los cuatro pedazos de coco que lanza el Iworo para interrogar a los Orishas, el que puesto de rodillas los arroja desde la altura del pecho, o si está de pie aproximadamente desde la altura entre los muslos y la cintura, desde ahí es la altura más usual.

Letras del coco Las cinco letras obtenibles con el coco reciben respectivamente los nombres siguientes: - ALAFIA - ETAWA - EYEIFE - OKANA SODDE - OYEKUN Para el mejor conocimiento del lenguaje de los cocos ofrecemos las notas explicativas de las diferentes situaciones en que pueden caer los cuatro pedazos de cocos, sus nombres y significados: Se llama Alafia cuando caen los cuatro Obí, pedazos de coco, con la parte blanca hacia arriba. En esta letra habla Shangó y Orula Significa: Sí, paz, prosperidad, gracias. Alafia es letra buena o mala; buena cuando después cae Elleife o Etawa; mala cuando después en vez de Eyeife o Etawa caen todos los cocos con la parte negra hacia arriba, en Oyekun. Entonces hay que preguntarle al Osha u Orisha qué debe hacerse para cambiar esa letra, o sea, qué ofrenda se debe dar para impedir adversidades de cualquier orden, que es lo que asegura Oyekun u Okana Sodde. Cuando cae Alafia debe decirse: Eyeunle Obatalá, orú Ayé. Y debe repetirse la pregunta para obtener la ratificación de Etawa o de Eyeife.

Se llama Etawa cuando trae tres Obí con la parte blanca hacia arriba y uno con la parte negra hacia arriba. Hablan por esta letra: Shangó, Ogún, Yemayá y Oshosi. Esta letra dice: Sí como posibilidad, es decir que lo que se pregunta es posible, pero está sujeto a algunas condiciones tal como hacer un ebbó, darle de comer a un Osha u Orisha, etc., la palabra Etawa significa estar de frente, se confirma. Cuando Etawa se repite podemos estar seguros, pero si viene una sola vez, entonces cuidado con eso, se vuelve a preguntar. Etawa tonti Etawa es cuando sale dos veces seguidas la letra Etawa, una tras otra. Es seguridad, afirmación rotunda. Cuando cae Etawa deben decirse los rezos y súyeres correspondientes. Si esta letra cayó respondiendo a una pregunta debe tirarse otra vez diciendo: Etawa laguo. Es decir, pidiendo que se repita Etawa, para afirmar la respuesta.

-50-

Se llama Eyeife cuando caen dos Obí mostrando la parte blanca y dos con la parte negra hacia arriba. Hablan en esta letra: Eleguá, Ogún, Oshosi y Osun. Es: Sí, rotunda y firmemente, ratifica lo que marcó la letra Alafia si ésta salió antes. Cuando cae Eyeife de deben decirse los rezos y súyeres correspondientes. Se llama Okana Sodde cuando caen tres Obí con la parte negra hacia arriba y uno sólo mostrando la parte blanca. En está letra hablan: Shangó, Babalu Ayé e Ikú, para algunos Iworos solamente hablan en está letra Shangó y Babalu Ayé. Está letra puede significar simplemente no, también puede suponer algún muerto o al menos una dificultad grave. Se indaga. En Okana Sodde el Osha u Orisha con mucha solemnidad contesta que no o es que se presenta alguna dificultad, a lo que se le está preguntando. Ahora, por qué contesta con Okana, es decir tres cocos con la parte negra hacia arriba. Eso es muy delicado. Hay que averiguarlo a fondo porque quiere decir, por ejemplo, que se está haciendo un trabajo que está mal hecho y el resultado será perjudicial. Todos los que están presentes abren bien los ojos y se tiran de las orejas. Esta letra responde un no definitivo, pero también trae su cola. En Okana, el Orisha dice no lo hagas y cuídate de eso que me preguntas porque puede haber algo malo. Esta letra también sale cuando algo está incompleto por falta de alguna cosa y el Orisha se siente inconforme. Al salir Okana, no siendo una pregunta en particular, se pregunta ABEKU SI, que quiere decir ¿FALTA ALGO? Si la contestación es afirmativa a esta pregunta entonces, dependiendo del Orisha que sea, se procede a preguntar qué es lo que quiere. Por ejemplo: si es Oshún a la que se le está dando Obi y da Okana y cogió Abeku Si, se le pregunta si quiere un poco de Oñi (miel), si dice que si se le echará un poco adentro de la sopera y se procederá entonces a volver a tirar "Obi" para ver si EBODA que quiere decir, si el sacrificio (EBO) hecho está todo bien. Si da una respuesta afirmativa, no hay más nada que hacer. Si la respuesta es negativa, entonces hay que proceder a seguir preguntando si quiere algo más o si es algún tipo de advertencia que quisiera hacer ese Orisha. Se seguirán haciendo preguntas hasta que por fin todo quede aclarado, el Orisha satisfecho y haya dicho EBODA. Cuando los cocos caen en Okana se le enciende una vela al muerto; habla también Shangó y el que tira el coco se toca el pecho y dice “Olufina􀂵, luego toca el suelo y dice los rezos y súyeres correspondientes. Y se debe interrogar de nuevo. Cuando "Obi" da muchos Okana seguidos, se recogen los cocos, se les unta Epo (manteca de corojo), y se echan para la calle junto con el agua que está en la jícara. Se procederá a seguir preguntando con cuatro pedazos de coco nuevos. Siempre acuérdese que Okana es una pregunta particular es un NO definitivo, y que no se debe jugar con esto para después no tener que lamentarse.

-51-

Se llama Oyekun cuando los cuatro Obí caen con la parte negra hacia arriba; es decir lo contrario de Alafia. Hablan Shangó y Oyá Yansa. Dice no y anuncia muerte. Es letra mala, se indaga. Cuando sale Oyekun se vuelve a preguntar en el acto si es el Osha quién habla; porque puede estar hablando algún difunto pariente que nos avisa la muerte de alguien. Se le enciende enseguida una vela y se le pregunta que ebbó quiere, para hacerlo al momento y salvar a esa persona amenazada, pues su salvación está en el ebbó y no se puede perder tiempo. Si el Osha marca Oyekun se cogen los cuatro pedazos de coco y se refrescan metiéndolos dentro de una jícara con agua y con ocho piezas de manteca de cacao. Se sigue preguntando hasta llegar a la plena convicción de lo que dice. Si Oyekun se repite, es decir, sale dos veces seguida, Shangó habla de una persona que está muy mala de posición y aconseja que se le haga una rogación para mejorarle su suerte. A esa persona se le limpia con un pollo negro delante de Eleguá, de la piedra de Eleguá, para que le abra el camino y a Shangó se le da un gallo con su correspondiente jicotea. Es positivo que quien hace esta rogación se va levantando poco a poco y que, si no obedece, cada día empeora. Oyekún dice un NO rotundo y con más énfasis que Okana. Esta letra de "Obi" es bastante desagradable y tiene una envergadura mayor que Okana. Oyekún habla de muerte, destrucción, algo malo que puede estar bastante cerca, de lo cual hay que cuidarse con mucha precaución. Al salir este signo, se cogen inmediatamente los cocos y se echan en una jícara con agua y si hay una muchacha señorita en la casa, es preferible que los recoja ella. Lo primero que se debe preguntar al salir Oyekún es con quién está hablando el Orisha porque puede estar hablando hasta con la persona que está haciendo la adivinación, no es necesariamente con el que se esté mirando. Se pregunta si ese Oyekún es con "Ori" (la cabeza) de Fulano de tal, y se sigue preguntando hasta que se esté bien seguro con quién está hablando el Orisha. Cuando esto se averigüe, se procede a hacer una serie de preguntas para ver qué es lo que se hace, por ejemplo: si hay que llevar a la persona a mirar con el caracol o con Ifá o si hay que hacerle algún tipo de Ebbó de inmediato, lo que sea que diga el Orisha. Cuando quede todo aclarado, estos cocos no sirven para más nada al igual que si repite Oyekún varias veces en la misma tirada, se les unta Epo y se echan a la calle para que Eshu se encargue. Cuando el Orisha da Oyekún, puede ser que ese esté molesto con alguien presente, lo mismo el que se mira como el que está tirando "Obi" y que este Orisha quiera algo para apaciguarse o quiera dejarle saber a la persona su indisposición. Hay veces que uno está Osogbo y no puede estar haciendo cosas que sean indebidas y ahí es que el Orisha les puede llegar a advertir a uno lo que está ocurriendo. En resumen, Oyekún es una letra bastante desagradable para lo que sea y siempre hay que averiguar bien por dónde es que viene ese

-52-

Oyekún para salvarse uno y su responsabilidad, inclusive y a veces hasta su vida. El coco se aprende practicando y poniendo mucha atención. Es fácil y cuanto más sabe el Iworo más le habla Obí. Los hijos de Inle no preguntan con dilogún sino con coco. Síntesis: Alafia: Sí, paz, prosperidad, gracias. Eyeife: Sí, rotunda y firmemente, ratifica lo que marcó la letra Alafia si ésta salió antes. Etawa: Dice sí, pero como no es seguro hay que preguntar de nuevo. Okana: Dice no y anuncia algo malo, por eso se halan las orejas y se abren bien los ojos. Oyekun: Dice no, es letra mala, anuncia la muerte.

SUGERENCIAS DE COMO DEBE UTILIZARSE EL COCO El coco que se va a utilizar para mirar, nunca se debe de lanzar contra suelo para romperlo. El agua de el coco que se va a utilizar no sirve PARA NADA y se debe botar, a menos que no se vaya a utilizar para un Osain de Obaluaye, que ya es otra cosa. El coco debe de tirarse de una altura de por lo menos la cintura hacia abajo para que pueda caminar bien y contestar bien. Nunca se debe tirar coco estando “SUCIO”, ni se debe hacer nada de santo, sin antes haberse bañado de pies a cabeza. Nunca se debe de hacer la misma pregunta dos veces en el mismo día. Es bueno saberle rezar* al Orisha al cual se le dará "Obi" para llamarlo antes y asegurarnos que esté presente en el momento en que se le esté haciendo cualquier pregunta porque el SANTO es un espíritu y a veces hay que llamarlo para que venga a oír las súplicas y a lo que se le está preguntando, especialmente si uno sabe que ese Orisha puede estar enojado con uno. Por eso es que a veces le preguntamos cosas a nuestros Santos y nos salen mal y después decimos "ay, pero yo le pregunté y me dijo que si". Acuérdese que a veces el Santo mismo manda a uno a fastidiarse y especialmente cuando uno le sigue haciendo la misma pregunta al cual ya ha dicho que no. Nunca porfíe cuando un Orisha a través de "Obi" les diga que no a algo porque ellos son los que ven el futuro y lo que pueda ocurrir. Si es a Oshún, sonarle su campanilla, a Shangó su maraca y así sucesivamente. Nunca se abochorne al tener que llamar a otra persona cuando usted mismo no pueda obtener la respuesta a lo que el Orisha quiere porque eso puede ser una gran diferencia entre el bien y el mal.

-53-

ARA: EL CUERPO 1 Ori Beboru- la cabeza 2 Eshu ni pakwo- la nuca 3 Esika osi- hombro izquierdo Esika otun- hombro derecho 4 Okan – corazón 5 Akua osi - brazo izquierdo Akua otun - brazo derecho 6 Inu – estómago 7 Owo osi - mano izquierda Owo otun - mano derecha 8 Orunkun- rodillas 9 Ese osi - pie izquierdo Ese otun - pie derecho

Ese meyi - ambos pies

REZOS REZO A ELEGBA Elegba ago Elegba osiaka Niko ma niko un loro Baralayiki awona Okokoroi korolo Okokorobiya Okokolofofo Okololonyinyi Ayuba OTRO Elegba ago Laroye akiloyu aguru Tente inu opagura Akama shishe Arere tuse Obamula omobata Okokolofofo

-54-

Okokolonyinyi Tani kan ofo Omoro Ogun oyona Alayiki ago REZO A OGUN Ogun Arere Alagbede afeyesi Awanile Kilashe Oke Oke Awanile Kobu kobu alagere owo Shibiriki alado Ago OTRO Ogun Shibiriki ala oluo Kobu kobu alagere owo Oke babami Shibiriki Kuanlo toni wa o Ago REZO A OSHOSI Oshosi ode mata Onibebe akiloyu ayuba

OTRO Oshosi odemata

Onibebe Ede kruese Olebure Ode mata sile obeki ago REZO A OSUN Osun agana duro gangan la bosi Ayuba

-55-

REZO A ERINLE Erinle makueko Ara kabo arawa Erinle arawaniye Ago OTRO Erinle Abata Onshe mako leweni Alagana o orewekon Ago OTRO Abatan Erinle Koriolodo kodide Koriolodo kodimu Koriolodo kodifa Ayuba REZO A ORISHAOKO Orishaoko afefe iku Afefe Irawo Gailotiwaro

Ayuba OTRO Orishaoko Iku afefe Orogodo Gailotiwaro Ago REZO A OBALUAYE Obaluaye Agronika Iba eloni Agronika mobitasa Baba Osanlao Agronika Shopana Fiyedenu

Ago

-56-

OTRO Ago o Olode Obaluaye Agronika mobitasa Asojano Alapa dupue A shoro pe lerun Arumo l'ogun ika danu Babami Gambari Omo kogbede Alagbada Ayuba REZO A OKE Oke Titilatoke Oyiki yiki okuta Ayuba REZO A OGE Orisha Oge Malamalade Oge lana emi Ayuba REZO A IBEJI Orisha Ibeji Ibeji re omo edun Taiwo Keinde Ayuba OTRO Ibeji oro Araba Aina Keinde Idowu Ago REZO A DADA Dada Bayani Omolowo ade emi Ade aye Ade lowo Ayuba

-57-

REZO A AGANJU Aganju shola kiniba Kiniba ashogun Ayaroro kinibao Eweminiyo meta la

Ago OTRO Aganju shola kiniba Biaya Obailado obaitowere Oba Oshumare shola kiniba Kiniba ashogun Omo Oroinya Ayuba REZO A SHANGO Shango kawo kabiyesi Olueko ashe Osayin Asherere Obalube alalube Alafin kisieko Ogodo masa Akatabiomorele Akatabiomolefa Oba Yakuta Olu oka jeri jeri jei Ayuba OTRO Elueko ashe Osayin Asherere adashe Kokoroni yi koyi Omo ladufetini Sherebinu Olu Koso Bogbo ayalu Koso Ago OTRO Shango kawo kabiyesi Ogirigiri ekun asheke Ominu unsimu eke unsa

-58-

Onile ina Ina osan Ina gun ori ile fe yu Ebiti re firi shegbi Fiyedenu baba mi Ayuba REZO A OBATALA Obatala obataisa Obiriniwa niwalano Niwa Ayaguna aleyibo Obatala eru ami Obatala eru ami Obatala dendela beboru

Dendela boshishe Ayuba OTRO Obatala obataisa Obatayanu obiriniwalano Akatioke Okuni aye Fiyedenu baba mi Ayaguna aleyibo Jekua baba Ayuba OTRO Obatala Obataisa A terere kaiye Alamorere Ki she eyo eleyin gangan Orisha loshe e Ti ko fi awo bo o Eni shoyu eni shemu Ada ni bo ti ri Eni ran miwa Alabalashe Ibikeyi Olodumare Adimula O gbe omo re O sho odaye Oni ki unwon rerin Unwon rerin

-59-

O so enikan-shosho digba enia So mi dirun So mi digba So mi dota le legbeye enia Ayuba baba mi REZO A OBA Oba si Oba do Oba nani iyami Shoto obini Alafin Oyo Ayuba REZO A OYA Yansa oriri Oma lelu Oya Koye ko fiyedenu Oya ayiloda ayimi Mo omi enti Omo kue kue aye Orunmila mio Talade mio

O jekua jei Yansa Iyansa oro iku Jeri jeri obini toto Ayuba OTRO Yansa riri Obini toto Ayaba jeri jeri.jei Ayaba mesan mesan shokoto Obini layeo Obini ina Obini toto ori ogun da rugbon si E fufulele ti dagi loke loke Ashuyo maro Fiyedenu Obini Iku Ayuba REZO A YEMOJA Yemoja aladeo Oda Asesu Atalamagba

-60-

Asarababi olodo Olokun arubo okua Omi laye Okuti do Odo iya Ayuba OTRO Iyami asarababi olodo Iyami asarababi Olokun Iyami olalafara Iyami arubo Obedi ako omode ishogun Koma iya Iya iya lolomio

Ayuba REZO A OSHUN Oshun oriyeyeo Aladekoyu debole Ebuyi odo Iyalode apetebi Olofin Apetebi Orunmila Kwasi kwasi anya Di bangala bangala Aladekoyu Iyami Otolorefa

Ayuba OTRO Iyalode oriyeyeo Afeyesi moro Apetebi Otolorefa Aladekoyu lo baroye Iyalode aberimale Kueti Oshun

Ayuba

-61-

EL OBBI APERE-TI Este oráculo se practica hoy en día en algunas pocas Casas de Santo cubanas, forma parte del antiguo legado que los yorubas dejaron a su paso por la isla caribeña, pero su empleo se ha perdido casi totalmente. Son muy pocos los arborizas, Olorizas y Babalawos que conocen este oráculo en la actualidad. Se sabe que ya en el siglo XVI los esclavos yorubas presentes en la colonia ultramarina española de Cuba, lo utilizaban en sus rituales adivinatorios como complemento del primer oráculo, (El Obi). El oráculo del Obi Apere-ti difiere (en cuanto al contenido de los mensajes de sus Oddun) de los dos que le han precedido, siendo de gran utilidad para brindar información adicional, especialmente al primer oráculo (El Obi), y en menor escala al segundo (El oráculo de Biagué). ¿Cómo es posible esto? Lo veremos con detalle, pero antes haremos una aclaración importante.

Hasta aquí hemos visto que cada Letra se caracteriza porque en ella “regularmente” hablan Orishas o entidades específicas, pero eso no quiere decir que necesariamente tenga que ser siempre así, pues otro Orisha o entidad no contemplados como “dueño del Oddun”, en un momento determinado puede también expresarse de manera muy especial. Veamos algunos ejemplos: Suponga que usted acaba de colocar ofrendas al Orisha Eleguá y necesita saber si esta deidad está contenta con lo que le ha ofrecido, para ello bastará con que haga uso del primer oráculo (El Obi) con cocos frescos o consagrados. Usted hará la pregunta concreta al Orisha para saber si éste ha recibido bien su ofrenda. En este caso ya conoce las posibles respuestas que puede recibir (“SI” o “NO”), pero aplicando la técnica del Apere-tí, en la misma tirada, dependiendo de la posición en que caigan los cocos, usted además recibirá “un mensaje adicional” de la deidad consultada, o de otra, algo más extenso que el simple “SI” o “NO”. Imagínese que al lanzar el coco cae la Letra Alafia. El Orisha le está diciendo (directa o indirectamente), que ha recibido bien sus ofrendas. De esta forma queda respondida su pregunta. Sin embargo, “por la figura geométrica que describen los Obinu al caer” (aplicando la técnica del Apere-ti), usted podrá identificar la entidad específica que le está respondiendo en ese momento, pudiendo ser la misma que ha sido interrogada, o tal vez otra que desee comunicarle algún mensaje adicional a la respuesta afirmativa que se le está dando a su pregunta concreta. Según lo dicho, entiéndase el oráculo del Obi Apere-ti como “un complemento” que amplía los mensajes de los dos primeros oráculos del coco que ya hemos estudiado. Es indudable la gran ayuda que nos brindará al ampliar las respuestas afirmativas o negativas con un juicio aportado por un Orisha que además nos revela su identidad, permitiéndonos resultados muy notorios al saber el porqué de las respuestas que se nos ofrecen. Aunque la técnica del Obi Apere-ti también puede ser aplicada al Oráculo de Biagué, no es usual que se empleen ambos a la vez, ya que la información adicional que nos pudiera brindar el primero, se limita exclusivamente a la identificación del Orisha o entidad que emite el juicio adicional. Por eso no se acostumbra relacionarlos en un mismo registro, a no ser en casos excepcionales.

Para concluir el presente preámbulo, se advierte al lector que de las figuras geométricas o posiciones que adoptan los Obinu al caer, han sido reconocidos diecisiete en el Obi Apereti, como determinantes de identidades de distintos Orishas o Egguns. Cada una de las

-62-

dieciséis posiciones corresponden a una entidad exclusivamente. Al caer el Obi, marcará cualquiera de los Oddun estudiados hasta ahora, pero, además, su posición en el tablero o suelo, nos indicará la identidad del Orisha o Ogún que está hablando y un pequeño juicio adicional. Cuando los Obinus no caen en alguna de las diecisiete posiciones previstas por el Obi Apereti, “éste no habla”, o sea, “no se produce Apere-ti”. En estos casos sólo se tendrá en cuenta la afirmación o negación de la Letra (si estamos usando el oráculo del Obi). Si nos encontramos intentando llevar a cabo un registro general a través del Apere-ti, deberá repetirse la tirada tantas veces como sea necesario, hasta conseguir una posición de las diecisiete reconocidas. Por otro lado, si se está aplicando la técnica del Apere-ti con el Oráculo de Biagüé, o con el propio Obí Abatá, si al caer los Obinus éstos no asumen una posición correspondiente a las diecisiete mencionadas, entonces en dicha tirada “no habrá lectura de Apere-ti”, sólo se interpretará el Oddun correspondiente al otro oráculo en cuestión.

2. Resumen de los diferentes APERE-TÍ que tradicionalmente se emplean en La Religión de Los Orishas yorubas. I. Apere-tí Eleguá. II. Apere-tí Ogún. III. Apere-tí Oshoosi/ Oshosi. IV. Apere-tí Obatalá. V. Apere-tí Changó/ Shangó. VI. Apere-tí Yemayá/ Yemoja. VII. Apere-tí Oshún/ Osun. VIII. Apere-tí Oyá. IX. Apere-tí Orunmila. X. Apere-tí Ibeyis/ Ibeyis. XI. Apere-tí Acayú / Aggayu. XII. Apere-tí Yewa. XIII. Apere-tí Obba. XIV. Apere-tí Nana Burukú. XV. Apere-tí Egguns. XVI. Apere-tí Babalu Ayé.

XVII. Apere-tí Olofin. Nota: Las letras que corresponden a cada uno de los Apere-ti relacionados, son las mismas estudiadas hasta ahora. Quiere ello decir que por cada Apere-ti siempre habrá cinco Odus.

APERE-TÍ ELEGUÁ. Se produce cuando los Obinu al ser lanzados, caen formando la siguiente posición (una línea horizontal), con sus respectivos cinco Oddun posibles: O O O O – Alafia

O O O X – Itáwa / Etawa

O O X X – Elleife / Ejife

O X X X – Okana X X X X – Oyekun Yekun Invocación: Ikepe minu adara. Ai ku Baba wa. Suyere: Laroye a kilayo, aguro tente mí, akapuara akam, se se afueletura almula omu batá oko.

-63-

Alafia. Ti a mi apere. Dice Elegguá que todo está bien, su cerebro está confortable y aunque lucha por la vida, quiere resolver sus asuntos en todo, Que hay disposición plena por parte del Orisha para la solución de los asuntos que le preocupan. Eleguá pide que durante veintiún días se le ponga una vela, junto a un vaso de agua y otro de aguardiente (otí), detrás de la puerta de la casa, debe poner en un rincón agua con oti a Oshosi y una vela encendida cada viernes. Itagua. Dice Elegguá que si los ingredientes no están completos puede caerse la casa y que el derecho de este trabajo está incompleto, significa que algo falta, algo más debe hacerse u ofrecerse al Orisha, las cosas se han hecho incompletas y hay que terminar lo que se ha comenzado. Eleguá dice que a la persona que se consulta hay que hacerle una rogación o ebbó con tres cocos secos pintados con cascarilla, y que esos cocos deben estar frente a él durante tres días antes de ser despachados al monte. Elleife. Dice Elegguá que todo lo que hace está bien pero que tenga cuidado que puede verse en líos de justicia porque tiene enemigos ocultos que lo acechan. significa que la persona está actuando con precisión e inteligencia y que por ello tiene el apoyo de los Orishas, pero que aún a pesar de ello, la persona puede llegar a confrontar dificultades de carácter legal por causa de unos papeles. Para solucionarlo se plantea ebbó al pie de Eleguá con, Aguadó, epó, otí, ekó, eyá y nwogó con ewés de los guerreros. Okana. Dice Elegguá que se aleje de lo malo, que se cuide de los falsos amigos, quienes lo tratan con dos caras, que usted tiene Ashé para salid adelante en los casos de aprietos, tenga cuidado con la puerta de su casa no sea que aparezca una trampa para perjudicarlo y le haga falta un pollo para quitársela. significa alerta contra la falsedad y la traición por parte de personas cercanas a quien se consulta. También advierte que esta persona es susceptible de ser agobiada por pensamientos negativos, pero sin embargo tiene la virtud de triunfar en cuanto se propone, porque posee una gran fortaleza espiritual. Eleguá le alerta de la posibilidad de que sus enemigos pretendan echar brujerías en la puerta de su casa. Para vencer hay que hacer rogación delante de Eleguá, limpiándose con tres huevos de gallina untados de manteca de corojo, despachándolos luego a un joro joro en un monte. Oyekún. Dice Elegguá que han investigado bien quien es su mamá de santo para inculparlo y estrangularlo porque lo odian a muerte, pero no contaron con la protección que usted tiene, dele un pollo a los guerreros y se va a rogar con paloma de Oyá para su bien. Significa que esta persona tiene enemigos fuertes que pueden vencerle y que por ello no puede ir a un enfrentamiento por el momento. Se recomienda que se vea con un Oloriza y si lo es, que vaya al pie de Orunmila a verse con un Babalawo urgentemente, para buscar solución a sus problemas.

-64-

APERE-TÍ OGÚN. Se produce cuando los Obinus al ser lanzados, caen formando la siguiente posición con sus respectivos cinco Oddun posibles:

Invocación: Ikepe minu. Ai ku Baba wa. Suyere: Areré Oggun, aguaniyé Oggun, fina malu ekuá, febu kua maku, ri o shibiriku, alafia moyugba. Alafia. Ti a mi apere. Dice Oggún que usted triunfará porque él está detrás de usted y a su lado para protegerlo. Dice que le ponga oti y Ashé a él y a los guerreros. Significa que el Orisha está asegurando el triunfo definitivo a esta persona, que no habrá obstáculo que se interponga en su camino que nos sea resuelto por Ogún, ya que éste le defiende mucho. Marca que la persona debe verse con el O’lorisa o con el Babalawo para enterarse del camino que tiene por delante, así como lo que debe de hacer al respecto. Itagua. Significa que para que haya plenitud habrá que cambiar algunas cosas en su vida, pues hay amistades y familiares que no aceptan su manera de ser, y le tildan de egoísta y prepotente. Dice Oggún que falta una cosa para que usted pueda triunfar ya que tanto se esfuerza. Dice que usted está en guerra con sus enemigos, lo que se ponen atravesados en su camino y lo acusan de engreído y lograrán vencerlo sino hace bien las cosas. Dele un gallo a los guerreros y Rueguese la cabeza con coco y saldrá victorioso. Elleife. Dice Oggún que tal vez si usted creyera más en esta religión su camino estaría más limpio y no daría tantos tropiezos ya que a veces está por comer y se va en desasosiego, dele addimu de comida a los guerreros durante 7 días y lléveselo después a la manigua para entregárselo a Eshu. Okana. Dice Oggún que un gran atraso lo rodea, porque alguien pide a diario su derrota. A usted le creen orgulloso pero el orgullo tiene atrapado al mal del tronco enviado. Dice que se ruegue la cabeza con un pollo al pie de los guerreros y lo lleve a un lugar de la línea del ferrocarril o a la manigua y saldrá victorioso. Oyekún. Dice Oggún que solamente Olofin puede salvarlo porque la muerte la tiene muy

-65-

pegada y a cada instante su vida corre peligro. Dice que no pelee y que se cuide de armas de fuego y de armas blancas. Dice que le de un chivo a los guerreros y un gallo a él. Que se ruegue la cabeza con paloma blanca y Obbatalá lo salvará de la muerte. Se recomienda ir con un Babalawo.

APERE-TÍ OSHOSSI / OCHOSI Se produce cuando los Obinus al ser lanzados, caen formando la siguiente posición (en forma de arco y flecha), con sus respectivos cinco Oddun posibles:

Invocación: Ikepe minu adura. Ai ku Baba wa. Alafia. Dice Oshosi que se adelante, que, así como está van a sufrir sus enemigos, mientras que usted con su paso recto y limpio va adelante. Que no tema que él estará a su lado, que lo llame y que va a triunfar en lo que va a emprender. Que les encienda una vela a los guerreros y le ponga un poco de aguardiente de caña. Itagua. Dice Oshosi que tiene que rogarse la cabeza 3 veces al año y atender a los guerreros ya que siempre en su camino hay algo más. Si no los tiene aún, deberá recibirlos, para que obtenga firmeza y elimine obstáculos que le impiden un mejor desenvolvimiento en su vida. Elleife. Dice Oshosi que no tema, que él le ayuda a salir de sus problemas. Oshosi le brinda algo a los guerreros para que todos ayuden en sus empeños limpios. Asegura a la persona que los Orishas en estos momentos le apoyan en todo y que no hay razón para preocuparse por un posible revés. Debe hacerse ofrenda a Ajagun. Okana. Dice Oshosi que se aleje de los males inesperados, que son duros los tropiezos y muchos los enemigos, y todo esto se debe a su propia culpa y a su forma de actuar y no a la culpa de sus enemigos. Que debe agarrarse y reservarse un poco más en sus pasos y que hasta los suyos tienen para usted malos ojos y le cortan las oportunidades. Aconseja que usted no debe culpar a nadie de los errores que comete, así como de las consecuencias que sufre por esa causa. Debe cambiar su manera de ser para que quienes actualmente le observan con atención tengan una mejor opinión de usted. Se le recomienda que vaya a verse con el O’lorisa o con el Babalawo para que busquen una forma de mejorar su situación general. Oyekún. Dice Oshosi que eggun le impide ir adelante, le anuncia que hay un Egguns muy

-66-

cerca de usted que necesita su ayuda para elevarse y obtener luz y progreso; este espíritu después le podrá ayudar mucho. Trate de solicitar una misa espiritual para ese ser, que el muerto está en el medio pidiéndole ayuda para poder indicarle sobre una oportunidad de desahogo para usted. Después de hacerle misa al eggun, ruéguese la cabeza con paloma blanca invocando el nombre de Obbatalá.

APERE-TI OBATALÁ. Obbatalá habla en el Oráculo de Biagué cuando los cocos forman un rombo o diamante, lo cual significa luz, inteligencia, sabiduría, amor, bondad, pureza y armonía.

Suyere: Baba mi Obbatalá isa, Obbatalano, obiri kualamo, es tiore okua ye, kofideoi. Babá mi Ayagguna se yibo, Jekuá Babá, Orunmila Oddua, Arenu, Oshabeji, Kodisa. Babá mi Oluo wá. Alafia. Dice Obbatalá que su camino está claro gracias a la intervención de Orunmila, que es quien en todo lo saca bien. Su cabeza es grande y nació para gran desarrollo y pronto tendrá que dar un paso en el camino de Osha. Significa equilibrio, inteligencia, prudencia, sabiduría, paz, armonía y amor. Orunmila le ayuda para que venza las dificultades; además, Obatalá le indica que usted tiene camino seguro de Elehan porque ha nacido para ayudar a los demás. Por ahora, rogarse la cabeza con coco. Itagua. Dice Obbatalá que no pierda la fé, que solo falta una cosa y es que reciba a los guerreros para que te ayuden y si ya los tiene darles un gallo y rogarse la cabeza con coco de santo, de modo que tendrá que usar siempre un eleke blanco, basta que entre en camino de santo. Elleife. Dice Obbatalá que son buenos los pasos que ha dado hasta ahora, pero fueran mejores si se diera más mérito, ya que nadie quiere considerarlo, por su forma de ser sencilla, teniendo más inteligencia y valor que los que lo menosprecian, ruéguese la cabeza con coco.

-67-

Okana. Dice Obbatalá que si fuera más altivo o más reservado o menos confiado y más creyente no arrastraría la cruz que arrastra. Que se cuide la boca, pues lo perjudicarán con una bebida, mire donde come y tenga cuidado con quienes hace amistades. Dice Babá que se cuide de quien le dé muestras de mayor sinceridad, pues la hipocresía está vestida de sinceridad. Hace referencia a que la persona habla de sus cosas más de la cuenta, dando elementos a sus enemigos para que le hagan daño. La indiscreción le pierde. Cuídese de una traición por parte de quienes le tratan con hipocresía. Debe verse urgentemente con O’lorisa, si usted lo es, vaya al pie de Orunmila a verse con el Babalawo para evitar las consecuencias de esa traición que se le anuncia. Oyekún. Dice Obbatalá que la muerte le sigue la cara, que ya se lo ha indicado, que se vista de blanco, que ande solo, que quien le brinda amistad de pronto lo traicionará después. Dice Babá que al amigo de 3 días no se le enseña el fondo del corazón y del pensar. Que puede verse en problemas de justicia, que van a matar a otra persona y van a confundirlo con usted por el parecido y la presencia. Sin embargo, a pesar del mal rato, al final será Obatalá quien le saque del apuro. Dele de comer a los guerreros y ruéguese la cabeza con paloma blanca para que Obbatalá lo salve.

APERE-TÍ CHANGÓ/SANGÓ. Shangó habla en el Oráculo de Biagué cuando los cocos forman una espada, es decir tres juntos cerca del que lanza y uno alejado, los tres cercanos son el cabo, el que se aleja la extensión de la espada, símbolo de Shangó, lo cual representa la justicia, la guerra, el fuego, la libertad y las dificultades de la vida. La figura de la espada es la máxima representación del poder de Changó, así como el vencimiento de las dificultades de la vida. Invocación: Ai ku Baba wa. Suyere: Maferefún Shangó, Olu Oso Bokiko, Abelu roso ekudo, Kasbeo.

Alafia. Dice Shangó que no hay temor, que él está a su lado y lo ayuda, porque usted se ocupa de él y lo menciona con orgullo, que no le retire el Addimu para poder mostrárselo a Obbatalá para que lo premie a usted, que lo que hace está derecho y que se ruegue la cabeza con frutas y despacharlas luego en la cima de una loma cualquiera para que sean vistas por Obatalá.

-68-

Itagua. Dice Shangó que esta persona tiene muchas guerras en su vida y que para vencerlas debe poner una mano de seis plátanos detrás de la puerta de su casa amarrados con una cinta roja, además de una espada. Elleife. Le dice Obara que tiene que usar su espada para defenderse de sus enemigos secretos y que hay una candela preparada para su estómago, que se cuide de los falsos amigos, que lo odian porque le temen y no saben quién es el que influye a su favor. Debe llevar siempre consigo una pequeña espada debidamente ritualizada al pie de Changó por el O’lorisa o el Babalawo. Con este resguardo vencerá a sus enemigos. Okana. Le dice Shangó que la traición lo persigue, por eso es que todo le sale mal, ya que lo tienen pisado por culpa de personas del sexo opuesto, en el caso de hombres las mujeres lo empujan sin darse cuenta, en el caso de mujeres por hombres que las miran. Por eso el dinero huye de sus manos y hasta para comer está en dificultades. Ruegue con pollo al pie de Elegguá. Cabeza sin asiento. Debe ir al pie de Orunmila para que el Babalawo le diga cómo salvarse de la trampa que se le avecina. Oyekún. Dice que Changó está agraviado por esta persona y quiere darle un escarmiento. que la candela está tras sus pasos y la candela es lo mismo sentado que hablando que comiendo, mire con quien anda y bebe, no coma en lugares donde lo inviten con anterioridad porque la candela lo va a quemar (el veneno), coma y beba al llegar inesperado, no beba de botellas abiertas sin que usted las haya visto abrir. Para desagraviar al Orisha y lograr que éste le brinde su ayuda y protección, póngale addimu de frutas todos los días seis (6) de cada mes con una vela encendida, durante seis meses seguidos. Despachar siempre las frutas al pie de una palmera. Haga rogación con pollo al pie de Elegguá.

APERE-TÍ YEMAYÁ/YEMOJA Descripción: Yemayá habla en el Oráculo de Biagué cuando los cocos forman una línea serpentina, como las olas del mar. Este Apere-tí se identifica rápidamente porque su figura es ondulada, similar a la de una ola marina. Representa el amor maternal, la pureza y la entrega a las causas justas. Es signo de creación, fortalecimiento, desarrollo y comprensión a la vez.

-69-

Suyere: Maferefun Yemaya Iyaomi, tateo osayabi Olokun deede kua tolokun, okabayereo, arabainola omi kofiademu Iya moyugba. Alafia. Dice Yemayá que se debe continuar por el sendero que se lleva actualmente. Lo que se está haciendo es lo correcto. Para superar los obstáculos y las pruebas de la vida con el favor de Yemayá, hacer ebbó de siete baños seguidos con ewés de este Orisha, agua de río y de mar, efún y perfume. Pasear de noche por la orilla del mar, pidiendo al Orisha que su suerte continúe como va. Llevar siete flores blancas, e igual número de frutas y de monedas y tirarlo todo al agua. Ewe ti Yemayá. Canutillo azul, flor de agua azul, jaboncillo, paragüitas del coro, yerba de añil, canutillo morado, yerba buena cimarrona, yerba del plato, verbena. Atata ewe ti Yemayá. Ciruelo, guácima, lechuguilla, tua tua, uva gomosa, paraíso, ensalada de obispo, mil flores. Itagua. Dice Yemayá que investigue, que en su casa hay guerras y tensiones entre familia, y es porque hay malas influencias espirituales dentro del Ilé. Hay un enemigo que está haciéndole daño y que visita su casa. No abra fácilmente las puertas de su intimidad porque ahí puede encontrar su perdición o la de los suyos. Durante siete viernes seguidos haga ebbó colocando sobre su cabeza sal mojada en agua de mar; tapar con un pedazo de algodón y cubrir con un pañuelo azul marino. Dormir toda la noche con esa rogación y despacharla al mar al otro día. Elleife. Dice Yemayá que todo está bien pero que solo será un aliento de poca duración, para que se desenvuelva tiene que darle voluntariamente, cuando nazca de su corazón una rogación a su cabeza, y atiéndalo para que no se cierre la puerta. Dice que la persona deberá hacer ofrendas a Yemoja porque lo que ha hecho hasta ahora es insuficiente. El Orisha exige más sacrificio de esta persona. Debe hacer ebbó orí eledá y rogación a su Ángel de la Guarda para que pueda salir adelante. Okana. Dice Yemayá que alce los ojos y mire por donde camina con cuidado con la lengua, que quieren perderlo, alguien quiere romper su hogar y separarlo de su familia, le previene de problemas entre familia, tensiones, discusiones y separaciones de personas que se quieren entre sí, por causa de chismes y malos entendidos. No se puede dar crédito a los rumores, hay que confiar en quienes se ama, de lo contrario cometerá injusticia con sus accione. tápese los oídos ante los chismes, porque ofo puede presentarse de pronto y ofo trae a Ikú, dele gallo blanco a Yemayá, pollo a Elegguá. Durante siete días deberá vestir alguna ropa de color azul marino y visitar el mar para hablar con Yemayá.

-70-

Oyekún. Dice Yemayá que puede despojarse de algo que le pasa o est orba, cosas de la familia que son de otros tiempos. Se ayudará usted mismo quitándolo. Que se fije con que tropieza. Hay un Eggun que está pidiéndole ayuda y debe darle una misa espiritual. Haga rogación a su Ori a la orilla del mar con obi, eku, eya y awadó, en su asho fun fun y que lo lleve por la noche al mar, luego despachar al mar.

APERE-TÍ OSHÚN/OSÚN. Descripción: Oshún habla en el Oráculo de Biagué cuando los cocos forman una curva o arco, representando el arcoíris. Este Oddun en Apere-ti representa los sentimientos más arraigados y grandiosos del ser humano; el amor y la felicidad, la alegría y la pasión de vivir a plenitud todo lo creado.

Suyere: Iya mi Oshun, mori yeyeo abele ora yin kolosin, Yeye kami kuenase kuenasi kuegue ano ayua. Alafia. Dice Oshún que no tema que ya tiene que recibir un dinero, que esta es la oportunidad que tiene para llevar a cabo todos sus planes y vencer en amores, negocios, viajes y peticiones, pero si cada dos meses se ruega con gallina y paño amarillo, estará contigo. Itagua. Dice Oshún que ponga lo que le falta a la obra, porque sin Obí todo es amargo y sin derecho del trabajo, nadie trabaja a gusto, dice que no olvides el aku eya, awadó y que lo lleves al rio. Señala persona incomprendida y con poca suerte en el amor. Marca ofrenda de miel al río, justamente al lado de éste. Elleife. Dice Oshún que lo que hace está bien, que tiene que vestir una pieza interior de Oyá y Oshún, que le brinde enseguida addimú de frutas dulces para que venza a sus enemigos. Okana. Dice Oshún que eso que hace no está bien, marca dificultades para concentrarse, para memorizar, además de albergar pensamientos que no son saludables. La cabeza no anda bien. primero tiene que rogarse la cabeza con paloma blanca, ya que por envidia lo han atropellado y atrofiado esa parte del

-71-

cuerpo. Que se fije que le traiciona la mente, la memoria y cosa alguna derecha. Oyekún. Dice Oshún que está reclamando su cabeza, porque en un momento de apuro, ella le sirvió al hacerle una petición y hoy en pago de victoria, ni siquiera la menciona. Rápidamente tiene que hacer ebbó con gallina, eku, epo, eya, awadó, paño de color y llevarlo al cementerio. Indica que el Orisha le está reclamando desde el otro mundo porque dice que la persona le debe mucho y que nunca se ha preocupado por saber quién le resuelve sus problemas desde el más allá. Marca ir al pie de Orunmila con urgencia.

APERE-TÍ OYÁ. Descripción: Oyá habla en el Oráculo de Biagué cuando los cocos forman un ataúd reposando sobre un tronco, es decir, 3 arriba y uno debajo del medio de los 3 superiores. Este Apere-ti representa el mundo de los muertos, la muerte en concreto; las transformaciones de la vida, los cambios existenciales y la destrucción de las formas. Se asegura que la figura de su Apere es un ataúd descansando sobre un pilar o sostenedor.

Suyere: Oya ayo kue ayilodda, obinu okus gale obi tiko shokoto buen sieulalo Oyá yansa moyugba. Alafia. Dice Oyá que, si nada debe, nada tema y solamente su cumpla la justicia de Olofin, la ley divina, la justicia divina, la ley cósmica, universal y totalizadora. Que la ley dialéctica de la naturaleza y la justicia divina se cumpla de muchas maneras y en muchos momentos, porque es sabido que no responde ante los caprichos humanos, ni sentencia sin motivos, causas, hechos y es razón suficiente. Dice Oyá que no puede arrepentirse de los errores cósmicos, pero tiene que sufrir las consecuencias. Que las hormigas pueden intentar destruir las rocas, pero no lo lograrán porque hay cosas que no se pueden hacer, aunque uno lo quiera hacer. Dice que usted no trate de hacer más de lo que puede y que no prometa lo que no puede cumplir. También expresa que la persona debe arrepentirse de todo lo mal hecho en su vida. Marca baño con nueve flores blancas y perfume. Ir al cementerio con flores y ofrecérselas a la tumba más pobre que encuentre allí; con esto está agasajando a Oyá para que le ayude en la vida.

-72-

Itagua. Dice Oyá que cuando tu duermes, te sientes cansado al levantarte por la mañana y a veces te sientes con fiebre y no es así, te sientes cargada la cabeza y te olvidas de lo que vas a hacer. Tienes que rogarte la cabeza con cocos. Elleife. Dice Oyá que muchas veces al levantarte te das cuenta de que has soñado que has estado en tragedias. No es más que tu Eledá ha estado luchando contra sus ocultos enemigos que intentan atraparlos y cerrarles el desenvolvimiento. Dice que la persona es muy influenciada por los Egguns de noche cuando duerme, lo que debe terminar porque no es saludable. Esta es la causa de ciertas actitudes que ni ella misma comprende. Ruéguese la cabeza con paloma de Oyá y tela de muchos colores. Ponga una pucha de flores de muchos colores en la casa para que recoja las malas influencias, vibraciones negativas del pensamiento, sentimientos y obras. No tienes que temer, ten fe en Oyá que ella te va a ayudar. Okana. Dice Oyá que a veces crees que alguien está a tu lado y crees que es tu imaginación, tienes sueños incomprensibles y piensas que es debilidad de tu cerebro, pero aun no has pensado que hay una enviación espiritual negativa al lado de esta persona y que este Egguns le quiere hacer daño por mandato de un enemigo. Como medida de urgencia darse cinco baños con ewés de Oyá y Obatalá, pero antes deberá hacer ebbó orí eledá con Obí. Ir al pie de Orunmila con urgencia. Ewe de Oyá. Caimitillo, caimito morado, coralillo, maravilla jaspeada, crotos, cordobán, artemisa, cucaracha, celen, pepinillo, tamarindo, yerba de pascua, cabo de hacha, fruta bomba, granada, güira, mil flores. Ewe de Obbatalá. Algodón, canutillo blanco, prodigiosa, almendra, vicaria blanca, sauco blanco, guirnalda, colonia, agracejo, verdolaga, belladona, lirio blanco, campana blanca, anón, chirimoya, higuereta blanca, perejil, yagruma, judra. Oyekún. Dice Oyá que lo primero que hay que hacerte es separarte el muerto que está en el medio de tu camino, que en todo se mete, sea bueno o malo, te perjudica, a veces te desea matar. Todo se te trunca, todo te molesta y tú sabes que eres pacífico. Hazle una misa al ser necesitado que te acompaña, te perjudica y perturba tu cerebro. Ponle flores blancas y hacer ebbó con una paloma blanca a la cual, después de realizada la limpieza, le dará la libertad para que con su vuelo se lleve lo malo de su lado.

APERE-TÍ ORUNMILA Descripción: Orula habla en el Oráculo de Biagué cuando los cocos caen formando un cuadrado. El Apere de este signo proyecta firmeza, estabilidad, omnisciencia y seguridad. Es la inteligencia, la sabiduría, lo trascendental de la vida.

-73-

Suyere: Orunmila osha, orunmila awa akiko oddua akaka obtikan apeta jeli isu aka ashe baba, ashe yeme, ashe oluo, ontikan apeta jeli aiku ayu, ayuyuna kana koide dinte fujuma rekofofo eyunda fide kinkamashe elike aruru babawa Alafia. Dice Orula que gracias a la reserva que usted tiene sus enemigos no han podido vencerlo. Sus enemigos lo envidian y lo tratan con falsedad, para evitar la guerra con ellos, póngale un addimu a Obbatalá. Itagua. Dice Orula que usted tiene que usar eleke de Obbatalá hasta que le avisen, antes tiene que rogarse la cabeza con Obí, cuide a los guerreros. En la casa de Orunmila deberá hacer ebbó. Elleife. Dice Orula que está bien lo que está haciendo, pero que su camino es duro y está sucio, si no tiene eleke que coja el de Obbatalá para ir aguantando, si lo tiene que lo refresque para que pueda esperar a desahogarse y hacer lo que le he han indicado antes. Tiene que rogarse con paloma blanca y sus ingredientes. Verse al pie de Orunmila con urgencia. Okana. Dice Orula que esta persona tiene un cuadro espiritual fuerte y que su Ángel de la Guarda también es poderoso, ambos aspectos de su entorno espiritual le protegen mucho de manera natural, pero debe tener más fe en los Orishas si no quiere perder sus protecciones. Debe dedicarle addimu a Orunmila y hacerle mucha rogación a esta deidad. Oyekun. Dice Orula que cargas con una cruz por ser tan incrédulo y porfiado y tienes la cabeza demasiado grande. Aunque no lo creas tienes que asentar santo en tu ori y recibir a Orunmila. sentencia que esta persona tiene camino de asentamiento y debe recibir a Orunmila para que le dé firmeza en la tierra y pueda cumplir con la misión que Olorun le ha encomendado en esta vida. También debe desterrar de su mente la incredulidad y la falta de fe para que gran parte de los problemas que hoy confronta desaparezcan de su camino. Hacer ebbó con una paloma blanca que luego deberá soltar en la cima de una loma. Refrescarse a menudo la cabeza con agua de lluvia para que los malos pensamientos y la falta de fe le abandonen.

-74-

APERE-TÍ IBEJIS/IBEYIS Descripción: Se produce cuando los Obinus al ser lanzados, caen formando la siguiente posición (dos y dos), sin tenerse en cuenta el Oddun que aparezca. Este es un Apere-tí de los denominados SECUNDARIOS. Aunque gráficamente aquí parece que los Obinus caen uno al lado del otro formando dos parejas, realmente deben de caer uno ligeramente montado sobre el otro.

Suyere: Oya ayo kue ayilodda, obinu okus gale obi tiko shokoto buen sieulalo Oyá yansa moyugba. Al salir este Apere en el registro, por ser SECUNDARIO, “no se interpreta cada Oddun por separado”, esto es válido para todos los de esta categoría. Solo tienen una interpretación para cualquier Oddun que salga. Apere-ti IBEJI, habla de velar y cuidar mucho a los niños, quererlos, mimarlos y hacerles regalos para poder recibir las bendiciones de estos Orishas.

APERE-TÍ AGAYÚ/AGANYÚ Descripción: Aggayu Solá habla en el Oráculo de Biagué cuando los cocos forman una horqueta, es decir, en forma de Y.

Invocación: Elepe nuaya pura. Ai ku Baba wa. Suyere: Aggayu Sola, ni mi ba, ki mi ba, sekun ayaso, ku mi bako, ekusi mi niyo ta ba satu ba ka, lakuna moyugba

-75-

Alafia. Dice Aggayu Solá que usted no tema, pues usted será fuerte como la roca viva. Dice que usted es tímido y no confía en nadie, que es la poca fe lo que lo amenaza y lo hace caer aprovechándose sus enemigos. Retraso de algunos proyectos, las cosas no salen como se esperaba. Rueguese la cabeza con coco. Itagua. Dice Aggayu Solá que usted ha dado un tropezón por no ir en línea recta, abra las orejas y prepárese a oír consejos de los mayores ya que ellos tienen experiencia para sonar el golpe. Dele un gallo a los guerreros. O bien, habla de tropiezo o contrariedad muy próxima que retrasará algunos procesos. Ir rápido al pie de Orunmila con el Babalawo. Elleife. Dice Aggayu Solá que él lo cuidará, que no abuse de la protección que le brinda, que no provoque la ira de Oggún, que se unte manteca de cacao y que recuerde que el espacio eslibre y en él puede aparecer un fenómeno. Rueguese la cabeza con akuaro y un pedazo de tela de color de piel de tigre y lleve el ebbó al pie de una loma. Okana. Dice Aggayu Solá que la soberbia lo ha perdido a usted, ya que se cree demasiado grande y ha hecho cosas indignas de ser perdonadas y los guardianes de sus hermanos piden justicia contra usted, por su forma de obrar. Debe ir al pie de Orunmila a verse con el Babalawo. Oyekún. Dice Aggayu Solá que las maldiciones que le han lanzado o lo han alcanzado, se las lanzaron por atropellar a los débiles, quienes han pedido su muerte, aunque uno a uno, son más débiles que usted y lo acechan para aplastarle la protección y lo pondrán en manos de Oyá. Tiene que rogarle a Obbatalá durante 8 días vestido de blanco. Recuerde rogarse la cabeza con enyérbale de paloma blanca y quedará limpio, pero no para volver a ensuciarse.

APERE-TI YEWÁ. Descripción: En este Oddun tres cocos hacen un triángulo y el otro encima de la cúspide. Dice Yewa que se cuide de tragedias y enfermedades y que no vaya al cementerio.

Apere-ti SECUNDARIO. Habla de muerte, enfermedad, tragedias, desgracias, soledad y malas influencias espirituales que conducen a estados depresivos peligrosos. La persona a la que salga este signo debe evitar visitar los cementerios. Cuando este signo se ve, debe enviarse a la persona al pie de Orunmila.

-76-

APERE-TI OBBA Descripción: Apere de petición de humildad y necesidad. Este apere son tres cocos en línea recta y uno encima del medio.

Dice Obba que usted necesita humildad y mucha paciencia. Que le pida a Oloddumare su bien, que en la vida hay mucho que sufrir y a usted le toca su parte. Mantenga su rectitud y honestidad de pensamiento. Apere-ti SECUNDARIO. Representa la honestidad, la modestia, la sinceridad, la fidelidad y la humildad. La persona a la que sale este signo normalmente es sufridora, padece los problemas de los demás, y éstos llegan a abusar de ella por confianza. Varias veces en su vida resulta engañada. Debe hacer ebbó con frutas, y ebbó orí eledá con Obí a nombre de Obatalá.

APERE-TI NANÁ BURUKÚ. Descripción En este apere los cocos caen en diagonal.

Le habla Nana Burukú y le dice que se mantenga limpio por fuera y por dentro, su casa limpia y sus cosas. Que no visite enfermos, ni cruce por lugares sucios. Cuídese de brujerías y de malos sueños. Dice que lo bueno y lo malo andan juntos como la salud y la enfermedad. Que nadie sabe dónde encontrará su desgracia. Un poco de desconfianza no le estorbará. Hágase una limpieza y ruéguese la cabeza. La persona ha de ir a verse con el Oloriza o con el Babalawo.

-77-

APERE-TI EGÚNS Descripción Los Obinus al ser lanzados, caen formando un numero 1.

Alafia: manifiesta que a la persona le está hablando directamente su Ángel de la Guarda, quien le asegura que la suerte le sonreirá mediante el equilibrio, la armonía y el desenvolvimiento económico. La persona tiene que hacer Elehan para que obtenga la trascendencia y el triunfo que tiene marcado en su vida. No dejar pasar las oportunidades que la vida le brinda en estos momentos. Verse con el Oloriza o con el Babalawo para que le hagan una rogación que le está pidiendo Oshún. Itagua: dice que hay atraso y poco desenvolvimiento. Los proyectos y planes se retrasan y caen; no hay estabilidad ni seguridad, tampoco confianza en el futuro. Debe ir al pie de Orunmila. Elleife: asegura que hasta el momento no hay razones de peso para preocuparse; las cosas no están tan mal como parecen. La persona debe verse con Oloriza o Babalawo para que le hagan ebbó de desenvolvimiento. Okana: determina obstáculos, perturbaciones y dificultades que retrasan el desarrollo de la persona. Debe ir a verse con Oloriza o Babalawo para hacer rogación de desenvolvimiento. Oyekun: augura la llegada inesperada de un dinero. Para alcanzarlo debe hacer tres misas espirituales dedicadas a “todos los Egguns” y hacer ebbó en la casa del Oloriza o el Babalawo.

APERE-TI BABALÚ AYÉ Descripción: Babalu Ayé habla en el Oráculo de Biagué cuando los cocos forman un plano horizontal, imitando a una cama, esto es tres cocos en linea y uno encima de uno de los extremos, como una almohada.

-78-

Suyere: Kinka mashé iyá, to mo wa baba, to fi mi iba aku. To fi mi ibu ashe. loni kaloba, kola kosheano, buruku prekua, ofu oba fuja ki ere. sodosha rikida she, efefio re. Alafia. Dice Babalu Ayé que verá que siempre que pase por donde hay perros, verá que estos lo miran atentamente y a veces se le arriman y lo siguen olfateando, y eso es porque lleva la compañía de uno de mis mensajeros. Poner ofrendas de veintiún panes y un vaso de agua a Babalu Ayé. Itagua. Dice Babalu Ayé que se fije que siempre tiene en su cuerpo algo que curar y siempre está tomando medicinas, que se ponga ropa interior de Babalu Ayé y le presente addimu para que salga de esa mala racha. Elleife. Dice Babalu Ayé que lo que hace está bien, pero que usted debe coger el camino recto y convivir con los mandamientos del linaje de sus antecesores, ya nació para santero y mientras no lo sea, no andará bien. Debe hacer Elehan cuanto antes, porque reclaman su cabeza en el cielo. Okana. Señala una persona que reniega mucho de su mala suerte y no se detiene a pensar que la mayor parte de los problemas que confronta son por su propia culpa, debido a su manera de ser, sobre todo por su orgullo. Sin humildad esta persona sólo recibirá la miseria en su vida. Dice Babalu Ayé que sus calamidades se deben a su soberbia e incredulidad, que cierre la boca y no blasfeme, que no maldiga tanto, que todavía tiene el pan diario. Tiene que rogarse la cabeza con un ave de Obbatalá y usar un collar blanco por un tiempo para que se desahogue. Oyekun. Dice Babalu Ayé que la enfermedad parte de la peste, es apere de muerte y que si es humilde use ropa de él por un tiempo y mejorará. Dele de comer a los guerreros y dele un gallo a San Lázaro, después, pacientemente, prepárese para asentar santo en su cabeza. Dice Babalu Ayé, que el estará a su derecha y cuando esté en kinkamashé y con Oggún, dirán: "Maferefun Baba mo foribale", mucho provecho se nos acrecienta en nombre de Babalu Ayé. Adorelo y reverencielo.

-79-

APERE-TI OLOFIN/OLORUN Descripción: Los Obinu al ser lanzados, caen formando una línea vertical, sin tenerse en cuenta el Odu que aparezca:

Apere-ti SECUNDARIO. Cuando este signo sale en cualquiera de los cinco Oddun, señala que la persona que se consulta está bajo la completa protección de Olofin en estos momentos de la vida y que está recibiendo influencia directa del Supremo Creador. En estas circunstancias se debe cuidar mucho la cabeza porque está muy susceptible a todas las energías externas; por tanto, deberá hacerse ebbó orí eledá con frecuencia para que sus ideas y su espiritualidad sean siempre superiores. Esta persona, por su relación actual con Olofin, debe mantener una limpieza y pulcritud extremas, tanto en el orden personal, como en su propia casa. Debe ir al pie de Orunmila para que sepa qué hacer con la gracia tan grande que tiene actualmente. Dele gracias a Olofin, a Osun, a Olorun, Oloddumare y a Oddua.

EL OBI ABATÁ (uso exclusivo de babalawos) Sepa el lector que nos encontramos ante el oráculo más complejo y extenso que existe después del Atepón Ifá y el Opele. En esta primera parte, que es a la que únicamente nos referimos en este libro, nos limitaremos a exponer los nueve Oddun básicos del Obi Abatá, sus aspectos positivos y negativos (Iré y Osogbo) y los dieciséis Oddun Mejis de Ifá. Por consiguiente, esto nos da un resultado de 288 combinaciones posibles, (producto de multiplicar 9 x 16 = 144, y a la vez 144 x 2 = 288; donde 9 son los Oddun del Obi Abatá, 16 son los Oddun Mejis de Ifá y 2 son las posibilidades de que sea Iré u Osogbo.) Sin embargo, un estudio más profundo, nos llevaría a 4608 combinaciones posibles, ya que, si se tiran los cuatro segmentos del Obi Abatá dos veces, se pueden obtener

-80-

los 256 Oddun básicos de Ifá, (lo que multiplicado por 9 y por 2, daría como resultado las 4608 combinaciones antes señaladas.) Resulta evidente la gran gama de posibilidades y la vasta sabiduría que nos arroja el bien llamado “Príncipe de los Oráculos del Obi”, aunque es obvio que, para dominar tanta información y conocimientos, se requieren muchos años de intenso y dedicado estudio. Nuestra experiencia nos señala que el período de tiempo promedio para memorizar cada uno de los 9 Oddun del Obi Abatá y los 16 Oddun Mejis de Ifá, está sobre las 16 semanas. Adicionalmente, para llegar a dominar cada una de las 144 combinaciones u Oddun derivados, usualmente se requiere una semana por cada uno, o sea, que para alcanzar un perfecto dominio de esta primera parte del Oráculo del Obi Abatá, se requerirían unas 160 semanas (3 años aproximadamente.) En África, el término Obi Abatá se relaciona directamente con la nuez de kola, fruto típico de ese continente, considerado sagrado desde la antigüedad por tribus y pueblos, los cuales se servían del mismo con fines alimenticios, curativos y mágicos. La nuez de kola (Obi Abatá), también puede encontrarse en otras latitudes donde imperan los climas cálidos, como, por ejemplo, en algunos países del Caribe y el continente americano. Este fruto, el Obi Abatá, se compone de cuatro secciones muy bien proporcionadas y fácilmente separables, las cuales, una vez apartadas unas de otras, presentan un aspecto muy parecido. Sin embargo, si observamos bien el interior de esos cuatro segmentos, veremos que dos de ellos son iguales entre sí, pero diferentes con respecto a los otros dos; de ahí que los antiguos yorubas las hayan identificado como “dos porciones masculinas y dos femeninas”. El uso mágico que los antiguos pueblos africanos dieron a la nuez de kola, tuvo su mayor significación en la comunicación trascendental entre hombres y dioses o espíritus ancestrales. De esa práctica mágico-esotérico-religiosa, surgió lo que hoy conocemos genéricamente como “Oráculo del Obi Abatá”, una de las artes adivinatorias ancestrales más completas y efectivas que el hombre de hoy ha recibido como herencia de sus antepasados africanos. Este oráculo, característicos del Yoruba Ancestral, se practica aún hoy en día por los yorubas de África Occidental, quienes en su mayoría habitan en Nigeria, aunque también se detecta su presencia en otras zonas de África oeste. También es utilizado por las congregaciones o comunidades yorubas asentadas en América, fundamentalmente en los Estados Unidos. A este antiguo arte adivinatorio se le denomina el “Príncipe de los Oráculos del Obi” en la Religión Yoruba Ancestral, por su asombroso poder mítico, visualizador y el alcance de sus vaticinios y sentencias. En América, producto de la imposibilidad de conseguir nuez de kola en algunos países, los practicantes de la Religión Yoruba y en particular de este oráculo, se han visto en la necesidad de sustituir este fruto y lo han hecho utilizando cuatro pedazos de cáscara seca

-81-

de coco a las que se les incrusta en su parte interior (la que tiene la superficie más clara o cóncava), un cauri (caracol). De esta manera, desde el punto de vista mágico-esotérico, se obtienen segmentos sustitutorios que responden a exigencias similares a las del sagrado fruto original. De las cuatro porciones que componen este oráculo, las dos que son reconocidas como masculinas, a la vez son consideradas como positivas y ambas identificadas bajo la denominación ako meji; las otras dos, o sea, las femeninas, son consideradas como negativas y se les denomina abo meji. De esta forma se complementa un equilibrio natural en los componentes del propio oráculo. Para los versados en alguna de las artes adivinatorias de La Religión Yoruba, queremos aclarar que los segmentos masculinos y femeninos del Obi Abatá, independientemente de describir la letra al nivel individualizado según el oráculo y con toda la profundidad que cada Oddun encierra en sí mismo, también juegan un papel más o menos parecido al de los determinantes del Iré y el Osogbo, que usualmente se utilizan cuando se trabaja con el Merindilogun, el Opele y el Atepón Ifá. La importancia de la definición de lo masculino y lo femenino dentro del contexto oracular, viene dada por el papel que ambos sexos juegan dentro de la filosofía tradicional de los yorubas, para los que existe un equilibrio perfecto de fuerzas en el universo, el cual se debe a la similitud de potencialidades de los dos extremos opuestos, reconocidos como positivo y negativo (masculino y femenino). Además, la presencia de este balance es válida para todos los niveles existenciales, significando algo así como una ley natural de causa y efecto, origen de todos los eventos de la vida de los hombres. Sin embargo, puede que lo más importante de este oráculo radique en que a través de él se accede a la maravillosa fuente de conocimientos contenida en los 16 Oddun Mejis de Ifá, lo cual le otorga una significativa relevancia, ya que el poemario de Ifá, en el Nuevo Mundo, hasta ahora había estado reservado solamente a los Babalawos. Al conocer este oráculo, la persona (sea hombre o mujer), entra en contacto con la sabiduría superior que encierran los Oju Oddun, en los cuales se recogen todas las leyes y avatares del universo, así como todo lo acontecido y por acontecer. En esta primera fase del estudio, el Obi Abatá nos ofrece una serie compuesta de 288 posibilidades diferentes de lectura de la tirada, resultante de las distintas combinaciones que pueden asumir los cocos al caer, las cuales serían: 16 Oddun Mejis de Ifá multiplicados por los 9 Oddun propios del Obi Abatá, y a la vez multiplicados por las 2 posibilidades de Iré u Osogbo ( que no es más que la determinación de si la tirada viene hablando en sentido positivo o negativo, lo cual se logra observando la posición de los segmentos sobre el kekereopón). Esto además significa que de los 288 vaticinios posibles, 144 son positivos y 144 negativos. Por tanto, independientemente de la lectura y el legado propio del Oddun Meji de Ifá, los -82-

otros 9 Oddun contienen juicios adicionales e individuales que enriquecen el registro. También esto trae consigo una nomenclatura propia de los 144 Oddun resultantes de tal unión, por ejemplo, si en una tirada del Obi Abatá, nos sale Akita como signo propio y Odi Meji como signo de Ifá, entonces tenemos que el Oddun que nos ha salido es AKITA-ODI, en este caso la palabra Meji se suprime. Teniendo siempre en cuenta que dicho AKITA-ODI puede venir por Iré o por Osogbo. Hay personas que tiran el Obi Abatá sobre un tapete blanco al que denominan até, o sobre un plato llano blanco; sin embargo, ambos procedimientos son improvisaciones. La aplicación idónea y más efectiva de este oráculo se realiza sobre el kekereopón, el cual simboliza el universo con sus fuerzas, elementos y puntos cardinales, incluyendo además en sí la representación del espíritu, el nacimiento o renacimiento, la vida y la muerte respectivamente, lo cual está en plena correspondencia con la filosofía yoruba de la vida material y espiritual, que responde a un ciclo perfectamente reflejado en dicho tablero. Según esta filosofía, el Espíritu desciende de Norte a Sur (del Cielo a la Tierra, pero léase Cielo como otra dimensión, no como el cielo azul físicamente reconocido por los humanos), de la Tierra (Sur) va hacia el Este (donde se desarrolla la vida), de aquí va al Oeste (donde muere nuestro cuerpo material), y de ahí va nuevamente hacia el Norte, para cerrar el ciclo que vuelve a comenzar, es decir, el espíritu “viaja” del Cielo a la Tierra, donde es encarnado, desarrolla la Vida, y Muere materialmente, volviendo nuevamente al Cielo (lo que quiere decir que se separa de su cuerpo físico, pero reinicia el ciclo existencial una y otra vez hasta cumplir el período de desarrollo y perfeccionamiento estipulado por las deidades u Orishas). En otras palabras, de Norte a Sur se produce el proceso previo a la reencarnación; de Sur a Este, el nacimiento como ente material; de Este a Oeste, el desarrollo de la vida material; y de Oeste a Norte, la muerte física y la liberación del espíritu. Este ciclo existencial se considera aplicable a cualquier ser vivo de la Tierra, no sólo a las personas. Si gráficamente lo trazáramos dentro del kekereopón, quedaría como una cruz diagonal, de lados iguales, cuyos extremos tocan cuatro partes equidistantes de dicho tablero. Al utilizar el Obi Abatá, siempre debemos tener en cuenta el círculo imaginario del universo representado en el tablero. De esta forma, dependiendo de la posición de los Obi al caer con relación a este espacio circular, desarrollarán las diferentes lecturas. Si detallamos dicho espacio tenemos que: El extremo superior equivale al Norte, se relaciona con el polo positivo, lo masculino, el Cielo (Orun) y el Aire, además con el Espíritu. En la adivinación nos indicará el “más allá”, el sitio donde habitan los Orishas y espíritus. También de cara al consultante significará lejanía. En la lengua yoruba es llamado Ori-opón. El extremo inferior equivale al Sur, se relaciona con el polo negativo, lo femenino, y la Tierra (Ayé), además con el Nacimiento. En la adivinación nos indicará el sitio donde habitamos,

-83-

la sociedad en general, nuestro planeta. En lengua yoruba es llamado Ese-opón. El extremo derecho equivale al Este, se relaciona con el Fuego, además con la Vida. En la adivinación nos indicará el entorno más próximo al consultante, su familia. En lengua yoruba es llamado Otun-opón. El extremo izquierdo equivale al Oeste, se relaciona con el Agua, además con la Muerte. En la adivinación nos indicará asuntos que no tienen que ver con la familia directa del consultante, relacionados con personas de su entorno exterior. En lengua yoruba es llamado Osi-opón. El Norte del kekereopón se corresponde con el Oddun de Ifá denominado Iwori; el Sur con el Oddun denominado Odi; el Este con el Oddun denominado Orbe y el Oeste con el Oddun denominado Oyekun. Estos son los cuatro Oddun principales dentro de los 16 Oddun mayores del sistema de adivinación de Ifá. Por otra parte, como hemos dicho antes, el Obi Abatá está compuesto por cuatro cascarones de coco los cuales llevan incrustados en su parte cóncava los cauris citados, pero dos de éstos exhibirán la abertura natural del cauri (parte femenina), y otros dos la parte trasera de dicho caracol (parte masculina), la cual estará abierta de manera artificial (mediante un corte transversal efectuado al caracol), tal y como se hace con el Merindilogun. De esta manera, el equilibrio entre ambas fuerzas de la naturaleza queda perfectamente establecido, dos a dos, al tener cada una de ellas iguales posibilidades de aparecer en el tablero. Como complemento a lo expuesto hasta aquí, también se deberán tener en cuenta los siguientes detalles, relacionados con los segmentos del Obi Abatá: a. Llamamos “punta” o “cabeza” de un segmento, a la parte puntiaguda o más fina del extremo del cauri incrustado en el cascarón de coco. b. Se identificará como “espalda” de un segmento, al extremo más redondeado del cauri incrustado en el cascarón de coco. O sea, a la parte opuesta a la anterior. c. Al lado cóncavo del cascarón de coco que tiene incrustado el cauri se le reconoce como “principio de luz” o “segmento abierto”. d. Al lado convexo opuesto al anterior, el que exhibe su lado rugoso y oscuro, se le reconoce como “principio de oscuridad”, “segmento abierto”. PASOS PREVIOS A LA TIRADA del OBI ABATÁ. 01. Refrescar los Obi Abatá (previamente preparados y consagrados por un sacerdote), con agua corriente fresca, o agua de coco.

-84-

02. Proceder a moyubar. En este caso, por tratarse de Religión Yoruba Ancestral, se mojaba de una forma diferente a las reseñadas en los oráculos anteriores. Es más sencilla, y se desarrolla pronunciando los siguientes rezos en lengua yoruba: “Omi tuto, Ile Tuto, Ona Tuto Tuto Eleguá, Tuto orisa Mojuba Olorun Mojuba Ibaé Egún Gbogbo Egún Ibaé Mojuba Babalorisha, Iyalorisha Oluo Ara Orun Mojuba Gbogbo Ikú Nbelese Olodumare Iba’iyé Orun Ki Nkan Ma Se (decir nombre del Padrino) Ki Nkan Ma Se (decir nombre de la Madrina) Kosi Ikú, Kosi Aro Kosi Ofo, Kosi Fitibo Kosi Idina, Kosi Egba Kosi ese, Kosi Eyo Arikú Babawa Arikú Iyawa”. 03. Sostener los cuatro pedazos del Obi Abatá entre las manos, pedir mentalmente a nuestro Ángel de la Guarda la clarividencia necesaria para el registro y decir en voz alta: “Akinmoran, Akinmoran, Akinmoran”. (Que el espíritu del cielo brinde su ayuda y asistencia al espíritu de la tierra.). 04. Exhale su aliento sobre los Obi entre sus manos, presénteselos en la frente al consultante y diga: “Dida Obi”. (Y pronuncie el nombre de la persona que se consulta.) (Habla claro, Obi, sobre esta persona.) Si va a preguntar sobre algo concreto de esa persona, debe formular la pregunta mentalmente. Si es un registro general, pedir que se le aclare la vida de esta persona en la tirada. 05. Proceda a lanzar los Obi Abatá sobre el kekereopón. 06. Interpretación del Oddun que ha aparecido.

-85-

LOS NUEVE ODUS BÁSICOS del OBI ABATÁ. 1º OGBE: Este Oddun se produce cuando aparecen los cuatro segmentos abiertos o de luz. En ocasiones se identifica con Alafia, porque es signo de buen augurio en general. Pronostica felicidad, alegría, larga vida y prosperidad espiritual y material. Buen momento para iniciar planes. Favorecimiento de la justicia en compensación por la rectitud ante la vida. Sin embargo, a veces, en dependencia de la posición de los segmentos dentro del tablero, no da buenos augurios. 2º AKITA: Este Oddun se produce cuando aparece un segmento cerrado y tres abiertos mostrando estos últimos dos caracteres masculinos y uno femenino. Anuncia la llegada del éxito o el triunfo después de un período de adversidades y contradicciones, premio por el sacrificio. Rivalidad y lucha victoriosa contra los enemigos. Salud óptima y estable. Habla positivamente del nacimiento de un niño. 3º OBITA: Este Oddun se produce cuando aparece un segmento cerrado y tres abiertos mostrando estos últimos dos caracteres femeninos y uno masculino. Este signo señala estabilidad, paz y tranquilidad en el hogar. Cordiales relaciones. Vida tranquila, sin contradicciones ni antagonismos en el seno familiar. Felicidad sin grandes sacrificios. El entorno del consultante es muy positivo y favorable en estos momentos. 4º EJIRE: Este Oddun se produce cuando aparecen dos segmentos cerrados y dos abiertos mostrando estos últimos una parte masculina y otra femenina. Si entre los dos segmentos de luz no se interpone ningún Ooya (un segmento cerrado), expresa desarrollo positivo de las relaciones humanas, amistades, perspectivas óptimas para los planes y proyectos, realización positiva de acuerdos. Sin embargo, si algún Ooya se interpone entre los segmentos abiertos (masculino y femenino respectivamente), entonces el mensaje del Oddun expresa todo lo contrario a lo expuesto. Cuando en EJIRE los dos segmentos abiertos quedan separados por un Ooya entonces a cada segmento se le dará su propio significado. El de la derecha representará al consultante mientras el de la izquierda a las relaciones sociales del mismo. Si en EJIRE, el segmento masculino y el femenino se encuentran cabeza con cabeza, ello determina buena amistad entre dos personas de sexos opuestos; también indica relación amorosa estable, matrimonio. En general esta disposición de los segmentos es un buen presagio. Si en EJIRE los segmentos masculino y femenino caen en la parte superior del tablero y además dispuestos dos a dos con los segmentos cerrados, y las puntas de los abiertos señalando a la derecha del kekereopón ello presagia un bien en camino. Habrá armonía, felicidad, estabilidad y desenvolvimiento. Si en EJIRE la cabeza del segmento masculino indica hacia abajo y la del femenino hacia arriba, anuncia un mal presagio. En este caso el masculino representa la enfermedad y el femenino la buena salud, lo que quiere decir que el organismo del consultante se defiende del ataque de una enfermedad con pocas probabilidades de éxito si no se le ayuda.

-86-

5º AKORAN: Este Oddun se produce cuando aparecen dos segmentos cerrados y dos abiertos, mostrando estos últimos las dos partes masculinas. Si ambos segmentos abiertos están unidos, habla de algún tipo de dificultad o problema de tipo legal, así como obstáculos y contrariedades que se interponen en el camino de la persona. Cuando estos últimos están separados por un Ooya entonces expresa buenas perspectivas, mejoras, equilibrio y armonía, así como felicidad. En AKORAN si un segmento masculino está en la parte superior del kekereopón y el otro en la inferior, se le dará prioridad interpretativa al de la parte superior de acuerdo con su posición relativa. En AKORAN cuando a los segmentos masculinos les separa un Ooya, quedando uno a la izquierda y el otro a la derecha, significa que lo negativo que se anuncia puede ser convertido en positivo. En AKORAN si los segmentos masculinos caen espalda con espalda ello presagia desacuerdos, incomprensiones y falta de entendimiento. En AKORAN si los segmentos masculinos caen cabeza con cabeza, ser refiere a discusiones y polémicas entre hombres. Avisa la llegada de un período de dificultades. En AKORAN si las cabezas de los segmentos masculinos apuntan una hacia arriba y la otra hacia abajo, el Oddun predice que el primer oponente vencerá al segundo cuando hay lucha entre dos personas, siendo el primer oponente el enemigo del consultante. En AKORAN si ambos segmentos masculinos están lado con lado y apuntando a la derecha del tablero, están indicando que hay serios problemas en el hogar y en la familia en general. Sin embargo, si las cabezas de los mismos segmentos apuntan en direcciones opuestas, indica que los problemas y dificultades familiares actuales serán resueltos positivamente en breve. Si ambos segmentos quedan separados entre sí, señala que puede haber pérdidas. 6º ERO: Este Oddun se produce cuando aparecen dos segmentos cerrados y dos abiertos, mostrando estos últimos las dos partes femeninas. En este caso (siempre que los femeninos estén juntos), anuncia buenos augurios, suerte en el amor, posible unión amorosa estable, paz, sosiego y tranquilidad. Si aparece un Ooya separando los segmentos femeninos la interpretación será contraria a lo dicho, indica entonces malos presagios en general. En ERO cuando a los segmentos femeninos les separa un Ooya, quedando uno a la izquierda y el otro a la derecha, debe entenderse que lo positivo que se anuncia puede ser convertido en negativo. Cuando en ERO dos femeninos caen cabeza con cabeza, es buena señal; pero si una cabeza señala hacia arriba y la otra hacia abajo, la señal es negativa. Habla de mujeres que son enemigas y que luchan por algo. Hay desacuerdo e incomprensión. Cuando en ERO las cabezas de los dos segmentos femeninos apuntan en sentidos opuestos, uno a la derecha y el otro a la izquierda, ello se interpreta como buen augurio. Señala felicidad, alegría y equilibrio entre fuerzas femeninas. 7º ILERA: Este Oddun se produce cuando aparecen tres segmentos cerrados y uno abierto mostrando su parte masculina. Expresa buena salud, desenvolvimiento, vencimiento de los obstáculos actuales y desarrollo positivo de nuevos planes.

-87-

8º AJE: Este Oddun se produce cuando aparecen tres segmentos cerrados y uno abierto mostrando su parte femenina. Expresa buen desenvolvimiento económico, dinero, abundancia, suerte, buenas perspectivas para obtener bienes materiales. También anuncia la llegada de una buena noticia. Cuando la cabeza de AJE señala hacia la derecha o hacia abajo, es buen augurio y señal de entrada de dinero. Mejorará la economía. 9º OYEKU: Este Oddun se produce cuando aparecen los cuatro segmentos cerrados o de oscuridad. Normalmente es un mal signo que pronostica infelicidad, desgracias, tragedias, dificultades extremas, muerte, enfermedad, accidente y grandes obstáculos. Sin embargo, en ocasiones (en dependencia de la posición relativa de los segmentos en el tablero), habla de cambios importantes, transformación y renacimiento. Es un Oddun muy preventivo de los malos acontecimientos. En muchas ocasiones, gracias a él, el consultante puede encontrar la forma de evadir la negatividad que se le anuncia. De acuerdo con esta clasificación de los nueve Oddun del Obi Abatá, vemos que a cada uno corresponde un número de orden único, por lo que, a partir de ahora, éstos pueden ser reconocidos indistintamente por su nombre propio, o por su número de orden, por ejemplo, si decimos el segundo Oddun del Obi Abatá, sabemos que nos estamos refiriendo a Akita. OTROS MENSAJES DE LOS SEGMENTOS DEL OBI ABATÁ. Adicionalmente a los juicios de los Oddun mencionados, las posiciones y direcciones que marcan cada uno de los segmentos del Obi Abatá deberán considerarse también, para poder alcanzar un grado óptimo de eficiencia a la hora de llevar a cabo las interpretaciones de este complejo oráculo, y que las mismas sean acertadas. Para ello téngase siempre en cuenta las posibles variantes y combinaciones de los segmentos del Obi Abatá que se detallan a continuación, las que pueden incidir indistintamente en alguna tirada: 01. Un masculino indicando hacia el Norte (se refiere a la cabeza o punta del cauri apuntando en esa dirección), y uno femenino hacia el Sur, pronostican un camino adecuado, es un presagio muy positivo. 02. Uno femenino apuntando hacia el Norte y uno masculino hacia el Sur, señalan que se transita en una dirección inapropiada e indica peligro y posibles complicaciones. 03. Cuando el segmento más cercano al borde superior del kekereopón es masculino y señala a la derecha o hacia arriba, el Oddun debe ser interpretado en un sentido positivo (Iré). 04. Cuando el segmento más cercano al borde superior es masculino y señala a la izquierda o hacia abajo, el Oddun debe ser interpretado en un sentido negativo (Osogbo). 05. Si el segmento más cercano al borde superior del tablero es femenino y señala hacia la derecha o hacia abajo, el Oddun debe ser interpretado en sentido positivo (Iré). 06. Si el segmento más cercano al borde superior del kekereopón es femenino y señala a la izquierda o hacia arriba, el Oddun debe ser interpretado negativamente (Osogbo).

-88-

07. Cuando un segmento abierto cae en la parte superior sobre uno cerrado, está indicando dificultades, obstáculos para obtener lo que se desea. 08. Cuando un segmento cerrado cae en la parte superior sobre uno abierto habla de protección natural, resguardo de las dificultades y de las fuerzas que se oponen. 09. En EJIRE y en ERO si uno de los segmentos abiertos cae en la parte superior del tablero y el otro en la inferior, el de arriba siempre prevalecerá sobre el de abajo. 10. Cuando en EJIRE, ERO y AKORAN los segmentos caen apuntando a diferentes direcciones se deben efectuar las interpretaciones siguientes: . Si la cabeza del segmento masculino apunta hacia arriba, es buen augurio, siempre que no haya Ooyas que se interpongan en su camino. . Si la cabeza del segmento masculino apunta hacia abajo se interpretará como un mal presagio además de marcar traumas y frustraciones. . Si la cabeza del segmento masculino señala hacia la derecha es buen augurio. Vendrá desenvolvimiento, progreso y vencimiento. Una persona que está lejos regresa. . Si la cabeza del segmento masculino señala hacia la izquierda está indicando que alguien sale de viaje pronto y que viene un período negativo o de mala suerte. . Si un Ooya se interpone en el camino que señala la cabeza de un segmento abierto ello es señal de obstáculos que entorpecen la buena marcha de las cosas. . Si un segmento femenino señala hacia la parte superior del kekereopón ello es un augurio negativo. Habla de pérdidas de dinero y dificultades financieras. El OBI ABATÁ HABLANDO por los ODUS MEJIS de IFÁ. Hasta aquí hemos visto cómo el Obi Abatá expresa sus juicios y mensajes particulares de acuerdo con los nueve Oddun propios que marcan los cocos al caer sobre el tablero, y cómo se complementa la lectura de estos signos, de acuerdo con la posición relativa de los mismos dentro del kekereopón. En lo adelante, entraremos en la materia propia de Ifá correspondiente a esta primera fase del aprendizaje, donde identificaremos los Oju Oddun (sus dieciséis signos Mejis). Supongamos que tenemos una línea recta imaginaria en nuestro kekereopón que va de Norte a Sur del mismo. Cada vez que los cuatro segmentos del Obi Abatá son lanzados sobre el tablero, éstos asumen lógicamente múltiples posiciones. Centraremos nuestra atención, observando cuidadosamente (sin tocarlos), el orden que han adoptado verticalmente, a lo largo de dicha línea imaginaria anteriormente mencionada. De acuerdo con esta disposición tenemos que pueden formarse 16 combinaciones u Oddun diferentes, para cuya lectura sólo tendremos en cuenta los principios de luz y oscuridad de los segmentos, descartando sus características masculinas o femeninas. A continuación, para representar un segmento abierto emplearemos el símbolo “I “y para uno cerrado el “II “. La interpretación de Ifá se realizará de la siguiente manera: Una vez observados todos los detalles de los segmentos (sus posiciones relativas, sexo y Oddun propio del Obi Abatá), procederemos a colocar los mismos en línea recta, de Norte

-89-

a Sur, a fin de identificar el Oddun de Ifá que corresponde. Este ordenamiento vertical nos ofrecerá una de las 16 combinaciones u Oddun Mejis que veremos a continuación (partiendo de la base de que los segmentos serán tirados una sola vez). (En este sentido debemos aclarar que un Oddun es Meji cuando se repite dos veces, cosa que sucede en una sola tirada del Opele, pero no en una tirada del Obi Abatá, por tanto, nos referiremos a ellos como Oddun Mejis, aunque en este caso aparezcan los signos sencillos y no dobles.

-90-

Cada uno de estos Oddun de Ifá representa la sabiduría y la omnisciencia, así como la fe y la religiosidad del yoruba. Los mismos contienen gran cantidad de versos o poemas (denominados ese), de los cuales se extraen valiosas enseñanzas morales (kiki), presentadas en forma de fábulas mitológicas que reflejan vastos conocimientos de profundo contenido filosófico, ético y social (itan). A continuación, ofrecemos una síntesis abreviada del contenido de cada uno de estos Oddun Mejis, después de haberlos sometido a una estricta interpretación trascendental, a partir de sus versátiles y poemadas formas originales, cargadas de parábolas y metáforas. De acuerdo con la valoración (más o menos acertada) que de cada uno de estos Oddun se realice (adecuándolos a las individualidades de cada consultante), así serán de veraces los vaticinios y mensajes de ellos extraídos. Dicha efectividad dependerá de lo que denominamos “La Inspiración” (Ashé).

Este signo representa el Sol (la luz) y el principio y el fin de todos los procesos y eventos universales, por esta causa se le denomina (Ye Yesán). Es un Oddun masculino al cual se le atribuye el don del lenguaje doble porque en él hablan tanto lo bueno como lo malo. Es el Mesías de Ifá y el Príncipe de los Oddun, porque encierra los secretos de la creación y del Bien y el Mal. Se relaciona con las aguas, las palmas, la nuez de kola, las espinacas, la columna vertebral, el esternón, los vasos sanguíneos y la linfa. En este signo nace la respiración, el principio que determina que sin oxígeno no hay vida, y el intercambio de energías y fluidos entre los seres orgánicos y su entorno. Se identifica también con las aves de rapiña, los animales carroñeros y la descomposición de los cadáveres. Habla de la voluntad como arma poderosa. El hombre divide la tierra en continentes, estados, provincias y pueblos y se apropia de ella, aunque no le pertenece. El punto cardinal de este Oddun es el oriente (Este), donde se funde la carne con el espíritu. Este signo comanda la Tierra y asegura su estabilidad durante el día, mientras alumbra el sol. Es el encargado de mantener la vida y su perfecto equilibrio mientras existe luz. Rige todos los procesos y leyes naturales a nivel cósmico mientras hay un rayo de luz solar perceptible. Se relaciona con las lluvias, los ríos, los mares, las lagunas y todos los cúmulos de agua dulce y salada. Es el signo del astro Sol, el que arropa con su calor y con su maravillosa luz, la bóveda celeste y los cuerpos que en ella se encuentran, sin el cual no es posible la vida. Es Olorun (denominación utilizada por los yorubas para Dios y también para el Sol, como una

-91-

emanación directa de Él), por eso su color asociado es el blanco y el naranja. Está relacionado con todos los Orishas, aunque en este signo nace Olokun, que es la oscuridad que reina en las profundidades, desde donde emana a la superficie la iluminación invisible que perciben las criaturas dotadas de facultades para recibir el reflejo poderoso de los Orishas. Punto de referencia de la dicotomía entre el Bien y el Mal, dos tendencias muy marcadas y opuestas, que en la síntesis de su propia contradicción formulan el desarrollo de nuevos procesos. Signo que expresa todos los puntos de vista, todas las experiencias y acontecimientos relacionados con la iluminación trascendental de los mundos del universo. Separación de la Tierra y el Cielo. En él hablan todos los Orishas. Este Oddun está muy relacionado con Obatalá porque significa la grandeza y extensión del Cielo; con Yemayá por la inmensidad del mar; con Orunmila por la rica cosmogonía que encierra. Es un signo de grandeza infinita porque en él nace todo lo que el hombre no puede hacer por sí mismo. Es el padre de los demás Oddun y Maestro del día. La noche se le opone como fuerza negativa por su oscuridad y penumbra, ya que todo lo que no es claro, es opuesto y nocivo para él. En este Oddun nació el escalafón de Ifá, en el cual a cada uno en este mundo le corresponde un lugar determinado. Es el renacer a la vida material por motivos bien definidos; es vivir con productividad y cumpliendo la misión encomendada por Olorun. Aquí todos los seres son igualmente importantes entre sí, y nadie está de más en esta vida. Cada cual va al sitio que le corresponde por sus propios méritos. CHARLA de IFÁ: El espíritu que trabaja con Eji Ogbe (el eggun mayor), se llama Obbá Igbolá, y es al que hay que invocar cuando se precisa la ayuda de este signo. Aquí el camino de Eleguá que tiene que recibir la persona de manos del Awó, es Eshu Alampe. En este camino a Orunmila se le conoce como Abambonwo y es por ese nombre por el que hay que llamarle cuando se trabaja con él. Es también donde el buitre desciende sobre los cadáveres para comérselos. En este Oddun, para la prosperidad y el vencimiento de las dificultades, se le dedican azucenas a Olorun en un búcaro sobre la mesa y cada día la persona las huele y le pide a Olorun lo que desea para vencer sus dificultades. Habla de persona desgraciada en amores. Señala la discordia, malos entendidos y discusiones familiares frecuentes. Hay que cuidar que la risa no le ahogue. Separación de familias, razas, pueblos, de lo negro y lo blanco. Si viene por Iré habrá hijos y dinero, aunque sea en los postreros días de la vida. A esta persona los enemigos no la pueden destruir con sus propias fuerzas, para ello precisan de algo que está más allá de sus posibilidades. Los hijos de este Oddun son indestructibles por sus semejantes, sólo los Orishas pueden hacerles daño. Eji Ogbe cuenta con el poder de Olorun y de los Orishas, no hay fuerza humana capaz de vencerle. La suerte de esta persona ha sido grande, pero sus enemigos le tienen los ojos encima, le envidian cuanto hace y tiene. Actualmente la persona no sabe qué hacer para resolver sus problemas. La cabeza anda por el suelo y ésta es la que guía al cuerpo. Debe ponérsela en su lugar para que pueda caminar. Además, debe tener calma, porque en un viaje encontrará a alguien que le ayudará a salir

-92-

adelante, de ahí nacerá una gran amistad y estimación. Debe moderarse el carácter. Marca abandono de pareja, debe atenderse al Ángel de la Guarda de ésta que es Yemayá, pérdida de la suerte por este motivo. Persona que lucha por obtener tranquilidad, pero hay otra que se lo impide y le trastorna sus ideales. Malestares extraños en la cabeza y un malestar que recorre espalda y cintura. Sueño que sorprende, donde se aparece un eggun que pide ayuda. Cumpla con ese ser para que le dé la suerte que precisa. Problemas de justicia por chismes. En la familia hay una persona que a veces llora y otras veces sonríe con frecuencia, esa persona está enferma y tiene a Ikú detrás para llevársela muy pronto, por eso no debe salir a la calle en siete días. Habla de muchos enemigos, pero que no le pueden hacer daño porque su Ángel de la Guarda le defiende mucho. Usted vino al mundo para ser cabeza, pero parece que prefiere estar en la cola, lugar que no le corresponde, de ahí gran parte de sus problemas actuales. Se habla de cambio de vivienda por falta de dinero y por dificultades económicas. De cuatro mujeres y una señorita muy joven, todas le quieren, pero falta correspondencia de su parte. Aquí hay que tener cuidado con los líos de justicia por cualquier causa. Debe actuar con precaución para que no se vayan las mujeres del hogar en estos momentos. Habla de sombras que se mueven en la casa. Tres hermanos y una familia que se recuesta y que siempre anda pidiendo cosas. Hay abuso malintencionado de confianza. Se explotan los buenos sentimientos. La suerte ronda su casa. Los asuntos pendientes serán resueltos positivamente si se cumple con los Orishas. Hay que recibir con urgencia Ajagun, y si los tiene, darle ofrenda; a ellos les corresponde defender sus derechos y abrirle los caminos en la vida. Si es Onifa, marca coronación o Elehan, porque su Ángel de la Guarda reclama su cabeza para darle el poder de la trascendencia espiritual. Señala caída por sus propios pies. Si es Ologberi, el Ángel de la Guarda está pidiendo reconocimiento y marca el atraso para llamar la atención. Señala pérdida de empleo u otra pérdida material importante. Falta de ánimos para salir y hasta para hablar, por causa de un Egún que perturba. Mujer que deja al marido, o marido que deja a la mujer, por infidelidad causada por malos tratos e incomprensión. Marca llegada de los orisas a la casa y alejamiento de algunos amigos por miedo, pero volverán pidiendo ayuda los que se fueron renegando de sus creencias religiosas. Padres y abuelos muertos que se quieren llevar a la persona. Pérdidas y llanto. Vecino que está al tanto de sus pasos y que habla mal de casi todo el mundo. Persona conocida que padece de la boca y que puede llegar a perder los dientes por esa causa. En este signo se puede llegar a huir de la justicia por errores cometidos. Aquí nace el maremoto y sus nefastas consecuencias para los pueblos enardecidos por el orgullo terrenal. Por Osogbo habla de pérdida de un ser querido, que es una persona mayor. Todo está flojo menos la cabeza. Puede haber perdición por malas compañías, drogas o alcoholismo. Discordia entre amigos y familiares. REFRANES de este ODU: . El camino es libre para el perro. . El cerdo puede pasar su vida sobre la piedra, pero prefiere vivir debajo de ella.

-93-

. Hay un mal que toca el cielo y la tierra. . Ifá se alejó de la Tierra por el humo de las fogatas de los hombres. . Al que anda en cosas de brujos, Alosi termina esclavizándolo. . Hijo que no reconoce a su madre ni a su padre. . La mariposa se quemó las alas por querer volar antes de tiempo. . Guerra entre el ekuté con Oshún, Ogún y Oshosi, donde este último lo juzgó por ser la justicia, Oshún lo agarró por ser la sentencia, y Ogún lo mató por ser el que mata. . Lucha entre tres caminos que son: la Tierra, la Plaza y el Agua. Todos querían ser el primero. Discutían y el Aya, que les escuchó, dijo: . Los tres caminos quedaron conformes y la Tierra le dijo al Aya . El Agua le dijo >. Así, todos fueron amigos del perro. ENFERMEDADES: Las personas hijas de este Oddun tienen tendencias a padecer de la cabeza, el corazón, la circulación, los nervios, el estómago y los huesos. RECOMENDACIONES de IFÁ. . Para vencer los obstáculos y las dificultades se deberá pasear siete veces de noche por la orilla del mar y ofrendar frutas a Yemayá y a Olokun, a la vez que se va haciendo la petición. . De cuando en cuando deberá limpiar la casa con agua con añil(azulete), para que refresque el ambiente y traiga el desenvolvimiento al hogar. . No entrometerse en lo que no le importa. . Cuidar por dónde anda de noche, le velan para atracarle. . No tomarse más confianza que la que le dan, no entrar en ninguna casa sin pedir permiso, aunque conozca a sus moradores. . No permanecer en casa oscura. . No jugar porque siempre perderá. . Cuidado con las traiciones en el amor. . Vestir de blanco con frecuencia. . Respetar mucho a los mayores, no discutir con ellos y mucho menos faltarles el respeto. . Cumplir con los muertos. . Debe hacer Elehan tan pronto pueda. . Evitar ir a velorios, hospitales y cementerios. . Tratar de no estar en la calle a las doce del día o de la noche. Puede estar antes o después, pero no a esas horas exactas. . La mujer no puede abortar, porque corre peligro su vida. . Evitar las bebidas alcohólicas blancas. . Controlar su carácter y su mal genio.

-94-

. Cuidado con los problemas que tengan que ver con la justicia. . El Eleguá del Ajagun debe llevar corona de cuarenta y un cauris, y debe vivir en un cofre. Se le ofrenda en terreno pedregoso. . Los Osain de Baba Eji Ogbe deben llevar pelos y colmillos de hiena en el secreto. . Debe escuchar los consejos de las personas que le quieren. . Evitar los largos viajes y mucho menos arriesgar la vida innecesariamente. ELEMENTOS NATURALES asociados: El Cielo, la Tierra, el Mar, el Sol y la Montaña(Oké). Metal: Plata. Planeta: El Sol. Día: Oyó Aikú (el domingo; Día de la inmortalidad porque la luz no muere). Color: Naranja y Blanco. HIERBAS, FRUTAS y ÁRBOLES asociados: Coco, Guanábana, Plantas del fondo del mar, Boniato, Ceiba, Palma, Espinaca, Nuez de kola, Perejil, Algodón, Almendro, Canutillo Blanco, Maravilla, Rompesaragüey, Romerillo, Güira Cimarrona, Palo Moruro, Rompe hueso, Justicia, Para Mí, Dominador, y Yo Puedo más Que Tú.

Signo que representa la noche, la penumbra, la oscuridad, la superficie de la Tierra como mundo habitado por los seres creados por Olorun. Pronostica muerte de dos grandes, uno distante del otro. Es un Oddun femenino y nació antes que los demás signos. Habla de desastre y destrucción de civilizaciones anteriores, por la avaricia de los seres humanos y por mandato divino. Es el juicio de la maldad, el castigo de los transgresores y el fin de todo lo que abandona el camino del bien. Aquí nace Ikú, representante de la muerte en los mundos, es el final de todo proceso que comienza, de la existencia de la vida y el principio del final de los acontecimientos. En este Oddun se establece la reencarnación sucesiva de las almas por mandato de Olorun, con el fin de obtener la perfección espiritual y material de la creación aún imperfecta. Es la búsqueda de los objetivos, el camino hacia lo desconocido y el sendero hacia los nuevos procesos y cambios existenciales, la muerte de lo viejo y gastado, y el nacimiento de lo nuevo perfeccionado. Aquí nace la dependencia de las almas y espíritus a los dictados de las leyes de Olorun.

-95-

Signo en el que comienzan los rituales funerarios, el culto a los ancestros, el respeto y el temor a la muerte física, y la ignorancia del hombre sobre lo que hay más allá de sus percepciones mundanas y terrenales. Es la realidad encubierta y vedada a los ojos de los mortales. Aquí nace itutu y lisaji como máxima representación del homenaje a quienes abandonan el mundo material, es el camino indetenible, evolutivo e involutivo de las almas. Es la posibilidad de errar en las acciones, gracias al libre albedrío de los hombres. Nace la agricultura como cualidad y disciplina de la naturaleza, y el aprendizaje de sus leyes por los seres humanos. Nota: Hasta aquí la ejemplificación del Obi Abata no quiero profundizar más en el debido a que es de uso exclusivo de los babalawos con suficiente conocimiento para manipularlo.

CONSULTA MEDIANTE EL ORÁCULO DEL COCO 1. El hecho concreto de que en la tradición nigeriana se emplease la nuez de cola (kola) roja, o algún otro elemento natural, y el hecho concreto de que en Cuba se utilizó el coco (Obí, ógbón), fruta del árbol cocotero (Cocos nucifera, Lin), se ha relacionado con la no existencia de los elementos nigerianos en Cuba. Pero eso no significaría necesariamente una inconveniencia, pues pudo ser precisamente esa conveniencia prevista y deseada por Orisha, en razón de que el coco es un elemento y recurso idóneo para la comunicación con Eggun, el Espíritu de los Ancestros, y con Orisha, mediante un sistema de tipo oracular. El coco como fruta y su árbol, está en la regencia de Obbatalá, el más elevado aspecto de la Divinidad, que cohesiona a todas las fuerzas de Orisha. Y el coco como fruta y su propio jugo, son ofrecimientos gratos a Eggun, y también gratos a Orisha. 2. La diversidad de oráculos relacionados con el Oráculo del Coco, que la tradición ha enseñado, carece de utilidad práctica. Y algunos aspectos informativos sobre las interpretaciones de las respuestas del Oráculo del Coco, que la tradición enseñó, son contradictorios, carecen de bases lógicas, y no aportan beneficios reales para considerarlos en las aplicaciones de trabajo. Un ejemplo de lo anterior, es la creencia de que en cada Letra hablan Orisha específicos. Cuando, por ejemplo, Olorisha establece una comunicación con el Orisha Oggún, y frente al fundamento consagratorio de Oggún, lanza los cocos, y aparece una Letra en la que habla Shangó. ¿Qué significa esto? ¿Y, cómo se explica? ¿Cómo se explica que hable Shangó, si se está comunicando con Oggún, y se está preguntando a Oggún? Cuando en la misma comunicación, se hace otra pregunta a Oggún y se lanza los cocos, y aparece una Letra en la que habla Asojuáno. ¿Qué significa esto? ¿Y, cómo se explica que se está comunicando con Oggún, y responda Shangó, y después responda Asojuáno? Como se permitirán entender, nada justifica continuar enseñando y aprendiendo ideas que

-96-

confunden, que oscurecen la claridad que se espera en la interpretación de los mensajes, y que como mínimo, no aportan beneficios verdaderos. ESPECIFICACIONES 1. Los cocos deben ser lanzados sobre el suelo, sobre una superficie firme. Porque con la misma firmeza con que los pies se sostienen en el suelo, y caminan sobre suelo firme, el suelo proporciona lo que representa, un nivel de firmeza y un nivel de definición. 2. El espacio físico en que se consultará mediante el Oráculo del Coco, puede estar ubicado a cielo abierto, o en el interior de un recinto. 3. Para consultar mediante el Oráculo del Coco, se dispondrá de un espacio físico y de un momento apropiados. 4. Un espacio físico apropiado es un lugar con amplitud suficiente para que los cocos lanzados, al caer sobre el suelo, ejecuten todas sus evoluciones de desplazamiento, produciéndose el mínimo posible de choques con muebles o artefactos del entorno, de manera que se logre el mayor número de caídas limpias. Porque un mayor número de caídas limpias se asocia en una relación directamente proporcional con un nivel mayor de confiabilidad en las respuestas. Un espacio físico apropiado, también es un lugar que no interfiera con la dinámica de las actividades que se efectúan en ese sitio, que durante su utilización no tenga que ser invadido por otras personas, por la razón que fuere. 5. Un momento apropiado, es un tiempo en que la persona que consultará, no sea requerido u requerida para situaciones ajenas a esta actividad durante su ejecución, no esté pendiente de otra cosa ajena a esta actividad, y no sea interrumpido o interrumpida por razón alguna ajena a esta actividad. Un momento apropiado para consultar, también es, un tiempo en que la persona que consultará no esté atrapado o atrapada por la cólera. Porque se ha de preferir esperar a serenar las emociones, que invocar a la Espiritualidad en un momento en que la ira haya dominado al corazón, y haya nublado áreas de la mente. 6. El suelo que ha de recibir a los cocos en su caída puede ser una superficie construida por la mano del hombre, o una estera, o una alfombra, o una superficie de piedra, o una superficie de arena, o la misma tierra. 7. El espacio en que se trabajará para producir la comunicación deberá estar ordenado y limpio. Todos se abstendrán de invocar a la Espiritualidad en lugares desordenados y sucios, a menos que sea irremediable. Se procederá así, porque la Espiritualidad tiene, contiene y sostiene a entidades y a aspectos luminosos y también a entidades y a aspectos oscuros. Y serán las energías de caos las que se sentirán especialmente atraídas por la vibración que se procesa en ambientes desordenados y sucios. 8. El espacio en que se trabajará para producir la comunicación con Orisha, deberá ser protegido.

-97-

EJEMPLOS DE PROCEDIMIENTOS PARA PROPORCIONAR PROTECCIÓN BÁSICA AL ESPACIO EN QUE SE OFICIARÁ. 1. Si se realiza la consulta mediante el Oráculo del Coco en un recinto cerrado, será limpiada la superficie de la puerta de acceso, en su lado exterior y en su lado interior, sacudiendo el polvo y limpiando después con un paño húmedo. 2. En el lado interior, se escribirá la grafía de determinados símbolos. Para escribir esos símbolos, se empleará una pintura natural no - permanente que se preparará mezclando iyéfún y agua, ambos ritualizados, y con la ayuda de un pincel de fibras vegetales o pelo animal, previamente consagrado para estos menesteres. 3. Una alternativa de simbolismo gráfico sería la que se describe a continuación, respetando el orden en que se describe: Primero: En la mitad superior de la puerta, se dibujan flechitas cortas verticales dispuestas una junto a otra, en una alineación horizontal que cruce a la puerta en toda su anchura, y con las saetas o puntas de flechas dirigidas hacia abajo. Segundo: Unos 50 cm por debajo de las dos flechas horizontales principales, se dibuja otra formación de flechitas cortas verticales, de la misma manera que la descrita con anterioridad, pero con las saetas o puntas de flechas dirigidas hacia arriba. Tercero: Aproximadamente a la mitad de distancia que separa a ambas formaciones de flechitas, se dibuja una circunferencia de 16 cm de diámetro. Cuarto: Se traza dos flechas horizontales, ambas en la misma línea, cortando a la circunferencia por su ecuador, de manera que seccionen a la circunferencia en dos hemisferios iguales. Cada una de estas dos flechas estará apuntando hacia el centro de la puerta, con las saetas o puntas de flechas como mirándose, cercanas sin tocarse. 4. Se dibuja en el suelo del interior del recinto, en su parte más cercana a la puerta dos circunferencias de 16 centímetros de diámetro cada una, una junto a otra, separadas por 16 centímetros. Cada una de estas dos circunferencias estará rodeada completamente de un anillo formado por flechitas cortas, a manera de pequeños rayos de un sol, todas con las saetas o puntas de flechas dirigidas hacia la circunferencia, y tocando su borde. 5. En el suelo de cada esquina de la habitación en que se efectuará la consulta, en el ángulo en que se unen dos paredes, se colocará un vaso de base plana (no se hará con copas) conteniendo agua y un puñado de sal ritualizada, y en cuyos respectivos fondos, por el lado exterior que estará en contacto con el suelo, se habrá dibujado una cruz.

-98-

PREPARACIÓN DEL RITUAL PARA COMUNICAR CON ELEGGUÁRA MEDIANTE EL ORÁCULO DEL COCO 1. Se elige el espacio físico en el suelo donde se colocarán los fundamentos consagratorios de Ijágún Orisha. Porque, aunque el propósito de la consulta sea comunicar con Elegguá, esta comunicación con Elegguá se iniciará, se desarrollará y se concluirá, también en presencia de los fundamentos consagratorios de Oggún - Oshosi y de Osun. 2. Siempre que sea factible, para ubicar a los fundamentos de Orisha se elegirá un espacio en el sector Este del recinto. Y en ese espacio el suelo se barrerá o limpiará. Después, se polvorea generosamente iyéfún en ese espacio. 3. Se colocan los fundamentos consagratorios de Orisha sobre el suelo, siempre en el siguiente orden: Primero, el fundamento de Elegguá, después el caldero de Oggún - Oshosi, y por último el fundamento de Osun. 4. Se colocan los fundamentos consagratorios de Orisha, de manera que queden alineados en la disposición siguiente: El fundamento de Elegguá delante. Caldero de Oggún - Oshosi inmediatamente detrás del fundamento de Elegguá, con un espacio discreto de separación. El fundamento de Osun inmediatamente detrás del caldero de Oggún - Oshosi, con un espacio discreto de separación. 5. Olorisha coloca sobre su cuerpo los atributos que se relacionen con el pacto realizado con las energías de Ijágún Orisha. Ejemplo: collar de Elegguá, de Oggún, de Oshosi, en caso de que algo de esto le haya sido entregado junto a los fundamentos consagratorios recibidos. 6. Se coloca un plato con una vela blanca, nueva, delante de Elegguá. Esta vela será usada mientras se desarrolla la conversación de Oráculo con Elegguá, y se apagará al concluir esa sesión de trabajo. Esta vela será guardada para reutilizarla en una próxima sesión de trabajo similar, con Elegguá, mas no en otra ocasión diferente. A menos que la vela haya sido consumida casi totalmente, en cuyo caso se permitirá que se consuma totalmente. 7. Se coloca sobre el suelo, entre el lugar que Olorisha ha de ocupar de pies, y Elegguá, un plato blanco. En el centro de ese plato, un vaso o una jícara conteniendo agua fresca y limpia. Sobre el plato, rodeando al vaso, cinco cocos, de los cuales se emplearán cuatro en la conversación de Oráculo. Estos cuatro se nominan, Obí telé (Cocos que hablan). El otro se llama: Obí addelé (Coco testigo), y tiene la función de testigo de la comunicación, y hasta de suplente en caso de que uno de los otros cocos se parta, o desaparezca temporalmente o para siempre en medio de la conversación, un fenómeno que puede suceder.

-99-

8. Se tomará la precaución de tener preparados y cerca, un cuaderno o unas hojas de papel, y un lápiz, para anotar lo que fuera necesario, o lo que sea de interés. 9. Olorisha bebe agua fresca y limpia, para que su boca esté limpia y fresca para hablar con la Espiritualidad. 10. Olorisha lavará sus manos, y después las sumergirá por un minuto: - en un omiéro refrescante, previamente preparado, - en agua limpia y fresca, que haya sido expuesta a la noche y al sol de la mañana, - en agua fresca a la que se ha añadido algunas pulgaradas de sal ritualizada. Olorisha procederá así, para que sus manos estén limpias para servir de puente a la palabra sagrada del Coco.

RITUAL DE ALINEACIÓN ESPIRITUAL PARA INTRODUCCIÓN A LA CONSULTA Rito para encender las velas 1. Cuando Olorisha está dispuesto o dispuesta a comenzar, sostiene en su mano el encendedor o el cerillo con el que traerá el fuego a su ritual, mientras dice: Emí kuedé Iná... Emí kuedé Iná... Yo llamo al Fuego... Yo llamo al Fuego... Emí kuedé lawó... Emí kuedé lawó... Yo llamo a la luz... Yo llamo a la luz... 2. Olorisha enciende el encendedor o el cerillo, y acerca la llama a la vela, mientras dice: Mó banlé iná... Mó banlé iná... Yo saludo al fuego... Yo saludo al fuego... Mó fá ré resí iná yoleé... Yo bendigo al fuego que quema... Mó fá ré resí iná yoleé... Yo bendigo al fuego que quema... Idé lawó... Aimó ró... Llega la luz... La ignorancia cae... Dadáká yánu... Awó moyú... El libro se abre... El misterio se aclara... Ashé... Ashé... 3. Ante la vela encendida, cruza los brazos sobre su pecho de manera que los dedos de cada mano, extendidos y cerrados, descansen en el brazo contrario. En esa posición, pide la bendición a Awó Itáná y a Awó Ikúbú, diciendo: Ibá Ashé, Awó Itáná... Pido la bendición a Awó Itáná... Ibá Ashé, Awó Ikúbú... Pido la bendición a Awó Ikúbú...

-100-

4. Olorisha inicia una rutina de Moyugba. 5. Olorisha saluda a los Cuatro Vientos, el Olorisha enfrenta al punto cardinal Este, echa agua fresca sobre el suelo, y tras esa libación, dice: Moyugba, Ilá Orun,... Iba Ashé Rindo homenaje al Este... Le pido bendición Gira 90º a la derecha, enfrentando al punto Sur, echa agua fresca sobre el suelo, y tras esa libación, dice: Moyugba, Gúusú Órun,... Ibá Ashé Rindo homenaje al Sur... Le pido bendición Gira 90º a la derecha, enfrentando al punto Oeste, echa agua fresca sobre el suelo, y tras esa libación, dice: Moyugba, Iwó Órun,... Ibá Ashé Rindo homenaje al Oeste... Le pido bendición Gira 90º a la derecha, enfrentando al punto Norte, echa agua fresca sobre el suelo, y tras esa libación, dice: Moyugba, Ariwó Órun,... Ibá Ashé Rindo homenaje al Norte... Le pido bendición 6. Olorisha continúa y concluye la Moyugba Continúa diciendo: Iba Ashé Elegguá... Pido la bendición de Elegguá... Iba Ashé Oggún... Pido la bendición de Oggún... Iba Ashé Oshosi... Pido la bendición de Oshosi... Iba Ashé Osun... Pido la bendición de Osun... Iba Ashé (Orisha tutelar) babá mí / iya mí... Pido la bendición de (Orisha tutelar) Iba Ashé Á Gwá Babá... Pido la bendición del Gran Padre... Iba Ashé Á Gwá Yeyé... Pido la bendición de la Gran Madre... Iba Ashé bógbo Orisha... Pido la bendición a todos los Orisha... Iba Ashé... Pido la bendición... Ashé iyatobi mí (nombre de la madre de Olorisha). Moyugba... kinkamashé Bendigo a mi madre (...) La honro y le pido bendición Ashé babatobi mí (nombre del padre de Olorisha). Moyugba... Kinkamashé Bendigo a mi padre (...) Le honro y le pido bendición Ashé babárosa mí (nombre del padrino). Moyugba... Kinkamashé Bendigo a mi padrino, (...) Le honro y le pido bendición. Ashé, obiní mí (nombre de la mujer del Olorisha) ... Bendigo a mi mujer (nombre) Ashé, okuní mí (nombre del marido de la Olorisha). Bendigo a mi marido (nombre) Ashé bógbo omó mí... Bendigo a mis hijos

-101-

Salutación a Elegguá 1. Tres golpes secos y continuos de los nudillos de la mano derecha sobre el suelo, delante de Elegguá, para decir seguidamente: ¡Iba, Eshu-Elegguá, Iba! ¡Salve, Eshu-Elegguá, Salve! ¡Iba, Eshu-Elegguá, Iba! ¡Salve, Eshu-Elegguá, Salve! ¡Iba, Eshu-Elegguá, Iba! ¡Salve, Eshu-Elegguá, Salve! ¡Iba, Eshu (nombre del camino de Eshu), Iba! ¡Salve, Eshu (...), Salve! ¡Iba, Eshu (nombre del camino de Eshu), Iba! ¡Salve, Eshu (...), Salve! ¡Iba, Eshu (nombre del camino de Eshu), Iba! ¡Salve, Eshu (...), Salve! 2. Se ofrece libaciones de agua fresca sobre el suelo delante del fundamento de Elegguá, y sobre el mismo fundamento, diciendo: Omí tutú fún Elegguá Agua fresca para Elegguá Omí tutú fún Eshu(...) Agua fresca para Eshu (...) Iba Ashé mí Su bendición para mí Iba Ashé mí Su bendición para mí Iba Ashé mí Su bendición para mí 3. Se le reza a Elegguá Elegguá... Elegguá... e mí... Olorisha (nombre de Olorisha) ... yo... Olorisha (nombre de Olorisha) omó (nombre de Orisha tutelar) ... hijo /a de (nombre de Orisha tutelar) Mó mbé béko... Yo estoy aquí... ebé yín tié ashé busilé... pidiéndole su bendición... fún iyátebí mí... para mi madre... (si vive) fún babátobí mí... para mi padre... (si vive) fún (obiní mí) (okuní mí) ... para (mi mujer) (mi marido) ... (si lo tiene) fún bógbo omó mí... para mis hijos... (si los... tiene) fún bógbo awóre mí... para toda mi familia Mó mbé béko... Yo estoy aquí... ebé yín tié ashé busilé... rogándole su bendición... fún babárosá mí... para mi padrino... fún iyáré mí... para mi madrina... fún bógbo abúre awóre Ilé Osha mí... para todos mis hermanos en Osha de mi casa religiosa. fún bógbo abúre awóre Ilé Ifá mí... para todos mis hermanos en Ifá de mi casa religiosa... Mó mbé béko ká obéré... Yo estoy aquí para preguntar...

-102-

mó mbé béko kuédé ashé... yo estoy aquí llamando al poder... fún atokó osógbo. bógbo osógbo unló para destruir a la adversidad alejar toda adversidad... fún ashón shón oná Iré... para caminar en la senda del Iré... yodí ó adolá... oná okán Iré... hoy y mañana... en el único camino del Iré... Elegguá, Orisha busilé... Elegguá, Orisha bendito... mó dupkué emí okán... mó dupkué... le agradezco de corazón... gracias... Ashé... Ashé... Ashé... Ashé... Ashé... Ashé... Diálogo con Lo Sagrado 4. Olorisha pondrá cuidado en comunicar con Elegguá y con toda otra fuerza de Orisha, siempre oralmente, no mentalmente. Debe articular verbalmente cada palabra, porque Olorisha ha de saber que ese es ebbó sóró, su primer acto de sacrificio considerado por la Divinidad, y el primero por el que será juzgado o juzgada. 5. Olorisha hablará con Elegguá, y con toda otra fuerza de Orisha, sobre el problema o la situación que motiva su consulta, mirando a su fundamento material. Conversará con Orisha como lo haría con una persona que tuviese delante. 6. Cuando Olorisha termina de exponer la situación que sea de su preocupación o de su interés, espera en silencio unos instantes, y entonces procede a realizar las preguntas a la Divinidad. 7. Las preguntas que se hacen a Orisha, deben estar bien pensadas, de manera que Olorisha debe aprender a diseñar las preguntas. 8. Olorisha diseñará sus preguntas, si así lo desea, con anterioridad a este momento. 9. Las preguntas deben ser claras, directas, sin ambigüedades. 10. Cada pregunta debe poder responderse de una de dos maneras: con un sí, o con un no. 11. Cada pregunta debe contener solo una interrogante. Porque no se preguntará a la Espiritualidad dos cosas al mismo tiempo. 12. Y se recordará que las preguntas dirigidas a Elegguá y a toda otra fuerza de Orisha, no deben ser preguntas innecesarias, por ser evidentes las respuestas. Olorisha se cuidará de hacerlo, porque en toda comunicación con Orísha rige el mandamiento: No preguntarás lo que sabes, porque lo que se sabe no se pregunta. Y podría suceder que Eshu, que es el aspecto oscuro, revoltoso y confundidor de la Divinidad, tome el control, y entregue a quien pregunta, respuestas engañadoras. Trabajo místico con los cocos 13. Olorisha toma en sus manos los cocos (Obí telé) y los sostiene en su palma izquierda. Introduce dedos de su mano derecha, en el agua del vaso o la jícara, y efectúa libación sobre los cocos, diciendo: Omí tútú fún Obí... Agua fresca para el coco... Omí tútú fún Obí... Agua fresca para el coco... Omí tútú fún k oddára otó... Agua fresca para agradar a la verdad...

-103-

Omí tútú fún k oddára otó... Agua fresca para agradar a la verdad... 14. Olorisha besa los cocos, y los lleva sostenidos en su mano, al centro de su pecho. 15. Se acerca al fundamento de Elegguá, hace contacto en este con los cocos, y en esa posición, siempre tocando con los cocos al fundamento de Elegguá, formula la primera pregunta, verbalmente. 16. Se procederá de esta manera con cada una de las preguntas principales, no así con las preguntas derivadas. 17. Preguntas principales, son las que se quiere hacer a Orisha, que motivan la consulta. 18. Preguntas derivadas, son las que generarán las respuestas de Orisha, durante el proceso de esclarecimiento de cada pregunta principal. 19. Se coloca los cuatro cocos en una de las manos, alineados en formación de pila de monedas, de manera que la superficie convexa de uno contacte con la superficie cóncava del siguiente. Se comienza a alternar la posición de cada coco en esa misma formación, de manera similar a como se barajan los naipes. 20. Mientras se alternan las posiciones de los cocos, se reza una invocación - alabanza al Oráculo del Coco. Rezo de alabanza al Oráculo del Coco Obí só wángara... Obí sóró obítalé... Coco habla claro... Coco habla muy bien... Obí iwóro arániyó... Coco santero es visita agradable... Obí alákesí fún sóro lomá wón okuní arugbó... Coco visita para hablar con la sabiduría de hombre viejo... Obí alákesí fún sóro lomá wón iyámi alágbá... Coco visita para hablar con la sapiencia de las Madres veneradas... Obí lawó itá awóró... Coco ilumina el camino del iniciado... Obí, otité emí... aggogó egú... toré mí yewá... Coco, trátame bien... anúnciame el peligro... quítame las tinieblas... Obí, égu oró, muá emí óro kí máshúshú Otó... Coco, espíritu sagrado... tráeme la palabra de donde nace la Verdad... Ashé... Ashé... Ashé... Ashé... 21. Olorisha sostiene los cocos en la palma izquierda, cubriéndolos con su palma derecha. Desde esa posición, dirige la mano derecha con los dedos unidos y extendidos señalando al suelo, y dice: Inlé mó kuó... Saludo a la tierra... Desplaza la mano derecha a la posición inicial, y dice: Á kué yé... Convocamos para preguntar...

-104-

22. Vuelve a dirigir su mano derecha con los dedos unidos y extendidos señalando al suelo, y dice: ilé mó kuó... Saludo a la tierra... Desplaza la mano derecha a la posición inicial, y dice: Á kué yé... Convocamos para preguntar... 23. Por tercera vez dirige la mano derecha con los dedos unidos y extendidos señalando al suelo, y dice: ilé mó kuó... Saludo a la tierra... Desplaza la mano derecha a la posición inicial, y dice: Á kué yé... Convocamos para preguntar... 24. Cambia los cocos de mano, sosteniéndolos ahora en la mano derecha, cubiertos con la palma de la mano izquierda. Seguidamente dirige la mano izquierda con los dedos unidos y extendidos señalando al fundamento de Elegguá, y dice: Elegguá mó kuó... Saludo a Elegguá... Desplaza la mano izquierda con los dedos unidos y extendidos hasta unirse con la mano derecha que sostiene a los cocos, cubriéndolos, y seguidamente la desplaza hasta señalar nuevamente al suelo, momento en que dice: Á kué yé... Convocamos para preguntar... 25. Desde esa posición en que señala al suelo, desplaza la mano hasta señalar al fundamento de Elegguá, y dice: Elegguá mó kuó... Saludo a Elegguá... Desplaza la mano izquierda con los dedos unidos y extendidos hasta unirse con la mano derecha que sostiene a los cocos, cubriéndolos, y seguidamente la desplaza hasta señalar nuevamente al suelo, momento en que dice: Á kué yé... Convocamos para preguntar... 26. Por tercera vez, desde esa posición en que señala al suelo, desplaza la mano hasta señalar al fundamento de Elegguá, y dice: Elegguá mó kuó... Saludo a Elegguá...

-105-

Desplaza la mano izquierda con los dedos unidos y extendidos hasta unirse con la mano derecha que sostiene a los cocos, cubriéndolos, y seguidamente la desplaza hasta señalar nuevamente al suelo, momento en que dice: Á kué yé... Convocamos para preguntar... 27. Olorisha acomoda los cocos alineados en formación de pila de monedas, y la toma entre ambas palmas. Extiende ambas manos presentando los cocos al Este, y dice: Wá Omá... Itá Ilá Orun... Venga la Sabiduría del Camino del Este... Extiende ambas manos presentando los cocos al Sur, y dice: Wá Omá... Itá Gúusu run... Venga la Sabiduría del Camino del Sur... Extiende ambas manos presentando los cocos al Oeste, y dice: Wá Omá... Itá Iwó Orun... Venga la Sabiduría del Camino del Oeste... Extiende ambas manos presentando los cocos al Norte, y dice: Wá Omá... Itá Ariwó Orun... Venga la Sabiduría del Camino del Norte... Sosteniendo los cocos que se mantienen alineados en formación de pila de monedas, en ambas manos, se ejecuta frente a sí y frente a Elegguá, un movimiento circular, amplio, con los brazos, desde su derecha a su izquierda, en sentido horario (a favor del movimiento de las manecillas del reloj, asumiendo que el reloj es su propio cuerpo) 28. Al completar la circunferencia, dice: Obí fún obítalé Elegguá... Coco para que Elegguá hable bien... 29. Se repite este paso dos veces más, para completar un total de tres. 30. Olorisha presenta sus manos sosteniendo a los cocos, extendidas delante de sí, y dice con voz clara: Obí okán emí... Coco de mi corazón... Obí Aréo... Coco de mis mayores... En ese momento, separa limpiamente ambas manos, para que se produzca la caída libre de los cocos sobre el suelo. SIGNIFICADO DE CADA UNA DE LAS CINCO COMBINACIONES BÁSICAS 4. La configuración: Alafia, significa: Sí. Es una respuesta de afirmación. 5. La configuración: Elleife, significa: Sí. Es una respuesta de afirmación.

-106-

6. Las configuraciones: Okana y Oyekún, tienen dos significados: - Ambas significan: No. Son respuestas de negación - Ambas anuncian la presencia de Eggun, el Espíritu de los Ancestros 7. La configuración: Oyekún, tiene un significado adicional: anuncia la presencia de Ikú, el Espíritu de la Muerte. 8. Cuando en la comunicación con Orisha, al hacer una pregunta principal, aparece por primera vez Okana, antes de asumir que se trata de una respuesta de negación a la pregunta que fue formulada, se debe determinar si se debe a que está hablando eggun. Esto se determina preguntando directamente mediante los cocos al Orisha, si la visita de Okana significa la visita de Eggun. 9. Cuando en la comunicación con Orisha, al hacer una pregunta principal, aparece por primera vez Oyekún, antes de asumir que se trata de una respuesta de negación a la pregunta que fue formulada, se debe determinar si se debe a que está hablando Eggun. Esto se determina preguntando directamente mediante los cocos a Orisha, si la visita de Oyekún significa la visita de Eggun. Si la respuesta es no, antes de asumir que se trata de una respuesta de negación, aún es preciso determinar si acaso es que está hablando Ikú, el Espíritu de la Muerte. 10. La configuración: Etawa, u Etawa, es una respuesta indeterminada. Etawa significa: Misterio. Se debe volver a lanzar los cocos, y en esa segunda caída se podrá establecer si la respuesta final es de afirmación o de negación, porque: - Si en la segunda tirada se presenta: Alafia, la respuesta final es: Sí - Si en la segunda tirada se presenta: Elleife, la respuesta final es: Sí - Si en la segunda tirada se presenta: Okana, la respuesta final es: No - Si en la segunda tirada se presenta: Oyekún, la respuesta final es: No - Si en la segunda tirada, nuevamente se presenta: Etawa, la respuesta final es: Sí SIGNIFICADOS DE LAS COMBINACIONES DE RESPUESTA EN LA SEGUNDA TIRADA POR OTÁWA 11. Itáwa Lleífe (Itáwa + Elleife) Sí. Respuesta de afirmación. Los propósitos se concretan con perseverancia, venciendo algunos obstáculos. 12. Itáwa Láfia (Itáwa + Alafia) Sí. Respuesta de afirmación. Los propósitos se concretan con perseverancia, y se recompensa la satisfacción. 13. Itáwa Yekú (Itáwa + Oyekún) No. Respuesta de negación.

-107-

Anuncia resultados insatisfactorios. Se decreta el fracaso por efecto de energías mal canalizadas. 14. Itáwa Kána (Itáwa + Okana) No. Respuesta de negación. Anuncia resultados insatisfactorios. La evolución natural se detiene por frustraciones. La evolución natural se detiene por postergaciones. Se decreta el fracaso por el poder de los trastornos espirituales. 15. Itáwa Meyi (Itáwa + Itáwa) Sí. Respuesta de afirmación, pero... ... los resultados son limitados ... cuando parezca haber terminado, aún faltará por hacer ... no es tiempo de cosechar, sino de continuar sembrando ... aún falta algo. Aún no están maduras las condiciones, y no se obtendrá la plenitud de lo posible SIGNIFICADOS DE LAS POSICIONES EN QUE DOS COCOS CAEN MONTADOS (UNO SOBRE OTRO) 16. Blanco sobre blanco - Suerte de dinero - Suertes diversas 17. Blanco sobre negro - Algo se esconde - Algo se quiere esconder - Habla de enfermedad oculta - El pasado persigue a alguien - Habla de consagración al sacerdocio de Orísha 18. Negro sobre blanco - Descrédito - Corrupción - Magia negra - Alguien quiere manchar - Se acerca un gran peligro - Eggun Burukú (entidad de Eggun oscura u obsesora) - La Divinidad pone a prueba a la espiritualidad personal, tentando 19. Negro sobre negro - Deudas con antepasados

-108-

- Enemigos en complicidad - Compromisos de pactos espirituales - Trastornos espirituales que se complican - Trastorno espiritual en una familia con efecto de hoyo abierto RITO PARA CADA LETRA OBTENIDA EN PREGUNTAS PRINCIPALES Conducta a seguir al aparecer en una pregunta principal: Alafia 1. Se dice: Alafia. Bandera blanca. Los ojos de Obbatalá están mirando. Ashé 2. Olorisha besa los cuatro cocos, y reza: Obbatalá oyú woyú Orun Aiyé... Los ojos de Obbatalá miran en el Cielo y en la Tierra... Alafia olóro Alafia omó... Alafia protector de su hijo... Alafia kí Alafia omó, ké ebbó fí ké ebbó oddára... De su hijo, Alafia respalda el sacrificio bienterminado... Ashé... Ashé... Conducta a seguir al aparecer en una pregunta principal: Elleife 3. Se dice: Firmeza quieres, firmeza tienes. No pidas a Orisha más de lo que necesitas, ni pidas hacer menos de lo que puedes. Ashé 4. Olorisha besa al suelo directamente, o besa sus manos, y con las manos toca al suelo. Y reza: Elleife mbé ibé... Elleife está aquí... Elleife didára soayú... Elleife diamante firme... Moyugba bógbo lóasó... Moyugba... Alabo todo lo que es firme... lo alabo... Elleife Égú moyú wá... Elleife, Espíritu que nos aclara... Ashé... Ashé... Conducta a seguir al aparecer en una pregunta principal: Itáwa u Itáwa 5. Se dice: No hay primero sin segundo ni segundo sin primero: Todo es un misterio. Ashé 6. Se toca el suelo tres veces con los cocos sostenidos en la mano, y se reza: Itáwa awó umbó yi yí... Itáwa del misterio vino de repente... Itáwa mbé... unsóro kó só... y está ahí... hablando sin hablar... Itáwa awó... bílá otó... Itáwa de misterio... permite el paso a la verdad... fún yóko apotí kuákuá... para sentarnos en silla segura... Ashé... Ashé...

-109-

7. Se lanzan los cocos por segunda vez, para establecer la respuesta definitiva. Conducta a seguir al aparecer en una pregunta principal: Okana 8. Se dice: Todo lo grande se formó con la ayuda de lo chico. Todo el mundo es importante. Ashé 9. Si es la primera visita de Okana en una pregunta principal, o sea, si es la primera ocasión en que aparece, se pregunta a Orisha mediante los cocos, si la visita de Okana. significa la visita de Eggun. 10. Si la respuesta a esta pregunta es: No, entonces: - Se asumirá que Okana apareció como respuesta de negación a la pregunta que fue hecha - Se asumirá que si durante la continuación de esa consulta, regresa Okana, no significará visita de Eggun, aunque aparezca al hacer una pregunta principal, significando en adelante y hasta el final de la consulta, respuesta de negación a la pregunta que fue hecha. Conducta a seguir al aparecer en una pregunta principal: Oyekún 11. Se dice: La Muerte que te lleva... también te cuida. Respeta a la noche... y verás salir el día. Ashé 12. Si es la primera visita de Oyekún en una pregunta principal, o sea, si es la primera ocasión en que aparece, se pregunta a Orisha mediante los cocos, si la visita de Oyekún significa la visita de Eggun. 13. Si la respuesta es: No, entonces debe preguntarse a Orisha si la visita de Oyekún significa la visita de Ikú. Si la respuesta a esta pregunta es: No, entonces: - Se asumirá que Oyekún apareció como respuesta de negación a la pregunta que fue hecha - Se asumirá que si durante la continuación de esa consulta, regresa Oyekún, no significará visita de Eggun, ni significará visita de Ikú, aunque aparezca al hacer una pregunta principal, significando en adelante y hasta el final de la consulta, respuesta de negación a la pregunta que fue hecha. Conducta a seguir si se conoce que la primera visita de Okana o la primera visita de Oyekún, en una pregunta principal, se debe a la visita de Eggun 14. Se interrumpe en ese mismo instante la conversación con Orisha. Para hacerlo, se toca con una de las manos el suelo, delante del fundamento de Orisha, y se dice: Ago... Con permiso...

-110-

15. Se reza: Mó banlé Eggun, ifé ré resí... Saludo a Eggun, le bendigo... Mó banlé Éggun, ifé ré resí... Saludo a Eggun, le bendigo... Ibá Ashé... Ibá Ashé... y le pido bendición... y le pido bendición... Awá otító Eggun ofé wá ibí... Esperamos que Eggun nos enseñe a vivir olá nimbé... olá nimbé... con grandeza... con grandeza... Ashé... Ashé... 16. Inmediatamente se lleva el agua contenida en el vaso o jícara, y con ambas manos se arroja a la calle. 17. De regreso, se llena de agua limpia y fresca el vaso o jícara, y se hace nueve libaciones cortas de agua fresca. 18. Olorisha abre muy bien sus ojos y tira de sus orejas en un movimiento corto y rápido, sin dañarse, y todos los presentes le imitan. 19. Se dispondrá de asistencias espirituales, y/o de una teja de Eggun, para improvisar un altar a Eggun, y se enciende una vela blanca a Eggun. 20. Se procede a saludar y dar la bienvenida a Eggun. 21. Se agradece a Eggun porque viene a comunicar algo de interés a las personas vivas. 22. Se pregunta si va a advertir sobre adversidad. Se agota esa línea. 23. Al concluir, Olorisha pregunta a Eggun si puede cerrar esa comunicación, en confianza y tranquilidad. 24. Se agradece a Eggun nuevamente, se le bendice, y se le despide. 25. Olorisha entonces retoma el diálogo con Orisha. 26. A partir de ese momento, las veces en que aparezca Okana, se asumirá como respuesta de negación, siempre, pues Eggun ya se manifestó y dijo lo que iba a decir. 27. A partir de ese momento, si se presenta Oyekún, no se preguntará si esta Letra se debe a la presencia de Eggun, y sí se preguntará directamente si esta Letra se debe a la visita de Ikú. Conducta a seguir si se conoce que la primera visita de Oyekún, en una pregunta principal, se debe a la visita de Ikú 28. Se interrumpe en ese mismo instante la conversación con Orisha. Para hacerlo, se toca con una mano el suelo delante del fundamento de Orisha, y se dice: Ago... Con permiso... 29. Olorisha coloca su palma derecha en el centro del pecho, y hace un saludo de reverencia inclinando levemente su cuerpo hacia delante y regresando a la posición inicial. 30. Si hay otras personas presentes en el interior del recinto donde se está efectuando la consulta, todos deben interrumpir sus ocupaciones en ese momento.

-111-

31. Todos los que estén sentados se ponen de pies, en reverencia a la presencia de Su Majestad Ikú, el Espíritu de la Muerte. 32. A partir de ese momento, nadie puede abandonar la casa donde se está efectuando esta ceremonia, ni entrar a la misma, hasta que se conozca el propósito de la visita de Ikú. Lo que generalmente significará, hasta que concluya el diálogo que se supone se establecerá con Ikú. 33. Rápidamente, Olorisha polvorea iyéfún en sus palmas y las frota. Lo mismo harán todos los presentes. 34. Rápidamente, Olorisha procede a trazar, con iyéfún, una marca en forma de línea corta en el centro de su frente y en cada mejilla, una línea en cada sitio si es varón, dos líneas en cada sitio si es mujer. Lo mismo harán todos los presentes. 35. Cuando todos los presentes fueron marcados con iyéfún, se reza: Mó banlé Addé gágá Obbá Ikú forí balé... Saludo con reverencia a la Corona de Su Majestad Ikú... Awá bosí... Óro Oyiyí Ikú... Suplicamos... a la Sagrada Sombra de Ikú... ofé wá ibí iré... ofé wá ibí iré... que nos enseñe a vivir bien... que nos enseñe a vivir bien... kósikú... kósikú... kósikú... sin morir... sin morir... sin morir... Ashé... Ashé... 36. Los cuatro cocos se sumergen en agua fresca. Se añade cuatro pedacitos de manteca de cacao. 37. Se enciende una vela en homenaje a Ikú. 38. Se coloca junto a la vela una copa limpia, preferentemente de cristal o vidrio. Preferiblemente una copa, si es posible escoger entre una copa y un vaso, porque una copa representa un nivel de distinción que marca una deferencia hacia la presencia de Su Majestad Ikú, el Espíritu de la Muerte. Esta copa se llena con agua fresca y limpia. 39. Se toman nuevamente los cocos, diciendo: Ikú, Egú Óro, Ikú, Espíritu Sagrado, oyaré... kósi ófó... por favor... que no haya destrucción... kóniyá... kó adáno... que no haya desgracia... ni haya desgraciado... 40. Se investiga a fondo lo que Ikú viene a decir. 41. Al concluir, Olorisha pregunta a Ikú si puede cerrar esa comunicación, en confianza y tranquilidad. 42. Se agradece a Ikú, se le bendice, y se le despide con reverencia. Olorisha entonces retoma el diálogo con Orisha.

-112-