62970054-Ludovico-Bertonio-Vocabulario-de-la-lengua-aymara-1612-2-vol.pdf

A P P R O V A C I O NDEL P A D R E I . Francifco de C o n t t e r a s p r comrxjia fion de lu Excellencia. O R mandado

Views 15 Downloads 0 File size 161MB

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Citation preview

A P P R O V A C I O NDEL P A D R E I

.

Francifco de C o n t t e r a s p r comrxjia fion de lu Excellencia. O R mandado dc V.Bxccllcncia hc viitlro e t tc vocabulario de fa hmgua Agmara dc! pa drc Luis Bcrtonio d e h Compafiia de Hcdus, jazgo fer vna obra muy neccflaria adsi por fas. muchas naciones que de doarinan gor medio defia Icngua, como par no suercofa ninguna, imprefla tocante a eiIamatcria,fuera dc: qrne &a rrabajado con muy gran propricdad c y riofidad y cuydado,y fc ccha de vcr el gran zeIO que a Ias armas ticnc Tu a u t a r . ~ i m a 30,dc ~ g o de h tbto,aiios. 1



Frmci’o

de Contrevrlr.

S ~ N M AV E L T R Z V U E C I O .

I

padrc Luis Bertonis de la mifma Campaiiia, obra no men,as deKeada d e tnu-chGS, q u e bien acabada y pe&Ct.a: porij e n el a d'y b'deh o d e n k c ~ n t i e ' k pros neceflarios para ablar b i c n q en cl VCY cdx-daxio gri popriedad y copia de vocablos aco-tmdados a l a lcngua Ei'paijola gmoldo nu6: Aao de h.abIar:y en Ias Dhraiis &1'uch6js im~*doS dc dezir acomodados a 10 EIpiritua1,garala de claraciij de 10s ~ ~ R C X de ~ nueflra Q S ianfla fee, de que tenia €&a efia lengua, y t o d o con tam: t a propriedad y elcgancia que no ay mas que deffear,por auer el auror con fu iaduflria, trabajo,y exercicio de: mas de veinte ycinco sibs Ialido tan perfeaamente con cfia lengua,que haexcedido a 10s que Ia mamaron en la Ieche, parsi jzlzgamos- fer _. a h a niuy vtil,y digna de irn 7 iij primir 3 . .

I...

. .

I

.inas adnertic*ia,ypar.x eras av reglas niiivcIarasen el Arte defla mifma l e a p a i fe impritrtio en R o m a 10s atik>spa?l?iJos,aunqnecon a1 . gaiials Crratds &la ErnprCr4ap n r f a l t a de q u i e i p ~ ~ d i c KhallarCe e a cor regirla.Pacs fi ettiidiZila vno convolGtad,y aplicnci6la Iengna Latin4 alcabo Jcpnco tiempo (ale con clla,e6 tener las dificrrltactesquc Le' hf toeado:rG*qnanta m a y o r Lreuedad vSdra v i m a Iaber 12 lenqos Ayina ra i e s tan lima v 13inplecomo Ce ha dicho,eipecial~e-llteofreciendd f I'e occalioim d e vfar delln a cada palo, c o n i re alcaii5a grkdepropcirnd , ' enhatlarla,v m a y o r f a d i d a d i enla ligiia Larina:la qiialparece p I I Y %. f -arreue a i'alir yadelas Efct1elas:pues fiiera dellas niuy rdros loti 10s 't qa: la hablm,o le preciail de faterIa,y par e h vfc, qncridi;tna, y !la aezaque dixiinos detln A ~ i n a r e , n ~ n g upna d r e de(ta ca!a ha h a u i d o , 'i en vn a n o n o aya prrdicado a 10s Indios Iheltam&e, con folo peiilrir vn rata lo qtse auin de dezir: auieiido prececii\-Io einpero el ctivdrrd~ . q n e re pide d e Tu parte y exercitLidoleFor ialgunos rncfes en Ids eof a s que en las anocaciones delle vocahu?ario apuiitainos. Pzro-no !on ellas las inivores dificultades q u e le hallan m apreii. der elta 1engua.Otras ay niayorcs,que loelS cntibiar inusho air11 ;!OS que Ce ftigetan de bilenagaria a1 trauajo. L a v n a es la pora capaciJad qae e e h i de vc': en l o s indic?s,La otra In poca c l p e r a n p qne tie;ieii de L coset f r u t o dcfpues de auer trauajadn:por^ver q u e lor indio5 Con tan mal ha5ituados,tau !Icnos de crpinas,pabrojos ius carasones q u e la femilla dela d:uina palabra q u e en cllos f'e liembra n o piiede frucifi-

.

j

;*

(I

,

+

Y

-

lr

'

mr,y filialrncnte,qur cs tieinpoperdido el c n l t i w r ella gente. Difisnltofo ncgociiF es deshazer V i l a opinion tan afl>t%tadael? el eomun f+mtir de 10s hombres, y iiacida dr lo que eomunmeiite todos v e p o r rxperiencia, y p o r e ~ l b R O puede negarie ,y es neeeliario co derIo, Per0 por orrd parte la fuerfa de r h razon por $ride que no fe cRieide n tanto,qtrc por clla deuamos dexar tstalinenta el anydado de procirrar remedio dc taiita genre, y fufrir que a vilta de si?. el camnn eneinigo de1 linage hamano triomphe d e l i s aImns redemid das con precin tan ecrit-ofo:pms el Redemptor dellas c o m o refete S, Lucas en el cap.ro.de fir fagrado Euangclio dio fentencia contra el Sa csrcfate,v e1 Leuita,qne 110 fe eoinprdecieron de aquel hombre mift mble,que maltratado y Iicrido deloo Ladr ones mieiitras Laxatla dc Ierulaletn a Ieriecl ,efiaua echado en la initad del camino. eafi para cfpirar,y dar la vltima boqaeada: y p o r el coiitrario alabo niticho al S.maritnno,que tnouido con cntrniias de cmipalbirgn p d o azeyre, y vi110en i'us llagaslfaxolns con 111s bendas>eargole fobrc i ; Z j n m ~ l t o ,

Ilegadc

Itegado r l mefon carolc can todo cttydddo ,cncomZndo1; a1 mcfonc' rojy dexoie ptata para que Ikencargare del,csn premeterIc y u e a Ita: buelta I c p a p r i a muy bien todo lo que grrtlaITc en crrrarle.Toddefia nacion d e indios e l b bien IaI~irnada y herida en'et entetidiiniento con Tu poca copacidad,y en la voliintad con la mucf;edumlrc de ma* loshabitos,y macho eitrago de vicios,Con poca efp'cran i o 'eohm-

dole,

At VOCABV. AYMARA, At 7'7 dole gtillos.Catallithn. titha. A t a r enfartando carnercs, o per., , Atar cor'to Iasbei€ias,y otras col nas. Ccatatliapithn. 1hs.Hakarh ie h i n o catha. . dos no mas. ChiBtaths: . A t a r largo. Hayathh qbiHocatha6 Arar mal, Tnl!paqtti chinocatha. , ,Atar a m a r r m d o . Yapicatatha; Atar dando bueitas con raga. Ya- Arar la enfermedad a viio dcpies pijatha,qhniruttatha:vid. Ya. y maiios.Vide Cogcr. , At R d 11r a. Ch ino ca ti a ,yap i iia 11. I 5 . & c Atar rezio fa c a r p , o Otra cofa. caatdi6a,Saguii loo inodos de TEarakhtaarha,qhuiruttatha,y am. eainbieii es cinchar. Atado. Chinocatn, yapitha.&c.' Atark la rnaiira afiudandafa a1 Atado mmiaco. Hihuatn,ama' cuerpo como para rrabajar o , ya. abrigarfe. Chinojafitha,y alii Acauiar.l'abnparaatha.vide A d o de otras cofas. re5ar. h a : AAtarfe la mama cii;iendola a1 h 6 A r a u i a r f e . Y a ~ ~ ~ a r u G tvide bro. Haccoraritalitha. vide Ha. derepde. At e m o r iz a r Haiih fa r aath 1 .miin. 9 . . Ararfe la manta a! pefcneqo por , Aterido eltar defrio. C a l ~pariquit ha ,cch LI~CIIu!l i, c c h u l l k a ci fr io.Macciiicafith.i, makrriia fitha. aqnitha. . . ,; Atar a1 cariiero 6lc lospieS,o maAtenacear. T e n a p n a , v e l a&unos.iiacihatha. ~ana,achucchujuitha,l~ichiqui Atarla Loca del coi?&l,o bo1f.a. - thn: Pichutha,pichnttntha. 4tender Ta qqu e ch ~iy m a i Capa &ar 13s puntar del cabello a'vfo tha. de [%asindias:i'ichuttatha, Tti- Atenc ion. Ta qque'chnym qhuittatha. ' . ifapafia. * t" Iftar viia pctaca, o b a d para que Atentamente. Idem. no [e abra. I'pitisatba. 3.qui. Artnrar,tocar can h s manos bnT pp it ieaquipat ha. . cando,o retor;artdo.Llairmc;~~i Aear el hilo en la lanpderapara pa Ilamcaruruthn locaqiiipa t exer .Qlp e n eh t t at h a. 1oca r 11 r 11th a :ve 11Ia mc a qu ip Arar In cabesa. .CchoEttatha. , tha:llaincaGtha. . %tar la orilla de la tela en e1,palo ' Atentarf'e., iii ra11 ccllacurcatatha. Acnrie 1.a manga de la Ibbrepkk a1 braso. a m p a r a r o pauirtsfb tarhmchir. PhclEitarlaa, tha,cckocaquipaGtha, yayitta. Phncanocatha ,pSacantatha G fakintaI

'

,

. I

1

'

-

0

,

I

At VOCAR, AYMARAA~ At 79 CiileLra yne 10s indios tirneii mini. pur mal agucro. Wzfajatha. 3. Atricion d o h impkrTe&;o Je ghr sitiro halashito. 1o s p ceca do s : Ha 11i i r: 6e r t i cr r r) AtraucfarleIn col2k.L a1 q n e co-, inaiia l a y w hochath.; qnkhuhd a 11 ka c h a s c a t h a It i liriai , me: . t o , vel hithito tulltiro chac- A troche m o c b : a p a mpa qui ina fauCaqt1i: teito vel mankana ehacjafi. A troche moche hablnr: Tauiqui tha: ' tanitha, chnckaqui chitchatha,. 8trauer.w: vide P d a r de bamdn a vel ,Tahuani mancaqni tauir mprao, qnitantha, Bo ri lance: HaiaGha hp A tronado: Ccnycata, kaylills, nayrattstha: . , , Taliarni, Hudaila, Vri, Haticeh a. A t r R 11c I'Cr c o 11 -a1P Aeronareon el rnydo, o.bazes: Haphatitha tAk

,

~

,

~

.

B 0 CLARV. A Y M A R ' A . dr p xqu i , m i t t ar a t fs i n a Autr peltilcnsii. Raccha vi~iihuArt

%

qui. A w r rernedio. vide 'Reinedio. buCrie-6itn. vide Auenirfe. Auer tmirettra de quc quirre Iloue r .Cch a a r a qiie fim a q ti i h a 11u fkatti. Auer muchi g c n t e en algun cabo Ha qu e h n mpp o h , h npp ok h hG p p o k h t i ,a p a n a i ,b ul IpT i Tu. Aiierie corn0 hombre. Chacha chnvnr a t t a ti1 a. Ancrre corn0 iniiger ~ a r o n i lMa . * man A c a qh r 1y in a t :a t ha. Auer,oon~arie.Ccakhl'ilitha,phen +Calitha . AnergGpr a orro: Ctakhfichatha ph cncach a t h a .vi de A fir e IJ t a r Auergonpdo. v i & Affrentado. Auergonpdifsimo efiar , o queclar*Mullancatl1a, mullarnncaCtha. Auerias teller en tra-cc I;r hazikne da :C Ii i k h imp i h a2 i eiida ec u nt 11 tinitha. Traerla fin auerias. C a 6 t h apaqu i c a t in u h i t h a. Ancrigaxa"r. vide Aberiguar. Aucrigiiada cofa. TaqqLaena yati ta')Aiccahua fata,vel Iaoi. ,. A tit: r ign a d mente. Ha ni pa mph, ccanapiiiihm. A ne zin da r Sc .Mar each a fiIb a, rn a r can i kh a t h a. a L1.Na Atiezindado. Marcani haccti ha' que. Anezinchdo en t'ii1 triifma c a b con otr o.Mayai-taiii.a!d. mp'i. A vezcc.vidc Tip. Algniias V C Z ~ S . A vezes cantar,o hablar. Mayqui

.

I

.

kaqui arufitha. 'A tii 1ant ez d a r Ha cc h A h I A IIa c a a t h a :h acch a c h 1"yin apta a t b a, t t~ kh ip taa th a . A.H in agra r fe .Ka r k tipta t h a, cay r a . khatha,chihub;coEchatha :3 . kh e. Aaifar,o amonattar. vide fup. AA m anc'itar p. crccbir . Auitar dnr nucua. Aro apaatha. ' Au i fa r ,e rn b i a r a de z i r. 1LIi rat ha : l'ftdroro iuirafma.E.mbie a de zirtc con Pedro. Auifar,o dezir a1 oydo. cat a t h a a t am at h a, h iilch 11k h a -taeha. ' ' Ai.iii'ad3,cnerdd. dk Anifo rener.Aro piitit quel1capurit.o , y fi cs depalabra Inira parito,iuirnnito. ' ' A villa de todos,o dc alguiio. Nayracatajmia. A viita andar dc algor1 pitha,ayuiqnipatha,rar~~a~~ ayuicarha, conlos verbos de I dar,y particLila quipa,o ca. A u i 11a r fe e I per c 56To. K o I ip t ath a A um entar .vi dc A ererenta r.

-

.

.

.

-

I

~

Anrnentar~e.videi"Acr~c~nta.rfe. Aumento deplnta.Collqacna m i rapa,vel collqnethi miriri. A L U113 ~ cs tiempo,o d p m . ,H&n i r h a h a n i r h akh ar h a h Ltka ha nirha. Aunqne.Pa6a Pahfa,i!nanh,vel . (a. So 1I a onj 1111 c i on e s q u e pi d e 11 . gernndio quando ay vn I j l o iir puetto, y fnbiun&iao qnando ay Jos.vid.t.p.paria,y imania. G 3 AVOZ~S ,

,

z.ghi. raiyndai a efer'inir vi1 poco,vno,g

84

Az

P R I M E R A P. DErL

Ba

Ba

VQCA'BV. A S M A R A . '

Ba

'

8s

iq ti it k Barrigo kbtar ' huayi R ar r i p Barrilis Saiiu Darro. Geke, f Razerle. rielreEhRtha. Barr0 c olorado. Ppzr Lleni-w 1xart.o.Linccat a earlc L!R iich n fu th a, L a n cc afu " thn,t rcl Laeod'ttha. f Echar IC. irebkenchaeha. f Darlc a o t r 0 . L ,anccarpaatha, Llaucchir p dia. Amatarfc c m l a s ma 114DS: Kapitha, fixtiitha; 9 c o n los)~ies.Tn,luieha.f Gabr,it le Safin lurathx. Sarro fin tolnndroaes muy bIan C O . L 1: i n k ;eke. Barrnsy o graiiillos del roltro CS aigua 12 mareria. Muccha. .I. Salir a1 roltro. Ahanoro k n . echi. + T o d o lIeno de b;rrros Mncc;k akh t a ra . P,a r rnnt a r q n e otro hizo alpo, w "g akha laraclii Tafsin tlha; 1. chuymahatla qhuiti tca Iuri fa .!-sinl h i nl u tra til a. Baitarch. Hathjata;iTual!i. Batlay arSapyahun,hi~quihua,vel pariii It 11 ,pur ita h t u . &afttar,y fobrar: Vcafa inampi+ hnn. f No bafia.PiGhna, h a d

-

a

hucc hna. a. Huccaqui phanarha,vd' a t a qu i qa 1h u a.

$.

: ChoynefiIIppiehiri. n ~ L Io S, y c o Cas a 14i .Cay n i .) tl:a,hirutha. batlr las a!as 10s yaxaros-Hapha kh h ap fi a k hra t h a. Bnrirlas para coger also fin volar aparte ninguiia. Ccati'

-.

'tfia.

Baeir las inura!tas coil artihcria

. , Marea $alghchana marca vyna laccaatha,

,, ~,

Batik el m a r e n a mnr a 11 a%. 0k he c a t a t h a ,h bi mp' pokhcatatha,hamppbkhcat.tatha.

B a t h eIshar,quijy otras- co

".l p r p p a n ocdt43,lekeno catha-. B atla s ,T h a1t a,v i k hir a J 1a d a . .f.

%

&lir d e la boca.Liuifithalhaai tha. f'Limpiarlbs. Sulacatha ' thllvcatha, pichacatha. Thikhmicatba.3.qktc. Colgarle dela * b o p . Hahuaafitha sehaccraiit ha,. Bmofo .Thalta 5 3 , vikhirakhtara thalrakhtara. fhul .PI1Lit t i,v el M 011oko p hut t i. 5a LIhn, o b o 110 :TU c UCU, 1o qhu e, , ccaccata hagtie, Bautizar:Baptizath2,l~ritha mi reCe el verbo futichatha en la ;,parte tIonde p!oLmnos que etle verbo de ninguua mancra pile& entrnr en la forma del [anto Lautifnio, ni [era valid0 e l (acrarneiito c1nei-e a d m i n i 6 tra,coim dezir Sutichafina,po r . qncno*iignitlcs,Ego t e Iauo, oi abluc, ni cola q ~ lee parezea, ~

~

A

*

fino ligiiifica, Nomen impono,

-

y G p r i g n o r k i a Te hizo, lava! isiioricia baitara para erctilar de pecendo,y nopara ij el bautifino lea valido. Sutichatha,o Snt ich idi t h a ,qnando in Lich o ve I-fatihi k No' Uautizndo iiifieltrSuti-

.

D

~

~

. ,d a . Baxa t I

da ala

V ~ C A ~ AVV. M A A~ ; , B 8;. %9 .: d i ala*Eqninocial rtrpedo de Baxar In. ciibep .para poher Ia M a nc ca v r aqne : A Bn boca en alga. Anlakhatatha, ot r a q w 10s indios entieliden por eC Baxar del canallo. Lartaratkab t d 1o's''iuagas hazia el Norte, Bsxar la rntcpnerta-, r4iihitdrha " o Sur. vide.K .n.;.l'hi.r.n 8. Lattantatha. B a a c d a qne eRa delaxo de fa- Baxar a gatas. brado,o de lugar inas cuefia aBaxar aguapor algnn encatiado.' baxo.Maiicca vta ,vel mancca ' , Halacarha Phakhpacarha. 3. paca vta, qne. ljaxar cue'Ras. Aynacliaro, vel Baxnr la cabe$a.CcKnncchn d k t a riunaa baaa inanrat~la,insluathn,arphct aatha T tha. Baxar 10s oios. Vraqne vllakhaq Baxzr qtiitando aIgo del litgat tatha,vllcchuquitha. alto hazia a 1iorotros.EItofe d i Baxar fdta11do. Thocucatha.;. ze con 10s verbos de lleuar y que.Thocuntatha. la particnla calli ,apncaaitha, Baxarfe el precio de Ias cofas. iracnnitha,itucanitha. Laper Chanipahithintkhe, de dtha: . fo'ona que baxalas cofas, d a d o Baxar el precio:a&tiuo. Chacipo hithinttaatha. 1 las [in baxar elln dira. Apar: paatha, irarpaatha, y enibian- Baxar la L a q a , y otras cdfas ICd o h . Apaa ri it 1: a?iraani t ha. umta da 3 . A1 i tt an tka,a rph tt aaq;' Uaxar iinzia noiotros algi~na t ha, K LImatt n R t h a p,eribria. Saracanirha, ayuica- B axar re de kco1gan d I, I>. Hu a y t t icaiiirhfi. Vl'ando de losrerboa r a m t a t h a htiayttihaa&atha, ' d t 1no.n i iu i en t 0, y p art ic ul a ca' hi i'ca r a nt t a t h a, h i fca &ath P ni: U a x a r l las faldas, la Sotana, 4 , Bosar abfohtamellte'fin ref. Scc. Antot.caoatha,ai3tncatRrv ,pe&o de parte ningnna. Man tha. tatha, Sdraiitatha, Aynintatha Baxarfe de l i querelln. Cchre, .= interponiendo nta, a 10s vcr-a taniha gwniparo rnapba Catha. ,?bas de monimiento fegunfue- Baxarfe +riiiandoik del gol;sae. P ti11 q ae t ta tha, K U ri tit t ai 11a, ]Elaxirik.tvidc. Hiindirfe, Somiri . t)axatre;i.n.c~ianrie.Alittatha.Ka., Sa

,

,

'

.

.

'

fe

.

Baxar grande laz: Lapakharaut; tatha,l€ilrhnranr.tatha, ccanan tatha:

35axar la e+utnr. Mupocontkha-

cha,hupoco - _mrld&e.

,

.

-

mLittatha,coinpE,Ettathl. BaxarTe: vide H uinilla r i Daxel,o Lxrcopttiue3o; Hiska \I

h iia in p 11. Eaxios. Vtna manqhueiia haqij

*

B ic grcb C A BV. A Y M A R ABif gf t h a Mp i d r or o h n a qu i t t a t a h LI a ,I. in ay Birn veiiida dar. HiCqniqni htle;lz iana churatahua.

-

@r-

Bien emp!eado eita Pedro en te pueLIo.Pedro aca mnrcataqn i p ti r i t a h 11a. Bien AablaJ,o,nnirado en hablar. Amajztlifnqui, amutafaqui arrr

Gr i.: Bien hablado,corttPano.Aro kaf ka,vel apanoc~taqniarnfiri. E ieii c P i 3do. H I 1 411i hi 1a chat a ,I. IiilRchira* )( Su contrario es l i a kh ii a i n a e 11 11.

Uien eriado en h3bl;lr.hirqni Y A tichatha,vel Hilachira harna a r iifi r i ~ i e r hecho i c6 primor.Ttitu,vcl in a y i i i i a I nr a ta. B i 6 hec h o ,oenti 1 1.1 o inb r e .Ti\npa F;r,ca**cYta,pha!ata,clcachnen. U i E h ech Q r .C c i n 7 r i ,h n I;:11r i ca in i ri,liiifqnichici,f';app,acl?iri. Bien traAado rtgilado cq COrner.Iiaque'vr.i~t~, vel vrnri: Bieti rraEtado en vettir. Sappa itiiii: fi es CUR demaGa.vidc Ga Iano. Bicq hazer. Ccuyatha:Hifqqnicha tka,rappachatka. D k t l quillo. Hoaylluta,amahu;ta,Mtanaya. hien pareccr la rnpa a a l p n o . '' Ifi iiip i a ncha qti i h 11.7 vl1a 6,Cumi la perloiia cn nominmuo, ifi hayuero knrif;: 13iciivenir I n ro a : vide Veil jniio,o venir ~ I C I I . 'Bien veiiir,o cwiforinar,vna cofa c3n otra, Tiacnfitha,chicaGe

.

,

fT

I

m a , f ~ p p a q ~ l i , K r n m a r dpuri~~~i ma fatka. Rigote. Hiskachrr finccn. Binar tierrr rcgnnda reja. C~ltjrc ptwha, cnfirpartha ,caranocat h a ,car m a t h a. Difauuelo. Ariqnihanr ach;chi-

P,".

'

B i 1a lilu e I a :. A ti q u i liana ap ZIch ip a, Biiauuelo de par:e depadre,o fila dre:vide ~ b a e l o , yhbnela. Uifnieto. Allchiharia huahuapa, ,

vel yocapa.

B i in i et a :

A I1 ch i ha n a !in ah nap a;

vel phuchapa.

S ifo 6 0.

Yak ha ii a, LI a mu ?Vr i ;

Is iudn H ikhina >,Hua khl11ri,vel Hachira, I3 i rt (?o .Ch tip a + H LiakhI I i c i, Haec h i ra. BiuJez d e Eiudez de la muger: Hikhina cancaila. Binitnda,morada. Vra B inir: Eiuir err paz ea in 8 t 11 a ,vt c a tha $iuir ti)difc h;tcatfra,carnaztha,/%a, v ohaii tucwtanayai gainat K tit at i i fi E ha, €II ~ir u 4ith;a. E k i r hion,o md.Hil$ui,vel TanE C fatanacatha. ~ ?. que. lJ i ui P a gtt it0 , M c khl'a qni,rCapp;p Q h acnt11 a, c a tn ath a,vt ea th a . , Biriir a h alnedkio.Chsymahacs ma Caranacatha.

.

H

33init

RI a B @,C A B.V* M A R A. pac 99 . . tatatha:, Wiylzitatatha -a“lit.taPaccallakhatha, &a, cutnphuttatha, vintntataE i l a n q i i e a r p n e r Elaixo. HnnLatha. c ha tha )h ankop caatha. oca arrftna eckarfe. Laecampn Blanqn cr\r pareerr bl anco. Hanha khfaratka,laccampu hakhft~kajaq ui vlla fi tha. . , t a t A i qtt i t h a ,i q u i no c a t h a. B 1 i q T iez i 11 o .H ik o ,kc11o,yn LI,ch tt Boea artiba, o boca a h x a ehr.ri,cchihaa. .t. l’onerfe,o bol. fc.Laccampu hrkhfittathtt a veI ucrfe nf‘si.Hankoquipta tba,FkeIlanlIitatata iquifeaeha. ’ 11dqa iy t at I; a > c eh i h n aqu ipt aBoeado dcsomida. Lacca, vel &a. . * chr!lo. ~tafon.Phjcho,chopi,camafa. 9. - Dar blalon. I’hichunichxtha, Bocado de agua,o vinco. Humcchi B o GR d o, in0 r d e du ra Ac h uja iia , e h upi ch at11a. vide jnaarfc. . Achajrta , Achujaui. Y. Dar bo ec a d 0,in o r d e r . A chnj at h a. BI a h a do r v idc . j a &t a11cia f d * * .It. Uar bocado,o ponFo6a. co Bled US. Ccanagaco. I 1 a mail k a n t a itha,v eI v in a tit a a Bonto bozgrne~a,oniuybsxa. tha. La11 re 0,haec h a,kak h ch a c 11f i t a. f- Teller boato. Lancco c m c a B o c a do s da e. Ach ti n o cat h a,w h 11 e cha qu it h a $1 c nka ii o cat h a ,cc n I I ni:&e. mu 4ti ip a cctil I inwumt h ti^ a c l”lu Beca del homhre,?y de qndquiee qiii a achmrwuthe. , ra cofa.Lacca. Boca ofwar: ’ Rehiifitha. Boca chiea. Lata vyrii, B O C ~ O p o a p i i d o . Mdrlka colla Boea de micl, d d c e en*elh a b h r t ,. Kochnchn aruni, vel @aui:kica, . - vim cotfs. Boqal. Pi6 chuuliiani,phintaj-uel . irziski aaoni. 10 qh ne elinym a n i, LIah u a ,hac Bo ea c e r r a r .Mo mk 11t a p it ha, h c) m ni yrtiri. fruckai;z)aa,ahiC~hspitha. . B o p 1 en h n b h Boar xb.rir. Anlitatatha. vel moroco. Baca torcer: Parcoptaatha. Bocina de caIaL Bccsl*abaxn,bdnerjarros,p?atoo ti,phuraiia cchulareide caraco! .&G , K urn ph it ap i t h a > acap in o B o ch o rn c) . Hu tng i ,Htiuin i .f. PIa ’ catha, alitsaatlna, haccoquipa0 . cc r boeh o rii o .Mu~rzp$ itha , I I ~ ~ U . & & V i d e l’pa*Ilt?.3. ‘ mitha:vids Sol. Bocb arriba goner: Saattaatha, . a [no cat h a ,VI Iv t t aa t h a ,wt. t r aa Bodas: vide Cdatnieqto: Marrit i l o 11 io. tha. oca abaxo echarce. ~ ~ a i u ~ .Boda s ,ca tn b it e. anka li u i : vi el fLlpra Bdnqnetc. tha Llaullho€atha, Wanqhui-

,

.

B

-

% -



1

4

5

-

,

&

%

Bade-

BO V 6 C A nV. A Y M A R A* . Eo . .97 ' inicnto,y de l h a r c n n 13s p a r coinen coca. Socco. ticiilarni,y kh7, amh,?s iantas: ".- - a r I o s i n riclr ac h o s p o nie n do v g Sa r ar,1kh a t h a a p a ii ikh a t h a !e c a b q a cn el fuclo.Cuninq. khe. ti 1path a, ti c 11i qn ip at 11 a, ti ne (g Boltter a hozeP la sccion de qn ip.3t h a :

..

ar oon fogn:Iialaa~uipakala ntha. ar:vide menear a1 derredor olcar. a r t r a it0 r nan d o fe IJhi r 11ru pt ath n ,h a c c o qti ipt a t h a. :r a1 lugar d e dolide viiio:Cu 13t h a, in a cc at 11 R ,cu t i t h a : :r del lugar a don fue: Cmil a ,c~itin i k h a th a, hut khat h a he. :r din tardar. HamIranitha, 1uiii it h a. oluerfe a a l ~ u iIngar. i To* ; 1 0 s verbos d e inouimiento I la particula kha.v.g. Sara,th a ,a y 11ikh a t h a,p h a t ti kh a :&c:Tomando el verbo p r o 3 dcaqtiel nioaimiento que re in ep eile r .j :k h e : oluer a lleuar las COLTSque 91 t r u xo. Etto tatnbien ik dize c 6 10s verbok de Ilcaar,y particulak:ha:apakhatha,arlrhatha.&c Sef;un las coiis que I'c llc~iati,y rsltacaufalosverbosdemo PO' nirnieiito y de Iltnnr t o d o s jun tos, iepufiert a1 principio deita pri mera p a r t e en la anaotaciij 5 *Plaraqae fe torncn con mas fa t i l idad, vquando fe coinponeii .EOnkhaihaze la j.en khe. de otro Ingar a elk. 0loluer Lo6 mifmos verbos de inotii- '

.

-

-

~

,

q n a l q n i c r a v e r t o ,aunq N O Ceca de inouimiento, ni dellenar fe haze con laparticula kha,o tat kh a i t'~t e rp ne Rr :v .g Ma nk a khat h a ,v in a klI a t h a>vel in a 11 ka tatkhathr. q BeLnerre, o t o n k r e dura ~ I Z do ,v iej o mo q o ,r ico :&c.To i n i fe 10s iioinbres quefuueren men c R e r co nip on i en d o I o s con J a particitla ptatha, vel, t a t a , vel fchatha,vel quiptatha i o n qiie j e Lueluen verbos. v.g. CaIaptatha vet calatatha ,vel calakharh;i,cs bolueri epiedrajo ca layuiptarha.AIthaptatha,akhn-, ,t a E h a, a kh a q ti ipr a t h a, B o l y e r fe 'piedra. q Bolner,o tornar, h c o n ~ ~ e r t h algo cnpiedra : Boluer i x m i l b ~ a otro: &c. Calataatho, akhap taatha.&c.Afiad;endo vna a, a 10s verbos cotnpueilos con a qu el 1as par t i cu 1a s : floliler a acordarle. Amajaskha-+ tha,atnajaskhetU, B o l u e r p o r las n i i l i m s pihdas, o camino. . Cayti apiquipaskha- ' tha,vcl apiskharha. Bo I u e r I a h a z i e' d a hu r t a da o p re f. t a d a Curark h a t ha ,:c h iir a kka t h a. I :I& e. 1Jolue;t-e a habIar 10s qae fe a u i i qnitado la Iiabla.Arorapiskhatha. H S B 01.

-

.

,

,

-

._

B.0 1

PR-IM'ERA P. D E L

BoI

0CABV. ths. 3 . ski. )11 l a ubra. ra&arIo. ride Andar

le l c n a r t i

lip it. t a fa

-

it.ra faeha, K tit ith a, I riiedi y initha,ph

,

recaer en LItO. I. vide fttr las fwr-

pithi, vet ,ratha. Tatifiuite,yatihi I:

!

AniqiiL

Bo P R I M E R A 1'. D E L u0 vel phakhtiilnntha Borracho acoltnmbrado a ello. Dosdar. Chincariia,compirha,~~l - Mxcha carnana, vmiri, inachiri portatha. ' yatita. Bordndura. Chintaai, compiui* Bsrrncho gran t e u e d o r ann qne Bordador.Idein. P o r t a t o r a cchin' no pierdn cljuizio. Malrhma, ciri: makqcha. Eordonpara fui)itarfe.Thukhrn. Sorrclcho ainigo de chicha ,c de f.Traerle d a r de1:Thukhrn. vino.Kulb,vel vino p n r a c ~ ~ tha,veI Th~ikhruttxGtha. f A Borracho IIeiio de vino,o de chicha: Cnnca cdrna vmata,lloco rrimado,o iu0ientado c6 el Lor d o 1:. Th 11k h r 11t t a fit a. k Ten c r 11 iI e I'q m ip i r i v in a t a bo r d o n. Tk LI k h r w i i B orraclio qne 4'c a d s cayido co Eordoii de alguna paIabra que v1113 paxaro eidigado. Hatnilluno liiele repetir iniichasvezes jam. q ~ i a n d on o fe acuercila del voca B o r r x h o arfoimdo calatnocanot bl o proprio G e s no 117 Lr e d i ze 11 5 in ka 1; nk a :fi i i k a r a fi t a:. inchi,fi cs verbo inchicha ,v e l Borrie'io cavdb: K L ~ cacata, ~ M iiichirithqlos quales vocables, inmAi hihnnta, kaccotaqtii. n e Lignificaa iiadk e n particu- Uorrar lo efcrito: Q,ellsalilth;7.. lar; B o cr a r, man eh a r K a ii ncha t h a )ita Bo r d o n e r o ,p o r d i o le ro qn e vI, p i iinqni p a at h a,, diendo l i m o h . Vilcaliri. Borrado,o manehado que 110 pile JB.oriicarboluor a:go vn p0co.Vd e quitxt'e. H.tni kacculuiiri, ankhquiptaatha, haccoqaipraa h a n i apartiri I haiii i i i i t h i kaa tha,hithiquipoaatha. ii ii qn ipa ta. Botla,o feiial ale Iana.i~uyIlii. 9. Borrarfe lo ef'ripto. HuakhllifiI'oner1a.P uy lluttatha, P uYl lu tha,chhaccata. 3.qqiie. flit h a Barra,o aiiciito del vino,o chicha Borrashez embriagucz.Macharia$ y de otras coIas. Concho. sorr+achcra-,la-gente qne fe j m t a .Tenerla.Coiichoptatha. para beuer. VmiriRaca,maehiBorrego. Malta,aneuta. riiiaca. f.Dcshazerla. Vmiri- Borujones de inqatnorras. CoIo naca chhucugraatha,ayiiigr~acolo. t-HazerCe.coIo colopt hA . a rp aarha. tatha,colo colokhatha: 3. khe.. B-o.rrachera lugar doiide fc embo. Borujo de lasvuno., Vpafa'anta. rrachaii,Vinaui,inackani.. fillpi fillpipa.. Borracho. Machata,vmara. Borujo de la coca 1nafcaJa.Aehn: Bprracko del tudo,M:cehabihuaBolque ylaiitado. Mallquicoca, IO0

.

.

.

I

.

..

ta..

oaa.

B 0 l-que:

BQC!AAVdAYMAAA. Bo r e1 thr,caparitha,capari anatatha. 13 o fqeae, Ino nt e Gr a D 0 .P ti r nin a c o e Darlas machooa vna.Hay ca coca,harii yanaui. . -1lil;tka, Hapitha,hayllitha. Bo Re5n r tl hu fia t h a. 13 o i'ce$ a r a in e nu d 0. A nfrrt a an fa- Boz mala: Hakhomalla, canquinoca tha. &a. Bozear d e f a t i n a d a i n t i i t e . H a s ~ a B o 1 k0.~ A h u ht ia h n ar a r i t ha ,h acch rl a r on ac a t h a. BotarpeIota. Peco halsltaaeha; Llotar. vide Arrojar: ~o zea r muclt o s j 1111t o s Hup ita t a t h a :haaritatatha hnpihnaafiBoPo qtie fe liazca Dios. ride V o ta,y votar. tha :vide Ha.nn.j4.&c. f q d c n i Doto fin tilo. B oz in a : vi de. fupr a . Bo c i na TUr u. ' Medir a Bot0 fin punta.Paquirata pnqnir Bra$a&;dida.Loca. f ttata. b r a p s .Locattatha: ,) Boton dc la flnr: Ainu. f Salir; B r a p y media:Loca hacca chnyAmtichafitha. Abrirce. Anmani. i'atat~tha,vlfitatatha. Bra$ada de leh,yeraa,g otriwea ias.Marca: f Darla,o vender Boneda delds ig1efias, y de otros cdificios;Cnrrri mi. .f Hazerla 1 a. 34 arcat a tha : Uracero: Amparathi hifcaraC n 11r i in i c h a t h a : Ten es 1a. C c1UTi in i n i:vel cu ti r i tn i chat a. mana. B o LIEd a p a r a enter r a r P L l t i c a 11ea Braso desde e1 hoinbro ala mano A mpa ra .a 11w c3 da p a r t Q t iciie .fy Hazerla.Callcachatha, PLL tichatha. fir nombrc. Bo ti 0 . A racoch try mani .ko ka. Tu Bra50 del rio. HaiiiripalIcr; cncti, loqhue. t Finpirft bo- Braf"l'eglar,qjnRi~il. Reya toLIO. A racochahha, loquechafique c a i n a c h i r i , ~nornbrando o tha:Loqaechafirapitha: tra dignidad y ofhcio, Boyante andar Cebre el agmt.HwB Uraqo Ecletiaftico. 0~1if-p toque ' p ~ 1aca 3 t ha :vina pa ur aa 1'21ran a r h i camachiri, 6 fegnn h e r e el ca tlra p sel LJo Boz:Cunca.vide Ronco. f Sold Brainar cl Leon. C~oltntha; tarla. Cmneaptathajrunca 411- Bramar el Toro: Hachatha,vel~ tnratha. vooootatha. Baz delgada. Kacha, Sdla, hue-' Uramar la mar. Cc~oltutha,kapifi0 chu l-3 . rha. Boz zrnc fa. Lanco,kakhcha., Bratnido del Leon,a T o r o . 0 Mar Boz defabrida., Ha ak h 11i t a. Ccol tuiia ,yo c o oraiia Uoz buena fttane. Sappa,mokhfa. Bramader o palo donde atan lob Bozcs dar:Hnararitha, aronacaTot'os,~vacas,para o r d e f i a r , ~ H F inatnr BO

.

.

,

.

.

.

.

.

.

.

Biielta d e ac;otes, Aqotihuaitfifia, hay ch ah uad; i7 a , in i kit taa fir, tn o kh ita a ;ia 1.t i fquich R n ea ri e. Btielta de podenco. IdClTl. Suelta de ha t e l a cine van emboluGendo en el te1ar:Llau. 2 Te xerKa.Maa Ilau fautha. Bdelbas del rio,y otras cohs.Kc11 ko kenko. Parco parco , K a u l u k i d t i . f- DarIa s el rio.Kenk0 lcenko halatha. f Dar bnelta paiTaiido ala otra parte tic1 ccr re,y otras cobs afsi: MaqquL .. atha,i'araynipatha, q S E O ~ O S 4;os~7erbosde aiiddr con la par t i c d a qiiipa ,Q quipca ,y fi In. biielta es liazia nol-gtroa ie pone qiiiptani cotno Caraquiptaii it h a. BueIta de iabellos. Gtkota mitha h u a a G ti a ,11 I k i hn a a fi l;a ,A o q 11 e4 hnaafitia..%'Dnr Luelta de cabe 1los.Mitahn~afitIia&c. Btielta q u e da elpaxaro a1 derrec dor:Qiuyah: P o r q u e Ce 1Iaquinya el talpaxaro. Qur yatha, es dar b t d t a de a p t e s . BL1eltas cine da elbolainte del rep 1Q x Ph i r LIr iiqu ip t a phi r 11rut afin, kalaquipta halar w r uta i a : Y d i c a d c a otras coc )

,

.

piCPiitkd.

Bratno elZa.HaIIa hallia: 2 g Eltar b u e w 0.Sappa q u i t It a, !3 if qu iqn i t h a rir lia ~ L iI th a : BUOY. Jdain, vcI Vacea. u 11c c re, Cont in i. Baafa r. cC Qlt11t h 3. Euho. Hnca. Buhio redondo arrnado fobre vn niaf"c1: Tutani vra. BLdhci3,o bareria de gente.Taw c A j a fi fi n ,ch h nceh Lij a fi I;d . f- A ve r 1n.Taiical a Lit h 2, c hhuchhn-jalitha.La g i a t c e s FI fiip~ieito, N o tciicrle.Taitcai.af;naLi~, Chhchuia[inauitkz. I Bullicio de muc!ia gente qne ail* da,o eftn en algnna obra:HLini pp o ir Inta I? a ,c ch e c ch e A a il a. U n 1i i c i c fa in qa i et 0.Ccu r c c 11, p h i lu. .f. Andarlo: Ccuiccunaca-

G

-

tlia.

7,

Bullir giifaiios en alguii cuerpo inn err 0.La k nna CB a in a ya kk a? t h i cchis cchiilti,cshec &he&i.

Bullir muchagite e11a I p n lugar. M u mpp olch 11uinpp o kh ta tha , ccheccchec5tacha. . . BEallir,o menearfc el paxaro qtia do le hnrSgan eri eliiido,Morokh quipntha. $3ullir, o rnciicarfe 10s peoes,l'ha rakh pharakhri,pharara anatrh a 1ai1r i n a cat ha. B d t o iinskgen. Maytrn. B u l t o del golpe. Ppah. Burlarfe de palabra vnos coii*otros. Saucafitha: fiurlarTeJcpalabrr, o tmaii3dofe

*

Siracka- -

*

a939

@Ad

' P R I ' M E R A P. D E L

Cai

Cal P R I M E X A P. D E L Cal Cavendo eflarfe, eftar psra cam, Calamocaiio,mc;Xio Lorracho, Tinquiha fatha. Sink a fink^ ,v el li11 k a ra fi f: a, Gayendo e R d e de fuefio: Iqui. Calrrfe el Aeltro, o pxfarfe el paqui bihuatha,vel Iqni echnhua pel.Ppa~atha,chullucha. tha. Vide infra ERir muerto Calaparca de cny. Calaphnrca de f€I@GO* h m n k o . P De Pefcaado: Cala Ca1 cozida,o piedra C R ! . Kataui, yhnrca ehacilln,y afsi plicae de zirfc de ocras cu!is : Y porqu 2 Ha z e r h : K aaaraickatlia. Ifi C ozcrh .Wuua kha th a. algiinos 110 entenderan lo 4110 Gal v i m . Colo c s l o Katani. ’ e s e i b : e s de faber que es vn v o Cal muerta. Tkukhtita katani. &&lo toinado de 1 0 s indios ,y C a l e r a , ~cantera de cal. Katani quiere dezir:Carilc,o Pefciodo haqque,katani irr. cazido con piedras calientes ij Calabqa de comer. Thamnia. ettan abrafando echadas e n aCalaLaga con q u e bcueii, o facan qua??con qtie he eneze Xa cumi~ , U , L I P ,dondie O aomen. Mati, h a fin otra lambra. c ch n in i Calmera. Amaya ppekclia: Calabato eomo redoinzk para Ik Ca!cafiar. Cayu v i n t o . .U.iZr agua.Pti1u pa1o:niati h w - Calcar,o pifar Taqnikhntatha. yniia. CalGado,Fapato. 13 i rccu : Ca1abacitapat.a hl: Hiska pula CalprTe p p a t o . Hireeuttaiitha. .PltlO. CaJSdrlo a orre: HiTccuttantha, tZalabaCadas dar:Ppekeiia ehall- CalCador. H i l‘cc ~it a li C a. m atha ,K apa k 11 t a at ha, ‘I-o r o c a Ca1$ar le 1a s ined in s .M B d i a Ca t t t atha TLiltocAatha,Tultokhtal khtnra~tha,apaiita~thla. tha. C a l y r Barretas,Picos;&tc. A h 6 ieEalabaqndas tiark a fi mifino: chatha. Ppekeiia cEallmzGtRa, lfapaci Calqada en 10s camincs. C h a m afitha,nuahtha. Bl[azerla.Chaeatha. f P rns ~ d r f a t c a cr s n p e z . Ptfanr h p a deT,~guadaros.Pincha. f’ Hatha,y Li es en muckosrgujeros zerlos. Pinchatha, Larcathr, callcatha, 1-pincha callacatha, LInpanocathr: jqne. ‘ea1afa t e : L1‘11p i r i,l I Lipan o qo e r i 3.quc t Pal‘ar por la ealpdA: Calftinbrr.ehuculIijar;a. ‘f Dar Chata eata faratha. calainbte. Chucnllighito. Caldear el hierro. ,Parichatha, Ca I a in i dilJ. vi de A 8 ic i o n pari at ha,fa n fa cka th a i Calamiroro ticmpo: Ttaqqiwh- Caldcado. lJari. n”a,mutlaijapacha, hachniiapaCaldo.Mllli,Marka. Sorbcrle aha. Muchatha,hnth .teatha. Galen.

I 10

.

.

pi

.

.

Cal P O C A B V , A P M A R A. Cal I CdlIen1tera.Phnti vflii. f D,ar CA Calentarfe,cP Sntibiark ek owas $ofas: HoIrhfapratha,!li, ler:t ura;- Phutivffu e a t t i r h , phip t at ha, k o i ip t a tha t i d i i t o , Phnti catuto. 9 I' h ti C a 1i ie c mo derad 0.L lap Im i q tl i &c QIJI irarfe. Apartatha, NithiraC d i e n t e wuoho. I#lnntzo,hk.rallac tha, Haqniratha. .fi Tenerla. qaeca. f r i 6. C h h 1 1 c hsl t h a , c u fL1p i con Calientc macho que abra fa. Pari cnf'upi halatha: .f Crccct tha, vel huntto. khat.tatha. Abrafar. Apa' Caliciitc. Hokkfa Phuti, Kgiii, C O P oinitha, nacatka. f ArHumpi vta,vcI vraque, ray E;a r re.Sapa t a ta t h a, a 1it a t a4 CrIir. idem Califa. tha , taquc cchaina crhainaro Callrr. Amucarha, rtnuquiths,l, n g r s t h a : Y ~ d C i O ~ O rev S .cchi A mo&tntha. fan 4roil trantction. t Tener haziendalh f u e q a para no CaIlar n t i 11 u a. P hut i t t a c e an a n i , la cc hablar.Aro muccufitha. uc ~1 t ana q ti i T t ea t h a ,v e 1 fa vel t Callar c ~ m o mntrto.Aro cchukh rana catha. tatha,lacca chi&npitha,I. ochu Lira qnotidiana. Vrnncw Calent cn th np i th a. uririphuti. .f. Terciana. 118pi Pay4;1 vruthh, lJaya vrnth,i p ~ i * CaIlar de rnnicdo o verguen5a. MnIla apito, mullaphallito. riri, vel inayquipa vrtrnaqui. Callar jdando afiombrado,o a m uartina. M i vrritha PUG * Q nito. Irstacaquikhatha. 3, Khe. hli puriri. vrnt Callado I: ftlfrrrnalas palabras.' a r. Hu nt to ch a t h a, h ok h& cairntl A re, rndt w i p e 1 1x1tit ufir i. ha. fSi espoco.Kuliicha chati Callado que t o d o lo juzga Gn de tha ,l r d Ilapichrtha. zi r n a d a. A mnl i m an q h 11en i Calenr ar larpayas fiambres. Cca c a1 1a c! o ,m o d c (€0,Ca ii qui r i h 1t4; icntha. ti car >(Su contrario: Ccurtsu hrqne; Calgtacdar afsi.Ccati caned, huaki Cal e nt d e ala lnrnLre..Ninaphi- Callc derccha.Checa calle. Sin !'alida.Occattata, f Ancka. chafiie ha, A o kh i-apt a t h a. , Haccanca. =f Angoita. Kullko ~ n l e narfe t ala brafa. Sanfr pkiH n c c k d i . f? Czsrga:Haya ha chdfi tha. Calcnt arfe a1 fol. Lupictinpincaf . ccka. t Tuerta, Rotiko Men.. ko::&c. Ir caIlc arriba. c a O fina Id h h g t a t h a , mi,, lupina Ile ainputato mntha f l[r cahoktIliaptsaGtha. l l e abaxo.Cal1e rynrclharo It16 Calent arlk en la cama dos, eAaiitatha. do r! I vno ala cabeccra y el O+ e w n ~ l o pier s de lacama. Hat- Cnllegear: Calle ctnmntha, calfe, e a 11e p a flka riacnch a, lalitha, vel hiiattnthaptntha I 2 Calla. C.

v.

+ t i

.

a

c

.

+

d

7

nacatha .j.quc.

cainin w r fin can fa rre . C; r ij a a qui ira t h a.

ea amput;r,r~nmhaaynacka tliae

qui.

Cainiim llano. Pampa thilq~?.C m i n a r coi? la fr;cfca:vi, Andar. Ca inins del citlo. Alakhpacha t ha C a iii ilia r 1o s n i ii o s ,c o i i i i ? ~3 r alia qii i Caininr, difieultdo. Warithi fazer peiiinos iunitka. raiia. Caminar danJo bdybenes COR la Cam ifaIdem. cabep.Kayhmafa faratha. Camifeta de indios,cafacr, o falCamiriar varisstierrss. Marco tarnbarcs.Ccxhu, f Ve&irfc inarca,fuu liio tomatha. eatiiinar t o d o cl c1ia;Catiiana v r u I n :Ct:ah t~ ,It t a ri t 11 a. k V e 1%i r 1a . v e l ttutttr vru faratha. f Toda . a otro.CrJahuattarth4. ,; la rioche;Caiiibna,vcl ttuttu a * CamXcrta d c niiios enrrcncrada de colorado,o rp1. Suculiu roma. ccali LIa. cainino. Thaqui,(iraha. 4 An+ dar camino dcrecho.Checa tha Camifeta, la initad dolla azul ,y . l a otra colcrada. Harptitaeca quicata faratha. hua, Tt ~ up. Camino reaI. C a t n h o a ng o fio .H Llc ch Lila K 111 1- Camifeta litlada en Iar coffnras de diaerh;76 colores,Kolini cca ko. .f. Ancho: Haccancca t h e hua, vel kora kolini ccahua. qui. Cainino devndia, o v ~ i a l ~ w n a d a . ame el bra con qtie daaiqan 10s ni, 50s huarahuara ccrltua. JV! ay a iquiqn i, ii; a ya iqu ifs i t~ a qui faraiia mava vru tlaaqui, C a d e r a texiJa con v d r i a s EOLO res de paxaros,Hores:&c: Ppie inaya vrarhi puriiia. ta,vtl apita ccahrra. czinino que dizeii de iantiago, o 1a vi a 1a Aea .La c c a iii p 11 ha u ir a. C a m'ife t a a x e d re 5a d a. A y qLi ?pa. A p ich 11 q Catniiio,o viaje qne trak,o ha Camote: Campanilla q u e am11 al ~ a r n e r o . Zen de colas,li es d e barro. fieDo arena. ke m a laiica. C a n ca !i LM F i ria So1.i ar .@hia l i n chilintatha. Cc'nalia m a a n p ~ , Y ais1 d e t r d s cofas. TonAdo cl nombre Campma a nnctlro modo. 1dc1-n $ Somr.Arorha, Hachathaverba~:qnef i l e del prclkute de J: Taiierla: Nuatha, aroarka, log vcrbos que lignifican Ileuar h ach a ath a. Cain ilia do r q ti e ail ti a much o .T t LI Campear la voz j oyrfe fobre t o t t u Ihriri. da5ias OtraS: A t 0l'a r h a. Camiuo largo de inuahos dias. Campear ,felialarfe entre t o d ~ s Hayn [aralia. cn hber,cn cR:itrar:&c. VllzmlizCarnillo de niuclirs ene(tas.Amyu 1 3 tnia 4

-

,

-

,

+

*

,

04

'Hxiikhtaatha.

ca n l-3 LI0 .c a r ija t a

ha u i kht a t a,ca

y II rn a ccii P ij at w 1a !a h:a pt a r a ,ca r ir i, s c h A ma t 11c n t a. CanOdo ctpiniiio. o lhnrdn que iiimsa parece,fc aeaba: aye nacun pampa,hani hafliriri, ha ni haqninocaa.pnPnpa,vel Idno

,

t l l C U B painpa: Canfa IIc 1o : C a F i i2,h a ui k1ita;i a. Cantar. Keehntha, W~~112satIia, h a c a mit h n hua r g rw t: k a, cant a tlia. Cantar 10s paxaros. Arothn,hachatha: Cantar viw,y refponder stsos lo miitno a t modo de yngas quan d o fieinhran,o Ilcuan c a r p . Havllichrz. Carat& i'einbraiido papas. Pallpailitha ,hanihuatha. Cdntar el Tape, I i t a iia, c o r p a c h a f 6 a. att.ancsiicebidc,s en el vientre, ConrEidados. Corpnnaca:corpaCaurachaficha, Hayuechabtha: ch ah A m a n ka af;h a fa tan a c a. PtC. Combidar a ir en coinpaiiia Nam CoineriSar a cfnbiarfe,a podrir re. i rnaiia amahuatsti hanicha P, tiuih qu ip a& a mo kh rn ey 11 ip a th D . iatka:Y afci de Qtrascofas,ccn K r Coinend

-

1

*

Corn BQCABV* AYNARA. corn 'I% comer rn o der ada me n t e .Thaq tl i e ni a 111crz: h a. ta q '.E i ,1' o r i t a q 8 i ,8'R Ya c a cai I aC o 111c r fa Le rea n de fc . Mac c h eca I; titi i in anka t ha. t !: a .,Ma 11q u e ca ii t h a, h a Ilp a c a !i -Coiner fatirfaaieido ala hamlrc tltw. Comer,didofe vi1 h a r t a z p de dn . Siktha: Coiiicr hrrila hrllarfe rcplcto;Mg Fames. Duratno maiyaatha. kasjatha,fiqrthn, 3 . ghi. Coine r de c 11 mp 1i In i ent u M anknechuquitha. C D me I I in c r i en da Cori n a th a : vide klankatha, donde f e halla Cnincr enguilicndo y hazieiido tnido eon la &oca.Maiiacaatha ran e ) t m muchas colas d i p a s de ! a h - . K o flit a a t h a , tn 11 11t icdiat h a, Ec o If C o m c r I e 4e p ol ill a Thut k akh aj~atha,maEnliarpaatha: Coiner a dos carriIlos. Occotha, . ?ha,

-

.

-

I

.

*

,

.-

Occontatha.: a s papa s :&&La koth a, la k okh a Coiner 10s que fon combidador: tha,Lakuttwrn. . ' P 01 ochat ha. Co ine r Cc d e pi 010-5 -.Lappampi Comer d s i p r cch akhnr i (1 tha, K a Jr o lit&a ,:ve 1, . hito el cumbite. Polocharapi~ I

I

to jc ch ak h mi t 0,t 11 thq. Cciner el Leon a'losarneros y anos tras-el pa.&. t w o s rnimaler. Pimiatha. cer por Dios. D i ~ asn q ~ i f l a Comer. el nili o.rezi e n deitet a d o . 7 . I.a)rci~ .tt a q 4 uefi ;f mo kh (Itat h a lJhnli~unic.khatha;... : n~r11i ja t h a, a m ah u a t ha C o inr r m 11 c k Q s p i e r c.o s ' j ~ ~ t pa os c b in e d o r : M a i k~aca ilia 11a ,hi 3khra que c i i ~ o r J e n ~ Safitha: machu, Puraca cataii,, P w a s r Comer e l Bueytrc la edrne dexid ap1113i ,v e I i i ~ 11 u i H 11a r it aired, d Q 1o 5 h LI r ffo s S a or i c hath a. e o m e r el agua tiarfa. H a l l u w r a que t t i n Tu. tj0tfir.r royend C o tiler e $1 erid idani e 11 t e .T 11 okh& bhw,haqi~intith-a,vt~~r~tha. c o ineta tl o ara h 11a r+ gk iiit i,

,

.-

t

I

.

.

tha. Comet fin mafcar Lieii,e np.ri&. hochachafitha, hotharo hdan- . Mnnka hallak!ichntka. ,:. Comcrarudas horas. Pncha rum - .' -t&tha,purith mankathr, hikatha h i k a t h a mi.. Co I T I Q ~ C Ypecca ,.*Hochakhathhhathichabkfla, kntha,mnqkr mankatha.. K 3 Coins*
( knntrario. Piiiptatapa. Crecida virriid,o vicio, Hacih+ ph atequ e r i h ifqui,v c 1 P a n a a) cancaiia: ’ Creer. Ivahtha, +cahuafaatha; : . ’ Crew en Cios;Diafaro ivafatha. Creer 10s artioulins dela-fe,,v rodo lo que Dios J i m . Diofana arcipa checahua fatha, vel Ca. \ tn th a . Crew en 1uei;os:Sameah~ccutluR Aca fatnca hilquitaqui, yaiicrdtaquihna Catha. Crelpo. Kulu kuru hkotani bf

CFF

14 t

cca iccatha, ttokh ttokhtaadv-; Crilsirlos de rabia,o p o p otra 0' d o n : h c c a qhuihttha, vel A c :r 11c a Gc h A. Cruxir 10s hnt4bs:Cchdcca co'ce 1 kh cocokhtiro, Rakh kakhtito, vel Kakakh kakakhriro. Crnxir 10s iiiaderos,o pnerta. K e 1 ro Kokh to!ihti,Klt$)m!;airhti. Craz: idc m:; 'CU r Ta . CYti t a r a t r2 ti efa r C ha &at h A; L 7

.vdl kajashs. Cr u z a r 1a s p i cr ii a $ .e - hl cnftrm o..Ch anca?lch&mcakh-+ tatha i T h a ~ i i k hthaaaildirarha: vide Rainbalear. Crnzarlos hraqo ' 0 para atsrlos. - 'pitha ,cur d a c h Grlrzarlcrrs a otro:-A vel cnr uh ch aa t ha. Cruizsr las c a I t e s . ~ a I lpallcacafas, i P a1Ic aca 0 fa r a t h a. Ckuzar las'labai-es t e i i c n d o : A rrit . p a p e l Ayquipa rantha:. Cruza'lo alii. Arapd fkuta, Cruzando andar:vi: BamLalear.

,

Gordura ,Ssngte Leche:-& . Thaacratka, Llukhllntratha.

Cnajada camida aI'si elada. Thaa t t a r a m an ka L 1tik h 11LI t t at a. C uL r i r c a [a : Ve a chat h a, V t a611a qh ;'path a.

,

-

Cubierta,techo dela eafa: Vta;f Haxerlc:Vtachatha,Vta aakba ^"xha,Vtaluracha. I .

Cubiery

'

L

Y O C A E V . A P M A R A. cub .tfr pnro qnsnaya Ilucchnqaspci,-r paq 11ip t i :vide A ?I rr bIn r{e: Cnbrir c d a con hicko, y lrrs p i n ” tas hazia dentro. Chbiptiitha; rno. ]Elmrnulialac Knkutha. Jt. cd;aaC5i cnbier , .campi~pa,Alaapa. Cnbitrta ,o teeko dela cafatods ta:Kakn vta. , apgercado: Ppi&pppia,vell-lur Ciibrir libro con pergamino:&c: M anaqiiipa tha, Tc elrh aqtiipaa r;l hnara vta. Cn b i r o i 1as,c a x a :L &e. Ccaph it a . t h a ,v e 1 L I 11 c c h iyqn ip a t ha. . tha,uel ccophitatha. Cnbiertn del 1iLro. HnnaGa. .Cnhierta,o tapadera; Ccopitaiia. Cnbrir la n k n t el fuelo. CcuncI Cubrrr: vide Cobiiar, q u e m litti. +. Cubrir las y a p a s ~ d d n i e a n ~ a n d o Cubrir fuego c i ccniza:colIatha vel collantarha, Alliqniparha. eerrones: Kupaquipstha, NuaCiiLrir con tierra: Alliqnipatha. quipatha,Hanaqnipacha. Ciibrir cania: Hanakhatatha, Ha. Cubrir las olas algiin pefi CHb

CnGierr,i dela cafa l;dize trinbii Vtana alaapa ,ChiIlipuco, Lad



4

I

otra coca: Okbeqnipath naquipatha, Hatittaciitha,vel HRrittacnlchat;\tha~ . e u b r i r vn plato qon otro Cubrir mwhas col‘as juntas, Hadcadilln: nanaeeatha, Hanttacunoratha. vel Ccnpi Ctibrirfe.la cara de vcrguenp: patha. I . Vidc:Afrenearfe, AucrgonsarCtibrir con , re. l’pa inppat ha, P p Cppa ‘1 ti ipa th a a h o i i la manta, C n b t i r ramAda, Q a l c o ~ acoli etlb Cubr i r fc o ropa qaalquiera: C.cuthapira en lo alto. @encl:rkhatatha ,t Etalitha. . Cabkrro de fiebhn.Vrpuquipttil. Ccmh ap it t aea Cn bier t o a fs i Cubrirlc el roftro. Haiiaq i;- Cubierm (!e farna. Caracha Xan: . * , k3,vel ccancea,Kaa kaa, Car.ate chanatiicn~a,Ttnitit 2 . . , Tanatifitha,* Cuchara: Visha:A.*c ,\‘rar &]la, Cobririh la mupei c~ ri eapirote ‘’ \’isilatha,. VisI!ii1LLlt Cucharada d e comida. Phant t aet a fit hal Cubrirle coiiCw niantellina,o eoIla f Dar!a. Visllulutha. Stin tt :I kh a 1I 11fi t.h R, c ENh i11;1 da . c t ~ i I1hun a h u 11 u n t a ca: Cubrirfe de luto. Hacchirttatha, iia: k D a r k ., Hutinntatha. iCubirfc.de &archa. Huyphighi- Crschillo de indios. - T u m i :Cuchillo a nuhfiro modo: Idern; to. Cunc&.’* CubrirTcd cirlo.de ntibeo,,Lrlcci -.Cue110 gargalita’, ’ Cut110 ~

%

=

.

.

I

-

i

t

HJ$.

FnP

P R I M E R A P. D E L

Cny

ca

I

'

VOCBb.

raqni a m librcl. Y dela propria ma!iera l e h a r a n otras oracioncs Cemrjdiites; vel Aca t h n k h rnrii hayae qiaicci,vca quicpa a ca libroni raqnihua. 9" b uil i r f e : ill1 sk LI ii t ath a ,ku GIIP tath a . ! qabullir: ~ u s k n n t a a t h a , k n ~ u n t r ath a ,p h o 1t okh P a n t aa t Ii a. gafo r b Pentc,o fill cola que o c w pe el Iiigar: Kara,karakhtrta. far afsi: Karakhtaatha, karitae khathr,ka rachatla. pfio: Vrru. , cjahetir lo milo, y tambien lo t a en o :A a t e a th a, a a cae at h a ,ehup inare cchillattatha. rbIat;. ns, dela cofa. 5 ahurd a : C oc h in a vr ap a. picadilla: Cayuna aaquipaiia q t i i ta qii i p r? ii a, mil 1c n q i i ip a ii a, .f. dar o echar g.ai-xcacIiIla: Cayuna aaquipatha. &c. eancajofo; Yrncea ceyuni. p p a l l ~ : ThamuGa. Sapatode i n d i o c Wifeem. f Ps ncr f d t :11 i fe c ut t a t h %,hifc. e ut t P fitha + Tapto a n i i e ~ t o t i o ~ oIdem : +' C d p r f e l t j ppatottafitha; f Q$ta r fel e r h1fcc u Tu !i r ha , h 11'ccull iifii~ttlia,hi fee 11 gp fui;tha, cchaalhGtha. SareiIIos de oro: Clioque kinchu, I'onerfdoc: Cboque hinc h 11 11 a t ti fit u eat a fi t 11 a. prcos ojos o pardosi Covchi nayra. t

i

a *

i

iarpas; iiektkhtara;qhtdleo ifi:

1

-

Cersako pariencc: Hakaapa3a. Cersanb ala rnnerte. Hinirija,Hihuaiiam hakacatirijvcl Haka

Ccrcat con eficrns.silnnn q&hr ' q iij p a t h a ,Tu mnaqu ip a at h a. Ccrrat 10s eticmizos; Gophuttn&a7, vel.Cnphnqn;ptha ,3411yuqtlipatha , Tnmaqnipatha Vy a q u ipa t h a, V L t ch a th a, V uj A fith Cercar rodemdo con vna foga - 10s cariicr.os,par el cqellu.Hu* a rp nt h a. Gercenar: C-q;Fliaqaipatha. Cerccnzr la punta; Mururatha, vel Ccariwtha. 6 c r w , q n e f ~ ~ e pareqcr-rl ie drrre d o r del ibl-Hitu. f-Ellnr el to1 e e r c a db a Cs i . I nt i hi t nh ma. Ccrco que pnnen 10s cneinigos.> vfdc Ccrcar; Cerdas dela cola,vicchinca trail-. ra Cerdas deffpefctic$o ;, A t i ttacrra. Cernc r e on d a 5 0,harile r o : &c.. Saliitha,y es timbiea celar., Killi Irilli. G: ern;ca 13, Cer ra r general tneiit e. H iltta t h a , Y e1 Hilitat tat ha eerrar.las,ojas: Cchamiithapi-,

Ce rr n r la bo GI. H ~itnk:~ th ap i t ha, i C h i e?h .ap i t h a Cerrnr el pmrio:.Arnpara kapitha, p it h a, M o 11'0 Itnuhap it h a Cerrar la puerta a pi&ra,y rod6 L eket 11a, ch h a Gat h a.

.,

Cerrarla con fobs piedras. Gala ' na a t i t h a , C 3 cia'tna t h a . .ccrrarla cijpoerta a noeflro mo do: LIAirithatlla~iittatha,y Io milino dizen Jolas B O X A S Ctc. Cerrar d-entro R alguno. Hilltacatha. Cerrar baxandb!a a n t e p u e r t ~ : H I l€tant a t ha, H a nm: A t h a +CC~ r ra r J 11 ii t a 11do ,o ten ~ii eil d 0 1a s corcinas:Hif€ejatha:~. ghi. CerrAr eaIIc-atajandoIa , o quai q 11 ia r a p o fad i E 3,y a gnge r o : Occathn,oocottatha: vide Abrir,Atapar,v Tapxr. Cerrarfe e n no o1,edecer:Cchuii.. cchuthk,, vel- P p e k e h t h i Tan1

t t a t h A.

-

Cerrarfe denmo: Vtaro atiiitha,i H i t a fi t h a ,€4i Lttaca t aG t h a. Ccrrado rtajado:OAtnta. Pti.1 e m ctrrzlda:Llaujta hilltatta t a ponco. CermrTc 11 herida Pocothnpkha.

*

aha,Lippithapkhatha,,~l~t~ khatba ... que dcfloxo fe qtlcdr Ptr a s. c ch inaqu i,v i ii ay a fa r? ca mana: Cerxero en rprendir: Yatiiiata-- qui hayra chuymani. tha. cpr,rarlos firigienrtb que dwertwc.. Ccr r o ;~ o lo l:C e t PO pel a cl o Ka ra X:wllpa iquithd.,. Cerr0 ,I1 en o de- git)',a tr o s, H iic a r a, C err o s. I)

I60 ’ Ci P R I M E R A P: D E L Cltiiaga:KoIta,E-incco.I Hazer(e :Ii 01 t akh ath a ,IC olc LI t h A !tat ha Ci e a ga 5 j tint as, o cone in o nd as: RoIta kolta, Hocco hucco.&c, vel h r i Iiori. Cic il c i a. 1’1ti ii a . Cieno l o d a p l . . Gcharma. C;snto.f”nrnca,E% modo de cGtnr Lhbre i i c ~v te a~k en el c. nr.4. de 1.1 2.p.de noeCira gratnarica. . cieiito,y i?!a%. Pataca h i l a f i . Cknto,y t i t o rnnt:Prmcrp hiIai*a. Ci:nto,ytanto inas t e dara Dios p o r vno i d e s . Maya chiimuimathi Dios aupu!i’a patasaiia h i I efin ip a h d tp a ,P a t dl c P mp i c h11r k ha b o p a i i a. Oierne: vide ERnr en cieme. Cierro CS. Ch c c a pin ih ti a. cierta es q,aevIe:ic.Hani pampa, vel aicala vcaIa hatani. c i e r t o q u e me huyga. Hrlfupiniha ,HA i fixp in i r i 13 ha h11a , Y a11 c c n na ha‘llhha, y afsi i‘e dira dc otras coB,Zs. Qterca?c o l i inc diuo:Maa yPa ara mito. t qe t t a men te. Pin i .y o l’g l;i e it0 a 1o s aiSbres, Y inttrpueito alos verbos:v.g. Pedro cs ciertatncnte. ”tdro pinihua, Pedro ira tier# t a inc nt e. P e d I 0 m ap i 11in i Gieriio de eiiernos lilos.Tarukha Ciarao de c u e c w s cnrramados. T a rrilc h 3 h u a k h r a 1 ucrt Cilicio:lldem,vel Cchrpi il;,Ccm chara iPi. Cima del arbol: Coenna nayratta \

1

.

.

gw,CchGcchupa, Cchikchutapa

Ci

h R cc 11t h a H nkk 0t a th a. Dar vii poquiro de algo.Kat;chat !I a :P i G c 11 nt 11 a. .Dar I n L a y a ? ~matraca ~ Saiicspaat!u:snocarachatka, Llama Ham a ch a th a. Dar f d t o s ; v i d e lros dar,ciifort m 10 111ea r r i n a aniratrros. Dar f L neii a v i d a .H a nc h i ti n r u qni t uc 11t ha,Cb 0 4" oc h 3 t h a. IUartk inucho aalgo. vdctt AcoC* r LI m b r a ric . *Darfe.a riend3 fiielta a a l g ~ ~cOm : Chtiytnn antn:stltn, TucuaA;charatha. Rc. D a r 11' o r vc nc id o At i r .tnh 11a ,Tt hali!ainos coil el rencedor,;rcl Atisohnn li habE.iinosci, o t r o o en nueitro coraq6, y IC aiiadire I ~ O Catha,fi S lo cStamos a a t i o Darfea G inefino cntregaiidofe. ChuraprtGtha.. . -D,irfev n w r c k con Til hazienda. Haiiendahainpi ttifilirlia, VCI fi . rake t h a ,liyt h nuli t h a. D a r ['e p r i e Iln . IC1 a in kaiich a t 11a. q De aca para nlla: Elto le dizts con 10s vertos qnalcfquiera ;i f&,cotnpueRos con naca:como andarde aca para alla :comer, tfiirar:&c.S;aranacatha, Manka 11 aca t h a,vU .A h a c a t!t a :& c. h)oil de es de notar LIC algnnac vezes en I q . i r c e naca vfan de tila sa. 3 .que. De aca,o dcite luzqr'. Acxthi. De aqui: Idem. Acathi. 'Da aqtii a dos dins. Paya vruth;, vel Paya vt:tquipathh Harpi t 11 a ,p i !i r o

.

'

u

-

?

mayliu-

De VOCARV. A Y M A R A . De 171 Depoom In duda: Paauiiacani ha De q n a n t o ac'i.i(;avcntha, c ~ y c a p a, c1111a pa c b A th iVE:Ij, ca A fa yt&inr* thA< vel Cayca"pnchatha. Deponer el e fc r tip d o .H oe h a h Lid De ray z acrancar: S a p a t h i , Safa a i hay t a t h R p 3 inp i t h a, Sa pa mp i pa ch a : Tu Deponer a vi10 dela d i p i d a d , of mrmpithi, Tiiiiutripi pacha hificio: Ckc: A p ~ cancalir i apa rako ftlt h a. tha: Apacaneaiiatha hicsarpaa Uc royz atieripar; Sapapatha ar tha. De prttknte:: Bicha. CII t 8~ t IIR :Tuntip a t k iy a t ith a De prclto; Kamkaqui: vide A1 De rayz faber: Sapapathihamur.' F a a t h a , y t~i t&a