• Author / Uploaded
• Nerea Caseiro Vázquez

Citation preview

1

Diversión intelixente

Presentación da unidade Neste comezo do libro abórdanse contidos xenéricos que servirán de introdución ao tratamento de cuestións máis concretas ao longo das seguintes unidades. No apartado de Lingua e sociedade, comezaremos cun achegamento á diversidade lingüística e continuaremos traballando o

O apartado de Ortografía bota a andar coa presentación do alfabeto, facendo fincapé nos dígrafos. A sección de Literatura parte do texto literario e da tipoloxía dos xéneros. Por último, o Obradoiro de escritura pretende que os estudantes reparen nos distintos tipos de texto segundo o seu ámbito de uso, con especial atención aos de tipo persoal.

Vocabulario, apartado que se estrea cun apuntamento sobre os dicionarios. Nas páxinas de Gramática o alumnado centrarase na formación e estrutura das palabras, o que permitirá dar paso a conceptos tan relevantes coma os de familia léxica ou clases de palabras.

Fomento da lectura Recomendamos a lectura de A banda sen futuro, de Marilar Aleixandre, publicada por Edicións Xerais de Galicia.

Esquema da unidade

Introdución

Lectura

DIVERSIÓN INTELIXENTE

A banda sen futuro, de Marilar Aleixandre

Lingua e sociedade

•U  n mundo de linguas

Vocabulario

•O  s dicionarios

Gramática

•A  s palabras

Ortografía

•O  alfabeto ou abecedario

Literatura

•O  s textos literarios

Obradoiro de escritura

24

•O  s Museos Científicos da Coruña

•O  s textos segundo o ámbito de uso. Textos persoais

1

Diversión intelixente

Podes coñecer? • En que lingua están escritos os nomes Domus e

Aquarium Finisterrae? Que significan?

• Entrade nas seguintes páxinas web e contestade: 1

a) Quen é Gaston?

Entre os moitos museos cos que conta Galicia destacan,

http://www.coruna-virtual.com/casa-peces/ 3-724-390-724.htm

pola súa orixinalidade, os Museos Científicos da Coruña: a Casa das Ciencias, a Domus e o Aquarium Finisterrae. Son espazos interactivos que pretenden achegar a ciencia ao público, combinando con acerto diversión e aprendizaxe.

b) De que nacionalidade é o arquitecto da Domus? http://mc2coruna.org/gl/domus.html

A Casa das Ciencias (1983) é un palacete de planta octogonal que alberga catro salas de exposición. Na cúpula sitúase o planetario, onde se poden contemplar os planetas, a Lúa e todas as estrelas visibles desde a Terra. Suspendido no oco da escaleira central, destaca un péndulo de Foucault, que permite comprobar a rotación da Terra sobre o seu eixe. A Domus ou Casa do Home (1995) foi o primeiro museo interactivo do mundo dedicado ao ser humano. Ten máis de 200 módulos para divertirse e coñecernos a nós mesmos. O Aquarium Finisterrae ou Casa dos Peixes (1999) está situado mesmo á beira do océano Atlántico. Ademais de tanques con numerosas especies mariñas, conta con diferentes elementos para a aprendizaxe e a diversión. Están os tres entre os museos máis visitados de Galicia. Se non os coñeces, anímate; e se os coñeces..., paga a pena repetir!

Escoita ou le e contesta • Que significado ten a palabra planta no segundo parágrafo? • Debuxa a planta octogonal da Casa das Ciencias. • Ordena cronoloxicamente os tres museos. • En cal destes museos poderías...?

a) Escoitar os latexos do corazón. b) Contemplar o ceo de calquera data do século. c) Asistir á hora de comida das focas. • Reflexiona. Tendo en conta que se trata de museos inte-

ractivos, cal será a afirmación verdadeira?

a) Nestes museos, pódese ver, pero non tocar. b) Nestes museos pódese ver e tocar todo.

Ao iniciar a unidade • A partir do texto de entrada da unidade e das cuestións suxeridas no apartado Escoita ou le e contesta incídese na comprensión lectora ao tempo que se abordan de xeito sucinto distintos aspectos léxicos ou gramaticais. En Podes coñecer?, incentívase a busca de información coas ferramentas que ofrece Internet.

Suxestións metodolóxicas



c) Asistir á hora de comida das focas.



Casa dos Peixes. • Reflexiona. Tendo en conta que se trata de museos interactivos, cal será a afirmación verdadeira?





Podes coñecer? • E n que lingua están escritos os nomes Domus e Aquarium Finisterrae? Que significan?

• A continuación, indicámoslle algunhas suxestións para traballar coas preguntas dos apartados:



Escoita ou le e contesta • Que significado ten a palabra planta no segundo parágrafo?

A resposta correcta é a b), aínda que se poderá matizar, dado que non será posible tocalo todo. Convidamos a buscar nun dicionario unha definición máis precisa da palabra «interactivo».

Ambos están en latín: Domus significa ‘casa’ e Aquarium Finisterrae ‘Acuario da Fin da Terra’. • Quen é Gaston?

No segundo parágrafo a palabra planta indica a figura formada pola base do edificio que acolle a Casa das Ciencias. A resposta, xunto con outros exemplos que se acheguen, pode levar a facer referencia ás palabras polisémicas, concepto relacionado cos dicionarios, que estrean o apartado dedicado ao vocabulario.



Unha espectacular quenlla touro (Carcharias taurus) de 3 metros de lonxitude e 100 quilos de peso que pode verse no Aquarium. • De que nacionalidade é o arquitecto da Domus?



De nacionalidade xaponesa. Chámase Arata Isozaki.

• Debuxa a planta octogonal da Casa das Ciencias.

O debuxo do octógono por parte do alumnado pode dar paso a unha reflexión sobre a formación do nome de determinados polígonos a partir de prefixos gregos como tetra-, penta-, hexa-, hepta-, etc. • Ordena cronoloxicamente os tres museos.



1. Casa das Ciencias (1983), 2. Casa do Home (1995), 3. Casa dos Peixes (1999).

Actividade colaborativa e de investigación

Pedirlles aos estudantes que, en pequenos grupos, busquen información para elaborar unha nota descritiva dun museo que estea próximo á zona onde viven. Un membro do grupo lerá a nota en voz alta e outro animará razoadamente a visitar ese museo.

• En cal destes museos poderías...?

a) Escoitar os latexos do corazón.



Casa do Home.



b) Contemplar o ceo de calquera data do século.



Casa das Ciencias. 25

UNIDADE 1

1

Lectura

10 idea hai un mes, daría saltos de alegría. Daquela devecía por saír do medio, pero

agora... Teño que confesarme a min mesma que non podo soportar a idea de estar catro días sen ver a Miguel.

O negocio da seda

—Non sei... É que vai haber exames dentro de pouco. Será mellor que quede. Mírame con cara de incredulidade. Queda calada un intre e logo achégase e dáme 15 unha aperta moi forte.

—Filla, que responsable es! Síntome un pouco avergoñada desta pequena fraude. Aínda que teño confianza coa miña nai, nunca se me ocorrería contarlle se me gusta un rapaz ou non. A propósito de fraudes de pouca monta, agora que somos amigos, Nacho ándame 20 contando a súa vida. Este rapaz parece un marulo e resulta que é un xenio para os

negocios. Cóntame que cando estaba en segundo da ESO e Elvira era a súa profe de ciencias, empezou a criar vermes da seda. Á maior parte da xente, estes bichos sempre lles morren. Pero Nacho, a pesar da pinta de brután que ten, buscáballes as máis ricas follas da moreira do parque, limpaba as caixas con xeito e coidábaos tan 25 ben que os vermes medraban, facíanse bolboretas, poñían ovos e multiplicábanse sen parar. En resumo, que un bo día a nai de Nacho deulle un ultimato: —Ou desaparecen esas caixas ou o que vas desaparecer vas ser ti. «Despois falan das madrastas dos contos. Que crueldade! E total por seis ou sete caixas de zapatos», laiábase Nacho. 30 —E que fago con eles, pobriños? —queixábase.

—Menos soltalos pola casa, o que queiras. Podes botalos ao río, regalarllos a alguén, incineralos nunha estufa. Pero nin un día máis, oíches? Nacho, segundo me contou, ofreceulles os bichocos a todos os seus amigos. Pero, desgraciadamente, súa nai non era un modelo único, e as tímidas suxestións de 35 acoller uns vermiños orfos nas distintas casas non foron ben recibidas.

Un día, cando máis desesperado estaba, tivo unha idea xenial. Conseguiu que súa nai aprazase unha semana a fatídica data en que debía presentar o cuarto limpo para a inspección. Só quedaba convencer a catro ou cinco amigos da clase para que lle fixesen un pequeno favor. 40 O home que ten unha tenda de animais xunto aos videoxogos non daba creto. Na

última semana non houbo día que non entrase un rapaz preguntando se vendía vermes da seda. Que raios estarían facendo nas clases de ciencias? Como ía el conseguir os malditos bichos? 45 «Aquí entra outro rapaz máis, un mangallón, cunha enorme bolsa de deportes ao 2

Estou prendendo o ordenador cando petan na porta e (coma sempre sen darme tempo a contestar) entra miña nai:

lombo. Seguro que vén preguntar se vendemos vermes da seda», pensaba o home.

—Carlota, quería dicirche unha cousa...

—Non —dixo o home mecanicamente—, non. Non teño vermes da seda... Espera un momento, preguntaches se merco?

—Merca vermes da seda? —preguntou o mangallón.

Estou preparando a artillería para contestarlle cunha saída de ton. 5 —A avoa vai marchar catro días para a aldea. Teñen que cambiar unhas fiestras da

50 En cousa de poucos minutos, Nacho saía da tenda coa bolsa de deportes baleira e

casa. Pensei que podías acompañala, se queres. Como marcha o xoves, perderías só dous días de clase, e eu podo falar co titor.

no peto os primeiros billetes que gañara na súa vida. El di que o home aínda debe estar preguntándose como os profes de ciencias mudan de opinión con tanta facilidade.

A proposta cólleme de sorpresa, e inmediatamente asómbrome de min mesma porque non me fai ilusión ningunha marchar. Que raro! Se chega a propoñerme esta

Marilar Aleixandre: A banda sen futuro, Edicións Xerais (adapt.) 9

8

Anotacións

Suxestións metodolóxicas • Para mellorar a comprensión lectora, convén primeiro oír o texto da lectura. Esta audición pode facerse individual ou colectivamente.

Solucións das actividades Léxico

1 Ventás: fiestras; decontado: inmediatamente; momento: intre; abrazo: aperta; bruto: marulo; queixábase: laiábase; crecían: medraban; cambian: mudan.

2 Fraude: engano que constitúe delito, que vai en contra da lei.

Ultimato: última oferta que se fai para chegar a un acordo. • a) Ultimato. b) Fraude.

3 Saída de ton – Impertinencia, grosería. Sen ton nin son – Sen motivo, sen sentido. Fóra de ton – De maneira inoportuna. Subir o ton – Alzar a voz como mostra de enfado. A ton con – Adecuadamente, en harmonía. Comprensión

4 Prendendo o ordenador. 5 Proponlle marchar catro días para a aldea coa avoa. • Escusa da rapaza para non ir: vai haber exames dentro de pouco. • En realidade non quere ir porque non soportaría estar catro días sen ver a Miguel.

6 Ras, bolboretas, caracois, vermes. Nacho criaba vermes. 7 Ultimato: ou desaparecían as caixas ou desaparecería el. • Probablemente lle dera noxo ter os vermes do seu fillo na casa.

26

UNIDADE 1

7 Que ultimato lle deu a nai?

Léxico 1 Busca na lectura unha palabra que signifique o mesmo que cada unha das seguintes:

• Cal cres que sería a razón?

ventás

decontado

momento

abrazo

Personaxes

bruto

queixábase

crecían

cambian

8 Quen é quen? Emparella:

L ingua e sociedade

2

Comentario da lectura

Un mundo de linguas

Le, reflexiona, resolve…

Carlota

Amigo da nena.

Investiga

timato.

Miguel

Nena protagonista.

• En que situación aplicarías cada palabra?

Elvira

O rapaz que lle gusta.

1

Nacho

Profesora de Ciencias.

2 Dicionario. Busca o significado de fraude e ul-

a) A profesora foi tallante: ou entrégolle mañá o traballo ou suspéndeme.

9 Elixe en cada caso a opción que máis se

b) Foi un escándalo: todas as papeletas da rifa tiñan o mesmo número.

axuste a Nacho; xustifica a resposta cun fragmento do texto:

3 Emparella cada expresión co seu significado: Expresión

Significado

Busca información na Rede (por exemplo en www.linguamon.cat/gl/diversitat/llengues/index.html) e copia as cinco respostas correctas. a) Tendo en conta que hai uns 200 países, cantas linguas se falan no mundo hoxe en día?

a) É un marulo. – É intelixente. b) É coidadoso cos animais. – É un pouco brután cos animais.

200

Ao redor de 3500

Sobre 800

Unhas 6000

b) O país onde máis linguas se falan é en Papúa Nova Guinea, en Oceanía. Cantas hai?

Saída de ton

Alzar a voz como mostra de enfado.

Sen ton nin son

Adecuadamente, en harmonía.

Situación

Fóra de ton

Impertinencia, grosería.

10 En cales destes lugares se desenvolven os

Subir o ton

Sen motivo, sen sentido.

feitos narrados? Elixe tres:

A ton con

De maneira inoportuna.

Salón da casa

Cuarto de Carlota

Indonesia

Nixeria

Cuarto de Miguel

Cuarto de Nacho

India

México

Tenda de videoxogos

Tenda de animais

Camerún

Australia

Comprensión 4 Que estaba facendo Carlota cando entrou a nai no cuarto?

5 Que lle propón a nai a Carlota? • Que escusa lle dá a rapaza? • Por que non quere ir en realidade?

6 Escribe, en plural, o nome destes animaliños e di cales criaba Nacho na súa casa:

c) É pequeno e miúdo. – É alto e forte.

10

Unhas 500

Ao redor de 100

Máis de 800

engano argallado por Nacho. Comeza así: Para poder desfacerse dos vermes da seda, Nacho falou primeiro con todos os seus amigos. Pediulles que...

12 Por que cres que Carlota lle vai contestar mal

Un 33%

Sobre o 25%

Ao redor do 50%

3

15

18

á nai cando entra no cuarto?

Emparella

• Pásache a ti o mesmo? Como reaccionas nese caso?

2 Sigue investigando e emparella o nome de cada

13 De que se sente avergoñada Carlota?

lingua coa información correspondente: romaní – nushu – tátaro de Crimea

• Con cal destas afirmacións estás máis de acordo? Explica a túa resposta:

a) Era a lingua dun pobo que foi expulsado do seu territorio, e entón case desapareceu. Pero cando volveron os deportados empezaron a usala de novo, e agora ten uns 375 000 falantes.

a) Aos pais hailles que contar todo, porque sempre nos poden axudar. b) Hai certas cousas que non se lles contan aos pais.

teas máis de acordo e razoa a túa elección.

A

b) Cantas menos linguas haxa, mellor: son un problema, e o ideal sería falar todos a mesma.

b) A morte dunha lingua é unha perda irreparable: con ela desaparece tamén unha cultura.

4 Di se estás ou non de acordo con estas ideas

Só o 10%

32

3 Escolle, en cada caso, a afirmación coa que es-

a) Cando desaparece unha lingua non ocorre nada importante: hai máis.

e) En Europa fálanse unhas 200 linguas. Que porcentaxe do total das linguas que se falan no mundo representan as linguas que se falan en Europa?

Opinión persoal

Opina e razoa

B

d) Segundo a UNESCO, cantas linguas están en perigo de desaparición?

11 Conta coas túas palabras en que consiste o

c) Era a única lingua do mundo falada soamente por mulleres. Empregábana as campesiñas chinesas para que os homes non entendesen o que dicían entre elas. É unha lingua desaparecida.

a) Cantas máis linguas haxa, mellor: as linguas son unha riqueza.

c) A que continentes pertencen estoutros seis países onde se falan máis linguas do mundo:

Resumo

b) É a lingua dos xitanos. A súa principal característica é que non é propia de ningún territorio concreto.

de Castelao e razoa a túa opinión. a) Se aínda somos galegos é grazas ao idioma. b) A variedade de idiomas, coa súa variedade de culturas, é o signo distintivo da nosa especie, o que nos fai superiores aos animais […] Porque os pobres animais aínda están no idioma universal.

5 Pescuda en cal dos seguintes idiomas están escritos os textos do recadro: sueco – xaponés – galego – éuscaro – italiano - ruso Eu vivo nunha casa branca cos meus pais.  Etxe zuri batean bizi naiz gurasoekin. Abito in una casa bianca con i miei genitori. Jag bor i ett vitt hus med mina föräldrar.  Я живу в белом доме с моими родителями. 僕は大きくて、白い家に親と兄弟と一緒に住んでいます。

11

10

Personaxes

8 Carlota – Nena protagonista. Miguel – O rapaz que lle gusta. Elvira – Profesora de Ciencias. Nacho – Amigo da nena.

Solucións das actividades Investiga

1 a) Unhas 6000. b) Unhas 500. c) Uns 10. d) Un 33%. e) 115.

9 a) É un marulo: «Este rapaz parece un marulo», «[...]a pesar da pinta de brután...». b) É coidadoso cos animais: «[...] limpaba as caixas con xeito e coidábaos tan ben...». c) É alto e forte: «Aquí entra outro rapaz máis, un mangallón [...]». Situación

10 Cuarto de Carlota, cuarto de Nacho, tenda de animais. Resumo

11 Resposta aberta

Emparella

2 a) Tártaro de Crimea. b) Romaní. c) Nushu.

Opina e razoa

3 Resposta aberta. 4 Resposta aberta. 5 1. Galego. 2. Éuscaro. 3. Italiano. 4. Sueco. 5. Ruso. 6. Xaponés.

Opinión persoal

12 Resposta aberta 13 Carlota séntese avergoñada por lle mentir a súa nai. • Afirmación: resposta aberta.

27

UNIDADE 1

3

Vocabulario

Os dicionarios

No teu cuarto

Para calquera estudante que queira realizar ben o seu traballo, os dicionarios son ferramentas imprescindibles. O seu emprego frecuente é absolutamente necesario sempre. Neste apartado de Vocabulario é, ademais, obrigatorio. Terás que usar, sobre todo, dicionarios de lingua (para consultares os significados das palabras, a súa ortografía, etc.) e dicionarios de sinónimos e contrarios. Agora tamén podes consultar en Internet o Dicionario da Real Academia Galega (RAG), no seguinte enderezo: www.realacademiagalega.org/dicionario

Ten en conta Infórmate sobre familia léxica, sufixos e palabras derivadas nas páxinas 15 e 16 desta unidade.

Infórmate e resolve… 1 Emparella cada número da ilustración coa palabra de PASA LISTA que corresponda.

1

2 Di que «cousa» de PASA LISTA hai posiblemente no cuarto de Carlota e seguramente non haxa no de Nacho. • Explica a razón da presenza nun cuarto e da ausencia no outro.

16

3 Substitúe cada palabra destacada por outra

17

8

que signifique o mesmo de PASA LISTA e cambia os artigos que cumpra:

15

– Como tes este dormitorio! O cabezal tirado no chan, enriba da chaqueta, a faldra toda engurrada… O único que está no seu sitio é a percha, pero sen nada colgado.

5

2

3 6 7

4

11

13

12

– Pasaches a maior parte da tarde sentado nese recuncho, sen facer nada e mirando pola ventá. Por que non colles os anteollos do estante onde os deixaches e empezas a traballar?

18

9

4 Une chan e solo con cada significado:

14

10

– Superficie sobre a que se anda. – Terreo onde se pode edificar. • Completa cada oración con chan ou solo: – Con tanta construción subiu moito o .... – O ... está mollado, acabo de fregar. – Apañade todas as mazás que haxa no .... – Neste ... queremos facer unha casa.

5 Busca os dous castelanismos que hai en cada

PASA LISTA saia

andel

xersei

curruncho

rato

lentes

cuarto

colgadoiro

peto

fiestra

botello

espertador

saba

cadeira

tesoira

grampadora

teito

lámpada

cortiza

chuvasqueiro

chan

chaveiro

almofada

mesa de noite

oración e substitúeos polas palabras galegas correctas: – Recórtao ben coa tixeira e pono no corcho. – As gafas non che quedarían na habitación? – Mira, alí tes o botellín ao lado da hucha. – Eu creo que a silla está mellor naquel rincón.

6 Pon en cada oco unha palabra da familia léxica de grampadora: A profesora mandoume ... o traballo, pero na casa non quedaba nin unha ....

7 Forma palabras derivadas co sufixo -eiro e escribe cada unha na columna que lle corresponda: chave – zapatos – roupa – moedas – reloxo xardín – gaita – cociña – ficha - azucre – peixe sal – alfinete – paraugas Lugar/Utensilio para gardar algo

Oficio/Profesión

8 Emparella cada expresión co seu significado. Expresión

Significado

Tocar teito.

Falar mal de alguén.

Poñer polo chan.

Pensar algo con tempo.

Tirarlle do peto. Pedir cartos, para non devolvelos. Consultar coa almofada.

Chegar ao punto máis alto posible.

• Completa cada oración coa expresión máis axeitada: – É un rexoubeiro, ... a todo o mundo. – Que descarado es! Ti ... a quen sexa. – ... e chámasme mañá cando te ergas. – É imposible xogar mellor, xa ....

Investiga… con axuda do dicionario 9 Pescuda de que outra maneira se lle chama tamén á mesa de noite.

10 Algunhas palabras teñen distinto significado en singular e en plural. Explica a diferenza que hai entre lente e lentes.

13

12

Suxestións metodolóxicas

7 Lugar/utensilio para gardar algo: chaveiro, zapateiro, roupeiro, moedeiro, ficheiro, azucreiro, saleiro,alfineteiro, paraugueiro. Oficios: zapateiro, reloxeiro, xardineiro, gaiteiro, cociñeiro, peixeiro, paraugueiro.

• A serie de exercicios relativos ao vocabulario podería completarse coa elaboración de textos ou exposicións orais nas que xurda a posibilidade de seren utilizadas as palabras tratadas. Pódeselles pedir, por exemplo, que describan o seu cuarto.

8 Tocar teito: chegar ao punto máis alto posible. Poñer polo chan: falar mal de alguén. Tirarlle do peto: pedir cartos, para non devolvelos. Consultar coa almofada: pensar algo con tempo. • – É un rexoubeiro, pon polo chan a todo o mundo.

Solucións das actividades

Infórmate e resolve...

– Consúltao coa almofada e chámasme cando te ergas.

1 1 fiestra 2 saba 3 almofada 4 saia 5 lámpada 6 espertador 7 mesa de noite 8 peto 9 xersei

10 cadeira 11 lentes 12 tesoiras 13 botello 14 grampadora 15 cortiza 16 andel 17 colgadoiro 18 chuvasqueiro



– É imposible xogar mellor, xa tocamos teito.



Investiga... con axuda do dicionario

9 Deberán localizar a forma mesa de cabeceira. 10 O lente: disco de vidro que se usa en instrumentos ópticos para desviar a luz. Os lentes: instrumento óptico con dous lentes que se suxeitan ao nariz e ás orellas cunha montura.

Actividade complementaria

2 Por cuestións culturais, probablemente non haxa unha saia.

1 Coa axuda do dicionario substitúe as palabras subliñadas por outras

3 Cuarto, a almofada tirada, saia, o colgadoiro. Curruncho, fiestra, len-

sinónimas. Ademais dos propios sinónimos, explica que outro tipo de información che ofrece o dicionario.

tes, andel.

4 Superficie sobre a que se anda: chan. / Terreo no que se pode edificar:



Chegou ao amencer no seu coche vermello, baixou e púxose a gritar ao pé da miña ventá. De repente, aconteceu algo que non logro comprender.

• Con tanta construción subiu moito o solo. / O chan está mollado, acabado de fregar. / Apañade todas as mazás que haxa no chan. / Neste solo queremos facer unha casa.



Solución: Chegou ao albor no seu coche encarnado, baixou e púxose a berrar ao pé da miña xanela. De súpeto, ocorreu algo que non consigo entender.

5 Tixeira*: tesoira / corcho*: cortiza / gafas*: lentes / habitación*: cuarto



O dicionario ofrece unha definición co significado ou significados da palabra e indícanos se se trata dun substantivo, dun adxectivo, dun adverbio, etc. Habitualmente os dicionarios tamén ofrecen o exemplo dunha frase construída con esa palabra.

solo.

/ botellín*: botello / hucha*: peto /silla*: cadeira / rincón*: recuncho.

6 Grampar, grampa.

28

– Que descarado es! Ti tíraslle do peto a quen sexa.

UNIDADE 1

4 4. 1

Gramática

4. 3

As palabras

Como están formadas as palabras?

• Os prefixos van antes do lexema: pre-historia, anti-néboa, des-vantaxe, i-legal. • Os sufixos van despois do lexema: dent-ista, ourens-án, froit-ería, mir-adoiro.

Hai palabras formadas por un só elemento e, polo tanto, non poden descompoñerse: avó, muller, reloxo, par, campión, terra, feliz, mellor, lonxe, agora.

4. 4

A maioría, en cambio, están formadas por varios elementos e poden descompoñerse en partes máis pequenas: avó-s, avo-a, avo-a-s, muller-es, relox-ería, relox-eir-o-s.

4. 2

• Simples, formadas de dúas maneiras: – Só por un lexema: avó, muller, lingua, venres, mañá, forte, onte, preto. – Lexema + morfemas gramaticais: avós, avoa, avoas, mulleres, xantemos, falei.

Os elementos que forman as palabras son de dúas clases: lexemas e morfemas.

• Compostas, formadas tamén de dúas maneiras:

• O lexema, ou raíz, é a parte invariable da palabra e contén o seu significado léxico (significado propio e completo): im-par, campion-ato, extra-terr-estre, ferv-o, almorz-ou.

– Por dous lexemas: fotocopia, ollomol, balonmán, beiramar. – Dous lexemas + morfemas gramaticais: fotocopias, malgastou, xordomudas.

Teñen lexema os substantivos, os verbos, os adxectivos e mais a maioría dos adverbios.

• Derivadas, formadas de varias maneiras: – Prefixo + lexema: bis-avó, im-par, ante-proxecto, pos-guerra.

• Os morfemas non posúen significado léxico, pero achegan unha determinada

– Lexema + sufixo: coruñ-és, debux-ante, froit-ería, alumn-ado.

información:

– Prefixo + lexema + sufixo: extra-terr-estre, inter-nacion-al.

Xénero: masculino e feminino avo-a, lour-o, lour-a

Só dan información Número plural gramatical Desinencias verbais

Derivativos

Forman palabras novas, derivadas

– Ademais, poden levar morfemas gramaticais: bisavoa, impares, coruñesas, extraterrestres.

avó-s, muller-es ferv-o, almorz-ou

Prefixos

im-par, sub-campión

Sufixos

relox-ería, piñeir-al

Le, consulta e resolve… 4 Fíxate no exemplo e descompón cada palabra

As desinencias son morfemas que forman a terminación das palabras. Indican o xénero e o número nos nomes, e indican o modo, o tempo, o número e a persoa das formas verbais.

Le, pensa, aplica… 1 Escribe en dous grupos estas palabras da

2 Escribe o lexema destas palabras derivadas:

lectura O negocio da seda, segundo estean formadas por un elemento ou por varios elementos:

profesorado – deportivos – reacción – martelada – zapatos – carballeira – bisílaba – peixeiro irregular – alumnado – equipaxe – contraorde

negocio – seda – vermes – ordenador – avoa fiestras – aldea – bolboreta – filla – deporte semana – titor – facilidade – videoxogo – profesora – sorpresa – alegría – confianza – ilusión moreira – minutos – home – deportes – bolsa opinión – días – aperta – fraudes un elemento ...

fillos

...

...

xénero

número

-o-

-s

...

...

baloncesto – sobremesa – fogueteiro – chocolate – adestrador – problema – aninovo – compravenda – cadeira – semicírculo – quentador – movemento – árbore – coliflor – pantrigo ensinanza – colgadoiro – superdotado – tesoira beirarrúa – bisavoas

lexema

sufixo

extraescolar

extra-

escol-

-ar

...

...

...

...

lexema + sufixo e con lexema + sufixo.

fillos – mestra – andei – doutores – alumnos quento – difíciles – ferverías – netas – noivo medraban – vermellas

avoa

rresponda:

extraescolar – impersoal – escuridade – xesteira – antebrazo – azucreiro – xornalista – perigoso – prehistórico – fachendoso – contraataque – mocidade – desinteresada – moblería antirroubo – interrexional

5 Forma todas as palabras posibles con prefixo +

maticais de cada palabra:

prefixo

lexema

in-/im-/i-

desinencias verbais

pre-

+

des-

...

6 Escribe cada palabra na columna que lle co-

nos dous ou tres elementos que a forman:

prefixo

3 Escribe, onde corresponda, os morfemas gra-

varios elementos

seda

As palabras segundo a súa estrutura

Segundo os elementos dos que constan, as palabras clasifícanse do seguinte xeito:

Lexemas e morfemas

Gramaticais

Prefixos e sufixos

Os prefixos e os sufixos son os morfemas que se unen cos lexemas para formaren as palabras derivadas. Axudan a completar o significado desas novas palabras resultantes da devandita unión.

escol-

segur-

coid-

enfad-

realiz-

lav-

par-

legal-

sufixo -ado +

-idade -ar -able

simples

derivadas

compostas

7 Forma quince palabras compostas unindo cada elemento do primeiro cadro con todos os posibles do segundo: escachar - cortar - parar - portar ben – sol – auga – folio – céspede – caída noz – raio – lámpada – unlla – avión – vulto brisa – voz – piollo

15

14

Solucións das actividades

Le, pensa, aplica...

-s -o

difíciles

-es

-o

-s



-ada

mobl-

-ería

antirroubo

anti-

roubo

interrexional

inter

rexion-

-al

paracaídas, pararraios, parabén, parasol, parabrisas, portafolios, portalámpada, portaavións, portavultos, portavoz.

-aban -s

Actividade complementaria

Le, consulta e resolve...

4

interes-

7 Escachapiollos, escachanoces, cortacéspede, cortaúnllas, paraugas,

medraban -a

-idade

bremesa, fogueteiro, adestrador, semicírculo, quentador, movemento, ensinanza, colgadoiro, superdotado, bisavoas. Compostas: baloncesto, aninovo, compravenda, coliflor, pantrigo, beirarrúa.

-rías -a

moc-

6 Simples: chocolate, problema, cadeira, árbore, tesoira. Derivadas: so-

ferverías noivo

des

ataque

ble; enfado, enfadar, enfadado, desenfado, desenfadado, desenfadar; realizar, realizado, realizable, irrealizable, irrealizado; lavado, lavar, lavable; parado, parar, parable, imparable; legalidade, ilegalidade.

-es

netas

contra-

5 Escolar, preescolar, escolaridade, seguridade; coidado, coidar, coida-

quento

vermellas

desinencias verbais -ei

-o

-oso

moblería

-a

andei alumnos

-o

fachend-

desinteresada

gular-, alumn-, equip-, orde-.

doutores

históric-

pre-

mocidade

mestra

-oso

contrataque

2 Profesor-, deport-, reacción-, martel-, zapat-, carball-, sílab-, peixe-, re-

número

-ista

perig-

fachendoso

sorpresa, alegría, ilusión, home, bolsa, opinión, aperta. Varios elementos: vermes, ordenador, avoa, fiestras, filla, facilidade, videoxogo, profesora, confianza, moreira, minutos, deportes, días, fraude.

xénero

xornal-

perigoso prehistórico

1 Un elemento: negocio, seda, aldea, bolboreta, deporte, semana, titor,

3

xornalista

Prefixo

Lexema

Sufixo

extraescolar

extra-

escol-

-ar

impersoal

im-

1 Separa nestas palabras lexemas e morfemas que atopes e intenta descifrar o significado que os segundos lles achegan aos primeiros:

perso-

-al



Xoiería, carteiro, estabamos, guitarrista, barquiño, corazóns, sorprendente.

escuridade

escur-

-idade



xesteira

xest-

-eira

Solución: Xoiería: xoi-ería (‘lugar onde se venden’), cart-eiro (‘persoa que reparte’), est-aba-mos (‘copretérito’, ‘terceira persoa de plural’) guitarr-ista (‘persoa que toca a’), barqu-iño (‘pequeno’), corazón-s (‘máis dun’), sorprendente (‘persoa ou cousa que sorprende’).

antebrazo azucreiro

ante-

brazoazucr-

-eiro

29

UNIDADE 1

4. 5

5

Familia léxica

Unha familia léxica é o conxunto de todas as palabras (simples, compostas e derivadas) que teñen o mesmo lexema. A familia de terra está formada polas seguintes palabras: terra, terraplén, terráqueo, terratenente, terreal, terremoto, terreño, terrestre, terrón, aterrar, aterraxe, desterrar, enterrar, enterrador, soterrar, subterráneo…

4. 6

Ortografía

Alfabeto ou abecedario

O alfabeto ou abecedario dunha lingua é o conxunto de todas as súas letras, ordenadas. O alfabeto galego está formado por 23 letras.

Clases de palabras

Alfabeto vén de alfa (α) + beta (β), as dúas primeiras letras do idioma grego. Abecedario vén de a + b + c + d, as catro primeiras letras do idioma latino.

As palabras (segundo a estrutura, o significado e a función) agrúpanse nas seguintes clases: substantivos, adxectivos cualificativos, determinantes, pronomes, verbos, adverbios, preposicións, conxuncións e interxeccións.

letras

Ola, ti seica chegaches moi contento porque gañaches o primeiro premio!

nomes

letras

nomes

letras

nomes

letras

nomes

a

a

g

gue

ñ

eñe

t

te

substant

b

be

h

hache

o

o

u

u

As palabras divídense en dous grupos, segundo teñan varias formas ou ben unha soa:

c

ce

i

i

p

pe

v

uve

d

de

l

ele

q

que

x

xe

• Palabras variables: cambian, varían, porque admiten morfemas gramaticais. • Palabras invariables: non varían, porque non admiten morfemas gramaticais.

e

e

m

eme

r

erre

z

zeta/ceta

f

efe

n

ene

s

ese

int pron adv

verbo

adv

adx . cualif

conx

verbo

artigo adx . det

Palabras variables

Palabras invariables

substantivos

xénero e número

mozo, moza, mozos, mozas

adxectivos cualificativos

xénero e número

louro, loura, louros, louras

determinantes

xénero e número

o, a, os, as, un, unha, uns, unhas este, esta, estes, estas meu, miña, meus, miñas

preposicións

persoa, xénero, número

eu, ti, el/ela nós, vós, eles/elas algún, algunha algúns, algunhas

conxuncións

modo, tempo, aspecto, número, persoa

canto, cantabas, cantarei, cantaremos, cantásedes, cantarían...

interxeccións

pronomes

verbos

adverbios

En galego non hai j (iota), k (ka), w (uve dobre) nin y (i grego). Estas letras, non obstante, aparecen nalgunhas palabras procedentes doutras linguas: jeep, judo, karate, kiwi, whisky, Nova York...

dentro, agora, non, antes, tampouco, seica...

5. 1

a, agás, de, canda, deica, desde, sen, con, entre... que, ca, nin, ou, pero, e, porque...

dígrafos nomes

5. 2

adecuada, da familia de ollo:

– Que non se move. Quieto. ...

– Non sei o que che quererá Carme, pero non fai máis que ... para ti. Bótache cada ... que parece que te vai comer cos ... .

– Característica do que se pode mover. ... – Facer que algo ou alguén non se mova. ... – Conxunto de mobles dunha casa. ... – Empresa que compra e vende vivendas.... • Escribe cadansúa oración coas catro últimas palabras.

gu gue u

ll ele dobre

nh ene hache

qu que u

rr erre dobre

Xénero

Todos os nomes das letras e dos dígrafos teñen xénero masculino: o a, o be, o e, o gue, o i, o que, o uve, o xe, o ce hache, o gue u, o ele dobre, o ene hache...

9 Pon en cada oco unha palabra diferente, e

que corresponden a estes significados: – Tomar medidas para acadar un fin. ...

ch ce hache

Ai! Eh! Ola! Buf! Bah!

Infórmate e aplica… 8 Escribe as palabras, da familia léxica de móbil,

Os dígrafos

Os dígrafos son conxuntos de dúas letras que representan un son único. En galego hai seis.

Consulta e resolve… 1 Escribe, co artigo diante, o nome das letras e dos dígrafos de cada palabra:

– Pero eu nin me decatara! Seguro que é polas ... que tes, que semella que estás morto de cansazo.

chave – queixo – arroz – guedella – xarope Exemplo: chave ➞ o ce hache / o a / o uve / o e

10 Consulta o dicionario e escribe cinco pala-

2 Ordena alfabeticamente as palabras da lista:

bras de cada familia léxica:

chifre, club, cume, chaira, cempés, chuvia, cobiza, carreiro, cheo, cinza, chorón, cravo.

lingua – ferro – lavar – pasar

3 Forma todas as palabras galegas posibles, poñendo en cada oco as letras que cumpran. ...ota

ro...a

...ata

...esta

ca...a

...ato

...eito

... ento

Exemplo: bota, cota, gota, iota, nota, pota, rota, sota, vota, xota

17

16

Solucións das actividades

Suxestións metodolóxicas • No referente ao alfabeto, cómpre facer énfase en cuestións como o xénero masculino das letras, o nome daquelas que difiren máis do castelán e a ausencia de j, k w e y. Polo demais, paga a pena tratar detidamente o concepto de dígrafo pola relevancia que terán máis adiante algúns como o gu ou o nh.

Infórmate e aplica…

8 Inmóbil, mobilizar, mobilidade, inmobilizar, mobiliario, inmobiliaria. • Resposta aberta. Suxestión: Cómpre mellorar a mobilidade no centro da cidade. Inmobilizaron o ferido para evitar máis lesións. O mobiliario da nosa casa é moi vello. Traballa vendendo pisos nunha inmobiliaria.

• Por outro lado, como punto de partida desta sección, convén non perder de vista a importancia da lectura como instrumento imprescindible para unha ortografía correcta.

9 – Non sei o que che quererá Carme, pero non fai máis que ollar para ti. Bótache cada ollada que parece que te vai comer cos ollos.

– Pero eu nin me decatara! Seguro que é polas olleiras que tes, que semella que estás morto de cansazo.



Consulta e resolve…

1 Queixo ➞ o que/ o u/ o e/ o i/ o xe/ o o/; arroz ➞ o a/o erre dobre/o o/ o ceta/; guedella ➞ o gue/ o u/o e/ o de/ o ele/ o ele/ o a; xarope ➞ o xe/o a/o erre/o o/o pe/ o e.

10 Lingua: linguaxe, bilingüe, lingüístico, linguado, linguateiro. Ferro: ferradura, ferramenta, ferreiro, ferralla, férreo.

2 Carreiro, cempés, chaira, cheo, chifre, chorón, chuvia, cinza, club, cobiza, cravo, cume.

Lavar: lavabo, lavadoiro, lavadora, lavalouza, lavandería.

3 Bota, cota, gota, iota, nota, pota, rota, sota, vota, xota; roca, rocha,

Pasar: pasadizo, pasado, pasaxe, pasaxeiro, pase.

roda, roga, rola, rolla, roma, rosa, rota, roza; bata, cata, data, gata, caca, cada, cala, cama, cana, capa, cara, cata, cava, caza; dato, gato, lato, mato, nato, pato, rato, xato; feito, peito, teito, xeito; cento, fento, lento, tento, vento.

Actividades complementarias 1 Escribe tres palabras con cada un dos seis dígrafos do galego.

Solución: Resposta aberta.

2 Ditado (véxase a páxina 64).

30

UNIDADE 1

6 6. 1

Literatura

6. 2

Os textos literarios

Ten en conta

Os xéneros literarios

As obras literarias poden clasificarse en tres grandes grupos ou xéneros: a narrativa, a lírica ou poesía e o teatro.

Que é un texto literario?

As obras literarias poden estar escritas en prosa ou en verso.

• Xénero narrativo. Pertencen a este xénero todos os textos literarios que contan unha historia que lles sucede a uns personaxes. Adoitan estar escritos en prosa e neles son frecuentes os diálogos entre os personaxes.

A literatura é unha arte, igual que a música, a pintura ou a escultura; é dicir, transmite sensacións, sentimentos, emocións... E da mesma maneira que os músicos utilizan os sons; os pintores, as cores, ou os escultores, a pedra... os escritores empregan as palabras para crear as súas obras.

Son, polo tanto, textos narrativos: as lendas e mitos, os contos, as fábulas, as novelas e os relatos curtos.

• Xénero lírico. Pertencen a este xénero aqueles textos nos que prima a expre-

Os textos literarios teñen como finalidade que gocemos coa súa lectura.

sión dos sentimentos, emocións ou estado de ánimo do poeta. Xeralmente están escritos en verso.

O texto literario ten dúas características esenciais:

• Xénero dramático ou teatro. Pertencen a este xénero as obras de teatro, crea-

• Presenta un mundo imaxinario (máis ou menos próximo á realidade) onde ac-

das para seren representadas diante dun público. Poden estar escritas en verso ou en prosa.

túan uns personaxes nacidos da imaxinación do autor.

• Ofrece un uso especial da linguaxe, diferente ao habitual: o importante non

Dentro do xénero dramático, diferenciamos:

é tanto o que conta, senón como o conta. Para iso, o autor utiliza numerosos adxectivos ou recursos estilísticos como a metáfora, a comparación, a personificación, etc.

– as comedias, que teñen un final feliz. – os dramas, que teñen un final triste ou desgraciado.

Le, identifica, resolve…

Comprende, reflexiona, aplica… Camiño esquecido Camiño esquecido que xa non vai a ningures. Un camiño calzado de pedra, inzado de silvas ensarilladas e de ortigas ásperas, que se perde na boca moura dunha congostra.

Texto 1

Texto 2

Camiña devagar unha estrela viaxeira e na conca da ría bebe o sangue da terra.

Naquel intre fun consciente do valente que fora ao arriscar a miña vida por unha pedra preciosa… Pero era tempo de acción.

Luís Amado Carballo

Eu sempre lle preguntaba á miña avoa: «Onde vai dar a verea vella?». E miña avoa respondíame con certo misterio: «Non vai a ningures, meu meniño».

—Mónica, sae do coche! Hai que fuxir! —Que dis? Temos que entregarnos! Somos uns delincuentes! Que rapaza, sempre tan responsable. Aínda así baixou. Jaureguízar

Texto 3

Aquela «verea vella» tiraba por min e, cando me fixen home, arrisqueime a pasala. E máis alá da medoñenta congostra topei cunha aldea sen xente.

Grandullón: A ver ti, Saltarín! Límpame as botas, que vou de caza. Saltarín: Si, señor... Grandullón (facendo burla): «Si señor, si señor!». Parvo, máis que parvo. E ti, Pequeniña, que esperas para varrer a casa?

A. D. Rodríguez Castelao: Cousas (adapt.)

1 Cales destas características cumpre o texto

Pequeniña: Non, señor; digo si; digo non, señor...

anterior?

Calo Iglesias

a) Fala de Castelao. • Agora volve escribir o primeiro parágrafo coas túas palabras.

b) Utiliza moitos adxectivos. c) Serve para que a xente aprenda algo. d) O autor expresa as súas sensacións. e) O importante é a información que dá. f) Utiliza as palabras de maneira fermosa.

2 Substitúe as palabras subliñadas por algunha destas: escura, invadido, embrolladas, entrada, ningunha parte, feito.

3

4 Comproba en cada un dos textos anteriores:

5 A que xénero literario pertence cada texto?

• Cres que soa igual ou perdeu parte da súa «maxia literaria»?

a) Está escrito en prosa. b) Conta unha historia.

verso? Explica por que o sabes.

Busca en Internet e escribe un texto de cinco liñas sobre o autor do texto.

c) Expresa a sensibilidade do autor.

• Que recurso literario cres que utiliza o escritor en Camiña devagar unha estrela?

• Que características do exercicio 1 cumpre o texto que escribiches? É un texto literario?

e) Hai diálogo entre os personaxes.

d) Está escrito para ser representado. f) Está escrito en verso.

6 Fíxate no texto 1. Está escrito en prosa ou en

7 Fíxate agora no texto 3. Cres que se trata dunha comedia ou dun drama?

19

18

Suxestións metodolóxicas



4 a) Textos 2 e 3; b) texto 2; c) texto 1; d) texto 3; e) textos 2 e 3; f) texto 1.

• Posto que as fronteiras entre o carácter literario e non literario dun texto son difusas, e dada a importancia da vontade de estilo na literatura, pode resultar interesante propoñerlle ao alumnado a elaboración de dous breves textos, un literario e un non literario, a partir dunha mesma idea ou acontecemento para que afonden nesta diferenza e reparen na importancia da vontade de estilo como elemento definidor do texto literario.

5 Texto 1, lírica; texto 2, narrativa; texto 3, teatro. 6 Está escrito en verso. As liñas son breves e riman os versos pares. Deberían apuntar á rima dos versos pares así como á súa densidade metafórica.

7 Tanto o nome dos personaxes como o humor presente na escena apuntan ao subxénero cómico.

• É indispensable traballar con textos nos que poder distinguir os trazos definidores de cada xénero. Tratarase de transmitir a idea de que un mesmo material literario poder dar pé a obras de xéneros distintos en función de como se canalice.

Actividade complementaria 1 Partindo dun mesmo tema, por exemplo, o mar bravo, pedirlle ao alumnado que esboce un relato sobre un naufraxio, un poema no que se proxecten os sentimentos na bravura do mar ou unha escena cómica sobre o medo duns mariñeiros ante un temporal.

Solucións das actividades

Comprende, reflexiona, aplica…

1 a) Aínda que todo texto pode esconder unha compoñente autobio-

Le, identifica, resolve…



Solución: Resposta aberta.

gráfica, non podemos asegurar que o texto fale de Castelao.

b) O texto non destaca por unha adxectivación especialmente intensa.



c) De todo texto se pode aprender, pero non é é un texto concibido como didáctico nin exemplarizante.



d) Sempre poden aflorar as sensacións do autor, pero semella que neste caso o importante é a historia en si.



e) É importante o que se conta pero tamén o é como se conta, a vontade de estilo.



f) A fermosura é subxectiva pero semella que si, que hai unha intencionalidade estética.

2 Ningures, ningunha parte; calzado, feito; inzado, invadido; ensarilladas, embrolladas; boca, entrada; moura, escura. • Resposta aberta.

3 Resposta aberta. 31

UNIDADE 1

Obradoiro de escritura Traballo con textos Os textos segundo o ámbito de uso

...na distancia

Todos os días, lemos, escribimos ou escoitamos textos moi diversos. Segundo o ámbito ou circunstancias nos que os utilicemos, distinguimos:

Para comunicármonos cos demais a distancia, dispoñemos na actualidade de múltiples medios: carta, SMS, chat, correo electrónico, WhatsApp...

• Textos da vida académica ou escolar.

• Textos da vida cotiá.

• Textos dos medios de comunicación.

• Textos literarios.

1 A que ámbito cres que pertencería cada un destes textos? a) A definición de palabras sinónimas. b) Unha adiviña infantil. c) Unha entrevista a un famoso nunha revista de moda. d) Unha tarxeta de felicitación de aniversario.

A

Lugar e data

Corpo

22 de setembro

25 de setembro

Hoxe recibín carta de Silvia. Non sei que facer. Dime que me bota de menos, que conta os días que faltan ata as próximas vacacións... Pero eu non estou seguro do que quero. E pídeme que lle conteste axiña se eu sinto o mesmo... Teño que aclarar a miña cabeza...

Debo tomar unha decisión xa. Mañá falarei con Marta, pero non lle quero facer dano.

Cita na Antón.

Co praia de

te Silvia, chamou o Antón. Di que . mes cha

Durante os máis de dous meses que van alá dende que comezou o curso, non fago máis que pensar no verán e no ben que o pasamos. Lembro que me prometiches volver no Nadal e conto os días que faltan para que chegue; pero, se che digo a verdade, ás veces creo que non volverás.

Contéstame axiña, por favor.

Estou avergonzado. Non dou xuntado forzas para falar con Marta do que me ocorre con Silvia. Son un desastre.

vas con

Viveiro, 17 de novembro de 2015 Querido Antón:

Non sei dicir o motivo, só é un presentimento. Ti tes aí a túa vida e o verán xa rematou. Penso que talvez non queiras volver verme. Quererás?

27 de setembro

Hoxe chegare i algo tarde por cousas do Tedes unha traballo. s milanesas no frigorífico. Non manche des moito.

F

E Saúdo

Os textos persoais

B

As cartas e as mensaxes de correo electrónico son textos epistolares e teñen unha finalidade práctica. Ambos presentan unha estrutura semellante. Observa:

Despedida Sinatura

D

Posdata

Con cariño, Silvia P.D. Aínda gardas as cunchas que recollemos na praia de Covas?

6 Contesta: • Que relación existe entre o texto E e o texto A?

C

2 Os exemplos A, B, C, D corresponden a dúas clases de textos. Cales? 3 Silvia ten pegadas no ordenador as notas B e C. Identifica en cada unha delas quen é o emisor e quen o receptor.

4 Que conflito lle preocupa a Antón? • Como cres que deben solucionarse sempre estes conflitos? Veña, non digas que non o sabes...

5 Quen cres que escribiu a nota D e a quen irá dirixida? • Por que pensas que non aclara o destinatario nin quen a escribiu?

• Explica quen é o emisor e quen o receptor nos textos A, E e F. • Ordena cronoloxicamente os textos A, B, C, E e F. • A estrutura do correo electrónico é moi semellante á da carta. Fíxate ben e di que elementos teñen en común e cales varían.

7 Que tipo de información achega esta combinación de caracteres? [email protected] • Que indica o signo @? • Que información achegan as palabras que están antes e despois do signo?

8 Imaxina que es Antón e escríbeslle a Silvia unha carta de resposta. Aplica a mesma estrutura; á dereita tes algunhas fórmulas para comezar e rematar.

• Aínda que este apartado trata de achegarse a unha tipoloxía de textos determinada e á súa estrutura, pode resultar proveitoso para os alumnos e alumnas entender que os textos que eles elaboran espontaneamente están, no entanto, dotados dunha coherencia e dunha cohesión. Por iso é importante que os contidos desta dobre páxina se vexan ilustrados coas súas propias contribucións.

Solucións das actividades

Os textos segundo o ámbito de uso

1 a) Texto da vida académica.

b) Texto literario.



c) Texto dos medios de comunicación.



d) Texto da vida cotiá.

2 A: diario. B, C e, D: notas. 3 B: emisor, Silvia; receptor, a propia Silvia. C: emisor, un familiar ou alguén que colleu o teléfono; receptor, Silvia.

4 A Antón preocúpalle ter que lle dicir a Marta o que lle ocorre con Silvia. • O máis importante nestes conflitos é ser sincero e falar coas persoas implicadas.

5 A nota D probablemente a escribiría o pai, a nai ou a persoa que se encarga de facer a comida. • Non se aclara quen a escribe e a quen vai dirixida porque o propio contexto o aclarará.

6 • O texto E é unha carta de Silvia a Antón dicíndolle que o bota de menos. No A, Antón conta que recibiu unha carta de Silvia na que di botalo de menos. • A: emisor e receptor – Antón; E: emisor – Silvia, receptor – Antón; F: emisor – Silvia, receptor – Sara. 32

Prezada Silvia: Estimada Silvia: Querida Silvia: Ola, Silvia: • Despedidas: Bicos, Un saúdo, Con afecto, Atentamente,

21

20

Suxestións metodolóxicas

• Comezos:

• Cronoloxicamente: C, B, A, F, E. • Ambos teñen saúdo, corpo e despedida. O correo electrónico non ten data nin posdata.

7 Trátase dun enderezo electrónico. • O signo @ indica, precisamente que se trata dun enderezo electrónico. • Antes do signo: o nome do usuario do correo. Despois do signo: o dominio no que se aloxa esa conta de correo electrónico.

8 Resposta aberta.

Aplica o que sabes nesta serie: falda

fiestra

cama andel

sábanas

almohada

lentes

lámpara

tesoiras

silla

5 Relaciona os lexemas da esquerda e os su-

nen-

-ez

-ería

espert-

-ar

-adoiro

das palabras anteriores:

libr-

-ador

-eta

a) Como che gusta a ..., branda ou dura?

colg-

-eiro

-ante

2 Completa as seguintes oracións con algunhas

b) Mamá deixou as ... limpas enriba da ... do meu cuarto para que cambie a ... . c) Para recortar ben, acende a ... e colle as ... novas.

3 Responde con chan ou solo:

6 A que familia léxica pertencen estas palabras? mariño, mariñeiro, submarino, marea, marisco, submarinista, ultramar, ultramarinos, amarar, marusía. • Clasifícaas segundo conteñan:

a) Onde se cultivan as patacas? No ... b) Onde se coloca a alfombra? No ...

4 Fíxate no seguinte recorte do dicionario e contesta: peto1 s. m. 1. Ave insectívora que cría nos troncos vellos das árbores. SinónimoS: picapau, piquelo. peto2 s. m. 1. Recipiente cunha fenda pequena e estreita, no que se garda o diñeiro para aforrar. 2. Especie de saquiño pequeno que se cose na roupa para gardar obxectos miúdos ou para abrigar as mans. Sinónimo: bolso. 3. Caixa na que se recollen as esmolas nas igrexas. peto3 s. m. 1. Parte da armadura que cubría o peito. 2. Parte de certas pezas de roupa que cobre o peito. • Cantas entradas ten a palabra peto? • Cal ten máis acepcións ou significados? • En que entradas e acepcións hai sinónimos?

Busca de información nunha páxina web

fixos da dereita e escribe todas as palabras que poidas:

a) Prefixo

b) Sufixo

c) Prefixo e sufixo

7 Forma con estas palabras os nomes dos seguintes obxectos: sol http://mc2coruna.org/gl/horarios-otono.html

vento

emprender

unlla auga

1 Este fragmento corresponde á Web de

• Clasifica as palabras anteriores en simples, derivadas e compostas.

ou tamén = mc2. A que cres que equivale esa «fórmula»? (Fíxate no directorio superior).

8 Ordena as letras e forma palabras con dígrafos: n

g

7 Que outros datos ofrece a páxina? Onde te-

mos que premer se queremos acceder a eles?

8 Onde poderiamos atopar estes sinais?

• Que museos engloba?

n i h u

n

~ C

aprender

1 Identifica e corrixe os castelanismos que hai

UNIDADE 1

Comproba as túas competencias

a

l a a r a l p t

a d

n e s

g

o

u

i o u

a

s

c a r

q

c

h

2 Que tipo de información se achega na devandita páxina?

r

3 Que días da semana abren estes museos?

a c o

• E que días do ano permanecen pechados?

4 Que museo abre máis horas ao cabo da semana?

• Ordena as palabras anteriores alfabeticamente.

• Cal será a última hora á que se pode entrar na Domus un domingo?

9 Cales destas características corresponden

• Que significan as abreviaturas s.m.?

aos textos literarios?

• Relaciona cada imaxe co seu significado:

a) Expresan sentimentos.

5 Carlota (de 12 anos) vai ir á Casa das Ciencias cos seus pais e mais coa súa avoa (de 68 anos). Pensan visitar tamén o planetario. Canto terán que pagar?

b) Dan definicións sinxelas. c) Emocionan ao lector.

• O pai de Carlota quere pagar a entrada con tarxeta. Cres que poderá? Por que?

d) Xogan coas palabras. e) Teñen unha finalidade práctica.

• Cantos euros máis caro lles sairía se quixesen ir ao Aquarium?

f) Perseguen que o lector goce coa súa lectura.

6 Os museos dispoñen de varios bonos. Como

10 Que tipo de texto teatral nos fará rir, unha

se chaman e en que consiste cada un?

comedia ou un drama? Razoa a resposta.

9 Estes museos organizan actividades para colexios. Imaxina unha actividade divertida que che gustaría facer cos teus compañeiros e di a cal teriades que ir.

23

22

Solucións das actividades

Aplica o que sabes

1 Falda*: faldra, saia / sábanas*: sabas / almohada*: almofada / lámpara*: lámpada / silla*: cadeira.

2 a) Como che gusta a almofada, branda ou dura?



Comproba as túas competencias

1 Polo carácter científico dos museos, faise un xogo de signos coa mesma fórmula da teoría da relatividade na que a enerxía é igual á masa pola velocidade ao cadrado. • Museos científicos coruñeses (Casa das Ciencias, Domus, Aquarium Finisterrae).



b) Mamá deixou as sabas limpas enriba da mesa do meu cuarto para que cambie a cama.

2 Información de carácter xeral: como chegar, horarios, descrición de



c) Para recortar ben, acende a lámpada e colle as tesoiras novas.

3 Abren todos os días da semana.

3 a) No solo. b) No chan. 4 A palabra peto ten tres entradas. • Peto2 é a que máis acepcións ten, tres. • Hai sinónimos en peto1 e na segunda acepción de peto2. • s.m. significa substantivo masculino. • Peto2 (acepción 1), peto2 (acepción 2), peto1, peto3 (acepción 2)

5 Nenez, nenería, neneiro; espertar, espertador, esperta; librería, librar, librador, libreta, libreiro; colgar, colgadoiro, colgante.

6 Pertencen á familia léxica de mar-. • Prefixo: ultramar. Sufixo: mariño, mariñeiro, marea, marisco, marusía. Prefixo e sufixo: submarino, submarinista, ultramarinos, amarar.

7 Xirasol, papaventos, cortaúnllas, paraugas. • Todas son palabras compostas.

8 Ningunha, trapallada, sangue, quiosco, cacharro. 9 a), c), d) e f).

actividades, prezos, etc. • Non abren o 25 de decembro, o 1 de xaneiro e o 6 de xaneiro.

4 O que máis horas abre é o Aquarium. Unha hora máis á semana que os outros dous. • A Domus pecha o domingo ás 20.00 h.

5 Deberán pagar 8 euros. • Non podería pagar con tarxeta porque o importe non é menor de 10 euros. • Se fosen ao Aquarium, sairíalles 20 euros máis caro.

6 A Tarxeta Vinte: un ano de entrada aos tres museos por 20 euros. O Tres Casas: unha visita a cada unha das tres casas por 12 euros.

7 Picando en E-Museo pódese acceder a toda unha serie de material divulgativo interactivo, así como libros, audio e vídeos. Ademais, hai un blog de divulgación científica.

8 Os estudantes deben interpretar o significado dos disintos sinais e indicar onde poderían atopalos.

9 Resposta aberta.

10 Unha comedia. Porque esa é a súa finalidade, facer rir.

33

2

Beleza e riqueza das rías

Presentación da unidade Nesta unidade os estudantes comezarán achegándose á diversidade lingüística en Europa e coñecerán a realidade do plurilingüismo no noso continente. No apartado de Vocabulario, o léxico da familia servirá para fixar o concepto de campo semántico. A Gramática está dedicada ao substantivo, á súa tipoloxía, xénero e número. Polo que respecta á Ortografía, o alumnado centrarase no estudo da sílaba e na distinción entre ditongos e hiatos.

Vista xa a división en xéneros literarios, en Literatura toca centrarse no xénero narrativo e nalgúns dos seus elementos. Por último, no Obradoiro de escritura alumnos e alumnas poderán practicar comezos de historias.

Fomento da lectura Recomendamos a lectura de Palabras de auga, de Marcos Calveiro, publicada por Edicións Xerais de Galicia.

Esquema da unidade

Introdución

Lectura

BELEZA E RIQUEZA DAS RÍAS

Palabras de auga, de Marcos Calveiro

Lingua e sociedade

•E  uropa: máis de 200 linguas

Vocabulario

•O  campo semántico

Gramática

•O  substantivo (1)

Ortografía

•A  s sílabas. Ditongos e hiatos

Literatura

•O  xénero narrativo (1)

Obradoiro de escritura

34

•B  eleza e riqueza das rías

•C  reación literaria: Comezamos polo principio

2 3

Beleza e riqueza das rías

As nosas rías son ecosistemas de extraordinaria beleza e

riqueza: turismo, pesca e marisqueo. No marisqueo ocupa un lugar especial o mexillón, que se cultiva nesas curiosas construcións chamadas «bateas». A batea, deseñada e creada aquí, é un viveiro flotante formado por unha estrutura de madeira da que colgan cordas que se afunden no mar e nas que se cría o mexillón. Uns grandes flotadores mantéñena na superficie, e un bloque de cemento de 25 a 30 toneladas, chamado «morto», evita que a arrastren as correntes mariñas. En 1945 fondeouse a primeira batea na ría de Arousa, e o ano seguinte, outras dez. En 1949 empezaron a instalarse na ría de Vigo, e a partir de 1954, en moitas outras zonas. O mexillón de Galicia procede das máis de 3 300 bateas que hai actualmente, distribuídas nas rías de Ares e Betanzos, Muros e Noia, Arousa (cerca de 2 300), Pontevedra e Vigo. Segundo datos da FAO, o maior produtor de mexillón é China; e o segundo Galicia, con máis de 200 000 toneladas. Esta elevada produción ten efectos moi positivos na nosa economía. O mexillón de Galicia é un alimento moi recomendable para os rapaces: natural, con baixo contido en graxas e alto contido en proteínas, vitaminas e sales minerais…

Escoita ou le e contesta • Reflexiona e copia as razóns polas que as nosas rías son

idóneas para cultivar o mexillón:

a) Abundancia de alimento (fitoplancto) na auga. b) Temperatura adecuada da auga. c) Fermosura da paisaxe que as rodea. d) Mar calmo, protexido dos temporais. • Busca morto no texto e contesta:

a) É adxectivo ou substantivo? b) Escribe o significado que ten aquí. c) Por que evita que as correntes arrastren as bateas?

Ao iniciar a unidade • A partir do texto de entrada da unidade e das cuestións suxeridas no apartado Escoita ou le e contesta incídese na comprensión lectora ao tempo que se abordan de xeito sucinto distintos aspectos léxicos ou gramaticais. En Podes coñecer?, incentívase a busca de información coas ferramentas que ofrece Internet.

Suxestións metodolóxicas • A continuación, indicámoslle algunhas suxestións para traballar coas preguntas dos apartados:

Escoita ou le e contesta • Reflexiona e copia as razóns polas que as nosas rías son idóneas para cultivar o mexillón. a), b) e d). • Busca morto no texto e contesta. a) É adxectivo ou substantivo? Substantivo. b) Escribe o significado que ten aquí.

Podes coñecer? • Entrade na páxina web http://www.mexillondega-

licia.org/gl e...

a) Buscade en «Tradición histórica», no apartado «CULTIVO», e explicade a vinculación de Galicia co mexillón no século viii a. C. e no v d. C. b) Buscade en «Nutrición», no apartado «GASTRONOMÍA», e copiade os datos sobre o valor nutritivo do Mexillón de Galicia e mais as vitaminas e sales minerais que contén. • Entrade na Galipedia (http://gl.wikipedia.org) e…

a) Buscade «Miticultura», lede o apartado «Aspectos económicos» e explicade por que as cifras económicas do sector mexilloeiro son contundentes. b) Buscade «FAO» e explicade que é, de onde veñen esas siglas e mais que promove e que fomenta.

b) Buscade en «Nutrición», no apartado «GASTRONOMÍA», e copiade os datos sobre o valor nutritivo do Mexillón de Galicia e mais as vitaminas e sales minerais que contén. Contén vitaminas (B12, riboflavina-B2 e folacina-B9) e sales minerais (ferro, fósforo e zinc). 100 gramos de mexillón equivalen ao 100% da cantidade diaria recomendada de vitamina B12 e máis do 50% da de ferro. • Entrade na Galipedia (http://gl.wikipedia.org) e... a) Buscade «Miticultura», lede o apartado «Aspectos económicos» e explicade por que as cifras económicas do sector mexilloeiro son contundentes. O sector mexilloeiro xera 8 500 empregos directos fixos e 7 000 indirectos, ocupa máis de 1 000 embarcacións auxiliares e xera un valor en primeira venda de 114 millóns de euros. b) Buscade «FAO» e explicade que é, de onde veñen esas siglas e mais que promove e que fomenta. É unha organización da ONU especializada en agricultura e alimentación. O seu nome FAO é abreviatura do inglés Food and Agriculture Organization (Organización da Alimentación e a Agricultura). A FAO traballa para mellorar a nutrición das persoas, a calidade dos alimentos e o desenvolvemento da agricultura.

Bloque de cemento que evita que as correntes arrastren a batea. c) Por que evita que as correntes arrastren as bateas? Polo seu gran peso: 25 ou 30 toneladas.

Podes coñecer? • Entrade na páxina web http://www.mexillondegalicia.org/gl e... a) Buscade en «Tradición histórica», no apartado «CULTIVO», e explicade a vinculación de Galicia co mexillón no século viii a. C. e no v d. C.

Actividade colaborativa e de investigación Pedirlle ao alumnado que, en grupos, busque información sobre un produto alimentario que teña especial incidencia na zona onde viven (peixe, tenreira, patacas, etc.) e que elabore unha nota sobre a súa importancia económica e os seus valores nutricionais. O resultado será lido á clase en voz alta.

A presenza de cunchas destes moluscos atopados nas escavacións dos castros leva a pensar que os celtas se alimentaban con eles. Xa no século v d. C. o seu consumo esténdese á Gallaecia romana. 35

UNIDADE 2

1

Lectura

15 —Así non teriamos que andar todo o día detrás desas condenadas formigas —in-

siste Amadou—. Eu xa estou canso.

Aprendendo a vivir

—Ah! Que sinxelo sería, verdade? —dille Jala—. Pero as mchwa non recollen gran. Aínda que se che gusta a madeira podre podo probar a facer unhas tortas con ela. —Quita de aí, que noxo!

O pequeno Amadou vive no deserto. Hoxe debe partir cos demais rapaces na busca de formigueiros para poder comer. Normalmente son as mulleres do clan as encargadas desa tarefa, pero esta vez, malia a reprobación dos guerreiros, as nais acordaron levar os seus fillos: deben aprender a sobrevivir.

20 Sempre que ten unha conversa coa súa nai, Amadou saca a mesma conclusión: que

pouco sabe el e canto sabe ela. O seu pai tamén sabe moitas cousas, pero son distintas. Ás veces, Ngugi conta historias que lle aconteceron a el ou a calquera guerreiro da tribo. Historias dos seus devanceiros, do país Lomba, do que aconteceu noutrora. A el encántalle escoitalas. Mais se estivese en perigo, Amadou escollería 25 sen dubidalo a súa nai para tela ao seu carón na sabana desértica. Jala sabe atopar formigueiros e plantas de auga, curar unha ferida, facer a comida... Jala sábeo todo. Jala bícao, rífalle, apértao, bérralle, arrólao. Durante o resto da camiñada, nin Amadou nin Jala falan. Por fin chegan a unha pequena lomba de area. Jala senta, pousa o fardel que leva ás costas e contempla 30 como as formigas van desaparecendo unha a unha nas entrañas da terra. —A que agardamos? —pregunta inquedo Amadou. —A que rematen o seu traballo. —Por que? —Se cavamos agora, asustaranse e comezarán a esparexer o gran por todo o formi35 gueiro. Daríanos moito máis traballo apañalo.

As formigas aínda tardan un anaco en desaparecer pola entrada do formigueiro. —Comezamos xa? —Agarda, Amadou. Hai que darlles tempo a deixar a súa carga no celeiro antes de iren descansar. 40 —Falas delas como se...

—Falo delas con respecto: van darnos de comer, Amadou. Anda, déixame o sacho. —Non podo cavar eu? —Non, que o podes estragar; mira e aprende para a próxima vez. Amadou pásalle o sacho e a nai comeza a cavar trazando un círculo arredor da en4

45 trada do formigueiro.

As mulleres do clan Wataki da tribo dos Kimba son tecedeiras, nais, cociñeiras, esposas, costureiras e amigas. O que non teñen é voz nas decisións, están mudas. E pese a iso, son elas os verdadeiros alicerces do clan. Nin Mkebe, o xamán da tribo, nin os guerreiros. Sen elas todos estarían perdidos: homes, nenos e animais.

—Que queres que faga? —pregunta Amadou. —Pon os terróns no cribo e vainos desfacendo con coidado para peneiralos. Obediente, Amadou colle un terrón ben grande e empeza a desfacelo coas mans. As formigas, rabiosas, sóbenlle polos brazos e crávanlle as mandíbulas na pel. En50 tre toda aquela terra reseca semella non haber nada; pero, tras axitar o cribo durante un tempo, van aparecendo no fondo, como por arte de maxia, unha presada de grans dourados.

5 Amadou leva un cribo de esparto na cabeza e un sacho no ombreiro. Camiña detrás

de Jala, que non quita a ollada do chan. Xa levan un bo anaco seguindo unha ringleira de formigas vermellas que carrexan coas súas mandíbulas grans moito máis grandes ca elas. Seguro que ao cabo do carreiro os agarda un merecido tesouro: un formigueiro coas galerías cheas de cereais roubados, gran a gran, ao vento da 10 sabana.

—Mira, mira! —bérralle emocionado á súa nai. Jala deixa de cavar e, coa fronte cuberta de suor, olla para el, sorrindo.

Amadou descobre ao lonxe uns xigantescos termiteiros. Sobre eles, toman o sol un feixe de adurmiñados lagartos de pel verdosa.

55 Terrón a terrón, gran a gran, nai e fillo traballan arreo. Jala cava e Amadou criba a

terra; e pouco a pouco, vai enchendo o fardel cos grans dourados roubados ás formigas.

—E por que non remexemos nun deses? —pregunta sinalándoos coa man. Jala detense e alza a vista. Olla para onde sinala o seu fillo e sorrí.

Marcos Calveiro: Palabras de auga, Edicións Xerais (adaptación) 27

26

Suxestións metodolóxicas • Para mellorar a comprensión lectora, convén primeiro oír o texto da lectura. Esta audición pode facerse individual ou colectivamente.

Solucións das actividades

b) a súa nai: Jala.



c) o seu pai: Ngugi.



d) o nome do clan: Wataki.



e) o nome da tribo: Kimba.



f) o xamán da tribo: Mkebe.

9 Tecedeiras, cociñeiras, costureiras.

Léxico

2 No texto gran significa ‘semente do cereal ou doutra planta’.

10 Na sabana. «Amadou escollería sen dubidalo a súa nai para tela ao seu

Cribo: serve para separar sementes das súas impurezas; sacho: úsase para cavar e remover a terra; fardel: saco pequeno que se emprega para cargar cousas.

carón na sabana desértica».

11 En África.

tar o cribo para que a terra caia e arriba queden os grans.

4 As formigas recollen os grans de cereal que arrastrou o vento.



5 De madeira.

13 Resposta aberta.

6 – As nais acordaron levar os seus fillos a cazar formigas porque elas pensan que deben aprender a sobrevivir. – Jala contempla como as formigas van entrando no formigueiro porque non quere perder de vista a ringleira das formigas. – Se estivese en perigo, Amadou escollería a súa nai porque ela sábeo todo. – Uns lagartos de pel verdosa toman o sol porque vai moita calor e están moi cansos. – Jala fala das formigas con respecto porque elas vanlles dar de comer.

7 Contar historias dos guerreiros da tribo ou dos devanceiros. Personaxes

8 a) o protagonista: Amadou. 36

Resumo

12 Poñer os terróns no cribo, desfacelos coas mans para peneiralos e axi-

Comprensión



Situación

1 a) Alicerce, b) clan, c) tecedeira, d) xamán. 3 Fouciño (2), gadaña (6), forcada (5), anciño (3), cribo (4), sacho (1), fardel (7).



Opinión persoal

UNIDADE 2

2

Comentario da lectura 5 Os térmites ou mchwa non recollen grans. De

Léxico 1 Busca no primeiro parágrafo da lectura as palabras correspondentes a estas definicións:

que se alimentan?

Europa: máis de 200 linguas

6 Por que...? Fíxate no exemplo e completa:

a) Base que sostén unha construción ou, en sentido figurado, un grupo, idea, etc.

– Os guerreiros reproban que os nenos vaian buscar gran porque é un labor de mulleres.

2. 1

b) Grupo social formado por varias familias de orixe común e que obedecen a un xefe.

– ... porque elas pensan que deben aprender a sobrevivir.

Europa é o continente onde menos linguas autóctonas hai: só o 3% das que existen no mundo. Con todo, nos seus 50 estados fálanse máis de 200 linguas.

c) Muller que ten por oficio fabricar teas.

– ... porque non quere perder de vista a ringleira das formigas.

2. 2

d) Sacerdote de certas tribos indíxenas.

– ... porque ela sábeo todo.

2 Dicionario. Busca o significado de gran.

súa foto: ci ci

fou ño ño

ga bo

an

ña cri

da

da

ca

cho sa

1

for

del far

3

• Entre as linguas non-oficiais cómpre distinguir dúas situacións:

7 Que fai o pai de Amadou que lle encanta ao neno?

– Linguas con recoñecemento legal e con presenza no ensino e nos medios. – Linguas sen recoñecemento legal e, daquela, sen ningún dereito nin apoio.

Personaxes

Le, reflexiona, explica…

8 Escribe o nome propio correspondente: a) o protagonista: ...

d) o nome do clan: ...

b) a súa nai: ...

e) o nome da tribo: ...

c) o seu pai: ...

f) o xamán da tribo: ...

1 Busca información e relaciona cada continente co número de linguas que se falan nel.

funcións teñen as mulleres na tribo?

Situación 10 En cal destes lugares se atopan os formigueiNa selva

5

6

Na sabana

Nun monte

11 Tendo en conta os nomes e a paisaxe, en que

Sobre 900

Oceanía

Máis de 200

– As linguas que teñen maior perigo de desaparición son as non-oficiais.

Opinión persoal

3

13 No clan Wataki os labores están repartidos. Razoa con que afirmación estás de acordo?

ás formigas; pero a quen llos rouban elas?

América

– A meirande parte das máis de 200 linguas que hai en Europa son oficiais.

para separar os grans de trigo da terra.

4 As mulleres e os rapaces róubanlles os grans

Unhas 1 100

– A maioría das 6 000 linguas que existen no mundo non están recoñecidas como oficiais.

12 Resume os pasos que debe seguir Amadou

Comprensión

Sobre 1 900

África

– Na maioría dos estados, aínda que se falan varias linguas, só é oficial unha.

Resumo

• Identifica os tres utensilios que aparecen no texto e di para que serven.

Unhas 1 900

Asia

ras ou falsas:

continente cres que ten lugar esta historia?

7

Europa

2 Copia estas afirmacións e di se son verdadei-

ros? Xustifícao con algunha frase do texto:

4

Linguas oficiais e non-oficiais

canse as leis e emprégase na Administración, no ensino, na cultura, nos medios de comunicación, na economía, etc.

– ... porque elas vanlles dar de comer.

9 Ademais de ir na procura de gran, que outras

2

Europa plurilingüe

• A lingua oficial é a recoñecida como tal por un estado ou territorio. Nela publí-

– ... porque vai moita calor e están moi cansos.

• Que significado ten esa palabra no texto?

3 Ordena as sílabas e relaciona cada palabra coa

Estas afirmacións son certas. Reflexiona e explica, en cada caso, por que é así:

a) A repartición non é xusta, porque os homes fan as tarefas máis perigosas.

• A Unión Europea ten 24 linguas oficiais, pero 50 millóns de persoas falan unha lingua non oficial.

b) A repartición non é xusta, porque as mulleres ocúpanse da maior parte das tarefas.

• O alemán é a lingua materna do 18%, e sábeo falar o 32%.

c) Débense respectar os costumes e tradicións de cada cultura.

• O inglés é a lingua materna só do 13%, pero sábeo falar o 51%.

4

Consulta (en http://gl.wikipedia.org, por exemplo) e escribe as linguas que se falan en cada un dos seguintes países: Reino Unido: inglés e…

...frisón, sorabo, romaní, danés.

Francia: francés e… ...bretón, occitano, corso, vasco, catalán, alsaciano. Alemaña: alemán e…

...ladino, sardo, friulano, alemán, francés, esloveno.

Italia: italiano e…

...galés, córnico, irlandés, escocés, gaélico escocés.

5 Investiga e emparella cada lingua coa súa explicación: casubio - saami - caraíta - livonio - mirandés – Grupo de linguas faladas por unhas 35 000 persoas de Laponia, no norte de Europa. – Lingua que falan unhas 15 000 persoas no nordeste de Portugal. – Lingua falada por unhas 3 000 persoas no norte de Polonia. – Lingua do sueste de Lituania e do oeste de Ucraína que está a punto de desaparecer: só a falan as persoas maiores, menos de 500 xa. – Lingua que se falaba no oeste de Letonia. O 2 de xuño de 2013 morreu Grizelda Kristina, a derradeira falante.

29

28

Solucións das actividades

L ingua e sociedade

Le, reflexiona, explica...

1 Europa: máis de 200. Asia: unhas 1900. África: sobre 1900. América: máis de 200. Oceanía: sobre 900.



– Lingua que falan unhas 15 000 persoas no nordeste de Portugal. Mirandés.



– Lingua falada por unhas 3 000 persoas no norte de Polonia. Casubio.



– Lingua do sueste de Lituania e do oeste de Ucraína que está a punto de desaparecer: só a falan as persoas maiores, menos de 500 xa. Caraíta.



– Lingua que se falaba no oeste de Letonia. O 2 de xuño de 2013 morreu Grizelda Kristina, a derradeira falante. Livonio.

2 – Na maioría dos estados, aínda que se falan varias linguas, só é oficial unha. VERDADEIRA

– A maioría das 6 000 linguas que existen no mundo non están recoñecidas como oficiais. VERDADEIRA



– A meirande parte das máis de 200 linguas que hai en Europa son oficiais. FALSA



– As linguas que teñen maior perigo de desaparición son as non-oficiais. VERDADEIRA

3 • A  Unión Europea ten 24 linguas oficiais, pero 50 millóns de persoas falan unha lingua non oficial. Isto é así porque hai moitas máis linguas non-oficiais que oficiais.

•O  alemán é a lingua materna do 18%, e sábeo falar o 32%. O alemán é lingua materna da práctica totalidade da poboación en Alemaña e Austria, pero ademais éo en boa parte de Suíza. Pero fálao máis xente aínda porque é oficial en Bélxica e Luxemburgo e está moi estendido, por exemplo, por zonas da República Checa, Eslovaquia, Polonia, Romanía, etc.



•O  inglés é a lingua materna só do 13%, pero sábeo falar o 51%. Será lingua materna fundamentalmente no Reino Unido e en Irlanda pero a súa condición de lingua internacional de prestixio fai que a fale moita máis xente en todo o continente.

4 Reino Unido: inglés e galés, córnico, irlandés, escocés, gaélico escocés. Francia: francés e bretón, occitano, corso, vasco, catalán, alsaciano. Alemaña: alemán e frisón, sorabo, romaní, danés. Italia: italiano e ladino, sardo, friulano, alemán, francés, esloveno.

5 – Grupo de linguas faladas por unhas 35 000 persoas de Laponia, no norte de Europa. Saami. 37

UNIDADE 2

3

Vocabulario

O campo semántico

En familia

Ten en conta

Un campo semántico está formado por un grupo de palabras que teñen en común unha parte do seu significado, aínda que manteñan outras características diferentes. Por exemplo, ao campo semántico de familia pertencen: nai, avó, dona, xenro, neta, irmán, filla, curmán, sogra…

Repasa familia léxica, se che cómpre, na Gramática da unidade 1 (páx. 16).

Consulta e resolve…

1

1 Emparella cada número da ilustración coa palabra de PASA LISTA que corresponda.

2 Copia as palabras do campo semántico de familia que aparecen en Aprendendo a vivir.

3 Escribe cinco substantivos de cada campo se9

8

mántico: Deportes

7 Pensa ben e responde cada pregunta: – Os pais de teus pais, que son teus? – Que es ti dos pais de teus pais? – E que es dos avós de teus pais? – Teu pai, que é dos pais de túa nai? – E túa nai, que é dos pais de teu pai?

Amizade

Praia

Roupa

– Os pais de teu pai, que son de túa nai? – E os pais de túa nai, que son de teu pai?

4 Emparella cada expresión co seu significado:

6 5

3

Expresións

2

E ti de quen vés sendo? Ser cuspidiño a…

7

Significados A que familia se pertence. Parecerse moito a alguén.

– Segundo di a xente, ti a quen es cuspidiño?

5 Fíxate nos significados da palabra dona. dona 1. Tratamento de respecto (igual que don). 2. Muller casada. 3. Muller que posúe algo. • Di que significado ten en cada oración: – A dona dese coche é unha amiga miña. – Vou falar con dona María a ver o que di. – Casaron antonte: agora xa é a súa dona.

11

• Cambia, onde poidas, dona por esposa e por propietaria.

6 Completa o cadro coas palabras que faltan:

PASA LISTA nora

alcume

parella

tío/-a

pai/nai

xeración

fillo/-a

xenro

casamento

noivo/-a

viúvo/-a

orfo/-a

xemelgo/-a

madrasta

sogro/-a

neto/-a

herdeiro/-a

bisneto/-a

irmán/-á

avó/-oa

cerraportelos

afillado/-a

curmán/-á

bisavó/-oa

Masculino Feminino Masculino Feminino nai avó

– Nesta ocasión non tes razón, todos os primos son parentes. – A túa esposa e mais eu temos bastantes antepasados comúns.

– E ti de quen vés sendo?

10

co mesmo significado:

– O mozo e a moza só pensan no día da voda.

• Agora contesta sobre ti:

4

– E a última: que es ti dos teus padriños?

8 Substitúe cada palabra destacada por outra

xenro bisavoa

dona

– O padrasto e a madrasta. – Un medio irmán e unha medio irmá. – Un tío avó e unha tía avoa. – A familia materna e a familia paterna.

10 Completa con palabras da familia de herdeiro: – Imos ... o mesmo todos os irmáns. – O que recibe cada herdeiro chámase ... ou ....

11 Busca, en PASA LISTA, a palabra que corresponde a cada significado: • Nome que se lle pon a alguén por algunha característica súa. • Menor de idade que perdeu o pai e/ou a nai. • Último fillo dunha familia.

12 Pregunta na casa, sobre todo aos avós e ás

curmán

irmán

9 Consulta e explica quen son:

madrasta

avoas, por alcumes do lugar e polas súas causas. Logo escolle os tres máis orixinais e explica a súa orixe.

31

30

Solucións das actividades

8 – Nesta ocasión non tes razón, todos os curmáns son familiares.

Consulta e resolve...



1 Son varias as solucións posibles. Esta é unha delas: 1 avó, 2 filla/nora, 3



– O noivo e a noiva só pensan no día do casamento.



– A túa muller e mais eu temos bastantes devanceiros comúns.

9 – O padrasto e a madrasta (o marido de miña nai que non é meu pai,

fillo/xenro, 4 bisavoa, 5 filla/nora, 6 avoa, 7 bisavó, 8 fillo/xenro, 9 neto, 10 neto, 11 neta.

2 Fillos, nais, esposas, amigos, pais, devanceiros. 3 Resposta aberta. 4 E ti de quen ves sendo? (a que familia se pertence). Ser cuspidiño a (parecerse moito a alguén). • Resposta aberta.

5 – A dona dese coche é unha amiga miña (propietaria).



– Un medio irmán e unha medio irmá (o fillo e a filla dun só dos meus proxenitores).



– Un tío avó e unha tía avoa (un irmá e unha irmá dalgúns dos meus avós).



– A familia materna e a familia paterna (a miña familia pola parte de miña nai e de meu pai, respectivamente).

10 – Imos herdar o mesmo todos os irmáns.



– Vou falar con dona María a ver o que di (tratamento de respecto).





– Casaron antonte: agora xa é a súa dona (muller casada).

11 • N  ome que se lle pon a alguén por algunha característica súa (alcume).

6 Masculino

Feminino

Masculino

Feminino

pai

nai

xenro

nora

avó

avoa

curmán

curmá

irmán

irmá

bisavó

bisavoa

marido

dona

padrasto

madrasta

7 – Os pais de teus pais, que son teus? (avós)

38

a muller de meu pai que non é miña nai).



– Que es ti dos pais de teus pais? (neto/a)



– E que es dos avós de teus pais? (bisneto/a)



– Teu pai, que é dos pais de túa nai? (xenro)



– E túa nai, que é dos pais de teu pai? (nora)



– Os pais de teu pai, que son de túa nai? (sogros)



– E os pais de túa nai, que son de teu pai? (sogros)



– E a última: que es ti dos teus padriños? (afillado/a)

– O que recibe cada herdeiro chámase herdanza ou herdo.



• Menor de idade que perdeu o pai e/ou a nai (orfo/a).



• Último fillo dunha familia (cerraportelos).

12 Resposta aberta.

Actividade complementaria 1 Agrupa as seguintes palabras en campos semánticos: sarabia, bicicleta, caluga, brétema, tren, ollo, pálpebra, lóstrego, sen, trono, orballo, globo. Solución: Fenómenos meteorolóxicos: sarabia, brétema, lóstrego, trono. Medios de transporte: bicicleta, tren, globo. Partes da cabeza: caluga, ollo, pálpebra, sen.

UNIDADE 2

4 4. 1

Gramática

4. 2

O substantivo (1)

• En singular indican un só ser ou unha soa cousa: nena, home, xabaril, coitelo. • En plural indican varios seres ou varias cousas: nenas, homes, xabarís, coitelos.

Clasificación dos substantivos

4. 3

Os substantivos, ou nomes, son palabras variables que nomean persoas (nai), animais (coello), cousas (cadeira), lugares (aldea), ideas (xustiza), etc.

Comúns

Substantivo rematado en singular en…

Propios Nomean unha persoa, un lugar... concreto: Sabela, Chispa, Ribadeo, Zara.

Concretos

Nomean seres e cousas que se poden contar: home, xabaril, coitelo, sortella.

café-cafés, exame-exames, lei-leis

calquera consoante (agás x, r, z, s, l)

engadindo -s

xamón-xamóns, robot-robots

-s

-l

Non contables Nomean cousas que non se poden contar, pero si medir ou pesar: auga, azucre.

Exemplos

engadindo -s

non varían

-r, -z

Nomean ideas ou conceptos que non se perciben polos sentidos: xustiza, tristeza.

Contables

Forma o plural…

vogal ou ditongo

-x

Abstractos

Nomean seres e cousas que se perciben polos sentidos: paxaro, sacho, barullo.

Formación do plural dos substantivos

En xeral, para formar o plural cómpre ter en conta como acaban en singular:

Segundo o tipo e o número de seres ou cousas que nomean, poden ser:

Nomean persoas, animais, lugares... en xeral: nena, can, vila, tenda.

O número dos substantivos

Segundo o número que expresan, os substantivos están en singular ou en plural.

engadindo -es

o/os dúplex, o/os fax culler-culleres, antefaz-antefaces

monosílabos e agudos

engadindo -es

mes-meses, compás-compases

graves, esdrúxulos, -ns

non varían

o/os lapis, o/os mércores, o/os luns

monosílabos e graves

engadindo -es

gol-goles, móbil -móbiles

compostos

só o 2º lexema

xirasol-xirasoles, ollomol-ollomoles

agudos (incluso en -il)

en -is

papel-papeis, xabaril-xabarís

Plural dos nomes compostos Individuais

• Se os dous lexemas se escriben unidos, só se fai o plural do segundo: parasol-

Colectivos

parasoles, beirarrúa-beirarrúas, portavoz-portavoces, cartafol-cartafoles, chuchamel-chuchameles.

En singular, nomean un só ser ou unha soa En singular, nomean un conxunto de seres cousa: mozo, formiga, máquina. ou cousas: mocidade, formigueiro.

• Se os dous lexemas se escriben separados:

Le, reflexiona, aplica… 1 Reflexiona e copia a resposta correcta: Podemos ver a fealdade e a fermosura? a) Si, igual que vemos os ollos ou a paisaxe. b) Non, porque son ideas ou conceptos. O que vemos son persoas e cousas que nos poden parecer fermosas ou feas.

2 Agrupa estes substantivos:

– Pero nalgúns faise só o plural do primeiro: dianteiro centro-dianteiros centro. Contables

• Se os dous lexemas van unidos por de, do ou da, faise só o plural do primeiro:

Non contables

goma de mascar-gomas de mascar, cabalo do demo-cabalos do demo.

Consulta e resolve…

4 Fíxate no exemplo e define cada substantivo: mesa – aceite – vaixela – néboa – chourizo – li-

6 Fíxate como remata en singular cada substan-

berdade – lóstrego – odio – orquestra – sal

tivo e escribe o seu plural:

Exemplo: tribo ➝ común, concreto, contable,

sospeita – reloxo – árbore – desexo – ledicia fume – berro – merlo – cheiro – amizade – mentira – casa – bondade – culler – zapato – aventura Concretos

– En moitos nomes faise o plural dos dous: defensa central-defensas centrais.

Abstractos

3 Clasifica os seguintes substantivos: rañaceos – leite – area – vento – foguete – gravata – xampú – calor – illa – estoupido – garfo fariña – auga – moble – arroz

Vogal / Ditongo

colectivo

chalé réxime

5 Escribe o substantivo que falta en cada caso: Individual

Colectivo

Individual

biblioteca

xogador

cordilleira

persoa

enxame

piñeiro

frota

ovella

século

carballo

trimestre

profesor

Colectivo

israelí xersei

orde pau

Consoante (agás -x, -r, -z, -s, -l) cámping sándwich

anorak mitin

álbum clip

-r/-z colar xuíz

-l til barril

-s gas xoves

túnel réptil

papel baúl

7 Escribe o plural dos seguintes substantivos: irmán – noz – tórax – chuchamel – rei – ril – culler – marxe – xuvenil – smóking – cónsul – bisté mércores – sinal – álbum – irmá – azul – club mandil – lapis – xornal – taxi – test – dátil

8 Escribe o plural destes substantivos compostos: culler de sobremesa – prato chan – beiravía peixe sapo – sofá cama – paxaro carpinteiro altofalante – caixa do correo – tempo morto

33

32

Suxestións metodolóxicas

parasol ollomol



Consulta e resolve...

6 Vogal/ditongo: chalés, israelís, ordes, réximes, xerseis, paus. Con-

• Para o estudo da clasificación dos substantivos entendemos que convén que os alumnos e as alumnas detecten nun texto esta clase de palabra e a súa tipoloxía, dado que isto os levará a ter que discriminar con respecto a outras clases de palabras. Isto podería traballarse co propio relato de Marcos Calveiro recollido na unidade.

soante (agás -x, -r, -z, -s, -l): cámpings, anoraks, álbums, sándwichs, mitins, clips. -r/-z: colares, xuíces. -s: gases, xoves. -l: tiles, túneles, papeis, parasoles, barrís, réptiles, baúis, ollomoles.

7 Irmáns, noces, tórax, chuchameles, reis, riles, culleres, marxes, xuvenís, smókings, cónsules, bistés, mércores, sinais, álbums, irmás, azuis, clubs, mandís, lapis, xornais, taxis, tests, dátiles.

• Por outra parte, suxerimos que na formación do plural se incida nos termos rematados en -l, dada a súa maior complexidade, a súa maior variación dialectal e a exposición a interferencias co castelán.

8 Culleres de sobremesa, pratos chans, beiravías, peixes sapo, sofás cama, paxaros carpinteiros, altofalantes, caixas do correo, tempos mortos.

Solucións das actividades

Actividade complementaria

Le, reflexiona, aplica...

1 b) Non, porque son ideas ou conceptos. O que vemos son persoas ou cousas que nos poden parecer fermosas ou feas.

2 Concretos: reloxo, árbore, fume, berro, merlo, cheiro, casa, culler, zapato. Abstractos: sospeita, desexo, ledicia, amizade, mentira, bondade, aventura.

3 Contables: rañaceos, foguete, gravata, xampú, illa, estoupido, garfo, moble. Incontables: leite, area, vento, calor, fariña, auga, arroz.

4 Mesa: común, concreto, contable, individual. Aceite: común, concreto, incontable. Vaixela: común, concreto, contable, colectivo. Néboa: común, concreto, incontable. Chourizo: común, concreto, contable, individual. Liberdade: común, abstracto. Lóstrego: común, concreto, contable, individual. Odio: común, abstracto. Orquestra: común, concreto, contable, colectivo. Sal: común, concreto, incontable.

1 Pon en plural os substantivos das seguintes oracións:

O luns sempre trae un lapis azul.



O xoves debuxa un oasis.



Envía o fax o mércores.



O exame era un test.



Solución: Os luns sempre trae uns lapis azuis.



Os xoves debuxa uns oasis.



Envía os fax os mércores.



Os exames eran uns tests.

5 Individual: libro, montaña, abella, barco, ano, mes. Colectivo: equipo, xente, piñeiral, rabaño, carballeira, profesorado.

39

UNIDADE 2

5 5. 1

Ortografía

5. 3

As sílabas. Ditongos e hiatos

As sílabas

En galego hai os seguintes ditongos: ai, au, ei, eu, oi, ou, ia, ie, io, ua, ue, uo, iu, ui.

Excepto nas monosílabas, os sons de cada palabra non se pronuncian todos xuntos. Vanse pronunciando por grupos, separados por pausas moi breves.

Un hiato é a separación de dúas vogais seguidas en sílabas diferentes. Hai dous casos nos que se produce un hiato:

Cada grupo de sons que emitimos nun golpe de voz é unha sílaba: nai, grans, xen-ro, tri-bo, vi-ú-va, rin-glei-ra, re-dac-ción, for-mi-guei-ro, obs-tá-cu-lo.

a) Cando aparecen, seguidas, a-a, a-e, a-o, e-a, e-e, e-o, o-a, o-e, o-o: a-é-re-o, mo-er, a-re-a, tá-bo-as.

As vogais poden formar sílabas soas, pero as consoantes non: eu, a-í, vi-ú-va.

b) En xeral, cando van seguidas dúas vogais que podían formar ditongo e se pon acento gráfico no i ou no u: a-í, vi-ú-va, es-quí-o, sa-ú-de, pro-te-í-nas, transe-ún-te, cons-tru-ír.

Clases de palabras segundo o número de sílabas: N.º de sílabas

Nome

Exemplos

1

monosílabas

eu, nai, grans, clan, bo, pais, chan, sol, pel, man, rir, lei

2

bisílabas

aí, xenro, tribo, noiva, curmán, moer, sacho, auga, lonxe

3

trisílabas

viúva, xeración, ringleira, parella, guerreiros, xeonllo

máis de 3

polisílabas

formigueiro, desodorizante, otorrinolaringólogo

5. 2

Ditongo e hiato

Un ditongo é a unión de dúas vogais nunha mesma sílaba. Unha ten que ser sempre i ou u (sen acento gráfico, en xeral): pais, noi-va, xe-ra-ción, rin-glei-ra, te-sou-ro, náu-fra-go, am-bien-te.

Sílaba tónica e sílabas átonas

Nas palabras de máis dunha sílaba non se pronuncian todas coa mesma intensidade. Hai unha máis «forte», que se chama sílaba tónica. As outras sílabas, que se pronuncian con menor intensidade de voz, chámanse sílabas átonas: a-í, xenro, noi-va, mo-er, vi-ú-va, xe-ra-ción, rin-glei-ra, pa-re-lla, for-mi-guei-ro.

Investiga e resolve… 4 Busca nas liñas 24 (Amadou escollería...) á 27

Clases de palabras segundo a posición da sílaba tónica: A sílaba tónica é a…

Nome

(...arrólao) da lectura Aprendendo a vivir todas as palabras…

Exemplos

última

agudas

aí, xeración, estragar, animais, país, xabaril

penúltima

graves

viúva, xeonllo, automóbil, lingua, carácter

antepenúltima

esdrúxulas

aéreo, mandíbulas, cóxegas, subterráneo

a) con ditongo

b) con hiato

rresponda e fai como nos exemplos seguintes.

Le, pensa, aplica… 1 Busca nas liñas 24 á 27, da lectura Aprendendo a vivir, todas as palabras… a) Monosílabas, bisílabas, trisílabas e polisílabas. b) Agudas, graves e esdrúxulas.

2 Pronuncia estas palabras sílaba a sílaba, moi amodiño, e fíxate nas pausas que vas facendo: redacción – baeta – europeos – egoísta – pau portaavións – eufórico – lingüeta– bacallau capicúa – ciencia – mundial – eixe – lingüística bois – persoal – mágoa – ruído – frío – loita • Copia as palabras monosílabas.

redacción ➞ io

Palabras con hiato

Divídeas en sílabas, na súa columna, e subliña as sílabas tónicas:

ñan máis dunha sílaba e realiza os seguintes exercicios: a) Divide doce delas en sílabas e subliña a sílaba tónica de cada unha.

piragüismo

fiúncho

oficial

miúdo

oito

beirarrúa

diálogo

peirao

frauta

óseo

b) Escríbeas, todas, na columna correspondente do seguinte cadro:

acuático

acordeón

posuír

muíño

azuis

conciencia

ameazar

doutor

esquío

zoo

náufrago

cafeína

pingüín

mágoa

dúo

Bisílabas

Trisílabas

Polisílabas

a) Bisílabas, trisílabas e polisílabas.

8 Agora busca, nas mesmas palabras, sílabas formadas como se indica: a) unha vogal soa. b) dúas vogais.

baeta ➞ a-e

6 Todas estas palabras teñen ditongo ou hiato.

3 Traballa coas palabras do exercicio 2 que te-

cada clase: b) Agudas, graves e esdrúxulas.

5 Escribe cada palabra do exercicio 2 onde coPalabras con ditongo

7 Nas palabras do exercicio 6, busca cinco de

c) unha vogal e unha consoante. d) unha vogal e varias consoantes. e) dúas vogais e unha consoante. f) dúas vogais e dúas consoantes.

9 Sen empregares palabras destas dúas páxinas, escribe tres: a) monosílabas, bisílabas, trisílabas e polisílabas. b) agudas, graves e esdrúxulas. c) con cada ditongo: ai, ou, ie, io, ui.

Palabras con ditongo

c) Copia cinco palabras agudas, cinco graves e cinco esdrúxulas.

Palabras con hiato

pi-ra-güis-mo

d) con cada hiato: a-e, e-o, í-o, a-ú, u-í.

10 Ditado.

35

34

Solucións das actividades

portaavións➞ io

Le, pensa, aplica...

1 Monosílabas: a, el, mais, en, se, sen, a, nai, ao, seu, na, e, de, a. Bisílabas: súa, para, tela, carón, Jala, sabe, plantas, auga, curar, unha, facer, Jala, todo, Jala. Trisílabas: noutrora, perigo, Amadou, sabana, atopar, ferida, comida, sábeo, bícao, rífalle, bérralle. Polisílabas: encántalle, escoitalas, estivese, escollería, dubidalo, desértica, formigueiros, apértao, arrólao. Agudas: Amadou, carón, atopar, curar, facer. Graves: Noutrora, escoitalas, estivese, perigo, escollería, dubidalo, súa, para, tela, sabana, Jala, sabe, formigueiros, plantas, auga, unha, ferida, comida. Esdrúxulas: encántalle, desértica, sábeo, bícao, rífalle, apértao, bérralle, arrólao.

egoísta➞ o-i

eufórico ➞ eu

capicúa ➞ u-a

lingüeta ➞güe

persoal➞ o-a

bacallau ➞ au

mágoa➞ o-a

ciencia ➞ ie/ia

ruído ➞ u-i

mundial➞ ia

frío➞ i-o

eixe ➞ ei lingüística ➞ güi bois ➞ oi loita➞ oi

6

2 Exercicio de lectura.

Palabras con ditongo

Palabras con hiato

pi-ra-güis-mo

bei-ra-rrú-a

a-cuá-ti-co

fi-ún-cho

b) Bisílabas: ciencia, mundial, eixe, frío, loita. Trisílabas: redacción, baeta, lingüeta, bacallau, persoal, mágoa, ruído. Polisílabas: europeos, egoísta, portaavións, eufórico, capicúa.

con-cien-cia

di-á-lo-go

náu-fra-go

a-cor-de-ón

o-fi-cial

a-me-a-zar

c) Agudas: redacción, portaavións, bacallau, mundial, persoal... Graves: baeta, europeos, egoísta, lingüeta, capicúa... Esdrúxulas: eufórico, lingüística, mágoa...

dou-tor

ca-fe-í-na

pin-güín

pei-ra-o

frau-ta

po-su-ír



oi-to

mi-ú-do

a-zuis

mu-í-ño

• As palabras monosílabas son: pau, bois.

3 a) Re-dacc-ción; ba-e-ta; eu-ro-pe-os; e-go-ís-ta; por-ta-avi-óns; eu-fóri-co; lin-güe-ta; ba-ca-llau; ca-pi-cú-a; cien-cia; mun-dial; ei-xe.

Investiga e resolve...

4 Con ditongo: noutrora, escoitaas, mais, Amadou, nai, seu, formigueiros, auga. Con hiato: escollería, súa, sábeo, bícao, apértao, arrólao.

5

40

pau ➞au

es-quí-o má-go-a

Palabras con ditongo

Palabras con hiato

ó-se-o

redacción ➞ io

baeta➞a-e

zo-o

europeos ➞ eu

europeos➞e-o

dú-o

UNIDADE 2

6 6. 1

Literatura

Comprende e escribe…

O xénero narrativo (1)

Orgarnizaron unha tómbola, e á miña irmá Zuppi tocoulle un cocho. Entre as gargalladas do público arrastrou o leitón ata a nosa mesa e sentoullo a mamá no colo. Era un animal san e rosa, realmente adorable. Non obstante, papá puxo mala cara.

Os elementos da narración

En calquera texto narrativo, podemos analizar unha serie de elementos que darán resposta a unhas preguntas:

—Adorable, verdade? Mirade o seu pequeno rabo enroscado.

• Historia ou acción: Que sucede? É o conxunto de feitos que se narran. • Narrador: Quen o conta? • Espazo: Onde sucede? • Personaxes: A quen lle sucede? • Tempo: Cando sucede?

—Precioso —dixo papá—, pero cando marchemos devolveralo.

6. 2

—Non! —berrou Zuppi—. Gañeino. É meu. 5

Ten en conta

O narrador

Non debemos confundir o narrador co autor: o autor é unha persoa real; o narrador, en cambio, é un personaxe máis, unha «voz» que o autor crea para relatar os feitos.

O narrador é a voz que crea o autor para contar a historia. Podemos diferenciar dous tipos de narrador:

• O narrador é un personaxe máis que participa na acción; neste caso, conta os feitos en primeira persoa.

Temos un cocho na casa. E non me refiro á miña irmá pequena, senón a un verdadeiro cocho que responde polo nome de Rudi Fuciños. Que como conseguimos o porco? Esa é unha longa historia. Un domingo, hai dous anos, saímos todos nós da cidade. Todos nós quere dicir miña nai, meu pai, a miña irmá Betti (que é só un ano máis nova ca min), Zuppi, a miña irmá máis pequena, e mais eu. Viaxamos no coche polas praderías de Lüneburger e finalmente chegamos a unha aldea onde estaban celebrando a festa dos bombeiros.

• O narrador non participa na acción, conta os feitos que lles suceden aos per-

—Non o podemos levar. Entón Zuppi comezou a chorar, e cando quere facelo chora os sete chorares. Os das outras mesas mirábannos. —Ben, ben —dixo papá—, queda co cocho de momento. Volvemos ao coche. Tiñamos que levar o leitón no colo, xa que se o deixabamos no chan non viña connosco, senón que corría dun lado para outro. Pero, onde se pode meter un cocho nunha vivenda da cidade? Uwe Timm: O cocho de carreiras Rudi Fuciños, ed. Galaxia (adapt.)

sonaxes; neste caso exprésase en terceira persoa.

6. 3

Os personaxes 1 No texto anterior, o narrador é tamén un per-

Os personaxes son os seres (persoas, animais ou mesmo obxectos) aos que lles suceden os feitos.

• En que persoa está contada a historia?

Segundo a súa importancia na acción, podemos diferenciar:

2 Di a que parte do texto corresponden estas li-

• Os personaxes principais, que manteñen a súa presenza ao longo de toda a

ñas modificadas:

narración.

Teñen un cocho na casa. E non me refiro á irmá pequena, senón a un verdadeiro cocho que responde polo nome de Rudi Fuciños. Que como conseguiron o porco? Esa é unha longa historia.

Entre os personaxes principais, destaca o protagonista, que con frecuencia debe enfrontarse a un antagonista ou inimigo para conseguir o que quere.

• Os personaxes secundarios, que teñen unha presenza menor no desenvolvemento dos feitos. A miúdo aparecen só nun lugar da historia e logo desaparecen.

• Subliña as palabras que cambiamos para pasar de primeira a terceira persoa.

Fíxate na clasificación dalgúns dos personaxes do cómic de Spider-Man: Personaxes Principais

3 Copia agora os dous parágrafos seguintes utili-

Personaxes secundarios

zando un narrador en terceira persoa.

4 Cita todos os personaxes que aparecen neste fragmento. • Cales deses personaxes serán principais e cales secundarios ao longo da narración? Spider-Man Peter Parker Protagonista

Mary Jane

Dr. Octopus Antagonista

Tía May

Betty Brant

5 Copia as palabras do texto onde se di como é

sonaxe?

Jonah Jameson

• Fíxate no título do libro. Cal cres que será o personaxe protagonista?

Harry Osborn

Rudi Fuciños.

6

A vida dun porquiño na cidade non debe ser fácil, pero moito menos se debe enfrontarse ás trampas do malvado caseiro. Inventa os datos deste novo personaxe seguindo esta ficha: Nome

Idade

Aspecto físico

Maneira de ser

Vestimenta

Como é a súa voz

Onde vive

Que fai cada día

Que lle gusta facer

Calidades negativas

• Que tipo de personaxe será este, protagonista ou antagonista? • Pensa nalgunha falcatruada que lle poida facer a Rudi Fuciños e escribe un breve texto describindo o personaxe e narrando esa acción.

37

36

Solucións das actividades

7 Bisílabas: doutor, pingüín, oito, azuis, zoo. Trisílabas: náufrago, fiúncho, oficial, posuír, miúdo. Polisílabas: piragüismo, beirarrúa, acuático, diálogo, ameazar.



1 Si, a narradora é neste caso un personaxe. A historia está narrada fun-

Agudas: acordeón, ameazar, oficial, posuír, doutor. Graves: piragüismo, beirarrúa, conciencia, fiúncho, cafeína. Esdrúxulas: náufrago, acuático, mágoa, diálogo, óseo.

damentalmente en primeira persoa do plural.

2 As liñas modificadas corresponden ao comezo da historia. Modifi-

8 a) a, o. b) oi c) pi, ra, mo, ra, ti, fi... d) con, cor, tor, pin... e) cua, cia, nau,

cáronse as palabras teñen e conseguiron.

dou... f) cien, cial, zuis.

3 Un domingo, hai dous anos, saíron todos eles da cidade. Todos quere

9 Resposta aberta.

dicir a súa nai, o seu pai, a súa irmá Betti (que é só un ano máis nova ca ela), Zuppi, a súa irmá máis pequena, e mais ela. Viaxaron no coche polas praderías de Lüneburger e finalmente chegaron a unha aldea onde estaban celebrando a festa dos bombeiros.

10 Ditado (véxase a páxina 64).

Actividade complementaria



1 Encrucillado silábico (en cada casa unha sílaba).

Definicións:



Muller á que lle morreu o marido.



Interxeción para chamar, mostrar alegría, etc.



Cantantes de rap.



Lugar onde se vende peixe.



Duro, difícil de dobrar ou deformar.



Val fluvial ocupado polo mar debido ao aumento de nivel deste.

4 Os personaxes do relato son a narradora, o cocho Rudi Fuciños, as irmás da narradora, Betti e Zuppi, os pais da narradora. Personaxes principais: Rudi Fuciños e a narradora; secundarios, o resto. Protagonista: Rudi Fuciños.

6 Será un personaxe antagonista. Caracterización: resposta aberta.

Solución: VI

2

EI 4

RA

Actividade complementaria Ú

VA

PEI

ROS

1 Indica quen son o autor e o narrador do texto anterior, di se son home ou muller e a súa idade aproximada. Hai algunha relación entre o narrador e o autor deste texto? Busca en Internet algún dato sobre Uwe Timm.

XE RÍ

5 6

Orgarnizaron unha tómbola, e á súa irmá Zuppi tocoulle un cocho. Entre as gargalladas do público arrastrou o leitón ata a súa mesa e sentoullo a súa nai no colo. Era un animal san e rosa, realmente adorable. Non obstante, o pai puxo mala cara.

5 San, rosa, adorable, precioso.

1

3

Comprende e escribe...

RÍ

A

XI

DO



Solución: A narradora é unha rapaza máis ou menos nova, o autor é Uwe Timm, un famoso escritor alemán, nado en 1940. A actividade persegue incidir na diferenza entre autor e narrador e na súa relación, que se reduce a que o primeiro crea a voz do segundo. 41

UNIDADE 2

Obradoiro de escritura Creación literaria: Comezamos polo principio Escribe comezos insólitos Unha cousa parece clara: se queremos que os nosos relatos sexan atraentes para quen os le ou os escoita, debemos esforzarnos en imaxinar un bo comezo. E unha boa maneira é partir dun comezo insólito, é dicir, algo raro, que sorprenda. Velaquí algúns exemplos:

Texto 1 O primeiro día que a lanza fica chantada na terra, Amadou pasa toda a xornada baixo o inclemente solleiro, encrequenado cos seus compañeiros arredor dela. Os maiores bérranlles seguido para que se gorezan á sombra da gran mgunga, a espiñenta acacia baixo a que eles descansan, pero os nenos, rebeldes, non fan caso. Marcos Calveiro: Palabras de auga, Edicións Xerais

1 Así arranca a novela Palabras de auga, de Marcos Calveiro. Falade: • Gústavos como empeza? • Credes que anima a seguir lendo? Por que?

Texto 2

Texto 3

Había unha vez un home que non quería soñar. Pensaba que non debía perder o tempo con cousas que, na súa opinión, non existían ou non podían acontecer...

O meu pai era desodorizador de cans mortos; a miña nai mantiña o único negocio de carne para gatos na miña cidade natal. Non vivían felices...

Álvaro Magalhães

Ambrose Bierce

Texto 4 Unha mañá, ao espertar, vin que o meu cuarto ía flotando á deriva polo medio do océano. Pensei que o diluvio estaba de volta... Chelo Suárez

Escribir como se pilotásemos un avión Todos os pilotos saben que hai dúas manobras especialmente difíciles: o momento de despegar e mais o de aterrar o avión. Sabes que cando se escribe unha historia sucede algo similar? Da mesma maneira, calquera escritor que se prece sabe tamén que hai dous momentos que debe coidar especialmente nun relato: o inicio e mais o final.

Texto 5 Churrip, chip, chopl, churrip... Pin... pin... pin... Ching, plop, riiiss...

Un bo comezo interesa ao lector, «atrápao» e anímao a seguir lendo. Un principio malo, en cambio, fainos deixar o libro e poñernos a outra cousa.

Non, non te asustes. Este libro que tes nas mans non está escrito en tulesavo, nin en quefredés, nin tan sequera en terundino... [...] Este libro é a historia da miña vida.

2 Le agora o comezo de cada lectura deste primeiro trimestre e enche o cadro:

Antón Cortizas: Memorias dun río

Título da lectura

Páxina

Parece interesante

É divertido

É raro ou absurdo

É tenro

3 Escribe comezos de relatos baseados nos tres primeiros exemplos (texto 2, texto 3 e texto 4).

4 Escribe agora un comezo imitando o inicio de Memorias dun río. Para iso: – Elixe un elemento da natureza (unha árbore, o mar, unha praia...). – Imaxina que estás no seu lugar (agora ti es esa árbore, ese mar, esa praia...). – Pensa nun modo insólito de comezar as túas memorias e escribe as primeiras liñas dese relato.

• Este primeiro contacto coa creación literaria incide na relevancia do inicio dun relato na estrutura deste e tamén na súa importancia para captar a atención do lector. Cómpre, polo tanto, traballar os comezos de texto repasando unha boa mostra deles e, así mesmo, convidar o alumnado a que elabore os seus propios inicios impactantes.

Solucións das actividades

Creación literaria: Comezamos polo principio

1 Resposta aberta. 2 Resposta aberta. 3 Resposta aberta. 4 Resposta aberta.

42

• Busca a sorpresa. • Non desbotes ningunha idea, por atrevida ou rara que che pareza. • Inventa comezos que deixen aberta a continuación da historia.

39

38

Suxestións metodolóxicas

Consellos

Anotacións

Aplica o que sabes Masculino Feminino pai

s

nai

5 Le este texto e contesta as preguntas:

Masculino Feminino

—Ah! —berra Amadou de súpeto.

fillo

filla

—Que foi?

neta

—Unha formiga xigantesca traboume. Vouna matar —responde el erguendo o pé para esmagala.

avó tía

curmá

sogro

xenro madriña

emprender

Para satisfacer a demanda do público traballou un equipo de corenta profesionais dirixidos por In9 Eventos. O alcalde de Boiro, Xoán Xosé Dieste, destacou a implicación do sector bateeiro e dos veciños de Cabo por consolidar e mellorar ano a ano esta cita gastronómica.

—Non, non o fagas! É a raíña.

afillado

padrasto

As festas gastronómicas

aprender

1 Fíxate no exemplo e completa:

irmá

2 Ordena as letras e escribe a palabra corres-

—Pois peor para ela. —Se a matas, as formigas non volverán reconstruír o formigueiro.

pondente a cada definición:

—E que máis dá?

a) Dise do menor que perdeu a seus pais: FORO

—Pensa antes de falar, Amadou —recrimínalle a nai.

b) Irmáns nacidos do mesmo parto: GEMEXLOS c) Persoas unidas por parentesco: GACHEDOSA

Todos quedaron fascinados coa presentación. Unhas sofisticadas caixas de madeira portaban o conxunto separando as diferentes receitas en tarros de cristal: en salsa, en empanada e en ensalada con polbo da ría de Arousa e fabas de Lourenzá.

Amadou fica pensativo, sen entender...

3 Risca as palabras que sobran en cada lista e di

—Se acabamos coas raíñas, quedaremos tamén sen formigueiros onde conseguir gran —explícalle ela.

de que campo semántico se trata en cada caso:

Marcos Calveiro: Palabras de auga, Xerais

d) Muller a quen lle morreu o marido: VAIVÚ

Os grandes momentos da festa comezaron o sábado 18 pola tarde coas regatas de traiñeiras que se celebraron no peirao de Cabo da Cruz. Nada máis e nada menos que dúas mil racións foron vendidas.

maceira – mazá – carballo – pel – laranxeira – cabalo – teixo lapis – fútbol – tenis – golf – natación – tecla – atletismo sal – aceite – azucre – ovos – vinagre – carne – ourego

4 Le o seguinte texto e rodea os substantivos: Sabías que moitos substantivos comúns proceden de nomes propios? O bikini, por exemplo, foi deseñado en 1946 polo francés Louis Réard, quen pronto se atopou cun problema: ningunha modelo quería presentar unha peza tan indecente. E como o solucionou? Contratou unha bailarina de striptease, Micheline Bernardini. O día de presentación, tras mergullarse na auga da piscina do hotel Melitor, Micheline comentou: «Señor, este traxe de baño vai ser máis explosivo que a bomba de Bikini», facendo alusión á bomba atómica que os norteamericanos lanzaran (durante unhas manobras militares) sobre o atol Bikini, un arquipélago de 36 illas de coral situado no océano Pacífico.

• Que personaxes interveñen? Cal é o protagonista?

5 Enumera as formas de cociñar o mexillón que

• Onde ten lugar a acción?

aparecen no texto. Coñeces algunha outra?

• Subliña as partes nas que intervén o narrador.

1 Fíxate no cartel e contesta:

6 No texto anterior:

• Que acontecemento anuncia?

• Busca seis palabras agudas, seis graves e tres esdrúxulas.

6 En Galicia hai case tantas festas gastronómicas como vilas. Aquí tes algunhas ben coñecidas. Coa axuda de Internet, relaciona:

• Onde terá lugar?

• Busca catro monosílabas con ditongo.

• De que tipo de festa se trata? Elixe:

• Divide en sílabas estas palabras: Amadou, raíña, peor, reconstruír, traboume, coas.

• Que día se celebra? • Onde se celebra?

Festa

romaría – relixiosa – gastronómica – folclórica

• Clasifica as palabras anteriores segundo teñan ditongos ou hiatos.

2 Nos carteis publicitarios é habitual incluír un slogan para captar a atención do público. • Inventa un slogan para a festa. Que inclúa o produto anunciado.

3 Busca no dicionario o significado de: gastronómico – demanda – regata – traiñeira. • Localiza esas palabras nos textos e explica que significan.

• Lembra o esquema da páxina 32 e define os substantivos subliñados no texto. Exemplo, bikini: substantivo común, concreto, contable, individual.

UNIDADE 2

Comproba as túas competencias

4 O seguinte texto forma parte do programa de festas de Cabo da Cruz. Ordena os parágrafos para que teña sentido:

Un atol é unha illa de coral (ou varias) en forma de anel cunha lagoa interior que comunica co mar.

Localidade

Festa do Cocido

Arzúa

Festa das Ostras

Coristanco

Festa da Lamprea

Arcade

Festa do Queixo

O Carballiño

Festa do Percebe

Lalín

Festa da Pataca

Cea

Festa do Polbo

Lourenzá

Feira do Pan

Arbo

Feira do Mel

Vilalba

Festa da Faba

Goente

Feira do Capón

Corme

7 Coñeces algunha festa gastronómica que se celebre na túa zona? • Deseña un cartel para anunciala indicando onde e cando se celebra.

41

40



Solucións das actividades

Aplica o que sabes

• O narrador intervén en: «berra amadou de súpeto», «responde el erguendo o pé para esmagala», «recrimínalle a nai», «Amadou fica pensativo, sen entender», «recrimínalle a nai», «explícalle ela».

6 • Agudas: matar, peor, volverán, reconstruír, falar, entender. Graves:

1 Masculino

Feminino

Masculino

Feminino

pai

nai

fillo

filla

avó

avoa

neto

neta

tío

tía

curmán

curmá

sogro

sogra

xenro

padriño

madriña

padrasto

madrasta

berra, formiga, xigantesca, traboume, vouna, responde. Esdrúxulas: súpeto, recrimínalle, explícalle.

• Monosílabos: foi, pois, máis, nai.



• A-ma-dou, ra-í-ña, pe-or, re-cons-tru-ír, tra-bou-me, co-as.

nora



• Ditongos: Amadou, traboume. Hiatos: raíña, peor, reconstruír, coas.

afillado

afillada



Comproba as túas competencias

irmán

irmá

2 a) ORFO, b) XEMELGOS, c) ACHEGADOS, d) VIÚVA. 3 Mazá, pel, cabalo, (árbores). Lapis, tecla (deportes). Ovos, carne (condimentos).

4 Substantivos, nomes, bikini, exemplo, francés, Louis Réard, problema, modelo, peza, bailarina, striptease, Micheline Bernardini, día, presentación, auga, piscina, hotel, Melitor, Micheline, señor, traxe, baño, bomba, Bikini, norteamericanos, alusión, bomba, manobras, atol, Bikini, arquipélago, illas, coral, océano, Pacífico. Louis: substantivo propio. Problema: substantivo común, abstracto. Bailarina: substantivo común, concreto, contable, individual. Michelini Bernardini: substantivo propio. Presentación: substantivo común, abstracto. Hotel: substantivo común, concreto, contable, individual. Manobras: substantivo común, abstracto. Arquipélago: substantivo común, concreto, contable, colectivo. Illas: substantivo común, concreto, contable, individual. Coral: substantivo común, concreto, incontable. Océano: substantivo común, concreto, contable, individual. Pacífico: substantivo propio.

1 XI Exaltación do Mexillón. Cabo da Cruz (Boiro). Gastronómica. 19 de agosto. No paseo de Cabo da Cruz.

2 Resposta aberta. 3 Gastronómico: ‘relativo á gastronomía, arte da boa cociña’; demanda: ‘petición’; regata: ‘competición de remo’; traiñeira: ‘embarcación de banco fixo con catorce remeiros’.

4 (4) Os grandes momentos..., (2) Todos quedaron..., (3) Para satisfacer..., (4) Nada máis..., (5) O alcalde de...

5 En salsa, en empanada e en ensalada con polbo e fabas. Outras preparacións: en arroz, á vinagreta, rebozados, en croquetas, ao vapor...

6 Festa do Cocido: Lalín. Ostras: Arcade. Lamprea: Arbo. Queixo: Arzúa. Percebe: Corme. Pataca: Coristanco. Polbo: O Carballiño. Feira do Pan: Cea. Feira do Mel: Goente. Feira da Faba: Lourenzá. Feira do Capón: Vilalba.

7 Resposta aberta.

5 • Personaxes: Amadou e a súa nai. Protagonista: Amadou.

•C  oa información que nos dá o texto non podemos saber que se trata da sabana. Sabemos que é un lugar ao aire libre onde hai formigueiros. 43

3

Pedra e auga

Presentación da unidade Nesta unidade no apartado de Lingua e sociedade, os estudantes van coñecer o panorama das linguas na península ibérica, incluíndo o portugués e o mirandés para que teñan un primeiro achegamento ao concepto de lusofonía. No apartado de Vocabulario, ímonos deter no léxico da aula e tamén no concepto de sinonimia. Na Gramática continúa o estudo do substantivo, desta volta co tratamento do xénero

En canto á Literatura, proseguirán co achegamento ao texto narrativo, nesta ocasión centrándose no espazo e no tempo. Pola súa parte, o Obradoiro de escritura está dedicado á prensa.

Fomento da lectura Recomendamos a lectura de O Nicolasiño, de Sempé/Gosciny, publicado por Alfaguara/Obradoiro.

Polo que respecta ao apartado de Ortografía, centrarase nas regras xerais de acentuación e nas palabras con í e ú en hiato.

Esquema da unidade

Introdución

Lectura

PEDRA E AUGA

O Nicolasiño, de Sempé/Goscinny

Lingua e sociedade

•A  s linguas da península ibérica

Vocabulario

•O  s sinónimos

Gramática

•O  xénero dos substantivos

Ortografía

•R  egras xerais de acentuación e í ou ú en hiato na sílaba tónica

Literatura

•O  texto narrativo. Espazo e tempo

Obradoiro de escritura

44

•P  edra e auga

•T  raballo con textos: a prensa

3 6

Pedra e auga

Para nós, hoxe, ducharnos ou gozar dun pracenteiro baño

forma parte da vida cotiá; pero na época dos romanos só algunhas clases privilexiadas dispoñían de baño na casa. Había, iso si, baños públicos (balnea) en practicamente todas as vilas do imperio, con auga que extraían de ríos próximos ou de mananciais termais, ou que transportaban desde afastados lugares grazas á construción de acuedutos. A partir do século I a. C., o seu uso xeneralizouse, co invento dun complexo sistema que permitía quentar a auga e caldear as salas. Pronto eses balnea convertéronse en verdadeiros centros sociais, as thermae, onde a xente acudía non só a bañarse, senón tamén a conversar, xogar á pelota, facer ximnasia, ler ou facer negocios. As termas romanas de Lugo (século I d. C.) atópanse na marxe esquerda do Miño, sobre un manancial termal cuxa auga, con propiedades medicinais, abrolla a case 44 graos. Das antigas termas consérvanse o Apodycterium (antigos vestiarios), onde aínda se poden ver dezaoito nichos na parede que farían as veces de gardarroupa; e mais unha pequena sala de baño, convertida posteriormente en capela. Estas termas foron declaradas Monumento Histórico-Artístico en 1931 e hoxe forman parte das instalacións do Hotel Balneario de Lugo. As propiedades medicinais das súas augas atraen aínda a numerosos visitantes, e o seu acceso é libre.

Escoita ou le e contesta • De que época son as termas de Lugo e que se conserva de-

las na actualidade?

• Que significan as abreviaturas a. C. e d. C.?

Podes coñecer?

• Pensa e escribe unha palabra derivada do latín balnea e di

• Buscade en Internet de que outras estancias dispo-

• O elemento compositivo termo significa ‘quente’ ou ‘tem-

• Coñecedes outros vestixios da cultura romana en

• Nas termas romanas había tres tipos de piscinas: o Calda-

• A cidade de Lugo foi fundada contra o ano 15 a. C.

ñían as termas romanas e cal era o seu uso.

que significado ten actualmente.

Lugo? E noutras partes de Galicia?

peratura’. Escribe cinco palabras con ese elemento.

Investigade como se chamaba daquela e a que se debía o seu nome.

rium, o Frigidarium e o Tepidarium. Como cres que sería a auga en cada unha delas?

Actividade colaborativa e de investigación

Suxestións metodolóxicas • A continuación, indicámoslle algunhas suxestións para traballar coas preguntas dos apartados:

Escoita ou le e contesta • De que época son as termas de Lugo e que se conserva delas? Século I d. C. Consérvase o Apodycterium (antigos vestiarios).



Pedirlles aos alumnos e ás alumnas que, en pequenos grupos, fagan pescudas sobre o patrimonio histórico artístico da comarca na que viven e elaboren un texto similar ao da unidade, sobre un vestixio ou monumento significativo, para ser exposto diante da clase.

• Que significan as abreviaturas a. C. e d. C.? Antes de Cristo e despois de Cristo. • Pensa e escribe unha palabra derivada do latín balnea e di que significado ten actualmente. Balneario: establecemento público onde se poden tomar baños de auga con propiedades medicinais ou beber augas medicinais. • O elemento compositivo termo significa ‘quente’ ou ‘temperatura’. Escribe cinco palabras con ese elemento. Térmico, termóstato, termal, termodinámica, termómetro. • Nas termas romanas había tres tipos de piscinas: o Caldarium, o Frigidarium e o Tepidarium. Como cres que sería a auga en cada unha delas? Caldarium, quente; Frigidarium, frío; Tepidarium, temperado.

Podes coñecer? • Buscade en Internet de que outras estancias dispoñían as termas romanas e cal era o seu uso. Palestra: patio central no que se podía facer exercicio físico. Tabernae: tendas onde se vendían bebidas e comida. Laconicum: baño de vapor. • Coñecedes outros vestixios da cultura romana en Lugo? E noutras partes de Galicia? En Lugo, a muralla; na Coruña, a torre de Hércules; en Ourense, a ponte romana. • A cidade de Lugo foi fundada arredor do ano 15 a. C. Investigade como se chamaba daquela e a que se debía o seu nome. Chamábase Lucus Augusti, ‘o bosque sagrado de Augusto’, xa que foi fundada en tempos deste emperador.

45

UNIDADE 3

1

Lectura Csurcso

—O que pasa —dixo Godofredo, que vai moito ao cine— é que fala en versión orixinal. Habería que poñerlle subtítulos. 20 —Quizais eu poida traducilo —presumiu Agnan.

—Que vas traducir ti, parvo! —berrou Rufo. Entón Csurcso sinalou a Agnan co dedo e gritou tamén: —Parvoparvoparvo! Víase que lle gustaba esa palabra e estaba contentísimo. Agnan marchou chorando 25 (chora sempre, por calquera cousa) e a nós empezounos a caer moi ben o novo

compañeiro. —Que deportes practicades no teu país? —preguntou Eudes. Como o novo non entendeu nada, empezou a dicir outra vez: —Parvoparvoparvo! 30 —Vaia pregunta! —riuse Godofredo—. Xogan ao tenis.

—Non estou a falar contigo, pallaso! —berrou Eudes. —Pallasopallaso! Parvoparvo! —gritou Csurcso, que parecía divertirse moito connosco. O recreo rematou. Ao entrarmos na clase, a mestra preguntoulle a Csurcso se o pa35 sara ben. Entón Agnan ergueuse e díxolle:

—Señorita, aprendéronlle palabras feas. —Non é certo, trapalleiro! —berrou Clotario. —Parvo! Pallaso! Trapalleiro! —gritou Csurcso orgullosísimo. Nós non diciamos nada porque nos decatabamos de que a mestra non estaba alá 40 moi contenta.

—Deberíavos dar vergonza, aproveitarvos dun compañeiro que non coñece a vosa lingua! E iso que vos pedira que fósedes amables con el. Non se pode confiar en vós! 7

Hoxe pola tarde a mestra chegou á clase cun rapaz de pelo roxo, pencas e uns ollos azuis coma a bóla que me gañou Maxencio onte no recreo (porque fixo trampa, claro). —Nenos, preséntovos un compañeiro novo. É estranxeiro, e os seus pais trouxéro5 no a este colexio para que aprenda a falar francés. Espero que me axudedes e que

sexades amables con el. Chámase Xurxo Mac Intosh. —Yes, Csurcso —dixo el sorrindo, e entón vimos que tiña uns dentes enormes. —Que sorte! —soltou Alcestes, un compañeiro moi gordo que está a comer seguido—. Con semellantes dentes, vaia bocados! 10 —Perdón, señorita. Chámase Xurxo ou Csurcso? —preguntou Maxencio.

—O nome é Xurxo, pero na súa lingua debe pronunciarse como dixo el. A mestra sentouno a carón de Agnan, porque é o primeiro da clase e o «enchufado». Pero Agnan parecía que desconfiaba del, pois podía converterse no primeiro e no neno bonito da mestra. Con nós, en cambio, xa sabe que pode estar tranquilo. 15 Cando saímos ao recreo, puxémonos todos ao redor de Csurcso e preguntámoslle

moitas cousas, mais o único que facía era ensinarnos unha chea de dentes. Logo púxose a falar, pero non entendemos nada porque soaba «Oinsouinsouins».

—Parvo! Pallaso! Trapalleiro! —volveu berrar Csurcso, que estaba cada vez máis 45 contento porque aprendera tantas palabras.

—Ve, señorita? Non llo dicía eu? —preguntou Agnan todo chulo. —Acusón! —berrou alguén. Pero a mestra non soubo quen fora e non puido castigar a ninguén. Entón Agnan tirouse no chan berrando que ninguén o quería, que era horrible vivir 50 así e que ía morrer. A mestra tivo que saír con el para botarlle auga na cara e cal-

malo. Cando volveron xa tocou o timbre para marchar á casa, a mestra mirou para Csurcso e díxolle: —Pregúntome que van pensar os teus pais. 55 —Parvo! Pallaso! Trapalleiro! Acusón! —respondeulle el.

Pero a mestra non tiña razón ningunha para preocuparse, pois os pais deberon crer que xa aprendera todo o francés que lle facía falta. A proba é que non volveu máis ao colexio. Sempé/Goscinny: O Nicolasiño, ed. Alfaguara/Obradoiro (adaptación) 45

44

Anotacións

46

Anotacións

UNIDADE 3

Léxico

Personaxes

1 Cambia o destacado por outras palabras:

8 Quen narra esta historia?

– A mestra sentou o novo a carón de Agnan, que era o neno bonito da mestra. – El acusounos de aprenderlle palabras feas.

9 Neste capítulo, a acción desenvólvese en dous lugares: a clase e o patio de recreo. En cal deles sucede cada secuencia? 1. A mestra presenta a Csursco ante a clase. 2. Todos rodean a Csurcso e pregúntanlle moitas cousas. 3. O novo senta a carón de Agnan. 4. Csurcso aprende a primeira palabra: «parvo»; parece contento.

c) Seica o rapaz novo falaba en versión orixinal.

8. Agnan marcha chorando, porque Csurcso o insultou.

4 Se Agnan era o máis antipático, por que cres

10 En que parte do día ten lugar a historia? Por

sas. Xustifícao cun fragmento do texto: b) Maxencio gañoulle a Nicolás uns cromos durante o recreo. c) Alcestes é miudiño e mal comedor.

7

1

9 10

2

mora se fala galego? Cal é a causa?

4

6 Investiga. Por que se fala unha variedade do

3

1 8

galego antigo no Val do río Ellas, en Cáceres?

4

7 Como se di en portugués?

5

3

Resumo 12 Ordena cronoloxicamente as secuencias da

500 250 millóns millóns 700 000 400 000

Opinión persoal 13 Nicolás remata as historias cunha conclusión

e) A Godofredo encántalle ir ao cine. f) A mestra preocúpase polos seus alumnos.

8 millóns 20 000

4 millóns 15 000

África

cadeira

tesoira

baralla

uña

mañá

ollo

illa

chuvia

xeonllo

GALEGO

América

Asia

CATALÁN

ÉUSCARO

Boas noites!

oficial e escribe cada un no seu continente.

• Cal cres ti que sería a verdadeira razón de que o rapaz non volvese á clase?

chan

man

Laranjazko freskagarria – Si us plau – Dos quarts de dues – Gabon! – Ordu bat eta erdiak – Refresc de taronja – Mesedez – Bona nit!

3 millóns 5 000

3 Busca os nove países onde o portugués é lingua

divertida que mostra a súa peculiar visión das cousas. Cal é esa frase neste capítulo?

cuarto

8 A ver canto catalán e canto éuscaro sabes.

2 Une cada lingua co número de falantes.

actividade 9.

d) Agnan é o enchufado da mestra.

Coñécese como lusofonía o conxunto de países que teñen como lingua oficial o portugués. Moitas persoas defenden que Galicia forme tamén parte da lusofonía, debido á orixe común do galego e o portugués.

5 Investiga. En que zonas de Asturias, León e Za-

volvemento da historia?

a) Csurcso, o neno novo, é estranxeiro.

Lusofonía

4 Cita dúas ou tres vantaxes, para Galicia e para a

6

11 Canto tempo dura, máis ou menos, o desen-

6 Cando e por que empezou a caerlle ben o

Ten en conta

lingua galega, da nosa integración na lusofonía. 8

que o sabes?

que a mestra sentaría o novo ao seu lado?

7 Di se estas afirmacións son verdadeiras ou fal-

mirandés

1 Emparella cada lingua co seu número do mapa.

7. Á mestra preocúpalle que van pensar os pais do rapaz novo.

b) Agnan desconfiaba do novo. Con nós, en cambio, xa sabe que pode estar tranquilo.

neno novo ao resto da clase?

portugués

6. A mestra reprende os nenos por aproveitarse do novo compañeiro.

a) O único que facía o novo era ensinarnos unha chea de dentes.

5 Que «palabras feas» aprendeu Csurcso?

Portugal: 2

Le, consulta, aplica…

5. Agnan acusa os compañeiros de aprenderlle palabras feas ao novo.

con estas frases:

castelán, galego, catalán, valenciano, aranés, éuscaro asturleonés, aragonés

• Portugués. É oficial en nove países: Portugal, Brasil, Angola, Mozambique… • Castelán. É oficial en todo o Estado español e en moitos países de América. • Catalán. É lingua oficial en Cataluña, illas Baleares e Andorra. • Valenciano. Variedade do catalán, lingua oficial na Comunidade Valenciana. • Aranés. Recoñecida lingua oficial en Cataluña, fálase no Val de Arán (Lleida). • Éuscaro. É lingua oficial no País Vasco. • Asturleonés. Fálase en Asturias e en zonas de León, Zamora e Estremadura. • Aragonés. Fálase en Aragón. É a lingua española en peor situación. • Mirandés. Variedade do asturleonés, fálase no nordeste de Portugal.

Situación

3 Explica que quere dicir realmente o narrador

España: 8

en cidades españolas, europeas e americanas con emigrantes galegos.

c) 1ª persoa de plural (cando se refire á clase).

Comprensión

O galego e o portugués foron a mesma lingua ata os séculos xii-xiii. Empezaron a distanciarse cando Portugal se converteu nun reino independente.

Non oficiais

• Galego. É oficial en Galicia. Fálase en zonas de Asturias, León e Zamora e mais

b) 1ª persoa de singular (me, el mesmo).

• Copia o significado e relaciona cada palabra coa foto ou fotos correspondentes:

Ten en conta

Oficiais

a) 3ª persoa de singular (cando se refire á mestra ou a algún compañeiro concreto).

2 Dicionario. Busca as palabras bola e bóla.

Linguas da Península Ibérica

Na Península Ibérica fálanse dez linguas:

• Fíxate na persoa que utiliza o narrador en cada caso e pon algún exemplo que atopes no texto:

– Decatámonos de que a mestra se enfadara.

L ingua e sociedade

2

Comentario da lectura

Por favor.

Europa

Refresco de laranxa A unha e media.

47

46

Solucións das actividades Léxico



13 Último parágrafo. Resposta aberta.

1 – A mestra sentou o novo xunto a Agnan, que era o favorito da mestra. – Démonos de conta de que a mestra se enfadara.

– El acusounos de ensinarlle palabrotas.

2 Bóla do mundo. Bola de pan. Bólas de xogar. Comprensión

Opinión persoal

Solucións das actividades

Le, consulta, aplica...

1 Galego (1), portugués (2), castelán (3), catalán (4), valenciano (5), aranés (6), éuscaro (7), asturleonés (8), aragonés (9), mirandés (10).

2 Castelán, 500 millóns; portugués, 250 millóns; catalán, 8 millóns; valenciano, 4 millóns; galego, 3 millóns; éuscaro, 700 000; asturleonés, 400 000; aragonés, 20 000; mirandés, 15 000; aranés, 5 000.

3 a) Non falaba nada, só sorría.

b) O novo podía facerlle sombra e converterse en favorito da profesora, o resto de compañeiros non.



c) Falaba unha lingua distinta ao resto e non lle entendían.

4 Sentábao a carón de Agnan porque este era o «enchufado» dela. 5 Parvo, pallaso, trapalleiro, acusón.

3 O portugués é lingua oficial en Angola, Cabo Verde, Mozambique, São Tomé e Príncipe, Guinea Bissau, Guinea Ecuatorial (África), Brasil (América), Timor Leste (Asia) e Portugal (Europa).

4 Resposta aberta. Internacionalización, ampliación do número de falantes, apertura de novos mercados editoriais, etc.

6 Empezou a caer ben cando lle chamou parvo a Agnan.

5 Terra Eo-Navia (Asturias), O Bierzo (León), As Portelas (Zamora).

7 Verdadeiro: a), d), e), f). Falso: b), c).

6 Hai hipóteses que apuntan a unha rama do tronco galego-portugués, outras sosteñen que son falas de transición entre o galego-portugués e o astur-leonés. Outra interpretación é a que considera que a similitude co galego se debe á lingua alí implantada polos galegos durante a Reconquista.

Personaxes

8 O narrador é un dos nenos.

a) «Hoxe pola tarde a mestra chegou á clase cun rapaz de pelo roxo».



b) «Uns ollos azuis coma a bóla que me gañou Maxencio».



c) «Con nós, en cambio, xa sabe que pode estar tranquilo».

Situación

9 1) Clase, 2) Patio, 3) Clase, 4) Patio, 5) Clase, 6) Clase, 7) Clase, 8) Patio. 10 Un día pola tarde. Son as dúas primeiras palabras do texto. 11 Unhas horas pola tarde, o que duran as clases. Resumo

7 En portugués: quarto, chão, cadeira, tesoura, mão, baralha, unha, amanhã, olho, ilha, chuva, joelho.

8 GALEGO

CATALÁN

ÉUSCARO

Boas noites!

Bona nit!

Gabon!

Por favor

Si us plau

Mesedez

Refresco de laranxa

Refresc de taronja

Laranjazko freskagarria

A unha e media

Dos quarts de dues Bata eta erdia

12 1, 3, 2, 4, 8, 5, 6, 7. 47

UNIDADE 3

3

Vocabulario

Os sinónimos

Na aula

Son sinónimos as palabras da mesma clase que teñen un significado igual ou moi semellante. Por exemplo: cualificación = nota = puntuación (substantivos), folgazán = nugallán = lacazán = lampantín = lacoeiro = vago (adxectivos), avaliar = cualificar (verbos).

2

Identifica, resolve, explica… 6

1 Emparella cada número da ilustración coa palabra de PASA LISTA que corresponda.

2 Substitúe cada palabra destacada por unha sinónima de PASA LISTA:

5

– Creade un ficheiro para cada disciplina. – Cada alumno presentarase na súa vez.

10

– A firma ten que ir debaixo desa raia. – Que nota esperas sacar nesta proba?

7

– O importante no ensino non é aprender listas de cousas de memoria.

1

ESTE VOCABULARIO É NOVO. POR FAVOR: DILLE Ó DEBUXANTE QUE FAGA UNHA ILUSTRACIÓN ATRAENTE E MODERNA

3 Busca en PASA LISTA seis palabras do campo

8

4

– Ide lendo, por turnos, cadanseu párrafo. – Separa os apuntes de cada asignatura. – Breogán seica gardou a tiza no estuche! – Ti non tes na libreta o listado de libros?

5 Escribe, completos, os nomes de todas as ma-

exame

arquivo

avaliación

materia

titor

estoxo

caderno

lapis óptico

ensinanza

tarefa

quenda

sinatura

cualificación

arquivador

listaxe

resumo

parágrafo

rede sen fíos

contrasinal

tableta

proxector

estudante

apuntamentos

encerado dixital

estudo Esforzo intelectual para comprender e aprender algo. estudio Local no que traballa un profesional (pintor, escultor, arquitecto…) ou onde se realizan gravacións diversas.

– Para pintar montei un ... no baixo da casa.

cada cada oración por palabras galegas:

xiz

– Eu o de Sociais xa o teño todo ....

8 Completa con estudo ou estudio:

– Gaspar traballa nun ... de dobraxe.

4 Substitúe os dous castelanismos que hai en

Pasa lista

– Minia sempre foi unha rapaza moi ....

• Agora completa este texto coas seis palabras:

A información interesante que atopamos e os exercicios e traballos que facemos gardámolos en diferentes ..., para non perdermos nada. Menos mal que temos un ... secreto, para que ninguén poida ver as nosas cousas. Que bo invento isto dos ordenadores!

3

– Para aprobar hai que ... todos os días.

semántico da informática. Na nosa aula cada alumno temos un portátil. Podemos traballar todos, e incluso entrar en Internet, sen cable ningún porque hai unha .... Tamén usamos moito o ..., pois nel pódese escribir co ... e mais reproducir as imaxes que se envían a través dun ....

9

7 Usa palabras da familia de estudante:

terias que tes este curso.

6 Escribe un verbo de cada familia léxica: ensinanza – sinatura – avaliación – proxector arquivo – cualificación • Escribe cadansúa oración cos tres primeiros.

– A mellor recompensa do ... terala no futuro.

9 Consulta un dicionario de sinónimos e busca dous para cada unha destas palabras: Adxectivos

Verbos

bulebule

leda

pedir

achegar

excelente

valente

obter

ocorrer

obediente

teimudo

loitar

agochar

10 Explica, de maneira breve e clara, o que nos quere dicir cada refrán: Refrán: Frase curta que expresa un pensamento popular baseado na experiencia, polo xeral con rima e de sentido figurado. – Nunca te deitarás sen saber unha cousa máis. – Quen o aprendido esqueceu, pense que non o aprendeu. – Por moito que se saiba, é máis o que se ignora. – Saber moito e telo calado, é pasar por aparvado. – Estudante de cama e sol, non vale o cordel dun fol. • Escolle o que máis che guste e describe unha situación na que se lle podería aplicar a alguén.

49

48

Solucións das actividades

Identifica, resolve, explica...

1 Encerado dixital (1), proxector (2), caderno (3), estoxo (4), lapis óptico

8 – Gaspar traballa nun estudio de dobraxe en Santiago.

– Para pintar montei un estudio no baixo da casa.



– A mellor recompensa do estudo terala no futuro.

9 Bulebule: fedello, fervellasverzas. Excelente: excepcional, extraor-

(5), titor (6), estudante (7), xiz (8), tableta (9), arquivo (10).

dinario. Obediente: dócil, submiso. Leda: alegre, contenta. Valente: afouta, valorosa. Teimudo: testán, cabezán. Pedir: demandar, solicitar. Obter: lograr, conseguir. Loitar: pelexar, lidar. Achegar: aproximar, arrimar. Ocorrer: acontecer, suceder. Agochar: esconder, ocultar.

2 – Creade un arquivo para cada materia.

– Cada estudante presentarase na súa quenda.



– A sinatura ten que ir debaixo desa liña.



– Que cualificación esperas sacar neste exame?



– O importante na ensinanza non é aprender listaxes de cousas de memoria.

3 Na nosa aula cada alumno temos un portátil. Podemos traballar todos,



10 – Nunca te deitarás sen saber unha cousa máis (sempre estamos aprendendo). – Quen o aprendido esqueceu, pense que non o aprendeu (a importancia da memoria e dunha aprendizaxe que non se esqueza).

e incluso entrar en Internet, sen cable ningún porque hai unha rede sen fíos. Tamén usamos moito o encerado dixital, pois nel pódese escribir co lapis óptico e mais reproducir as imaxes que se envían a través dun proxector.

– Por moito que se saiba, é máis o que se ignora (sempre é máis o que nos queda por aprender que o que xa sabemos).

A información interesante que atopamos e os exercicios e traballos que facemos gardámolos en diferentes arquivos, para non perdermos nada. Menos mal que temos un contrasinal secreto, para que ninguén poida ver as nosas cousas. Que bo invento isto dos ordenadores!

– Estudante de cama e sol, non vale o cordel dun fol (exaltación do valor do esforzo).

– Saber moito e telo calado, é pasar por aparvado (se calamos non podemos transmitir o que sabemos, pensarán que non sabemos).

Actividade complementaria

4 – Ide lendo, por quendas, cadanseu parágrafo.

– Separa os apuntamentos de cada materia.



– Breogán seica gardou o xiz no estoxo!



– Ti non tes no caderno a listaxe de libros?

5 Resposta aberta 6 Ensinar, asinar, avaliar, proxectar, arquivar, cualificar. 7 – Para aprobar hai que estudar todos os días.

48



– Minia sempre foi unha rapaza moi estudosa.



– Eu o de Sociais xa o teño todo estudado.

1 No último paragrafo de «Csurcso» substitúe o máximo número de palabras posible por sinónimos e le a nova versión.

Solución: Unha posible solución é a seguinte: «No entanto, a profesora non tiña motivo ningún para inquietarse, porque seu pai e súa nai probablemente pensaron que deprendera todo o francés que precisaba. A mostra é que non regresou nunca á escola» .

UNIDADE 3

4 4. 1

Gramática

Todos os substantivos femininos poden ir acompañados polo artigo a: a acne, a aguia, a ala, a alma, a árbore, a arte, a auga, a aula…

O substantivo (2)

4. 4

O xénero dos substantivos

Todos os substantivos teñen un xénero: masculino (home, cabalo, costume, sinal, xiz) ou feminino (muller, egua, árbore, cor, ponte).

4. 2

Formación do feminino

En xeral, os substantivos forman o feminino de dúas maneiras diferentes.

Substantivos masculinos

Rematados en singular en…

Forman o feminino…

e ou o átonos

cambiando e/o por a

mestre-mestra, raposo-raposa

Exemplos

o tónico ou consoante

engadindo a

avó-avoa, doutor-doutora

Teñen xénero masculino, entre outros moitos, os seguintes:

Ademais, hai que ter en conta:

• Os nomes das letras e dos dígrafos: o a, o be, o gue, o que, o xe; o ele dobre. • Os substantivos berce, cárcere, costume, couce, cume, cuspe, diadema, fel, la-

• Algúns teñen a mesma forma para masculino e feminino: o/a estudante. • Moitos acabados en -ón fan o feminino en -oa: ladrón-ladroa, león-leoa.

bor, legume(s), leite, lume, mar, masacre, mel, Nadal, nariz, parasol, sal, sangue, sinal, talle, xiz.

4. 3

• Algúns que designan persoas, forman o feminino engadindo outros morfemas ou úsase unha palabra diferente: alcalde – alcaldesa, home – muller, pai - nai.

Substantivos femininos Ten en conta

• Os rematados en -axe1 (agás o garaxe, o paxe, o traxe): homenaxe, mensaxe,

As árbores froiteiras teñen o mesmo xénero cás súas froitas:

viaxe, paraxe. personaxe e salvaxe son masculinos cando se refiren a homes, e femininos se se refiren a mulleres.

1

• Os substantivos acne, análise, árbore, augardente, calor, canle, cor/color, dor/ dolor, eclipse, estrea, fraude, fronte, lavalouza, marxe, orde (e desorde), orixe, paréntese, ponte, sebe, síndrome (e sida2), suor, testemuña, vertixe, viruxe. sida é a sigla de Síndrome de InmunoDeficiencia Adquirida.

Identifica e resolve… 5 Completa con o/a ou un/unha, segundo cum-

o pexego ➞ o pexegueiro, a pera ➞ a pereira. Hai dúas excepcións: o figo ➞ a figueira, a castaña ➞ o castiñeiro.

parágrafo da lectura Csurcso e escríbeos en dous grupos: masculinos e femininos.

2 Escribe, con o ou a diante, o substantivo que corresponde a cada significado: – Persoa que viu ou sentiu un feito. – Engano que constitúe un delito. – Matanza masiva de persoas ou animais. – Valo feito con arbustos, ramas, etc. – Vento moi frío e desagradable. – 1. Sensación de perda do equilibrio ante o baleiro. 2. Sensación de que todo xira ao redor dun. – Conxunto de síntomas dunha doenza.

muña ou o testemuño:

– Uxía é ... personaxe moi famos.... Brais, ... personaxe famos... tamén, é, en cambio, ... verdadeir... salvaxe. E calquera día rómpenlle ... nariz… ou acaba n... cárcere.

– ... é a persoa que coñece un feito.

– Fixen ... análise de sangue e non sentín ning... dor, pero pol... fronte corríame ... suor. – Pol... Nadal, como vai pouc... calor (ou ning...), vou facer ... long... viaxe.

3 Pon en cada oco a palabra anterior adecuada:

– Acabo de recibir ... mensaxe moi estrañ..., con est... orde: «Colle ... traxe negr..., saca o coche d... garaxe, cruza ... ponte vell..., aparca preto d... primeir... árbore do parque…». Nin lle fixen caso, pero…

– Cres que esta ... anuncia mal tempo? – No xuízo, todas as ... declararon o mesmo. – Non sobe nas atraccións porque ten .... – Seica cometeu ... na declaración da renda.

4 Troca cada nome destacado por un sinónimo

6 Agrupa en masculinos e femininos:

das listas de arriba e fai os cambios necesarios:

eclipse – augardente – sida – lume – diadema homenaxe – desorde – paréntese

– Gústame facer ben as tarefas da casa, mais hoxe é o meu debut como bailarina e…

Masculinos

– A ver quen gaña: cando vos faga unha indicación, botade todos a correr cara á cima!

Femininos

7 Escribe unha oración con cada unha das se-

– Van construír un canal no lado dereito do río.

guintes palabras:

– Xa é case unha tradición comprar a roupa unha talla máis pequena da que se necesita.

8 Consulta o dicionario e completa con a teste-

pra e de xeito que os textos teñan sentido:

– ... sangue é vermell..., ... leite branc..., ... mel dourad... e ... sal branc....

Le, consulta, aplica… 1 Busca os substantivos do primeiro e do último

lume – fogo – fume

– ... é a declaración que se fai nun xuízo.

9 Escribe o feminino destes substantivos: bisavó – coello – galopín – adestrador – preguntón – portugués – avogado – cliente – varredor – campión – acusón – xefe – xuíz – patrón – titor – elefante – español – marqués xogantín – presidente – doutor

10 Escribe ao lado de cada froita, con o ou a diante, o nome da árbore que a dá: a laranxa – a castaña – o pexego – o figo – o albaricoque – a noz – a cereixa – a abelá – o melocotón – o limón – o marmelo – a pera

11 Consulta e emparella estes substantivos: HOME

Suxestións metodolóxicas • No xénero do substantivo cómpre traballar con reiteración por ser un apartado da gramática especialmente afectado pola interferencia co castelán. É por isto que boa parte dos contidos seleccionados se centran nas listaxes de termos que máis confusión xeran nos falantes.

Solucións das actividades Le, consulta, aplica...

vampiro

poetisa

alcaldesa

heroe

poeta

princesa

heroína

xinete

rei

nora

duquesa

emperador

xenro

raíña

amazona

alcalde

xudeu

xudía

condesa

príncipe

duque

emperatriz

vampiresa

51



2 – A testemuña.

– A fraude.



– O masacre.



– A sebe.



– A viruxe.



– A vertixe.



– A síndrome.

3 – Cres que esta viruxe anuncia mal tempo?

– No xuízo, todas as testemuñas declararon o mesmo.



– Non sobe nas atraccións porque ten vertixe.



– Seica cometeu fraude na declaración da renda.

4 – Gústame facer ben os labores da casa, mais hoxe é a miña estrea como bailarina e…

– A ver quen gaña: cando vos faga un sinal, botades todos a correr cara ao cume!



– Van construír unha canle na marxe dereita do río.



– Xa é case un costume comprar a roupa un talle máis pequeno da que se necesita.

Identifica e resolve...

5 – Uxía é unha personaxe moi famosa, Brais, un personaxe famoso tamén, é, en cambio, un verdadeiro salvaxe. E calquera día rómpenlle o nariz… ou acaba no cárcere. – O sangue é vermello, o leite branco, o mel dourado e o sal branco.

– Fixen unha análise de sangue e non sentín ningunha dor, pero pola fronte corríame a suor.



– Polo Nadal, como vai pouca calor (ou ningunha), vou facer unha longa viaxe.



– Acabo de recibir unha mensaxe moi estraña, con esta orde: «Colle o traxe negro, saca o coche do garaxe, cruza a ponte vella, aparca preto da primeira árbore do parque…». Nin lle fixen caso, pero…

1 Masculinos: rapaz, pelo, ollos, recreo, pais, francés, colexio. Femininos: tarde, mestra, clase, pencas, bóla, trampa, razón, falta, proba.

MULLER

conde

50



Os substantivos rematados en -án veranse no tema seguinte, xunto cos adxectivos.

Os aumentativos e despectivos fano en -ona: abusón-abusona, acusón-acusona.

Teñen xénero feminino, entre outros moitos, os seguintes:

2

Fíxate

6 Masculino: lume, diadema. Feminino: eclipse, augardente, sida, homenaxe, desorde, paréntese.

7 Resposta aberta. 8 – Testemuña é a persoa que coñece un feito. – Testemuño é a declaración que se fai nun xuízo.

9 Bisavoa – coella – galopina – adestradora – preguntona – portuguesa – avogada – clienta – varredora – campioa – acusona – xefa – xuíza – patroa – titora – elefanta – española – marquesa – xogantina – presidenta – doutora.

10 A laranxa – a laranxeira, a castaña – o castiñeiro, o pexego – o pexegueiro, o figo – a figueira, o albaricoque – o albaricoqueiro, a noz – a nogueira, a cereixa – a cerdeira, a abelá – a abeleira, o melocotón – o melocotoeiro, o limón – o limoeiro, o marmelo– o marmeleiro, a pera – a pereira.

11 Conde – condesa, heroe – heroína, xinete – amazona, emperador – emperatriz, alcalde – alcaldesa, príncipe – princesa, vampiro – vampiresa, poeta – poetisa, rei – raíña, xenro – nora, xudeu – xudía, duque – duquesa. 49

UNIDADE 3

5 5. 1

Ortografía

5. 2

Acentuación (1)

Regras xerais de acentuación

Fíxate ben!

As regras xerais de acentuación indican, de maneira clara e precisa, que palabras teñen que levar acento gráfico na sílaba tónica. LEVAN acento gráfico as rematadas en…

Palabras

• vogal: mazá, bisté, esquí, avó, xampú Agudas

• vogal + n: irmán, alguén, traizón • vogal + s: mañás, cempés, autobús • vogal + ns: veráns, xardíns, roxóns • consoante distinta de n ou de s: móbil, álbum, cáliz, tórax, líder

Graves

Esdrúxulas

• dúas ou tres consoantes, distintas de ns: álbums, cómics, sándwichs, bíceps, récords, cámping

í ou ú en hiato e na sílaba tónica

Cando i ou u van en hiato e están na sílaba tónica, levan sempre acento gráfico. Esta norma, aínda que vai en contra do que din as regras xerais, cúmprese sempre: ra-í-ña, sa-ú-de, pro-te-í-nas, tran-se-ún-te, pro-í-do, a-ín-da, lú-a, po-sú-e, mi-ú-do, xu-íz.

• As letras maiúsculas seguen as regras de acentuación exactamente igual cás minúsculas. Polo tanto hai que poñerlles acento gráfico cando lles corresponde: FLORERÍA LÓSTREGO, RÚA ROSALÍA DE CASTRO, Óptica Álvarez.

NON levan acento gráfico as rematadas en…

• Todos os nomes propios (de organismos, empresas, marcas comerciais, países, cidades, ríos, montes, etc.) acentúanse igual que calquera outra palabra: Consellería de Educación, Telefónica, Campofrío, África, Xapón, Becerreá, río Lérez, serra do Xurés.

• ditongos ai, au, ei, eu, oi, ou, iu, ui: bacallau, amañei, chapeu, bocoi, calou, fuxiu • eses ditongos + s: quizais, despois, azuis • consoante distinta de n ou de s: falar, anel, robot

• Os nomes das persoas e os apelidos tamén levan acento gráfico cando lles

• vogal: almofada, alcume, taxi, estoxo

• Nos ditongos o acento gráfico hai que poñelo sobre as vogais a, e ou o: náu-

corresponde: Ánxela, María, Xosé, César, Suárez, García, Señoráns.

• vogal + n: slogan, dolmen, mitin, colon

frago, terapéutico, cirurxián, diérese, camión.

• vogal + s: choromicas, lentes, xoves, virus

• As palabras estranxeiras de uso frecuente en galego tamén seguen as mesmas

• vogal + ns: slogans, dolmens, mitins

regras de acentuación: iglú, popurrí, récord, smóking, bádminton, párkinson.

calquera letra, pois lévano todas: lámpada, dúbida, árbore, prognóstico, hipopótamo

As palabras monosílabas non levan acento gráfico, agás unhas 30 ás que hai que poñerlles acento diacrítico: cá (ca + a), é (verbo ser), póla (rama).

Le, pensa, resolve… 7 Agrupa estas palabras no cadro de abaixo e ponlles acento:

Consulta e aplica… 1 Explica por que levan ou non levan acento gráfico estas palabras agudas da lectura Csurcso: ninguén, sinalou, orixinal, francés, berrar, presumiu, razóns, rapaz, azuis, así, quizais, volveu, saír

2 Pon acentos gráficos nestas palabras agudas: percorrer – ademais – terraplen – cadril – videoclub – caracois – iogur – lambons – honradez – abofe – menu – galopin – anzol – tusiu tirizo – caraveis – titor – nugallan – abela

3 Escribe palabras graves bisílabas, como no exemplo. lí... / li... - már... / mar... - rí... / ri... - ú... / u... - dú... / du... - dé... / de... - pí... / pi...- tú... / tu... 1 con acento Exemplo ➞

lí... / li...

líder

2 sen acento liña, libre

4 Acentúa graficamente estas palabras graves: consul – escaner – xarope – campings – reptil lingua – reloxo – venres – dificil – penalti – du-

saudo – esquio – muiño – transeunte – trailer campion – fiuncho – capicua – heroina – diesel nauseas – beisbol – cirurxian – duo – farmaceutico – acuaticas – cafeina – axouxere

plex – portatil – mitins – caracter – album – alferez – automobil – rexeitaron – comic – lapis

5 Escribe cada palabra na súa columna e pon os

Ditongos

acentos gráficos que cumpran: ouriños – fuxiron – coxegas – empuxons – pombal – andromenas – canibal – sinais – calacu poster – slogans – xuvenis – buxo – complot chale – parabens – seculo – farois – hipocrita Agudas

Graves

8 Pon todos os acentos gráficos que cumpran: a) Organismos: Secretaria Xeral de Politica Lingüistica, Direccion Xeral de Trafico, Servizo Galego de Saude.

Esdrúxulas

b) Nomes de persoa: Ursula, Antia, Bieito, Alvaro, Raul, Luisa, Xabier, Andre, Uxio, Belen, Xiana, Xoan.

• Explica por que levan ou non levan acento as dez primeiras palabras.

c) Apelidos: Muiños, Padin, Caeiro, Casais, Montans, Boveda, Diaz, Oliveira, Carou, Alvarez.

6 Pon o acento que falta en cada parella de palabras do seguintes cadro: area = superficie

carne = alimento

area = praia

carne = documento

ventas = fosas nasais

revolver = pistola

ventas = fiestras

revolver = darlle voltas

Hiatos

d) Marcas comerciais: Cuetara, Solis, Campofrio, Feiraco, Nestle, Colgate, Ariel, Cabreiroa, Fanta, Profiden. e) Nomes xeográficos: America, Australia, Paris, Verin, mar Cantabrico, illas Cies, rio Anllons, serra do Candan.

9 Pon os acentos gráficos que correspondan: – Nos textos destas paxinas os acentos diacriticos xa estan todos postos. Polo tanto, esquecete das palabras monosilabas. Pero fixate ben nas demais, porque a maioria das faltas de ortografia cometense por non poñer atencion. E ainda asi, a miudo esquecemonos dunha maiuscula, dun signo de interrogacion, dunha parentese, etc. – A zona máis fria da Terra é o Artico, a rexion que rodea o polo Norte. Inclue partes de Canada, Groenlandia (que é un territorio danes), Noruega, Suecia, Finlandia e mais o oceano Artico. – A rexion artica é, pola sua natureza, unha area unica. Ten un papel importantisimo no equilibrio fisico, quimico e bioloxico do mundo. E desde a perspectiva da investigacion sobre o cambio climatico, considerase un sistema de aviso temperan. Non obstante, os pobos indixenas da zona adaptaronse de maneira incrible ás condicions frias extremas que hai decotio.

10 Ditado.

53

52

• Ouriños: non leva acento porque é grave rematada en vogal + -s. Fuxiron: non leva acento porque é grave rematada en -n. Cóxegas: leva acento porque é esdrúxula. Empuxóns: leva acento porque é aguda rematada en -ns. Pombal: non leva acento porque remata en consoante distinta de -n ou -s. Andrómenas: leva acento porque é esdrúxula. Caníbal: leva acento porque é grave rematada en consoante distinta de -n ou -s. Sinais: non leva acento porque é aguda rematada en ditongo. Calacú: leva acento porque é aguda rematada en vogal. Póster: leva acento porque é grave rematada en consoante distinta de -n ou -s.

Solucións das actividades

Consulta e aplica…

1 Ninguén: acentúase por rematar en -n. Sinalou: non se acentúa por rematar en ditongo. Orixinal: non se acentúa por rematar en consoante distinta de -n ou -s. Francés: acentúase por rematar en -s. Berrar: non se acentúa por rematar en consoante distinta de -n ou -s. Presumiu: non se acentúa por rematar en ditongo. Razóns: acentúase por rematar en -ns. Rapaz: non se acentúa por rematar en consoante distinta de -n ou -s. Azuis: non se acentúa por rematar en ditongo. Así: acentúase por rematar en vogal. Quizais: non se acentúa por rematar en ditongo. Volveu: non se acentúa por rematar en ditongo. Saír: acentúase a pesar de rematar en -r porque cómpre marcar o hiato que forman -a e -i.

2 Terraplén, lambóns, abofé, menú, galopín, tirizó, nugallán, abelá. 3 Resposta aberta. Suxestión: 1 Con acento

2 Sen acento

már/mar

mártir

marca

rí/ri

ría

rima

ú/u

útil

uso

dú/du

dúas

ducha

dé/de

débil

dedo

pí/pi

pío

piña

tú/tu

túnel

tubo

4 Cónsul, escáner, cámpings, réptil, difícil, dúplex, portátil, carácter, álbum, automóbil, cómic.

5 Agudas: empuxóns, pombal, sinais, calacú, xuvenís, complot, chalé, parabéns, farois.

50



Graves: ouriños, fuxiron, caníbal, póster, slogans, buxo.



Esdrúxulas: cóxegas, andrómenas, século, hipócrita.

6 Área (superficie) / area (praia), carne (alimento) / carné (documento), ventas (fosas nasais) / ventás (fiestras), revólver (pistola) / revolver (darlle voltas).

Le, pensa, resolve...

7 Ditongos

Hiatos

tráiler

saúdo

campión

esquío

diésel

muíño

naúseas

transeúnte

béisbol

fiúncho

cirurxián

capicúa

farmacéutico

heroína

acuáticas

dúo

axóuxere

cafeína

8 a) Secretaría Xeral de Política Lingüística, Dirección Xeral de Tráfico, Servizo Galego de Saúde. b) Úrsula, Antía, Bieito, Álvaro, Raúl, Luísa, Xabier, André, Uxío, Belén, Xiana, Xoán.

UNIDADE 3

6 6. 1

Literatura

Comprende, reflexiona, escribe…

O xénero narrativo (2)

A escavación Aquela mañá azul do mes de xullo do ano 4315 os arqueólogos ían comezar o vixésimo cuarto día de escavación naquel outeiro, no que esperaban atopar antigas construcións de civilizacións desaparecidas. A iso das doce, apareceu o que parecía ser un antigo muro de pedra. Logo dun paciente baleirado de terra, comprobaron que correspondía a unha construción grande e de planta rectangular.

O espazo

Moitos textos narrativos comezan cunha breve presentación onde se explica o lugar e o tempo nos que transcorre a acción. O espazo é o lugar ou lugares onde se desenvolven os feitos narrados.

Pasados varios días chegaron a un estrato profundo e comprobaron que era unha superficie plana, formada por un conglomerado primitivo. O máis misterioso era que enriba daquel conglomerado, e espallados por toda a súa superficie, había centos de enigmáticos sinais de cor negra. Despois de moitos traballos deron separado aqueles pequenos círculos negros e, logo de seren analizados no laboratorio, comprobaron que eran deformes e pegañentos.

O narrador móstranos ese lugar mediante o recurso da descrición. Ás veces, os personaxes desprázanse mesmo dun lugar a outro a través dunha ampla zona xeográfica. A través da descrición de espazos e personaxes, o narrador crea o ambiente do relato. O espazo onde se sitúan os feitos narrados pode ser: – real, se existe ou podería existir na realidade: unha vila, unha oficina, unha casa, un bosque... – imaxinario, se non existe nin podería existir na realidade: un planeta afastado, o fondo do mar, un lugar máxico...

6. 2

Os químicos discrepaban sobre a súa orixe e sobre a súa natureza, e formularon diversas hipóteses. Incluso cabía a posibilidade, segundo a súa opinión, de que fosen restos de estrañas criaturas autoadhesivas que viviran naquel amplo rectángulo.

O tempo

O tempo é a época na que transcorre a acción.

Pero uns días despois atoparon unha especie de envoltorio cunhas letras case ilexibles, que tras moitas dificultades descifraron como un g, un a, un d, un e, un s, un a e mais un r. As análises revelaron que tiña unha antigüidade duns dous mil trescentos anos e, polo tanto, puideron datalo ao redor do 2015.

O narrador pode situar os feitos no pasado, na época actual ou no futuro. Ademais, cando analizamos un texto narrativo, podemos facer referencia ao tempo interno, isto é, o tempo que transcorre desde que comeza a acción ata o final da narración (unha hora, tres días, vinte anos...).

Os lingüistas chegaron á conclusión de que as letras formaban parte do nome dunha lambetada moi común na segunda metade do século XX e na primeira do XXI: goma de mascar, unha estraña substancia doce e pegañenta que mastigaban a maioría dos rapaces e que, cando xa non tiña sabor, cuspían no chan, onde quedaba pegada. Con este significativo achado paráronse as escavacións, pois os arqueólogos caeron na conta de que de que naquel outeiro vivira un grupo humano composto exclusivamente por rapaces e rapazas. O que estaban escavando fora, en realidade, un colexio ou un instituto, lugares onde estudaban os rapaces primitivos da terceira época prehistórica. E os enigmáticos redondeis petrificados correspondían, polo tanto, aos restos das gomas de mascar que mastigaban e logo cuspían, sen coidado ningún, aqueles primitivos, larpeiros e bárbaros escolares.

Unha boa ambientación debe conseguir que o lector «se mergulle» na lectura como se estivese vivindo esa historia.

F. Cabeza Quiles: Contos azuis, ed. Galaxia (adapt.)

1 En que época está situada a acción deste conto? Elixe: a) Na actualidade. b) Moitos anos atrás. c) No futuro. • Copia todas as referencias temporais que nos indican cando ten lugar (ano, mes, hora...).

2 E de que época eran os restos atopados? Copia os fragmentos do texto onde se indica. • Segundo eses científicos do futuro, a que época histórica correspondería a nosa época actual?

3 O texto vainos dando datos sobre o tempo que transcorre desde o primeiro descubrimento ata que conclúen de que se trata. Copia todas as referencias temporais que atopes.

4 En que lugar cres que se desenvolve a acción, nun lugar real ou imaxinario?

5 A que lugar concreto do pasado correspondían os restos que atoparon? • Por que chegaron a esa conclusión? • Que forma tiñan e de que estaban feitos?

6 Imaxina e describe o lugar no que teñen lugar os feitos, no ano 4315.

55

54

c) Muíños, Padín, Caeiro, Casais, Montáns, Bóveda, Díaz, Oliveira, Carou, Álvarez. d) Cuétara, Solís, Campofrío, Feiraco, Nestlé, Colgate, Ariel, Cabreiroá, Fanta, Profidén.





Solucións das actividades

1 c) No futuro.

e) América, Australia, París, Verín, mar Cantábrico, illas Cíes, río Anllóns, serra do Candán.

• «Aquela mañá azul do mes de xullo do ano 4315...», «vixésimo cuarto día de escavación...», «A iso das doce...».

9 – Nos textos destas páxinas os acentos diacríticos xa están todos

2 Os restos atopados eran de arredor de 2015. «As análises revelaron

postos. Polo tanto, esquécete das palabras monosílabas. Pero fíxate ben nas demais, porque a maioría das faltas de ortografía cométense por non poñer atención. E aínda así, a miúdo esquecémonos dunha maiúscula, dun signo de interrogación, dunha paréntese, etc.

que tiñan unha antigüidade duns dous mil trescentos anos e, polo tanto...». • Correspondería á terceira época prehistórica.

3 «Pasados varios días chegaron a un estrato profundo...». «Pero uns

– A zona máis fría da Terra é o Ártico, a rexión que rodea o polo Norte. Inclúe partes de Canadá, Groenlandia (que é un territorio danés), Noruega, Suecia, Finlandia e mais o océano Ártico.

días despois atoparon unha especie de envoltorio...».

4 Resposta aberta. É imaxinario na medida en que está situado no futuro.

– A rexión ártica é, pola súa natureza, unha área única. Ten un papel importantísimo no equilibrio físico, químico e biolóxico do mundo. E desde a perspectiva da investigación sobre o cambio climático, considérase un sistema de aviso temperán. Non obstante, os pobos indíxenas da zona adaptáronse de maneira incrible ás condicións frías extremas que hai decotío.

5 A un colexio ou a un instituto. • Chegaron á conclusión pola gran cantidade de envoltorios e enormes círculos negros de gomas de mascar dos que había pegadas. • Tiñan forma redonda e estaban feitos de goma de mascar.

6 Resposta aberta.

10 Ditado (véxase a páxina 64).

Actividade complementaria

Actividade complementaria

1 Anota as referencias espaciais que se dan no texto. Cres que é un

1 Despois de tantos exercicios de acentuación, agora inventa ti cinco palabras (con significado), leas en voz alta e di se se levan acento gráfico e por que.

Comprende, reflexiona, escribe...

Solución: Resposta aberta.

texto no que predomina a descrición do espazo ou é o lector o que ten que imaxinalo a partir destas referencias?

Solución: As únicas referencias directas son outeiro, escavación, terra e muro de pedra. A partir de aquí o lector debe facer a súa propia construción do espazo porque non hai descrición ningunha.

51

UNIDADE 3

Obradoiro de escritura Traballo con textos: A prensa Falamos de prensa para referirnos aos medios de comunicación escritos (xornais e revistas) que se publican de maneira periódica para transmitir informacións ou opinións. Actualmente, a maioría dos periódicos dispoñen de versión en papel e versión dixital, é dicir, a través de Internet.

1 Estes dous exemplos están tirados dun xornal dixital. En cal deles cres que predomina a información e en cal predomina a opinión do periodista?

A

Ten en conta Forman parte tamén dos medios de comunicación a radio, a televisión, o cine e a Internet.

B 64 anos e 167 quilómetros

CÉSAR CASAL 11 de outubro de 2013

Chámase Diana Nyad e os seus números falan da capacidade de superación. Con 64 anos, nadou os 167 quilómetros que separan a costa da Habana (en Cuba) das praias de Key West (Florida, Estados Unidos). Por suposto, a súa fazaña foi axiña posta en dúbida. Vivimos uns tempos nos que todo está baixo sospeita. Pero ela achegou probas de que, efectivamente, nadara «de maneira ética e limpa coma un espello». Cada biografía é un mundo. E é fermoso que esta nadadora de longa distancia puidese por fin cumprir o seu soño de cruzar o estreito de Florida. Como a mellor das campioas. La Voz de Galicia, 11 de outubro de 2013 (trad. e adapt.)

O xornal por fóra 2 Repara na portada deste xor-

• Segundo o criterio xeográfico: Local, Galicia, Nacional e Internacional. • Segundo o tema, atopamos: Economía, Mar, Sociedade, Cultura, Deportes... O titular é un elemento fundamental nos xornais. É o primeiro que se le, e por iso debe resumir en moi poucas palabras a información que se vai transmitir.

5 En que seccións cres que aparecerían estes titulares?

10/10/2013 - DP (Pontevedra)

a) Premio Nobel para a escritora canadense Alice Ann Munro.

A marea vermella é un fenómeno “totalmente natural” que se produce dúas ou tres veces ao ano nas augas que bañan as costas da Comunidade de Galicia. Con todo, o episodio que viven estes días as rías galegas é “extraordinario” pola súa virulencia e debido a que afectou ao molusco infaunal —berberecho, ameixa, navalla...— e non soamente ao mexillón. A directora do Instituto Tecnolóxico para o Control do Medio Mariño (Intecmar), Covadonga Salgado, quixo mandar unha mensaxe tranquilizadora sobre este tema. A presenza de toxinas é un fenómeno “natural e controlado” por este organismo, cuxas análises garanten a salubridade dos produtos comercializados a través das canles legais de venda.

b) Pedrosa marca o ritmo na primeira quenda.

La Voz de Galicia, 11 de outubro de 2013 (trad. e adapt.)

Cando redactamos un titular, debemos ter en conta certas normas: • Os verbos irán, preferentemente, en tempo presente. • O tema central da noticia debe estar resumido de forma breve e clara.

c) Continúa subindo o prezo da gasolina. d) Descobren en Burela unha antiga mina de ouro. • En que sección aparecerá a noticia do texto B que tes na páxina anterior?

A noticia A noticia é o principal xénero periodístico. O seu obxectivo é informar sobre un feito de actualidade e de interese para o público en calquera parte do mundo. Toda noticia debe responder ao que os xornalistas chaman «os cinco uves dobres», pola súa procedencia do inglés: – Que sucedeu? (What) – Quen o fixo? (Who) – Cando tivo lugar? (When)

Data de publicación

nal. Cal é a noticia que ocupa a maior parte do espazo? • Que clase de noticias cres que deben figurar na primeira páxina dun xornal?

Anuncio

dores permiten atopar unha determinada noticia. Que buscadores ofrece este xornal?

Nas páxinas interiores, todos os xornais están organizados en seccións, que agrupan un tipo determinado de noticias.

– Onde ocorreu? (Where)

Cabeceira

3 Nos xornais dixitais, os busca-

A marea vermella nas rías durará semanas

Fíxate

O xornal por dentro

Directorio

Pé de foto Sumario Foto Titular

4 Por que pensas que se empregan distintos tipos de letra?

....

– Por que sucedeu? (Why) As noticias máis importantes adoitan comezar cunha entrada onde se recollen os datos principais. A entrada distínguese do resto da noticia porque presenta un tipo ou un tamaño de letra diferente e porque as columnas que a forman teñen unha disposición distinta.

6 Le a noticia da dereita e copia a entrada. Fíxate cales son os datos que recolle.

7 Comproba se dá resposta ás cinco preguntas.

8 Escribe un titular atraente para esa

Atopan nunha froitería de Cádiz unha granada de man entre un quilo de patacas. Os tubérculos procedían dunha zona da fronteira entre Francia e Bélxica onde se libraron numerosas batallas.

Europa Press.- Un cliente dunha froitería de Chiclana de la Frontera (Cádiz) encontrouse cunha sorpresa dentro da súa cesta da compra, ao atopar entre o quilo de patacas que lle despacharan unha granada de man. Os feitos ocorreron o luns nun establecemento da rúa Huerta del Rosario. A Garda Civil avisou os artificieiros da Armada, que trasladaron a granada ás súas instalacións.

A granada, tipo piña, viña completamente petrificada, polo que a súa aparencia era como a dunha pataca. Os primeiros indicios apuntan a que o artefacto data da II Guerra Mundial, xa que a zona na que se atopan os campos de cultivo de onde proviñan as patacas (na fronteira entre Francia e Bélxica), fora escenario de numerosos enfrontamentos entre 1939 e 1945.

noticia. 57

56

Suxestións metodolóxicas • Resulta especialmente interesante a prensa como recurso para aprender novas técnicas de escrita ou para o perfeccionamento das que xa se teñan. Suxerimos a elaboración de novas, de titulares, ou mesmo dun xornal entre toda a clase dividindo as seccións entre grupos de alumnos.

Solucións das actividades

Traballo con textos: A prensa

1 No texto A predomina a opinión do xornalista, que emite xuízos como «Vivimos uns tempos nos que todo está baixo sospeita». «E é fermoso que esta nadadora...». Pola contra, no texto B predomina a información e o xornalista cóidase de introducir comiñas para aclarar que non se trata de opinións súas, senón testemuños de persoas entrevistadas.

2 A noticia que ocupa maior espazo é a da manifestación a prol do feminismo en Santiago. • Resposta aberta. Como orientación, cabe dicir que en portada adoitan ir as noticias de actualidade que sexan de interese xeral para o conxunto dos lectores e lectoras.

3 A páxina dispón dun buscador interno do propio xornal e permite tamén facer buscas en Google.

4 Nalgúns casos para fixar distintos niveis de información (por exemplo, titular, subtitular, texto, etc.). Noutros casos para individualizar cada unha das novas, pois se todo o texto estivese na mesma fonte sería concibido como un todo e isto non é así, a información está dividida por seccións, por novas, etc.

5 a) Cultura.

b) Deportes.



c) Nacional ou economía.



d) Galicia, local ou cultura. • En marítima ou en economía.

52

6 Atopan nunha froitería de Cádiz unha granada de man entre un quilo de patacas. Os tubérculos procedían dunha zona da fronteira entre Francia e Bélxica onde se libraron numerosas batallas.

7 A noticia dá resposta aos cinco uve dobres: Que pasou? Atoparon unha granada entre as patacas. Quen o fixo? Un cliente atopouna. Onde? Nunha froitería de Chiclana. Cando? O luns. Por que sucedeu? Porque as patacas viñan dunha zona de Bélxica onde houbo moitos batallas entre 1939 e 1945.

8 Resposta aberta. Pódese suxerir o xogo coa palabra granada e o seu dobre significado de froita e artefacto bélico.

Aplica o que sabes 1 Completa os ocos con palabras do recadro:

2 Completa coas vogais e escribe os sinónimos: ALEGRÍA L

C

D

B

R

Z

L

D

C

X

B

L

T

T

L

D

Engaden -s

Fano en -is

6 Na seguinte lista de palabras: a) Subliña a sílaba tónica. b) Di se son agudas, graves ou esdrúxulas. c) Aplica as regras e acentúa cando sexa necesario.

S

P

R

S

P

L

D

N

T

L

X

O centro de Lugo, a antiga Lucus Augusti, está rodeado por unha muralla romana cun perímetro de 2 266 metros. Esta impresionante fortificación, unha das máis grandes do seu tempo, foi construída entre finais do século iii e comezos do iv. É a única muralla, dos tres continentes polos que se estendeu o Imperio Romano, que conserva íntegro todo o seu perímetro. Ademais, o adarve é de uso totalmente público. Por estas razóns, o 2 de decembro de 2000, a Unesco inscribiu a Muralla de Lugo na lista de monumentos declarados «Patrimonio da Humanidade»

irma, dixeron, azul, boligrafo, comer, comics, nectar, biceps, gravata, ademais, azuis, telefono, bagoas, dificiles, lambons, semaforo, xersei, dificil, triangulo

7 Le o seguinte texto e contesta: Naquel suave setembro de Lugo, Breogán sentíase perfectamente feliz. Dosinda, coa desculpa de ir á biblioteca, saía da casa xa pola mañá e encontrábase con el en sitio fixado para sempre. Daban longos paseos polas gándaras, exploraban lugares e rúas a onde nunca foran e axiña trazaron na cidade e nos arredores unha nova xeografía común.

LISTO S

A Muralla estaba coroada por 85 grandes torres semicirculares de entre dez e trece metros de diámetro, elevadas sobre o adarve. Daquelas torres só se conservan 71 cubos a nivel do adarve, menos os restos da Mosqueira, que está por riba deste nivel. O espesor medio dos muros era de seis metros, e suponse que habería ameas no adarve, entre as torres. Habería tamén foxos duns vinte metros de ancho que dificultarían a aproximación das máquinas de asedio e a escavación de minas (única posibilidade de tomar a vila).

Engaden -es Non cambian

T

N

T

1 Busca no dicionario e escribe unha oración con cada palabra: adarve, amea, miradoiro.

Data de construción:

can as palabras ensanche e zona no texto.

Perímetro:

4 Cal era daquela o único xeito de tomar a vila? 5 Cando foi declarada a Muralla «Patrimonio da

a) Masculinos:

Humanidade»?

b) Femininos:

• Que organismo se ocupa de outorgarlles este título a distintos sitios do Planeta?

álbum ➞ álbums

quema cos datos que del extraias:

3 Que ten de particular a torre da Mosqueira?

4 Clasifica os substantivos anteriores:

• Rodea a última letra e escribe o plural, como no exemplo:

7 Volve ler o texto e completa o seguinte es-

2 Coa axuda do dicionario, explica que signifi-

álbum – sorrir – sorriso – lonxe – xiz – orixe lapis – entre – berce – calor – fermosa – canción – titor – aínda – viaxe – os – papel – feo ver – árbore – pechada – moito – sal – sinal

dades 3 e 4.

http://www.lugoturismo.com (adaptación)

emprender

Folgueira, Edicións Xerais

Comproba que o son poñendo diante o artigo o ou a:

5 Volve copiar todos os substantivos das activi-

Hoxe, as súas dez portas (cinco antigas e cinco novas) unen a zona antiga co ensanche da cidade. O adarve, considerado unha rúa máis, é un paseo extraordinario. De día é o mellor miradoiro sobre a zona histórica; de noite, un poético paseo cun algo de misterio.

Darío Xohán Cabana: As aventuras de Breogán

3 Copia as palabras que sexan substantivos.

• Engade estoutros substantivos na lista correspondente: cor, leite, dor, nariz, ponte, paisaxe.

Pasaron dezasete séculos e a súa función militar caducou, as torres foron caendo, abríronse novas portas, a vila nova quedou fóra..., mais o perímetro consérvase completo e os 71 cubos danlle a esta tremenda fortaleza un carácter inconfundible.

aprender

F

A Muralla de Lugo

• Clasifica os substantivos anteriores:

lapis óptico – titor – encerado – materia encerado dixital - cualificacións – xices – exames – avaliación – caderno O meu ... é o profesor de Ciencias Naturais, que é a miña ... preferida. El utiliza acotío o ... ..., onde escribe co ... ..., proxecta vídeos, etc. A profesora de Sociais, en cambio, prefire o ... de sempre e debuxa os mapas con ... de cores. En calquera caso, para aprobar os ... hai que estudar e facer moitos exercicios no ... . Eu espero levar boas ... nesta ... .

UNIDADE 3

Comproba as túas competencias

6 a) Que personaxes interveñen? b) Que tipo de narrador hai no texto? c) En que lugar se desenvolven os feitos? Trátase dun espazo real ou imaxinario?

Murallas de Lugo

Entra na seguinte páxina e busca que lugares de Galicia son Patrimonio da Humanidade e desde que data. http://gl.wikipedia.org/wiki/Patrimonio_ da_Humanidade

d) Escribe os distintos lugares que se citan.

Estrutura na época romana

torres: muros: adarve: foxo:

Na actualidade

torres: muros: adarve: portas

Peculiariedades

– –

e) En que época do ano ten lugar a historia? 59

58

d) Lugo, biblioteca, casa, gándaras, lugares, rúas, cidade, arredores.

Solucións das actividades

e) No mes de setembro.

Aplica o que sabes

1 O meu titor é o profesor de Ciencias Naturais, que é a miña materia preferida. El utiliza acotío o encerado dixital, onde escribe co lapis óptico, proxecta vídeos, etc. A profesora de Sociais, en cambio, prefire o encerado de sempre e debuxa os mapas con xices de cores. En calquera caso, para aprobar os exames hai que estu­dar e facer moitos exercicios no caderno. Eu espero levar boas cualificacións nesta avaliación.

2 ALEGRÍA: felicidade, alborozo, ledicia, xúbilo. LISTO: astuto, esperto, espelido, intelixente.



1 Adarve: camiño no alto dos muros dunha fortificación. Suxestión: Desde o adarve da muralla hai unha estupenda vista da cidade.

2 Ensanche: é a parte pola que vai medrando unha poboación, neste

titor, a viaxe, o papel, a árbore, o sal, o sinal. o sal, o sinal, o leite, o nariz. Femininos: a orixe, a calor, a canción, a viaxe, a árbore, a cor, a dor, a ponte, a paisaxe.

5

Amea: cada un dos saíntes en forma de prisma nos que remata a parte superior das murallas. Suxestión: Ese castelo conserva todas as súas ameas.

Miradoiro: lugar alto desde o que se ve un amplo panorama. Suxestión: No cume dese monte hai un miradoiro.

3 O álbum, o sorriso, o xiz, a orixe, o lapis, o berce, a calor, a canción, o 4 Masculinos: o álbum, o sorriso, o xiz, o lapis, o berce, o titor, o papel,

Comproba as túas competencias

caso Lugo, a partir do núcleo orixinario e máis antigo.

Zona: refírese ás dúas partes que adoitan ter as poboacións máis antigas. Unha zona ou parte histórica, que é a orixinaria, e unha parte ou zona nova, que é por onde se vai ampliando a cidade (en castelán, casco*).

Engaden -s

álbum, sorriso, berce, leite, orixe, canción, viaxe, árbore, ponte, paisaxe.

3 Que está por riba do nivel do adarve.

Engaden -es

xiz, titor, sal, nariz, calor, cor, dor.

5 O 2 de decembro de 2000.

Non cambian

lapis.

Fano en -is

papel, sinal.

6 Irmá (aguda), dixeron (grave), azul (aguda), bolígrafo (esdrúxula), comer (aguda), cómics (grave), néctar (grave), bíceps (grave), gravata (grave), ademais (aguda), azuis (aguda), teléfono (esdrúxula), bágoas (esdrúxula), difíciles (esdrúxula), lambóns (aguda), semáforo (esdrúxula), xersei (aguda), difícil (grave), triángulo (esdrúxula).

4 Máquinas de asedio e escavación de minas. • A Unesco.

6 Camiño de Santiago, zona histórica de Santiago e a torre de Hércules. 7 Esquema persoal.

7 a) Breogán e Dosinda. b) Narrador en 3ª persoa. c) En Lugo. Espazo real.

53

4

O país dos ríos... e das pontes

Presentación da unidade No apartado de Lingua e sociedade, os estudantes farán unha breve aproximación á historia do galego cunha referencia ao status xurídico actual. No apartado de Vocabulario, trátase o campo semántico da rúa e abórdase o estudo da polisemia. Pola súa parte, a Gramática céntrase no adxectivo cualificativo, no número, no xénero e nos seus graos. En Ortografía continuamos coas regras de acentuación, con especial atención ao acento diacrítico.

Polo que respecta á Literatura, o alumnado continuará afondando no texto narrativo, concretamente na estrutura, así como nas diferenzas entre novela e relato curto. Pon o colofón á unidade o Obradoiro de escritura, con propostas moi divertidas para abordar os puntos de xiro e os finais dos relatos.

Fomento da lectura Recomendamos a lectura de Xoeliki. As aventuras dun ciberpirata, de Maties Segura e Abraham Carreiro (ilust.), publicado por Sotelo Blanco Edicións.

Esquema da unidade

Introdución

Lectura

O PAÍS DOS RÍOS… E DAS PONTES

Xoeliki. As aventuras dun ciberpirata, de Maties Segura e Abraham Carreiro (ilust.)

Lingua e sociedade

•H  istoria breve da lingua galega

Vocabulario

•P  alabras polisémicas

Gramática

•O  adxectivo cualificativo. Xénero, número e graos

Ortografía

•O  s casos especiais de acentuación. O acento diacrítico

Literatura

•O  texto narrativo, estrutura. A novela e o relato curto

Obradoiro de escritura

54

•O  país dos ríos… e das pontes

•P  untos de xiro e finais do conto

4

O país dos ríos... e das pontes

Podes coñecer? • Entrade na páxina web http://patrimoniogalego.

net/index.php/27849/2012/10/a-ponte-de-ourense e completade este texto sobre a Ponte Romana: Ten a súa orixe no século i, cando formaba parte dun ramal da vía ... do Itinerario de ..., tamén chamada Vía ..., que comunicaba coa vía ... (o camiño ...). A Ponte Romana ourensá é unha das ... obras de arquitectura ... de todo o ....

8

• Entrade na páxina web http://www.turgalicia.es,

Adoita dicirse que Galicia é o país dos mil ríos, pero seica

escribide «Ponte do Milenio» e contestade:

hai máis de 10 000. E cantas pontes teremos? Seguro que aínda máis. E moi distintas, e de épocas moi diferentes.

a) Por que destaca? b) Que dimensións ten a plataforma de formigón?

Un exemplo é a cidade de Ourense, atravesada por tres ríos (Miño, Barbaña e Loña) e intercomunicada por oito pontes. Velaquí algúns datos da máis antiga e da máis moderna.

c) Cantos chanzos ten a pasarela peonil? d) Que chega a parecer a pasarela peonil?

A Ponte Romana (coñecida tamén como Ponte Vella, Ponte Maior e A Ponte) construírona os romanos no século i e foi, durante centos de anos, o único paso sobre o río Miño en bastantes quilómetros. No século xii cedeu o arco principal e comezaron unha serie de reparacións e derrubamentos que non remataron ata o século xvii. Dende aquela ten o aspecto actual. Dous exemplos dos cambios que sufriu: conserva só sete arcos dos once que tiña, e a torre (que incluso aparece no escudo da cidade) foi demolida no século xix. A Ponte do Milenio (coñecida tamén como Ponte da Gaivota, pola forma) inaugurouse no 2001. É unha obra vangardista, símbolo do Ourense do futuro. Destaca, sobre todo, polo sistema de tirantes e os dous piares metálicos inclinados que sustentan a plataforma, e mais pola pasarela peonil que a envolve como un anel e que sobe ata os 20 metros de altura.

Escoita ou le e contesta • Explica a razón de que haxa tantas pontes:

a) En Galicia. b) Na cidade de Ourense. • Explica por que lle chamaban á Ponte Romana:

a) Ponte Vella. b) Ponte Maior. c) A Ponte. • Reflexiona e copia a afirmación que consideres acertada:

a) A cidade de Ourense medrou grazas á Ponte Romana. b) Por culpa da Ponte Romana.

Ao iniciar a unidade



Podes coñecer? • Entrade na web http://patrimoniogalego.net/index.php/27849/ 2012/10/a-ponte-de-ourense e completade este texto sobre a Ponte Romana:

• A partir do texto de entrada da unidade e das cuestións suxeridas no apartado Escoita ou le e contesta incídese na comprensión lectora ao tempo que se abordan de xeito sucinto distintos aspectos léxicos ou gramaticais. En Podes coñecer?, incentívase a busca de información coas ferramentas que ofrece Internet.

Suxestións metodolóxicas



Ten a súa orixe no século i, cando formaba parte dun ramal da vía XVIII do Itinerario de Antonino, tamén chamada Vía Nova, que comunicaba coa vía XVIII (o camiño Bracara-Asturica).



A Ponte Romana ourensá é unha das maiores obras de arquitectura vial de todo o imperio.

• A continuación, indicámoslle algunhas suxestións para traballar coas preguntas dos apartados:

• Entrade na páxina web http://www.turgalicia.es, escribide «Ponte do Milenio» e contestade:

Escoita ou le e contesta



a) Por que destaca?

• Explica a razón de que haxa tantas pontes:



Polo seu deseño vangardista e polo audaz sistema estrutural empregado.



b) Que dimensións ten a plataforma de formigón?



23 de ancho por 275 de longo.



c) Cantos chanzos ten a pasarela peonil?



a) En Galicia. Pola gran cantidade de ríos que hai.



b) Na cidade de Ourense. Por estar atravesada por tres ríos, entre eles o Miño. • Explica por que lle chamaban á Ponte Romana.



a) Ponte Vella. Pola súa antigüidade.



100 chanzos.



b) Ponte Maior. Nalgún momento sería a máis grande.



d) Que chega a parecer a pasarela peonil?



c) A Ponte. Por ser a máis emblemática da cidade e, durante centos de anos, o único paso sobre o río Miño en bastantes quilómetros.



Chega a parecer unha corda suspendida no aire que se dobra ao apoiarse nos piares. Tamén se di que parece unha gaivota.

• Reflexiona e copia a afirmación que consideres acertada:

a) A cidade de Ourense medrou grazas á Ponte Romana.

Actividade colaborativa e de investigación

Pedirlle ao alumnado que, en pequenos grupos, busque información sobre as pontes existentes preto de onde viven. Recollidos os datos poñeranos en común tras elaborar unha breve nota para, por exemplo, unha guía turística.

55

UNIDADE 4

1

Lectura

15 —É verdade! Non caera… Son os Policías da Propiedade Intelectual —di Xoeliki,

fixándose nas siglas do coche.

As bicicletas

—Non sei ti, mais eu levo centos de videoxogos piratas no móbil! —explica o rapaz. —Eu tamén levo algún… 20 Mentres, Xoeliki agocha disimuladamente o seu magicphone nos calzóns. Non

vaia ser que os da PPI descubran que é un membro da Resistencia Pirata. —Atende, están a falar pola radio —murmúralle o rapaz. —Aquí o axente Fernández. Temos localizado un sospeitoso. Corto e cambio. —… 25 —Recibido. Corto e pecho.

—Debe ser aquel mozo que vai de negro. Temos que avisalo! —exclama Xoeliki. —Pero ti non as pensas! Queres acabar nas bicicletas? Sssschhhh! Mira! Acaba de sacar o MP4. Fíxoa boa! Van ir por el! Ao poñer os auriculares e acender o reprodutor, o mozo de negro provoca que os 30 policías saian disparados coma foguetes detrás del. Ao velos, o mozo garda o MP4

e bota a correr. Pero ten complicado escapar, pois con tanto zombi polas beirarrúas non é doado avanzar. Tropeza con algúns, e os da PPI bótanselle enriba. —Xa o teñen! Non debeu fuxir. Vai ser peor para el —comenta o rapaz. —A onde cres que ías, mocoso? Veña, contra a parede! Non te movas! —bérralle 35 un dos axentes mentres o outro lle apalpa os petos. —Que temos por aquí, maldito pirata? —É o meu reprodutor MP4… —contesta o rapaz con voz entrecortada. —Xa o sei… ou vesme cara de parvo? O que queremos saber é o que hai dentro… Cebados, colla o piratómetro e comprobe se este mameluco leva contidos ilegais. 40 Cebados saca un aparello pequeno, negro, coa pantalla cun contador dixital e enchúfao no reprodutor mediante un cable USB. —Xa sabes que este aparato fai un varrido e indica a cantidade de arquivos ilegais que levas. E máis de tres é delito… —explícalle o axente Fernández ao mozo. 9

—Xa o temos. Atopados trescentos corenta e dous arquivos ilegais, equivalentes 45 a 1,42 GB de memoria.

A Xoeliki e aos seus amigos encántalles comparar os viandantes con zombis. Non cansan de observalos e fanlles moita graza: andan absortos nos seus smartphones, tablets e e-readers, cos auriculares postos e sen mirar nin se decatar do que pasa arredor deles. A xente está muda, ninguén fala.

—Trescentos corenta e dous? Vaia, temos aquí todo un delincuente. Pirata! Cebados, pase aviso: outro voluntario para ir ás bicicletas —di, burlándose, Fernández. —Non! Ás bicicletas non, por favor! —berra, desesperado, o mozo.

5 Con tanto transeúnte absorbido polos seus gadgets de última xeración, é habitual

—Como funciona iso das bicicletas? —pregúntalle Xoeliki ao outro rapaz.

que haxa colisións do máis estúpido. Un dos divertimentos de Xoeliki é contar os choques entre zombis que presencia cada día. Agora mesmo acaba de ver como unha muller que ía escribindo no móbil lle deu un golpe a un rapaz e o tirou ao chan. Ela, sen decatarse de nada, segue andando, pero Xoeliki achégase a el.

50 —É unha condena exclusivamente para ciberpiratas. Antigamente condenaban os

delincuentes ás galeras do Rei: encadeábano e obrigábano a remar sen parar, día e noite. Agora é case o mesmo. En vez dun barco hai unhas bicicletas estáticas enormes nas que, aferrollado*, non podes deixar de pedalear. Están conectadas a unha dínamo que converte a forza motriz dos ciclistas en electricidade.

10 —Estás ben?

—Non sei… —contesta o rapaz, atordado.

55 —E como sabes todo iso?

Ninguén se detén. Os zombis van ao seu. A poucos metros ve un coche de policía.

—Xa son un veterano —responde o rapaz, quitándolle importancia.

—Agarda. Voulles pedir axuda.

Maties Segura e Abraham Carreiro (ilust.): Xoeliki. As aventuras dun ciberpirata: O grande apagamento, ed. Sotelo Blanco (adapt.)

—Nin de broma! Toleaches? Son da PPI!

10 Está escrita en 3ª persoa. • «A min e aos meus amigos encántanos comparar os viandantes con zombis. Non cansamos de observalos e fannos moita graza: andan absortos nos seus smartphones, tablets e e-readers, cos auriculares postos e sen mirar nin se decatar do que pasa arredor deles. A xente está muda, ninguén fala».

• Para mellorar a comprensión lectora, convén primeiro oír o texto da lectura. Esta audición pode facerse individual ou colectivamente.

Solucións das actividades Léxico

1 Smarthphone (1), cable usb (2), mp4 (3), tableta (4), auriculares (5), e-

Situación

11 a) Na actualidade. A tecnoloxía que empregan é a que existe nos nosos días.

reader (6), videoxogos (7).

2 Resposta aberta. Comprensión

3 Contar os choques entre «zombis». 4 Porque andan absortos cos seus aparellos electrónicos. «Agora mesmo acaba de ver como unha muller que ía escribindo no móbil lle deu un golpe a un rapaz e o tirou ao chan». «Pero ten complicado escapar, pois con tanto zombi polas beirarrúas non é doado avanzar».

5 Resistencia Pirata. • Defenden a libre descarga de arquivos en Internet.

6 Para comprobar se leva no aparello contidos ilegais. 7 Corresponde ao que lle contestan ao axente Fernández no outro lado da radio.

8 Son os diálogos nos que interveñen os policías e que Xoeliki ve desde a distancia. Personaxes

9 Xoeliki, o rapaz e a muller que chocan, o mozo de negro e os policías. • Protagonista: Xoeliki. • Antagonistas: os policías, que teñen como función poñer trabas á causa que defende Xoeliki.

56

aferrollado: suxeito, amarrado.

63

62

Suxestións metodolóxicas

Vocabulario

Resumo

12 Consistía en pedalear para xerar electricidade e aplicábaselles aos ciberpiratas.

Opinión persoal

13 Resposta aberta.

Anotacións

UNIDADE 4

2

Comentario da lectura 4 Xoeliki refírese aos transeúntes como «zom-

Léxico

bis». Por que? Xustifica a resposta con dous fragmentos do texto.

1 Busca na seguinte sopa sete nomes de aparellos que aparecen na lectura As bicicletas. Relaciona cada nome cunha imaxe: V

T

*

L

Ñ

A

–

H

I

P

V

S

M

A

R

T

P

H

O

N

E

I

2

E

R

+

A

T

U

H

G

!

D

T

M

C

A

B

L

E

U

S

B

E

A

X

B

8

L

E

9

#

D

F

O

R

E

–

R

E

A

D

E

R

N

X

G

3

M

B

T

O

7

–

Ñ

+

O

5

H

P

+

A

V

C

B

T

R

G

S

S

4

G

R

F

5

*

U

2

O

A

U

R

I

C

U

L

A

R

E

S

desta historia?

SÉCULOS

• A que cres que se dedicarán?

6 Os policías abordan un rapaz que vai pola rúa

7 Por que, nun dos diálogos, aparecen puntos XII

8 No texto aparecen varios diálogos. Por que cres que algúns fragmentos aparecen noutro tipo de letra?

XIII-XIV XV

Personaxes

XV-XVIII XIX

9 Cita todos os personaxes que aparecen na

XX

• Cal é o protagonista?

• Cambia o narrador no primeiro parágrafo do texto.

7

11 En que época está situada a acción? Elixe e xustifica a resposta:

Por parellas, inventade siglas orixinais. Exemplo: AVE ➞ Asociación de Vagos Educados.

Comprensión 3 Cal é o entretemento que teñen Xoeliki e mais os seus amigos?

Escribíronse milleiros de cantigas de amor e de amigo. Consolidouse o proceso de implantación do castelán. Séculos Escuros: o galego deixou de usarse como lingua escrita. Rexurdimento da literatura galega: Rosalía e outros poetas. Guerra Civil e Ditadura: desprestixio da lingua galega. Democracia: cambio da situación coa Constitución de 1978 e co Estatuto de Autonomía de 1981.

– En que lingua se escribía?

12 Resume coas túas palabras en que consistía o

PPI ➞ Policías da Propiedade Intelectual

Época de esplendor e de prestixio da lingua galega.

b) O nacemento do galego sitúase no século VIII, pero non se empezou a usar na escrita ata o século XII. Contesta:

Resumo

dicir, palabras formadas polas letras iniciais doutras palabras:

O galego e o portugués tamén se separaron.

a) O latín desprazou as linguas que se falaban no noroeste peninsular cando chegaron os romanos. Di dúas razóns polas que cres que ocorreu.

a) Na actualidade; b) No pasado; c) No futuro.

2 No texto da lectura aparecen varias siglas, é

Portugal converteuse nun reino independente.

1 Investiga, pensa e contesta as preguntas:

Situación 6

Naceu, entre outras linguas románicas, o galego-portugués.

Infórmate e resolve…

10 En que persoa está escrita a narración? 5

Rematou o proceso de formación das linguas derivadas do latín.

Primeiro terzo: continuación da recuperación do galego.

historia.

• Tamén hai uns antagonistas. Quen son e cal é a súa función?

4

O Estatuto de Autonomía de Galicia di que «a lingua propia de Galicia é o galego» e que «os idiomas gelego e castelán son oficiais en Galicia».

O latín empezou a converterse na lingua deste territorio.

VIII

suspensivos en lugar de palabras?

Ten en conta

FEITOS MÁIS DESTACADOS Os romanos conquistaron o noroeste da Península Ibérica.

I

e sométeno á proba do piratómetro. Para que serve ese aparato?

3

Galego: lingua propia de Galicia

Historia (moi breve) da lingua galega

5 A que organización pertence o protagonista

2

1

L ingua e sociedade

– Por que cres que ocorría así?

castigo das bicicletas e a quen se lle aplicaba.

2 Descifra e escribe o que din os puntos 1, 2 e 4

Opinión persoal

do artigo 5 do Estatuto de Autonomía:

13 Debate: A favor ou en contra da «piratería»?

Cada letra converteuse na seguinte do abecedario: o a en b..., o d en e…, o t en u, o u …

Razoade a resposta a partir destas bases: a) A favor, porque os discos, as películas, etc. son demasiado caros e non poderiamos acceder a eles.

1. B mlñhvb qspqlb ef Hbmldlb ´f p hbmfhp.

b) En contra, porque todo traballo merece ser pagado e detrás dun disco ou dunha película hai xente que ten que cobrar polo que fai.

2. Pt lelpnbt hbmfhp f dbtufm´bñ tpñ pgldlblt fñ Hbmldlb f upept ufofñ p efsflup ef dpofdfmpt f ef vtbmpt.

Os acentos aparecen deste xeito: ´f = é

4. Ñlñhv´fñ qpefs´b tfs eltdslnlñbep qos dbvtb eb mlñhvb.

3 Elixe a opción coa que esteas de acordo e xustifica a resposta: a) Falar galego e castelán é unha complicación que só nos trae problemas. b) Os galegos posuímos unha riqueza que non teñen os pobos cunha lingua soa.

4 Completa este cadro, sobre as leis e o galego, poñendo SI ou NON en cada caso: Feminino

Galego Castelán

É a lingua propia de Galicia? É oficial en Galicia? Existe o dereito a usalo? Existe o deber de coñecelo?

5 Redacta ben o punto 2 do artigo 5 do Estatuto de Autonomía, de maneira que todos os galegos teñamos, tamén, o deber de coñecer a nosa lingua propia.

65

64

Anotacións

Solucións das actividades

Infórmate e resolve...

1 a) Polo sometemento militar e por ser unha lingua de cultura máis desenvolvida.

b) Ata o século xii utilízase na escrita exclusivamente o latín. O latín vulgar foi evolucionando tanto que chegou un momento en que a poboación xa non entendía o latín culto. Neste contexto comezan a emerxer as distintas linguas romances, entre as que se atopa o galego.

2 1 A lingua propia de Galicia é o galego.

2 Os idiomas galego e castelán son oficiais en Galicia e todos teñen o dereito de coñecelos e usalos.



4 Ninguén poderá ser discriminado por causa da lingua.

3 Resposta aberta. 4 Galego

Castelán

É a lingua propia de Galicia?

SI

NON

É oficial en Galicia?

SI

SI

Existe o dereito a usala?

SI

SI

Existe o deber de coñecelo?

NON

SI

5 Os idiomas galego e castelán son oficiais en Galicia e todos teñen o deber de coñecelos e o dereito de usalos.

57

UNIDADE 4

3

Vocabulario

As palabras polisémicas

Na rúa 1

Palabra polisémica é a que ten varios significados. Por exemplo: sinal s.m. 1. Cousa utilizada para indicar algo, ou que soa xa indica algo. 2. Xesto co que se lle quere indicar algo a alguén. 3. Marca deixada por unha ferida.

Investiga e aplica…

10

1 Que palabra de PASA LISTA falta? Ten complicado avanzar, pois con tanto zombi polas ... non é doado camiñar.

2 Fíxate nos significados que ten praza:

2

praza s.f. 1. Espazo, nunha poboación, rodeado de edificios, amplo e descuberto. 2. Lugar onde se venden alimentos de consumo habitual. 3. Lugar para ser ocupado por unha persoa ou cousa. 4. Posto de traballo. 5. Edificio circular, con bancadas, onde se celebran corridas de touros. 6. Poboación fortificada.

9 7 12

3

6

• Di que significado ten en cada oración:

11

4

– Cada coche ten a súa praza reservada. – Vémonos todos na praza do Obradoiro? – Seica está libre a praza de conserxe.

5

– O toureiro saíu a ombros da praza.

13

– É mellor que mercar o peixe na praza.

– Poñede unha indicación para avisar dese foxo. – O cruzamento está despois dunha costa. – Quen puxo o colector do lixo mesmo na saída do estacionamento?

5 Busca en PASA LISTA a palabra que corres-

Pasa lista bucina

rúa

encrucillada

rañaceos

canlón

farol

paso de peóns

beirarrúa

rampla

sinal

caixa do correo

enderezo

caixeiro

praza

casa do concello

sumidoiro

chafariz

bordo

panel publicitario

marquesiña

contedor

calella

– As prazas dese ... son moi estreitas, pero ti fixeches un ... perfecto.

7 Usa enderezo ou dirección e completa: enderezo s.m. Indicación precisa da residencia de alguén. – Eu non sei en que ... hai que coller. – Non podo ir á túa casa se non sei o/a .... – Sabedes o/a ... electrónico de Uxía? – Non te metas por aí que é ... prohibid....

8 Emparella estas palabras (derivadas e compostas de rúa) cos seus significados: rueiro – rúa cega – ruada – rúa peonil

– Grupo de varios edificios rodeado por rúas.

PASA LISTA e fai os cambios necesarios:

fochanca

Lugar destinado para aparcar.

• Escribe cada palabra onde corresponda:

• Emprega, nas oracións que se poida, praza de abastos e praza forte.

4 Substitúe o destacado por un sinónimo de

aparcadoiro

Acción e resultado de aparcar.

aparcamento

– Reunión na rúa, pola noite, para divertirse.

labra de PASA LISTA que corresponda.

14

aparcadoiro

– A praza resistiu o forte asedio inimigo.

3 Emparella cada número da ilustración coa pa-

8

6 Emparella cada palabra co seu significado:

ponde a cada un destes significados: – Aparello que se fai soar para facer sinais. – Rúa moi estreita.

– Rúa sen coches, reservada para os peóns. – Rúa sen saída por un dos lados. • Escribe unha oración con cada palabra.

9 Unha rúa de sae se podes é unha rúa... a) con veciños moi violentos b) sen saída por un dos lados c) tan estreita que case nin se cabe de lado • Que palabra do exercicio 8 a designa?

10 Investiga: a) Que é un encrucillado? – Explica a semellanza con encrucillada.

– Bloque que separa a rúa da beirarrúa.

b) Que nome reciben os sumidoiros dunha poboación e os condutos que os unen?

– Conduto subterráneo para as augas da choiva e mais as das vivendas, industrias, etc.

c) Que políticos teñen as oficinas na casa do concello?

67

66

Suxestións metodolóxicas • A polisemia é un elemento de estruturación do léxico moito máis abundante do que a primeira vista poida parecer. É interesante transmitirlle esta idea ao alumnado a través de exercicios relativos ao léxico da rúa ou botando man da propia lectura de As bicicletas, de onde se poden tirar exemplos abondos de palabras polisémicas.



– Bloque que separa a rúa da beirarrúa. Bordo.



– Conduto subterráneo para as augas da choiva e mais as das vivendas, industrias, etc. Sumidoiro.

6 Aparcadoiro: lugar destinado para aparcar.

• As prazas dese aparcadoiro son moi estreitas, pero ti fixeches un aparcamento perfecto.

Solucións das actividades

Investiga e aplica...

1 Ten complicado avanzar, pois con tanto zombi polas beirarrúas non é doado camiñar.

7 – Eu non sei en que dirección hai que coller.

– Non podo ir á túa casa se non sei o enderezo.



– Sabedes o enderezo electrónico de Uxía?



– Non te metas por aí que é dirección prohibida.

8 – Reunión na rúa, pola noite, para divertirse. Ruada.

2 – Cada coche ten a súa praza reservada. (‘Lugar para ser ocupado por unha persoa ou cousa’).



– Grupo de varios edificios rodeado por rúas. Rueiro.



– Vémonos todos na praza do Obradoiro? (‘Espazo, nunha poboación, rodeado de edificios, amplo e descuberto’).



– Rúa sen coches, reservada para os peóns. Rúa peonil.



– Rúa sen saída por un dos lados. Rúa cega.



– Seica está libre a praza de conserxe. (‘Posto de traballo’).



– O toureiro saíu a ombros da praza. (‘Edificio circular, con bancadas, onde se celebran corridas de touros’).

10 a) Encrucillado: «Pasatempo, que consiste en ir enchendo con letras os



– É mellor que mercar o peixe na praza (de abastos). (‘Lugar onde se venden alimentos de consumo habitual’).



– A similitude con encrucillada vén da forma de cruz de ambos os dous conceptos.



– A praza (forte) resistiu o forte asedio inimigo. (‘Poboación forticada’).



b) Rede de sumidoiros.

3 Canlón (1), panel publicitario (2), sinal (3), contedor (4), paso de peóns



c) Concelleiros.

9 c) Tan estreita que case nin se cabe de lado. Rúa cega. ocos ou cadriños dun debuxo, para formar palabras» (DRAG).

(5), caixa do correo (6), marquesiña (7), beirarrúa (8), farol (9), rañaceos (10), encrucillada (11), calella (12).

Actividade complementaria

4 – Poñede un sinal para avisar desa fochanca.

– A encrucillada está despois dunha rampla.



– Quen puxo o contedor mesmo na saída do aparcadoiro?

5 – Aparello que se fai soar para facer sinais. Bucina. 58

Aparcamento: acción e resultado de aparcar.

– Rúa moi estreita. Calella.

1 Repartide o texto As bicicletas entre varios grupos e buscade palabras que poidan ser consideradas polisémicas. A continuación poñédeas en común en voz alta.

Solución: Graza, móbil, chan, foguete, petos, aparello, dixital.

UNIDADE 4

4 4. 1

Gramática

4. 4

O adxectivo cualificativo

Que son os adxectivos cualificativos?

Os adxectivos cualificativos son palabras variables que indican características dos seres e das cousas que nomean os substantivos: mozo louro, mozas louras.

4. 2

O número e o xénero

En xeral, os adxectivos forman o plural e o feminino igual cós substantivos:

• Plural: bo-bos, folgazán-folgazáns, feliz-felices, fácil-fáciles, xeral-xerais. • Feminino: cru-crúa, campión-campioa, acusón-acusona, noiés-noiesa.

4. 3

Palabras rematadas en -án

• Positivo. Cítanse as características sen ningunha modificación: Un traxe caro. • Comparativo. Compáranse coas doutros seres: Un traxe máis caro có meu. • Superlativo. Exprésanse no seu nivel máis alto: Un traxe carísimo/moi caro.

Ten en conta • Nas unidades seguintes traballaranse os adxectivos determinativos: demostrativos, posesivos, indefinidos, numerais, interrogativos e exclamativos.

4. 5

Comparativo Igualdade

• C ando se fala simplemente de adxectivos, adoitamos referirnos só aos cualificativos.

Inferioridade

• En -ana ➞ folgazán-folgazana. Fano así case todos os que indican unha característica negativa ou de desprezo: burricán, lacazán, mentirán, toleirán...

Tamén hai substantivos e adxectivos acabados en -ano, que fan o feminino en -ana: humano-humana, urbano-urbana, anano-anana… E moitos xentilicios non galegos: asturiano, sevillano, valenciano, africano, italiano, mexicano…

testalán – burrán – lacazán – curmán – ferrolán brután – nugallán – capitán – castelán – cotián barullán

4 Escribe a forma masculina, en -án ou en -ano: papana – inhumana – urbana – mentirana – cubana

5 Escribe estes textos en feminino: – Non atopei ningún amigo capaz de axudar a

+ ca/que/do que

Úsanse...

Exemplo

antes dos pronomes min, ti, el/ela, nós, vós, eles/elas.

É tan alto coma min.

como do que

antes dos verbos en forma persoal.

É tan alto como dicías.

nos demais casos.

É máis/menos alto ca min.

– Non creo que Xoán sexa tan rápido ... vós.

ese bo cidadán chinés. O pobre home, extravertido e cativador, foi dar cun avogado lampantín e inútil.

– A ver se quedou tan limpo ... asegurades. – Credes que será tan fácil ... vos dixeron?

8 Completa estas de superioridade e inferioridade:

– Non se pode ser galopín, lambón, testán, toleirán, nugallán... E tampouco se pode ser un cidadán truán.

– A noite estivo menos fría ... prognosticaran. – Nin ti nin eu somos máis listos ... ninguén.

– O doutor que operou a ese mozo arzuán non é ningún paspán. Ao contrario, é moi bo cirurxián. E ademais moi atento e agradable. Todo un campión!

– Carlos é menos traballador ... pensabamos. – Seguro que a túa curmá é máis guapa ... min?

9 Completa con có/cá/cós/cás ou con ca o/ca a… – O caderno está máis/menos coidado ... del.

– É moi bo rapaz. Ademais é servizal, mañoso, cumpridor e eficaz. Nada que ver co irmán; porque ese, ademais de trapalleiro e burlón, é un lacazán.

– Foi moito máis/menos ousada ... gañadora. – Esas novelas son mellores/peores ... outras. – É máis fachendoso ... mozo de Ana, pero menos ... irmá de Antón.

6 Agora escribe en plural as oracións anteriores.

1 Absorto, mudo, estúpido, atordado, negro, mocoso, entrecortado, ilegal, estático, enorme.

2 Espelidos, crus, israelís, moles, inmóbiles, azuis, nugalláns, cotiás,

castelá, coitá, barullana.

4 Papán, inhumano, urbano, mentirán, cubano.

cás

10 Completa as seguintes comparacións: – Si, Antía é máis nova ... vós as dúas; pero é case tan vella ... min: é bastante maior ... di. – Fixémolo todo tal ... ti nos dixeras, pero aínda así quedounos bastante peor ... esperabamos ao principio. – A chaqueta vermella é moito máis bonita ... miña, e quédache bastante mellor ... me dixeras. – Quizais sexa ... ti dis. Ao mellor a miña bicicleta é peor ... túa, pero ... ti non es tan bo corredor ... min. – O xersei saíume máis caro ... camisa; pero foi bastante máis barato ... pantalón e ... zapatos. – É máis atrevido ... demo e máis listo ... fame, pero segue sendo tan roñón ... sempre. – Onte estivo menos chuvioso ... se esperaba; en cambio, eu pasei o mesmo frío ... toda a semana.

69



Le e completa...

7 – Luísa é tan espelida coma calquera de nós.

– Non creo que Xoán sexa tan rápido coma vós.



– A ver se quedou tan limpo como asegurades.



– Credes que será tan fácil como vos dixeron?

8 – A noite estivo menos fría do que prognosticaran.

eficaces, xudeus, lugueses, ruíns, xeniais.

3 Testalana, burrana, lacazana, curmá, ferrolá, brutana, nugallá, capitá,

as

Pero non é obrigatorio usar as contraccións: O meu libro é máis bonito có/ca o/que o teu.

É máis/menos alto ca/que Carme.

– Luísa é tan espelida ... calquera de nós.

Le, consulta, resolve...

cá cós

É tan alto como/coma Carme.

68



a os

É máis/menos alto do que dicías.

7 Completa estas comparacións de igualdade:

Solucións das actividades

có

Le e completa…

Le, consulta, resolve…

3 Escribe a forma feminina, en -á ou en -ana:

menos + adxectivo

coma ca

coma/como ca/que

Son excepcións: marrán-marrá, nugallán-nugallá, rufián-rufiá, truán-truá.

espelido – cru – israelí – mol – inmóbil – azul nugallán – cotiá – eficaz – xudeu – lugués – ruín xenial

máis + adxectivo

Partículas

insán… E tamén moitos xentilicios galegos (arousán, fisterrán, ourensán, redondelán…) e algúns non galegos (alemán, castelán, catalán…).

2 Escribe o plural destes adxectivos:

ca o

As partículas comparativas empréganse de acordo coas seguintes normas:

• En -á ➞ irmán-irmá. Moitos fano así: ancián, capitán, cidadán, cirurxián, cotián,

A conxunción ca pode contraer cos artigos:

Fórmase con... tan + adxectivo + coma/como

Superioridade

Ten en conta ca + artigos

Formación do grao comparativo

A comparación pode ser de igualdade, de superioridade ou de inferioridade.

As palabras que acaban en -án son substantivos ou adxectivos, pero a maioría desempeñan as dúas funcións. Forman o feminino de dúas maneiras:

1 Busca dez adxectivos na lectura As bicicletas.

Os graos do adxectivo

Os adxectivos expresan as características con distinta intensidade, pois teñen tres graos:



– Nin ti nin eu somos máis listos ca ninguén.



– Carlos é menos traballador do que pensabamos.



– Seguro que a túa curmá é máis guapa ca min?

5 – Non atopei ningunha amiga capaz de axudar a esa boa cidadá chi-

9 – O caderno está máis/menos coidado có del.

nesa. A pobre muller, extravertida e cativadora, foi dar cunha avogada lampantina e inútil.



– Foi moito máis/menos ousada cá gañadora.



– Non se pode ser galopina, lambona, testana, toleirana, nugallá... E tampouco se pode ser unha cidadá truá.



– Esas novelas son mellores/peores cás outras.





– A doutora que operou a esa moza arzuá non é ningunha (...) é moi boa ciruxiá. (...) moi atenta e agradable. Toda unha campioa!

– É máis/menos fachendoso có mozo de Ana, pero menos cá irmá de Antón.



– É moi boa rapaza. Ademais é servizal, mañosa, cumpridora e eficaz. Nada que ver coa irmá; porque esa, ademais de trapalleira e burlona, é unha lacazana.

é bastante maior do que di.

– Fixémolo todo tal como ti nos dixeras, pero aínda así quedounos bastante peor do que esperabamos ao principio.



chineses. Os pobres homes, extrovertidos e cativadores, foron dar cuns avogados lampatíns e inútiles.

– A chaqueta vermella é moito máis bonita cá miña, e quédache bastante mellor do que me dixeras.



– Non se pode ser galopíns, lambóns, testáns, toleiráns, nugalláns... E tampouco se pode ser uns cidadáns truáns.

– Quizais sexa como ti dis. Ao mellor a miña bicicleta é peor cá túa, pero ca ti non es tan bo corredor coma min.



– O xersei saíume máis caro cá camisa; pero foi bastante máis barato có pantalón e cós zapatos.



– É máis atrevido có demo e máis listo cá fame, pero segue sendo tan roñón coma sempre.



– Onte estivo menos chuvioso do que se esperaba; en cambio, eu pasei o mesmo frío ca toda a semana.

6 – Non atopei ningúns amigos capaces de axudar a eses bos cidadáns



10 – Si, Antía é máis nova ca vós as dúas; pero é case tan vella coma min:



– Os doutores que operaron a eses mozos arzuáns non son ningúns paspáns (...), son moi bos cirurxiáns. (...) moi atentos e agradables. Todos uns campións!



– Son moi bos rapaces. Ademais, son servizais, mañosos, cumpridores e eficaces. Nada que ver cos irmáns; porque eses, ademais de trapalleiros e burlóns, son uns lacazáns.

59

UNIDADE 4

5 5. 1

Ortografía

5. 5

Acentuación (2)

Hai máis de trinta palabras ás que lles temos que poñer acento gráfico, aínda que segundo as regras xerais de acentuación deberían escribirse sen el: levan acento diacrítico.

Palabras compostas

O acento diacrítico ten un valor diferenciador, e úsase para distinguir parellas de palabras que se escriben igual pero que son distintas.

Nas palabras compostas formadas por dous lexemas unidos, só pode levar acento o último: balonmán, cortaúnllas, malsán, baloncesto, afialapis.

5. 2

Levan acento diacrítico

Adverbios rematados en -mente o

Verbos + pronomes átonos

Cando se unen os verbos cos pronomes átonos forman unha palabra soa, e seguen as regras de acentuación: farás + me ➞ farasme, collen + nos ➞ cóllennos.

5. 4

e

Coidado coa sílaba tónica

Fíxate ben na sílaba tónica destas palabras, para escribilas correctamente: Aguda chofer

Graves

a

Esdrúxulas

réptil, téxtil, mísil, heroe, atmosfera, paxaro,

olimpíadas, rubéola,

omoplata, karate, medula, parasito, acne, vertixe

período, petróglifo

2 A partir de cada adxectivo, forma un adverbio

Antes ca ninguen apareceu en Ramiras, como un misil, o tio-avo cos dous sobriños-netos. Logo foron chegando os demais convidados. As primeiras serian dona Uxia Casais, a viuva, e a sua irma, dona Fatima. Despois don Breixo Suarez, o cardiologo, cos seus discipulos Alvaro e Gabriel, que é moi bo chofer. Logo Luis Boveda, co cobado ainda enxesado e sen soltar o pasamans. E por ultimo apareceron pola beirarrua os compañeiros do pequeno heroe, agas Felix, que se sentía mal.

difícil – pacífico – último – rápido – hábil coas da subepígrafe Coidado coa sílaba tónica: Xapón – tea – xílgaro – grans – tempo – tartaruga – enfermidade – coche – valentía – deportes – guerra • Agora busca a que ten cada significado: Xira todo.

Gravado na pedra.

Vivir doutro.

Óso triangular.

Capa de aire.

Interior dos ósos.

có, cós

ca + o, ca + os

co/cos

con + o, con + os

nós, vós

pronomes tónicos

nos, vos

pron. átonos; nos = en + os

fóra

‘no exterior’

fora

verbos ir e ser

óso

peza do esqueleto

oso

animal

póla

‘rama’

pola

‘galiña nova’, por + a

cómpre

‘é necesario’

compre

verbo comprar

é

presente ser

e

‘e mais’

présa

‘apuro’

presa

‘detida’, ‘acendida’, ‘encoro’

vén, vés

presente vir

ven, ves

presente ver

á, ás

a + a, a + as; ala(s)

a, as

art., pron. átonos; a = prep.

cá/cás

ca + a, ca + as

ca

‘que’

máis

‘aumento’, ‘por riba’

mais

‘e’ (e mais); ‘pero’

Semiabertos /ɛ/ ➞ muller, présa /ɔ/ ➞ sorte, óso Semipechados /e/ ➞ coello, presa /o/ ➞ contedor, oso Pechados /i/ ➞ chafariz, fillo /u/ ➞ lume, calacú

4 Acentúa o texto. Os diacríticos están postos: GUSTARIALLE SABER A ALGUEN EN QUE ORDE FIXERON A ENTRADA OS INVITADOS? POIS FIXADEVOS, PORQUE AQUI, A CONTINUACION, EXPLICASE MOI RAPIDAMENTE.

3 Emparella cada palabra coa que teña relación

Non o levan acento diacrítico

Para escoitar pronunciadas as palabras podes ir a estes enderezos de Internet: http://www.realacademiagalega.org/dicionario ou http://ilg.usc.es/pronuncia/

parasol, rañaceos, malferir, gardarrios, rodape, lavalouza, pararraios, vaiven, portaavions, mediodia, antineboa, beiramar, paracaidas, paporroibo, pasadomaña, chuchamel, beirarrua acabado en -mente:

Aberto /a/ ➞ sinal, rampa

Nas parellas de palabras con o e mais con e levan acento diacrítico as que teñen o fonema semiaberto.

Consulta e aplica… 1 Acentúa estas palabras compostas:

Hai cinco letras vogais: a, e, i, o, u. Pero na fala, nas sílabas tónicas, distínguense sete fonemas vocálicos:

Todas as palabras o levan no o, no e ou no a. Velaquí algunhas das máis usuais.

Os adverbios acabados en -mente non levan acento, por seren palabras graves que rematan en vogal: comunmente, facilmente, teoricamente, practicamente.

5. 3

Ten en conta

O acento diacrítico

Le, explica, resolve… 5 Explica por que levan ou non acento diacrítico as palabras destacadas: – A xente está muda… – Non sei ti, mais eu levo… - E máis de tres é delito. – Ás bicicletas non. - A vós quizáis non vos pareza ben. – Miguel vén da clase de música.

6 Pon en cada oco a palabra que corresponda: – Os traballos [cós/cos] ... compañeiros quedan mellor [cós/cos] ... individuais. [Á/A] ... razón talvez sexa que [cómpre/compre] ... non andar tan [á/a] ... [présa/presa] .... Sobre todo [póla/pola] ... noite.

E ás duas en punto puxeronse todos á mesa, pacificamente, para dar conta do magnifico menu. E ademais houbo algun que cara ao solpor recibiu unha grande alegria…

– Eva non [vén/ven] ... hoxe, eles non [vén/ven] ... nada [é/e] ... eu menos. [Vés/ves] ... ti aquí, antes de ir para [fóra/fora] ..., a ver se [vés/ ves] ... [máis/mais] ... [cá/ca] ... [nós/nos] .... – [A/A] ... [vós/vos] ... non [vós/vos] ... avisaron de que imos [có/co] ... profesor ver unha [présa/presa] ... de auga e unhas [pólas/polas] ... dunhas árbores? Non [nós/nos] ... digades nada, [máis/mais] ... vai ser mellor [cás/ cas] ... saídas do curso pasado. – Roi non tiña a luz [présa/presa] ...! [É/E] ... peor [có/co] ... demo e [cá/ca] ... nai! [Ás/As] ... veces nin que [fóra/fora] ... un [óso/oso] ... pardo. E se caio e rompo un [óso/oso] ...?

7 Ditado.

71

70

Solucións das actividades



– Ás bicicletas non! (por ser contracción de a artigo e a preposición).



– A vós quizais non vos pareza ben (vós leva acento porque é tónico, vos non o leva porque é átono).



– Miguel vén da clase de música… (leva acento porque é do verbo vir).

Consulta e aplica...

1 Parasol, rañaceos, malferir, gardarríos, rodapé, lavalouza, pararraios, vaivén, portaavións, mediodía, antinéboa, beiramar, paracaídas, paporroibo, pasadomañá, chuchamel, beirarrúa.

6 – Os traballos cos compañeiros quedan mellor cós individuais. A razón talvez sexa que cómpre non andar tan á présa. Sobre todo pola noite.

2 Dificilmente, pacificamente, ultimamente, rapidamente, habilmente. 3 Xapón – karate, tea – téxtil, xílgaro – paxaro, grans – acne, tempo – período, tartaruga – réptil, enfermidade – rubéola, coche – chofer, valentía – heroe, deportes – olimpíadas, guerra – mísil. • Xira todo: vertixe. Vivir doutro: parasito. Capa de aire: atmosfera. Gravado na pedra: petróglifo. Óso triangular: omoplata. Interior dos ósos: medula.



– A vós non vos avisaron de que imos co profesor ver unha presa de auga e unhas pólas dunhas árbores? Non nos digades nada, mais vai ser mellor cás saídas do curso pasado.

4 GUSTARÍALLE SABER A ALGUÉN EN QUE ORDE FIXERON A ENTRA-







7 Ditado (véxase na páxina 64).

Antes ca ninguén apareceu en Ramirás, como un mísil, o tío-avó cos dous sobriños-netos. Logo foron chegando os demais convidados. As primeiras serían dona Uxía Casais, a viúva, e a súa irmá, dona Fátima. Despois don Breixo Suárez, o cardiólogo, cos seus discípulos Álvaro e Gabriel, que é moi bo chofer. Logo Luís Bóveda, co cóbado aínda enxesado e sen soltar o pasamáns. E por último apareceron pola beirarrúa os compañeiros do pequeno heroe, agás Félix, que se sentía mal.

Actividade complementaria

E ás dúas en punto puxéronse todos á mesa, pacificamente, para dar conta do magnífico menú. E ademais houbo algún que cara ao solpor recibiu unha grande alegría… Le, explica, resolve... – Non sei ti, mais eu levo… (non leva porque equivale a «pero»)

– E máis de tres é delito. (e non leva por ser conxunción, máis leva por ser adverbio de cantidade, é acentúase porque é do verbo ser). 60

– Roi non tiña a luz presa! É peor có demo e cá nai! Ás veces nin que fóra un oso pardo. E se caio e rompo un óso?

DA OS INVITADOS? POIS ENTÓN FIXÁDEVOS, PORQUE AQUÍ, A CONTINUACIÓN, EXPLÍCASE MOI BEN E MOI RAPIDAMENTE.

5 – A xente está muda… (non leva acento porque é artigo)

– Eva non vén hoxe, eles non ven nada e eu menos. Vés ti aquí, antes de ir para fóra, a ver se ves máis ca nós.

1 Une os verbos cos pronomes e acentúa a palabra resultante:

– Puxeron (me) un exemplo e entendín (o) mellor.



– Pide (lle) perdón e sentirás (te) mellor.



–Colle (nos) as entradas e pagamos (chas) mañá.



–Vin (te) onte na praia pero fuches (te) axiña.



–Tocará (che) a lotería e veremos (te) feliz.



Solución: –Puxéronme un exemplo e entendino mellor.

– Pídelle perdón e sentiraste mellor. –Cóllenos as entradas e pagámoschas mañá. –Vinte onte na praia pero fúcheste axiña. –Tocarache a lotería e verémoste feliz.

UNIDADE 4

6 6. 1

Literatura

6. 2

O xénero narrativo (3)

Estrutura dun texto narrativo

Novela

Na maior parte dos textos narrativos podemos distinguir unha estrutura máis ou menos fixa. Os textos narrativos teñen tres partes: introdución, nó e desenlace.

• A introdución mostra unha situación inicial que vai dar lugar á historia. A miúdo preséntanse os personaxes principais e danse certas indicacións sobre o lugar e o tempo no que se desenvolve a historia. tos que lles van sucedendo aos personaxes. A súa narración debe manter os lectores interesados e pendentes de como se resolve todo.

Numerosos personaxes e diferentes espazos.

Poucos personaxes e espazos.

Abundantes e extensas descricións.

Descricións escasas e moi breves.

Cóntase unha historia principal e varias secundarias relacionadas con ela.

Céntrase nunha única historia.

O que Gilson me pediu que lle trouxese de Nova York era realmente unha parvada: unha gravata. Pero non unha gravata calquera: era un modelo cunha letriña bordada. Podía ser de calquera cor, con tal de que tivese a súa inicial. Era un voo especial, iamos quedar só de sábado a martes.

Comprende, reflexiona, practica… 3 Fíxate nas viñetas e escribe as partes que faltan neste relato de Gianni Rodari:

Un día calquera, Marcelino Salgueiro estaba de pé na porta da casa, contemplando como comezaban a tomar a color do outono ás árbores do bosque de Valongo. Foi entón cando se decatou de que xiraba a cabeza intentando cambiar a súa posición natural, de xeito que, se a deixase xirar de todo, en vez de coincidirlle na vertical do peito quedaríalle na vertical do cu.

O sábado chegaramos moi cansos e non tiven tempo de pensar na gravata. O domingo vin a tal gravata en varios escaparates. Era barata, só un dólar. Mais os domingos as tendas pechaban.

Álvaro Cunqueiro: Os outros feirantes, Galaxia

O autobús non podía agardar, así que lles dixen aos amigos que marchasen; eu collería un taxi. E saín na busca dunha tenda onde vira a gravata.

O luns tiven un xantar que se prolongou ata tarde. Cando me dei conta xa era martes e o autobús esperaba na porta do hotel para nos levar ao aeroporto. Entón lembreime: a gravata!

• Xustifica a túa resposta indicando que datos aparecen.

2

Curto (non adoita pasar de 10 páxinas).

Gravata con G

• O desenlace é a conclusión, o final da historia.

A que parte da narración corresponde?

Relato curto

Moi extensa (máis de 100 páxinas)

Le, consulta, escribe…

• O nó é a parte central do relato e tamén a máis extensa. Nela nárranse os fei-

1 Velaquí un fragmento dun relato de Cunqueiro.

A novela e o relato curto

Tanto a novela como o relato curto son obras literarias escritas en prosa, pero hai certas diferenzas entre elas:

Escribe un final distinto para algún destes contos tradicionais:

Non a atopei. Regresei ao hotel, medio apesarado, collín a maleta, parei un taxi e díxenlle que collese para Broadway. Alí, estaba seguro, vira a condenada gravata en varias tendas.

Introdución ... Nó —Por que? —pregunta o peixe cativo. —Pois mira, por dúas razóns —responde o peixe grande—. A primeira é que, se mordes, péscante, rebózante en fariña e frítente na tixola. Despois cómente, con dúas folliñas de leituga de gornición. —Arrea! Moitas grazas. Salváchesme a vida. E a segunda razón?

carreira e baixei a correr, non fose perder o avión por culpa daquela maldita gravata. Vina nada máis entrar. Habíaas de diferentes cores e con todas as letras. Pero o vendedor atendíame con insoportable pachorra e eu andaba co tempo xusto. O billete máis pequeno que tiña era de dez dólares, así que, para non ter que esperar polo cambio, agarrei dez gravatas de diferentes cores coa letra G e saín ás carreiras coa bolsa de papel. Na rúa parei horrorizado: o taxi desaparecera. O que me faltaba! E coa miña maleta! Botei a andar, desorientado, cara á esquina... Pero alí estaba o taxi, agardando por min na outra rúa. «Rápido, ao aeroporto!». E respirei aliviado. Ao Gilson non lle ía faltar gravata coa letra G para o resto da vida. Cando cheguei, os pasaxeiros xa embarcaran. Ao entrar no avión, todos, xa sentadiños e co cinto colocado, botáronme unha mirada de censura. —Polo menos atoparías a gravata... —comentou o que estaba ao meu lado. —Atopei, atopei —respondín triunfante.

Por cada tenda que pasaba botaba unha ollada desde a ventá. Por fin tiven a impresión de que naquela tenda había unha. O taxista negouse a esperar, estaba prohibido aparcar alí. Prometinlle o dobre pola

Acomodeime no asento e busquei a bolsa das gravatas. Quedara no taxi.

4 Quen é o personaxe principal do texto?

7 Elixe:

• Que outros personaxes se mencionan?

Desenlace

5 Que datos coñecemos acerca do espazo?

...

6 Hai algún fragmento descritivo? Cópiao.

Fernando Sabino: Un cadelo menos e 29 historias máis, Edicións Xerais (adapt.)

a) O texto céntrase nun único asunto. b) Narra unha historia principal e outras menos importantes.

8 Daquela, trátase dunha novela ou dun relato?

73

72

Suxestións metodolóxicas

6 Estamos ante un texto eminentemente narrativo. As partes descritivas son mínimas: se acaso, a descrición da gravata no primeiro parágrafo.

• Aínda que non sempre será doado delimitar introdución, nó e desenlace nun texto, si que pode resultar moi proveitosa esta división como patrón de axuda tanto na comprensión lectora como nas técnicas de escrita, polo que pode ser interesante traballar este aspecto con textos. • A diferenza entre novela e relato curto resulta máis difícil de exemplificar na clase pero pode quedar aberto o tratamento deste contido cando se teña a oportunidade. Agora abondará con atender ás características que se indican no cadro.

Solucións das actividades

Comprende, reflexiona, practica...

1 O fragmento podería ser a introdución dun relato, na medida en que nos presenta o personaxe e se mostra unha situación inicial, neste caso cando Marcelino se decata de que xira a cabeza. A partir de aquí pode preverse o desenvolvemento da historia.

7 O texto céntrase nun único asunto: a compra dunha gravata en Nova York.

8 Se nos atemos ao anterior, diriamos que se trata dun relato.

Actividade complementaria 1 Divide o texto As bicicletas en introdución, nó e desenlace.

Solución: Aproveitaremos a actividade para comprobar que non sempre están claros os límites entre unha e outra parte e comprobaremos que se poñen en común diferentes solucións. Haberá máis ou menos consenso en que o primeiro parágrafo conforma a introdución e que no segundo parágrafo comeza o nó, que se estenderá ata a detención do rapaz por parte dos policías. Se cadra será máis complicado saber onde comeza o desenlace, pero poderiamos apuntar ao final do diálogo, cando o mozo é sancionado enviándoo ás bicicletas.

2 Resposta aberta. 3 Resposta aberta.

Le, consulta, escribe...

4 Un home (ou rapaz), o narrador, que vai pasar uns días a Nova York cuns amigos. • Outros personaxes: Gilson, o amigo que lle encarga a gravata; os amigos que viaxan canda el; o taxista; o vendedor da tenda das gravatas.

5 A acción desenvólvese na cidade de Nova York. As referencias espaciais son moi parcas: menciónanse os escaparates das tendas, a porta do hotel e o aeroporto. Polo demais, o relato transcorre fundamentalmente en tres espazos: o taxi, a tenda de gravatas e o avión. 61

UNIDADE 4

Obradoiro de escritura Creación literaria: Cambiemos o conto ...E foron felices para sempre

Texto 1

Os contos clásicos forman parte da nosa memoria infantil: Cincenta, Brancaneves, Polgariño, O parruliño feo, A vendedora de mistos... Case todos teñen un final feliz e rematan cunha fórmula que se repite na maior parte deles con poucas variacións:

Pumariño chamou por eles para que se achegasen a un cadro no que se vía o interior dunha casa. Era un cuarto ao que ían dar tres portas, dúas abertas e unha pechada. Cando os rapaces estiveron diante do lenzo, arrodeando a Pumariño, este avanzou un paso e desapareceu dentro do cadro.

«E foron felices e comeron perdices». Pero... e se non fose así? E se Polgariño, por exemplo, non perdoase os seus pais por téreno abandonado no bosque? Ou se o patiño feo decidira vingarse dos envexosos e vulgares patos? E que pasa coa pobre vendedora de mistos? Porque ir para o ceo coa súa avoa queda moi ben no conto, pero ao mellor ela prefiriría outro final para a súa triste historia...

Os cativos, impresionados polo que acababa de suceder, retrocederon cun sentimento de desconfianza. —Que pasou? Onde vai Pumariño? —falou Anxo cun certo tremor na voz. —Se todos vistes o que eu vin —dixo Alicia cunha voz que tampouco era todo o firme que adoitaba ser a súa—, meteuse dentro do cadro.

3 Pensa nos contos clásicos que coñeces, elixe un e cámbialle completamente o final.

—Sabedes unha cousa? —tatexou Alba—. Eu voume.

• Decidide despois entre todos que final vos gustou máis en cada caso, o clásico ou o inventado.

Xabier P. Docampo: A casa da luz, Edicións Xerais

E que pasou despois?

O punto de xiro

Ben, rematou o conto. Todos coñecemos o final dos contos clásicos, pero... acaba realmente aí a historia? E que pasou despois? Como foi a vida de Brancaneves co príncipe? A onde foron de lúa de mel? Tiveron fillos? En fin: que foi deles?

Non hai nada máis aburrido que unha película ou un relato nos que sabemos desde o principio que vai pasar. As historias que lemos con máis gusto son aquelas que «avanzan» grazas a sucesos inesperados, que obrigan a narración a coller un rumbo novo. A ese cambio sorprendente imos chamalo «punto de xiro». De feito, nun texto narrativo o paso da introdución ao nó e deste ao desenlace vén marcado xeralmente por un punto de xiro que fai cambiar o rumbo da historia que se nos marca.

Texto 3

1 No fragmento anterior de A casa da luz sucede algo inesperado. Saberías dicir de que se trata? • Pensas que todo vai seguir igual ou que a historia sufrirá un xiro importante?

Ten en conta

• Que cres que sucederá despois?

Se non se che ocorre nada, proba con estes:

2 Continúa a seguinte historia introducindo un punto de xiro:

Texto 2 Aló nos tempos de María Castaña vivían un rei e unha raíña; e sucedeu que, estando ela embarazada, saíron a dar un paseo pola beira do mar. Ao lado do camiño, viron unha frondosa laranxeira que tiña unha soa froita, coa casca de ouro brillante. O rei, desexoso de compracer a súa esposa, agatuñou pola árbore, arrincou a laranxa e entregoulla. Nada máis levar a raíña a froita aos beizos... Xosé Miranda: Contos de maxia II, Edicións Xerais (adapt.)

• Aparece o dono da árbore, un terrible xigante que os ameaza con levar o fillo cando este cumpra os tres anos. • Un ladrón segue os pasos da real parella. Intentará roubarlles a laranxa de ouro.

A verdade é que a Cincenta cambioulle moito a vida. Primeiro tivo que aprender todo o protocolo para saber como comportarse en sociedade. Viaxou por todo o mundo durante varios meses. Relacionouse con outros príncipes e reis. Estudou idiomas, deu clases de música e baile. Tardou dous ou tres anos en poñerse ao día. Tamén tivo un asesor de imaxe; e cando xa estaba cansada de todo isto, escapou pola noite —co príncipe, por suposto— a unha illa deserta para vivir a vida lonxe de todo. Xa pasaron moitos anos e ninguén soubo deles. Tirado de http://lalmadraba.blogspot.com (trad. e adapt.)

4 Fíxate no exemplo anterior. Escolle un conto clásico e escribe unhas liñas contando o que pasou despois do «final oficial» da historia. 75

74

Suxestións metodolóxicas • Desta volta, o obradoiro de escritura aborda dúas ferramentas de especial transcendencia na creación literaria: o punto de xiro e a elaboración de finais diferentes. Pouco máis se pode dicir que animalos á practica de dous recursos moi rendibles na narración e tamén a saber detectalos na lectura reflexiva dun texto.

Solucións das actividades

Creación literaria: Cambiemos o conto

1 Un dos personaxes métese nun cadro. • Resposta aberta. • Resposta aberta.

2 Resposta aberta. 3 Resposta aberta. 4 Resposta aberta.

62

Anotacións

Aplica o que sabes 1 Escribe a palabra do Vocabulario correspon-

5 Completa con partículas comparativas ade-

dente a cada significado:

cuadas:

a) Conduto que recolle a auga dos tellados.

– Ese rañaceos é ... alto ... aquela casa.

b) Lugar onde se botan as cartas.

– Unha calella é ... ancha ... unha rúa.

c) Burato no pavimento dunha calzada ou estrada.

– O noso garaxe é ... estreito ... voso.

d) Nas rúas, zona para camiñar os peóns.

– Esta vila está ... limpa ... que me dixeran.

Grazas a Internet temos a posibilidade de acceder facilmente, e de maneira case inmediata, a unha gran cantidade de recursos que nos resultarán de grande axuda á hora de facer traballos escolares. Aquí tes algúns. Dicionario da Real Academia Galega: http://www.realacademiagalega.org/DICIONARIO/ Busca de sinónimos

– Non te queixes, ela traballa ... .... ti.

a palabra resultante:

en ✙

Recursos on-line

– Eu non fago unha comida ... rica ... a da avoa.

e) Edificio moi alto.

2 Resolve o xeroglífico e escribe correctamente

6 Busca oito palabras con hiato nesta sopa de

Palabra que buscas

letras e acentúaas correctamente:

500 vogal romano

T

R

O

V

Preme para buscar

E

F

M

I

T

Audición

P

A

A

Q

G

R

U

A

P

R

U

I

D

O

Z

I

F

O

Entrada ou lema

U

T

L

M

I

C

Ñ

U

L

Clase de palabra

A

O

O

A

S

B

O

E

I

Acepcións

I

V

G

L

T

S

U

S

C

3 En cada parella de oracións falta a mesma

P

I

R

U

A

X

V

Z

I

palabra con distintos significados; atópaa e completa:

S

A

I

D

A

D

X

C

A

• Forma unha oración con esa palabra.

a) ..............................

UNIDADE 4

Comproba as túas competencias

Exemplos Expresións

Corrector ortográfico: http://sli.uvigo.es/corrector/

7 Di a que parte do relato pertence este frag-

– Meu irmán gañou a ... de cen metros lisos. – A túa curmá está estudando a ... de Medicina en Santiago.

mento e xustifica a túa resposta:

1 2

Unha vez, un neno e unha nena foron de compras coa súa nai, e empezou a soprar un vento moi forte.

b) ..............................

Galipedia: http://gl.wikipedia.org/wiki/

4

U. Wölfel: 27 historias para tomar a sopa, Kalandraka

3

– Deilles unha ... en branco para facer o exame.

5 6

– Esa é unha árbore de ... caduca. c) .............................. – Queres que vaia contigo ao ... para sacar os cartos? – Lois traballa de ... nun supermercado.

emprender

aprender

d) .............................. – Todos temos un ... máis grande ca outro.

1 A que números do corrector corresponde cada elemento

– Meus avós teñen unha casa ao ... desa montaña.

do recadro da dereita?

4 Cambia por adxectivos as frases destacadas:

2 Entra nesta páxina e infórmate sobre as principais termas de Ourense:

– Gustaríame ver as pirámides de Exipto.

http://www.ourense.travel/termas/

– Esperanza garda os cartos nunha caixa de metal. – Gústanme os zapatos que brillan. – Ese é un tema que esperta interese. – Xoeliki vai participar na vindeira carreira de bicicletas.

• Imaxina como continúa e escribe o nó ou desenvolvemento e mais o desenlace.

Caixa para introducir o texto orixinal. Ventá coas palabras incorrectas marcadas. Opcións para corrixir a palabra marcada.

• Elixe a que máis che atraia e redacta unha breve información turística destacando as propiedades das súas augas, a situación, etc.

Botóns para escoller a opción de corrección que máis nos interesa.

• Revisa a túa ortografía co corrector ortográfico.

Enderezo do sitio web.

Nome do corrector.

77

76

Solucións das actividades

Aplica o que sabes



– Esta vila está máis limpa do que me dixeran.



– Non te queixes, ela traballa máis ca ti.

6 Policía, saída, ruído, muíño, rúa, pía, autovía, grúa.

1 a) Canlón.

b) Caixa do correo.



c) Fochanca.



d) Beirarrúa.



e) Rañaceos.

2 En + cruz + illa + d +o/a. Encrucillado. • Resposta aberta. Suxestión: Cando está aburrido, fai encrucillados.

3 a) –Meu irmán gañou a carreira de cen metros lisos.

– A túa curmá está estudando a carreira de Medicina en Santiago.



b) – Deilles unha folla en branco para facer o exame.



– Esa é unha árbore de folla caduca.



c) – Queres que vaia contigo ao caixeiro para sacar os cartos?



– Lois traballa de caixeiro nun supermercado.



d) –Todos temos un pé máis grande ca outro.



– Meus avós teñen unha casa ao pé desa montaña.

7 É a introdución do relato. Preséntanse os personaxes e dáse unha situación inicial a partir da cal pode desenvolverse a historia. • Resposta aberta.

Comproba as túas competencias

1 Enderezo do sitio web (1), nome do corrector (2), caixa para introducir o texto orixinal (3), ventá coas palabras incorrectas (4), opcións para corrixir a palabra marcada (5), botóns para escoller a opción de corrección que máis nos interesa (6).

2 Resposta aberta.

4 – Gustaríame ver as pirámides exipcias.

– Esperanza garda os cartos nunha caixa metálica.



– Gústanme os zapatos brillantes.



– Ese é un tema interesante.



– Xoeliki vai participar na vindeira carreira ciclista.

5 – Ese rañaceos e máis alto que/ca aquela casa.

– Unha calella é menos ancha que/ca unha rúa.



– O noso garaxe e máis estreito que o voso/có voso.



– Eu non fago unha comida tan rica coma a da avoa. 63

Ditados

64



Unidade 1



O primeiro sistema de escritura inventárono no sur de Mesopotamia (o actual Iraq) hai uns 5 200 anos. Coñécese co nome de «escritura cuneiforme», porque os signos que usaban tiñan forma de cuña.



Uns 200 anos despois crearon en Exipto a escritura xeroglífica, baseada no emprego de xeroglíficos: debuxos que representaban obxectos, accións e sons.



Pero o primeiro alfabeto inventárono en Siria hai 3 400 anos. Foi entón, polo tanto, cando apareceu o primeiro sistema de escritura con letras.



Unidade 2



As formigas apareceron hai entre 110 e 130 millóns de anos. Viven en practicamente todas as zonas do planeta e calcúlase que existen máis de 21 000 especies e que, actualmente, na Terra hai uns dez mil billóns.



Poden formar grandes colonias, compostas incluso por varios millóns e cunha extraordinaria e moi especial organización. A gran maioría dos membros son femias estériles, encargadas de realizar o traballo de obreiras, de soldados, etc. Tamén contan con algúns machos e cunha ou varias femias fértiles, as «raíñas».



Algúns pobos cómenas, e outros empréganas con fins terapéuticos. É unha mágoa que, ás veces, arrasen cultivos ou invadan edificios…



Unidade 3



Dous inventores alemáns crearon un bolígrafo que vai acadar un enorme éxito aquí, entre nós. Ten dúas funcións principais: o modo ortografía (que recoñece as faltas ortográficas) e o modo caligrafía (que sinala a letra pésima ou difícil de ler). Cando descobre algún fallo emite vibracións, para que a persoa que está escribindo faga as correccións oportunas.



Na páxina do proxecto explican, polo miúdo, que é o primeiro bolígrafo intelixente, pois están incorporados o soporte lóxico (software) e toda a tecnoloxía.



O único inconveniente é que, por agora, só corrixe inglés e alemán. Oxalá nolo envíen axiña en galego…



Unidade 4



A vós quizais non vos pareza unha gran cousa, mais cómpre recoñecer que foi un invento moi útil. Moito máis, sen dúbida ningunha, ca outros aos que se lles dá maior importancia (por exemplo, cás complexas máquinas e cós sofisticados aparellos e que se foron creando co paso do tempo). Vén prestando, desde a súa aparición, unha gran axuda. Ademais débese á imaxinación dun español! Se non fora por el, hoxe non poderiamos limpar o chan a toda présa. E teriamos que seguir cos ósos dobrados e mais rascando co cepillo. Ese invento é a fregona. Ves como ata as cousas máis simples teñen maior importancia cá que lles damos ás veces?

Anotacións

Anotacións

Anotacións

65