• Author / Uploaded
• Edgar Romero

Citation preview

Hans H. 0rberg

LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA

Grammatica Latina

LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA INDEX

Pars 1: Familia Romana Exercitia Latina I Grarnmatica Latina Latin-English Vocabulary I Latine Disco: Student's Manual Pars 11: Roma Aeterna Exercitia Latina 11 Indices Instructions Latin-English Vocabulary 11 Readers/Supplements Caesar: De Bello Gallico I (partial), IV, V Colloquia Personarum Petronius: Cena Trimalchionis Plautus: Amphitryo Sermones Romani

Copyright © 2006 Hans 0rberg ISBN 1-58510-223-7 Distributed by Focus Publishing / R Pullins Company, PO Box 369, Newburyport, MA 01950 (www.pullins.com) with permission ofDomus Latina. All rights reserved. No part ofthis publication may be produced, stored in a retrieval system, produced on stage or otherwise performed, transrnitted by any means, electronic, mechanical, by photocopying, recording, or by any other media or means without prior written perrnission of the publisher.

CAPITVLORVM

1. PARTES ORATIONIS 2. NOMINA. Genus, numerus, ciisus. Thema et terminiitio. Decliniitiones 3. SVBSTANTIVA. Decliniitio 1 4. Decliniitio II 5. Decliniit16III [A] 6. DecHniitioIII [B] 7. Decliniitio IV 8. Decliniitio V 9. ADIECTIVA. DecHniitio1et II 10. DecHniitioIII 11. Compariitio 12. Adiectiva et adverbia 13. NVMERALIA 14. PRONOMINA. Pronomina personiilia Pronomina possessiva 15. Pronomina demonstriitiva 16. Pronomina interrogiitiva Pronomen reliitivum 17. Pronomina indefinita 18. VERBA. Genus et modus. Tempus, numerus, persona. Coniugiitiones. Themata. Terminiitiones personiiles 19. Coniugiitio verborum [1-4] 20. Yerba deponentia 21. Coniugiitio [3]: capere, patl 22. Yerba anomala 1 (1) esse, (2) posse (3) velle, (4) Ire, (5)jierl (6)ferre, (7) esse, (8) dore Verba defectiva 23. Verba anomala II Coniugiitio [1], [2], [3] Coniugiitio [4] 24. Yerba anomala III

5

p.

5 6 6 6

7 7 8 8 8 9 10 11

12 12 12 13

13 13

14 15 19 19

20 20 21 22 22 23

23 26 26

PARTES ORATIONIS

Nomina declinare et verba in primis pueri sciant, neque enim aliter pervenire ad intellectum sequentium possunt. QVINTILlANVS, Institutio oratoria 1.4.22

NOMINA

PARTES

ORATIONIS

Partes orationis hae sunt: [1] Nomen, ut Marcus, Roma, puer, oppidum leo, aqua, e%r, pugna, mors, Romanus, bonus, puleher, brevis, eN. [2] Pro nomen, ut tU, nos, is, hie, ille, quis, qUI, nema, cet. [3] Verbum, ut amiire, habere, venlre, emere, lre, esse, eet. [4] Adverbium, ut bene, recte,jortiter, ita, non, hle, eet. [5] ConiiinctiO, ut et, neque, sed, aut, quia, dum, sI, ut, eet. [6] Praepositio, ut in, ab, ad, post, in ter, sine, de, eet. [7] InteriectiO, ut O, ei, heu, heus, ecee, eet. Nomen est aut substantivum, ut Marcus, filius, mons, aqua, dies, aut adiectivum, ut magnus, bonus, niger, levis. Numerale dieitur nomen quo numerus signifieatur, ut tres, tertius, ternf. Adverbia, eoniiinetiones, praepositiones, interieetiones sunt partes orationis indecliniibiles (particulae quae dicuntur).

partes orationis: nomina pronomina yerba adverbia coniUnetiones praepositiones interieetiones

substantiva adieetiva numeralia (cardinalia, ordinalia, distribiitiva) partieulae

NOMINA 2 Genus, numerus, casus Genera nominum sunt tria: masculinum, ut servus, temininum, ut aneilla, neutrum, ut oppidum. Numeri nominum sunt duo: singularis, ut servus, pliiralis, ut servf. Nomina quibus deest singuliiris pliiralia tantum dieuntur. Casiis nominum sunt sex: nominativus, ut servus, acciisiitivus, ut servum, genetivus, ut serví, dativus, ut servo, ablativus, ut (a) servo, vocativus, ut serve. Thema et terminiitiO Thema dicitur ea nominis pars quae non miitiitur in deeliniitione, ut serv-, aneill-, oppid-, magn-, brev-. Litterae quae in nomine declinando ad thema adieiuntur, ut -um, -1, -am, -ae, -o, -es, -ibus, terminationes dicuntur. In exemplis huius libri themaii terminiitione dividitur tenui linea [1], ut servlus, servil.

genera: masco (m.) remo

(f.)

neutro (n.) numeri: sing. pliir. casiis: nom. aec. gen. dat. ab!. voe. thema -atis n terminatío -onisf themata: serv-, ancill-, oppid-, eet. terminationes: -um, -1, -am, -ae, eet.

Declinationes Declinationes nominum sunt quinque: [1] Declinatio prima: gen. sing. -ae, ut lnsulla -ae. [2] Deelinatio secunda: gen. sing. -1, ut servlus -1, oppidlum -1. [3] Declinatio tertia: gen. sing. -is, ut sol sollis, urbls -is. [4] Declinatio quarta: gen. sing. -us, ut manlus -us. [5] Declinatio quinta: gen. sing. -el/-el, ut diles -el, rles -el. 5

deelinatio -onisf (dee!.) 1. gen. -ae n. gen. -1 IlI. gen. -is IV. gen. -iis V. gen. -el/-el

CAP.3-5

SVBST ANTIV A

NOMINA SVBST ANTlV A

DeclinátiOprima

3

Genetivus: sing. -ae, plur. -arum.

-a

-iirum -fs -as -ae -fs

-am -a -ae

Exemplum: insulla -ae f. sing. plur. nom. insu/la fnsu/lae acc. fnsu/Iam fnsull as gen. fnsu/lae fnsu/larum dat. fnsu/Iae fnsull fs fnsu/Ifs abl. fnsu/Ia

DeclinátiOsecunda

-us/-

-f

-um -f -o -o

-os -orum -fs -IS

-e

-um

-a -orum -fs

-um -f -o

4

Genetivus: sing. -f, plur. -orum. 1. Nomina masculIna Exempla: equlus -f, liber librlf, puer pueril. sing. plur. sing. plur. sing. plur. nom. equlus equlf liber libr'¡f puer puer'¡f acc. equlum equlos libr'¡um /ibr'¡os puerlum puer'¡os gen. equlf equlorum librlf librlorum puerjf puer'¡orum dat. equlo equlfs librlo librlfs puerlo puerlfs abl. equlo equlis librlo /ibrlfs puer'¡o puerlfs vOC. equle Feminlna sunt paucissima, ut humlus -f, papyr'¡us -f, Aegyptlus -1. Rhod¡us -1. Nom. sing. -ius, voc. -f: filius, fi/f! fiilius, fiim

5

Genetivus: sing. -is, plur. -um/-ium.

-/-.1'

-ibus -es -um

-f -em -is -e

-er -rlis -or -orlis -os -orlis -o -inlis -x -gjis

-ex -ielis

[A] Genetivus pluralis: -um. l. Nomina masculIna et reminlna. Exempla: sol sollis m., leo /eonlis m., vox voclis sing. plur. sing. plur. nom. so/ so/les leo /eonles acc. so~em so/les /eonlem /eonles gen. so/lis so/Ium /eonlis /eonlum dat. sollf so/Iibus /eonlf /eonlibus abl. so/le so/Iibus /eonle /eonlibus [1] Nom. [2] Nom. [3] Nom. [4] Nom. [5] Nom. [6] Nom.

f. sing. vox voclem vocjis voclf vocle

-er, gen. -rlis: pater patrlis m., mater matr'¡is f. -or, gen. -or'¡is: pastor -or'¡is m. -os, gen. -or'¡is:flos florl is m. -o, gen. -inlis: virgo -inlis f., homo -inlis m. -x, gen. -glis: /éx leglis f., rex reglis m. -ex, gen. -iclis: index -iclis m. 6

plUr. vocles vocjes voclum voclibus voclibus

[7] Nom. -s, gen. -tlis: aetas -atlis f., miles -itlis m. [8] Nom. -s, gen. -d¡is: laus /aud¡is f., pes ped¡is m. [9] Nomina anomala: sanguis -inlis m.; coniiinx -iuglis m.lf.; senex senlis m.; bOs bovlis m.lf., pl. bovles boum, dat.labl. bObuslbiibus. 2. Nomina neutra. Exempla: os orlis, corpus corporlis, opus -erlis, nomen nominlis. sing. plur. sing. plUr. nom. os orla corpus corporla -is -f -e acc. os orla corpus corpor'¡a gen. orlis orlum corpor'¡is corpor'¡um dat. orl i orlibus corporl i corporl ibus abl. orle orlibus corporle corporlibus nom. opus operja nomen nominla acc. opus operla nomen nominla gen. operlis operlum nominlis nominlum dat. operlf operlibus nominlf nominlibus abl. operle operlibus nominle nominlibus Nomina anomala: cor cord¡is; caput capitlis; lac lactlis; os osslis (gen. pl. -ium); me/ melllis; iter itiner'¡is; vas vaslis, pl. vasla -orum (decl. 11); thema -atlis. 6 [B] Genetivus pluralis: -ium. 1. Nomina masculina et reminlna. Exempla: navlis -is f., urbls -is f., mons montlis m. sing. plur. sing. plUr. sing. plUr. nom. navlis navles urbls urbles mons montles acc. navlem navles urblem urbles montlem montles gen. navlis navlium urblis urblium montlis montlium dat. navlf navlibus urblf urblibus montlf montlibus abl. navle navlibus urble urblibus montle montlibus [1] Nom. -is, acc. -im (pl. -ls), abl. -i: pupplis -is f., Tiberlis -is m. [2] Nom. -es, gen. -is: niibles -is f. [3] Nom. -x, gen. -clis:fa/xfa/clis f. [4] Nomina anomala: nox noctlis f.; nix nivlis f.; caro camlis f.; as asslis m.; vis, acc. vim, abl. vf, pl. virles -ium f.

2. Nomina neutra. Exemplum: verblum -1. sing. pliir. nom. verblum verbla acc. verblum verbla gen. verblf verblorum dat. verblo verbl fs abl. verblo verblfs

Declinátio tertia

SVBST ANTIV A

CAP.6-7

2. Nomina neutra. Exempla: marle -is, animal -allis. sing. pliir. sing. nom. marj e marl ia animal acc. marl e marl ia animal gen. marlis marlium animallis dat. marli marlibus animalli abl. marli marlibus animalli

pliir. animallia animallia animallium animall ibus animall ibus

-s

-tlis

-s -dJis anomalus -a -um = qui exemplis non convenit

-a -ibus -um

-a

-ma -matlis

-(i)s

-es

-em

-es

-is -ium -f -ibus -e -ibus -is, acc. -im, abl. -i -es -is -x -elis

-e/-

-ium -ia -ibus

-e/-i -is

7 Declinatio quárta Genetivus: sing. -iis, plur. -uum. Exempla: portlus -iis m., cornlu -iis n. sing. plur. sing. pliir. 110m. partlus portliis comlii comlua :lCC. portlum portliis comlii camlua gen. portliis portluum cornliis comluum d:lt. portlui portlibus cornlii cornlibus :lb!. portlii portlibus cornlii cornliblls tfoll1lus-iis f., abl. -o, pl. domliis -orum (-ullm). acc. cis. 7

17.\' HtI 111"" 1/' ,HUlI -liS 11(1 ,/1,/1 1/"/1 -liS 1/,,/\ ,1 ",1 11111 11,\' 1/1 ,1

1/

ADIECTIVA

-es

-es -ebus -erum

-em -ei/-ei -¿¡/-ei -e

CAP. 11

CAP. 8-10

DeclInatio quInta Genetlvus: sing. -ev-ef, pliir. -erum. Exempla: diles -eim. (f.), res reff. sing. pliir. sing. nom. diles diles res acc. dilem diles rem gen. dilei dilerum rei dat. dilei dilebus re! abJ. dile dilebus re

8

pliir. res res rerum rebus rebus

NOMINA ADlECTIV A

9

DeclInatiO prIma et secunda

-us -um -a -am -i -is '-ae -6 -ES -lS -ae -as -(e)rJum -(e)rla -ornm mm -arum -is

-us

-a -um -am -i -1 -lus -6 -lUS

[A] Genetlvus singularis -i -ae-1. Exemplum: bonlus -a -um. singularis pliiralis masco remo neutr. masco remo neutr. bonli bonlae bonla nom. bonlus bonla bonlum acc. bonlum bonlam bonlum bonlos bonlas bonla gen. bonli bonlae bonli bonlorum bonlarum bonlorum bonl~ bonl~ bonl~ dat. bonlo bonlae bonlo bonlis bonlis bonlis abJ. bonlo bonla bonlo voc. bonle Exempla: niger -grla -grlum, l,ber -erla -erlum neutr. sing. masco remo neutr. masco remo nom. niger nigrla nigrlum liber liberja liberlum acc. nigrlum nigrlam nigrlum liberlum liberlam liberlum cet. (ut supra, sed voc. = nom. -er) [B] Genetlvus singularis -ius. Exemplum: sollus -a -um, gen. masco remo smg. nom. sollus solla acc. so~ um soll am gen. soll ius soll ius dat. soll i soll i abJ. sollo solla

--ia es -is -ium -ium -ia -e -is -i ibus-es -ibus

e-1 1

-er -(e)rlis -(e)rJe -(e)rlem -(e)rle

8

[B] Genetívus pliiralis -um (abJ. sing. -e). Exempla: prior prius, gen. priorlis; vetus, masc./rem. neutr. sing. nom. prior prius acc. priorlem prius gen. priorlis priorlis dat. priorli priorli abI. priorle priorle nom. acc. gen. dat. abl. Item pauper

priorles priorles priorlum priorlibus priorlibus (m./f.), gen.

gen. veterlis. masc./rem. neutr. vetus vetus veterlem vetus veterlis veterjis veterli veterli veterje veterje

priorla veterjes priorla veterjes priorjum veterlum priorlibus veterlibus priorlibus veterlibus -erlis; dives, gen. divitlis.

-es -ium -1 -e -ibus -es

-s -em

-s -s

-is

-is

-em -is

-e -1 -a -is -ium -ibus

veterja veterla veterlum veterjibus veterjibus

11 Comparatio Gradiis comparationis sunt tres: positIvus, ut longus, comparatIvus, ut longi2J:, superlatIvus, ut longissimus. Comparatlvus desinit in -ior et declinatur ut prior. Superlatlvus desinit in -issimlus (-imlus) et declInatur ut bonlus. [A] Superlatlvus -issimlus. pos. longlus -a -um brevlis -e ¡elix -iclis comp. longlior -ius -iorlis brevlior -ius -iorlis ¡eliclior -ius -iorlis supo longlissimlus -a -um brevlissimlus -a -um ¡eliclissimlus -a -um [B] Superlatlvus -rimlus, -limlus. pos. piger -grla -grlum celer -erlis -erle facillis -e comp. pigrlior -ius -iorl is celerlior -ius -iorjis facillior -ius -iorl is supo pigerlrimlus -a -um celerlrimlus -a -um facilllimlus -a -um

10

[A] Genetlvus pliiralis -ium (abJ. sing. -i). Exemplum: brevlis -e. singularis pliiralis masc./rem. neutr. masc./rem. neutr. brevlia nom. brevlis brevle brevles brevlia acc. brevlem brevle brevles brevlium gen. brevl is brevl is brevl ium brevlibus dat. brevli brevli brevlibus brevlibus abJ. brevli brevli brevlibus Exempla: iicer acrl is acrl e, celer -erl is -erl e sing. masco remo neutro masco remo neutr. nom. acer acrlis acrle celer celerlis celerle acc. acrlem acrle celerjem celerle cet. (ut supra) cet. (ut supra)

Exempla: ¡erlX, gen. -iclis; ingens, gen. -entlis. masc./rem. neutro masc./rem. neutr. smg. nom. ¡elix ¡elix ingens ingens acc. ¡eliclem ¡elix ingentlem ingens gen. feliclis ¡eliclis ingen*s ingentlis cet. (ut supra) cet. (ut supra)

pIiir.

-ius, dat. -1. neutr. sollum pliir. (ut bonli -ae -a) soll um soll ius soll i sollo

DeclInatiO tertia

ADlECTlVA

[e] Comparatio anomala. positlvus comparatlvus bonlus -a -um melior -ius -iorl is mallus -a -um peior -ius -iorlis magnlus -a -ummaior -ius -iorlis parvlus -a -um minar minus -orlis multlum -i plUs plurlis multli -ae -a plUrles -a -ium (infrii) inferlus inferior -ius -iorlis (supra) superlus superior -ius -iorl is (intrii) interior -ius -iorl is (extra) exterior -ius -iorl is (citra) citerior -ius -iorl is (ultra) ulterior -ius -iorl is (prae) prior -ius -iorlis (post) posterior -ius -iorl is (prope) propior -ius -iorlis

superlativos optimlus -a -um pessimlus -a -um maximlus -a -um minimlus -a -um plUrimlum -i plurimli -ae -a infimluslTmlus -a -um supreml us/summlus -a -um intimlus -a -um extremlus -a -um citimlus -a -um ultimlus -a -um primlus -a -um postremlus -a -um proximlus -a -um

vetus -erlis

veterrimlus -a -um

vetustior -ius -iorl is 9

gradOs: positivus (pos.) comparatIvus (comp.) superlativus (sup.)

-us -a -um/ -(i)s (-e) -ior -ius -i6rlis -issimlus

-Q

-er

-(e)rior -errimlus

-um

-illis -i/ior -il/imlus

ADIECTIV A ET ADVERBIA

CAP. 12

sexiigintii septuiigintii noniigintii octogintii trfgintii quadriigintii quinquiigintii acc. dat. abI. nom. -a -um sex octo centum novem un-decim duo-decim se-decim tre-decim decem dulo trles quinque -ae-o -ia gen. quattuor unlus septem duo mllia mllle quattuor-decim quin-decim duo-de-viginti septen-decim un-de-viginti viginti /unlus et viginti octingentli nongentli quadringentl sescentli septingentli trecentif quingentli 13unlus i ducentli -aevfginti -a [3] millia -iumgen. (n. -ius, pl.) declinatur [1] unlus -a -um declinatur ut sollus: dat. -i.

ADlECTIV A ET ADVERBIA Adiectiva

-e

declinationis

l/u faciunt adverbia

desinentia

I

ut marlia (decI. I1I). 12

c ce cee D De cecc M Dece Decec Dec 900 MM 430 70 119 XIX xx XXI XVIl 5800 400 90 20 9876321000 21 40 50 60 80 2000 18 1] 12 13 14 16 17 10 dulo 15 XIl XlII XIV xv XVI XVIIl rem. 200 300 500 600 700 XI VllI xIX 100 CAP. 13trlium masc./rem. neutro NOMINA NVMERALIA vIV VI VII dulos/o Il III 1decimlus sextlus Ordinalia nonius neutr. dulorum bina mllia centesimlus Distribíitiva quinquiigesimlus tricesimlus quintlus dulodulae dulobus dulorum duliirum quiirtlus qUintJus duo-de-vicesimlus quaternli quinli duo-de-vicenli decimlus decimjus denli octiivlus quinquiigenli octonli quadringentesimlus sescentesimlus septingentesimlus quingentesimlus secundlus trecentesimlus tertilus trecenli ternli blnli (trinlO dulobus duliibus trlibus trlibus primlus sexiigesimlus septuiigesimlus octingentesimlus octogesimlus sextJus un-decimlus duo-decimJus decimlus noniigesimlus nongenli sexiigenli septuiigen/i senlidenli denli noniigenli singulli -a denji primlus -um -ae -a septimlus vicesimlus /unlus un-de-vicesimlus ducentesimlus ducenli septenli un-de-vicenli et vicesimlus decimlus denli bis mlllesimlus millesimlus quadriigesimlus senli trlium tricenli quadringenli sescenli septingenli quingenli duliis trlia trles nongentesimlus vicenli octingenli octogenli un-denli duo-denji centenli singulji /singulli etdenli vicenli singula novenli mllia quadriigenli xxx XL L LX xc LXX LXXX masco Cardinalia [2] dulo -ae -o et trles -ia decHnantur sic:

in -e, ut

rectJus > rectlf. Adiectiva

declinationis

III faciunt adverbia

desinentia

in -iter, ut

-iter

fortJis > fortliter.

-ius -issime

Compariitivus adverbii desÍnit in -ius (= neutrum adiectivl), rectl~ superlativus in -issime (-ime), ut rectlissime. Adiectivum

Adverbium

decI.

pos.

In rectlus -a -um recte pulcher -chrja -um pulchre miser -erla -erjum misere III fortl is -e fortiter iicer iicrjis iicrle iicriter celer -erl is -erje celeriter .fellx .fellciter 1

ut

comp.

supo

rectius pulchrius miserius fortius iicrius celerius .fellcius

rectissime pulcherrime miserrime fortissime iicerrime celerrime .fellcissime

-nter < -ntiter

Nom. sing. -ns, adverbium

-o

Quaedam adiectlva decHnationis ¡In faciunt adverbia desinentia in -o, ut certo, falso, necessiirio, riiro, subito, tuto, primo, postremo (adiectlva: certlus,falslus, necessiirilus, cet.).

-nter: pnldens -entlis, adv. pnldenter.

Adverbia anomala: bene < bonlus, male < mallus, valde < validJus, facile