• Author / Uploaded
• strajan2

Citation preview

1.GAIA: Seitik hamabi urtera arteko haurren psikologia- eta eboluzio-garapenaren oinarrizko ezaugarriak. Alderdi kognitibo, mugimenari lotutakoak, afektiboak eta sozialak. Hezkuntza- eta irakatsi eta ikasteko prozesuaren garapenean duten eragina. 1. Haurtzaroko garapen psiko-ebolutiboaren oinarrizko ezaugarriak. 1.1 

Garapenean eragina duten kontzeptu, ezaugarri eta faktoreak. Kontzeptuak: Garapena Heldutasuna Ikaskuntza



Ezaugarriak



Faktoreak: Kanpokoak Barrukoak Motibazioa

1.2 Garapenari buruzko teoriak 2. 6-12 urteko umeen ezaugarri kognitibo, motore eta sozio-afektiboak. 2.1 Alderdi kognitiboa 2.1.1 Etapak 2.1.2 Garapen morala 2.1.3 Ezaugarriak zikloka 2.2 Mugimenaren alderdia 2.2.1. Garapen psiko-motoraren ezaugarriak 2.3 Alderdi afektibo eta soziala 2.3.1. Etapak 2.3.2. Ezaugarriak zikloka 3. Hezkuntza- eta irakatsi eta ikasteko prozesuaren garapenean duten eragina. 3.1.Gogoeta orokorrak eta legearen erreferentziak 3.2 Ezaugarri psiko-ebolutiboetan oinarritutako printzipioak 3.3 Hezkuntz-prozesuan ematen diren inplikazioak 3.4 Irakatsi eta ikasteko prozesuan ematen diren inplikazioak 3.5 Mugimenari lotutako alderdiak

0. SARRERA Gai honetan 6-12 urte bitarteko umearen garapen kognitibo, motore afektibo eta soziala garatzen da. Garapen kognitiboa zehazterakoan pentsamendu konkretuaren jabetza aztertuko da. Mugimenaren garapena aztertzerakoan ematen diren aldaketa fisiko eta motoreak zehaztuko dira. Garapen afektiboari dagokionez etapa lasaia da eta lagunen arteko harremanek duten garrantzia azpimarratzen da. Giza-garapenari buruz umeak duen garapen morala eta giza-instituzio eta sistemei buruzko ezagupenak lantzen dira. 1. HAURTZAROKO

GARAPEN

PSIKO-EBOLUTIBOAREN

OINARRIZKO

EZAUGARRIAK. Hezkuntza prozesu guztiak lotura handia dute umeen garapen-prozesuekin Psikologia ebolutiboak aldaketa psikologikoak aztertzen ditu eta horretarako etapa desberdinak kontutan hartzen ditu. Etapa hauen ezaugarriak hauek dira: 

Sekuentziazioa ( pentsamendu abstraktua ezin da eman konkretua baino lehenago)



Ezaugarri komunak ematen dira umeen artean.

Umeen ezaugarri psikoebolutiboak ezagutzeko alderdi desberdinetatik aztertuko da. Horrela jakingo dugu: 

Garapenari dagokionez zein momentutan aurkezten den



Zein premia edo behar dituen



Behar duen estimulazio egokia zein den



Izan ditzakeen arazo edota atzerapenak zeintzuk diren.

Horretarako euren artean lotura handia duten hiru kontzeptu aztertuko ditugu,: garapena, heldutasuna eta ikaskuntza; baita ere garapenaren ezaugarriak eta eragina duten faktoreak. 1.1 Garapenean eragina duten kontzeptu, ezaugarri eta faktoreak. Garapen, heldutasun eta ikaskuntzaren kontzeptuak. 

Garapena

Garapenak zera esan nahi du, aldaketa progresibo bat ematen dela. Hau da, jokabidean maila altuago baterantz aldaketak ematen dira. Aldaketa hauetan hizkuntza, memoria, arreta… eragina dute. 

Heldutasuna

Zerbaiten erabilera puntu egokiena lortzen denean. Lotura handia du hazkuntza fisikoarekin beraz, aspektu biologiko eta fisikoekin.



Ikasketa (aprendizaia)

Norberak inguruarekin duen elkarreraginean ematen den prozesua da eta jokabidearen aldaketa etengabea sortarazten du. Ikasketaren bitartez ezagupen, balore eta gaitasun berriak bereganatzen ditugu. Ikasketa berriek jokabidean, gauzak egiteko eta gauzei erantzuteko eran aldaketak sortzen dituzte. Garapenaren ezaugarriak -

Aldaketa etengabe ordenatua da.

-

Integratzailea, aldaketak bata bestearen menpe daude (ezin duzu bakarrik jan tresnak erabiltzen, begi-esku koordinazioa… ikasi ez badituzu).

-

Inguruko faktore eta faktore genetikoak eragina dute.

-

Heldutasunaren eta ikaskuntzaren menpean dago.

-

Bakoitzak bere ezaugarri propioak ditu, baita erritmo propioa.

-

Garapen maila altuak suposatzen du gaitasunen ugaritasuna (umeak hitz egiten, zenbatzen, batzen, buruketan ebazten, hipotesiak egiten…)

-

Espezializaziorantz joten da.

Faktoreak o Kanpokoak 

Elikadura: txarto elikatuta egoteak anemia, garapen motore eskasa…



Ohitura sozialak (higiene, harreman arauak…)



Familia: giro afektiboa, estimuluak eta

esperientziak izugarrizko

garrantzia dute. 

Jardun eta ekiteak bultzatzen dute zehaztasuna, erraztasuna eta abiadura.



Ikasketa gidatuaren garrantzia. Ez baldin badago imitazioa ematen da.

o Barnekoak Genetika, nerbio-sistemaren heldutasuna eta berezko gaitasunak (ikusmena, entzumena, ukimena…). Hauez gain segurtasuna, autoestima, ikasteko gogoa… o Motibazioa Kanpoko edo barneko faktorea izan daiteke.

1.2. Garapenaren teoriak Umeen arteko desberditasunak herentziagatik eta duten inguruagatik sortzen dira. Batzuentzat lehena (genetika) da garrantzitsuena, besteentzat, ordea, bigarrena (ingurua). Hau dela eta, bi teoria kontrajarriak daude. Bata, innatisten edo genetistena da (heldutasuna

kode

genetikoa

eguneratzea

da)

eta

bestea

anbientalista

edo

soziokulturalena (inguruak garrantzia du giza-garapenean). Hauez gain beste hirugarren bat ere badago, interakzionistak (genetikaren eta inguruaren elkarreragina). Psikologia eta hezkuntza alderditik Konstruktibismoa sortzen da. Pentsaera konduktibistaren (estimulu-erantzuna) eta innatistaren (umearen barnean zerbait aurre ikusita dago) kontra doa. PIAGET Egitura konstruktibisten garapenean oinarritzen da. Heldutasun biologikoak, ikaste-prozesuak eta inguruak eragina du garapenean. Umea inguruarekin bat egiten du: asimilazioa= aurreko eskematan oinarritutako esperientzia berriak egokitze edo moldatzea=aurretik zeuden eskemak aldatzen edo ordezkatzen dira. Bi prozesu hauen ondorioz adimena (inguruarekin bat egiteko ahalmena) sortzen da. Adimenaren aldiak: Batetik bestera pasatzeko aurkezten zaizkion elementuen aurkikuntzan eta manipulazioan oinarritzen da. o Bata bestearen atzetik doa. o Hurrengokoak aurrekoa bereganatzen du. Hizkuntza errealitatea adierazteko gaitasuna da VIGOTSKY Inguruaren

eraginari

eta

hizkuntzaren

agerpenari

ematen

dio

garrantzia

(konstruktibismo soziala). Ikaste-prozesua eta garapena ez dira gauza bera, baina ikasketa garapen bihur daiteke. Maila

altuagoko

jokabideak,

hizkuntza

esaterako,

jarraibideak edo tresnak dira. Garapen mailak: Egungokoa: umeak berak bakarrik egin ditzakeen ekintzak. Potentziala: besteen laguntzarekin egin ahal dituenak.

besteekiko

harremanetarako

Labur bilduz, Vigotsky-rentzat, o Giza-elkarreragina garapenaren motorea da. o Ikasketa prozesua garapenaren faktore garrantzitsuena da. o Umeak, bere kabuz, gauzak egin ditzake (egungo garapena). o Besteen laguntzarekin gauzak egin ditzake (garapen hurbila edo potentziala) o Garapen kognitiboa umearen eta bere inguruaren artean ematen den harremanaren ondorioa da eta hizkuntzaren bitartez gertatzen da. 2. 6-12 URTEKO UMEEN EZAUGARRI KOGNITIBO, MOTORE ETA SOZIOAFEKTIBOAK. 2.1. Ezaugarri kognitiboak 2.1.1. Etapak edo aldiak. (Piaget) 

Etapa sentsoriomotorea



0-2 urte



Adimen praktikoa, sentsazioekin eta aktibitatearekin lotuta



Oinarrizko kontzeptuak sortzen doaz.



Pentsamendu sinbolikoaren, intuizioaren etapa Funtzio sinbolikoa agertzen da (gauzak edo ekintzak sinboloen bidez adierazteko gaitasuna). Fase bi daude:  2 eta 4 urte artekoa: gauza zehatzetik gauza zehatzera doa, ez da ez intuitibo ez induktibo. Imitazioa diferitua ematen da.  4 urtetik 7ra: pentsamendu intuitiboa. Gertakizunei buelta emateko aukera dago (reversibilidad). Itxurak garrantzia du. Ez daki gertatutako ekintzari buelta ematen (irreversibilidad). Ez daki besteen lekuan jartzen: Egozentrismoa.



Operazio konkretuen etapa Operazioa buruan adierazitako ekintza da. Arau logikoak jarraitzen ditu eta beste egitura batzuen parte da. - 7 eta 11 urte bitartean.  Egozentrismoa alde batera uzten du eta logika eta atzera bueltatzeko aukera ematen du (reversibilidad).  Oraindik objektuak zuzen zuzenean behar ditu eragiketak edo ekintzak betetzeko.

 Emaitzak aurre ikusteko gaitasuna du.  Sailkapenak eta ezagupen zientifikoak egiteko erraztasuna du.  Hipotesiak egiteko gaitasuna du.  Ondorioak ateratzeko gaitasuna.  Egoera edo ondorio desberdinak sor daitezkeen egoerak zailtasunez menperatzen ditu.  Animismoa, subjetibismoa (sineskeriak, arima...) alde batera uzten doa.  Etapa honetako operazio kognitibo logikoak hiru dira:  Kontserbazioa: gauza biren arteko harremanak ulertzea.  Motak (clases): antzekotasun eta desberdintasunetaz konturatzen da.  Harremanak: dituzten desberditasun baten arabera kontzeptuak batzea (handitik txikira).  Operazio konkretoen etapa -

12 urtetik aurrera

-

Pentsamendu formala edo deduktiboa

2.1.2. Garapen morala Garapen kognitiboarekin lotuta dago. Kohlberg-en esanetan gaitasun intelektualekin lotuta dago. Aurreko etapen gainean eraikitzen dira, nahiz eta azken maila inguru kulturalaren menpe egon. Mailak: 1. Pre-konbentzionala  1. maila:Moralitate heteronomoa (besteen menpe, beste batek markatzen ditu arauak).  2. maila:Indibidualismoa. 2. Konbentzionala  3. maila: Atxikimendua edo konformitatea  4. maila: Gizarte sistemak 3. Post-konbentzionala  5. maila: Kontratu soziala  6. maila: Printzipio etiko unibertsalak Lehen hezkuntzan 2. mailako lehen fasetik bigarrenera aldatzen da. “Ume onaren moralitatea” deritzote. Jokabide onak besteen onarpena dakar eta horren bila dabil.

Besteen iritzien arabera jokatzen du, enpatia hasten da. Umea besteen menpe egotetik moral autonomo bat izatera pasatzen da (independientea da). 2.1.3. Garapen kognitiboaren ezaugarriak zikloka Lehen Zikloa (6-8urte) o Logika konkretua dela eta trantsizio momentua da (gertakizunen buruko irudikapen ordenatua) o Pentsamendu intuitiboa eta zehatza o Aztertzeko eta sintetizatzeko zailtasunak o Oraindik pentsamendu magikoaren ezaugarri batzuk. Bigarren Zikloa (8-10 urte) o Pentsamendu logiko-kontretuaren finkapena (gertaera desberdinak irudikatzen ditu). o Aztertzeko eta sintetizatzeko ahalmena o Ezagupenak gehitzeko interesa, datuak jasotzeko jarrera ona. o Animismoa (sineskeriak…) alde batera uzten ditu. o Hizkuntzan aurrerapenak, ikuspegi sozial eta intelektual berriak. Hirugarren Zikloa (10-12 urte) o

Aurreko zikloko lorpenen finkapena.

o Logika konkretuagoa beraz, buruz seguruago, arinago eta eraginkorrago. o Aztertzeko ahalmenaren garapenarekin gauzen, gertakizunen eta enuntziatuen aspektu garrantzitsuenak ateratzen ditu. Pentsamendu abstraktorako trantsizioa. 2.2. Mugimenaren alderdiak Aldaketa

kualitatiboa

bizkortasunean,

flexibilitatean,

zehaztasunean,

orekan,

erresistentzia, abiadura… 2.2.1. Garapen psikomotorearen etapak Paul Osterrieth-en arabera, o Lehen fasea: 0-15 hilabete o Bigarren fasea:1-3 urte o Hirugarren fasea: 3-6 urte o Laugarren fasea: 6-9 urte. Naturaltasun motorra desagertzen da. Zehaztasuna.

indarra,

o Bosgarren fasea: 9-12 urte. Psikomotrizitatearen kontrol handiagoa. Gorputzaren eskema hedatuta.

Lehen hezkuntza zehar: Gorputzaren hazkuntza erregularra eta etengabea ematen da. Zehaztasuna, indarra, erresistentzia, abiadura eta oreka handitzen dira. Psikomotrizitate finak aurrerapen nabarmena ematen du, gehien bat begi eta eskuaren artekoa. Mugimen garapenaren ezaugarriak zikloka Lehen zikloa -

Gorputzaren irudiaz jabetzen dira.

-

Mugimenduaren kontrola hobetzen dute.

-

Lateralitatea sendotzen dute.

-

Espazioa eta denbora kontrolatzen dute.

Bigarren zikloa -

Zentzumenen analisi gaitasuna garatzen dute.

-

Gorputzaren mugimendu sendo eta finen (trebetasunak) aurreratzea.

-

Erresistentzia, indar, erraztasun eta bizkortasun maila areagotzea.

Hirugarren zikloa -

Lortutako mugimen oreka finkatzen da.

-

Hormonen aktibitatearen eraginez aldaketak (nerabezaroa).giharrak eta irudia

-

Gorputzaren irudia eta sexu-identitatea eraikitzen dira.

2.3. Alderdi afektibo eta soziala Eskolak, eskola-kideak, lagunak...garrantzi berezia hartzen hasten dira. Gizartean sartutako izakia da. 2.3.1. Garapen afektibo eta sozialaren etapak -

Lehen etapa: bakarkako jarduera.

-

Bigarren etapa: joko paraleloak (besteekin ere)

-

Hirugarrena: elkartze-jokoak

-

Laugarrena: Laguntza edo kolaborazio fasea. 6-7 urterekin hasten da. Ezaugarriak: lankidetza eta arauak onartzea.

-

8 urterekin familia “albo batera uzten” hasten da, berdinen taldearekiko

menpekotasuna sortzen hasten da. -

10 urterekin sexu bakarreko lagun taldeak hasten dira.

Momentu honetan umeen bizitza afektiboa nahiko lasaia da. Berdinekin eta nagusiekin dituzten harremanen bidez zera lortzen doaz: 

Euren burua ezagutzea



Bulkada edo inpultsoen kontrolatzen



Besteak ezagutzea



Elkarbizitzaren arauak eta sistemak ezagutzea

Guzti hauek autoestimua eta bere buruarekiko balorazioa eraikitzen lagunduko die. Taldearekin dituen harremanak garrantzitsuak dira, taldea ikasketa berrien iturria baita. Eskola giroan umeak harreman desberdinak ditu pertsonen arabera. Bete behar dituen arauak ez dira berak jarritakoak baina taldean murgildu behar denez onartu behar ditu. Eskola urteetan gizarte sistemaren eta instituzioen irudikapenean aurrerapen handiak ematen dira. Elementu bakanen irudikapenetik gizarte ikusmoldera pasatzen da. 2.3.2. Ezaugarriak zikloka Lehen zikloa 

Lagunen arteko harremanak sendotzen doaz. Liderrak agertzen hasten dira.



Berdinen taldeak nagusiek zuten abantaila baztertzen du.



Jokoek garapen afektibo, sozial eta morala bultzatzen dute. Arauek garrantzia dute ordena eta oreka ematen dutelako.

Bigarren zikloa 

Berdinen arteko harremanak sendoagoak egiten dira. Lagunak dira benetako protagonistak.



Jokoak arautuak dira.



Balore soziokomunitario batzuk garatzen dira.

Hirugarren zikloa 

Pubertatearen ezaugarriak agertzen hasten dira (neskatoak 9 urte, mutikoak 13). Bere burua ez ezagutzen hasten da. Honen ondorioz, bere buruarekiko eta kideekiko jarrerak aldatzen hasten dira.



Sexualitatea dela eta, taldeak mistoak egiten hasten dira.



Nagusiekiko zentzu kritikoa garatzen dute.

3. HEZKUNTZA- ETA IRAKATSI ETA IKASTEKO PROZESUAREN GARAPENEAN DUTEN ERAGINA. 3.1.Gogoeta orokorrak eta legearen erreferentziak Prozesu ebolutiboak sakon ezagutu eta aztertu behar dira, baina kontuan hartzeko momentuan malgutasuna erakutsi behar da, batetik ikasleek errealitate zehatz bat direlako eta, bestetik, inguruaren eragina dagoelako. 3.2. Ezaugarri psiko-ebolutiboetan oinarritutako printzipioak 

Autokontzeptua eta autoestimua.



Ikasketa prozesua jarduera konpartitua da.



Ikaskuntza esanguratsua eta globalizazioa.



Aniztasunaren trataera.



Jarduera ludikoaren garrantzia.



Edukiak antolatzerakoan ikuspegi globala.



Irakaslea gidaria eta bitartekaria da.

Garapena emateko, eboluzioa bultzatzeko eta

umeengan aldaketak sortzeko baldintza

batzuk eman behar dira: 

Umeak heldutasun maila bat (motore eta kognitiboa) bereganatua izan behar du.



Interakzioak umea dagoen puntutik hasi behar dira.



Ikaskuntza etengabeko ekintza da.



Umea motibatuta egon behar da.

Aurrekoa kontutan hartuta ikaskuntza prozesua eraiketa aktiboa da eta ibilbide ebolutibo (baina ez lineala) baten arabera egiten da. 3.3. Hezkuntz-prozesuan ematen diren inplikazioak Ikaslearen autonomia lantzeko eskolak: 

Mugimen gaitasunak eta espazio-denbora garatu behar ditu.



Errealitatearen behaketa bultzatu.



Pentsamendu erreflexibo eta kritikoa landu



Ikasleen iritziak eta ideia sortzaileak bultzatu



Harreman pertsonalak landu (joko, elkarrizketa eta lan kooperatiboaren bidez)



Oinarrizko konpetentziak etengabe eta koherentziaz jasotzea bultzatu

Hezkuntzaren esku-hartzearen oinarrizko printzipioak 

Jarduera edo ekintza: aproposak izan behar dira.



Hezitzailearen lana zera izan behar da, etapa bakoitzaren ezaugarriak garatzea. Horretarako, esperientzia egokiak eskaini behar ditu.



Asimilazio eta finkapenaren artean oreka lortu behar da. Horretarako irakasleak ikasleen aurre ezagupenak ezagutu behar ditu. Informazioa gehiegizkoa bada urduritasuna eta frustrazioa sor daiteke.



Garapenak poliki aurreratzen du. Informazio berriak pixkanaka barneratzen dira. Hauen finkapena ezin da derrigortu.



Garapen hurbileko eremua (zona de desarrollo próximo). Ikaslearen gaitasunen baino pixkatxo bat gorago.



Eremu berri horren hurbiltasunak berezko motibazioa bultzatzen du.



Taldearen eztabaidetarako giro eta egoera aproposa egon behar da.



Hezkuntza-ikaskuntza aktiboa. Ikasleen jardueretatik atera behar da soluzioa edo erantzuna.



Gaitasunak bereganatzea (zenbatu, sailkatu, hitzak deszifratu, objektuak eraiki eta erabili...)

3.4. Irakatsi eta ikasteko prozesuan ematen diren inplikazioak Aspektu kognitiboak Pentsamendu konkretuak honetan laguntzen du: 

Jarduera eta ezagupenen bitartez eta ikasleen erritmo propioa errespetatuz, etapako operazio kognitiboak garatzen



Ikasteko estrategiak, planifikazioa eta ebazpenak lantzen



Ikasteko ohiturak garatzen

Hizkuntzaren eta komunikazioaren aspektuak Zera hartu behar da kontuan:  Era askotako egoerak aurkeztea, kodigo desberdinak duten pertsonen arteko harremanak lantzen dituztenak.  Hizkuntz idatzia lantzea  Komunikatzeko beste era batzuekin gozatzea eta erabiltzea

 Beste hizkuntza bat bereganatzea  Ahozkoan eta idatzian ager daitezkeen eragozpenak aurre ikustea  Hizkuntza maila egokia erabiltzea. Aspektu sozial eta afektiboak Sozializazioan eta indibidualizazioan ere heziketak parte hartzen du.  Harreman afektiboetan  Gizarte mailako egoeretan parte hartzeko gaitasunetan  Trebetasun sozialak lantzerakoan  Rol sexualak bereganatzerakoan  Identitate propioa eta autokontzeptua garatzerakoan Hurrengo hauek ere eragina dute: 

Lan kooperatiboa, egozentrismoa alde batera utziz eta besteen iritzia ulertuz.



Ardura eta esfortzua, ondo eginiko lanaz gozatzeko



Arauak adostea eta betetzea.



Konpetentzia “sanoa”



Irakaslearen jarrera ikaslearekiko (itxaropenak, Pigmalion efektua)

Mugimen aspektuak Landu beharrekoa: 

Mugimen autonomia bultzatzea.



Albo-dominantzia finkatzea, irakurketa-idazketan arazoak saihesteko.



Kirola, garapen pertsonala eta soziala suposatzen duelako.



Diziplina, lan ohiturak, esfortzua eta ardura.



Taldean lana egitea eta bakoitzaren iniziatiba.



Alternatiba desberdinak bilatzeko gaitasuna.



Gorputza eta honen aldaketak ezagutzea



Osasunaren kontra doazen aukerak



Arauak eta hauen zergatiak



Bakoitzak dituen mugimen-, adieraz- eta jolas-aukerak